COLLECT België Februari 2023

'Het is een
rechtstreekse inkijk
in het atelier van
de kunstenaar.
Zo zie je hoe hij
te werk ging en
hoe zijn composities
vorm kregen’
BAUKJE COENEN
gerecycleerd papier, soms nog met schrijfsporen,
of op gelijmd papier. Tegenwoordig
worden die zelfs meer op prijs gesteld dan
de meer afgewerkte versies.”
Soms is een schets toegespitst op specifieke
onderwerpen, zoals portretten, draperieën,
lichaamsdelen, gezichten, handen of
dieren in een bepaalde houding. In de 17e
eeuw zag je, door de mode van de Grand
Tour, een sterke belangstelling voor landschappen,
de hemel, valleien, de ruïnes
van het Colosseum en de Akropolis en de
uitbarstingen van de Vesuvius. Deze van
geschiedenis en mythologie doordrongen
landschappen gaven ook gestalte aan de
romantische ziel. Kunstenaars beleefden
een artistieke emotie, versterkt door het
licht en de natuurlijke elementen. Ze ervoeren
een schets als een soort bevrijding.
Door de snelheid en de lichtheid ervan kon
men dichter bij zijn emoties blijven, met
een sensualiteit en een beweeglijkheid verwant
aan de barok. Het ging er immers om
een vluchtig moment vast te leggen.
In een in 1799 verschenen boek van de
Franse schilder Pierre-Henri de Valenciennes,
met theoretische bespiegelingen en
praktische adviezen voor het uitbeelden
van landschappen, wordt jonge kunstenaars
die de opkomende of ondergaande
zon willen vereeuwigen aangeraden snel
te werken, en nooit langer dan twee uur.
In hun schetsen, getuigend van een raak
observatievermogen, beeldden zij details
van landschappen af die hun atelierwerken
authentieker en origineler deden
lijken. Hierin weken deze kunstenaars af
van de geïdealiseerde visie van de klassieke
schilderkunst, geërfd van de literatuur en
de dichtkunst.
ook een historische waarde hebben, zoals
bij reeds bekende en gecatalogiseerde
schilderijen. Rekening houdend met de
weglatingen en toevoegingen krijg je zo een
idee van de artistieke afwijkingen tussen
de verschillende versies. Een schets van
Aanbidding door de Koningen die Rubens
in 1624 schilderde voor de Sint-Janskerk
in Mechelen, bewaard in het Louvre, is
onlangs aan de vergetelheid ontrukt en te
koop aangeboden door Galerie Colnaghi, in
Londen. Schetsen zijn doorgaans van een
kleiner formaat dan de definitieve versie.
In dit specifieke geval ging de hoogte van
dertig centimeter naar meer dan twee
meter. Los van de afwerking van de diverse
elementen zien we bijvoorbeeld een belangrijk
verschil tussen beide versies wat
betreft de positie en houding van Maria.
BEVRIJDING
Dankzij hun beperkte formaat en graad
van afwerking zijn schetsen vaak een
betaalbare manier om een werk van een
grote meester in huis te halen. “De schattingen
zijn vaak wat aan de lage kant”,
vindt Coenen, “maar uiteindelijk wordt
altijd een mooie prijs behaald. Dat geldt
onder meer voor de gebroeders Annibale
en Agostino Carracci, Italiaanse schilders
uit de 16e eeuw, die schetsen maakten op
Pieter Paul Rubens, De aanbidding der Koningen, ca. 1616-1619, olieverf op paneel, 38,4 x 31,6 cm. Met dank
aan Colnaghi 1760.
43