KIJK editie 3 - 2023 - Inkijkexemplaar

BLIJF DOORVRAGEN WWW.KIJKMAGAZINE.NL 3 / 2023 / € 6,75
WIN!
Telescoop
voor op reis
Zie pagina 69
ACHT KANDIDATEN
ONDER DE LOEP
Zoektocht naar
het nieuwe ISS
EN OOK: WIE BEN JIJ NOU EIGENLIJK?
VERGETEN VROUWELIJKE WETENSCHAPPERS IN DE SPOTLIGHTS
ENERGIE: DE ONBENUTTE OERKRACHT VAN GOLVEN

42
6 GEVONDEN!
KIJK KORT Over het vrouwelijk geslachtsorgaan
van slangen weten onderzoekers
bar weinig. Dat blijkt wel uit het feit dat de
clitoris van de dieren nu pas is ontdekt.
En meer wetenschapsnieuws.
12 KOUD KUNSTJE
COLUMN Mensen geven tienduizenden
euro’s uit om hun lichaam na de dood in te
vriezen, in de hoop dat wetenschappers ze
later weer tot leven wekken. Geldverspilling,
oordeelt Rijco van Egdom.
14 LUCHTKASTELEN
Van een ringvormig ruimteschip tot een
opblaasbare villa: ideeën voor opvolgers
van het ISS schieten als paddenstoelen uit
de grond. Maar zijn deze plannen haalbaar?
KIJK zocht het uit.
22 HONDENBAAN
ONDERWATER ONDERVRAAGT Gedragsbioloog
Claudia Vinke bestudeert hoe een
pup zich ontwikkelt tot volwassen hond.
Dat kan fokkers uiteindelijk helpen de
dieren beter te socialiseren.
24 DROGE STOF
Elk jaar verdwijnt er maar liefst 12 miljoen
hectare aan landbouwgrond door verwoestijning.
Maar wat is dat eigenlijk? En welke
technieken kunnen landen inzetten om
verwoestijning tegen te gaan?
30 HERSTARTEN
INTERVIEW Als je lange tijd rondloopt
met spanningen, raakt je stress-systeem
ontregeld. Psychiater Christiaan Vinkers
onderzoekt of hij het systeem in zo’n geval
kan resetten.
36 IN ‘T ZONNETJE
Op 8 maart is het internationale vrouwendag.
Daarom brengen we in dit nummer
een ode aan vrouwelijke wetenschappers
die eigenlijk in ons collectief geheugen
gegrift horen te staan.
42 MOEDERS MOOISTE
IN BEELD Van rustieke groene bergen tot
een uitbarstende vulkaan: de aarde kent
een heel scala aan natuurschoon, zo laat de
International Landscape Photographer of
the Year-wedstrijd maar weer eens zien.
50 WIE BEN IK?
Zelfhulpboeken waarin wordt verteld hoe
we onze ware ik terugvinden, gaan als
zoete broodjes over de toonbank. Maar
wat houdt die ‘ware ik’ in? De wetenschap
probeert een antwoord te formuleren.
54 NETWERKEN
FAR OUT Door handig gebruik te maken
van onbemande sondes en sterrenzwaartekracht
kunnen we het heelal sneller
verkennen. Amerikaanse sterrenkundigen
zochten uit of buitenaardsen dit al doen.
56 WATERKRACHT
Er bestaan verschillende methodes om
energie op te wekken uit de beweging van
golven. KIJK zet ze voor je op een rijtje en
onderzoekt waarom we in Nederland nog
nauwelijks golfenergie oogsten.
62 RAMPENRECONSTRUCTIE
TERUGVLUCHT Zeg je zeppelin, dan zeg
je Hindenburg. En zeg je Hindenburg, dan
zeg je grote tragedie. Maar hoe kon het
gebeuren dat het grootste luchtschip aller
tijden in rook opging?
68 HEBBEDINGEN
TECH-TOYS Een koptelefoon en mondmasker
in één, een horloge voor Super Mariofans,
een stylus vermomd als vulpen, en
meer technologische prullaria in onze
gadgetrubriek.
70 DNA-PROFIEL
Is het binnenkort afgelopen met het voeren
van sollicitatiegesprekken? Bedrijven
zouden op basis van jouw genen kunnen
bepalen of je geschikt bent voor een
functie of niet.
76 U VRAAGT…
KIJK ANTWOORDT Hebben astrologie
en astronomie iets met elkaar te maken?
Waar komt de naam ‘Amsterdam’ vandaan?
Waardoor krijg je dorst van knoflook?
En meer vragen beantwoord.
79 SPORTHART
COLUMN Voetballers en andere sporters
krijgen sneller te maken met hartfalen,
zo beweren mensen die niet van sporten
houden. Ronald Veldhuizen prikt deze
mythe – zoals verwacht – door.
50
24
56
4 3/2023

50
56
14
36
62
EDITORIAL
BEELD COVER: NANORACKS, ISTOCK/GETTY IMAGES, GATEWAY SPACEPORT, THINKORBITAL, ISTOCK/GETTY IMAGES, SWEL, BEWERKING: BERT VAN DEN BROEK/IDETIF, BEELD INHOUD: MATT JACKISCH, ISTOCK/GETTY IMAGES, CORPOWER, NY DAILY NEWS/GETTY IMAGES, ERIK DE KLEIN
KESSELER
Uit de hut
In het openingsverhaal van deze editie beschrijft
Bruno van Wayenburg de ‘opvolgers’ van het
ISS en beoordeelt hij ze op hun haalbaarheid.
Zoals bij al dit soort peperdure ideeën dringt zich de
vraag op waarom we, met alle uitdagingen waarmee
we nu op aarde te kampen krijgen, überhaupt aan
ruimtevaart doen. In de woorden van Bruno: “Het is
voor de NASA altijd heel lastig geweest om het nut
van het ruim 100 miljard euro kostende ruimtelaboratorium
te verkopen.”
Die zin deed mij denken aan Neil deGrasse Tyson,
de mediagenieke astrofysicus (zie YouTube) die een
uitgesproken mening heeft over van alles en nog
wat. En dus ook over het nut van het ‘moedig gaan
waar niemand ooit is geweest’. De wetenschapper
vergelijkt de aarde met een hutje waarin de bewoners
de nodige problemen zijn en één van hen zegt:
“We gaan niet naar buiten voordat we alles hebben
opgelost.” Dat zou dom zijn, zo redeneert DeGrasse
Tyson, want misschien zijn de oplossingen juist
daarbuiten te vinden. Bovendien waren armoede,
honger, en oorlogen er al lang voordat we aan ruimtevaart
begonnen. Dus het idee dat die problemen
worden opgelost als we niet aan ruimtevaart zouden
doen, is volgens de astrofysicus een heel kortzichtige
blik op onze geschiedenis.
In de jaren zestig werd de race naar de ruimte
gedreven door prestige. Zowel de VS als de USSR
gooiden er miljarden tegenaan om de superioriteit
van de eigen ideologie te benadrukken. Tegenwoordig
gaat ruimtevaart (kort door de bocht) om
het vergaren van kennis, geld en grondstoffen.
Ruimtetoerisme komt bijvoorbeeld van de grond.
En de eerste nieuwe miljardair wordt degene die
erin slaagt om mijnbouw te plegen op een asteroïde
met platina, iridium, helium-3, goud... Of met een
prettige hoeveelheid steeds schaarser wordend zoet
water. DeGrasse Tyson: “Dingen die op aarde heel
zeldzaam zijn, komen in de ruimte juist veel voor.
Dat is onze nieuwe achtertuin en daar
zijn oneindige hoeveelheden
grondstoffen te vinden.”
Die in aanbouw zijnde ruimtebases
zijn in die ontwikkelingen
meer dan alleen nieuwe
vakantie bestemmingen voor
de superrijken.
Ze vormen een spannende
stap naar een
totaal nieuwe economische
sector. Een
stap die misschien
wel een deel van de
problemen in ons
‘hutje’ op gaat lossen.
Dus: let's go!
André Kesseler is hoofdredacteur van KIJK.
Reageren op deze column en de nieuwe KIJK?
Schrijf naar info@kijkmagazine.nl.
3/2023 5

Het nieuwe ISS:
wie heeft de beste
kaarten?
14 3/2023

Tekst: Bruno van Wayenburg
De woonruimte is beperkt, je kunt je
huisgenoten niet uitzoeken en een ruime tuin
heeft een ruimtestation ook al niet, maar het
uitzicht is onovertroffen. Nu het einde in zicht
is voor het grootste onderkomen in een baan
om de aarde, het internationale ruimtestation
ISS, staan de bouwers van de opvolger al
te trappelen. KIJK bestudeerde de folders,
onderzocht de investeerders, en fungeert als
de Funda van de ruimte.
Aan alles komt een einde. Ook
aan het internationale project
waarin Rusland, de VS,
Canada, Japan en Europa sinds 1998
samen het bemenste ruimtelaboratorium
ISS (International Space Station)
in een baan om de aarde hebben
gehouden. Sinds het jaar 2000 is het
ISS permanent bewoond geweest,
maar daar komt op zijn laatst in 2030
een einde aan.
Het is voor de NASA altijd heel lastig
geweest om het nut van het ruim 100
miljard euro kostende ruimtelaboratorium
te verkopen. Ja, er is veel
onderzoek gedaan, en we weten nu
veel beter hoe we mensen langdurig
in gewichtloze omstandigheden
kunnen laten leven. Maar echt grote
doorbraken zijn uitgebleven.
Toch zette de NASA in 2021 het
CLD-programma (Commercial Low
Earth Orbit Destinations) op poten,
een soort wedstrijd waarin bedrijven
plannen voor een nieuw ruimtelaboratorium
konden aandragen. Aan het
einde van dat jaar werden aan drie
bedrijven subsidies toegekend om
hun idee verder uit te werken.
Eenvoudig is het bouwen van een
ruimtestation niet. Om te beginnen
moet je een raket hebben om zo’n
gevaarte, dat meestal uit verschillende
modules bestaat, in een baan
om de aarde te brengen. Daarna
moeten die in de ruimte aan elkaar
worden gekoppeld. Verder moet het
station zijn uitgerust met zonnepanelen
voor elektriciteit, radiatoren om
de overtollige warmte het heelal in
te stralen, en een raketmotor om de
eigen baan te corrigeren. Want ook
al hangt een ruimtestation op een
paar honderd kilometer hoogte, de
atmosfeer heeft daar nog een licht
afremmende werking. Zonder een
periodieke boost stort het station op
den duur naar beneden.
Verder moet zo’n station een of meer
aankoppelpoorten hebben waar
ruimteschepen kunnen aanmeren.
Voor de astronauten is verder een
life-support-systeem nodig dat zorgt
voor verse zuurstof, het afvangen
van CO 2
, het recyclen van water en
het afvoeren van afval. Bovendien
is bescherming tegen uitbarstingen
van kankerverwekkende straling en
de inslag van micrometeorieten of
kleine stukjes ruimtepuin onmisbaar.
Maar het allerbelangrijkste voor de
nieuwe lichting commerciële ruimtestations
is wel omzet: betalende
klanten, of het nu wetenschappers
zijn of ruimtetoeristen. Want ofwel
de NASA, ofwel de belastingbetaler,
gaat hooguit een klein deel van de
rekening betalen.
Ondanks de vele eisen zijn er genoeg
aspirant-ruimtestationbouwers die
denken dat ze dit alles rond kunnen
krijgen. Een overzicht van acht van
die projecten, van serieuze plannen
waaraan nu al wordt gebouwd
tot wilde techniekdromen met niet
veel meer dan mooie pr-praatjes en
-plaatjes op een website. En de score
die we er – toegegeven: enigszins
met de natte vinger – aan toekennen.
Gaat nooit gebeuren
Vrij wild plan
Investeer alleen geld dat je kunt missen
Degelijk plan
Zeker kans van slagen
3/2023 15
ESA

Van groen naar
Tekst: Bas Buise
Jaarlijks verdwijnt er wereldwijd 12 miljoen hectare aan
landbouwgrond door verwoestijning en droogte, zo
melden de Verenigde Naties. Veel landen ondervinden hier
problemen van. Er zijn verschillende remedies, die vaak
verrassend makkelijk zijn toe te passen. Een overzicht.
ISTOCK/GETTY IMAGES
Aanhoudende droogte, zoals hier in
Servië, kan leiden tot verwoestijning.
Maar dit verschijnsel hoeft niet blijvend te
zijn. Zolang de bodem vruchtbaar is, kan
hij met een beetje water snel weer
vergroenen.
24 3/2023

grauw
gelooft dat er
in deze streek vroeger
“Niemand
rendieren, konijnen,
wolven, kamelen en ander wild
rondzwierven”, zei Hussein al-Alyan
afgelopen zomer tegen de vrije Syrische
krant Enab Baladi. De 70-jarige
man is een van de oudste boeren
van het gouvernement Al-Hasakah,
in het noordoosten van Syrië. Mede
door acht periodes van droogte sinds
1990 is het gebied veranderd in een
doodse, zanderige vallei. De goede
jaren liggen achter hem en zullen niet
meer terugkomen, verwacht Hussein.
Niet alleen droogte heeft veel natuur
uit deze regio doen verdwijnen. De
grootschalige houtkap door de lokale
bevolking is er eveneens debet aan,
schrijft de krant. Daarnaast is de
akker bouw in het gebied erg afhankelijk
van regenwater. Door een gebrek
aan investeringen van de overheid in
andere waterbronnen, zoals de nabijgelegen
rivier de Eufraat, kunnen de
boeren elke gevallen regendruppel
gebruiken. Hierdoor ontstaat er een
watertekort in de lokale natuur, waar
vervolgens de vegetatie verdwijnt.
Een schoolvoorbeeld van de manier
waarop verwoestijning in zijn werk
gaat.
Een bekende plek waar verwoestijning
al eeuwen eerder heeft
plaatsgevonden, is het lössplateau in
het noorden van China. Het gebied is
uiteindelijk veranderd in zogenoemde
badlands, zegt Jetse Stoorvogel,
hoogleraar milieumodellen aan de
Open Universiteit. Dat is de term voor
een gebied waar de losse aarde door
een gebrek aan begroeiing is weggespoeld,
waarna een rotsbodem met
diepe groeven overblijft.
Verlies van vruchtbare grond betekent
verlies van biodiversiteit en
(potentiële) landbouwgrond, en dat
laatste heeft impact op de voedselzekerheid.
Dit soort situaties zijn over
de hele wereld te vinden. Hoewel
niet duidelijk is op welke schaal de
planeet verwoestijnt, weten onderzoekers
zeker dat het een wereldwijd
fenomeen is, waar op verschillende
manieren tegen wordt opgetreden.
Halfverteerde resten
Verwoestijning is een relatief nieuw
onderwerp binnen de wetenschap.
De eerste onderzoeken naar het
verschijnsel dateren uit de jaren
zeventig van de vorige eeuw.
3/2023 25

“Ons stress-systeem
is als een goed inges
30 3/2023

peeld orkest”
3/2023 31

Ere
wie ere
toekomt
Tekst: Laurien Onderwater
Zoek je in Google naar ‘beroemde
wetenschappers’, dan staat er tussen
de eerste tien hits welgeteld één vrouw:
Marie Curie. En dat terwijl er zoveel
meer grande dames waren die briljante
ontdekkingen hebben gedaan. KIJK zet
daarom, in aanloop naar Internationale
Vrouwendag op 8 maart, zes vrouwelijke
wetenschappers in de schijnwerpers.
Op onze website vind
je meer vrouwen die
de wetenschap en
technologie vooruit
hebben gebracht.
STEVE VIDLER/ALAMY
De fossielenpionier
Wie: Mary Anning
Wanneer: 1799-1847
Wat: paleontoloog en fossielenverzamelaar
Ontdekking: onder andere Ichthyosaurus en
Plesiosaurus
Als er iemand vaak miskend is in haar
leven, dan is het Mary Anning wel.
De autodidacte paleontoloog werd
geboren in het Zuid-Engelse plaatsje Lyme
Regis en groeide op in een straatarm gezin.
Haar vader Richard was timmerman, maar
zocht zo nu en dan naar fossielen om aan
toeristen te verkopen bij de kliffen van
Dorset – een regio die nu bekendstaat als
de Jurassic Coast. Vanaf een jaar of vijf ging
Mary mee op pad en leerde ze van haar
vader hoe je naar fossielen moest zoeken
en hoe ze schoon te maken. Toen Richard in
1810 plotseling overleed, ging ze door met
het verzamelen, identificeren en verkopen
van fossielen om het gezin te kunnen
onderhouden. Haar broer Joseph sprong af
en toe bij.
Het was ook Joseph die in 1811 stuitte op
een gefossiliseerde schedel die hij niet kon
plaatsen. Enkele maanden later ontdekte
de toen pas twaalf jaar oude Mary de rest
van het ruim 5 meter lange skelet. Het
kostte haar maanden om het uit te graven,
zorgvuldig schoon te maken en te prepareren.
Intussen ging de tamtam snel en
wisten alle inwoners van Lyme Regis dat in
hun dorp de resten van een krokodilachtig
monster waren opgegraven. Jaren later
kreeg het fossiel pas de officiële naam Ichthyosaurus,
wat 'vis-hagedis' betekent.
De Annings waren niet de eersten die
Ichtyo saurusresten hadden opgegraven
– jaren eerder zouden er al fossielen in
Wales zijn ontdekt – maar hun gevonden
exemplaar was wel het eerste dat binnen
36 3/2023

n Mary Anning ontdekte in 1823
het eerste complete skelet van
een Plesiosaurus, een uitgestorven
zeereptiel. Dit fossiel
is te bewonderen in het Natural
History Museum in London.
de wetenschappelijke kringen in Londen
de aandacht trok. De chirurg en bioloog
Everard Home schreef zes artikelen over
Mary’s Ichtyosaurus voor de Royal Society,
de Britse academie van wetenschappen.
Hij ‘vergat’ alleen de naam te noemen van
de fossielenverzamelaar die het skelet had
opgegraven.
En zo verging het Mary vaak. Zo ontdekte
ze als eerste het complete skelet van een
Plesiosaurus (een zeereptiel) en legde het
geraamte van de eerste Pterodactylus (een
vliegend reptiel) bloot. Maar keer op keer
lieten de mannelijke wetenschappers aan
wie ze de fossielen verkocht haar naam achterwege.
Bij de gerenommeerde Geological
Society in Londen werd ze weliswaar tot
erelid benoemd, maar dat was puur omdat
vrouwen niet als gewoon lid mochten
toetreden.
Negen jaar voor haar veel te vroege dood
kreeg de armlastige Anning een jaarlijkse
lijfrente, bijeengebracht door leden van de
British Association for the Advancement of
Science en de Geological Society. Een mooi
gebaar, maar een veel te late erkenning
voor iemand die van onschatbare waarde is
geweest voor de paleontologie.
3/2023 37

Natuurschoon
Wie er weleens met zijn camera opuit is getrokken om
de natuur in al zijn glorie vast te leggen, weet dat dat nog
niet zo gemakkelijk is. De fotografen die meededen aan de
International Landscape Photographer of the Year-wedstrijd
hebben die techniek wel in de vingers. KIJK koos de acht
mooiste inzendingen.
Tekst: Tim Tomassen
MATT JACKISCH/ INTERNATIONAL LANDSCAPE PHOTOGRAPHER OF THE YEAR
42 3/2023

Bevroren bestemming
Verborgen in de bergen van West-Canada, in de buurt van Vancouver, ligt deze
grot onder het indrukwekkende Pemberton Icefield, dat een oppervlakte van
zo’n 300 vierkante kilometer heeft. Verschillende reisbureaus bieden helikoptervluchten
naar deze afgelegen ijsvlakte aan. Het vertrekpunt daarvoor ligt in het
wintersportdorpje Whistler, waar als alternatief ook sneeuwscooters te huur zijn
om onder begeleiding van een gids mee naar de blauwe bestemming te crossen.
Daar kun je ronddwalen door meerdere grotten met ijssculpturen en ijswaterrivieren.
De Canadese fotograaf Matt Jackisch speelde even toerist in eigen land
en schoot dit prachtige plaatje, waarop nog net een paar winterse zonnestralen
de grot verlichten.
3/2023 43

TONY WANG/INTERNATIONAL LANDSCAPE PHOTOGRAPHER OF THE YEAR
Koud kiekje
Deze grasgroene bergen met een regenboog op de achtergrond zijn vereeuwigd
door de Chinese fotograaf Tony Wang. Als je goed kijkt, zie je zelfs een
tweede boog. Waarom er geen enkele boom te zien is? Wang schoot dit kiekje
in het Tibetaanse Hoogland, dat nergens minder dan 4000 meter hoog ligt.
Daardoor is het er ijskoud, gemiddeld zo’n –4 graden Celsius. Doordat er ook
nog eens weinig regen valt, kunnen bomen er simpelweg niet groeien. Gras
stelt minder eisen. De jury was onder de indruk van het werk van Wang en beloonde
hem met zilver .
Craquelé
De Oostenrijkse fotograaf Mitja Kobal
wist in 2022 de Schlatenkees-gletsjer
in Oost-Tirol mooi in beeld te krijgen.
Het hoogste punt van deze ijsmassa
ligt op 3600 meter hoogte, het lage,
vlakkere gedeelte – het onderwerp
van deze foto – op een hoogte van
2200 meter. Onder invloed van de
zwaartekracht schuift het ijs de berg
af, waarbij het op het hogere, steile
deel sneller gaat dan in de vallei.
Daardoor breekt het onder aan de helling
en ontstaan er gletsjers
pleten die van bovenaf ogen als een
olifantenhuid. De jury was onder de
indruk en verkoos deze plaat als de op
een na beste foto van alle
inzendingen. Kobal eindigde echter
niet in de top drie beste fotografen.
44 3/2023
MITJA KOBAL/INTERNATIONAL LANDSCAPE PHOTOGRAPHER OF THE YEAR

GHEORGHE POPA/INTERNATIONAL LANDSCAPE PHOTOGRAPHER OF THE YEAR
Perfecte plek
Elk jaar rond 14 december is de meteorenzwerm Geminiden te bewonderen.
Onder ideale omstandigheden kun je dan wel 120 meteoren per uur zien. De
Japanse fotograaf Yoshiki Abe koos een perfecte plek uit om dit fenomeen op de
gevoelige plaat vast te leggen: de zuidelijke punt van het Japanse schiereiland
Ōsumi. Hier is het namelijk bijna compleet donker. Het enige licht komt van een
vuurtoren, gebouwd in 1871, die het midden van deze foto verlicht. Ook in
Nederland is deze meteorenzwerm in de laatste maand van het jaar te zien, maar
je zult hier waarschijnlijk niet zo’n goede plek vinden als Abe.
3/2023 45

Wie is je
ware zelf?
50 3/2023

Tekst: Nina Crox
Je wil hetzelfde zijn als andere mensen,
maar ook uniek. Die ogenschijnlijke
tegenstrijdigheid is constant aanwezig
als je op zoek gaat naar je ware zelf. De
waardering van je omgeving blijkt daarbij
van cruciaal belang.
SHUTTERSTOCK
Google ‘Wie ben ik?’ en je krijgt
miljoenen resultaten. ‘Twee
slimme stappen om een antwoord
te vinden.’ ‘Ontdek vier inzichten
om dichter bij jezelf te komen.’
‘Achttien vragen om te ontdekken
wie je bent.’ Het is slechts een greep
uit de koppen. Je zou bijna denken
dat het antwoord eenvoudig is, maar
deze vraag houdt mensen soms hun
leven lang bezig.
Door middel van zelfhulpboeken met
titels als Je bent zoals je denkt, The
right mindset en Soul Authority, mindfulnesscursussen
en therapie gaan
mensen op zoek naar het antwoord
op de vraag wie hun ware zelf is. Het
antwoord is alleen niet eenduidig.
De psychologie achter onze identiteit
laat namelijk zien dat wie we zijn,
sterk afhangt van anderen.
Standje kuddedier
Laten we eerst terugreizen naar de
tijd van jagers en verzamelaars. Uit
deze periode zouden psychologen
de oorsprong van menselijk gedrag
van nu vaak kunnen verklaren.
Onze voorouders hadden al de sterke
behoefte om bij de groep te horen.
Als je naar voedsel zocht, kon je als
jager-verzamelaar ook zomaar de
voedselbron zijn van een roofdier.
En dan was het wel erg handig als je
een groep gewapende medejagers bij
je had. Oftewel: in je eentje was je
overlevingskans een stuk kleiner.
Evolutionair gezien is het dus een
nuttige eigenschap dat mensen zo
graag bij een groep willen horen.
En hoewel we nu in de supermarkt
zoveel eten kunnen krijgen als we
kunnen betalen, zonder dat we worden
aangevallen door een beest, ligt
dit verlangen nog diep opgeslagen in
onze hersenen. We gedragen ons het
liefst zoals de rest zich gedraagt. We
willen geen outsider zijn.
Die behoefte om geaccepteerd te
worden door anderen, de zogenoemde
need to belong, is sterk. Zelfs zo
sterk, dat hij in hetzelfde rijtje staat
als levensbehoeften als voedsel en
onderdak. Dat stelden sociaal psycho-
logen Roy Baumeister en Mark Leary
in hun baanbrekende stuk ‘The need
to belong’ uit 1995, waarin ze vele
psychologische onderzoeken rond dit
fenomeen bestudeerden. Ooit door
een rood stoplicht gelopen, omdat de
mensen naast je ook doorliepen? Je
brein stond waarschijnlijk op standje
kuddedier.
Op basis hiervan zou je verwachten
dat er een samenleving ontstaat van
identieke mensen met identieke
meningen. Maar dat is niet waar:
mensen zijn namelijk tegelijkertijd
gericht op zichzelf en willen zich ook
onderscheiden van anderen. Hoe zit
dat? “Evolutionair gezien gebruik
je de groep om te overleven, maar
het draait er uiteindelijk om dat jíj je
genen doorgeeft”, legt sociaal psycholoog
Mattheis van Leeuwen uit.
Hij doet aan de Radboud Universiteit
Nijmegen onderzoek naar sociale beïnvloeding.
“In de basis moet je voor
jezelf zorgen, voedselbronnen voor
jezelf verzamelen en je voortplanten.”
Hieruit vloeit onze wens voort
om uniek te willen zijn.
Paarse schoenen
Als er een evenwicht bestaat tussen
op anderen lijken en uniek zijn, bereiken
we iets wat psychologen optimal
distinctiveness noemen: het optimale
punt waarop je tot de groep behoort,
maar je wel onderscheidt.
Sociaal psycholoog Marilynn Brewer
introduceerde dit principe. Ieder
mens heeft een zelfconcept, zei ze;
je eigen idee over wie je bent. En dat
heeft dus twee kanten. Mensen zien
zichzelf als deel van een groep waar
ze toe behoren, zoals hun voetbalteam,
het bedrijf waar ze werken of
hun familie. Aan de andere kant is
ook die eigen identiteit een belangrijk
onderdeel van hun zelfconcept. Ze
zien zichzelf niet alleen als voetballer
bij een bepaalde club, maar
bijvoorbeeld als een voetballer met
een onderscheidend kapsel of een
bijzondere tatoeage. En zo’n identiteit
draagt uiteindelijk bij aan een
positief zelfconcept. Omdat
3/2023 51

De Titanic van
het luchtruim
NY DAILY NEWS/GETTY IMAGES
62 3/2023

Tekst: Anna Gimbrère
Op 6 mei 1937 veranderde een reusachtig
luchtschip met 97 inzittenden in een
dodelijke vuurzee. De schokkende beelden
gingen de wereld over en betekenden het
einde van wat een glorieus hoofdstuk in
de luchtvaartgeschiedenis had moeten
worden. In deze aflevering van de serie
Terugvlucht: de Hindenburg-ramp.
“
an Europa naar
V
Amerika in
slechts twee dagen!” Dat
beloofden de reisposters voor
trans-Atlantische luchtschepen in de
jaren dertig van de vorige eeuw. Een
ongekende snelheid voor die tijd; het
enige alternatief was de boot. Maar
schepen deden er minstens twee keer
zo lang over, en stonden er bovendien
om bekend dat ze bij onrustig weer zo
woest bewogen dat volgens sommigen
“de melk nog uit een kopje thee
kon klotsen”. Geen prettige reis dus
voor mensen met een zwakke maag.
Luchtschepen daarentegen vlogen zo
rustig dat bewegingsziekte onder de
inzittenden nauwelijks voorkwam.
Maar je telde wel heel wat geld neer
voor een vlucht met een luchtschip.
Een enkele reis van New York naar
Frankfurt kostte ongeveer 450 dollar,
terwijl een gemiddeld jaarsalaris in
de Verenigde Staten in die tijd zo’n
1380 dollar bedroeg. Voor de
gewone man was deze manier om
de oceaan over te steken dus vrijwel
onbetaalbaar.
Een van de luchtschepen waarvoor
reclame werd gemaakt, was de LZ
129 Hindenburg. Het Duitse bedrijf
Luftschiffbau Zeppelin had hem
geconstrueerd als opvolger van de
LZ 127. Dat luchtschip, beter bekend
als de Graf Zeppelin – naar Ferdinand
von Zeppelin, de bedenker van het
met een metalen skelet uitgeruste
luchtschip – maakte gedurende zijn
carrière 143 vluchten over de Atlantische
Oceaan (vooral naar Brazilië)
en eentje over de Grote Oceaan. Zo
bewees de LZ 127 de mogelijkheden
en de betrouwbaarheid van dit
soort vervoer door de lucht. Met de
Hindenburg moest de volgende stap
worden gezet: een lijndienst tussen
Europa en de Verenigde Staten.
Hoewel luchtschepen in de Eerste
Wereldoorlog vooral waren gebruikt
voor het uitvoeren van verkenningsvluchten
en luchtaanvallen, zouden
ze volgens Zeppelin-directeur Hugo
Eckener juist een manier kunnen zijn
om de relaties tussen de continenten
te versterken. Door de oceanen over
te steken, leerden mensen immers
elkaars cultuur kennen en kon er een
wederzijdse economische samenwerking
ontstaan. Eckener presenteerde
het luchtschip dan ook als een symbool
van technologische vooruitgang
en internationale vriendschap. Maar
helaas voor hem ging de Hindenburg
de geschiedenis in als een symbool
van iets heel anders: de brandbaarheid
van waterstof.
n De LZ 129 Hindenburg boven
Brooklyn op 6 mei 1937. Niet
veel later vliegt de zeppelin
in brand en verongelukken
tientallen mensen. Dit terwijl
de Hindenburg de luchtvaart
comfortabeler en vooral sneller
moest maken, zoals beloofd op
de poster hiernaast.
Waterstof versus helium
De bouw van de Hindenburg begon
in 1931, maar door de twee jaar eerder
uitgebroken economische wereldcrisis
was het moeilijk om er genoeg
geld voor bij elkaar te krijgen. Uiteindelijk
kwam de financiering pas rond
nadat in 1933 de nationaal-socialistische
partij van Adolf Hitler
aan de macht was gekomen.
NATIONAL AIR AND SPACE MUSEUM
3/2023 63