COLLECT België Februari 2023

‘Kunst kan niet
ontsnappen aan
politieke kwesties.
Het patrimonium
willen treffen is een
tactisch doel op zich’
SAMUEL GROSS
Polen en in Oekraïne aan het einde van de
Tweede Wereldoorlog. Een bekend voorbeeld
daarvan was de zogenaamde Schat
van Priamus, weggevoerd uit Berlijn als
oorlogsbuit en nooit teruggegeven door de
Russische overheid. Die schat is nu te zien in
het Poesjkinmuseum in Moskou.
Een en ander doet het ergste vermoeden
voor het Oekraïense patrimonium. Het is in
die dreigende sfeer dat zowel in Zwitserland
als in Spanje musea het unieke karakter van
de Oekraïense kunst in de kijker zetten, van
het einde van de 19e eeuw tot de eerste decennia
van de 20e eeuw. In Zwitserland zijn
dat Musée Rath (gevestigd in Musée d’Art et
d’Histoire) in Genève en het Kunstmuseum
in Basel. De tentoonstellingen bieden een tijdelijk
onderdak aan de collecties van de Kyiv
National Art Gallery, die de deuren opende
in 1922. Het is meteen ook een politiek statement,
aldus Samuel Gross, hoofd tentoonstellingen
van het Musée d’Art et d’Histoire:
“Ik denk niet dat kunst kan ontsnappen aan
politieke kwesties. Het patrimonium bewust
willen treffen is een tactisch doel op zich. De
oorlog in Oekraïne heeft iedereen in de culturele
sector met stomheid geslagen. Hier in
Genève zijn tal van hulpacties op touw gezet
om de culturele instellingen in Oekraïne en
onze professionele collega’s daar te steunen.
De solidariteit neemt diverse vormen aan.
Zo hebben onze stedelijke musea snel verpakkingsmateriaal
vergaard, bestemd voor
de belangrijkste musea in Oekraïne, zodat
ze hun patrimonium kunnen beschermen.
We konden toen nog niet vermoeden dat de
Conventie van Den Haag (een verdrag inzake
de bescherming van culturele goederen in
geval van een gewapend conflict, red.) zo
drastisch met voeten zou worden getreden,
al verwachtte wellicht niemand dat de culturele
centra gespaard zouden blijven. Onze
tentoonstelling en die in Basel vormen een
aanklacht tegen dat geweld.”
Anatol Petrytskyi, Figuren van minister Ping voor de opera Turandot in de Staatsopera, Járkiv, 1928, gouache
en Oost-Indische inkt op papier, 72 x 54 cm. Museum van Theater, Muziek en Film van Oekraïne.
OEKRAÏENS MODERNISME
Hoewel Oekraïense kunst al eeuwenoud is, is
er niet zo gek veel over bekend. Zo weten bitter
weinig mensen dat Kazimir Malevitsj, de
uitvinder van het suprematisme, een Oekraïner
was. De tentoonstellingen in Zwitserland
presenteren een honderdtal schilderijen.
De focus ligt enerzijds op het thema van de
nacht, met werken die hoofdzakelijk dateren
uit de tweede helft van de 19e eeuw, en anderzijds
op de diversiteit van een kunst die al
te lang werd gerangschikt onder de noemer
van de zogeheten homogene Russische
kunst. Gross: “De tentoonstelling in Genève is
deels gebaseerd op een andere die vorig jaar
plaatsvond in Kiev. Ze wijst op het belang van
het thema van de nacht in de schilderkunst
van de 19e eeuw. De beleving van de nacht
zou ingrijpend veranderen door de technische
vooruitgang, met name de komst van
elektrische verlichting. Op zeer uiteenlopende
manieren beeldden kunstenaars deze historische
verandering uit. Licht in de duisternis: het
is wel een bijzonder wrange metafoor voor het
Oekraïense volk op dit moment.”
Alle tentoongestelde kunstwerken getuigen
van de uitgesproken poëtische dimensie
van de nacht in Oekraïne. Nikolaj Gogol, de
beroemde schrijver van Oekraïense origine,
noemde die ‘goddelijk’ en ‘magisch’. Het is
echter op de tentoonstelling in Madrid dat
het bijzondere karakter van de Oekraïense
kunst, met name die van de avant-garde, het
duidelijkst tot uiting komt. Lange tijd werd de
esthetische kracht ervan opgeslorpt door de
machtige Russische buur. De curator van deze
expositie is Konstantin Akinsha, een hoogleraar
kunstgeschiedenis die studeerde aan de
37