SOMFY De Branche in 2022

Pompen of verzuipen
De branche in 2022
| De branche in 2022 1

Inhoud
Voorwoord 06
Bespiegelingen 2002 09
Thema’s voor langetermijndenkers 16
Klimaat en verduurzaming 24
Economie 30
Onroerend goed en ontwikkelingen in de bouw 38
Retail 55
Case: de Bijenkorf 72
Dynamische zonwering in kantoren 77
De kristallen bol 84

Voorwoord
Dachten we na 2020 in een beetje rustiger vaarwater terecht te komen?
Niet dus!
De vraag uit de markt, met name in het eerste semester, was hoger
dan ooit tevoren, met na de zomer de terugkeer naar een meer
realistisch niveau van 15% boven 2019 in dezelfde periode.
Gelijktijdig ontwikkelden zich donkere wolken boven de branche als
gevolg van een wereldwijd verstoorde waardeketen, met vertragingen
in de levertijden als gevolg en prijsstijgingen die we lang niet meer
hebben gezien.
Nieuwe uitdagingen dus!
In de maatschappij is er natuurlijk ook van alles gaande. Een steeds
dieper geworteld gevoel van onvrede maakt zich meester van een
groot deel van de populatie. De gijzeling door covid begint diepe sporen
achter te laten. Ouderen, kinderen, studenten, mensen werkzaam in de
zorg, mensen met medische problemen, de detailhandel en de horeca
en vele anderen worden op allerlei manieren geraakt. De maatschappij
gaat in toenemende mate gebukt onder schaarste, in allerlei vormen.
Er is een gebrek ontstaan aan bijna alles. Iedereen voelt zich op enige
manier tekortgedaan, niet noodzakelijkerwijs altijd in materialistisch
opzicht. Onuitgesproken misschien, maar er is een gebrek aan
leiderschap en ik bedoel hier nadrukkelijk nationaal en internationaal.
De stip aan de horizon ontbreekt.
Geloof het of niet, maar corona en de gevolgen daarvan zijn slechts een
voorbode van de transformaties in de komende decennia. Schaarste,
overbevolking, de klimaatproblematiek, de vergrijzing, ze staan allemaal
in de coulissen. De rest laat ik hier maar even voor wat het is.
Niet onbelangrijk op de korte termijn in dit verband is de volledig
overspannen huizenmarkt. Al langere tijd zien we exorbitante prijsstijgingen,
maar dit jaar slaan deze met 20% echt alles. Ook hier
schaarste. Huizen zijn nauwelijks te vinden. Als er huizen in de
populaire segmenten te koop komen, gaan ze ver boven de vraagprijs
weg in een tijdsbestek van dagen of hoogstens een paar weken. De
markt raakt uitgeput en komt tot stilstand, iets dat we niet graag zien.
Verhuis bewegingen zijn een belangrijke voedingsbodem voor onze markt.
6
De branche in 2022 |

De inflatie stijgt in snel tempo. De meningen zijn verdeeld. De ECB
gaat uit van een kortetermijnontwikkeling. De loonontwikkeling
volgt nog niet en dat betekent druk op het besteedbaar inkomen van
gezinnen. Blijvende inflatie betekent onherroepelijk stijging van de
rente, met alle gevolgen van dien.
In het laatste deel van het jaar krijgen we nog even een nieuwe
lockdown te verstouwen. Showrooms moeten weer dicht.
Zelfs de vakbeurs moet worden uitgesteld.
Hoe dan ook, 2021 is weer een recordjaar. We kunnen grofweg
uitgaan van een stijging van de omzet van tussen de 10 en 15% ten
opzichte van 2020. Die hebben we dan als branche toch maar binnen.
En het volgende jaar?
De huidige trends kunnen we zonder uitzondering doortrekken
naar 2022. Voorlopig staat thuis centraal, zijn we niets opgeschoten
in ons streven naar een beter klimaat, woekert corona verder en
is er een nieuwe periode aangebroken met een gebrek aan bijna
alles. Onzekerheid en risico’s vragen om goed ondernemerschap.
Vaste waarden zoals kwaliteit en service vormen altijd een veilige
thuishaven. De digitalisering is niet meer te stoppen, dus dat is ook
iets om mee te nemen in de strategie. Een ander ankerpunt is de
noodzakelijke verduurzaming van de economie en de maatschappij.
Het beginpunt voor de consument is het internet, besef dat goed.
Onder het maaiveld zijn er aardverschuivingen gaande die de branche
al hard raken; het internet ontwikkelt zich als een echt verkoopkanaal
voor raamdecoratie. Ver-van-ons-bedshow? U mag het zeggen,
maar ik denk van niet.
Naast de bedreigingen zijn er zoals altijd kansen.
Dus: het mes tussen de tanden en gaan!
Hoofddorp, januari 2022
Sven van Witzenburg
Sven van Witzenburg
Begon als accountant bij KPMG
en kwam na bijna 10 jaar in
het bedrijfsleven terecht.
Had daarna gedurende 12 jaar
missies als Managing Director
in diverse productie-, retail- en
handelsondernemingen: focus
op start-ups, herstructureringen,
M&A’s, strategische vraagstukken,
sales en marketing. Was vervolgens
werkzaam bij beursgenoteerde
ondernemingen, waaronder
Hunter Douglas. Deed intussen
aanvullende studies: Masters in
Stratetic Retail Management (HBS/
University of Pennsylvania), een
MBA aan Kingston University in
London en een Doctoraal in Business
Administration aan ISM Paris/New
York. Is sinds 2001 bij Somfy en daar
verantwoordelijk
voor de tien Noord-Europese landen.
| De branche in 2022 7

8
De branche in 2022 |

Bespiegelingen 2022
Energieprijzen
In Europa rijzen de kosten van elektriciteit de pan uit. De prijzen zijn in 2021 gestegen,
terwijl het economisch herstel op gang kwam, met een acceleratie in de laatste maanden.
Zo zijn sinds begin september de groothandelsprijzen voor stroom in Duitsland en
Frankrijk met respectievelijk 36% en 48% gestegen. Ze schommelen nu rond de € 160
per megawattuur, een recordniveau. In Groot-Brittannië liggen de prijzen op maar liefst
£ 385. Vanwaar deze stijgingen?
> Een probleem is de levering van aardgas, dat
wordt gebruikt om ongeveer een vijfde van de
Europese elektriciteit op te wekken. Tekorten
hebben de prijs van aardgas en daarmee de prijs van
elektriciteit hoger gemaakt. Ongeveer een derde
van het aanbod van aardgas in Europa komt uit
Rusland en een vijfde uit Noorwegen. Beide landen
zijn getroffen door verstoringen, waardoor het
aanbod lager is dan verwacht. Europese afnemers
moeten nu concurreren op de markt met kopers
in China en Japan, waar de vraag naar LNG ook
stijgt. Tussen januari en juli lag de LNG-import in
Europa 15% onder het volume van vorig jaar terwijl
Europa tegelijkertijd te maken had met een koude
en langdurige winter waardoor de voorraden al
uitzonderlijk laag waren.
> Meestal reageren Europese nutsbedrijven op hoge
gasprijzen door meer steenkool te gebruiken. Maar
de prijs van steenkool staat ook op recordhoogte,
door de Chinese vraag naar elektriciteit en door
productieknelpunten. De kosten van Europese
koolstofvergunningen, die de houder het recht geven
om een hoeveelheid broeikasgassen uit te stoten,
staan ook op recordhoogte. Omdat het verbranden
van kolen meer uitstoot geeft dan het verbranden
van aardgas, voegen dure koolstofvergunningen nog
meer toe aan de prijs.
> Een andere factor is de wind of liever het
gebrek daaraan. Ongeveer een tiende van de
stroombehoefte in Europa wordt opgewekt door
de wind. In sommige landen, waaronder Duitsland
en Groot-Brittannië, is het aandeel twee keer zo
groot. De laatste tijd is de lucht echter ongewoon
stil. In Duitsland bijvoorbeeld lag de opwekking
van windenergie in de eerste twee weken van
september 50% onder het vijfjarig gemiddelde.
> De hoge stroomprijzen zijn het meest
uitgesproken in Groot-Brittannië, vanwege de
extreme afhankelijkheid van gas en wind. De
twee bronnen genereren ongeveer 60% van de
Britse elektriciteit, bijna twee keer het Europese
gemiddelde. Een andere factor is dat Groot-
Brittannië minder aangesloten is dan zijn buren op
het Europese net, wat helpt om vraag en aanbod
van elektriciteit over het continent te spreiden en
zo de prijzen minder volatiel maakt.
> Analisten verwachten dat de prijzen de hele
winter hoog zullen blijven, gegeven de piek in de
vraag naar verwarming. Dat is slecht nieuws voor
de Europese consument, die een groot deel van
de kosten zal dragen. Sommige landen proberen
hen al te beschermen. Maar beleidsmakers zullen
consumenten niet kunnen beschermen tegen de
meest extreme gevolgen van een aardgastekort.
| De branche in 2022 9

Een aantrekkende economie medio 2021 stuwde
de vraag naar energie op. In oktober was de prijs
van een mandje fossiele brandstoffen gestegen
met 95% op jaarbasis. China en India kampten met
black-outs en Europa kampte met een gebrek aan
gas. Een tekort aan fossiele brandstoffen, die goed
zijn voor 83% van het primaire energieverbruik,
dreigt de wereldwijde inflatie boven de 5% te duwen,
de groei te schaden en het publiek bang te maken.
In reactie daarop draaiden politici de klok terug.
China en India verhoogden de kolenproductie,
Groot-Brittannië zette zijn smerigste energiecentrales
weer aan en toen de olieprijs 80 dollar per
vat bereikte, drong het Witte Huis er bij de OPEC
op aan om de export te stimuleren.
> Ergens in 2022 zal de waarheid boven tafel
moeten komen; omdat de energie-investeringen
moeten stijgen van 2% van het wereldwijde bbp
naar 5%, moeten de rekeningen en belastingen
omhoog. De kans dat de wereld zijn netto-nuldoelstellingen
haalt, is nog steeds klein, maar
netontwerpen, investeringsstimulansen en fiscale
plannen zullen een opmaat zijn tot verbeteringen.
Het besef dat dit uiteindelijk ook het probleem van
de rijke wereld is, zal centraal staan in de vierde fase
van de klimaatreis, na 2022.
Kosten van transport overzee
> Maandenlang heeft een door covid veroorzaakte
maalstroom van vertragingen en hogere tarieven
de kosten van transport overzee opgedreven.
De pandemie heeft de activiteiten van rederijen
in de toeleveringsketen getroffen. China’s zerotolerancemaatregelen
hebben haventerminals
gesloten na de ontdekking van een of twee
covid-19-gevallen. De verspreiding van de nieuwe
omikronvariant maakt meer sluitingen waarschijnlijk.
Maar de belangrijkste impact van de pandemie is dat
de vraag van zelfisolerende shoppers naar goederen
is aangewakkerd. Met name Amerikanen die graag
Chinese producten willen kopen met behulp van
stimuleringsgeld. De waarde van goederen die vanuit
China naar Amerika werden geëxporteerd, was in de
eerste zes maanden van 2021 5% hoger dan in 2019,
vóór de pandemie. In september en oktober was dat
19% hoger dan twee jaar eerder.
> Ongeveer een vijfde van de uitstoot is afkomstig
van industriële gebruikers, waarvoor vaak nog geen
direct schoon substituut bestaat. De stervende
fossielebrandstofeconomie zal de geopolitieke
risico’s vergroten, waarbij het gecombineerde
aandeel van de OPEC en Rusland in de olieproductie
naar verwachting 50% zal bereiken in 2030.
Bovendien neemt het belang van andere staten toe;
het zijn de nieuwe elektrostaten. Een voorbeeld:
ongeveer 70% van het kobalt dat in elektrische
auto’s wordt gebruikt, komt uit de Democratische
Republiek Congo, een land met 90 miljoen inwoners,
waarvan het bbp ongeveer even hoog is als de
omzet van Tesla.
> De opkomende wereld is verantwoordelijk voor
twee derde van de energie gerelateerde koolstofemissies,
maar mist het geld en de innovatiebasis
om te investeren en een schoner energiesysteem.
> Het gevolg is dat de verzendkosten door het dak
gegaan zijn; met ongeveer $ 15.000 per TEU (40-
voet equivalente eenheid), zijn ze tien keer hoger
dan het prepandemische niveau. Een tekort aan
schepen en zeecontainers heeft de kosten van het
verzenden van containers tussen China en Europa
naar recordniveaus gestuwd. Dat brengt kosten
met zich mee voor bedrijven die afhankelijk zijn
van rederijen. Kleine spullen zoals smartphones
of sportschoenen kunnen met tienduizenden in
een container worden verpakt, maar een ruwe
schatting van de gemiddelde waarde van goederen
in een container die tussen China en Amerika reist,
is ongeveer $ 50.000. De $ 15.000 voor transport
maken een aanzienlijk verschil.
> Daarbovenop komen langdurige vertragingen.
Havens, met name in Amerika, zijn niet gewend
aan dergelijke volumes, worden geconfronteerd
10
De branche in 2022 |

met lange rijen schepen die weken wachten
om gelost te worden. In een systeem dat al tot
het uiterste is opgerekt door een gebrek aan
vrachtwagenchauffeurs en magazijnruimte,
ligt momenteel tot 15% van de wereldwijde
containervloot voor anker buiten de havens.
> Verlichting van deze congestie lijkt niet
aanstaande, en hoe langer het opbouwt, hoe
langer het duurt om te ontspannen. De meeste
experts zien weinig hoop op verbetering tot na
het Chinees nieuwjaar in februari. Verstoringen
kunnen gemakkelijk heel 2022 duren. Hoewel de
tarieven misschien een piek hebben bereikt, is het
onwaarschijnlijk dat ze de komende zes maanden
veel zullen dalen. Er bestaat een grote kans dat de
tarieven ook in 2023 hoog zullen blijven.
langlopend. Naarmate de contracten van Maersk
doorrollen, kunnen de tarieven structureel
gemakkelijk verdubbelen. Klanten die hun aanvoer
willen veiligstellen tegen schaarste in de capaciteit
gaan dan contracten aan voor twee jaar in plaats
van voor één. De sector is ervan overtuigd dat
het tijdperk van goedkope scheepvaart achter ons
ligt. Sinds 2016 is de sector verder geconsolideerd;
twintig nog grote bedrijven zijn zeven grotere
geworden in drie wereldwijde allianties.
Tarieven spotmarkt containervaart
United States
East Coast
United States
West Coast
25
20
15
Containervaart:
ratio orderboek – vloot in %
25
Europe
10
5
20
0
2017 2018 2019 2020 2021
15
Bron: The Economist/Freightos
10
5
0
2017 2018 2019 2020 2021
Bron: The Economist/IHS Markit
> Zelfs als de spottarieven een piek hebben bereikt,
zullen de meeste klanten in 2022 te maken krijgen
met hogere rekeningen. De langetermijncontracten
die het grootste deel van het containerverkeer
regelen, zijn momenteel veel lager dan de
spottarieven, $ 2.500 tot 3.000 per container voor
vracht tussen China en Amerika. In 2021 is twee
derde van de contracten die Maersk, ‘s werelds
grootste containerrederij, die een vijfde van de
wereldmarkt controleert, heeft ondertekend,
> Simon Heaney van Drewry, een adviesbureau,
zegt dat de winst van de sector in 2021 $ 200 miljard
en in 2022 $ 150 miljard zou kunnen bedragen,
wat niet te vergelijken is met het cumulatieve
totaal van ongeveer $ 110 miljard in de afgelopen
20 jaar. Naast het teruggeven van contant geld
aan aandeelhouders kan Maersk meer bedrijven in
e-commerce-fulfilment en luchtvracht overnemen
als onderdeel van zijn inspanningen om een endto-end
logistiek bedrijf op te bouwen dat goederen
over zee, over land en door de lucht vervoert,
een trend die ook zichtbaar wordt bij Franse en
Chinese concurrenten.
| De branche in 2022 11

Toen de wereldhandel in de jaren voor de
financiële crisis van september 2007 boomde,
waren de orderboeken ongeveer gelijk aan 60%
van de bestaande vloot. Ze staan nu op iets meer
dan 20%. Deze terughoudendheid is deels te wijten
aan onzekerheid over de technologie die nodig is
om schepen met een levensduur van 25 jaar te laten
voldoen aan de strengere koolstofemissieregels die
de industrie verwacht. Toch kan kapitaaldiscipline
zijn grenzen hebben. De orders beginnen weer
aan te zwellen. Maar het zal twee tot drie jaar
duren voordat schepen die vandaag besteld zijn,
van scheepshellingen beginnen te rollen.
Semiconductors
> Deze paragraaf beginnen we met een grafiek die
wereldwijd de omzet in semiconductors weergeeft.
De toename in 2020 is deels veroorzaakt door de
pandemie en de acceleratie wordt verklaard door
wat er op dit moment wereldwijd gebeurt in de
automobielindustrie.
Omzet sector semiconductors wereldwijd
(gemeten in miljarden dollars)
B $
700.0
600.0
500.0
400.0
300.0
200.0
100.0
0
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
Year numbers mark January of each year
Bron: The Economist
> Op 18 mei 2021 was Toyota als laatste
autofabrikant gedwongen om de productie te
verminderen te midden van een wereldwijd
tekort aan microchips en kondigde aan dat het de
werkzaamheden in twee van zijn fabrieken in Japan
zou opschorten.
Actual
FC
Andere bedrijven in de automobielindustrie hadden al
eerder werknemers tijdelijk naar huis moeten sturen.
> De pijn beperkt zich niet tot de auto-industrie,
want het tekort omvat allerlei soorten chips, van
de dure, hightech apparaten die smartphones
en datacenters van stroom voorzien tot de
eenvoudige sensoren en microcontrollers die
voorkomen in auto’s, wasmachines et cetera. Deze
laatste chips kosten vaak slechts een paar cent
per stuk. Bedrijven zoals Foxconn, Nintendo en
Samsung hebben meerdere keren gewaarschuwd
voor klappen in de productie, die van invloed zijn
op alles, van smartphones en gameconsoles tot
televisies en routers voor thuis.
> De chipdroogte is het gevolg van de covid-19-
pandemie, die in wisselwerking staat met een
industrie die notoir gevoelig is voor cycli van “boom
and bust”. De schattingen van de periode waarin
de narigheid zal aanhouden lopen uiteen, maar de
schaarste zal zeker nog maanden voortduren en
experts voorzien nog een periode van schaarste van
18 tot 24 maanden.
> De productie van chips is een goed voorbeeld van
wat economen een “varkensvleescyclus” noemen,
genoemd naar de regelmatige schommelingen
tussen onder- en overaanbod die voor het
eerst werden geanalyseerd in de Amerikaanse
varkensvleesmarkten in de jaren 1920. Net als bij
varkens kan bij chips het aanbod niet snel reageren
op veranderingen in de vraag. De capaciteit was
al voor de pandemie krap; de investeringen van
chipmakers in fabrieksapparatuur liggen al vele jaren
onder het langetermijngemiddelde.
> Maar de varkensvleescyclus is weer aan het keren.
Taiwan Semiconductor Manufacturing Company,
‘s werelds grootste contractchipmaker, is van
plan om op korte termijn $ 30 miljard uit te geven
aan nieuwe capaciteit. Samsung Electronics en Intel
hebben respectievelijk voor 28 miljard dollar en
20 miljard dollar aan orders kunnen boeken.
12
De branche in 2022 |

Ook andere chipmakers voeren hun investeringen op.
Dat zal verlichting brengen voor de bredere economie,
maar niet onmiddellijk. Toch is in de sector ook
voorzichtigheid geboden. Een capaciteitsuitspatting
als reactie op ernstige tekorten vandaag zou morgen
weleens een aanzienlijke overvloed kunnen betekenen.
De marktvoorspellingen geven een positief beeld
voor de toekomst; tegen het einde van het decennium
zal de markt wereldwijd meer dan $ 1 biljoen
bedragen, tegen ruim $ 500 miljard in 2021.
Voorlopig blijft de vraag het aanbod overtreffen;
het chiptekort zal nu naar verwachting tot ver in
2023 duren. Westerse regeringen hebben miljarden
uitgetrokken om de chipproductiecapaciteit binnen
hun grenzen op te bouwen om minder afhankelijk te
worden van Aziatische leveranciers. Amerika alleen
al is van plan om de komende vijf jaar 52 miljard
dollar uit te geven.
> De wet van Moore, die stelt dat de kosten van
computerkracht elke 18 maanden tot twee jaar met
de helft zullen dalen, begint te falen. Elke nieuwe
generatie chips is technisch moeilijker te maken dan
de vorige en vanwege de stijgende kosten van het
bouwen van fabrieken is de inzet groter geworden.
Het aantal fabrikanten op het snijvlak van de
industrie is gedaald van meer dan 25 in 2000 tot drie
nu. De meest geavanceerde fabrieken vergen nu een
investering van meer dan $ 20 miljard per stuk.
Inflatie
> Een tragere groei in China zou een schaduw werpen
over de wereldeconomie, maar tegelijkertijd zou het
paradoxaal genoeg door het dempen van de grondstoffenprijzen
de belangrijkste macro-eco nomische
uitdaging in Europa en de Verenigde Staten kunnen
dempen: het risico van een aanhoudend hoge inflatie.
> Net als in Amerika weerspiegelt de inflatie in het
eurogebied ook enkele voorbijgaande mondiale
factoren, waaronder de ineenstorting van de olieprijs
in het voorjaar van 2020. Schrap de voedsel- en
energieprijzen en de inflatie in Duitsland bedroeg in
april slechts ongeveer 1%. Er spelen ook enkele
tijdelijke landspecifieke kwesties een rol. Een
koolstofheffing in Duitsland heeft de prijzen
opgedreven, en een noodverlaging van de belasting
op de toegevoegde waarde vorig jaar zal de inflatie
later dit jaar rekenkundig stimuleren.
> De zorg in Amerika gaat over de omvang van de
stimulus en de snelheid van het economisch herstel.
De injectie van 1,9 biljoen dollar van Joe Biden gaf
miljoenen Amerikanen eerder dit jaar cheques
van 1.400 dollar, boven op het geld dat ze eerder
van de overheid hadden ontvangen. Ze spaarden
veel van het geld, waardoor een opeenhoping
van besparingen ontstond. Bij het op gang komen
van de economie heeft dat een toename van
de consumptie veroorzaakt en zijn de prijzen
gestegen. De Federal Reserve heeft gezegd dat
het een periode een inflatie zal tolereren die
boven zijn doelstelling van 2% ligt. De combinatie
van heropening, een genereuze schatkist en een
tolerante Fed plaatst Amerika op onbekend terrein.
> De kans op structurele prijsstijgingen in Europa
is wellicht kleiner. De vraag in de eurozone was al
voor covid-19 zwak. Duitsland had zijn loonkosten
in de vroege jaren 2000 laag gehouden. Na hun
schuldencrisis verkleinden zuidelijke economieën
als Italië en Griekenland de kloof met hun rijkere
buren door hun eigen arbeidskosten te drukken.
Bovendien lijkt de fiscale stimulans van Europa
minder dan die in Amerika. Het nieuwe herstelfonds
van 750 miljard euro (919 miljard dollar) van de EU
zal vermoedelijk slechts gedoseerd in de markt
stromen. Beleggers zijn het erover eens dat er veel
voor nodig is om de eurozone in een periode van
hoge inflatie te storten. Ze verwachten vooralsnog
dat de inflatie op langere termijn weer zal
wegzakken onder de doelstelling van de Europese
Centrale Bank van “dichtbij, maar onder de 2%”.
Daarentegen zijn de marktverwachtingen voor de
inflatie in Amerika iets hoger, boven de 2%. Op dit
moment is er onder beleggers nog geen zorg over
het op hol slaan van de inflatie.
| De branche in 2022 13

Inmiddels zijn de consumentenprijzen in de
Verenigde Staten ongeveer 7% hoger dan een jaar
eerder, de snelste stijging sinds 1982. Men verwacht
dan ook dat het tot eind 2022 zal duren voordat de
jaarlijkse inflatie vertraagt tot het niveau van 2%.
Vrij reizen
> Vliegtuigen zijn op zijn best vaak nog maar halfvol
en veel van ‘s werelds luchthavens blijven dunbevolkt.
Internationale aankomsten daalden met bijna 75%
in 2020. Volgens de World Tourism Organization
van de VN waren er in 2020 1 miljard minder
mensen die reizen naar het buitenland maakten.
De cijfers voor 2021 zullen naar verwachting niet
veel beter zijn. Maar de vooruitzichten voor 2022
zien er minder somber uit.
> Meer mensen zullen de geneugten herontdekken
van met een vliegtuig op een spontane stedentrip
te gaan, een lang geplande familiebruiloft bij te
wonen of de vakantie van hun leven te beleven.
Het aantal zakelijke reizen zal naar verwachting ook
wel weer toenemen, hoewel de afgelopen periode
ook heeft uitgewezen dat men met minder reizen
ook toe kan.
> In het begin van de pandemie dachten de meeste
voorspellers dat het aantal internationale reizen op
zijn vroegst niet vóór 2023 zou herstellen naar het
niveau van 2019, en waarschijnlijker in 2024. Dat lijkt
nog steeds een redelijke aanname. De beperkingen
op internationale uitstapjes zijn nog steeds streng
en worden slechts langzaam opgeheven. Zelfs nu
leggen slechts drie landen - Colombia, Costa Rica
en Mexico - geen beperkingen op aan bezoekers,
terwijl tientallen landen nog steeds volledig
gesloten zijn. Naarmate de vaccinatiegraad stijgt
en het aantal besmettingen daalt, worden de regels
versoepeld en gaan de routes weer open.
> Het herstel zal ongelijkmatig zijn. Binnenlandse
reizen in grote landen zijn alweer behoorlijk op
weg naar het pre-covid-niveau (Amerika) en China
heeft dat niveau al overtroffen. Het regionale reizen
trekt aan. De IATA denkt dat Europa in 2022 terug
kan zijn op bijna vier vijfde van het niveau van
voor de pandemie. Het herstel in Azië zal trager
zijn. Langeafstandsreizen zullen op een laag niveau
blijven totdat vaccinaties wijdverspreider zijn en het
gemakkelijker navigeren wordt door de overvloed
aan regels en voorschriften.
> Vrijetijdsboekingen stijgen wanneer landen de
beperkingen op buitenlandse reizen opheffen,
en tenzij er een nieuwe, gevaarlijkere mutatie
van covid-19 opduikt, zal de enorme opgekropte
vraag helpen om vliegtuigen weer te vullen op
korteafstandroutes. Bedrijven zijn echter van
plan om minder uit te gaan geven aan reizen.
Enquêtes suggereren dat budgetten meestal met
20 tot 40% worden verlaagd. Veel vergaderingen
en conferenties zullen virtueel blijven, of op zijn
minst in hybride vorm plaatsvinden met veel minder
mensen die persoonlijk aanwezig zijn.
> Zelfs als er een meer virulente mutatie van het
virus opduikt, waardoor mogelijk alles weer in
omgekeerde richting gaat, zal één type globetrotter
boven de aanhoudende donkere wolken vliegen
- de rijke. De stijgende vraag naar stoelen in
privéjets zal waarschijnlijk doorgaan naarmate de
rijken veel van de barrières waarmee de massa’s
worden geconfronteerd, omzeilen. De eerste acht
maanden van 2021 zagen we 2,9 miljoen vluchten
met zakenjets, 70% meer dan in 2020 en een beetje
meer dan in 2019, terwijl commerciële vluchten
nog steeds ongeveer 40% onder het niveau van
vóór de pandemie wegkwijnen, volgens WingX,
een databedrijf voor privéluchtvaart.
> Alsof dat nog niet exclusief genoeg is, is in 2021
een nieuwe covidvrije bestemming beschikbaar
gekomen en deze zal naar verwachting de komende
jaren nog veel meer bezoekers verwelkomen. Als je
enkele honderdduizenden dollars overhebt, kun je
een ticket boeken voor een vlucht naar de ruimte.
14
De branche in 2022 |

Schaarste in de economie
> Kijkend naar het beeld dat ontstaat uit voorgaande
paragrafen lijken we terecht gekomen in een periode
van schaarste. Naast de voorbeelden van een
(tijdelijk) gebrek aan capaciteit in de containervaart
en de chipindustrie is er op andere terreinen een
structureel tekort. In voorgaande voorbeelden is
er sprake van tekorten die met investeringen in
capaciteit in een relatief korte periode van 1 tot 3
jaar weer kunnen worden opgevangen.
> Daarnaast is er sprake van meer middellange
tekorten, die misschien meer op nationaal niveau
kunnen worden opgevangen of bijvoorbeeld via
arbeidsmigratie. In dit verband noemen we het
gebrek aan arbeidskrachten. Kijkend naar Nederland
gaat dat direct om goed opgeleide technici,
vaklieden voor de bouw en de industrie, maar ook
om gespecialiseerde arbeidskrachten voor in de
zorg en in het onderwijs. Anderzijds heeft deze
vorm van schaarste ook een meer structurele aard,
als we de vergrijzing in het plaatje meenemen.
> Heel andere vormen van tekorten in de categorie
middellange schaarste zijn het gebrek aan huisvesting
en de toenemende behoefte aan schone energie.
> Er is ook een derde categorie, de categorie van
middelen waarvan de beschikbaarheid gaat ophouden.
Te denken valt onder meer aan delfstoffen,
hout, maar ook zeer elementair het tekort aan land.
> Alle categorieën hebben één ding gemeen,
namelijk dat schaarste de prijs opdrijft. Doordat
de hoeveelheid geld constant wordt aangepast
aan de economie is het mogelijk de schaarste van
geld te beteugelen en daarmee de inflatie. Inflatie
is echter ook nodig, om de vraag te reduceren.
Daarmee komen we op het dilemma van de ECB:
verder gaan met geld pompen in de economie en
deze draaiend houden met de inflatoire werking
die daarvan uitgaat of terughoudender zijn en de
vraag verminderen.
| De branche in 2022 15

Thema’s voor langetermijndenkers
Rivaliteit tussen China en de US
De afgelopen vijf jaar is de relatie tussen Amerika en China er nu niet bepaald beter
op geworden. Een kritische beschouwer zou geneigd zijn te zeggen dat onder Xi
Jinping China in het buitenland agressiever en assertiever is geworden en in eigen land
autoritairder. Onder Donald Trump en nu Joe Biden is het Amerikaanse beleid ten aanzien
van China verschoven van geloof dat China kan worden geïntegreerd in de bestaande
door Amerika geleide wereldorde naar iets dat dichter bij de noodzaak tot indamming
ligt, gekenmerkt door achterdocht over de bedoelingen van China en toenemend besef
dat de wereldwijde superioriteit van Amerika in gevaar is.
> Dit groeiende antagonisme heeft al veel schade
aangericht, van de tarievenoorlog tot de opgelopen
spanningen over Taiwan. Het heeft de wereldwijde
reacties op covid-19 en klimaatverandering verzwakt.
De wereld die na de pandemie tevoorschijn komt,
zal zeer waarschijnlijk worden gevormd door een
vijandige rivaliteit tussen de twee naties.
> In het jaar van de Olympische Spelen zal China
zich tot het uiterste inspannen om instabiliteit of
kritiek van welke aard dan ook te voorkomen.
Het risico van gênante protesten bij de Olympische
Spelen is ingeperkt door een strikte covid”bubbel”
op te leggen die geen buitenlandse toeschouwers
toestaat om aanwezig te zijn. Op het binnenlandse
front zal elke zweem van onrust binnen de partij
over Xi’s afwijzing van elke termijnlimiet voor zijn
bewind worden beantwoord met brute zuiveringen.
> In Europa zal een winter van energietekorten en
hoge prijzen kiezers woedend maken en politici
bang. Zelfs als Biden erin slaagt een versie van zijn
”Build Back Better”-pakket van infrastructuur en
sociale uitgaven aangenomen te krijgen, begint hij
2022 nog steeds met gedimde populariteit door
stijgende inflatie en aanbodtekorten.
> Xi is begonnen aan een niet te stuiten poging om de
kapitalistische titanen van China op maat te snijden,
maar liefst $ 1,5 biljoen aan aandeel houders waarde
uit te wissen met zijn onderdrukking van technologiebedrijven
en harde beperkingen op te leggen aan
industrieën, van videogames tot privébegeleiding,
die als vijandig worden beschouwd voor
“gemeenschappelijke welvaart”.
> Amerika en de rest van het Westen zullen naar
een leven-met-covidmentaliteit gaan. Boosterprikken
worden de norm, resterende reisbeperkingen
worden versoepeld en lockdowns behoren tot het
verleden. China daarentegen houdt in 2022 vast aan
een zerocovidbeleid. Na zijn burgers bang te hebben
gemaakt voor de ziekte en de taaiheid ervan te
hebben aangeprezen als een teken van superioriteit,
kan de Chinese regering niet gemakkelijk van koers
veranderen. Het land blijft afgeschermd van de
rest van de wereld met lange quarantaines en sterk
ingeperkte aantallen reizen.
16
De branche in 2022 |

| De branche in 2022 17

De Oekraïense strijdkrachten, hoewel beter dan
toen Poetin in 2014 voor het eerst brokken uit hun
land begon te bijten, zijn lang niet sterk genoeg om
een Russische invasie te stoppen. Evenmin is er een
kans dat de NAVO-landen militair zullen ingrijpen
om Oekraïne te verdedigen.
> De draconische aanpak van China zal
uiteindelijk economische schade aanrichten.
Onvoorspelbaarheid van regelgeving en afkeuring
van de meest succesvolle kapitalisten van het land
zullen ondernemerschap ontmoedigen en innovatie
belemmeren. Het handhaven van een zerocovidbeleid
in een wereld waarin de ziekte endemisch is,
vereist ontwrichtende shutdowns.
> Dit alles zal China’s toch al uitdagende macroeconomische
omgeving compliceren. China-watchers
maken zich al jaren zorgen over de gevolgen van
het afbouwen van de enorme vastgoedhausse van
het land en de torenhoge schuldenlast die daarmee
gepaard ging. De crisis bij Evergrande suggereert
dat deze lastige overgang eindelijk aan de gang is.
Mogelijk volgen in 2022 ook andere bedrijven in die
sector. Voeg daarbij de meer structurele uitdagingen,
van een krimpende beroepsbevolking tot een snel
groeiend aantal afhankelijke ouderen, dan wordt de
economische druk groter en zou de jaarlijkse groei
van het bbp gemakkelijk kunnen dalen tot 5% of
daar juist onder.
> Op 7 december sprak Biden met Poetin. Biden
dreigde met zware economische sancties als
Rusland Oekraïne opnieuw zou aanvallen.
Hij heeft immers de Krim geannexeerd en helpt
pro-Russische rebellen in Donbas, een enclave in
Oost-Oekraïne. Maar wat houdt Poetin tegen?
> Zware economische sancties, bijvoorbeeld door
Russische financiële instellingen individueel op de
zwarte lijst te zetten? Ondertussen zou Amerika
een verenigd front moeten vormen met Europese
bondgenoten en Duitsland zou Nord Stream 2 niet
moeten goedkeuren.
> Een tweede afschrikkingsmiddel is militair.
Hoewel Rusland Oekraïne gemakkelijk onder de
voet zou kunnen lopen, is het bezetten van een land
voor de lange termijn een andere zaak. Oekraïne
moet zichzelf weerbaar maken. Het Westen zou
Oekraïne moeten voorzien van meer financiële
hulp en defensieve wapens om het te helpen. De
overgrote meerderheid van de Oekraïners, zelfs de
meeste van die met een Russische etniciteit, zou
zich vermoedelijk verzetten tegen de Russische
controle over hun land.
Imperialistisch Rusland
Vladimir Poetin lijkt erop uit te zijn zijn invloed op
Oekraïne en Wit-Rusland, die aan de controle van
Rusland zijn ontsnapt, terug te krijgen. Hij is eind
2021 begonnen een grote troepenmacht aan de
grens met Oekraïne samen te brengen, compleet
met bevoorradingslijnen, veldhospitalen en het
vooruitzicht van versterkingen. De schattingen
lopen uiteen, maar het gaat snel om 75.00 tot
100.000 manschappen.
> Tegelijkertijd zouden westerse diplomaten manieren
moeten zoeken om het dreigende conflict te
de-escaleren. Dat is lastig, want veel eisen van
Poetin zijn niet redelijk en ook niet oprecht. Hij zegt
dat de NAVO een bedreiging vormt voor Rusland.
Hij doet die bewering omdat een functio neel, democratisch
Oekraïne aan zijn grens zijn autoritaire
systeem in diskrediet brengt, en omdat zijn gepraat
over het verdedigen van Rusland tegen denkbeeldige
externe vijanden een goede manier is om steun in
het binnenland te vergaren. In een recente peiling
18
De branche in 2022 |

zei slechts 4% van de Russen dat de spanningen in
Oost-Oekraïne de schuld van Rusland waren, terwijl
de helft Amerika en de NAVO de schuld gaf.
> Poetin hoopt een federale staat in Oekraïne te
creëren, waarbij Rusland in het oosten aan de
touwtjes trekt, een deel van de grens controleert en
een grote zeggenschap heeft over het buitenlands
beleid. Oekraïne heeft zich hiertegen verzet door
de Donbas af te schermen, geen moeite te doen om
zijn verloren grondgebied terug te winnen en een
unitaire, gedecentraliseerde staat te smeden die het
in feite uitsluit. Na vele slachtoffers en de ontheemding
van 1,5 miljoen mensen is re-integratie van
Donbas in Oekraïne nu min of meer onmogelijk, en
veel Oekraïners willen het niet langer, hoewel ze dat
misschien niet hardop zouden zeggen.
> Er is geen schone oplossing voor deze puinhoop,
dus de beste strategie is om te blijven praten, met
twee voorwaarden. De Oekraïense regering moet
in de discussies worden betrokken en zelfs een
kleine oorlog moet voor Poetin onaantrekkelijk
zijn. Poetin kan snel berekenen dat hij meer te
winnen en minder te verliezen heeft door Oekraïne
te bedreigen in plaats van het binnen te vallen. Maar
hij is bedreven in het vinden van voorwendsels
voor kleinere daden van agressie, waarvan hij
schaamteloos ontkent dat hij ze pleegt, zelfs als
ze zich ontvouwen op de televisieschermen van
de wereld. Met Poetin aan de bal lijkt Rusland een
gevaar te blijven voor zijn Europese buren.
Europa
> In 2022 is het 30 jaar geleden dat het Verdrag van
Maastricht werd ondertekend. Met het Verdrag
van Maastricht werd in 1992 de Europese Unie
opgericht. Ook betekende het de introductie van de
Economische en Monetaire Unie (EMU).
afscheid van Merkel uit de internationale politiek.
Maar even afwachten wat er nu gebeurt.
> In de afgelopen jaren zijn er heel wat vraagtekens
gerezen over de gevoerde politiek. Niet alleen
vraagtekens, maar wellicht moeten we zelfs verder
gaan en gewoon vaststellen dat er dingen helemaal
misgelopen zijn: het beleid met betrekking tot Irak,
Syrië en de interventie in Libië. De Amerikanen
trekken zich op een bepaald moment terug.
Europeanen zien eenvoudig niet altijd wat er
zich aan gevaren ontwikkelt. Noord-Afrika, ons
achterland, hebben we laten zitten.
> We zitten geopolitiek gezien in zwaar weer.
Internationale diplomaten komen nauwelijks uit
de crisismodus. Belarus, Rusland, Turkije, Algerije,
Mali: het grensgebied van Europa is instabiel. En
in Oost-Europa kampt de EU nog altijd met de
politieke gevolgen van de grote omwenteling.
> We moeten erop bedacht zijn dat de
Amerikanen ons gaan vragen om serieus meer
verantwoordelijkheid te dragen. Het gaat niet alleen
om het opvoeren van de defensiebegroting tot 2%
van het bbp. Amerika is niet meer in staat overal
zijn belangen te verdedigen. Ze zullen Europa wel
bescherming verlenen, maar Europa zal veel meer
voor zichzelf moeten zorgen.
> We kunnen ons West-Europese model niet
exporteren. Er is iets anders nodig. Mogelijk hebben
Europese politici moeite om strategisch te denken.
Dat is niet erg hoopgevend want Europa zit tussen
grote machten Amerika, China, ook Rusland echter
zonder Europees beleid.
> We kunnen er niet omheen. Ook 2021 was
misschien niet het jaar om met vreugde op terug
te kijken als het om Europa gaat, na de Brexit het
| De branche in 2022 19

20
De branche in 2022 |

De wereld na de pandemie
> Het patroon voor de rest van het decennium
is wellicht niet de vertrouwde routine van de
pre-covidjaren. De wereld is vandaag onvoorspelbaar
en de pandemie is een deel van de reden
daarvoor. Al bijna twee jaar leven mensen met
wisselende regimes van het dragen van maskers,
tests, lockdowns, reisverboden, vaccinatiebewijzen
en ander papierwerk. Naarmate er uitbraken zijn
van nieuwe gevallen en varianten zullen er dit
soort regimes zijn.
> Covid heeft ook indirect bijgedragen aan het tot
stand brengen van de onvoorspelbare wereld; de
pandemie heeft laten zien hoe industrieën plotseling
tot stilstand of juist tot acceleratie kunnen
komen. Technologische verschuivingen, winkelen
op afstand, thuiswerken en de Zoom-hausse
waren ooit de toekomst. Grote technologische
verschuivingen zijn niets nieuws. Maar in plaats
van decennia nodig te hebben om zich over de
hele wereld te verspreiden, zoals de drukpers en
telegraaf deden, worden nieuwe technologieën
nu binnen enkele jaren of zelfs enkele maanden
routine. Nog maar 15 jaar geleden bestonden
moderne smartphones nog niet. Tegenwoordig
heeft meer dan de helft van de mensen op de
planeet er een.
> In het geval van klimaatverandering heeft de
pandemie gediend als een embleem van onderlinge
afhankelijkheid. Ondanks de inspanningen overschrijden
virusdeeltjes bijna net zo gemakkelijk
grenzen als moleculen van methaan en koolstofdioxide.
Aarzeling en het niet delen van vaccins
frustreerden een snellere wereldwijde oplossing.
In een wereld die worstelt met de opwarming
van de aarde, schieten landen die alles te winnen
hebben bij samenwerking voortdurend tekort.
Zelfs met de meest optimistische scenario’s
betekent de accumulatie van langdurige broeikasgassen
in de atmosfeer extreem weer zoals we dat
op verschillende plaatsen in 2021 hebben gezien.
> Het is de moeite waard om enkele van de voordelen
te noteren die gepaard gaan met de voorspelbare
onvoorspelbaarheid van vandaag. Veel mensen
werken graag vanuit huis. Diensten op afstand
kunnen goedkoper en toegankelijker zijn. Een
snellere verspreiding van technologie zou een
vooruitgang in de geneeskunde en een beperking
van de opwarming van de aarde kunnen brengen.
> Veel van de instellingen en houdingen die stabiliteit
in de oude wereld hebben gebracht, lijken niet
geschikt voor de nieuwe. Na de pandemie is er
wellicht geen weg meer terug.
> De pandemie heeft mogelijk ook een einde
gemaakt aan het tijdperk van een lage wereldwijde
inflatie, dat begon in de jaren 1990. Stimuleringsmaatregelen
en verstoorde toeleveringsketens
hebben de wereldwijde inflatie boven de 5% gebracht.
Een verhoging van de rente om de inflatie het
hoofd te bieden, geeft direct enorme economische
uitdagingen, bijvoorbeeld door toegenomen
overheidsschulden. Te midden van cryptomunten,
digitale valuta’s van centrale banken en fintech,
lijkt een terugkeer naar de comfortabele macroeconomische
orthodoxe jaren 1990 niet de meest
voor de hand liggende optie.
> Op het hoogtepunt van de beperkingen tijdens
de pandemie waren ongeveer 3,6 miljard mensen
onderworpen aan verplicht thuisblijven.
De maatschappij paste zich snel aan: thuiswerken
en communiceren op nieuwe manieren.
| De branche in 2022 21

Om veranderingen te meten heeft The Economist
een “normaliteitsindex” bedacht. Deze index meet
3 veranderingen in het volgende gedrag:
1. Het gebruik van vervoer door de lucht,
over wegen en het openbaar vervoer.
2. De invulling van vrije tijd met behulp van
bezoeken aan de bioscoop, bezoeken aan
professionele sportevenementen en tijd die
buitenshuis wordt doorgebracht.
3. Ten slotte registreert de index de
commerciële activiteit op basis van
bezoekersaantallen in winkels en kantoren.
> Voor elk van de 8 metingen wordt het niveau van
de activiteit vergeleken met het niveau van vóór
de pandemie, uitgaande van het gemiddelde van
de veranderingen in elk van de drie categorieën.
Het wereldwijde cijfer is het bevolkingsgewogen
gemiddelde van 50 landen - die samen goed zijn
voor 75% van de wereldbevolking en 90% van het
wereldwijde bbp. Een getal van 100 staat gelijk staat
aan het prepandemische gedrag.
The Economist normalcy index
2020 2021
Bron: Economist.com/normalcytracker
EU27
Britain
Chinese
new year
China
World
Pre-pandemic average = 100
United States
Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct
India
75
50
25
> Begin 2020 kelderde de index aanzienlijk tot
slechts 35 medio april 2020. Het getal 80 begin
maart 2020 weerspiegelt de beperkingen in China,
omdat daar toen de normaliteit al was afgenomen.
In 2021 steeg de index langzaam maar gestaag
van 60 in januari tot 79 medio oktober, hetgeen
suggereert dat de wereld terug was op ongeveer
twee derde van het niveau van vóór de pandemie.
> Het observeren van deze normaliteitsindex over
een periode van 18 maanden geeft inzichten in wat
ons te wachten staat. Landen die de meerderheid
van hun volwassenen hebben ingeënt, moeten het
normale leven kunnen laten terugkeren. Als in de
50 landen het aantal covid-19-sterfgevallen met
de helft daalt ten opzichte van het gemiddelde van
september 2021, de vaccinatiegraad blijft stijgen in
lijn met recente trends en de overheidsbeperkingen
verder worden versoepeld, kunnen we verwachten
dat de index zal stijgen tot ongeveer 90 punten.
> Voor sommige maatregelen lijken dalende infecties
en stijgende injecties een noodzakelijke maar niet
voldoende voorwaarde om pre-pandemisch
gedrag terug te laten keren. Drie van de gemeten
activiteiten – reizen per vliegtuig, bioscoopbezoek
en sportbezoek - zijn ingeperkt door overheidsverboden.
De resterende indicatoren worden meer
beïnvloed door individuele of organisatorische
beslissingen en sinds de strengste beperkingen zijn
opgeheven, worden ze niet langer beïnvloed door
overheidshandelen. Wereldwijd is het aantal
bezoekers in de detailhandel nu boven het niveau
van vóór de pandemie, en de tijd die buitenshuis
wordt doorgebracht is ook bijna normaal, omdat
mensen zich weer buiten wagen.
> Toch is thuiswerken inmiddels gemeengoed. Zelfs
als het aantal infecties daalt en het aantal injecties
toeneemt, suggereren de data achter het model dat
de kantoorbezetting niet veel verder zal stijgen en
dat het bioscoopbezoek slechts ongeveer 80% van
het prepandemische niveau zal bereiken. Sommige
veranderingen zijn meer blijvend van aard zo lijkt het.
22
De branche in 2022 |

Een grotere productiviteit, gelukkigere, meer
gezonde werknemers en lagere emissies zijn enkele
van de voordelen van het thuiswerk experiment.
Mogelijk komt het ook de eerlijkheid op de
werkplek ten goede, met werknemers die thuis
zitten. Er zijn natuurlijk ook nadelen: de binding
wordt minder, werktijden krijgen een glijdende
schaal, er ontstaat ongelijkheid doordat bepaalde
beroepsgroepen nu eenmaal niet vanuit huis
kunnen werken en er is het probleem van de
transparantie of anders gezegd de controle.
> Voor de pandemie werd 5% van het werk in
Amerika op afstand gedaan en 27% van de werkgevers
bood flexibele uren aan; vandaag zijn de
cijfers respectievelijk 40% en 88%.
> Gezien de keuze zullen veelal werkende ouders
met jonge kinderen minder tijd op kantoor
doorbrengen. Mogelijk zullen ze hier een prijs
voor betalen, waardoor ze loonsverhogingen en
promoties mislopen omdat werkgevers - vaak
onbewust - fysieke aanwezigheid waarderen.
Vrouwen en minderheden hebben ook meer
kans om te moeten stoppen als een werkgever
aandringt op fulltime kantoorwerk. Er zou een
tweeledig personeelsbestand kunnen ontstaan,
met een goed beloonde “in” -groep en een minder
beloonde “uit” -groep.
> Om die uitkomst te voorkomen, moeten werkgevers
de werkwijze engineeren. Ten eerste zal
gedefinieerd moeten worden of er gekozen wordt
voor procedurele eerlijkheid (dezelfde regels voor
iedereen) of eerlijkheid in uitkomsten (geen enkele
groep lijdt als gevolg van een beleid). Vervolgens
zullen werkgevers een standpunt moeten innemen
wanneer fysieke aanwezigheid echte waarde toevoegt.
> Nog belangrijker is om duidelijk te zijn naar
werknemers toe. Apple werd verguisd omdat het
eiste dat werknemers drie dagen per week naar
kantoor zouden terugkeren, maar de regels waren
in ieder geval duidelijk.
Veel werkgevers beloven dat werknemers flexibel
kunnen werken, maar laten ze ongeschreven
regels ontcijferen.
> Bedrijven moeten ervoor zorgen dat alle werknemers
toegang hebben tot dezelfde middelen;
dat betekent ook investeren. Covid-19 heeft de
vooroordelen over thuiswerkende mensen niet
weggevaagd. Werkplekontwerp dat dergelijke
vooroordelen omzeilt, zal nog belangrijker zijn dan
voorheen. Beslissingen over beloning en promotie
moeten op duidelijke en meetbare manieren
worden genomen.
> Bedrijven die aanwezigheid waarderen, moeten
overwegen om vaste “in”-dagen in te stellen om
ervoor te zorgen dat niemand achterblijft. Managers
kunnen mogelijk helpen de presenteïsmebonus
te verminderen door thuis te werken op nietverplichte
dagen, of door te specificeren dat op
sommige dagen iedereen vanuit huis werkt.
> Werkgevers die een voltijdse terugkeer naar
het werk eisen, verliezen talent en worden waarschijnlijk
minder divers. Het vluchtrisico bij het ene
bedrijf is de kans voor een ander bedrijf. Nu veel
werkzaamheden flexibel of volledig op afstand
kunnen worden uitgevoerd, kunnen werkgevers uit
een bredere pool werven. Een studie in Amerika
wees uit dat het aanbieden van flexibiliteit in een
vacature het aantal sollicitaties met maar liefst 30%
verhoogde. Het moet ook helpen bij het behoud.
> In alle plannen om te heropenen en terug te
keren, wordt de noodzaak om ongelijkheden aan te
pakken die tijdens de pandemie zijn toegenomen,
vaak over het hoofd gezien. Mannen zeggen bijna
twee keer zo vaak als vrouwen dat thuiswerken hun
carrière positief heeft beïnvloed. Vrouwen zeggen
vaker dat ze zich opgebrand voelen. Mantelzorgers
hebben minder kans gehad om te floreren. Nieuwe
starters hebben cruciale on-the-jobtraining en
netwerken gemist.
| De branche in 2022 23

Klimaat en verduurzaming
Verkenningen
Om mondiale milieuveranderingen aan te pakken en het menselijk welzijn te verbeteren
hebben landen internationale verdragen en overeenkomsten gesloten. Ook Nederland
heeft zich daaraan gecommitteerd. Op verzoek van twee ministeries heeft het Planbureau
voor de Leefomgeving (PBL) de hoofdboodschappen van vijf recent uitgekomen mondiale
milieuverkenningen*) op een rij gezet, met als focus de aanpak van klimaatverandering,
landdegradatie en verlies van biodiversiteit en ecosysteemdiensten. Gelijktijdig is er gekeken
naar wat voor lessen er zijn voor de transities die Nederland heeft ingezet: die naar een
duurzame energievoorziening, naar kringlooplandbouw en naar een circulaire economie.
> De vijf milieuverkenningen hebben een eenduidige
boodschap: urgente actie is nodig om verdere
milieudegradatie te stoppen en internationaal
afgesproken doelen te halen. Zelfs als de bestaande
nationale plannen om klimaatverandering tegen te
gaan volledig worden uitgevoerd, koerst de wereld
af op 3 graden mondiale temperatuurstijging, terwijl
in het klimaatakkoord van Parijs maximaal 2 graden
is afgesproken. Waar mondiaal is afgesproken om
landdegradatie en biodiversiteitsverlies te stoppen,
wijst een voortzetting van huidige trends op aanhoudende
verandering van landgebruik (met name
ontbossing voor de landbouw), afnemende bodemvruchtbaarheid
en verdere achteruitgang, mogelijk
zelfs versneld, van natuur en ecosysteem diensten.
De negatieve effecten van milieudegradatie zijn
nu al zichtbaar met onevenredig grote gevolgen
voor arme gemeenschappen en kwetsbare groepen
wereldwijd. Doorgaan op de huidige weg betekent
dat internationaal afgesproken milieudoelen
niet worden gehaald. Dit zet de realisatie van de
Sustainable Development Goals (SDG’s) onder druk
en daarmee het welzijn van huidige en toekomstige
generaties. Bovendien is nu actie ondernemen
in veel gevallen goedkoper en minder ingrijpend
dan later actie ondernemen en verdere
milieuschade terugdraaien.
Onderlinge verwevenheid
> Klimaatverandering, landdegradatie en biodiversiteitsverlies
zijn milieuveranderingen die sterk
met elkaar zijn verbonden. Niet alleen beïnvloeden
ze elkaar negatief en hebben ze dezelfde
grondoorzaken, ook de mogelijke oplossingen
zijn sterk met elkaar verweven en kunnen elkaar
zowel versterken als tegenwerken. Verandering
van consumptiepatronen, efficiëntere omgang met
natuurlijke hulpbronnen en herstel van bodem
en ecosystemen dragen bij aan het oplossen van
meerdere milieuproblemen en sociaaleconomische
vraagstukken tegelijk (synergie). Daarentegen
gaan klimaatmitigatiemaatregelen waar land voor
nodig is (denk aan bio-energie en herbebossing)
en intensivering van de landbouw vaak gepaard
met talrijke uitruilen. Grootschalige productie
van biomassa kan bijvoorbeeld botsen met de
bescherming van biodiversiteit en het verbeteren
van de voedselzekerheid, terwijl intensivering van
de landbouw gepaard kan gaan met toenemende
stikstofoverschotten en een toenemende vraag
naar water. Het benutten van synergie en het
vermijden of verminderen van uitruilen vereist een
integrale benadering gericht op beleidsintegratie en
coherentie, waarbij milieuproblemen in samenhang
worden aangepakt.
24
De branche in 2022 |

Consumptiepatroon
> De vijf milieuverkenningen bespreken een breed
scala aan gedrags-, technologische en beheermaatregelen.
De omvang en urgentie van de opgave
maken dat maatregelen uit alle drie de categorieën
noodzakelijk zijn. Consumptieveranderingen
versterken de synergie tussen het behalen van tal
van milieu- en sociale doelen. Daarnaast groeit ook
het bewustzijn dat technologische oplossingen hun
keerzijden hebben. Grotere nadruk op consumptieveranderingen
verlaagt de afhankelijkheid van
technologische oplossingen, maar vraagt wel een
sterke verandering van het welzijnsparadigma van
materiële consumptie en economische groei en
dan met name van huidige generaties met een
grote milieuvoetafdruk.
> Ondanks beleidsinspanningen en geboekte
voortgang is de uitstoot van broeikasgassen In
Nederland nog steeds hoog, loopt de veehouderij
tegen haar ecologische en sociale grenzen aan en
staat de biodiversiteit onder grote druk. Nederland
scoort in vergelijking met andere Europese
landen erg laag. Daarnaast hebben Nederlandse
consumenten een relatief hoge, en voor sommige
indicatoren toenemende, milieuvoetafdruk, met
een grote impact over de grens.
> Uit de belangrijkste inzichten van de vijf mondiale
verkenningen is een aantal algemene lessen te trekken
voor drie Nederlandse transities: naar een duurzame
energievoorziening (Klimaatakkoord 2019), naar
kringlooplandbouw (visie LNV 2018) en naar een
circulaire economie (Rijksbrede Programma 2016).
> Misschien het allerbelangrijkste, maar
tegelijkertijd wellicht ook de grootste uitdaging,
zijn veranderende consumptiepatronen, zoals
het minderen van de vlees- en zuivelconsumptie.
Het bevorderen van gedragsverandering is een
uitdaging, omdat het raakt aan het wereldbeeld van
mensen en hun opvattingen over levenskwaliteit.
Consumptiepatronen worden in hoge mate bepaald
door sociale routines die niet van de ene op de
andere dag veranderen.
Ecologische voetafdruk
> Een groot deel van de milieudruk wordt
veroorzaakt door de productieprocessen waarmee
goederen voor onze consumptie worden gemaakt.
Het VN-panel roept dan ook op tot het veranderen
van de huidige manier van consumeren en
produceren. Het Nederlandse kabinet heeft als
reactie hierop het streefdoel geformuleerd om
de ecologische voetafdruk van de Nederlandse
consumptie te halveren in 2050.
> De milieudruk die samenhangt met productie
en consumptie wordt wel aangeduid met
de ecologische voetafdruk. De Nederlandse
ecologische voetafdruk drukt het beslag uit dat
de nationale consumptie legt op de mondiaal
beschikbare hernieuwbare grondstoffen. Het omvat
de grondstofbehoefte in de hele waardeketen van
primaire productie tot industriële verwerking tot
de uiteindelijke consumptie. Hierbij gaat het om
de gezamenlijke consumptie van de Nederlandse
burgers, inclusief de consumptie van de overheid.
* Volledigheidshalve de vijf verkenningen waar het om gaat: Global Land Outlook: first edition (UNCCD-2017), Global Warming of 1.5 °C (2018 IPCC),
Global Environment Outlook 6: Healthy Planet, Healthy People (2019 - UNEP), Global Resources Outlook 2019: Resources for the future we want (2019 - IRP)
en The Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services (2019 - IPBES).
| De branche in 2022 25

De ecologische voetafdruk wordt uitgedrukt in
global hectares, de hoeveelheid ruimte die mondiaal
gemiddeld nodig is om biologische grondstoffen
voor onze consumptie te produceren. Daarbij
wordt ook de ruimte meegenomen die nodig zou
zijn om de CO2-emissies van de consumptie te
compenseren door opname van koolstof in bossen.
Deze ruimte wordt wel als virtueel bestempeld,
omdat deze niet echt wordt ingenomen.
> De ecologische voetafdruk van de Nederlandse
consumptie is kenmerkend voor het consumptiepatroon
van welvarende westerse landen. De
ecologische voetafdruk van de Nederlandse
consumptie groeide vanaf begin jaren 1980 tot
ongeveer 2007, waarna een lager energiegebruik
ervoor zorgde dat de voetafdruk langzaam kleiner
werd. De Nederlandse ecologische voetafdruk
bestaat voor een groot deel uit het benodigde
oppervlak voor de productie van het voedsel, papier
en hout dat we consumeren, en voor ruim de helft
uit ruimte voor compensatie van de broeikasgasemissies
van het energiegebruik voor de
Nederlandse consumptie.
> De landvoetafdruk van de Nederlandse consumptie
was in 2017 ongeveer net zo groot als driemaal het
landoppervlak van Nederland. Na een krimp tijdens
de economische crisis van het afgelopen decennium
is deze weer groter aan het worden. Ongeveer 80%
van dit landgebruik ligt buiten Nederland. De broeikasgasvoetafdruk
van de energieconsumptie kwam
in 2015 uit op 230 megaton CO2-equivalenten.
Ongeveer een derde van deze emissies is gerelateerd
aan huishoudelijk energiegebruik, zowel directe
emissies bij de consument thuis als indirecte emissies
in de keten voor de productie van elektriciteit en
brandstoffen. Net als bij de landvoetafdruk ligt
een flink deel van de broeikasgasvoetafdruk buiten
Nederland (ongeveer 40%), en dat hangt samen
met het produceren van goederen en diensten in
het buitenland.
> Om de Nederlandse voetafdruk te kunnen halveren
is ook Nederlands internationaal beleid voor handel
nodig. Veel goederen en producten die we consumeren,
zoals voedsel, energie en grondstoffen zoals
metalen, worden namelijk geïmporteerd. Het
Nederlandse consumptiepatroon heeft dus zowel
effecten op natuur in de directe leefomgeving als op
natuur en milieuomstandigheden elders in de wereld,
zoals de bossen die worden gekapt om op die grond
veevoer te kunnen produceren. Het streven naar
halvering van de voetafdruk vraagt dus om zowel
nationaal beleid voor de binnenlandse consumptie
en binnenlandse productie, als om internationaal
beleid voor de milieueffecten van productie elders.
Overigens worden bij de consumptie voetafdruk de
grondstoffen niet mee genomen die in Nederland
worden gebruikt voor de productie van voedsel en
goederen die worden geëxporteerd, zoals melk en
kaas bestemd voor buitenlandse consumptie. Een
deel van de milieudruk door productie in Nederland
valt daarmee buiten het streefdoel.
Sustainable Development Goals (SDG’s)
> Om de VN-doelen voor duurzame ontwikkeling
te realiseren zijn hulpbronnen en grondstoffen
onontbeerlijk. Bij het produceren, verwerken en
gebruiken van grondstoffen ontstaat milieudruk,
en ontstaan er effecten op de natuur op land en in
water waarvoor SDG’s zijn geformuleerd. In het
ontwikkelingsdoel voor duurzame consumptie- en
productiepatronen wordt nagestreefd om de vraag
naar grondstoffen enerzijds en het beperken van
effecten op milieu en natuur anderzijds in balans
te brengen. Daarbij kan gebruik worden gemaakt
van meerdere voetafdrukindicatoren die de relaties
tussen vraag en effecten afdekken.
26
De branche in 2022 |

Samenhang tussen duurzame ontwikkelingsdoelen
en voet afdrukindicatoren
Menselijke behoeften
Geen honger
Betaalbare en
duurzame energie
Vraag naar
hulpbronnen
Industrie, innovatie
en infrastructuur
Duurzame steden en
gemeenschappen
Bron: JRC 2019; bewerking PBL
Verantwoorde
consumptie en
productie
Voetafdrukindicatoren
Grondstoffengebruik
Ecologische voetafdruk
Materialen
Water
Milieudruk
Broeikasgassen
Stikstof
Fosfaat
Fijnstof
Ozon
Landgebruik
Effecten
Biodiversiteit
Eutrofiëring
Ecosysteemdiensten
Impact
pbl.nl
Natuurlijk kapitaal
Schoon water en sanitair
Klimaatactie
Leven in het water
Leven op het land
> Het gaat hierbij zowel om directe emissies die bij
de consument optreden door verwarming en
autorijden, als om indirecte emissies in de keten
voor de productie van de geconsumeerde elektriciteit
en brandstoffen. Diensten (waaronder handel
en transport) droegen in 2015 voor bijna 40% bij
aan de broeikasgasvoetafdruk. Ook de broeikasgasvoetafdruk
ligt voor een flink deel buiten
Nederland (ongeveer 40%) vanwege de samenhang
met de locaties waar producten en diensten
voor Nederland worden gemaakt. De trend in
de broeikasgasvoetafdruk van Nederland laat op
een aantal fluctuaties na een gestaag krimpend
beeld zien over de periode van 2007 tot aan 2015.
Recentere trends tot aan 2020 zijn nog niet bekend,
omdat internationale databases voor berekening
van het buitenlandse deel nog niet beschikbaar zijn.
Broeikasgasvoetafdruk van Nederland
> De totale broeikasgasvoetafdruk door consumptie
van Nederland in 2015 was 232 megaton CO2-equivalenten,
en dat komt neer op bijna 14 ton CO2-eq/
per capita (Wilting et al. 2021). Ongeveer een derde
van deze emissies is gerelateerd aan huishoudelijk
energiegebruik.
Broeikasgasvoetafdruk door
Nederlandse consumptie per persoon
ton CO2 - equivalenten per persoon
20
15
Verkleining van voetafdrukken
> De mogelijkheden om in te grijpen in de productieen
consumptieketen zullen verschillen in de mate
waarin ze kunnen bijdragen aan het verkleinen van de
voetafdrukken en aan de doelen voor biodiversiteit.
Zo neemt het energieverbruik bij consumenten af
door isolatie van huizen, of meer meer algemeen,
door wat er gedaan wordt aan het energieverbruik
in gebouwen. De behoefte aan primaire grondstoffen
kan beperkt worden met strategieën voor circulair
gebruik. Het gaat hier niet alleen om recycling
van producten en het gebruik van afval, maar ook
door het delen van producten, hergebruik en een
ander productontwerp.
10
5
0
2005 2007
2009 2011 2013 2015
pbl.nl
Relevantie voor en van de branche
> Voor de branche liggen de consumptiepatronen
wellicht wat verder weg. Er zijn echter wel degelijk
aandachtspunten die veel dichterbij liggen: klimaat
en energie, evenals de circulaire economie.
Energie in de keten
Energie bij huishoudens
Overige diensten
Bron: PBL
Handel en transportdiensten
overige goederen
Voedingsmiddelen
> Voor wat betreft klimaat en energie is er een directe
bijdrage van het product zonwering: dynamische
zonwering kan het energieverbruik in gebouwen
| De branche in 2022 27

28
De branche in 2022 |

verminderen en gelijktijdig een bijdrage leveren aan
de emissie van broeikasgassen. De uitdaging die de
branche heeft is het verhaal goed over de bühne te
krijgen, de bewijslast te leveren in gebouwspecifieke
situaties alsook aan te tonen dat de hele waarde keten
per saldo minder milieubelastend is dan de opbrengst
tijdens de technische levensduur van de installaties.
> Langzaam maar zeker komt het einde in zicht van
een traject dat we eind 2019 zijn gestart. In samenwerking
met DGMR hebben we een model ontwikkeld
dat het mogelijk maakt om het energieverbruik in
een ruimte – we hebben voor het model een kantoorruimte
genomen – te ensceneren. Inmiddels
weten we hoe we het model kunnen inzetten om
te extrapoleren naar een heel kantoorgebouw en
zijn we bijna zover dat deze stap ook gemaakt kan
worden. De laatste fase die we daarna in zullen
gaan is het model geschikt maken voor gebruik in
de dagelijkse praktijk. In de loop van 2022 komt er
een versie beschikbaar die we ter beschikking zullen
stellen als hulpmiddel in het commerciële proces.
> De prioriteit ligt op dit moment bij kantoorgebouwen,
maar het ligt voor de hand de methode
ook in te zetten voor andere typen gebouwen. In
feite geeft de methode de mogelijkheid concreet
antwoord te geven op twee vragen, namelijk de
reductie van het energieverbruik door het toepassen
van dynamische zonwering in een kantoorgebouw
en de daarmee samenhangende reductie van de
CO2-emissie. Op die manier leveren we een bijdrage
aan de eerste twee uitdagingen. Het derde punt is
ooit al eens onderwerp van onderzoek geweest in
Duitsland en blijft nog even op de verlanglijst staan.
We kunnen tenslotte niet alles tegelijk.
> Het doel van een volledig circulaire economie in
2050 en het tussendoel van een halvering van het
gebruik van primaire abiotische grondstoffen in 2030
vragen verdere concretisering. Voor het tussen doel
omvat die concretisering onder andere de vraag of
dit doel ook van toepassing is op fossiele brandstoffen,
het gebruik van een ketenbenadering om
goed inzicht te krijgen in het totale grondstoffenverbruik
(inclusief milieudruk over de grens) en het
hanteren van zowel een productie- als een
consumptieperspectief omdat beide relevante
aangrijpingspunten voor beleid bieden. De huidige
sturing op input van grondstoffen draagt niet per
definitie bij aan een lagere milieudruk en leveringszekerheid,
terwijl die twee juist de einddoelen zijn
van de transitie naar een circulaire economie.
> Op dit punt is er nog wel een weg te gaan voor de
branche. Het initiatief zal moeten komen van grote
fabrikanten die de kennis en de middelen hebben
om hun processen op dit punt in kaart te brengen
en vast te stellen in hoeverre hun producten
circulair zijn. Na het vaststellen van de status quo
is er hopelijk bereidheid tot een verbetertraject.
Zonder de feiten te kennen, ligt het voor de hand dat
er verbeteringen, ook in onze branche, mogelijk zijn.
Bewustzijn is hier beter en sneller dan wetgeving.
We kunnen het verbetertraject versnellen door de
consument op dit punt te informeren. Zo ontstaat
er druk op de producenten en dat stimuleert
innovatie, brengt mogelijkheden waarde toe te
voegen en geeft mogelijkheden tot differentiatie.
| De branche in 2022 29

Economie
Internationaal perspectief
Voor nationale ramingen gebruiken alle centrale banken dezelfde internationale
uitgangspunten, die samen met de Europese Centrale Bank (ECB) zijn vastgesteld.
Zo groeit volgens de verwachting van de ECB het mondiale bbp (buiten het eurogebied)
in 2021 gemiddeld met 6%, een sterk herstel na de neergang in 2020 met 2,3%.
Het herstel van de internationale activiteit verloor vanaf de tweede helft van 2021
aan kracht, vooral door verstoringen in de leveringsketens.
> Deze aanbodbeperkingen zullen naar verwachting
ook in 2022 nog drukken op de groei van de
internationale economie. In de raming neemt
de impact van de pandemie op de activiteit
gaandeweg af, vanwege het aanpassingsvermogen
van economieën en de voortgang met vaccinaties.
De ECB raamt de groei van de mondiale economie
(exclusief eurogebied) in 2022 op 4,5%, waarna
de groei in 2023 terugkeert naar het langjarige
gemiddelde (3,9%).
> De verstoringen van de internationale
leveringsketens houden langer aan dan in de
raming van juni 2021 werd voorzien. Deze
beperkingen weerspiegelen een internationale
onevenwichtigheid tussen vraag en aanbod van
goederen. Door het onverwacht snelle herstel
van de vraag zijn tekorten ontstaan aan onder
andere halffabricaten, zoals computerchips, en
transportmiddelen en -benodigdheden, zoals
zeecontainers. Vanaf het begin van de pandemie
zijn bovendien het aanbod van goederen en de
beschikbaarheid van transportmiddelen verstoord,
doordat in diverse landen fabrieken en havens
werden gesloten door verscheidene golven van
virusbesmettingen. Hierdoor zijn de levertijden
en vervoerskosten inmiddels wereldwijd fors
opgelopen.
Scheepvrachtkosten en levertijden
in $ per volume-eenheid (TEU); index (50 = evenwicht)
5000
4000
3000
2000
1000
0
jan-19 jul-19 jan-20 jul-20
Harpex shipping index
PMI wereldwijde levertijden, schaal rechts
Bron: Refinitiv.
> Internationaal is de inflatie in 2021 sterk gestegen.
In oktober 2021 stegen de prijzen in de OESO-landen
(de grootste ontwikkelde economieën) gemiddeld
met 5,2%. Net als in Nederland is de wereldwijde
inflatie gestegen door de combinatie van hogere
energieprijzen en hogere prijzen van containervervoer
en halffabricaten.
jan-21
jul-21
70
65
60
55
50
45
30
De branche in 2022 |

| De branche in 2022 31

Mondiale inflatie
Inflatie OESO-landen
Procentuele mutaties jaar op jaar en bijdragen
in procentpunten
6
4
gevolg van de wereldwijde aanbodbeperkingen.
Tegen deze achtergrond heeft de Fed in november
2021 besloten om haar soepele monetaire beleid
geleidelijk los te laten. De maandelijkse activaaankopen
gaan omlaag met USD 15 miljard,
terwijl het rentebeleid vooralsnog ongewijzigd
blijft. In de zomer van 2021 heeft de ECB haar
strategieherziening afgerond.
2
0
-2
2018 2019 2020 2021
Energie
Voedsel
Overig
Totaal
Inflatie verenigde Staten
Procentuele mutaties jaar op jaar
> Binnen de vernieuwde monetaire strategie is een
inflatiedoel van 2% op de middellange termijn
geformuleerd. Ter ondersteuning van het nieuwe
doel is in juli ook de forward guidance over de
verwachte beleidsrente aangepast. De ECB zal de
rente pas verhogen wanneer zij ziet dat de inflatie
ruim voor het einde van de ramingshorizon en
duurzaam gedurende de rest van de ramingshorizon
de 2% bereikt. Daarnaast moet ook in de onderliggende
inflatie (inflatie geschoond voor volatiele
componenten, zoals de olieprijs) voldoende
vooruitgang zijn geboekt richting de 2%.
7
6
5
4
3
> In november kwam de inflatie in het eurogebied
uit op 4,9%, vooral door de hogere energie-inflatie.
In de raming voor het eurogebied komt de kerninflatie,
zonder de prijzen van voedsel en energie, in
2021 uit op 1,4%, waarna de kerninflatie in 2022
toeneemt tot 1,9% en in 2023 daalt tot 1,7%.
2
1
0
2018 2019 2020 2021
Bron: Refinitiv
> Als gevolg van de fors gestegen inflatie in de VS
heeft de Federal Reserve (Fed) haar monetaire beleid
ge wijzigd. In november steeg de inflatie aldaar tot
6,8%, terwijl er op dat moment nog steeds ruim
4 miljoen minder mensen werkzaam waren dan
voor de pandemie. Volgens de Fed worden de
hogere prijzen dan ook niet veroorzaakt door een
te krappe arbeids markt, maar zijn deze vooral het
Groeiverwachting 2021-2023
voor Nederland
> De Nederlandse economie is na de coronarecessie
sneller en krachtiger hersteld dan verwacht. Het bbp
groeit in 2021 naar verwachting met 4,5%. Vooral in
het tweede en derde kwartaal groeide de economie
sterk, met de consumptie als belangrijkste aanjager,
gedreven door oplevend vertrouwen en versoepeling
van de contactbeperkende maatregelen. Door de
aanhoudende pandemie en de hernieuwde
maatregelen wordt een deel van de bedrijven,
instellingen, zelfstandigen en huishoudens nog
steeds zwaar geraakt, zoals in de horeca en de
culturele sector.
32
De branche in 2022 |

Vergelijking ontwikkeling bbp in volume
(2019K4 = 100%)
Bbp in volume: procentuele mutaties
jaar op jaar en 2019 = 100
105
6
110
100
95
90
85
4
2
0
105
100
95
80
75
-2
Raming DNB
-4
19K4 20K1 20K2 20K3 20K4 21K1 21K2 21K3 10 12 14 16 18 20 22
90
85
Nederland
Frankrijk
België
Bron: Eurostat.
Duitsland
Spanje
Eurogebied
Groei
Niveau, schaal rechts
Bron: CBS en DNB.
> Tegelijkertijd werden echter ook knelpunten
aan de aanbodzijde zichtbaar. De internationale
economische activiteit is zo snel en overtuigend
omgeslagen, dat mondiale productieketens het
hersteltempo van de vraag niet aankunnen. Vanaf
begin 2021 vormen materiaaltekorten en lange
levertijden een toenemende rem op de productie
van goederen, waarbij vooral bedrijven in de knel
kwamen die afhankelijk zijn van geïmporteerde
producten. De prijzen van grondstoffen, energie,
intermediaire producten en eindproducten zijn
inmiddels fors gestegen. Gecombineerd met de
zeer krappe arbeidsmarkt betekent dit dat de
Nederlandse economie al kort na de coronarecessie
tegen haar capaciteitsgrenzen aanloopt.
> In 2022 zet het economische herstel door, met
een geraamde bbp-groei van 3,6%. Dit is vooral
gedreven door de particuliere consumptie en de
uitvoer, ondanks de veronderstelling dat de
aanbod beperkingen pas in de tweede helft van 2022
geleidelijk beginnen af te nemen. Naar verwachting
komt de economie in 2023 in rustiger vaarwater
en wordt de bbp-groei niet langer gedomineerd
door de gevolgen van de pandemie. Daarmee
vertraagt de groei naar een normaler tempo van
1,7%. Onderliggend normaliseert ook de groei van
de overheidsbestedingen, die naar verwachting
niet meer stijgen door pandemiegerelateerde
uitgaven. Verder groeien de bestedingen van
huishoudens in 2023 minder sterk, door een minder
gunstige ontwikkeling van het reëel beschikbaar
inkomen en een minder sterke waardestijging van
het eigenwoningbezit. De werkgelegenheid volgt
in de raming het patroon van de bbp-groei: een
stevige groei in 2021 en 2022, met in 2023 een lichte
terugval. Over de gehele ramingsperiode blijft de
werkloosheidsvoet zeer laag, vanaf 3,3% in 2021
iets oplopend naar 3,5% in 2023.
| De branche in 2022 33

De neerwaartse bbp-schok in 2020 was vrijwel
geheel toe te rekenen aan de particuliere consumptie
en de uitvoer. Deze twee bestedingscomponenten
vormen ook de pijlers onder de opleving in
2021. Zowel de wederuitvoer als de binnenlands
geproduceerde uitvoer profiteren van het herstel
van de wereldhandel. Ook in de raming voor 2022
en 2023 vormt de uitvoer een belangrijke pijler
onder de bbp-groei. Daarnaast levert in 2022 de
particuliere consumptie een stevige groeibijdrage.
Bronnen van bbp-groei:
procentuele mutaties jaar op jaar en
bijdragen in procentpunten
5
4
3
2
1
0
-1
-2
-3
-4
-5
Bedrijfsinvesteringen
Voorraadvorming incl. stat. verschil
Particuliere consumptie
Bbp
Bron: CBS en DNB.
Raming DNB
16 17 18 19 20 21 22 23
Investeringen in woningen
Overheidsbestedingen
Uitvoer
naar de groeisectoren. Baanverliezers vinden
vaak een nieuwe baan binnen dezelfde of een
aanverwante sector.
Arbeidsmarkt: procentuele mutaties jaar
op jaar en procenten beroepsbevolking
3
2
1
0
-1
-2
Bron: CBS en DNB.
> Door het onverwacht snelle herstel van
de werkgelegenheid ten opzichte van het
arbeidsaanbod, is de arbeidsmarkt kort na de
Raming DNB
10 12 14 16 18 20 22
Werkgelegenheid (personen)
Arbeidsaanbod (personen)
Werkloosheidspercentage, schaal rechts
coronarecessie alweer zeer krap geworden. Naar
verwachting komt het werkloosheidspercentage
in 2021 gemiddeld uit op 3,3%. Vanaf volgend jaar
loopt de werkloosheid iets op, maar blijft op een
zeer laag niveau (3,4% in 2022 en 3,5% in 2023).
8
7
6
5
4
3
Arbeidsmarkt
> Het herstel van de werkgelegenheid gaat niet
overal even snel. In een aantal bedrijfstakken waren
in het tweede kwartaal van 2021 nog steeds minder
personen werkzaam dan in het laatste kwartaal van
2019. Dit was het geval in de bedrijfstakken horeca,
vervoer & handel (-49.000 personen), zakelijke
dienstverlening (-37.000) en cultuur & recreatie
(-29.000). in deze sectoren gaat tot nu toe iedere
nieuwe besmettingsgolf, met bijbehorende contactbeperkende
maatregelen, gepaard met verlies van
banen. Het aantal werkenden is in dezelfde periode
daarentegen flink gegroeid in de publieke sector
(+101.000, waarvan de helft in de zorg) en informatie
& communicatie (+27.000). Er zijn vooralsnog geen
aanwijzingen dat de werkgelegenheid structureel
verschuift vanuit de zwaarst getroffen sectoren
> Dat de arbeidsmarkt uitzonderlijk krap is, blijkt
niet alleen uit de lage werkloosheid. In het derde
kwartaal van 2021 waren er per 100 werklozen 126
vacatures, het hoogste niveau sinds het begin van
de meting in 2003. Andere indicatoren, zoals het
aantal vacatures (371.000) en de vacaturegraad
(43 vacatures per 1000 banen), stegen in het derde
kwartaal van 2021 eveneens naar recordhoogten.
Personeelstekort is eind 2021 dan ook het grootste
obstakel voor ondernemers. Aan het begin van het
vierde kwartaal ondervond 30% van de werkgevers
een tekort aan arbeidskrachten als belemmering
voor hun productie. Door het krachtige
economische herstel, met een krappe arbeidsmarkt
en oplopende personeelstekorten als gevolg,
ontstaat er een opwaartse druk op de lonen.
34
De branche in 2022 |

Loonsom per werknemer: procentuele
mutaties jaar op jaar en bijdragen in
procentpunten, op basis van arbeidsjaren
5
4
3
2
1
0
-1
-2
Sociale lasten werkgevers
Incidenteel
Contractloon
Loonsom
Bron: CBS en DNB.
> De loonsom per werknemer groeit in de
ramingsperiode meer dan het cao-loon, vooral
door de bijdrage van de sociale werkgeverspremies
aan volksverzekeringen. De bijdrage van het
incidentele loon is in 2021 licht positief. Voor het
werven of behouden van medewerkers geven
bedrijven makkelijker eenmalige beloningen
boven op de afgesproken cao-loonstijging. Naar
verwachting zal dit effect de komende jaren
aanhouden. Daarnaast spelen voor de bijdrage
van het incidentele loon ook veranderingen in de
samenstelling van de groep werkenden een rol. De
groei van de werkgelegenheid wordt de komende
jaren naar alle waarschijnlijkheid per saldo vooral
gerealiseerd in lager betaalde banen; dit drukt het
gemiddelde loonniveau.
Inflatie
> Het economische herstel uit de coronarecessie
gaat gepaard met een aanzienlijk hogere inflatie.
De HICP-inflatie is in de loop van 2021 opgelopen
tot 3,7% in oktober en 5,9% in november. De raming
voor 2021 gemiddeld is 2,7%. De belangrijkste
verklaring daarvoor is de onverwacht snelle
prijsstijging van energieproducten, met name
elektriciteit, aardgas en autobrandstoffen. De
energie-inflatie bedroeg in oktober 2021 30% en
in november zelfs ruim 40%.
Raming DNB
07 09 11 13 15 17 19 21 23
> Naast energie zijn ook duurzame
consumptiegoederen, zoals auto’s, meubels en
computerapparatuur, opvallend sterk in prijs gestegen.
Onder invloed van onder andere technologische
ontwikkeling en globalisering droegen deze goederen
de afgelopen jaren juist bij aan lagere inflatie. Door
het onverwacht snelle herstel van de vraag na de
coronarecessie zijn knelpunten in de leveringsketens
ontstaan voor veel goederen. Dit is zichtbaar
in de hoge prijzen voor grondstoffen, computerchips,
producentenprijzen en containervervoer. Eerder was
de verwachting dat de leveringsproblemen spoedig
opgelost zouden zijn door aanpassing van het aanbod.
> In de raming is aangenomen dat de leveringsproblemen
in 2022 aanhouden en eind 2023 zijn
opgelost. Naarmate deze verstoringen van de
productie- en handelsketens langer duren,
berekenen producenten een groter deel van
de computerchips, producentenprijzen en
containervervoer door. Eerder was de verwachting
dat de leveringsproblemen spoedig opgelost zouden
zijn door aanpassing van het aanbod. In de raming
is aangenomen dat de leveringsproblemen in 2022
aanhouden en eind 2023 zijn opgelost. Naarmate
deze verstoringen van de productie- en handelsketens
langer duren, berekenen producenten een
groter deel van de kostenstijging door aan consumenten
om niet te veel in te teren op hun winstmarge.
> In de raming voor de komende jaren ligt de
inflatie ruim boven de 2%. De HICP-inflatie komt
gemiddeld uit op 3,0% in 2022 en 2,9% in 2023.
Een deel van de hoge inflatie ligt aan de
energieprijzen. Naast de eerdergenoemde
leveringsproblemen wordt de inflatie exclusief
energie gedreven door de aan houdend krappe
arbeidsmarkt, die via hogere lonen leidt tot
oplopende arbeidskosten per eenheid product.
| De branche in 2022 35

Consumptie huishoudingen
> De pandemie heeft ook de consumptieve
bestedingen van huishoudens sterk beïnvloed.
In het recessiejaar 2020 kromp de particuliere
consumptie met 6,6%. Na de strengere maatregelen
aan het einde van 2020 is de consumptie in het
eerste kwartaal van 2021 verder gekrompen. Met de
geleidelijke verspoeling van de maatregelen nadien
herstelde de consumptie echter krachtig, zowel in
het tweede als het derde kwartaal, gesteund door
het verbeterde consumentenvertrouwen. Daarmee
is het initiële verlies tijdens de coronarecessie
vrijwel goedgemaakt. In reële termen lag het
niveau van de particuliere consumptie in het derde
kwartaal van 2021 nog maar 1% onder het niveau
van voor de pandemie. De geraamde groei van
de particuliere consumptie in 2021 is 3,2%. De
gevolgen van de pandemie hebben de besparingen
van huishoudens in 2020 en 2021 fors opgestuwd.
Enerzijds werd het inkomen van huishoudens
ondersteund door de overheidsmaatregelen
om ontslagen en faillissementen te voorkomen.
Anderzijds nam de consumptie sterk af.
> Desondanks verwachten huishoudens maar
een klein deel van hun “coronabesparingen”
consumptief te besteden. Gemiddeld genomen
zijn zij van plan 14% van de extra besparingen te
gebruiken voor consumptieve doeleinden. Circa
de helft van de coronabesparingen blijft naar
verwachting op een bankrekening staan, terwijl een
kwart wordt aangewend voor woninginvesteringen
of beleggingen. In de raming voor 2021 neemt de
individuele spaarquote in de tweede helft van het
jaar af, waarmee het gemiddelde voor 2021 uitkomt
op 10,9%, nog altijd aanzienlijk hoger dan het
niveau van eind 2019.
Individuele en collectieve besparingen
huishoudens in % beschikbaar inkomen
(inclusief correctie pensioenvoorziening)
18
15
12
9
6
Raming DNB
Reëel beschikbaar inkomen
voor huishoudens
9
6
Raming DNB
3
0
10 12 14 16 18 20 22
Individueel
Collectief
Totaal
Bron: CBS en DNB.
3
0
-3
-6
13 15 17 19 21 23
Premies per werknemer
Inflatie
Werkgelegenheid (personen)
Reëel beschikbaar inkomen
Bron: CBS en DNB.
Loonbelasting per werknemer
Overig (inclusief zelfstandigen)
Beloning per werknemer
> De individuele spaarquote, ofwel de vrije
besparingen in procenten van het beschikbare
inkomen, bedroeg in het eerste kwartaal van 2021
17%, tegenover gemiddeld 4,5% in 2019.
> De stijgende energieprijzen in het tweede
en derde kwartaal van 2021 hebben negatief
bijgedragen aan de groei van het reëel beschikbaar
inkomen, waarbij het negatieve effect in het derde
kwartaal het grootst was sinds de eeuwwisseling.
De energie-inflatie zal ook in 2022 de groei van
het reëel beschikbaar inkomen drukken, al wordt
dit deels gecompenseerd door mitigerende
maatregelen van de overheid, die erop gericht zijn
de sterk gestegen energielasten voor huishoudens
te verlagen. Verder vooruitkijkend neemt de
geraamde groei van de particuliere consumptie
in 2023 sterk af, tot 2,1%. Het reëel beschikbare
inkomen van huishoudens neemt in dat jaar naar
36
De branche in 2022 |

verwachting af met 0,6%, wat het eerste jaar met
krimp zou zijn sinds 2013. Dit is voornamelijk toe te
schrijven aan de hoge inflatie, de afvlakkende groei
van het inkomen van zelfstandigen en de minder
sterke groei van de werkgelegenheid.
| De branche in 2022 37

Onroerend goed en
ontwikkelingen in de bouw
Sector koopwoningen: snapshot
Koopsector totaal
Verkochte woningen per kwartaal
Nederland
76.000
68.000
60.000
52.000
44.000
4.549.480
Nederland
Woning naar sector
13 ,9%
28 ,8% 57 ,1%
Nederland
Koop Corporatie
Overige huur Onbekend
CBS | 2021 CBS | 2021
Verkochte woningen
Nederland
62.206 53.875
Q3 2020 Q3 2021
Verkochte woningen
groei % t.o.v. 1 jaar geleden
40
20
0
-20
Verkochte woningen
groei % t.o.v. 1 jaar geleden
-13,4
Nederland
CBS, Kadaster - Statistiek PBK | Q3 2020 - Q3 2021
CBS, Kadaster - Statistiek PBK | Q4 2016 - Q3 2021
Q4
2016
Q2
2017
Q4
2017
Q2
2018
Q4
2018
Q2
2019
Q4
2019
Q2
2020
Q4
2020
Q2
2021
CBS, Kadaster - Statistiek PBK | Q4 2016 - Q3 2021
Q4
2016
Q2
2017
Q4
2017
Q2
2018
Q4
2018
Q2
2019
Q4
2019
Q2
2020
Q4
2020
Q2
2021
CBS, Kadaster - Statistiek PBK | Q4 2016 - Q3 2021
Verkochte nieuwbouw woningen
Nederland
4.078 4.349
nov 2020 nov 2021
Verkochte nieuwbouw woningen
groei % t.o.v. 1 jaar geleden
6,6
Nederland
NVB | nov 2020, nov 2021
NVB | nov 2021
Verkochte nieuwbouw woningen per maand
Nederland
5.200
4.400
3.600
2.800
2.000
nov
2020
dec
2020
jan
2017
feb
2021
mrt
2021
apr
2021
mei
2021
jun
2021
jul
2021
aug
2021
sep
2021
okt nov
2021 2021
CBS, Kadaster - Statistiek PBK | Q4 2016 - Q3 2021
Gemiddelde verkoopprijs woningen
€ 400.935
Nederland
CBS, Kadaster - Statistiek PBK | Q3 2021
Ontwikkeling gemiddelde verkoopprijs
groei % t.o.v. 1 jaar geleden
18,1
Nederland
CBS, Kadaster - Statistiek PBK | Q3 2021
Verkochte woningen naar prijscategorie
Nederland
6,9 %
26 ,5%
43 ,4% 30 ,2%
77 ,2% 15 ,9%
2015 2020
< € 150.000
€ 150.000 - 210.000
> € 210.000
Kadaster | 2015, 2020
Bron: www.datawonen.nl
38
De branche in 2022 |

Gemiddelde verkoopprijs woningen per kwartaal
€, Nederland
480.000
320.000
160.000
0
Prijsindex woningen per kwartaal (2015=100)
Nederland
180
160
140
120
100
80
Q1
2015
Q4
2015
Q3
2016
Q2
2017
Q1
2018
Q4
2019
Q3
2019
Q2
2020
Q1
2021
Q1
2015
Q3
2015
Q1
2016
Q3
2016
Q1
2017
Q3
2017
Q1
2018
Q3
2018
Q1
2019
Q3
2019
Q1
2020
Q3
2020
Q1
2021
Q3
2021
Schuld per lener
€, Nederland
185.000
CBS, Kadaster - Statistiek PBK | Q1 2015 - Q3 2021
Hypotheekrente
(< 1 jaar vast)
1 ,9%
Hypotheekrente > 5 jaar vast
%, Nederland
6,4
5,6
4,8
4,0
3,3
3,2
2,4
1,6
CBS, Kadaster - Statistiek PBK | Q1 2015 - Q3 2021
CBS/ABF | 2020
Huursector: snapshot
Huursector totaal
3.401.779
Nederland
Ontwikkeling voorraad huursector
3.520.000
0 5
Nederland
ECB | OKT 2021
CBS | 2021
mrt mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt mei jun jul aug
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
ECB | mrt 2005 - okt 2021
Woningen naar sector
13 ,9%
28 ,8% 57 ,1%
Nederland
Koop Corporatie Overige huur Onbekend
CBS | 2021
3.360.000
3.200.000
3.040.000
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
CBS | 20212 - 2021
Corporatiewoningen
2.295.522
Nederland
CBS | 2021
Overige
huurwoningen
1.106.257
Nederland
CBS | 2021
Huurstijging
2 ,9%
Nederland
Bron: www.datawonen.nl
Inflatie
1 ,3%
Nederland
Kale huurprijs
€/mnd
625
Nederland
CBS - Huurenquete | 2020 CBS | 2020
CBS - Huurenquete | 2020
| De branche in 2022 39

Ontwikkeling huurstijging naar type
Nederland
4,0%
Kale huurprijs naar type
Nederland, €/mnd
1.600
3,2%
2,4%
1,6%
0,8%
1.200
800
400
544 606
1.039
2017 2018 2019 2020
0
sociaal particulier geliberaliseerd CBS - Huurenquete | 2017 - 2020
sociaal particulier geliberaliseerd CBS - Huurenquete | 2020
Netto huurquote
25 ,3%
Nederland
Netto woonquote huursector
34 ,7%
Nederland
WoON | 2018
Netto huurquote naar aandachtsgroep huurtoeslag
Nederland
32%
24%
16%
8%
0%
24,4% 26,0%
WoON | 2018
Aandachtsgroep
Geen aandachtsgroep
2015 WoON | 2015, 2018
Voortgang woningbouw
Bouwproductie inclusief transformaties
Nederland, aantal
100.000
90.000
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
Nieuwbouw
Bron: www.datawonen.nl
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2010
Woningtransformaties
Bouwproductie inclusief transformaties (+doelstelling)
Nederland, aantal
100.000
90.000
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2010
Nieuwbouw Woningtransformaties CBS - BAG - Basisregistraties adressen en gebouwen - bewerking ABF | 2012 - 2020
CBS - BAG - Basisregistraties adressen en gebouwen - bewerking ABF | 2012 - 2020
40
De branche in 2022 |

Nieuwbouw en bouwvergunningen
Nederland, 12-maands voortschrijdende som
82.000
78.000
74.000
70.000
66.000
62.000
58.000
54.000
50.000
nov
2019
dec
2019
jan
2020
feb
2020
mrt
2020
apr
2020
mei
2020
jun
2020
jul
2020
aug
2020
sep
2020
okt
2020
nov
2020
dec
2020
jan
2021
feb
2021
Nieuwbouw 12 maands voortschrijdend som Bouwvergunningen 12 maands voortschrijdend Schatting
mrt
2021
apr
2021
mei
2021
jun
2021
jul
2021
aug
2021
sep
2021
okt
2021
CBS - BAG - Basisregistraties adressen en gebouwen - bewerking ABF, CBS - Bouwvergunningen | nov 2019 - 2021
Nieuwbouw
12-maandsgroei (%)**
Nieuwbouw
groei (%) vanaf jan.***
Bouwvergunningen
12-maandsgroei (%)**
Nieuwbouw
groei (%) vanaf jan.***
-2*
-2*
9*
8*
-35 35
Nederland
-35 35
Nederland
-35 35
Nederland
-35 35
Nederland
CBS | OKT 2021 | *voorlopig CBS | OKT 2021 | *voorlopig CBS | OKT 2021 | *voorlopig CBS | OKT 2021 | *voorlopig
** De gegevens in de grafieken ’12-maandsgroei (%)’ zijn berekend op basis van de 12-maands voortschrijdende som die wordt vergeleken met de situate 1 jaar geleden.
*** De gegevens in de grafieken ‘groei (%) vanaf jan.’ zijn op basis van de gecumuleerde gegevens vanaf januari die vergeleken worden met de situate 1 jaar geleden.
Nieuwbouw
Nederland, gecumuleerd vanaf januari
55.577 54.553*
okt 2020 okt 2021
CBS | okt 2020, okt 2021 | *voorlopig
Bouwvergunningen
Nederland, gecumuleerd vanaf januari
54.490 58.887*
okt 2020 okt 2021
CBS | okt 2020, okt 2021 | *voorlopig
Ontwikkeling nieuwbouw actueel jaar
Nederland gecumuleerd
100.000
Woningvoorraad
stand aan het einde van de maand
8.027.237*
Nederland
CBS | okt 2021 | *voorlopig
Totale plancapaciteit 2021-2030
aantal
1.044.500
Nederland
Inventarisate plancapaciteit, BZK/ABF | najaar 2021
Ontwikkeling bouwvergunningen actueel jaar
Nederland gecumuleerd
100.000
80.000
80.000
60.000
60.000
40.000
40.000
20.000
20.000
0
jan
2021
feb
2021
mrt
2021
apr
2021
mei
2021
jun
2021
jul
2021
aug
2021
sep
2021
okt
2021
nov
2021
dec
2021
0
jan
2021
feb
2021
mrt
2021
apr
2021
mei
2021
jun
2021
jul
2021
aug
2021
sep
2021
okt
2021
nov
2021
dec
2021
realisatie
realisatie (t-1)
CBS | jan 2021 - dec 2021
realisatie
realisatie (t-1)
CBS | jan 2021 - dec 2021
Bron: www.datawonen.nl
| De branche in 2022 41

Huizenprijzen
> Ondanks de pandemie en de diepe recessie is de
Nederlandse woningmarkt krapper dan ooit. In
het derde kwartaal van 2021 stonden volgens de
NVM nog geen 17.000 woningen te koop, was de
verkoop tijd slechts 23 dagen en was het percentage
woningen dat boven de vraagprijs werd verkocht
uitzonderlijk hoog (80%). Een robuuste arbeidsmarkt,
verder dalende rentes, een verlaging van de overdrachtsbelasting
voor starters en een tekortschietend
aanbod: dit alles heeft bijgedragen aan de forse
prijsstijgingen in de afgelopen periode. De prijsstijging
ligt in Nederland inmiddels ver boven het gemiddelde
van het eurogebied. Over 2021 komt de huizenprijsstijging
naar verwachting uit op gemiddeld 15%.
Ontwikkeling huizenprijzen jaar op jaar
in % per kwartaal
20
VERKOCHT
> De bestedingsruimte – een combinatie van koopkracht,
leenvoorwaarden en hypotheekrente – is
ruimer geworden dan eerder verwacht. De vooruitzichten
voor de werkloosheid zijn positief bijgesteld
en de hypotheekrente komt aanzienlijk lager uit (1,7%).
15
10
5
> De lichte stijging van de hypotheekrente in 2022
en 2023 heeft een gering dempend effect op de
prijzen in de komende jaren. In 2022 blijven de
huizenprijzen naar verwachting nog fors stijgen met
11,3%, gevolgd door een rustiger tempo van 5,0%
in 2023, in lijn met de afnemende inkomensgroei.
0
-5
-10
04 08 12 16 20
Nederland
Eurogebied
Bron: CBS en OECD
Toelichting: voor eurogebied nieuwe en bestaande koopwoningen;
voor Nederland bestaande koopwoningen.
> Aan de aanbodkant van de markt worden de
huizenprijzen opgedreven door tekorten aan
werk nemers en bouwmaterialen. Daarnaast is
er onzekerheid in de bouw rondom de stikstofproblematiek.
Door de bouwvrijstelling in de wet
Stikstofreductie en Natuurverbetering speelt
stikstof alleen nog een rol in de gebruiksfase en niet
meer in de bouwfase. Daarmee wordt de bouwsector
enigszins ontzien. Voor buitenstedelijke bouwprojecten
kan nog wel sprake zijn van substantiële
stikstofuitstoot in de gebruikersfase. Hierdoor kan
toekomstige stikstofuitstoot toch een beperkend
effect hebben op lopende nieuwbouwprojecten.
Vooralsnog lijken de groei van het aantal vergunningen
en daarmee de toekomstige nieuwbouw
overigens door te zetten.
42
De branche in 2022 |

Transacties en bouwvergunningen
(12 maand sommen) X 1.000
260
220
125
100
Verhuizingen
> In 2020 zijn 1,84 miljoen mensen verhuisd, van
wie het merendeel (1,05 miljoen) naar een andere
woning binnen de gemeente waar ze al woonden.
In dat jaar kreeg in totaal 10,5% van de bevolking
een nieuw adres. In 2010 was dat 8,8%.
Verhuisde personen
180
75
x mln
2
1,5
1
140
50
0,5
0
2010 2015 2020
Binnen gemeente
Naar andere gemeente
100
04 08 12 16 20
Transacties
Vergunningen, schaal rechts
Bronnen: CBS, DNB/Economische ontwikkelingen en vooruitzichten 12/2021
25
Bron: CBS
> Gemiddeld verhuizen mensen 7 keer in hun leven
volgens het CBS. Dit komt neer op ongeveer 1 keer
per 10 keer jaar.
Hypotheekschuld huishoudens
> De hypotheekschuld in Nederland is in het derde
kwartaal van dit jaar met 10,9 miljard euro toegenomen.
Dat betekent de sterkste stijging sinds het
derde kwartaal van 2007. In totaal staat er nu 775,6
miljard euro aan hypotheken open, becijferde het
Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Doordat
de economie harder groeide dan de woninghypotheken
namen de schulden als percentage van
het bruto binnenlands product wel af. Die gingen
van 92,7% in het tweede kwartaal dit jaar naar 92,2%
in het derde kwartaal.
Verhuisde personen, per maand
x 1000
200
150
100
50
0
Bron: CBS
jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
2021* 2020 2019
*Voorlopige cijfers
Prognoses
> Een indicator die de laatste tijd aandacht krijgt
in de pers is de verhouding tussen het aantal
huishoudens en het aantal woningen. De historische
ontwikkeling van deze indicator zou laten zien
dat er in vergelijking met vroegere tijden niets
bijzonders aan de hand is en dat er altijd sprake
is van een tekort aan woningen. Er dient echter
rekening te worden gehouden met de trendbreuken
in de huishoudens en woningstatistiek.
| De branche in 2022 43

44
De branche in 2022 |

| De branche in 2022 45

Rekening houdend met deze trendbreuken is
het aantal huishoudens tussen 2008 en 2018 met
naar schatting 697 duizend toegenomen, terwijl
de woningvoorraad naar schatting maar met 550
duizend woningen is toegenomen, een verschil
van circa 147 duizend.
> De verminderde beschikbaarheid van woningen
voor huishoudens speelt ook een rol. Woningen
worden ook gebruikt voor andere doeleinden, zoals
de huisvesting van (zorg)instellingen en nietingeschreven
arbeidsmigranten, vakantieverhuur,
tweede woning. Bij een vergelijking tussen de
ontwikkeling van huishoudens en de totale
woningvoorraad wordt hieraan voorbijgegaan.
> Prijzen van koopwoningen worden ook sterk
beïnvloed door de leen- en financieringscapaciteit
van kopers: de hoogte van de hypotheekrente,
hypotheeknormen en fiscale regels. Huurprijzen
en de wachttijden in de sociale huursector worden
beïnvloed door wet- en regelgeving en druk op de
markt in andere segmenten van de woningmarkt.
> Het beperkte aantal beschikbare goedkope
koopwoningen leidt ertoe dat de doorstroming uit
de sociale huur stokt en de wachttijden voor een
sociale huurwoning oplopen. De daling van het
woningtekort duidt op een ‘verlichting’ van de druk
op de woningmarkt het afgelopen jaar. Tegelijkertijd
zullen de gemiddelde koop- en huurprijzen niet óók
(direct) gaan dalen.
> Volgens de prognose verwelkomt Nederland in
2038 de 19 miljoenste inwoner, en zal Nederland in
2050 19,5 miljoen inwoners tellen. Voor de
woning markt is niet zozeer de bevolkingsgroei
van belang, als wel de verwachte toename van
het aantal en de verschillende typen huishoudens.
In de periode 2021 tot en met 2034 neemt het
totale aantal huishoudens naar verwachting
met 848 duizend toe, van 8,0 miljoen naar 8,9
miljoen, een groei met 10,5%. Vooral het aantal
alleenstaandenhuishoudens neemt met 592
duizend (19%) sterk toe, waarbij het zwaartepunt
ligt binnen de categorie 65-plus. De verwachte
verdere toename van het aantal alleenstaanden
is vooral het gevolg van de vergrijzing, getuige
het toenemend aantal en aandeel van 75-plussers
onder alleenstaanden.
Geografische kaart Nederland/Primos
Randstad
Noordflank
Oostflank
Zuidflank
Overig Nederland
> Volgens de prognoses gepubliceerd in Primos
2021 (Prognose van bevolking, huishoudens en
woningbehoefte tot 2050) neemt de bevolking in de
periode 2021-2035 naar verwachting met bijna 1,3
miljoen inwoners toe. Dat is een groei van in totaal
7,4%. De sterkste groei wordt in de eerstkomende
jaren verwacht. Rond 2034 bedraagt de groei nog
ruim 70 duizend inwoners per jaar. Na 2035 zet
volgens de huidige inzichten de bevolkingsgroei
voort, maar steeds in een iets lager tempo.
Bron: Primos 2021
46
De branche in 2022 |

De prognose 2021 voorziet een voortgaande
regionale differentiatie. De sterkste bevolkingsgroei
in de periode tot 2035 wordt verwacht in de
woningmarktregio’s Den Haag (16%), Amsterdam
(16%), Ede (14%) en Utrecht (13%). In de noordflank
wordt de sterkste groei in woningmarktregio
Lelystad (11%) verwacht en in de zuidflank neemt
de bevolking in de regio Eindhoven (9%) het meest
toe. De woningmarktregio’s in overig Nederland
krimpen of kennen een beperkte groei. Woningmarktregio
Roosendaal vormt een uitzondering,
met een verwachte bevolkingsgroei van 4%.
> Als gevolg van de stikstofproblematiek en de
coronacrisis heeft een deel van de woning bouwprojecten
vertraging opgelopen. De verwachting
is daarom dat de woningproductie in 2021 en 2022
iets lager ligt dan in afgelopen jaren. Vanaf 2023
neemt de woningproductie naar verwachting weer
sterk toe. Deels gaat het om een inhaaleffect, deels
is deze verwachting gebaseerd op de gemeten
toename in de plancapaciteit en aanpassingen in
het beleid van overheden.
Verwachte bevolkingsgroei naar component
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
-20.000
-40.000
2021 2023 2025 2027 2029 2031 2033 2035 2037 2039 2041 2043 2045 2047 2049
Natuurlijke aanwas
Buitenlands migratiesaldo
Bron: CBS Bevolkingsprognose 2020-2070 (december 2020)
| De branche in 2022 47

Vanaf 2022 bedraagt de groei van de bevolking
meer dan 100 duizend inwoners per jaar. In de
periode 2021 tot 2035 neemt de bevolking naar
verwachting met bijna 1,3 miljoen inwoners toe.
Dat is een groei van in totaal 7,4%. Ruim driekwart
van deze groei (78%) is het gevolg van een positief
buitenlands migratiesaldo. De natuurlijke aanwas
draagt dus minder dan een kwart bij aan de groei.
In de jaren 2022-2026 bedraagt de groei gemiddeld
105 duizend inwoners per jaar. Dat komt neer
op een gemiddelde bevolkingsgroei van 0,6% per
jaar. Het groeitempo neemt in de loop der tijd af.
Rond 2034 bedraagt de groei nog ruim 70 duizend
inwoners per jaar, oftewel 0,4% per jaar.
> De verwachte bevolkingsgroei zal zich niet
gelijk matig voordoen in alle leeftijdsgroepen.
De verwachting is dat de aantallen middelbare
scholieren (13 t/m 18 jaar) en oudere personen
onder de potentiële beroepsbevolking (45 t/m
67 jaar) gaan afnemen en in 2035 lager zijn dan
in 2021. De overige leeftijdsgroepen zullen in
omvang toenemen.
Verwacht bevolkingsaantal naar leeftijdsgroep (2021-2035-2050)
tot 4 jaar
4 - 12 jaar
13 - 18 jaar
19 - 44 jaar
45 - 67 jaar
68 - 74 jaar
vanaf 75 jaar
0
1 2 3 4 5 6 7
2021
2035 2050
Bron: CBS
48
De branche in 2022 |

De ontwikkeling van het aantal huishoudens hangt
af van ontwikkelingen in de bevolkingsopbouw en
van het huishoudenvormende gedrag van die
bevolking. Daarbij gaat het om processen als uit huis
gaan, samenwonen, scheiden, verweduwing en de
overgang naar intramurale voorzieningen (tehuizen).
> De meeste mensen wonen zelfstandig thuis in een
particulier huishouden (CBS-definitie), maar bij een
kleine groep is dat niet het geval. Deze woont in een
instelling zoals een verpleeg- of verzorgingshuis,
een kindertehuis, een gezinsvervangend tehuis, een
revalidatiecentrum, een klooster of een penitentiaire
inrichting. Ook asielzoekerscentra worden tot deze
intramurale instellingen gerekend. De groep van
mensen woonachtig in een intramurale instelling
wordt ook wel de institutionele bevolking genoemd.
Door de toenemende vergrijzing zal de institutionele
bevolking naar verwachting toenemen en in 2035
uit 311 duizend personen bestaan. Dat is 59 duizend
meer dan in 2021. Tussen 2035 en 2050 komt daar
nog eens eenzelfde aantal personen bij.
Ontwikkeling institutionele bevolking,
realisaties en prognoses (2011-2050)
400.000
380.000
360.000
340.000
320.000
300.000
280.000
260.000
240.000
220.000
200.000
2011 2016 2021 2026 2031 2036 2041 2046
Waarneming
Bronnen: CBS en Primos 2021 en 2020
Primos 2021 Primos 2020
| De branche in 2022 49

Voor de woningmarkt is niet zozeer de
bevolkings groei van belang, als wel de verwachte
toename van het aantal en de verschillende typen
huishoudens. In de periode 2021 tot en met
2034 neemt het totale aantal huishoudens naar
verwachting met 848 duizend toe, van 8,0 miljoen
naar 8,9 miljoen, een groei met 10,5%. Dat is naar
verhouding sterker dan de bevolkingsgroei (7,4%)
in diezelfde periode: de gemiddelde grootte van
huishoudens neemt dus nog verder af, van 2,14
in 2021 tot 2,07 in 2035.
> Vooral het aantal alleenstaandenhuishoudens
neemt met 592 duizend (19%) sterk toe. In de eerste
jaren bestaat de toename van alleenstaanden voor
ruim 60% à 70% uit 65-plussers. In de loop der jaren
neemt dit aandeel sterk toe. Vanaf 2030 bestaat
de toename vrijwel geheel uit 65-plussers. De
huishoudenstoename in de periode tot 2035 betreft
4% eenoudergezinnen, 15% paren, 11% gezinnen
en maar liefst 70% alleenstaanden. Voor de periode
vanaf 2035 zien we de grootste aanwas wederom bij
de alleenstaanden, en dan vrijwel geheel beperkt tot
de groep 75-plussers. Ook het aantal stellen met
kinderen neemt vanaf 2035 toe.
> Er zijn woondeals gesloten en via de woning bouwimpuls
en de vermindering van de verhuurder heffing
krijgt de nieuwbouw een financiële impuls. Daar naast
is er een transformatiefaciliteit in het leven
geroepen en sinds kort ook een volkshuisvestingsfonds.
Verder zijn er regelingen waarbij gemeenten steun
kunnen krijgen bij de planvoorbereiding. Inmiddels
zijn er ook bestuurlijke afspraken gemaakt tussen
Rijk en provincies over de bouwopgave en het
vergroten van de (harde) plancapaciteit. Voor de
wat langere termijn zoeken provincies en
gemeenten naar meer plancapaciteit en wordt
er in een aantal regio’s samen met het Rijk
aan verstedelijkingsstrategieën gewerkt. Het
zal echter enige jaren duren voordat de extra
inspanningen van Rijk, provincies, gemeenten en
Toe- en afname van huishoudens naar type en leeftijd (2021-2035 en 2035-2050)
700.000
600.000
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000
0
-100.000
-200.000
15-29 30-64 65-74 75+
Alleenstaanden
15-29 30-64 65-74 75+
Samen zk
15-29 30-64 65-74 75+
Samen mk
15-29 30-64 65-74 75+
Eenouder
Mutatie 2021 - 2035
Mutatie 2035 - 2050
Bron: Primos 2021
50
De branche in 2022 |

ouwende partijen resulteren in de oplevering
van meer woningen. De Primos-prognose 2021
verwacht dat in de tweede helft van de jaren 2020
de woningvoorraad per saldo per jaar met ruim
80 duizend woningen toeneemt. De piek wordt
verwacht rond 2026/2027 met een nettogroei van
tussen de 85 en 90 duizend woningen. Daarna zal
de productie, volgens de huidige inzichten, onder
invloed van een afnemende huishoudensgroei en
een teruglopend woningtekort dalen. In totaal
worden er naar verwachting in de periode 2021
t/m 2034 1,16 miljoen woningen aan de voorraad
toegevoegd (nieuwbouw, transformatie en
woningsplitsing) en 168 duizend woningen aan de
voorraad onttrokken (sloop, bestemmingswijziging
en samenvoeging). Per saldo neemt de voorraad
met bijna 990 duizend woningen toe, een uitbreiding
met 12,4%. Het woningtekort zal naar verwachting
dalen van de piek van 3,9% in 2024 naar 2,7%
in 2030 en 2,0% in 2035. Het woningtekort daalt
vervolgens nog verder naar 1,4% in 2050.
Verwachte jaarlijkse toename huishoudens en woningvoorraad,
en verwachte ontwikkeling woningtekort, 2021-2050
150.000
350.000
135.000
315.000
120.000
280.000
105.000
245.000
90.000
210.000
75.000
175.000
60.000
140.000
45.000
105.000
30.000
70.000
15.000
35.000
0
2021 2023 2025 2027 2029 2031 2033 2035 2037 2039 2041 2043 2045 2047 2049
Toename huishoudens Toename woningvoorraad Woningtekort (rechteras)
0
Bron: Primos 2021
| De branche in 2022 51

52
De branche in 2022 |

Bouwsector
> Twee keer per jaar kijkt het EIB naar de
conjuncturele ontwikkelingen in de totale
bouwketen. Uit de najaarsmeting blijkt dat de
werkvoorraad van bouwbedrijven ten opzichte
van de vorige meting met 0,4 maand steeg tot
10,1 maanden werk. Daarnaast verwacht 16%
van de bouwbedrijven meer omzet te halen in
de komende maanden en 20% geeft aan nieuw
personeel aan te gaan nemen. De uitvoerende
bouw heeft het meeste last van prijsstijgingen
en leveringsproblemen.
Utiliteitsbouw
> In het tweede kwartaal van 2021 werd voor
circa € 5,8 miljard geïnvesteerd in bedrijfspanden.
Dat is ruim 1% meer dan in dezelfde periode
in het voorgaande jaar. Investeringen in
bedrijfspanden groeien weer doordat de grote
onzekerheid over het verloop van de pandemie is
afgenomen en bedrijven op zoek zijn naar nieuwe
productielocaties vanwege de toegenomen vraag
naar goederen. Kanttekening is dat de investeringen
in bedrijfsgebouwen wel stijgen maar nog onder
het niveau liggen van voor de coronacrisis.
Bouwbedrijven actief in de utiliteitssector hebben
hun orderboeken het afgelopen jaar wel verder zien
stijgen, tot meer dan 10 maanden werkvoorraad.
Investeringen in bedrijfsgebouwen
in € miljard per kwartaal
€ 6,5
€ 6,0
€ 5,5
€ 5,0
€ 4,5
€ 4,0
2017 Q2 2018 Q2 2019 Q2 2020 Q2 2021 Q2
Bron: CBS & ING Research
Kerncijfers utiliteitsmarkt
2019 2020 2021
kw 1 kw 2
Gebouwenvoorraad aantal x1000 1.148,0 1.158,0 1.160,0 1.162,0
Gereedgekomen aantal x1000 10,5 11,1 3,0 3,0
Sloop aantal x1000 4,6 4,0 1,1 1,3
Vergunningen (nieuwbouw) aantal x1001 2,1 2,9 0,8 0,9
Investeringen miljard € 23,0 23,3 6,4 7,1
Bouwsom totaal miljoen € 6.375,0 6.718,0 1.837,0 1.616,0
Bouwsom nieuwbouw miljoen € 4.305,0 4.563,0 1.383,0 1.108,0
Bouwsom niet-nieuwbouw miljoen € 2.070,0 2.155,0 454,0 508,0
Bron: Bouwend Nederland
| De branche in 2022 53

54
De branche in 2021 |

Retail
Ontwikkelingen in de detailhandel
Tot de detailhandel behoren bedrijven die goederen verkopen aan consumenten (exclusief
auto’s, motorfietsen en caravans). Dit kunnen zowel nieuwe als tweedehands goederen
zijn. Omdat detailhandelsconcepten steeds meer bestaan uit een combinatie van de
verkoop van goederen en diensten, wordt in bredere zin ook de term retail gebruikt. De
detailhandel is in de bedrijfskolom van grondstoffen tot de consument de laatste schakel.
De belangrijkste vormen van de detailhandel zijn winkelverkoop, ambulante handel (zoals
markten) en webwinkels. Deze kunnen afzonderlijk (single channel) of in combinatie
(multichannel) worden ingezet.
In de onderstaande tabel zijn de absolute omzet (x € 1 mln. excl. btw) van bedrijven gevestigd
in Nederland en de ontwikkeling (%) ten opzichte van het voorgaande jaar weergegeven.
Omzet ex btw
2016 2017 2018 2019 2020
Netto omzet in M€ 105.058 110621 114474 119469 124201
Ontwikkeling in % versus vorig jaar 2,6% 5,3% 3,5% 4,4% 4,0%
Bron: Retail Insiders, raming Panteia o.b.v. CBS
> In onderstaande tabel de ontwikkeling van de omzet
per maand met een zeer interessante tendens vanaf
mei 2020, ongetwijfeld onder invloed van de pandemie.
In % t.o.v. voorgaand jaar 2017 2018 2019 2020
Januari 3,0 5,1 2,8 4,7
> Het exploitatiebeeld geeft inzicht in de hoogte van
de brutowinstmarge en het aandeel van belangrijke
kostenposten als personeel en huisvesting en het
bedrijfsresultaat (voor belastingen en onder nemersbeloning).
In de resultatenrekening is de netto-omzet
(excl. btw) op 100% gesteld.
Februari 1,4 3,0 4,0 8,1
Maart 4,7 3,6 0,9 0,9
April 2,7 2,6 4,6 0,4
Mei 6,0 4,5 4,3 6,8
Juni 4,9 4,1 0,1 10,4
Juli 3,0 2,5 4,9 11,4
Augustus 5,5 4,8 3,8 6,3
September 6,5 -0,5 2,5 9,9
Oktober 0,1 5,3 4,9 8,9
November 6,0 4,9 3,0 6,0
December 1,7 1,2 3,8 -0,5
Bronnen: Retail Insiders, CBS Omzetstatistiek
| De branche in 2022
55

Exploitatiebeeld detailhandel in %
Uitgedrukt in % 2016 2017 2018 2019 2020
Netto-omzet 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Inkoopwaarde 67,3 67,1 66,9 66,3 66,5
Brutowinst 32,7 32,9 33,1 33,7 33,5
Personeelskosten 13,0 13,1 13,4 13,5 13,4
Huisvestingskosten 6,1 6,0 5,8 5,4 5,5
Overige bedrijfskosten 8,8 9,1 9,6 10,4 10,9
Totaal exploitatiekosten 27,9 28,2 28,8 29,3 29,8
Bedrijfsresultaat 4,8 4,7 4,3 4,4 3,7
Bron: Retail Insiders, raming Panteia o.b.v. CBS
> De getallen van 2020 zijn inclusief de gevolgen
van de pandemie. In de weergegeven periode
van 5 jaar loopt de brutowinst iets op, zijn de
personeelskosten slechts fractioneel hoger,
zijn de huisvestingskosten licht gedaald en
nemen de overige kosten het grootste deel
van de kostenstijging voor hun rekening. Het
bedrijfsresultaat daalt over de periode een volle
punt, mogelijk deels ingegeven door incidentele
kosten samenhangend met de pandemie.
> De omzet per winkel, omzet per fte (fulltime
equivalent) en omzet per werkzame persoon zijn
geraamd op basis van CBS-gegevens. De omzet per
m2 winkelvloeroppervlakte (wvo) is gebaseerd op
cijfers van CBS (omzet) en Locatus (m2 wvo). De
peildatum voor Locatus is juli van het betreffende
jaar. Een stijging van de omzet per variabele
(x €1.000 excl. btw) in de loop van de jaren is een
maat voor een verbetering van de productiviteit
en vice versa.
Omzet kentallen detailhandel (ex btw)
Kentallen
2016 2017 2018 2019
Omzet per winkel in K€ 739 775 784 810
Omzet/m2 wvo in € per jaar nb 2.627 2.587 2.621
Omzet/fte 213.190 219.253 222.531 229.964
Omzet/werkzame persoon 119.586 121.292 120.805 123.191
Bron: Retail Insiders, raming Panteia o.b.v. CBS
> Uit de cijfers blijkt dat de omzet per winkel
stijgt met bijna 10% en dat de productiviteit per
fte eveneens toeneemt (8%). Het aantal fysieke
verkooppunten neemt (langzaam) af, een tendens
die al meer dan 2 decennia zichtbaar is.
> De vloeroppervlakte schommelt al een groot
aantal jaar rond de 27 miljoen m2, terwijl de laatste
jaren jaarlijks enkele duizenden winkels verdwijnen.
Fysieke verkooppunten
100.000
90.000
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
2017 2018 2019 2020 2021
Verkooppunten
Bron: Retail Insiders, Locatus
56
De branche in 2022 |

Winkelstructuur
2017 2018 2019 2020 2021
Verkooppunten 91.004 91.060 89.004 86.020 84.551
Winkelvloeroppervlakte 26.876 27.656 27.553 273.770 27.340
Winkelvloeroppervlakte/verkooppunt 295 303 309 318 323
Bronnen: Retail Insiders, Locatus
> De winkeldichtheid per provincie vertoont
grote verschillen en varieert in 2021 van 3,48
verkooppunten per hoofd van de bevolking in
Flevoland tot bijna het dubbele in Zeeland. Er is
overigens in alle provincies sprake van een daling
ten opzichte van 2020.
> Uit het overzicht blijkt overigens dat het
percentage winkels dat deel uitmaakt van een
keten in 2021 aanzienlijk lager is dan in 2017.
Niet helemaal onverwachts als we denken aan
het aantal ketens dat de afgelopen 3 jaar de
deuren heeft moeten sluiten.
Provincie
2020 Aantallen
VKP
Inwoners
VKP/inwoners
per 1000
2020 Aantallen
VKP
Inwoners
VKP/inwoners
per 1000
Drenthe 2.613 493.901 5,3 2.569 496.060 5,2
Flevoland 1.515 425.190 3,6 1.500 431.008 3,5
Friesland 3.820 649.789 5,9 3.728 652.195 5,7
Gelderland 10.125 2.088.117 4,8 9.923 2.100.883 4,7
Groningen 2.915 584.587 5,0 2.851 586.879 4,9
Limburg 6.022 1.115.171 5,4 5.924 1.115.643 5,3
Noord-Brabant 12.350 2.564.440 4,8 12.071 2.579.504 4,7
Noord-Holland 15.134 2.880.928 5,3 14.858 2.889.318 5,1
Overijssel 6.127 1.163.139 5,3 6.011 1.167.806 5,1
Utrecht 5.996 1.357.014 4,4 5.886 1.362.852 4,3
Zeeland 2.578 384.047 6,7 2.524 385.810 6,5
Zuid-Holland 16.825 3.712.485 4,5 16.706 3.732.558 4,5
Bronnen: Retail Insiders, Locatus
> Bij het aantal fysieke verkooppunten per
samenwerkingsvorm wordt onderscheid gemaakt
tussen formule-/ketenbedrijven en zelfstandigen
met als bron Locatus. In de statistieken wordt een
verkooppunt geregistreerd als formule indien er
wereldwijd 7 of meer vestigingen zijn, óf indien een
onderneming meer dan 100 werknemers in dienst
heeft terwijl er toch minder dan 7 vestigingen zijn.
Fysieke verkooppunten/samenwerkingsvorm
2017 2018 2019 2020 2021
Totaalaantal winkels 91.004 91.060 89.004 86.020 84.551
- Formules 30.876 33.790 33.342 32.347 31.880
- Zelfstandigen 60.128 57.270 55.662 53.673 52.671
Bron: Retail Insiders, Locatus
Algemeen wordt aangenomen dat de opkomst van
internet hierin een belangrijke rol heeft gespeeld.
Een andere trend die zichtbaar wordt is ketens
die juist inzetten op internet ten koste van minder
rendabele vestigingen.
Totaalassortiment
detailhandel
in k€ inclusief btw per gezin per jaar
2016 2017 2018 2019 2020
10.612 10.931 11.188 11.485 11.910
Bron: Raming Panteia op basis van Budgetonderzoek CBS en Nationale
Rekeningen CBS
> De bestedingen per huishouden in de detailhandel
zijn in de afgelopen 5 jaar met 12% toegenomen.
| De branche in 2022 57

Ontwikkelingen in de woninginrichting
> De detailhandel in woningtextiel omvat winkels in
vloerbedekking en vloerkleden, oosterse tapijten,
gordijnen en vitrage. Vaak wordt detailhandel
gecombineerd met het leggen van zelf verkochte
vloerbedekking en het op maat confectioneren
en ophangen van gordijnen/binnenzonwering. De
informatie is hoofdzakelijk afkomstig van Locatus
(samenvoeging van branches “Oosterse tapijten” en
“Woningtextiel” en het CBS (SBI-code 4753).
Omzet woninginrichting
In M€ ex btw
2016 2017 2018 2019
Netto-omzet in M€ 450 480 488 497
Waarvan:
- Niet-consumenten 5 7 20 4
- Detailhandel ex online 445 473 468 473
Fysieke winkelomzet 434 465 463 470
Niet-in-de winkelomzet 10 8 5 3
Bron: Retail Insiders, raming Panteia o.b.v. CBS
> Het exploitatiebeeld met de resultatenrekening
geeft inzicht in de hoogte van de brutowinstmarge
en het aandeel van belangrijke kostenposten als
personeel en huisvesting en het bedrijfsresultaat
(voor belastingen en ondernemersbeloning). In de
resultatenrekening is de netto-omzet (excl. btw)
op 100% gesteld.
Exploitatiebeeld woninginrichting
Uitgedrukt in % 2016 2017 2018 2019
Netto-omzet 100,0 100,0 100,0 100,0
Inkoopwaarde 53,3 52,2 51,3 52,4
Brutowinst 46,7 47,8 48,7 47,6
Personeelskosten 19,5 19,7 21,7 20,2
Huisvestingskosten 8,3 8,5 8,4 7,8
Overige bedrijfskosten 10,7 10,9 8,7 9,4
Totaal exploitatiekosten 38,5 39,1 38,8 37,4
Bedrijfsresultaat 8,2 8,7 9,9 10,2
Bron: Retail Insiders, raming Panteia o.b.v. CBS
> In de hele detailhandel is de omzet in de
betreffende periode met 9,6% toegenomen,
terwijl de branche woninginrichting over de
betreffende periode marginaal beter presteert.
De vergelijking gaat een beetje mank door de
invloed van corona met name in 2020. Vergelijken
we de ontwikkelingen in de periode 2016-2018,
dan presteert de woninginrichting ook iets boven
het gemiddelde.
Seizoenspatroon
(gem. maandomzet afgelopen 3 jaar = 100)
120
100
80
> Ten opzichte van het algemene beeld in de
detailhandel is de brutomarge in de branche
woninginrichting substantieel hoger. Niet
verwonderlijk omdat de servicecomponent ook
hoger is (maatwerk bestellen, meten, bezorgen,
monteren), hetgeen tot uitdrukking komt in het
aandeel van de personeelskosten.
Omzetkentallen
Kentallen
2016 2017 2018 2019
Omzet per winkel in K€ 406 442 462 480
Omzet/m2 wvo in € per jaar 1.276 1.396 1.429 1.503
Omzet/fte 144.267 154.920 150.333 158.630
Omzet/werkzame persoon 117.201 121.364 120.563 125.510
Bron: Retail Insiders, raming Panteia o.b.v. CBS en Locatus
60
40
20
0
jan feb mrt apr mei jan jan aug sep okt nov dec
Bronnen: Retail Insiders, InRetail Monitor
> Het aantal ondernemingen betreft detailhandelsbedrijven
waarvan online verkoop niet de
hoofdactiviteit is. Een onderneming kan meer
dan één vestiging omvatten en mogelijk ook
een webshop. Het aantal verkooppunten betreft
de fysieke verkooppunten.
58
De branche in 2022 |

| De branche in 2022 59

Fysieke verkooppunten
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
2017 2018 2019 2020 2021
Verkooppunten
Bronnen: Retail Insiders, Locatus
> Ook hier zien we een daling van het aantal
vestigingen (ruim 8%), conform het algemene beeld
in de detailhandel. De verwachting is dat de daling
van het aantal vestigingen in de detailhandel zich
in 2022 versterkt zal doorzetten als gevolg van de
pandemie. Winkels die hun omzet zien verdwijnen
omdat zij niet online zijn zullen vroeg of laat de
prijs moeten betalen.
Winkels die
niet online zijn
zullen vroeg of laat
de prijs moeten
betalen
> Hieronder is weergegeven de ontwikkeling in
het totale aantal verkooppunten en de totale
winkelvloeroppervlakte (wvo). De ontwikkeling van
de gemiddelde winkelvloeroppervlakte in vierkante
meters per verkooppunt geeft aan of de omvang
per verkooppunt in de afgelopen jaren is gewijzigd.
Winkelstructuur woninginrichting
Kentallen
2017 2018 2019 2020 2021
Verkoopunten 1.407 1.404 1.375 1.322 1.284
Winkelvloeroppervlakte 445 454 440 431 420
Winkelvloeroppervlakte/
verkooppunt
Bron: Retail Insiders, Locatus
316 323 319 326 327
> In de onderstaande tabel het totaal aantal fysieke
verkooppunten (vkp) en aantal inwoners per
provincie, alsmede het aantal verkooppunten per
1.000 inwoners. Meerdere verkooppunten kunnen
tot 1 onderneming behoren.
> De meeste provincies kunnen zich niet aan een
daling van het aantal winkelvestigingen onttrekken;
het aantal woninginrichters blijft in het beste
geval gelijk.
> Bij het aantal fysieke verkooppunten per
samenwerkingsvorm wordt onderscheid gemaakt
tussen formule-/ketenbedrijven en zelfstandigen.
Provincie
2020 Aantallen
VKP
Inwoners
VKP/inwoners
per 1000
2020 Aantallen
VKP
Inwoners
VKP/inwoners
per 1000
Drenthe 39 493.901 0,079 38 496.060 0,077
Flevoland 21 425.190 0,049 21 431.008 0,049
Friesland 66 649.789 0,102 63 652.195 0,097
Gelderland 153 2.088.117 0,073 150 2.100.883 0,071
Groningen 46 584.587 0,079 44 586.879 0,075
Limburg 68 1.115.171 0,061 68 1.115.643 0,061
Noord-Brabant 211 2.564.440 0,082 202 2.579.504 0,078
Noord-Holland 227 2.880.928 0,079 216 2.889.318 0,075
Overijssel 93 1.163.139 0,080 90 1.167.806 0,077
Utrecht 84 1.357.014 0,062 82 1.362.852 0,060
Zeeland 28 384.047 0,073 27 385.810 0,070
Zuid-Holland 286 3.712.485 0,077 283 3.732.558 0,076
Bron: Retail Insiders, Locatus
60
De branche in 2022 |

Aantal fysieke verkooppunten
per samenwerkingsvorm
Fysieke verkooppunten/samenwerkingsvorm
2017 2018 2019 2020 2021
Totaalaantal winkels 1.407 1.404 1.375 1.322 1.284
> De bestedingen per huishouden over de periode
2016-2020 zijn in alle subcategorieën met ongeveer
20% toegenomen, aanzienlijk boven de gemiddelde
stijging van de omzet in de detailhandel over
dezelfde periode.
- Formules 316 363 360 351 345
- Zelfstandigen 1.091 1.041 1.015 971 939
Bronnen: Retail Insiders, Locatus
> Ook in deze branche is er sprake van een
(relatieve) daling van het aantal vestigingen dat deel
uitmaakt van een formule.
Winkels/formule
10-25 25-50 75-100 > 100
Berg&Berg Decorette Carpetright Colors@Home
Home made Roobol
Tapijtcentrum
Vivante
Bronnen: Retail Insiders, Locatus
> Voor een aantal productgroepen die relevant
zijn voor deze branche is de totale consumptieve
besteding door Nederlandse huishoudens (x € 1
mln. incl. btw) weergegeven. Het betreft de som
van bestedingen aan de productgroep over alle
afzetkanalen, mogelijk ook buiten de branche, in
binnenland en buitenland en zowel offline als online.
Ontwikkelingen in de woonbranche
in het eerste semester van 2021
> Het eerste halfjaar van 2021 stond voor de
woonbranche in het teken van herstel. In de
eerste maanden waren er belemmeringen door
de lockdown, tot het moment dat winkelen op
afspraak weer mocht. Na de eerste 6 maanden
staat de omzetontwikkeling in de branche op
gemiddeld een plus van 6,4%. Er is niet alleen
sprake van een stijging ten opzichte van 2020,
maar ook ten opzichte van 2019 is de omzet in
de woonbranche gegroeid (+14,7%).
Er zijn echter wel behoorlijke verschillen per
sub-segment. De segmenten meubelen en slapen
zitten op of net iets onder het niveau van vorig jaar.
Terwijl het segment keukens met een cumulatieve
plus van 15,7% juist bijzonder goed heeft
gepresteerd ten opzichte van 2020. De illustratie op
de volgende pagina toont de omzetontwikkeling
per kwartaal in de segmenten:
Bestedingen
2016 2017 2018 2019 2020
Omzetontwikkeling t.o.v. voorgaande jaar (in %) 4,9 7,1 5,3 4,3 7,5
Bestedingen/huishouden in € incl. btw (alle kanalen)
- Vloerbedekking en loper 36 38 39 41 43
- Gordijnen, zonwering, horren 71 75 78 81 86
- Beddengoed 63 67 70 72 77
Bron: Raming Panteia op basis van Budgetonderzoek CBS en Nationale Rekeningen CBS
| De branche in 2022 61

Omzetontwikkeling per segment
Procentuele groei t.o.v. dezelfde periode
een jaar eerder
40,0%
31,5%
28,2%
25,3%
22,6%
20,0%
5,7%
12,1%
6,4%
4,6% 5,1%
4,2%
0,8%
0,4%
0,0%
-0,5%
-1,0%
-6,5%
-10,3%
-20,0%
26,8%
-28,4%
-40,0%
Wonen totaal Meubelzaken Woningtextielzaken Gemengde zaken Slaapspeciaalzaken Keukenspeciaalzaken
Q1 2020
Q2 2020
2021 Q1 + Q2
Bron: Inretail
> Voor de woonbranche was winkelen op afspraak
een zeer welkome verruiming waar consumenten
volop gebruik van maakten. Agenda’s werden
gevuld met afspraken en er was sprake van hoge
conversies en forse orderbedragen. Uiteindelijk
realiseerde de woonbranche in april een plus van
ruim 40%. Het is dan ook niet verwonderlijk dat
veel woonondernemers het winkelen op afspraak
erin houden! Ook in mei zette de positieve
omzetontwikkeling door met een plus van bijna
27%, met voor juni daarentegen slechts een kleine
plus van circa 3,7%. In deze maand waren keukens
en woningtextiel met plussen van ruim 10% de
best presterende segmenten. Meubelverkopers,
slaapspecialisten en de gemengde zaken hadden
het in die maand een stuk lastiger. Zij realiseerden
lagere omzetten in vergelijking met dezelfde maand
in 2020. Het warme zomerweer in juni zorgde
ervoor dat de aandacht naar buiten verschoof.
Buitenrecreatie, tuin en horeca hadden de prioriteit
bij de consument. Daarnaast explodeerde in juni
2020 (de maand waarmee we vergelijken) de vraag
naar woonproducten, hetgeen zich vertaalde in een
omzetstijging van zo’n 26%.
> Aan het einde van het tweede kwartaal werd
duidelijk dat er nieuwe uitdagingen zouden komen:
levertijden en de continu stijgende inkoop- en
transportprijzen. Een andere uitdaging is de
schaarste aan personeel. De werkloosheid is
extreem laag en er is veel concurrentie met andere
sectoren die ook naarstig zoeken naar medewerkers.
Het leidt tot het moeilijk invullen van vacatures en
een hoge werkdruk. Niet alleen bij de commerciële
functies maar ook op service afdelingen en bij
de ambachtelijk functies (woning stoffeerders,
keukenmonteurs en parketleggers).
Bedrijfstakken/branches (SBI 2008): winkels in meubels, woninginrichting algemeen
Perioden
Bron: CBS
Omzet koopdaggecorrigeerd
Indexcijfers
Waarde 2015=100
Indexcijfers Volume
(2015=100)
Ontwikkeling t.o.v. een
jaar eerder Waarde (%)
Ontwikkeling t.o.v. een
jaar eerder Waarde (%)
Omzet koopseizoengecorrigeerd
Indexcijfers
Waarde 2015=100
Indexcijfers Volume
(2015=100)
2020 november 146,6 138,1 12,8 10,9 144,5 135,7
2020 december 123,2 114,5 -10,6 -12,5 115,6 107,9
2021 januari* 78,3 72,4 -38,1 -40,8 79,2 72,6
2021 februari* 88,3 81,7 -29,4 -31,4 94,9 87,8
2021 maart* 130,6 120,1 7,3 3,3 125,6 115,6
2021 april* 128,5 116,7 11,6 6,4 130 118,3
2021 mei* 160,9 146,2 15,4 11,6 159,5 146,3
2021 juni* 152,5 138 1,8 -2,3 159,2 145
2021 juli* 150,3 135,6 -0,8 -5,2 146,8 132,4
2021 augustus* 144,9 129,7 5,3 0,2 145,2 130
2021 september* 135,9 121,4 -3,7 -8,9 142,4 126,6
2021 oktober* 150,6 134,5 0,7 -5 144,5 128,5
2021 november* 148,5 131,8 1,3 -4,6 147,3 130,2
62
De branche in 2022 |

Barometerstand voor de woonbranche
15
10
5
0
-5
-10
-15
2019 2020 2021
Bron: Marktdata
> Aan de positieve trend van de woonbranche
barometer sinds april kwam in augustus een
einde. De barometerstand daalde in augustus
met ruim vijf punten. De barometer sloot de
maand augustus af op een stand van -2,7.
De grote boosdoener is de deelindicator van
de woningmarkt, die ten opzichte van de
voorgaande maand ruim 15 punten inleverde.
> De woonbranche barometer is ontwikkeld in
en voor een normale marktsituatie, dus zonder
coronapandemie. Vooralsnog lijken de gevolgen
van de coronacrisis al met al een positief effect
te hebben op de woondetailhandel. Men brengt
meer tijd thuis door en de bespaarde budgetten
voor vakanties en horecabezoeken worden voor
een belangrijk deel besteed aan producten voor
in en om het huis. Echter, omdat veel marktcijfers
worden vergeleken met die van een jaar eerder,
verdwijnen deze positieve cijfers geleidelijk aan
weer uit de barometerstand.
> In augustus 2021 is de stemming onder ondernemers
in de industrie verslechterd ten opzichte
van juli, toen het producentenvertrouwen het
hoogste niveau ooit bereikte. Het vertrouwen ging
van 12,3 naar 9,6, aldus het CBS. De onder nemers
in de industrie waren in augustus veel minder
positief over de toekomstige bedrijvigheid dan een
maand eerder. Ook het oordeel over de voorraden
verslechterde. Het oordeel over de orderpositie
verbeterde daarentegen iets en was in augustus
2021 positiever dan ooit tevoren.
> Uit de Raambekleding Trendmonitor 2020 blijkt
dat IKEA de meest favoriete winkelformule is op het
gebied van raambekleding. Het meest populaire merk
is Luxaflex. Uit de analyse van de meest voorkomende
zoekopdrachten op het gebied van raambekleding
blijkt dat er relatief vaak gezocht wordt naar een
specifiek merk of een winkelformule.
> Over de afgelopen vier jaar werd er gemiddeld
maandelijks ruim 88.000 keer gezocht op de zoekterm
“IKEA”, gecombineerd met andere zoektermen
gerelateerd aan raambekleding. De top 5 wordt,
in willekeurige volgorde, gecompleteerd door
GAMMA, HEMA, Kwantum en Luxaflex. Uit de
ranglijst blijkt dat men relatief vaak raambekleding
zoekt bij een winkelformule en in mindere mate
specifiek naar een merk zoekt.
> De gemiddelde procentuele mutatie van het
zoekvolume van de merken en winkelformules
die in de afgelopen vier jaar gemiddeld meer
dan 800 zoekopdrachten per maand behaalden,
bedraagt 50,2%. De sterkste stijger is Action, dat
het zoekvolume in de afgelopen drie jaar zag
vertienvoudigen. Andere sterke stijgers zijn Veneta,
Unilux en Hornbach, die alle het zoekvolume ruim
zagen verdrievoudigen. JYSK zag het zoekvolume
met 164% toenemen.
> Op basis van het jaarlijkse zoekvolume naar
de merken en winkelformules gerelateerd aan
raambekleding komen we tot een jaarlijkse top 10.
IKEA staat alle jaren onbetwist op de eerste plaats
en Luxaflex volgt alle jaren op plaats twee.
> Uit het Marketingrapport Raambekleding
2018 van marktdata.nl blijkt dat 8% van de
consumentenbestedingen aan raamdecoratie
online wordt uitgegeven. Onder consumenten
tot 50 jaar loopt zelfs 13% van de bestedingen
aan raambekleding via het online verkoopkanaal.
Dat percentage is de afgelopen jaren alleen maar
toegenomen; wij houden het voorlopig op bijna
een verdubbeling eind 2021.
| De branche in 2022 63

E-commerce
Alle e-commercefeiten in één oogopslag
Online bestedingen (excl. verzendkosten)
€ 6,9 miljard
Groei
t.o.v.
Q3
2020
+21%
Aantal online aankopen
85,5 miljoen
Groei
t.o.v.
Q3
2020
+12%
Aantal online kopers
12,5 miljoen
KOOP
Online bestedingen Nederland
€ 6,2 miljard
Aankopen Nederland
76,9 miljoen
Cross-border shoppers
3,8 miljoen
Online bestedingen cross-border
€ 732 miljoen
Cross-border aankopen
8,6 miljoen
Bron: Thuiswinkel Markt Monitor
> Nederlandse consumenten hebben in 2020 € 26,6
miljard uitgegeven bij webshops, een stijging van 7%
vergeleken met een jaar eerder. Het totale aantal
online aankopen steeg met 27% naar 335 miljoen.
Deze groei werd hoofdzakelijk veroorzaakt door de
coronacrisis en de overheidsmaatregelen, want in
2019 leek de e-commercegroei nog af te vlakken.
> Ook vallen enorme verschillen tussen producten
en diensten (zowel in de online bestedingen als
in het aantal online aankopen) op, zo blijkt uit de
Thuiswinkel Markt Monitor, het onderzoek naar
online consumentenbestedingen in Nederland.
Verdeling naar land
Online cross-border bestedingen
27% Duitsland
12%
10%
8%
6%
Top 5 Branches
o.b.v. groei
Frankrijk
Verenigde Staten
Groot-Brittannië
Spanje
Online bestedingen
+225%
+102%
+73%
+20%
+18%
Bron: Thuiswinkel Markt Monitor
Pakketreizen
Tickets Attracties
& Evenementen
Losse Vliegtickets
& Accommodaties
Speelgoed
Food/Nearfood
Online cross-border aankopen
28%
26%
9%
4%
3%
Online aankopen
+154%
+56%
+48%
+19%
+18%
Duitsland
Spanje
Groot-Brittannië
Frankrijk
Verenigde Staten
Pakketreizen
Losse Vliegtickets
& Accommodaties
Tickets Attracties
& Evenementen
Food/Nearfood
DIY/Garden
> In 2020 stegen de online bestedingen aan
producten met 43% en het aantal online aankopen
met 41%. Hiermee werden de grote klappen
die onder andere de reis- en vrijetijdsbranche
kregen nog enigszins gecompenseerd; door de
coronabeperkingen zag de dienstensector de online
bestedingen met 39% afnemen en het aantal online
aankopen met 37%.
> Er was sprake van ongekende groei in de online
uitgaven binnen Home & Living (+83%), DIY/Garden
(+74%), Sport en Recreatie (+62%), Food/Nearfood
(+58%) en IT (+56%). Binnen deze categorieën is de
online penetratie soms verdubbeld. Niet verrassend
laten online uitgaven aan pakketreizen een daling
van 72% zien ten opzichte van 2019 en losse
vliegtickets en accommodaties een min van 37%.
Ontwikkelingen 2020 versus 2019
> De Twinkle100 rangschikt jaarlijks de grootste
online verkopers in Nederland. Dat geeft een fraai
beeld van de ontwikkelingen op de online markt.
Ondanks een snelle opkomst kwam Amazon niet
verder dan plek 5, achter bol.com, Coolblue, Albert
Heijn en Zalando. In de top 10 vinden we voor meer
dan 50% Nederlandse spelers, op Zalando, Amazon,
ABOUT YOU en H&M na.
64
De branche in 2022 |

Nederlandse
consumenten hebben in 2020
26,6 miljard uitgegeven
bij webshops
| De branche in 2022 65

Omzetverdeling
Omzet
ex btw in
miljoen €
2020 2019 2018 2017
%
stijgen t.o.v.
voorgaand
jaar
Omzet
ex btw in
miljoen €
%
stijgen t.o.v.
voorgaand
jaar
Omzet
ex btw in
miljoen €
%
stijgen t.o.v.
voorgaand
jaar
Omzet
ex btw in
miljoen €
1 3.300 52% 2.170 32% 1.640 34% 1.220
1-10 9.725 46% 6.653 19% 5.603 13% 4.952
Omzetaandeel
tussenliggend
Omzetaandeel
tussenliggend
Omzetaandeel
tussenliggend
Omzetaandeel
tussenliggend
%
stijgen t.o.v.
voorgaand
jaar
1-50 15.723 5.998 47% 10.721 4.068 22% 8.940 3.337 17% 7.802 2.850 nb
1-100 18.081 2.358 40% 12.408 1.687 43% 10.118 1.178 4% 8.940 1.138 nb
1-150 19.398 1.317 39% 13.358 950 2% 11.050 932 34% 9.637 697 nb
1-200 20.271 873 46% 13.958 600 30% 11.512 462 2% 10.090 453 nb
1-250 20.906 635 47% 14.391 433 36% 11.831 319 9% 10.384 294 nb
Bron: Twinkle100
> De top 10 geeft al een aardige indicatie van de
groei die e-commerce in 2020 heeft doorgemaakt.
Waar in 2019 een omzet van 250 miljoen euro
genoeg was om tot de absolute top te behoren, is
HelloFresh in 2020 met een omzet van 350 miljoen
euro de hekkensluiter. Bol.com groeit met maar
liefst 52%, terwijl Albert Heijn met een groei van
80% een grote sprong heeft gemaakt en een stuk
dichter bij nummer 2, Coolblue, is gekomen.
> Het is niet alleen de top-10 die groeit, blijkt
wanneer we de bedragen in de gehele Twinkle100
bij elkaar optellen. De 250 bedrijven in deze uitgave
verkochten vorig jaar samen voor bijna € 21 miljard
euro online in Nederland; dat is een groei over de
hele linie van 45,2% ten opzichte van 2019.
> Bij de cijfers moet echter een kanttekening
worden gemaakt. Ieder jaar opereren meer
bedrijven in de Twinkle100 als marketplace en
halen dus een steeds groter deel van hun omzet
van externe verkopers. De nummer 1 in de lijst, bol.
com, maakte onlangs in zijn Marketplace Monitor
bekend dat 62% van de omzet afkomstig is van
externe partijen. Een deel van de ‘gezamenlijke
omzet’ van de Twinkle100 wordt dus dubbel geteld.
Omzet per branche in € miljoen
Categorie
Aantal
2020 2019
Omzet
Omzet
groei
in %
Warenhuis 16 5.749 3.829 50%
Elektronica 25 3.271 2.566 27%
Mode en sport 66 3.511 2.917 20%
Fast-moving consumentengoederen 45 4.378 2.587 69%
In en om huis 70 2.819 1.472 92%
Media en entertainment 11 534 447 19%
Mobiliteit 9 280 219 28%
Reizen en ontspanning 2 148 147 1%
Overig 6 215 207 4%
*Omzet in miljoen € 20.905 14.391
Bron: Twinkle100
> Onder invloed van corona/lockdowns zagen webshops
in huis-tuin-en-keukengerei een omzetspurt.
Intratuin, Tuinmaximaal, Hornbach en Maxeda DIY
noteerden stijgingen van ruim 100%. Dat geldt ook
voor andere partijen die het huis en thuiswerken
op andere wijze opfleuren, zoals Euroflorist en
Fleurop, evenals producten die mensen juist helpen
om de deur uit te komen die van VanMoof en
Fietsvoordeelshop.nl. De consument omarmde het
gemak van maaltijdbezorger HelloFresh en boodschappenbezorgers
als Albert Heijn, Crisp, Hoogvliet,
Jumbo, Picnic en PLUS. Crisp is op positie 38 de
hoogste nieuwkomer in de top 100. De online
supermarkt heeft een geschatte omzet van 105
miljoen euro. In de categorie fashion zijn grotere
verschillen te zien. Noemenswaardige groeiers
daarin zijn BALR. en SHEIN, met een omzet van
respectievelijk 20 miljoen en 110 miljoen euro.
66
De branche in 2022 |

Ontwikkelingen in 2021
> Niet alleen waren er in het eerste kwartaal van
2021 bijna 1 miljoen nieuwe online kopers ten
opzichte van dezelfde periode in het voorgaande
jaar, maar het gemiddeld besteed bedrag per online
koper is ook sterk gestegen. De groei (+ 34%) bij
Nederlandse webwinkels is beduidend hoger dan
die bij internationale webwinkels (+10%), zo blijkt
uit de Thuiswinkel Markt Monitor, het onderzoek
naar online consumentenbestedingen in Nederland.
Dit onderzoek wordt door GfK uitgevoerd, in
opdracht van Thuiswinkel.org en Retail Insiders
in samenwerking met PostNL, Betaalvereniging
Nederland en Currence.
> In het eerste kwartaal van 2021 zijn er 91,6
miljoen online aankopen gedaan, een stijging van
31% ten opzichte van dezelfde periode in het
voorgaande jaar. Samen waren deze aankopen goed
voor € 7,7 miljard (+26% ten opzichte van 2020).
Deze stijging, die in het vierde kwartaal van 2020
ook zichtbaar was, komt onder andere door de
gedeeltelijke lockdown begin 2019, waarin nietessentiële
winkels tijdelijk gesloten waren. Het
aandeel van de e-commercebranche in de totale
detailhandel ligt nu op ruim 22%, het hoogste
percentage ooit gemeten (normaal is dat rond de
10%). Toch is er in totaal minder online uitgegeven.
Bovendien werd er iets minder in het buitenland
gekocht; in 2019 was dat € 681 miljoen, tegen € 635
miljoen in het eerste kwartaal van 2021.
> Uit cijfers van CBS blijkt dat er ruim 4600 webwinkels
in het eerste kwartaal van 2021 zijn bij
gekomen, ten opzichte van ruim 2200 in dezelfde
periode in 2020. Eind 2021 waren er ongeveer
62.350 webwinkels actief in Nederland. Net als de
afgelopen kwartalen laten met name de categorieën
in en om het huis een flinke groei zien. Zo stegen
de online bestedingen bij Home & Living met 118%,
consumentenelektronica (86%) en speelgoed (83%).
Opvallend is dat Food/Nearfood dit kwartaal in
absolute zin het hardst groeide. Een stijging van
het aantal online kopers, bestedingen en besteed
bedrag zorgen voor bijna een verdubbeling van
het online aandeel naar 9%.
> Volgens cijfers van het CBS spendeerden
Nederlandse consumenten in het tweede
kwartaal van 2021 meer dan 800 miljoen euro
bij buitenlandse webwinkels binnen de Europese
Unie. Dit is bijna 17% meer dan in dezelfde periode
een jaar eerder. De omzet van Nederlandse
internetverkopers liet een vergelijkbare groei
zien. De groei was voor zowel de Europese als de
Nederlandse internetverkopers flink lager dan in
voorgaande kwartalen.
> Sinds 2014 besteedden Nederlandse consumenten
elk kwartaal meer bij Europese webwinkels dan in
dezelfde periode een jaar eerder. Met name sinds
het uitbreken van de coronacrisis stegen deze
uitgaven sterk. In 2020 piekte de kwartaalgroei op
ruim 38% en in de eerste drie maanden van 2021
werd een recordgroei van bijna 64% behaald. Na
een volledig coronajaar was de groei in het tweede
kwartaal van 2021 voor het eerst weer vergelijkbaar
met de jaren voorafgaand aan de crisis.
1
Bron: CBS: In de eerste drie maanden van 2021 bedroeg de totaalomzet van de detailhandel € 33,9 miljard. Onder detailhandel vallen de on- en offline uitgaven
aan producten (zowel food als non-food), inclusief btw. Ook uitgaven aan huishoudwaren, recreatieartikelen, keukens en voedingsmiddelen bij tankstations
en apotheken vallen hieronder.
| De branche in 2022 67

Internetverkopen door EU-webwinkels aan Nederlandse consumenten (voorlopige cijfers)1
mln euro
1000
750
500
250
0
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
1
De haken geven foutmarges (95% betrouwbaarheidsintervallen) weer. Bron: CBS
> Cijfers in de bovenstaande grafiek hebben betrekking
op online aankopen van Nederlandse consumenten
bij bedrijven die buiten Nederland en binnen de EU
gevestigd zijn, en zijn exclusief btw. Het verschil tussen
Nederlandse en buitenlandse webwinkels is voor een
consument niet altijd goed te zien. Webwinkels zijn
vaak in diverse talen opgemaakt en buitenlandse webwinkels
kunnen een Nederlandse versie hebben.
> Hoewel het aantal aankopen van Nederlanders
bij Europese webwinkels over de jaren heen
sterk is toegenomen, is het effect hiervan op de
consumptieve bestedingen beperkt. Deze aankopen
vormen namelijk een relatief klein deel van alle
uitgaven door consumenten. In 2019 vormden de
online aankopen niet meer dan 2% van de totale
Nederlandse detailhandelsomzet.
> In het tweede kwartaal van 2021 was de omzet
van Nederlandse internetverkopers meer dan 16%
hoger dan in dezelfde periode een jaar eerder.
Ook dit percentage is fors lager dan in eerdere
coronakwartalen. In het eerste kwartaal van 2021
werd nog een recordgroei bereikt van bijna 85%.
De omzet van Nederlandse internetverkopers
omvat zowel verkopen aan Nederlandse als aan
buitenlandse consumenten.
> In het tweede kwartaal van 2021 was de
totaalomzet (winkel-, internet- en marktomzet)
van de detailhandel in Nederland ongeveer 8%
hoger dan in het tweede kwartaal van 2020.
> Bij de Nederlandse internetverkopers kan
onderscheid worden gemaakt tussen pure
webwinkels en multichannelers, die zowel online
als via winkels verkopen. Pure webwinkels zetten in
het tweede kwartaal van 2021 ongeveer 15% meer
om, terwijl de online omzet van multichannelers
ruim 18% hoger lag dan een jaar eerder. Vooral
de multichannelers zagen hun internetomzet flink
stijgen sinds de coronacrisis. In het eerste kwartaal
van 2021 lag de online omzet zelfs meer dan tweemaal
zo hoog als een jaar eerder.
> De maanden juli, augustus en september zorgden
gezamenlijk voor een online omzetgroei in de
detailhandel van 10%, de laagste omzetgroei in zeven
jaar tijd, zo blijkt uit de cijfers van het CBS. Opvallend
is dat de omzettoename van pure webwinkels in dat
kwartaal hoger lag dan die van de multichannelers,
waarbij het zwaartepunt niet op online ligt. In de
voorgaande jaren was dat juist andersom.
68
De branche in 2022 |

Internetomzet detailhandel (excl. tankstations en apotheken)
% verandering t.o.v. een jaar eerder
140
120
100
80
60
40
20
0
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
Detailhandel
Postorderbedrijven, webwinkels
Multichannelers (zwaartepunt niet online)
* voorlopige cijfers
Bron: CBS
De omzet van de
detailhandel steeg in
het derde kwartaal van
2021 met ruim 3%
> De online omzet van bedrijven die actief zijn in de
verkoop van voedingsmiddelen en drogisterijartikelen
nam in het derde kwartaal van 2021 met
ruim 18% het sterkst toe. Ook kledingwebshops
zagen de omzet harder dan het gemiddelde stijgen,
met ruim 16%. Online elektronicazaken zagen de
omzet juist met 15% afnemen. De groei in 2021 is
sowieso lager dan in voorgaande jaren; met name
in 2020 werden er uitzonderlijke omzetstijgingen
door webwinkels gerealiseerd.
> Ter vergelijking: de omzet van de totale detailhandel
steeg in het derde kwartaal van 2021 met
ruim 3%. Vooral kleding- en schoenenwinkels
hebben meer omgezet.
> Als gevolg van de gedwongen winkelsluitingen
zag IKEA in Nederland in het fiscale jaar 2021
(september 2020 tot september 2021) het online
aandeel toenemen naar maar liefst 38,4%. Vooral
tijdens de lockdowns zag IKEA de online vraag fors
toenemen. De totale omzet daalde in Nederland
– juist vanwege die gedwongen winkelsluitingen –
wel met 9,3% naar 1,24 miljard euro. Het is voor
het eerst dat de omzet van de meubelketen in
Nederland daalt. Ook in andere markten zag IKEA
de toename van de online vraag. De totale
groepsomzet komt 6,3% hoger uit, op 37,4 miljard
euro. Het online aandeel steeg van 18 naar 30%.
Volgens moederbedrijf Ingka Group steeg vooral
de vraag naar meubels voor de werkplek en buiten
en naar opbergmeubels.
| De branche in 2022 69

70
De branche in 2022 |

| De branche in 2022 71

Case: de Bijenkorf
Historie
De Bijenkorf werd in 1870 opgericht en op 23 maart van dat jaar ingeschreven bij de
Kamer van Koophandel, door de Joods-Amsterdamse koopman Simon Philip Goudsmit
(1845-1889). De oorspronkelijke fourniturenwinkel van Goudsmit was gevestigd op het
adres Nieuwendijk 132. Het assortiment bestond aanvankelijk alleen uit garen en band,
maar werd geleidelijk uitgebreid. Na de dood van Goudsmit in 1889 nam zijn neef Arthur
Isaac de leiding over en bouwde met de weduwe Goudsmit de zaak verder uit. Ook haar
zoon Alfred Goudsmit kwam in de zaak, toen hij daarvoor oud genoeg was. Zij breidden
het assortiment sterk uit en vergrootten de zaak door aankoop van naastgelegen panden.
> In 1909 besloot men de losse panden door nieuwbouw
ter plekke te vervangen. De fournituren winkel
werd in 1912 omgezet in een warenhuis, mede
omdat dit gunstiger was om de financiering met de
hypotheekbanken rond te krijgen. Door de schaarste
van bouwmaterialen tijdens de Eerste Wereldoorlog
liep de nieuwbouw enige vertraging op, waardoor
het warenhuis pas in 1915 geopend kon worden.
> Op 25 maart 1926 werd het filiaal in Den Haag
geopend, waarvoor in 1923 een bouwterrein aan
de Grote Marktstraat was aangekocht. Eveneens in
1926 richtten de stichters de HEMA op, die bedoeld
was voor financieel minder bedeelden. Dit bedrijf
was aanvankelijk in de Kalverstraat in Amsterdam
gevestigd. De HEMA groeide de eerste jaren
voorspoedig, mede doordat gebruikgemaakt kon
worden van de kennis van de Bijenkorf-inkopers.
> In 1930 werd de Bijenkorf lid van de Internationale
Warenhuisvereniging (waar onder andere Le Printemps
in Parijs en Harrods in Londen lid van waren).
> In 1966 werd Koninklijke Bijenkorf Beheer
opgericht, waarbinnen aanvankelijk de Bijenkorf
en HEMA vielen, maar dat later werd uitgebreid
met meerdere ketens. Bij het 100-jarig bestaan van
de Bijenkorf in 1970 kreeg Bijenkorf Beheer het
predicaat Koninklijk opgespeld. In 2001 lanceerde
de Bijenkorf zijn eerste webwinkel.
> In 2004 werd de Bijenkorf met moederconcern
Vendex KBB overgenomen door het Amerikaanse
concern Kohlberg Kravis Roberts & Co. en het
Nederlandse AlpInvest Partners. In 2005 werd
de webwinkel uit 2001 weer opgeheven, in 2009
opgevolgd door een nieuwe Bijenkorf-webwinkel.
> Eind 2010 werkten in totaal ongeveer 4.100
mensen bij het concern. Het bedrijf bestond
toen uit twaalf warenhuizen. De grootste
vestigingen bevonden zich in Amsterdam, Den
Haag en Rotterdam. Middelgrote filialen waren
er in Amstelveen, Arnhem, Eindhoven, Enschede,
Maastricht en Utrecht. In ‘s-Hertogenbosch, Breda
en Groningen bevonden zich kleinere modewinkels.
Begin 2011 kwam de Bijenkorf onder de vleugels
van de Britse Selfridges Group Limited, eigendom
van een Canadese retail-investeerder.
72
De branche in 2022 |

Selfridges werd in 1908 opgericht door Harry
Gordon Selfridge. In 2003 werd het bedrijf
overgenomen door de familie Weston. Hun
bekendste pand is het monumentale winkelgebouw
aan de Londense Oxford Street.
> De overname betekende een koersomslag met
grote gevolgen, waardoor een aantal winkels niet
langer bij de doelstelling paste. In de jaren daarna
werden vijf daarvan gesloten en besloot het
bedrijf zich weer sterker te richten op het hogere
marktsegment. In 2015 startte de Bijenkorf een
Belgische versie van de webwinkel.
> In 2019 werd ook een Duitse webwinkel geopend
en in 2020 volgde Frankrijk. Het bedrijf telt anno
2020 vestigingen in Amsterdam (1870) - 20.000 m2,
Den Haag (1926), Rotterdam (1930), Eindhoven
(1969), Utrecht (1977/87) -15.000 m2, Amstelveen
(1998) en Maastricht (2003) - 7.500 m2.
> De Bijenkorf heeft het door de coronapandemie
niet gemakkelijk gehad. Toeristen, die met name
voor de vestiging in Amsterdam tot de belangrijkste
klanten horen, zijn sindsdien weggebleven.
Daarnaast was de winkel vanwege de lockdown
lange tijd helemaal gesloten.
> In juni 2021 verschenen al de eerste berichten
dat de familie Weston de luxewinkelgroep voor 4,7
miljard euro wilde verkopen. Juist voor de kerst
werd bekend dat de Bijenkorf samen met andere
warenhuizen uit de Britse Selfridges Group in
nieuwe handen komt. De Canadese familie Weston
heeft de luxe retailgroep Selfridges verkocht aan de
Europese Signa Holding en het Thaise conglomeraat
Central Group.
> Ook het warenhuis Illum in Kopenhagen en het
Duitse KaDeWe (Kaufhaus des Westens) zijn al
eigendom van het Thaise familiebedrijf. Dat laatste
warenhuis, dat nu wordt gerenoveerd naar een
ontwerp van de Nederlandse architect Rem Koolhaas,
is een van de paradepaardjes van Central Group.
Selfridges
> Selfridges bestaat uit in totaal 25 winkels in
Engeland, Ierland (Thomas Arnotts), Nederland
en Canada, inclusief een Selfridges-flagshipstore
aan Oxford Street in Londen. De familie Westron
heeft uitsluitend het Europese deel van Selfridges
verkocht. De overname betreft 18 winkels en de
Canadese tak valt buiten de transactie.
> De omzet van de groep ontwikkelde zich gunstig.
In de jaren 2018-2020 nam de omzet toe van
1.384M tot 1.522M pond, met een operationele
winst van 8,9% min of meer stabiel in die periode.
Aangezien het boekjaar eindigt in februari is
daarin de invloed van de pandemie niet zichtbaar.
Algemeen wordt aangenomen dat de omzet in 2021
substantieel gedaald is.
£ 1.5b
£ 1.1b
2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Profiel Central Group
> De huidige CEO Tos Chirathivat, sinds 2013 aan
de leiding van de Central Group, zei eerder dat hij
voor Europese warenhuizen – in tegenstelling tot
die in de VS – mogelijkheden ziet voor verdere
modernisering en stroomlijning. Tos Chirathivat is
de kleinzoon van de oprichter Tiang Chirathivat,
een Chinese immigrant die in 1927 met een winkel
in Bangkok begon. Diens zoon Samrit opende
in 1956 het eerste warenhuis en maakte er een
internationale gigant van. Hij was de eerste die
bekende westerse cosmeticamerken in Thailand
ging verkopen. Tijdens de politieke onrust en
staatsgreep in Thailand in 2014 opende Tos onder
de naam Central Embassy in Bangkok een enorme
nieuwe shoppingmall met winkels van Prada,
Gucci en Hermès.
| De branche in 2022 73

Hij breidde het winkelconglomeraat verder uit tot
een bloeiend bedrijf dat behalve 100 warenhuizen
inmiddels ook bijna 4.000 modezaken, boekwinkels,
hotels en restaurants omvat. Dankzij de opening
van twee warenhuizen in China wordt nu bij elkaar
30% van de totale omzet buiten Thailand behaald.
Met het Chinese JD Group is ook een enorm
e-commercebedrijf van de grond getild. Vorig jaar
bracht de familie nog een van de takken, onder
de naam Central Retail, naar de beurs. Daarmee
werden fondsen verkregen voor versterking van de
oorlogskas voor overnames in Aziatische landen
zoals Vietnam, maar ook in Europa.
> Het is bekend dat het Thaise Central Group
uitbreiding zoekt in Europa. De warenhuizen onder
de paraplu van Selfridges passen perfect bij de
huidige warenhuizen voor de welgestelde elite en
rijke toeristen die Central Group heeft in Europa.
Hiertoe behoren onder meer La Rinascente, een
Italiaans warenhuisconcern met filialen in onder
meer Rome, Milaan, Turijn en Florence.
Profiel Signa Holding
> Signa Holding is het investeringsfonds van de
Oostenrijkse zakenman René Benko, die eigenaar
is van de Duitse warenhuisketen Galeria Karstadt
Kaufhof, waartoe ook het Belgische INNO behoort.
> De groep van bedrijven omvat vastgoedactiva ter
waarde van meer dan 14 miljard euro en is een van
de grootste particuliere eigenaren van onroerend
goed in de centra van Wenen en Innsbruck. Het
huidige ontwikkelingsvolume is ongeveer 8 miljard
euro. De Signa Group is niet alleen actief in haar
kernmarkten Oostenrijk en Duitsland, maar ook in
Italië, Zwitserland, Luxemburg, België en Tsjechië.
> De belangrijkste aandeelhouder van Signa Holding
is de Familie Benko Privatstiftung, die 85% van alle
aandelen van het bedrijf bezit. Ernst Tanner, de
manager, heeft 10% van de aandelen in handen. De
laatste 5% is eigendom van Torsten Töller, manager
van Fressnapf. Het management van Signa Holding
GmbH is de verantwoordelijkheid van de twee
CEO’s Christoph Stadlhuber en Marcus Mühlberger.
> Signa Holding werd opgericht in het jaar 2000 en
is voortgekomen uit het vorige bedrijf Immofinna
van René Benko. In het begin richtte het bedrijf zich
op het renoveren van woonunits. In 2001 kwam
Karl Kovarik bij het bedrijf en werd het eerste
kantoor in Wenen geopend. In 2004 begon de bouw
van het winkelcentrum Kaufhaus Tyrol.
> In 2012 volgde een nieuwe acceleratie van het
bedrijf door de overname in een aantal stappen van
Karstadt. Eind 2012 werd een portefeuille van 17
warenhuizen van Karstadt, waaronder het Kaufhaus
des Westens (KaDeWe) in Berlijn, overgenomen
door Signa Prime Selection AG voor een bedrag
van meer dan 1,1 miljard euro. Op 15 augustus 2014
ver wierf Signa Holding 100% van de aandelen in
Karstadt Warenhaus GmbH.
> In april 2016 verwierf Signa Retail een meerderheidsbelang
in Outfitter, een van de toonaangevende
aanbieders van multichannel sport. Als onderdeel van
deze investering verwierf Signa Retail 60% van Outfitter.
> In augustus 2016 nam Signa Retail 100% van de
designer mode online outlet Dress-for-less over.
Dress-for-less is opgericht in 1999 en is aanwezig
in dertien landen. De corebusiness ligt in de regio
D-A-CH (Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland) en
in Nederland.
> Begin november 2016 verwierf Signa Retail een
belang van 87% in het gespecialiseerde postorderbedrijf
voor fiets- en outdoorproducten genaamd
Internetstores. Vanaf 2017 is Internetstores actief
met webshops in 14 Europese landen. Het outdoor
portfolio omvat de Duitse online retailer CAMPZ
en het Zweedse internetbedrijf Addnature. In het
fietssegment zijn internetwinkels met Fahrrad.de
en Brügelmann vooral actief in Duitsland, met
fietsers in heel Europa.
74
De branche in 2022 |

Eind 2016 verwierf Signa Retail een meerderheids
belang van 78% in de multichannel retailer
Tennis-Point en breidde het zijn portfolio in de
retailsector van sportartikelen verder uit. Met
een assortiment van meer dan 12.000 artikelen
van meer dan 100 verschillende sportmerken,
private labels en exclusieve merken heeft Tennis-
Point een ruim assortiment producten die worden
gedistribueerd in de 19 webshops en de 12 vestigingen
op diverse locaties in de D-A-CH-regio.
> Op 11 september 2018 nam Signa het grootste
deel van de warenhuisketen Galeria Kaufhof
over van het Canadese Hudson’s Bay Company,
dat de keten in 2013 had gekocht. Door deze
overname kon Signa zijn warenhuisketen Karstadt
samenvoegen met Galeria Kaufhof. In juni 2019
werden de aandelen in Galeria Kaufhof, die nog
in handen waren van de Hudson’s Bay Company,
gekocht door Signa Holding.
> Beide investeerders namen vorig jaar ook al de
Zwitserse warenhuisketen Globus over. Zo ontstaat
dus een grote en sterke Europese warenhuisgroep
die goed zal zijn voor een pro-formajaaromzet
van meer dan 7 miljard euro in 2024. De nieuwe
eigenaars willen een geïntegreerd en aantrekkelijk
omnichannel aanbod ontwikkelen, met exclusieve
en toonaangevende online winkels als een
verlengstuk van de fysieke winkels.
Voorlopige conclusies:
• In de fysieke retail is schaalgrootte essentieel.
Ketens storen zich niet aan landsgrenzen;
het speelveld zijn de werelddelen. Locatie is
een sleutel tot succes en dus is kennis van
en toegang tot de onroerendgoedmarkt
onmisbaar.
• Merken, naamsbekendheid en positionering
vormen andere belangrijke succesfactoren.
• De retail kan niet langer om internet heen.
Voorlopig lijkt een combinatie van fysieke
winkels en internet de beste garantie voor
marktaandeel: retail vraagt een omnichannel
benadering.
| De branche in 2022 75

76
De branche in 2022 |

Dynamische zonwering in kantoren
Zonwering en lichtwering kunnen de warmtetoetreding in een gebouw verminderen en
bieden dynamische daglichtmogelijkheden. Dit draagt bij aan een vermindering van het
energiegebruik van het gebouw voor koeling en verlichting. Daarnaast zijn zonwering en
lichtwering van invloed op comfort, welzijn en welbevinden en daarmee op de productiviteit
van gebouwgebruikers. De invloed op gebouwgebruikers is gerelateerd aan de invloed van
zon- en lichtwering op de temperatuur, de hoeveelheid daglicht, het uitzicht en de invloed
die de gebruiker daarop heeft. Deze aspecten zijn belangrijk voor de tevredenheid van de
gebruikers van een gebouw en kunnen bijdragen aan hun productiviteit.
> Op basis van ervaringen van experts en literatuur
zijn factoren gedefinieerd waar zon- en lichtwering
van invloed op zijn, zoals weergegeven in
onderstaande figuur.
Eigenschappen zonwering-/
daglichtsysteem (Somfy)
Zonwering
Daglichtwering
Bedieningssysteem
- Interface
- ICT
- Hardware
Bron: De Somfy Factor 2021
Oververhitting
> Zoninstraling kan op een zonnige dag in
belangrijke mate bijdragen aan de opwarming
van een ruimte. In de winter kan dit energetisch
gunstig zijn omdat de ruimte minder verwarmd
hoeft te worden via het verwarmingssysteem.
In het tussenseizoen en in de zomer kan de zon
echter zorgen voor een ongewenste warmtelast en
daardoor leiden tot een hoge ruimtetemperatuur of
veel koelenergie.
Omgevingsfactoren
Oververhitting
Stralingswarmte &
stralingsasymmetrie
Daglicht
Uitzicht
Verblinding door daglicht
en direct zonlicht
Beïnvloedingsmogelijkheden
Geluid
> Met name in grote open ruimten is een slechte
temperatuurverdeling een mogelijk gevolg
van zoninstraling via de gevel. Wanneer er
geen aparte regelmogelijkheid bestaat van het
verwarmingssysteem in twee overliggende gevels
die voorzien zijn van een aanzienlijk glasoppervlak,
zal de temperatuur aan de zijde met zoninstraling
hoger zijn dan die aan de zijde zonder zoninstraling.
Wanneer er geen koeling aanwezig is, speelt
zonwering een belangrijke rol bij het voorkomen
van opwarming van de ruimte. Indien er wel
koeling aanwezig is, draagt zonwering bij aan het
verminderen van het benodigde koelvermogen.
Maar, met name op extreem warme dagen met
temperaturen van meer dan 30 °C, wanneer het
koelvermogen mogelijk onvoldoende is om de
ruimte op temperatuur te houden, zorgt ook dan
zonwering voor het beperken van de opwarming
van de ruimte.
Stralingswarmte en stralingsasymmetrie
> Door zoninstraling via het raam ontstaat
er een warm raamoppervlak in de ruimte.
Een warm raamoppervlak kan leiden tot een
warme temperatuurbeleving vanwege de grote
stralingscomponent.
| De branche in 2022 77

Er bestaan diverse modellen waarmee het
algehele thermisch discomfort voorspeld kan
worden. De basis hiervan ligt in het Predicted
Mean Vote-model (PMV-model) van Fanger
(1970). Op basis van vier omgevingsfactoren
(luchttemperatuur, stralingstemperatuur,
luchtvochtigheid en luchtsnelheid) en twee
persoonsfactoren (kleding en activiteit) voorspelt
het model de gemiddelde thermische sensatie van
een groep personen. De uitkomst is de PMV op
een 7-puntsschaal van koud (-3) tot heet (+3).
Bij een voorspelde waarde op de PMV-schaal
hoort ook een verwacht percentage van de
mensen die ontevreden zijn met de temperatuur
(PPD: Percentage of People Dissatisfied).
PMV
PPD
-3 Koud >90%
-2 Koel 75%
-1 Een beetje koel 25%
0 Neutraal 5%
+1 Een beetje warm 25%
+2 Warm 75%
+3 Heet >90%
Bron: De Somfy Factor 2021
> Gebruikmakend van dit model kan de relatieve
invloed van warmtestraling op de gemiddelde
thermische sensatie berekend worden. Een
operatieve ruimtetemperatuur (combinatie van
luchttemperatuur en stralingstemperatuur) van
22 °C in het stookseizoen wordt volgens het model
bij het doen van kantoorwerk en het dragen van
winterkleding gemiddeld als neutraal ervaren.
Bij het dragen van zomerse kleding ligt deze
neutrale temperatuur rond de 24 tot 25 °C. Hierbij
wordt uitgegaan van een gelijkmatig verdeelde
temperatuur, zonder sterk afwijkende koude- of
warmtestraling. Wanneer het lichaam door de zon
beschenen wordt, kan de operatieve temperatuur
sterk toenemen.
> De PMV neemt daardoor toe van 0/neutraal
naar 1,9/warm. Zoninstraling kan bij eenzelfde
luchttemperatuur dus zorgen voor grote verschillen
in het thermisch binnenklimaat en de voorspelde
thermische sensatie (PMV-waarde) in de ruimte.
Daarbij kan het verschil in stralingswarmte over
het lichaam zorgen voor lokaal discomfort,
bijvoorbeeld wanneer iemand met een werkplek
loodrecht op de gevel en in de nabijheid van het
raam aan de ene zijde aangestraald wordt door
het warme oppervlak en aan de andere zijde niet.
Dit verschil in warmtestraling (of koudestraling)
tussen twee zijden van het lichaam noemen
we stralingsasymmetrie. Stralingsasymmetrie
zorgt voor lokaal thermisch discomfort door
ongelijkmatige verdeling van de warmtebelasting
over het lichaam.
> Uit de casestudy van Marino et al. (2017) blijkt dat
zonnestraling de hoofdoorzaak is van discomfort
ten gevolge van stralingsasymmetrie. De mate
waarin de asymmetrie van straling bijdraagt aan
ontevredenheid met de temperatuur, is afhankelijk
van de locatie van het oppervlak (plafond of wand)
en of het koude of warme straling betreft. Een
warm raamoppervlak leidt in het algemeen pas
bij een temperatuurverschil van 23 °C tot lokaal
discomfort ten gevolge van stralingsasymmetrie.
De invloed van zoninstraling op een persoon zal
dus met name leiden tot een thermisch discomfort
door een algehele warmetemperatuurbeleving.
> Bij het ontbreken van zonwering is het risico op
thermisch discomfort op een zonnige dag dan ook
groot, ook als het gebouw voorzien is van koeling.
> Als we uitgaan van een zoninstraling van 700 W
per m2 raam en een ruimtetemperatuur van 22 °C
komt de operatieve temperatuur op ongeveer 30 °C.
78
De branche in 2022 |

Daglicht
> Daglicht draagt bij aan het verminderen van
het energiegebruik voor kunstlicht en heeft een
positief effect op het welzijn van mensen. De
mate waarin gebouwgebruikers toegang hebben
tot daglicht hangt af van het ontwerp van het
gebouw (o.a. oppervlak van ramen in de gevel en
de geveloriëntatie) en de locatie van de werkplek in
het gebouw (o.a. afstand tot het raam en oriëntatie
ten opzichte van het raam). De daglichtfactor kan
gebruikt worden om de hoeveelheid daglicht op
een werkplek uit te drukken; deze factor geeft de
verhouding tussen de verlichtingssterkte op een
punt in de ruimte en de gelijktijdig optredende
verlichtingssterkte buiten weer. In Nederlandse
kantoren hebben alle werkplekken in principe
toegang tot daglicht en bedraagt de gemiddelde
daglichtfactor minimaal 2 tot 3%.
Uitzicht
> Een goed uitzicht wordt door veel mensen als
belangrijk ervaren. Een slecht uitzicht draagt bij
aan ontevredenheid over de werkplek. De kwaliteit
van het uitzicht is van belang: hierbij spelen zicht
op groen/natuur, weersinformatie en een horizon/
ver weg gelegen objecten een grote rol. Uitzicht op
een atrium wordt daarom vaak als onvoldoende
ervaren.
Verblinding door daglicht en
direct zonlicht
> De helderheid van het daglicht en de richting
van het zonlicht veranderen voortdurend. Deze
dynamiek heeft enerzijds een positieve invloed
op de beleving en het welzijn van mensen. Aan
de andere kant kan een overmaat aan daglicht
en zonlicht ook leiden tot visueel discomfort,
bijvoorbeeld wanneer zonlicht direct op het
beeldscherm schijnt. Een goede balans tussen
daglichttoetreding en de mogelijkheid om daglicht
en zonlicht te weren is dan ook belangrijk voor een
visueel comfortabele werkplek.
Beïnvloedingsmogelijkheden
> Door gebruikers beïnvloedingsmogelijkheden te
geven kan het binnenmilieu aangepast worden naar
eigen behoefte. In deze context gaat het over het
regelen van de hoeveelheid daglicht en zonlicht en
daarmee de invloed op het thermisch binnenklimaat
en de visuele omgeving. Dat het geven van controle
een positief effect heeft op de tevredenheid over het
binnenmilieu, is mede te verklaren door grote individuele
verschillen in de voorkeuren ten aanzien van
de temperatuur en lichtcondities. De mate waarin
een persoon controle heeft over het binnenmilieu
kan uitgedrukt worden aan de hand van verschillende
parameters:
• Aanwezigheid van controle: het al dan
niet hebben van een mogelijkheid om het
binnenmilieu aan te passen.
• Ervaren controle: de mate waarin een
persoon het gevoel heeft dat hij of zij het
binnenmilieu kan beïnvloeden.
• Uitgevoerde controle: daadwerkelijke acties die
leiden tot een aanpassingen van het binnenmilieu.
> Uit onderzoek blijkt dat met name de “ervaren
controle” een belangrijke invloed heeft op de
tevredenheid van gebruikers. Effectieve middelen
om het binnenmilieu te beïnvloeden dragen dan ook
bij aan de tevredenheid van gebouwgebruikers.
Geluid
> Een hoog geluidniveau van de elektromotor van zonof
lichtwering kan leiden tot klachten over geluidsoverlast.
Aangezien er alleen geluid wordt geproduceerd
bij het bedienen van het systeem, is de duur van de
overlast beperkt. Wanneer het productiviteitseffect
van een verhoogd geluidniveau vermenigvuldigd wordt
met de duur van de overlast, zal het overall productiviteitseffect
van installatiegeluid minimaal zijn. Dit aspect
is dan ook niet nader onderzocht in de literatuurstudie.
Het is echter wel degelijk belangrijk dat het geluidniveau
niet als hinderlijk ervaren wordt, zodat de
daglicht- en zonweringsvoorzieningen naar wens
gebruikt (kunnen) worden zonder anderen te storen.
| De branche in 2022 79

Literatuurstudie
> Somfy Nederland heeft met bba Binnenmilieu
onderzoek gedaan naar welke invloed de binnenmilieuparameters
hebben op de productiviteit van
medewerkers in een kantoorgebouw. Allereerst is
gekeken naar het effect op productiviteit, gemeten
op basis van werkprestaties of productiviteitstesten
(objectieve indicatoren voor productiviteit).
> De eerste fase bestond uit een omvangrijke
literatuurstudie waarin wereldwijd alle studies die
op dit gebied beschikbaar zijn werden geraadpleegd
en voor zover relevant gebruikt. Op basis van de
literatuurstudie zijn de productiviteitseffecten voor
de geselecteerde parameters in kaart gebracht.
De mate waarin de bevindingen onderbouwd zijn,
verschilt sterk per parameter. In onderstaand
overzicht is het relatieve productiviteitseffect
weergegeven voor de optimale conditie (op basis
van de onderzochte studies) en een niet-optimale
situatie. Hierbij wordt in de laatste kolom ook de
kwaliteit van de wetenschappelijke onderbouwing
van de relatie tussen de parameter en het
productiviteitseffect weergegeven.
Omgevingsfactoren
Parameters
Effect op gebouwgebruiker
Oververhitting
Stralingswarmte &
stralingsasymmetrie
Temperatuur
Thermische sensatie
Productiviteit
Alertheid
productiviteit werk of
productiviteitstesten
(objectief)
Daglicht
Verlichtingssterkte daglicht
Zelf ingeschatte productiviteit
Uitzicht
Kwaliteit van uitzicht
Concentratie
onderliggende
subjectieve indicatoren
productiviteit
Verblinding door daglicht
en direct zonlicht
Mate van verblinding ("glare")
Visueel comfort
Tevredenheid
Beïnvloedingsmogelijkheden
Ervaren controle
Beschikbare controle
Ziekteverzuim
Bron: De Somfy Factor 2021
Overzicht productiviteitseffect per parameter
Parameter Optimaal (referentie) Niet-optimale conditie
Berekende productiviteitsvermindering
Kwaliteit
onderbouwing#
Temperatuur 22 °C 30 °C -10% ***
Thermische sensatie Neutraal (PMV = 0) Warm (PMV = +2) -4% **
Hoeveelheid daglicht 1100 lux Geen daglicht -4,5% *
Daglicht en uitzicht
Hoge kwaliteit uitzicht &
daglicht
Geen uitzicht en daglicht -3% **
Verblinding
Geen risico op
verblinding
Hoog risico op
verblinding
-11% *
Visueel discomfort
Geen verblinding door
kunstlicht
Discomfort door
verblindend kunstlicht
-3% *
Controle over z
onwering & lichtwering
Invloed over daglicht
en zontoetreding
Controle over daglicht
en zontoetreding
-1,2% *
Ervaren controle n.a. -
#
Kwaliteit onderbouwing: *(zeer) matig onderbouwd, **redelijk onderbouwd, ***goed onderbouwd
Bron: De Somfy Factor 2021
80
De branche in 2022 |

De invloed van het thermisch binnenklimaat op
productiviteit is de afgelopen decennia uitgebreider
onderzocht. Over het algemeen kunnen we
concluderen dat daglicht en uitzicht belangrijk zijn
voor de tevredenheid over het licht op de werkplek
en wordt verblinding door direct daglicht en
zonlicht als hinderlijk ervaren. De mate waarin deze
aspecten ook van invloed zijn op productiviteit is
zeer beperkt onderzocht en met name de grootte
van het effect is zeer matig onderbouwd.
Model voor de productiviteitseffecten
> Kwalitatief hoogwaardige daglicht- en
zonlichtweringsystemen dragen bij aan het
creëren van een aangenaam binnenmilieu. Bij
adequate toepassing in een kantoor zullen deze
systemen de tevredenheid over het binnenmilieu
en daarmee de productiviteit van medewerkers
positief beïnvloeden. We zijn erin geslaagd de
productiviteitseffecten die relevant zijn bij het
toepassen van zon- en lichtweringsystemen in
een kantooromgeving te kwantificeren.
> De kwantificering is verwerkt tot een
mathematisch model. Het model is daarna verder
ontwikkeld tot een applicatie (app) waarmee
getrainde adviseurs op basis van een aantal
kernvragen over het betreffende kantoorgebouw
indicatief het potentiële productiviteitseffect van
een interventie kunnen berekenen ten opzichte van
een startsituatie. Door deze gegevens te vergelijken
met de geschatte kosten van de interventie
kan er inzicht worden verkregen in de “return
on investment” (ROI) en de terugverdientijd.
Relevante gebouwkenmerken:
- % glas in de gevel.
- Aanwezigheid zonwerende beglazing.
- Verdeling werkplekken over gevels.
- Aantal werkplekken loodrecht op gevel.
- Aantal mensen werkzaam in één ruimte.
- Aanwezigheid koeling.
- Aanwezigheid op de werkplek.
Invloed op binnenmilieuparameters:
- Luchttemperatuur.
- Stralingswarmte.
- Uitzicht en daglicht.
- Verblinding.
- Persoonlijke beïnvloeding.
X
Productiviteitseffect
binnenmilieuparameters:
- Luchttemperatuur.
- Stralingswarmte.
- Uitzicht en daglicht.
- Verblinding.
- Persoonlijke beïnvloeding.
=
Jaargemiddeld
productiviteitspotentieel
=
% productiviteitsverbetering
x
€ omzet
Aan te brengen interventie:
- Lichtwering per gevel.
- Zonwering per gevel.
Bron: De Somfy Factor 2021
| De branche in 2022 81

De uitkomsten van de literatuurstudie vormen de
basis voor het model, verder aangeduid als de Somfy
Productiviteitstool (SPT), waarmee de productiviteits
effecten kunnen worden ingeschat. Op basis
van de vijf geselecteerde binnenmilieuparameters
bepalen we eerst waar in het gebouw zon- en
lichtwering van invloed zijn op de productiviteit van
medewerkers en vervolgens kwantificeren we de
verwachte productiviteitswinst.
Kosten van een werkplek
in een kantooromgeving
> De totale vaste kosten van een werkplek in een
kantooromgeving bestaan uit huisvestingskosten,
kosten voor energie en loonkosten, totaal op basis
van prijzen 2020 ongeveer € 73.000 per jaar.
De onderverdeling op jaarbasis is globaal:
• Huisvesting € 9.500
• Energie € 565
• Loonkosten € 63.000
> De kosten van energie bedragen minder dan 1%
van de totale kosten van de werkplek.
Invloed van dynamische
zon- en lichtwering
> Op basis van een aantal veronderstellingen
hebben we een hoge en een lage waarde kunnen
berekenen voor de besparingen van de energiewinst
door het toepassen van dynamische zonwering.
De waarden per werkplek per jaar hebben we
opgenomen in de onderstaande tabel.
Laag
Hoog
Besparing energiekosten (koeling) 10 80
Productiviteitswinst
- Organisatie zonder winstoogmerk 630 1.890
- Bedrijven met winstoogmerk 2.000 18.000
Bron: De Somfy Factor 2021
> Rekening houdend met een economische
levensduur van 10 tot 15 jaar bedragen de kosten
van zon- en lichtwering ongeveer € 175 per
werkplek per jaar. Zowel de besparing van de
energiekosten voor koeling in de zomer als de
verbetering van de arbeidsproductiviteit draagt
bij aan het rendement (ROI) van de dynamische
zon- en lichtwering. Dezelfde elementen bepalen
ook de terugverdientijd van de investering.
> Er bestaat een boek (De Somfy factor - Invloed
van dynamische zon- en lichtwering op de
productiviteit in kantoorgebouwen) dat door Somfy
is uitgegeven. De oplage is overigens beperkt.
82
De branche in 2022 |

| De branche in 2022 83

De kristallen bol
Traditiegetrouw is het laatste hoofdstuk de synthese die pretendeert iets te voorspellen
over de activiteiten in de sector in het komende jaar. Als iemand het voorspellende
karakter van de voorgaande edities achteraf zou beoordelen weet ik niet of er
een voldoende uit komt rollen. Voorspellen is nooit makkelijk, maar de extreme
veranderingen waaraan de wereld de afgelopen jaren is blootgesteld maken het ook extra
lastig. De aanhouder wint, zo wordt gezegd, dus blijven we volhouden. Niet tegen beter
weten in, maar we hopen de patronen na verloop van een groot aantal jaren beter te
herkennen en ooit in staat te zijn voorspellingen te doen die een aan zekerheid grenzende
waarschijnlijkheid hebben. Tot die tijd: neem ze gerust met een korreltje zout...
Weerbeeld 2018-2021
Maandgemiddelden
temperatuur/graden Celsius
aantal uren zon
2021 2020 2019 2018 gemiddeld* 2021 2020 2019 2018 gemiddeld*
Januari 3,4 6,2 3,5 5,6 3,6 58 40 57 50 68
Februari 4,3 7,2 6,1 0,7 3,9 125 68 139 162 92
Maart 6,4 6,8 8,0 4,7 6,5 158 186 129 132 146
April 6,7 11,1 10,9 12,2 9,8 221 282 241 181 196
Mei 11,2 13,1 11,7 16,4 13,4 200 324 223 290 225
Juni 18,2 17,5 18,1 17,5 16,2 247 228 266 213 214
Juli 18,0 17,0 18,8 20,7 18,3 196 209 236 341 222
Augustus 16,9 20,4 18,4 18,5 17,9 170 224 248 214 205
September 15,9 15,2 14,5 14,7 14,7 178 202 162 193 159
Oktober 11,6 11,3 11,6 11,9 10,9 124 71 104 174 129
November 7,4 8,9 6,4 6,8 7,0 68 82 77 97 70
December 5,8 6,1 3,7 81 52 49
Tussentelling 36,1 41,7 40,7 46,1 39,4 668,0 834,0 730,0 684,0 635,0
Indicator/3 jaar 0,84 0,89
Indicator/10 jaar 0,92 1,05
Bron: KNMI
* 10-jarig gemiddelde over het tijdvak 1991-2020
> De temperatuur in de voor de branche belangrijkste
maanden lag gemiddeld 15% onder het
3-jarig gemiddelde en 8% onder het 10-jarig
gemiddelde in dezelfde periode.
> Op basis van het aantal uren zon is 2021 geen
extreem goed jaar, niet helemaal onverwacht
aangezien 2019 en 2020 wat betreft de combinatie
van zonuren en temperatuur topjaren waren. De
temperatuur blijft overigens blijft overigens voor
2021 in ieder geval wel boven het 10-jarig gemiddelde.
84
De branche in 2022 |

| De branche in 2022 85

Weerbeeld 2018-2021
Weerbeeld 2021
Extremen: hoogste gemiddelde waarden
Aantal
Jaar temperatuur Jaar uren zon
Januari Somber 2007 7,1 1940 109,3
Februari Zachter dan normaal, zonnig 1990 7,6 2018 159,2
Maart Eerst koud, daarna warm 1991 8,8 2014 202,7
April Zeer koud, zonnig 2011 13,1 2007 284,2
Mei Zeer koud 2018 16,4 1989 331,0
Juni Zeer warm, nat en zonnig 2021 18,2 1959 300,7
Juli Koel en somber 2006 22,3 2018 340,6
Augustus Koel, somber en droog 1997 20,5 1947 312,8
September Warm, zeer droogen zonnig 2006 17,9 1959 239,6
Oktober Nat, vrij zacht 2001 14,2 1920 189,1
November Vrij zacht 1994 10,2 1989 112,6
December 2015 9,6 2008 84,9
Bron: KNMI
> Het weerbeeld heeft dus niet een heel bijzondere
bijdrage gehad aan het welslagen van het seizoen
2021, hoewel er voor juni toch een temperatuurrecord
werd verbroken.
Corona
> De wereld is nog niet klaar met corona en corona
niet met de wereld!
Positieve corona testen 2021
Dagelijks vastgestelde besmettingen
Nederland
200.000
150.000
100.000
50.000
0 Mar 7, 2020 Nov 16, 2020 Jun 4, 2021 Jan 6, 2022
Verenigd Koninkrijk
200.000
150.000
100.000
50.000
0 Mar 7, 2020 Nov 16, 2020 Jun 4, 2021 Jan 6, 2022
Frankrijk
200.000
150.000
100.000
50.000
0 Mar 7, 2020 Nov 16, 2020 Jun 4, 2021 Jan 6, 2022
Duitsland
200.000
150.000
100.000
50.000
0 Mar 7, 2020 Nov 16, 2020 Jun 4, 2021 Jan 6, 2022
België
200.000
150.000
100.000
50.000
0 Mar 7, 2020 Nov 16, 2020 Jun 4, 2021 Jan 6, 2022
Source: Johns Hopkins University CSSE
86
De branche in 2022 |

Moeten restaurants hun bedrijfsmodel aanpassen
en met de kerstdagen alleen nog maaltijdboxen
aanbieden? De Bredase burgemeester Paul Depla
stelde onlangs voor om carnaval te verplaatsen naar
de zomer en vakanties in de winter langer te maken.
Wereld
35.000
30.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
Mrt 7, 2020 Nov 16, 2020 Jun 4, 2021 Jan 6, 2022
Bron: JHU CSSE covid-19-data
> Sinds december 2021 is men ook in de Tweede
Kamer op zoek naar een coronaplan voor de lange
termijn. Lang deed het kabinet alsof het oude
normaal snel kan terugkeren, maar dat is niet langer
realistisch. Het virus muteert steeds. Nederland moet
dus worden klaargestoomd voor een langgerekte
strijd. Inmiddels zijn er kleinere, door ambtenaren
geleide, brainstormsessies opgestart met in totaal
150 mensen uit onder meer de horecabranche, de
cultuursector en de sportwereld, maar ook met
wetenschappers. Hun ideeën voeden een ”maatschappelijke
klankbordgroep” met vertegenwoordigers
van uiteenlopende belangengroepen, zoals
werkgevers, de zorg, ouderen en mensen met een
beperking. Volgens De Telegraaf staat in de brainstormsessies
de vraag centraal of de samenleving
anders georganiseerd kan worden. Een greep uit
de vragen die op tafel liggen: is het bijvoorbeeld
mogelijk om minder commerciële theatervoorstellingen
wél door te laten gaan in de wintermaanden,
wanneer het virus actiever is, of populaire theatershows
te concentreren in de zomermaanden?
> Uit een brief van demissionair minister Hugo
de Jonge (Volksgezondheid, CDA) blijkt dat het in
de brainstormsessies ook gaat over ”interventiesystematiek”;
moet het kabinet zich richten op
het aantal besmettingen of, zoals nu gebeurt, op
ziekenhuisopnames? De gesprekken gaan ook over
zorgcapaciteit, het besluitvormingsproces en de
communicatie rondom het coronabeleid.
> Volgens het ministerie van Volksgezondheid ligt
er in januari 2022 een plan voor de korte termijn:
de vraag hoe het déze winter verder moet met
het coronabeleid. In februari volgt dan een plan
voor de middellange termijn: hoe kan vólgende
winter een harde lockdown worden voorkomen? In
maart volgt de échte lange termijn: een plan voor
”pandemische paraatheid”, met maatregelen die
Nederland moet nemen om volgende pandemieën
het hoofd te bieden.
> Met een plan van aanpak kan de regering
streven naar “meer orde, rust en regelmaat in
de besluitvorming” en kan voorkomen worden
dat burgers en bedrijven worden verrast;
tegelijkertijd daarbij de kanttekening dat het virus
onvoorspelbaar blijft. Ook met een “briljante
langetermijnstrategie” kun je nog steeds compleet
worden verrast. Een ander punt is de introductie
van scenariodenken.
| De branche in 2022 87

Macrofactoren
> We beperken ons hier tot 3 factoren die we kort
aanstippen: inflatie, rente en huizenmarkt.
Inflatie
> De huidige inflatie in Nederland is voor het
overgrote deel gedreven door energieprijsstijging.
Dat is vervelend maar zeer waarschijnlijk tijdelijk.
De prijsstijging van 5,2% in november is een
reflectie van die in november 2021 ten opzichte
van november 2020. In november 2020 droegen
de energieprijzen juist bij aan een daling van het
prijspeil. Daarnaast is de lockdown van december
een meevaller wat betreft de benzineprijs; thuiswerken
helpt ook bij het laten dalen van de kosten.
> De overige categorieën van de inflatie zijn vooral
industriële goederen en diensten. Die goederen
zijn het afgelopen jaar beperkt geleverd, door de
opstapelende strubbelingen in containervervoer,
stilgelegde havens en watertekorten op plekken
waar chipfabrieken staan. De vrachttarieven rezen
de pan uit door deze opstoppingen. Uit de data over
de laatste maanden blijkt dat de transporttarieven
dalen en dat de ketens weer normaler produceren.
> De Verenigde Staten - die al ver over hun toeren
draaien en nauwelijks bereidheid tot lockdowns
vertonen - zullen de huidige arbeidstekorten nog
verder zien oplopen, aangezien werknemers daar
zelf moeten besluiten of ze de risico’s op het virus
willen lopen. Amerikanen geven een groot deel van
wat zij niet aan diensten kunnen uitgeven uit aan
spullen. Spullen uit China en andere opkomende
markten, die vervolgens weer de vraag niet aankunnen.
Oververhitting kan zeer wel het gevolg zijn.
In de VS leiden lockdowns tot nog meer consumptie
en in Europa eerder tot sparen.
> In Nederland zullen restricties leiden tot vraaguitval
in een deel van de dienstensectoren en zullen
de mensen, net als tot dusver, vooral stevig
doorsparen. Weliswaar zien we bestedingen aan
afhaal- en online aankopen flink stijgen tijdens een
besmettingsgolf, in Europa compenseren mensen
de daling van consumptie in de getroffen sectoren
bij lange na niet met spullen. Overigens draaide
de Europese economie, ondanks de onstuimige
heropening in 2021, nog steeds niet op volle sterkte.
Dit komt doordat de in te halen schade in met name
Zuid-Europa nog enorm is. Al deze Europese trends
zijn disinflatoir.
> Het is waar: inflatie maakt het leven duurder.
Ook deze lockdown zal het in de afgelopen 18
maanden extra opgebouwde spaargeld weer verder
laten toenemen, tot ver voorbij de € 40 miljard.
Loongroei, hoewel bescheiden, helpt en daarnaast
is er het effect van de extra overwaarde voor bijna
iedereen die ten minste twee jaar in het bezit is van
een eigen huis.
> Niet iedereen valt in de prijzen. De hoogste
prijs wordt betaald door de mensen zonder vast
contract, met relatief lage inkomens, die al de
grootste inkomensterugval moesten incasseren
tijdens de pandemie. Dit zijn ook de mensen die
de meeste last hebben van inflatie én het minste
spaargeld hebben. Zij profiteren bovendien niet
van de loongroei en hebben geen eigen huis, en
dus geen overwaarde.
Rente
De stijging
van de inflatie komt
vooral door de hogere
energieprijzen
> De stijging van de inflatie komt vooral door de
hogere energieprijzen. Wanneer centrale banken
het monetair beleid uitstippelen laten zij de
energieprijzen echter liever buiten beschouwing.
Dit omdat deze net als de voedselprijzen sterk
schommelen en zodoende het zicht op de inflatie
op langere termijn belemmeren.
88
De branche in 2022 |

Maar ook de inflatie zonder voedsel- en energieprijzen
loopt sterk op. De zogenaamde kerninflatie,
die december 2020 nog op 0,2% stond, bedroeg in
november 2,6%.
> Als de inflatie te hard oploopt, moet de ECB
ingrijpen. Dit kan zij doen door de officiële rentetarieven
voor commerciële banken te verhogen
(een ingreep die vooral effect heeft op de korte
rente) of door minder obligaties aan te kopen (een
ingreep die vooral effect op de lange rente sorteert).
De ECB is echter terughoudend met aanpassingen
doorvoeren, onder meer omdat het economisch
herstel nog fragiel is. Veel landen scherpen de
corona maatregelen weer aan vanwege het oplopend
aantal besmettingen. De nieuwe omikron-coronavariant
zorgt voor onzekerheid over het verdere
verloop van de pandemie en de gevolgen daarvan
voor de economie.
> De ECB is er bovendien niet van overtuigd dat de
recente inflatiestijging duurzaam is. Wereldwijd zijn
productieketens verstoord door lockdowns in Azië
en door problemen met schepen en zeecontainers.
Sommige fabrieken draaien op halve kracht, omdat de
levering van halfgeleiders hapert, een probleem dat
vooral de auto-industrie treft. De ECB gaat ervan uit dat
deze verstoringen tijdelijk zijn en dat het opwaartse
effect ervan op de inflatie geleidelijk zal verdwijnen.
> Verder is de ECB van mening dat op langere
termijn structurele, inflatiematigende factoren
weer de overhand zullen krijgen. Voorbeelden
daarvan zijn de ruime Europese arbeidsmarkt,
die een rem zet op de lonen, en de overtollige
productiecapaciteit bij bedrijven, die de verleiding
om de prijzen te verhogen tempert. Er zit nog
een flink gat tussen de mogelijke en de feitelijke
productie. Dit wijst erop dat de prijszettingsmacht
van bedrijven beperkt is en dat het risico van een
duurzaam hoge inflatie beperkt is.
> De ECB houdt daarom vooralsnog vast aan een
ruim monetair beleid. In maart, als de aankoop
van obligaties vanuit het speciaal voor de
coronacrisis ingestelde aankoopprogramma stopt,
zal de ECB dit compenseren door het reguliere
obligatieaankoopprogramma uit te breiden. Verder
ligt het voorlopig voor de hand dat de ECB de lage
officiële rentetarieven intact laat en dat de eerste
verhoging nog jaren op zich laat wachten.
> De hypotheekrente kan nog licht stijgen, al wordt
de stijging beperkt door de felle concurrentie op de
hypotheekmarkt. In verband met de aanhoudend
lage hypotheekrente ligt een verdere stijging
van de huizenprijzen komend jaar voor de hand.
De gemiddelde prijsstijging zal echter minder fors
uitpakken dan dit jaar. Het rente-effect op de
prijzen dooft namelijk uit naarmate deze meer en
meer in de huizenprijzen verwerkt zit.
Steeds meer
mensen nemen een
tweede hypotheek
op hun huis
Huizenmarkt
> Een nieuw effect van de overspannen huizenmarkt:
steeds meer mensen nemen een tweede
hypotheek op hun huis. Bijvoorbeeld om een
uitbouw te betalen nu verhuizen lastiger wordt,
of om kinderen aan een eigen woning te helpen.
> Het aantal aanvragen voor een tweede hypotheek
is sinds 2017 al meer dan verdrievoudigd, blijkt
uit cijfers die het FD heeft opgevraagd bij het
Hypotheken Data Netwerk (HDN). In 2021 werden
tot begin december al meer dan 50.000 tweede
hypotheken aangevraagd, dat is 10% van alle
aanvragen (in 2017 ging het om 14.500 tweede
hypotheken en 4% van het totaal). Gemiddeld gaat
het dit jaar om een hypotheeksom van € 86.000.
| De branche in 2022 89

Uit de cijfers van het Hypotheken Data Netwerk blijkt
dat de toename aan tweede hypotheken niet alleen bij
de oudere huizenbezitters zit, maar net zo goed bij de
vijftigminners. Zeker de jonge huizenbezitters lijken de
tweede hypotheek vooral te gebruiken voor verbouwingen,
onder andere door de schaarste aan koophuizen.
In plaats van met een groter huis wordt de
behoefte aan meer ruimte ingevuld met een uitbouw
of een extra woonlaag. Huiseigenaren gebruiken zo’n
lening ook om hun huis te verduurzamen. Zeker nu de
gasprijs zo stijgt wordt isoleren aantrekkelijk.
De koopbereidheid kwam in december uit op -17,
tegen -14 in november. Consumenten waren zowel
negatiever over hun financiële situatie in de
komende twaalf maanden als over hun financiële
situatie in de afgelopen twaalf maanden. Ook
vonden ze de tijd ongunstiger voor het doen van
grote aankopen.
Thuiswerken
> In januari 2021 publiceerde het CPB een onder zoek
naar het fenomeen thuiswerken voor en na corona.
Consument
> Onder dit kopje laten we 6 elementen kort de revue
passeren: consumentenvertrouwen, verschuiven
prioriteiten in bestedingen, prijsstijgingen, huisauto
matisering en thuiswerken.
Consumentenvertrouwen
> De stemming onder consumenten is in december
2021 voor de derde maand op rij verslechterd,
meldt het CBS. Het consumentenvertrouwen
kwam uit op -25, tegen -19 in november. Zowel
het oordeel over het economisch klimaat als de
koopbereidheid verslechterde.
> Naar verwachting wordt er na de coronacrisis
twee keer zoveel thuisgewerkt als voor de coronacrisis,
maar vindt de meeste werktijd nog steeds op
de werkplek plaats. Veel werkenden en werkgevers
hebben tijdens de coronacrisis veel ervaring
opgedaan met thuiswerken, en ook geïnvesteerd
in de faciliteiten om dat mogelijk te maken.
Gewerkte uren per week buitenshuis en
thuis: voor coronacrisis en verwacht na
coronacrisis
40
> Met -25 lag het consumentenvertrouwen in
30
3,8
8,0
december onder het gemiddelde over de afgelopen
twintig jaar (-8). Het vertrouwen bereikte in januari
2000 de hoogste stand ooit (36). Het dieptepunt
werd bereikt in maart 2013 (-41).
20
10
30,2
26,0
Consumentenvertrouwen,
seizoengecorrigeerd
0
voor
uren buitenshuis
uren thuis
na- verwacht
40
20
0
-20
-40
2018 2019 2020 2021
Bron: CBS
Bron: CPB/ Thuiswerken vóór, tijdens en ná de coronacrisis
> Volgens het schaarse onderzoek naar de relatie
tussen thuiswerken en productiviteit blijkt ook dat
thuiswerken, binnen grenzen, de productiviteit
kan verhogen. Uit enquêtegegevens blijkt dat
werkenden verwachten dat ze ook na de coronacrisis
gemiddeld meer thuiswerken. Voor de
uitbraak van corona werd gemiddeld bijna 4 uur
per week thuisgewerkt. De verwachting is dat dit
90
De branche in 2022 |

na de coronacrisis 8 uur per week wordt. Hoewel
dit een forse toename is, zal het merendeel van
de gewerkte uren dan nog steeds op de werkplek
plaatsvinden. De toename van thuiswerken
verschilt verder per sector: in de bouw, de horeca
en de zorg is de toename in thuiswerken naar
verwachting beperkt, vanwege de aard van de
werkzaamheden.
Verschuiven prioriteiten in bestedingen
> De toegevoegde waarde van de totale zakelijke
dienstverlening lag in 2020 6,1% lager dan een jaar
eerder. In de zakelijke dienstverlening kromp de
reisbranche met 68,7% het hardst. De specialistische
zakelijke dienstverleners, zoals architecten en
adviesbureaus, noteerden wel een lichte groei.
Selectie van enkele zwaar getroffen
branches in 2020
Gezondheids- en welzijnszorg
Verhuur roerende goederen en
overig zakelijke dienstverlening w.o.
Uitzendbranche
Reisbureaus
Vervoer, opslag en post
Cultuur, sport, recreatie
en overige diensten
Horeca
Bron: CBS/De Nederlandse economie in 2020
-100 -75 -50 -25 0 25
% verandering t.o.v. jaar eerder
Eerste kwartaal Tweede kwartaal Derde kwartaal Vierde kwartaal
> De productie van de zorg daalde met 5,1% doordat
tijdens de coronacrisis per saldo minder gezondheidsen
zorgdiensten werden geleverd. Vooral in het
tweede kwartaal was de krimp van de zorg met
bijna 21% ongekend. In ziekenhuizen zijn toen veel
afspraken en operaties uitgesteld of geannuleerd.
Ook huisartsen hebben minder zorg geleverd.
Er zijn echter ook bepaalde onderdelen binnen de
gezondheidszorg die door corona per saldo meer
zorg hebben verleend, zoals onder andere de
Gemeentelijke Geneeskundige Diensten (GGD’en).
> Uit de cijfers blijkt duidelijk de malaise in de reisbranche.
In 2021 zien we een herstel, maar nog niet naar precoronaniveau.
Afhankelijk van de reisrestricties in de
zomer van 2022 kan er een inhaaleffect komen. Bedenk
dat in seizoen voor zonwering de reisbranche de
grootste concurrent is voor de zonweringsbranche.
Prijsstijgingen
> Recent onderzoek van het CBS wijst uit dat in
december 2021 55% van de consumenten vond dat
de prijzen in het afgelopen jaar sterk zijn gestegen.
Dit is het hoogste percentage sinds het begin van de
tijdreeks in 2017. Het percentage dat verwacht dat de
prijzen in de komende twaalf maanden sterker gaan
stijgen, daalde van 45 in november naar 33 in december.
Consumenten die een prijsstijging ervaren
%
60
40
20
0
2018 2019 2020 2021
Bron: CBS
| De branche in 2022 91

Huisautomatisering
> Uit een recente publicatie van het CBS naar aanleiding
van een onderzoek waarin werd gekeken naar ICTgebruik
in Nederland door huishoudens en personen
blijkt dat Nederland koploper is in Europa als het gaat
om het gebruik van digitale assistenten zoals slimme
speakers en apps en eveneens zeer hoog scoort als
het gaat om slimme thermostaten (penetratie 27%),
verlichting, slimme stekkers (penetratie 14%) en beveiliging
via op het internet aangesloten rookmelders,
anti-inbraaksystemen en camera’s (penetratie 11%).
In 59% van de huis houdens zijn slimme meters voor
elektriciteit, water of gas te vinden. Als apparaten die
door netwerk beheerders in huizen worden geïnstalleerd
worden meegeteld, dan is in bijna driekwart van
de huishoudens een slim apparaat te vinden. Slimme
huishoudelijke apparaten blijken minder in trek te
zijn (penetratie 6%).
Gebruik internet der dingen in Nederland
E-commerce
> Door de lockdowns waarin niet-essentiële winkels
tijdelijk moesten sluiten, kochten steeds meer
mensen online. Volgens een onderzoek van de
Thuiswinkel Markt Monitor is dit dan ook een van
de redenen dat er in 2021 een stijging in online aankopen
heeft plaatsgevonden van 31% ten opzichte
van dezelfde periode in het voorgaande jaar, het
hoogste stijgingspercentage ooit gemeten. Er zijn
bijna 1 miljoen nieuwe online kopers ten opzichte
van dezelfde periode in het voorgaande jaar, maar
ook het gemiddeld bestede bedrag per online koper
heeft een sterke groei doorgemaakt. Ook blijft het
aantal webwinkels doorstijgen; het CBS becijfert de
toename van het aantal webwinkels in Nederland
in het tweede kwartaal van 2021 op 4.780 shops
ten opzichte van het kwartaal ervoor. Volgens de
gegevens van thuiswinkel is het aantal webwinkels
in Nederland inmiddels gestegen tot 62.345.
Aantal webwinkels in Nederland
Totaal
Slimme water-, gas- of
elektriciteitsmeter
Slimme thermostaat
Virtuele assistent via een app
of smart speaker
Verlichting, slimme stekkers of
andere systemen voor slim wonen
Rookmelders, beveiligingscamera's
of andere veiligheidssystemen
Huishoudelijke apparaten
0 25 50 75
% mensen van 12 jaar of ouder
50 000
45 000
40 000
35 000
30 000
25 000
20 000
15 000
10 000
5 000
0
2017 I 2017 III 2018 II 2019 I 2019 IV 2020 II**
Bron: CBS/ Nederland in cijfers (publicatie 1 december 2021)
Totaal bedrijven
> Redenen om dergelijke apparaten niet aan te schaffen
zijn geen behoefte (75%), te duur (30%) en 25% van
de ondervraagden vertrouwt de veiligheid ervan niet.
Bron: Thuiswinkel.org
> Het gros van de webwinkels verkoopt fashion
(15.130) of non-foodartikelen (12.795). Van deze
webwinkels zijn er ruim 2.200 aangesloten bij Thuiswinkel.org
en zij vertegenwoordigen ruim 70% van
alle online consumentenbestedingen in Nederland.
> Detailhandel via internet in huis- en tuinartikelen
omvat de verkoop aan consumenten van huis-
en tuinartikelen, zoals meubels, woning textiel,
92
De branche in 2022 |

verlichtingsartikelen, keuken benodigdheden, glas-,
porselein- en aardewerk, hout-, kurk-, riet- en
plasticwaren, cadeauartikelen, dierbenodigdheden,
dierenvoeding alsmede de verkoop van huis- en
tuinartikelen aan consumenten per postorder.
Aantal webwinkels in huis- en tuinartikelen
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Q1 2021Q2
2012 2013 2014 2016 2017 2018 2019 2020 2021 Q1 2021 Q2
Jaartallen 2015
Aantal webwinkels 4535 4235 4595 4950 5245 5580 5935 7240 8245 10510 11520
Bron: Thuiswinkel.org
> Drie opmerkingen:
• Het aantal fysieke winkels daalt gestaag
terwijl het aantal webshops behoorlijk
toeneemt. Als de ontwikkelingen op deze
manier doorgaan zal het aantal webshops
binnen 3 jaar het aantal fysieke winkels
overstijgen.
• Ingeval de aanschaf van duurzame
consumentenartikelen wordt overwogen
begint de zoektocht veelal online.
Oriëntatie is een belangrijke fase in het
aankoopproces; de aanschaf gebeurt niet
altijd noodzakelijkerwijs via hetzelfde kanaal.
• Europese wetgeving is erop gericht
consumenten te beschermen. Ook webshops
moeten voldoen aan allerlei regelgeving.
> Zo moeten Europese webshops bijvoorbeeld alle
klanten toegang geven tot hun volledige website en
diensten, ongeacht het land van waaruit klanten de
website bezoeken. Wel mag een webwinkelier zelf
bepalen aan wie hij producten wel of niet levert.
> Leveren aan klanten in landen waar je bijvoorbeeld
geen activiteiten verricht hoeft niet, omdat internationaal
leveren niet wettelijk verplicht is. Naast
de regels die gaan over de webshop zelf, heeft een
webshop ook met producteisen en andere lokale
regels in het buitenland te maken als er aan klanten
over de grens producten geleverd worden. Een
webwinkelier heeft een informatieplicht naar de
consument, zoals een omschrijving van het aanbod,
contactgegevens van een bedrijf, bedenktijd en
betalingsvoorwaarden. Een ander belangrijk punt is
de privacywetgeving, die verplichtingen omvat bij
het verwerken van persoonsgegevens.
Verduurzaming
> De Europese Commissie legt strenge milieueisen
op bij renovaties om de CO2 -uitstoot van woningen
en kantoren terug te dringen. Het gebruik van
fossiele brandstoffen voor verwarming en stroom
in huis moet omlaag om klimaatverandering tegen
te gaan, vindt de Commissie. In Nederland stootten
alle gebouwen in 2020 ruim 20 miljoen ton CO2 uit,
13% van de totale broeikasgasuitstoot dat jaar, blijkt
uit cijfers van het Planbureau voor de Leefomgeving.
> De regels uit Europa komen erop neer dat wie
straks zijn dak en cv-ketel vervangt, zonnepanelen
moet plaatsen. Een warmtepomp of biomassaketel
voldoet ook. Huizenbezitters kunnen daardoor
met extra kosten worden geconfronteerd. Een
investering in twaalf zonnepanelen is ongeveer
€ 4000 en een warmtepomp kost al snel € 10.000.
Bij duurzame systemen zakt overigens vaak wel de
energierekening van burgers.
| De branche in 2022 93

Wat wordt er nu verstaan onder een ”ingrijpende
renovatie”? Volgens de minister is verduurzaming
verplicht indien ”25% van de gebouwschil wordt
vernieuwd en de verwarmings- of koelinstallatie
wordt vervangen”. Hiervan kan bijvoorbeeld sprake
zijn als een huizenbezitter dak of gevel en minstens
een derde van de verwarmingsradiatoren vervangt.
Zonweringsbranche 2022 in cijfers
Na een volumegroei van ruim 10% in de buitenzonwering
in 2018 volgde in 2019 een volumegroei van boven
de 15%. Het jaar daarop volgde, ondanks of misschien
wel dankzij corona, wederom een volumegroei van
krap 15% en een voorlopige voorspelling voor 2021
komt ook weer neer op 10 to 15% volumegroei.
> De nieuwe groene eisen gelden in de meeste
gevallen voor verbouwingen waarbij een huis tijdelijk
niet bewoonbaar is en waarvoor een vergunning
nodig is. De kans bestaat dat dit het begin is van
meer dwingende duurzaamheidsmaatregelen voor
huizenbezitters vanuit Europa.
> De Nederlandse politiek heeft met de huidige
EU-richtlijn genaamd Renewable Energy Directive
2 ingestemd, die deze duurzaamheidsverplichting
middels een wijziging van het Nederlandse
Bouwbesluit 2012 mogelijk maakt. Daarbij is het
Nederlandse kabinet voorstander van het Europese
doel om in 2050 klimaatneutraal te worden. In alle
sectoren, van industrie tot huizen en kantoren,
moet de CO2-uitstoot flink omlaag, anders is
klimaatneutraal worden niet haalbaar.
> Voor nieuwbouw voerde de EU al eerder strenge
milieueisen in, zoals goede isolatie. Daarnaast
wil Eurocommissaris voor het klimaat Frans
Timmermans dat het Europese ETS-systeem,
waarin vervuilende industrieën betalen voor de CO2
die zij uitstoten, ook gaat gelden voor alle “energieslurpende”
gebouwen in Europa.
> Een onderwerp om in de gaten te houden. Wellicht
openen zich nieuwe kansen voor de branche, zeker
als we beter in staat zijn het nut van het toepassen
van dynamische zonwering aan te tonen.
> Somfy Nederland zal de markt in de loop van
2022 de eerste gereedschappen aanreiken om
de berekeningen die daarvoor nodig zijn te
kunnen doen; in eerste instantie gaat het om
kantoorgebouwen.
> De uitslagen voor de markt van de raamdecoratie
zijn anders. De groei in 2020 is ergens tussen de 5 en
10% blijven steken, gemeten in volume. In deze markt
is er in 2021 een inhaaleffect geweest en wij schatten
de groei in 2021 voorlopig op ergens tussen de 20 en
25% ten opzichte van 2020 tegen een daling van 5 tot
10% over heel 2020 ten opzichte van 2019.
> De groei voor 2022 zien we wat minder rooskleurig.
Alles bij elkaar zijn er nogal wat dempende invloeden:
• Prijsstijgingen van eindproducten ten opzichte
van 2021 van 10% of hoger, met levertijden
die ook volgend jaar weer de nodige
problemen zullen geven.
• De huizenmarkt is over een hoogtepunt heen.
De markt is schraal, de prijzen zijn hoog,
nieuwbouw gaat op een rustig tempo. Het kan
niet anders of het aantal verhuisbewegingen
zal onder het niveau van 2021 blijven. De
stijging van de rente zal beperkt zijn en heeft
nauwelijks invloed.
• De inflatie blijft in 2022 boven het langjarige
gemiddelde en daalt pas tegen het einde
van het jaar weer richting het streefgetal
van 2%. Omstandigheden maken dat
huishoudens de pijn in de portefeuille
voelen. Het besteedbaar inkomen komt
onder druk te staan, ook al omdat de lonen
niet in hetzelfde tempo zullen volgen.
• Ervan uitgaande dat de restricties voor het
maken van (verre) buitenlandse reizen in de
zomer volgend jaar minder zwaar worden,
moeten we rekenen op een soort inhaaleffect.
Mensen zijn toe aan een uitje! Daarmee zal
de reisbranche volgende zomer de grootste
concurrent zijn van de zonweringsbranche.
94
De branche in 2022 |

Positieve invloeden zijn er ook:
• Corona is voorlopig niet van het toneel
verdwenen, dus mensen blijven (deels) vanuit
huis werken, nog afgezien van eventuele
structurele gedragsveranderingen. Het huis
is meer dan in het afgelopen decennium het
middelpunt van activiteiten van gezinsleden.
• Verduurzaming is een trend die alleen maar
sterker zal worden, evenals de toenemende
vraag naar huisautomatisering, connectivity
en (spraak) technologie die het comfort
en gevoel van passieve veiligheid verhoogt.
De hang naar comfort blijft.
• Internet faciliteert de zoektocht, maakt
bestellen gemakkelijker en drukt de prijzen.
Toepassingen in de utiliteitsbouw
> Investeerders kijken inmiddels verder dan betaalsystemen,
E-commerce en virtual reality. Uit cijfers
blijkt dat er inmiddels ook veel geld gestoken wordt
in technologie voor CO2-reductie. Deze snelgroeiende
sector wordt ook wel “Climatech” genoemd en het
wemelt er inmiddels van de startups. Blackrock (een
van de grote verstrekkers van venture capital in de
wereld) voorspelt dat de volgende 1.000 eenhoorns
(bedrijven die tenminste 1€ miljard) waard zijn hun
geld verdienen met klimaattechnologie. Op dit
moment telt Nederland ongeveer 380 startups die
helpen de uitstoot van broeikasgassen te verminderen.
Totaal ontvingen zij dit jaar 620 miljoen € aan
durfkapitaal, vijf keer zoveel als in 2019.
> Voor de buitenzonwering verwachten we een
“surplace”, afhankelijk van het weer eventueel
een licht daling/stijging, maar verwaarloosbaar in
aantallen. De periode die inmiddels is aangebroken
is een periode van schaarste, daarin gaat kwaliteit
gaat voor kwantiteit. Twee gevolgen: voor service
is de consument bereid (meer) te betalen en naast
de prijs is er ruimte om op andere manier waarde
aan het product toe te voegen (upselling). In ieder
geval geldt het toepassen van radiotechnologie,
meer dan ooit tevoren hanteren als de standaard in
de residentiele markt voor buitenzonwering. Er is
echt ruimte de motorisering in de binnenzonwering
ruim baan te geven mede met batterijoplossingen.
Uit eigen statistieken blijkt dat wereldwijd het automatiseren
van raamdecoratie nu in de lift zit, hetgeen
aanzienlijke procentuele stijgingen veroorzaakt
omdat de basis nog zeer laag is.
> Er is ruimte voor de sector om zich anders te
profileren. Het is tijd geworden het nut van dynamische
zonwering aan te tonen op basis van cijfers, te
beginnen in de utiliteitsbouw. Op basis daarvan kan
met behulp van modellen inzicht worden verschaft in
terugverdientijden en rendement op investeringen.
> De volgende stap is waar mogelijk een link te
leggen met wetgeving en de kennis overdragen aan
beslissers en beïnvloeders.
| De branche in 2022 95

Somfy Nederland BV
Jacobus Ahrendlaan 1
Postbus 163
2130 AD Hoofddorp
Tel. +31 (0)23 55 44 900
info.nl@somfy.com
www.somfy.nl