NFM 43-23 web

NUMMER 43 • LENTE 2023 | WWW.NEWFINANCIALFORUM.NL 

new 

FINANCIAL 

MAGAZINE 

SAMEN WERKEN AAN EEN NIEUWE ECONOMIE 

IRIS VAN ASSELT 

WELDADIGE LUXE 

JIMMY NELSON 

ECHTE RIJKDOM 

KEES KLOMP 

CONSTRUCTIEVE DESTRUCTIE 

MICHAEL VAN LOENEN 

ALLES IS ER AL 

WOUTER VEER 

GROND IS GEEN PRIVÉBEZIT 

LARS VERAART 

MET ALPA TOEKOMST SCHRIJVEN 

ALAN MCSMITH 

TRANSFORMATIE IN DE BUSH 

HELENA NORBERG-HODGE 

DE TOEKOMST IS LOKAAL 

THEMA 

Pioniers 

in praktijk 

TANJA ABBAS • HENRY MENTINK • MAARTEN VAN DER SCHAAF • FEMKE STRUIKSMA • JOANNA BIELEWICZ

New Financial Forum 

Samen werken aan 

een nieuwe economie 

Missie 

De stichting New Financial Forum staat voor een nieuwe economie, 

dienstbaar aan de samenleving. Vanuit de kernwaarden: 

duurzaam, sociaal, inclusief en verantwoord. 

Visie 

De financiële sector is de bloedsomloop van de economie. Nu de 

oude economie niet langer de samenleving gezond houdt, dient 

de financiële sector een aanjagende rol te vervullen richting een 

nieuwe economie. 

Ambitie 

De stichting New Financial Forum bundelt krachten, ideeën, inspiratie 

en best practices van zowel financieel dienstverleners als innovatieve 

ondernemers en bedrijven om gezamenlijk die nieuwe 

economie versneld tot stand te brengen. 

Dit doen we met drie pijlers: 

• New Financial Inspiration biedt inspirerende praktijkvoorbeelden, 

visies en ontwikkelingen uit de nieuwe economie door 

middel van magazines, nieuwsbrieven, events, storytelling, 

films en dialoogsessies. 

• New Financial Activators is een netwerk dat vanuit haar sterke 

wortels in de financiële wereld haar expertise wil inzetten om 

ondernemers te helpen (verdere) stappen te zetten in de nieuwe 

economie. 

• New Financial Academy biedt opleidingen, trainingen en coaching 

die zelfontwikkeling en nieuw leiderschap stimuleren vanuit 

hart, hoofd en handen. 

De stichting New Financial 

Forum is opgericht in 2014 op 

initiatief van Willem Vreeswijk. 

De Raad van Toezicht bestaat 

sinds 1 januari 2023 uit 

voorzitter Mark Boskamp 

(Dukers & Baelemans), 

secretaris Dick-Jan Abbringh 

(Purpose) en Carola Wijkamp- 

Hermsen (ARAG). 

Allianz, Alpina Group, ARAG, 

a.s.r., Dazure, De Goudse, 

Lindenhaeghe, Nationale 

Waarborg, Turien & Co., 

Univé en Welten Groep zijn 

partners van de stichting. 

Dankzij hun support komt de 

missie van de stichting een 

stuk dichterbij: een nieuwe 

economie, dienstbaar aan de 

samenleving. 

Werk mee aan een nieuwe economie en meld je aan 

www.newfinancialforum.nl

PIONIERS IN VOORWOORD 

PRAKTIJK 

Pioniers 

Een diepe buiging voor alle pioniers die met hun 

voeten in de klei, met grote overtuiging en vastberadenheid 

bouwen aan een leefbare wereld voor 

jou en mij. Dit zijn de mensen die voorleven waar 

ze in geloven en die alternatieven aanreiken voor 

kapotte systemen. Zij zijn degenen die werk maken 

van een nieuwe economie en zijn diep verbonden met de natuur. 

Dit zijn de mensen die de motor vormen van de Betekeniseconomie-beweging. 

Er zijn al onvoorstelbaar veel pioniers 

die ons met hun daden de weg wijzen. Het is de kunst 

om deze groeiende beweging zichtbaarder te maken. Daar 

wil het New Financial Magazine dolgraag een steentje aan bijdragen. 

Dit themanummer Pioniers in praktijk is rijk gevuld met tal 

van indrukwekkende voorbeelden. Zo vraagt Kees Klomp aandacht 

voor de Vegan Cowboys, die echte zuivel 

produceren zonder dat er een koe aan te pas 

komt. Pionier Michael van Loenen van YouBe- 

Do (hét ethisch alternatief voor Bol.com) geeft 

tips voor mede-pioniers en duurzame interieurstylist 

Iris van Asselt laat zien hoe het is 

om te leven in een klein duurzaam huis met 

kleine voetafdruk. Zeer praktisch voor al die 

mensen die verlangen naar een andere manier 

van wonen én samenleven. 

Veel aandacht in deze editie voor de natuur. 

Ook in deze editie vertaalt wildernisgids 

Alan McSmith lessen uit de natuur naar onze 

moderne samenleving. De Poolse journalist 

"WORD PIONIER 

IN DE WERELD 

WAARNAAR WE 

VERLANGEN" 

en politica Joanna Wis-Bielewicz laat zien hoe je een revolutie 

kunt beginnen in je eigen tuin: stop met tuinieren, bescherm 

de natuur en Tanja Abbas (stichting Free Forrest Foundation) 

vertelt over haar film Tree Talk die aansluit bij de oproep van 

Joanna: laat het land zichzelf helen; het is onze taak in dienst 

te staan van het levensweb. Verder komen in deze editie pioniers 

aan het woord als ecoloog en filmmaker John D. Liu, 

Ad Vlems (medeoprichter ecodorp Boekel), boer Andres Jara 

en Helena Norberg-Hodge (Local Futures) en Wouter Veer van 

Lenteland. 

Graag wil ik een lans breken voor het werk van de stichting 

ALPA. Zij zetten zich in om de longen van Europa te behouden 

voor nu en in de toekomst. Maar hier is ook financiële 

ondersteuning voor nodig, een investering in onze toekomst. 

Lees de oproep van Lars Veraart. 

Last but nog least kijken we met fotograaf 

Jimmy Nelson (Before they pass away) naar de pioniers 

uit het verleden die met uitsterven worden 

bedreigd. Indrukwekkende foto’s met een 

urgente boodschap. 

Laat je inspireren door dit themanummer en 

ondersteun het groeiende aantal pioniers voor 

een betere wereld of nog beter: word zelf pionier 

in de wereld waarnaar we verlangen. n 

WILLEM VREESWIJK 

willem@newfinancialforum.nl 

LENTE 2023 NFM | 3

COLOFON 

NEW FINANCIAL MAGAZINE HÉT PLATFORM 

VOOR DE NIEUWE ECONOMIE 

Een initiatief van Willem Vreeswijk 

Nummer 43 van het New Financial Magazine 

verschijnt in een oplage van 1500 exemplaren. 

Coverbeeld: Jimmy Nelson 

UITGEVER/HOOFDREDACTEUR 

Willem Vreeswijk 06 10630149, 

willem@newfinancialforum.nl 

EINDREDACTEUR 

Bibi Smissaert, bibi@bluebottle.nu 

IRIS VAN ASSELT 

WELDADIGE LUXE 

6 12 

JIMMY NELSON 

ECHTE RIJKDOM 

UITGAVE VAN 

Stichting New Financial Forum, 

Wapendragervlinder 29, 3544 DL Utrecht 

BASISIONTWERP EN VORMGEVING 

Peter Beemsterboer, www.beemsfoto.nl 

ABONNEMENTEN 

Een jaarabonnement (vier nummers) op het 

New Financial Magazine kost € 44,95, excl 

btw. Bedrijfsabonnementen op aanvraag: 

willem@willemvreeswijk.com. 

REPRODUCTIE 

Overname van artikelen, tekeningen, foto’s 

e.d. is slechts mogelijk na schriftelijke 

toestemming van de Stichting New Financial 

Forum 

18 24 


LARS VERAART MET ALPA 

ALLES IS ER AL 

TOEKOMST SCHRIJVEN 

REALISATIE 

Edicola Publishing bv 

Postbus 2013, 7420 AA Deventer 

info@edicola.nl / www.edicola.nl 

COÖRDINATIE 

Jolanda Leemhuis 

DRUKWERK 

Veldhuis Media, Raalte 

36 46 

HELENA NORBERG-HODGE 

TANJA ABBAS HET 

DE TOEKOMST IS LOKAAL 

DRAAIT OM BOMEN 

4 | NFM LENTE 2023

INHOUD 

THEMA PIONIERS IN PRAKTIJK 

INTERVIEW 

6 De weldadige luxe van een kleine footprint | Duurzame 

interieurstylist Iris van Asselt 

12 Echte rijkdom zit van binnen | Fotograaf Jimmy Nelson 

16 

KEES KLOMP CONSTRUCTIEVE 

DESTRUCTIE 

20 Landbouwgrond moet weer van ons allemaal worden | 

Wouter Veer (Lenteland) 

36 De toekomst is lokaal | Helena Norberg-Hodge (Local Futures) 

PERSPECTIEF 

18 Pionierslessen uit de toekomst | Michael van Loenen (YouBeDo) 

24 Met ALPA krijgen we een herkansing | Lars Veraart (boer in de 

Gouden Cirkel in Transsylvanië) 

32 Een ecologische wereld bouwen doe je samen | Nadine Maarhuis 

(MaatschapWij) 

56 Een CAO voor de Aarde | Henry Mentink (Veerhuis) 

28 

ALAN MCSMITH TRANSFORMATIE 

IN DE BUSH 

ESSAY 

28 Transformatie hangt in de lucht | Wildernisgids Alan McSmith 

41 Stop met tuinieren, bescherm de natuur | Journalist en politica 

Joanna Wis-Bielewicz 

46 Het draait allemaal om bomen | Tanja Abbas (Free Forrest 

Foundation) 

50 Internationale Vrouwendag: Roe v. Wade vraagt ook hier 

nieuw soort activisme | Femke de Jong-Struiksma (schrijfster, 

yogadocent, activist) 

60 Hoopvolle essays van de financials van morgen: vakbekwaam, 

ethisch en dienstbaar | Kardelijn Öztürk en Mounir Bontekoe 

(Hogeschool van Amsterdam) 

50 

FEMKE DE JONG-STRUIKSMA 

ROE V. WADE 

COLUMN 

16 Constructieve destructie | Kees Klomp (lector Betekeniseconomie) 

54 Ontwikkelingshulp voor het rijke westen | Jack Cox (Ecosenso) 


PIONIERS IN PRAKTIJK 

“EN ALS ONZE DOCHTERS LATER OP ZICHZELF 

WILLEN WONEN, KUNNEN HUN SLAAPKAMERS 

WORDEN LOSGEKOPPELD EN WORDEN 

MEEGENOMEN NAAR HUN EIGEN WONING” 

Iris van Asselt met vriend Roland en 

dochters Ize en Lune voor hun houten 

woning met tiny footprint. 



“Je hebt niet veel nodig om gelukkig te zijn. Wij wonen in een kleine gemeenschap 

in een zelfgebouwd klein houten huis met een tiny footprint. We zijn zelfvoorzienend, 

de maandlasten zijn laag en de druk om altijd maar hard buitenshuis 

te moeten werken om de rekeningen te betalen, is er niet. We hebben veel 

tijd voor elkaar en onze dochters hoeven we niet naar de opvang te brengen. 

Veel mensen zouden dit ook willen, maar zijn bang om zogenaamde zekerheden 

los te laten. Ga het doen, is mijn advies. Het levert je zoveel op”, aldus Iris van 

Asselt (37), die met haar vriend Roland en dochters Ize en Lune woont in een 

community van tien kleine houten huizen in Koedijk, opgezet door LiberTerra. 

De weldadige luxe van 

een kleine footprint 

TEKST WILLEM VREESWIJK | BEELD INGRID DE GROOT 

LiberTerra staat voor wonen, 

werken, leren en is een initiatief 

van Mieke Elzenga. In 

geheel Nederland ontwikkelt 

zij gemeenschappen van 

duurzame kleine woningen. 

Bewoners kunnen in de gemeenschap 

de eigen ecologische woonambities realiseren, 

maar zich tegelijkertijd inzetten 

voor regionale uitdagingen op het 

gebied van duurzaamheid en leefbaarheid. 

De komende tien jaar wil stichting 

LiberTerra vijftig communities 

realiseren in binnen-en buitenland, 

waardoor er een collectief leerproces 

ontstaat rondom de vraag hoe de Sustainable 

Development Goals handen en 

voeten kunnen worden gegeven. 

De gerealiseerde community in natuurgebied 

Geestmerambacht in Koedijk 

zet zich in voor duurzaam wonen 

en leven. Op het terrein staan tien verplaatsbare 

huizen, geproduceerd met 

zoveel mogelijk hergebruikte en natuurlijke 

materialen, gedeeltelijk of 

volledig off-grid. ‘Afvalstromen’, regenwater 

en GFT worden hergebruikt 

om kringlopen te sluiten. De tuin produceert 

zoveel mogelijk eigen voedsel 

voor de bewoners en andere vormen 

van leven. Duurzame levensmiddelen 

en diensten worden collectief ingekocht. 

Ook is er een kenniscentrum opgericht 

over biobased bouwen en informatie 

over de WEconomy. 

Iris maakt met haar gezin deel uit 

van de community sinds 2020, toen ze 

hun eigen huis gingen bouwen. Zij kwamen 

er terecht na een enorme zoektocht 

naar de voor hun ideale plek waar 

tal van levensvragen aan vooraf gingen. 

Twee wereldreizen stimuleerden de 

wens naar een eigen klein en duurzaam 

huis in een gemeenschap van gelijkgestemden. 

Iris is oprichter van Studio 

Duurzaam Wonen en geeft onder meer 

duurzame interieuradviezen. Haar 

vriend Roland is van oorsprong ict-er, 

maar is nu ontwikkelaar van duurzaam 

gebruik van bestaande apparatuur (zoals 

elektrische boilers die energie kunnen 

opvangen of zonnepanelen die 

energie opslaan). Iris en Roland filosoferen 

niet over duurzaamheid, zero waste 

en lage voetafdruk, maar leven het. “Natuurlijk 

maken we ons ernstig Emile Corre. zorgen 

over de wereld. Het enige wat wij kunnen 

doen, is om wat wij écht van belang 

vinden simpelweg te gaan doen. Uiteraard 

is dat niet altijd even makkelijk 

geweest en hebben we de omstandigheden 

soms ook mee gehad. Maar uiteindelijk 

is het niet maken van de keuzes 

die je zelf heel belangrijk vindt veel 

en veel moeilijker. Daarbij vergeleken 

valt het opzeggen van een baan of het 

verlaten van een stad met al zijn basisvoorzieningen 

juist weer erg mee. Mensen 

zeggen vaak dat ze deze stap ook 

wel zouden willen maken, maar blijven 

dan toch kiezen voor ‘vastigheid’ en 

vermeende ‘zekerheden’. Pas als je de 

noodzaak echt van binnen voelt, ga je 

het ook doen”, aldus Iris. 

LOSLATEN 

Hoe kom je tot een dergelijke voor 

veel mensen toch wel moedige beslis- 



Samen met Roland woont ze in een 

huurappartement in Amsterdam-Oost. 

Hun buren hebben een groot dakterras, 

dat als vanzelfsprekend wordt gedeeld 

met Iris en Roland. “Zoiets blijft 

je bij. Voor mij belangrijk om in te zien 

dat ‘delen’ van wat je hebt van grote betekenis 

is.” 

Iris van Asselt: “Privacy en vrijheid 

kunnen heel goed samengaan.” 

sing om in een duurzame community 

te gaan wonen? De vraag stellen, is 

vragen naar het levensverhaal van Iris. 

“Het verlangen naar deze plek ontstaat 

niet van de ene op de andere dag. Het 

is een lang proces en pas achteraf kun 

je inzien wat de noodzakelijke stappen 

zijn geweest en dat bijna alles eigenlijk 

heeft geleid tot de keuze om het verlangen 

ook daadwerkelijk te vervullen.” 

Iris groeit samen haar twee zussen 

op in een ruim vrijstaand huis in Abbenes, 

in de Haarlemmermeer. “Mijn 

moeder, een Amsterdamse, heeft ons altijd 

meegegeven: volg je dromen, volg 

je hart en geloof wat je wilt. Dit zijn 

voor mij belangrijke waarden die ik 

ook graag mijn kinderen wil meegeven. 

Mijn moeder was ook goed in loslaten. 

Op mijn twaalfde ging ik naar de Montessorischool 

in Den Haag. Ik zat nog 

maar drie dagen op deze school en toen 

hoorde ik dat mijn ouders gingen scheiden. 

Mijn moeder ging – samen met 

haar drie kinderen – terug naar Amsterdam, 

iets wat ze vroeg of later toch al 

had gewild. Ze koos niet voor een appartement 

of flat, maar voor een woonboot 

van 30m2 midden in het centrum. Ik 

wilde mijn schooljaar afmaken en vanaf 

dat moment reisde ik als twaalfjarige 

in mijn eentje elke dag van Amsterdam 

naar Den Haag. Dat noem ik loslaten, 

zeker in een tijd toen er nog geen mobieltjes 

bestonden. Ik oefen hier al heel 

voorzichtig mee richting onze twee 

kinderen, maar merk wel dat ik dit als 

moeder een groot leerproces vind.” 

Na dat schooljaar gaat Iris naar het 

Individueel Voortgezet Kunstzinnig Onderwijs 

(IVKO) in Amsterdam. Vlak voor 

haar HAVO-diploma ontmoet ze Roland 

en sindsdien zijn ze samen, inmiddels 

twintig jaar. Iris kiest voor een creatieve 

opleiding, het Hout- en Meubileringscollege, 

een MBO-opleiding. De 

voorliefde voor hout heeft er altijd al 

in gezeten. Ze loopt stage bij The Frozen 

Fountain en bij vtwonen, waarvoor 

ze negen jaar zal blijven werken 

als freelancer. In die tijd volgt ze tevens 

de HBO-opleiding Media, Informatie en 

Communicatie. 

“HET ENIGE WAT JE KUNT 

DOEN, IS VOORLEVEN WAT JE 

ECHT BELANGRIJK VINDT” 

WERELDREIS 

Naast hout en houtbewerking is ook 

reizen een grote passie van Iris. “Ook 

dat heb ik meegekregen van mijn moeder. 

Ik herinner mij nog dat ik als jong 

meisje samen met haar door Europa 

aan het interrailen was. Een moeder 

met een dochter van mijn leeftijd vroeg 

waar we dan heen gingen. Mijn moeder 

zij dan: ‘We hebben geen idee.’ Je zag 

die moeder een beetje schrikken en liet 

haar kind dan weten dat mijn moeder 

maar een grapje aan het maken was. 

‘Nee hoor’, zei mijn moeder dan. ‘We 

weten het echt niet.’ We lieten die moeder 

verbijsterd achter.” 

“Ik wilde graag naar Thailand en 

heb Roland gevraagd met me mee te 

gaan. Hij genoot van de reis, ook al 

vond hij het vliegen een merkwaardige 

gewaarwording. Je stapt op in Amsterdam 

en een paar uur later zit je in een 

totaal andere wereld. Een veel te abrupte 

overgang. Het leek hem beter en aangenamer 

om de overstap heel geleidelijk 

te doen. Per auto bijvoorbeeld. Zo 

ontstond het idee voor onze eerste wereldreis.” 

Ze kopen een oude Toyota Landcruiser 

en in 2011 vertrekken ze. De reis, 

die veertien maanden zou gaan duren, 

gaat via Oost-Europa, Turkije, Iran en 

Pakistan naar India en Nepal. “De reis 

was in alle opzichten impactvol. We 

hebben met name in Iran ervaren hoe 

schaars water kan zijn en wat voor consequenties 

dit heeft voor mens en dier. 

Daar is bijvoorbeeld composteren van 

de eigen ontlasting geen luxe, maar bittere 

noodzaak om te kunnen overleven. 

In India waren we betoverd door een 

houten restaurant. We merkten steeds 

meer dat de reis onze liefde voor hout 

en duurzaamheid had aangewakkerd. 



In India waren we ons droomhuis al 

aan het ontwerpen, ook al hadden we 

heel weinig geld en wisten we dat een 

idyllische plek niet makkelijk te vinden 

is in Nederland.” 

BESTE PLEK OOIT 

In 2012 zien ze langs de A10, een boord 

staan waarop een nieuwbouwproject in 

Amsterdam Noord wordt aangeprezen. 

“We zijn gaan kijken, er was nog niets, 

maar het zou een Vinex-wijk worden. 

We dachten, we zien wel en hebben 

ons ingeschreven. Tot onze grote schrik 

werden we nog ingeloot ook. Mede omdat 

ik zwanger was van Ize, hebben we 

het ook maar gedaan. Het was nog wel 

bijzonder lastig een hypotheek te krijgen, 

juist omdat we recent veertien 

maanden in het buitenland hadden verbleven. 

Uiteindelijk is het gelukt. De opzet 

van de wijk bleek echter uitstekend. 

De tuinen grensden aan elkaar, je kon 

elkaar zien, kinderen speelden makkelijker 

met elkaar, volwassen zochten 

elkaar sneller op. Kortom, het ontwerp 

leek op dat van een community. 

We dachten: ‘Dit is de beste plek ooit’. 

Zo voldeed het huis aan hoge standaarden 

zoals triple glas en goede isolatie. 

Zelf hebben we het huis zo duurzaam 

mogelijk gemaakt. Zo plaatsen we een 

tweedehands zonneboiler en koppelde 

deze aan een tweedehands warmte-terug-win-pijp. 

Hierdoor werd grondwater 

van 9 graden in de pijp verwarmd 

tot 27 graden en daar kun je prima mee 

douchen. We hadden niet genoeg ruimte 

voor zonnepanelen. Daarom bouwde 

Roland een carport en plaatste er 

lichtdoorlatende zonnepanelen op. De 

energierekening was niet alleen nul 

euro, we kregen zelfs geld retour. In dit 

mooie huis werd in 2014 Ize geboren.” 

TWEEDE WERELDREIS 

In 2016 wordt Lune geboren en in 2018 

gaat het gezin, nog voor de kinderen 

leerplichtig worden, op voor de tweede 

wereldreis. In een omgebouwde camper 

gaat het richting Baltische Staten, door 

Rusland, Centraal-Azië, Mongolië en 

naar Japan. Ze zijn dicht bij elkaar, merken 

hoe weinig ze daadwerkelijk nodig 

hebben en ook de kinderen blijken het 

uitstekend naar hun zin te hebben. Ze 

vermaken zich uitstekend en spelen 

met van alles wat ze tegenkomen. “We 

genieten enorm van de schoonheid van 

eenvoud. Heerlijk om weinig spullen 

te hebben, fijn om weinig stress te kennen. 

We maken opnieuw ontwerpen 

van ons droomhuis. Steeds duidelijker 

wordt dat we kleiner, duurzamer, groener 

willen wonen, liefst in de natuur, 

dicht bij een strand. Onze Vinex-wijk, 

hoe mooi en duurzaam ook, voldoet 

niet meer. Ons geld zit toch in bakstenen. 

Maar wat willen we nu echt? Wat 

hebben we echt nodig?“ 

Iris en Roland gaan op zoek En 

soms gaan dingen zoals ze moeten 

gaan. In 2019 kunnen ze een oude 

schuur bij een strandopgang in Petten 

kopen. Er waren twijfels omdat het ver 

weg was van Amsterdam. Toen ze besloten 

ervan af te zien, merkte Iris dat ze 

opgelucht was. 

Vervolgens schrijven ze zich in voor 

Oosterwold, bij Almere. Ook hier twijfelt 

Iris omdat het ver weg is van een 

aantal basisvoorzieningen. Ze blijken 

net te laat met hun inschrijving. Opnieuw 

is er opluchting bij Iris. 

Begin 2020 gaan ze naar een bewonersbijeenkomst 

in Koedijk, georganiseerd 

door Mieke Elzenga, die er zelf 

wil gaan wonen. “De meeste bezoekers 

hadden twijfel, maar wij keken elkaar 

aan en zeiden direct ‘ja’. Voor ons was 

dit de idyllische plek. En we zijn ons 



houten droomhuis gaan bouwen met 

bio-based materiaal. Het is geen tiny 

house, maar een klein duurzaam huis 

met een tiny footrprint.” 

Naast het woongedeelte met open 

keuken, waar dit gesprek plaatsvindt, 

telt de woning telt nu nog twee slaapkamers. 

“Als onze dochters wat ouder 

zijn, kunnen we van hun huidige slaapkamer 

er eenvoudig twee maken. En als 

ze nog ouder zijn en op zichzelf willen 

wonen, kunnen hun slaapkamers worden 

losgekoppeld en kunnen ze die 

meenemen naar hun eigen woning.” 

LEVEN IN EEN COMMUNITY 

Veel mensen dromen ervan om duurzamer 

en socialer te leven. Het leven 

in een gemeenschap lijkt dan aanlokkelijk. 

Vaak is er veel onwetendheid 

over het leven in een community. Welke 

mensen zijn er geschikt voor en wat 

moet je doen of laten? “Alles begint met 

een gesprek”, zegt Iris. “We voeren gesprekken 

met mensen die hier willen 

komen wonen als er een plek vrijkomt 

en vertellen hoe het leven hier is en wat 

het inhoudt. We hanteren een sociocratische 

besluitvorming. Zo bepalen de 

bewoners gezamenlijk wie er mag komen 

wonen. Het is logisch om daar brede 

inspraak over te hebben. We vormen 

een kleine gemeenschap en uiteraard 

zijn er ook hier conflicten en kom je 

jezelf tegen. Goed voor de zelfontwikkeling, 

zullen we maar zeggen. Verder 

hebben we de Sociale Kring opgericht. 

“PAS ALS JE DE NOODZAAK 

ECHT VAN BINNEN VOELT, 

GA JE HET OOK DOEN” 

Bij zo’n bespreking is iedereen aanwezig. 

Dan bespreken we bijvoorbeeld zaken 

die iedereen aangaan, bijvoorbeeld 

delen en lenen. Zet je bijvoorbeeld een 

geleende schep bij iemand in de voortuin 

of maak je hem eerst schoon? Door 

dit bespreekbaar te maken en op te lossen, 

voorkom je veel irritaties. Uiteraard 

respecteren we hier elkaar privacy. 

We hanteren bijvoorbeeld een stoplichtsysteem. 

Staat het licht op rood, 

dan wordt iemand niet gestoord. Noodzakelijk 

bijvoorbeeld voor mensen die 

thuis werken en geen kinderen over de 

vloer willen hebben. Belangrijkste is 

echter dat we allemaal vertrouwen hebben. 

Soms gaat het mis, maar er is altijd 

het vertrouwen dat we er weer uitkomen. 

Als er één ding is wat je hier leert, 

is het wel dat privacy en vrijheid heel 

goed samen kunnen gaan.” 

DROMEN 

Iris maakt zich, net als zoveel mensen, 

grote zorgen om alle ontwikkelingen in 

de wereld. “Juist omdat we er ons zeer 

bewust van zijn wat we als mensen op 

deze planeet aanrichten, hebben we 

hier onze eigen plek gebouwd. Het enige 

wat je kunt doen, is voorleven wat 

je echt belangrijk vindt. Misschien leven 

we hier wel in onze eigen bubbel. 

Groot voordeel is dat je hier bent met 

gelijkgestemden, mensen die anders 

doen en handelen. Wel wil ik met mijn 

werk als duurzaam interieuradviseur 

mensen bewuster maken van de voetafdrukken 

van hun woninginrichting. 

Mensen hebben veelal geen idee hoeveel 

vergif ze in huis hebben en wat het 

effect van hun meubels is op het milieu. 

Hier is zoveel winst in te behalen. Ik 

zou daar met Studio Duurzaam Wonen 

graag verder aan bij willen dragen. En 

laat Roland ondertussen maar nieuwe 

duurzame oplossingen bedenken. Daar 

is hij goed in, dit is wat wij kunnen bijdragen.” 

En nieuwe grote dromen? “Nee, die 

zijn er niet. Onze droomplek is hier. 

We leven nagenoeg zonder footprint, 

met elkaar, met onze dochters, volledig 

duurzaam, met gelijkgestemden. We 

hebben niet de behoefte om een bedrijf 

op te richten en heel succesvol te worden, 

waardoor je weer nieuwe financiële 

verplichtingen moet aangaan en 

waardoor je je vrijheid verliest en weer 

inboet op je levensovertuiging. Dit is 

onze droomplek. Het beste wat we kunnen 

doen, is hier tevreden zijn.” n 

Meer informatie: 

www.studioduurzaamwonen.nl of stuur een 

mail naar: info@studioduurzaamwonen.nl 



Op zoek naar een fris, lekker, puur en 

duurzaam opfrissertje? Dan moet je 

jezelf eens trakteren op een smaakexplosie 

van de zelfgekroonde fruitslagers 

van Roze Bunker. Zij stellen 

vraagtekens bij de huidige frisdrankindustrie 

en roepen iedereen op zich 

aan te sluiten bij de fruitrevolutie. 

De Fruitslagers brouwen handgemaakte 

siropen met vers fruit en 

kruiden. “Een compacte smaakexplosie 

die samen met plat of bruisend kraanwater 

verandert in een fruitige frisdrank. 

Uit één fles haal je een krat frisdrank 

of serveer je vele cocktails. Dat 

scheelt in transport en opslag, want de 

smaak is het enige wat je vervoert”, aldus 

de fruitslagers, die niet van afval 

houden. Daarom werken ze nauw samen 

met boer en industrie. Met het ‘te 

rijpe’ fruit wordt siroop gebrouwen en 

in de testkeuken wordt veel geëxperimenteerd 

om van het eigen afval weer 

nieuwe producten te maken. Een plakkerig 

onderzoek waar de fruitslagers 

graag zoveel mogelijk mensen bij betrekken.” 

Roze Bunker werd als Utrechts 

kunstcollectief opgericht in 2015 door 

Emile Corre, Mélanie Corre en Kester 

Scholten. Emile en Mélanie zijn nog altijd 

betrokken bij de Roze Bunker. Ze 

zijn bezig met tal van initiatieven die 

de wereld gezonder maken. Dit vanuit 

het besef dat de manier waarop we de 

wereld om ons heen hebben georganiseerd 

vaak onlogisch is. Emile: “We halen 

plantaardige eiwitten uit het Amazonegebied, 

gebruiken plastic als wegwerpproduct 

en zien de waarde niet 

van het fruit dat we weggooien.” Emile 

bedenkt oplossingen die de wereld logischer 

maken. Zijn ontwerpstudio, een 

boerderij omgebouwd tot experimentele 

keuken, bevindt zich in Culemborg. 

Hier worden producten, merken, verhalen 

en campagnes ontwikkeld om het 

voedselklimaat te verbeteren. 

Mede-initiatiefnemer Jeroen Groot 

is verantwoordelijk voor de organisatie 

en de logistiek van de fruitslagers. 

“In de culinaire wereld grijpt men vaak 

terug op de oude ambachten. Wij proberen 

dat ook te doen en bedenken op 

deze manier oplossingen voor ‘problemen’ 

die we in de markt tegenkomen.” 

Roze Bunker: “Als zelfgekroonde 

fruitslagers zijn we logische frisdrank 

gaan brouwen van puur fruit en verse 

kruiden. En zoals het slagers betaamt, 

gooien we liever niets weg. Onze bessen 

worden uit de container gered, met 

onze kruiden en vlierbloesem stimuleren 

we de biodiversiteit, onze citrusvruchten 

worden ‘van kop tot staart’ 

verwerkt en van onze flessen maken we 

eigen glaswerk. We produceren lokaal, 

biologisch, goed voor de biodiversiteit, 

circulair, tegen overconsumptie, vanuit 

‘afval’-stromen, of combinaties van 

meerdere tegelijk natuurlijk!” 

“Wat ons bindt, is dat we inzien dat 

er geen single-issues te adresseren zijn, 

maar dat we overal om ons heen uitdagingen 

zien om naar positieve veranderingen 

te streven. En wat ons motiveert, 

zijn de vele reeds bestaande initiatieven 

die bijdragen om de wereld een 

beetje mooier te maken. Sluit je aan bij 

de fruitrevolutie.” n 

www.rozebunker.nl 



Jimmy Nelson, Highlands, Papua New Guinea. 

Echte rijkdom zit 

van binnen 

TEKST JELLE BARTELS | BEELD JIMMY NELSON 

Wie naar de foto’s van Jimmy Nelson (55) kijkt, ziet hoe mooi diversiteit 

en inclusie is. Vanaf zijn zeventiende reist hij de wereld rond 

om verschillende culturen vast te leggen. Zijn foto’s zijn adembenemend, 

zijn boodschap krachtig: zoek naar de rijkdom in jezelf. Met 

zijn foundation genereert hij aandacht voor de problematiek van inheemse 

volkeren en helpt hij de zelfredzaamheid van lokale gemeenschappen 

te bevorderen. Zijn foto’s laten zien dat ieder van 

ons een prachtig wezen is. 

Het reizen zit bij Jimmy Nelson 

al vroeg in het bloed. 

Zijn vader is geoloog en 

daardoor komt hij in aanraking 

met verschillende culturen. 

Hoewel Nelson er anders 

uitziet, voelt hij zich bij deze culturen 

gelijkwaardig én gezien. Hij beleeft 

een mooie, vrije jeugd, waar abrupt een 

einde aankomt als hij naar een kostschool 

wordt gestuurd. Daar beleeft 

hij een ellendige tijd en door een ziekte 

verliest hij ook nog al zijn haar. Dit 

heeft een enorme impact op zijn zelfbeeld. 

Het eens zo vrije kind raakt bevangen 

door een lage eigenwaarde. Hij 

vindt zichzelf lelijk wat keer op keer 

door zijn omgeving wordt bevestigd. 

KRACHTIGE BOODSCHAP 

Op zijn zeventiende trekt de wijde wereld 

in. Via een achterdeur komt hij in 

het dan ‘verboden’ Tibet en wordt er 

met open armen ontvangen door de Tibetaanse 

gemeenschap. Hij wordt als 

gelijkwaardig gezien en daar begint de 

heling van zijn zelfbeeld. Hij leert dat 

echte rijkdom en ware schoonheid van 

binnen zit en dat het niet uitmaakt wie 

je bent of hoe je er uitziet. Hij besluit fotograaf 

te worden en de gemeenschappen 

die hem hebben geholpen met zijn 



menszijn in beeld te brengen. Dit blijkt 

het begin van zijn roeping om culturen 

in al hun pracht te portretteren. 

Met een analoge camera bezoekt 

hij culturen die voor de meeste mensen 

niet benaderbaar zijn. Mede door 

het tonen van zijn eigen kwetsbaarheid 

lukt het hem dichtbij deze culturen te 

komen. Zijn doel is om deze mensen zo 

mooi mogelijk in beeld te brengen. 

Dit heeft geresulteerd in verschillende 

fotoboeken, zoals het vuistdikke 

Before they Pass Away. Drie jaar lang 

bezocht Nelson alle uithoeken van de 

wereld om inheemse gemeenschappen 

met de camera vast te leggen. Deze culturen 

worden in onze complexe wereld 

met uitsterven bedreigd. Overweldigende 

foto’s met een krachtige boodschap. 

“GEEF EERST AAN DE AARDE 

EN NEEM DAN PAS WAT 

NODIG IS” 

WERKWIJZE 

Zijn werkwijze is steeds hetzelfde. In 

zijn kwetsbaarheid ‘meldt’ hij zich bij 

de mensen die hij wil fotograferen. Taal 

was nooit een barrière. Door oprecht de 

verbinding te zoeken (letterlijk met handen 

en voeten), komt hij tot adembenemende 

resultaten. Vaak werkt hij weken 

aan één geslaagde foto. Tegen die tijd 

vertrouwen de mensen hem volledig en 

volgen ze zijn aanwijzingen op. Ook een 

tijdrovende bezigheid. Niet alleen moet 

de enscenering juist zijn, ook het licht 

moet perfect zijn. Nelson werkt uitsluitend 

met een analoge camera. 

GEVEN 

Nelsons uitgangspunt is ‘geven’. De 

mensen uit die andere culturen accepteren 

hem zoals hij is. Daar wil hij iets tegenover 

stellen. Daarom wil hij de mensen 

uit die culturen waardig vastleggen 

in al hun pracht en daarmee aangeven 

dat deze culturen voortkomen uit oude 

tradites. Op die manier ontstaat er een 

balans tussen geven en nemen. 

Zijn intentie om mensen in hun volle 

glorie in beeld te brengen, wordt niet 

door iedereen gewaardeerd. Er was veel 

kritiek op Before they pass away: de foto’s 

zouden niet ‘echt’ zijn en gaven geen getrouw 

beeld van de dagelijkse omstandigheden 

waarin die mensen leven. 

Het was echter nooit zijn intentie 

om gemeenschappen in hun dagelijkse 

leven te fotograferen. “Ik ben geen 

antropoloog. Ik wil mensen zo mooi 

mogelijk vastleggen. De kritiek heeft 

mij verbaasd. Alsof we hier in het westen 

wel ‘echt’ op de foto gaan. Kijk eens 

naar social media. We doen niet anders 

dan ons zo mooi mogelijk presenteren.” 

RIJKDOM 

Inheemse volkeren hebben Nelson laten 

zien dat geld niet nodig is om rijk 

te zijn. In zijn eigen leven was geld altijd 

wel een worsteling. Kunstenaars 

zijn niet per se ondernemers en hebben 

Maori in Nieuw Zeeland. 



Marken, Nederland. 

vaak een moeilijke relatie met geld. “Nu 

ben ik de meest rijke persoon op aarde. 

De grootste rijkdom zag ik in omgevingen 

waar geld niet eens bekend was. 

Veel van de volkeren zijn gelukkiger 

dan wij. Zij leven dicht bij de wortels 

van het bestaan, zijn niet bezig met het 

voortdurend najagen van geld en bezit. 

Hun wereldbeeld is volledig tegenovergesteld 

aan die van ons: eerst geven aan 

de planeet, dan pas dan terugkrijgen. 

Wij doen het andersom. Eindelijk zien 

we in dat ons destructieve gedrag leidt 

tot de vernietiging van de planeet en 

dus van onszelf. Het wordt tijd om weer 

te leren geven aan de planeet. Velen 

van ons vinden dat nog heel moeilijk. 

De angst overheerst dat dit ons op de 

korte termijn pijn gaat doen. Maar stel 

je eens voor hoe groot de pijn gaat worden 

als we dit nog langer uitstellen?” 

“Met de Jimmy Nelson Foundation 

wil ik overal ter wereld kennis verrijken 

over andere culturen. Alle opbrengsten 

van de stichting vloeien terug naar die 

culturen. De foundation verzorgt onder 

de naam Cult-ED gratis educatieve 

De Himba stam in Namibië. 

programma’s voor de jeugd. En met de 

opbrengst van onder meer boeken en 

kunstwerken ondersteunen we projecten 

die zorgen voor het behoud van inheemse 

culturen.” 

BELEVING 

“Uiteindelijk is de hamvraag: wat laat 

je na? Als je op de rand van de dood 

staat, maakt de hoeveelheid geld op je 

bankrekening niet meer uit. Wel zullen 



De Huli Wigmen van Papoea-Nieuw-Guinea. 

hoefde te trekken om menselijke schoonheid 

te ontdekken. Between the Sea and the 

Sky is een tocht langs de overgebleven 

traditionele culturen van Nederland en 

brengt deze middels intieme portretten 

en iconische landschappen in beeld. 

Between the Sea and the Sky is een ode aan Nederland. PostNL geeft sinds februari 2023 

vier postzegelvellen uit van Jimmy Nelson. 

je herinneringen en je nalatenschap 

van grote waarde zijn. Het wordt tijd 

dat we allemaal gaan bedenken wat we 

willen oogsten en nalaten.” 

Met zijn expositie The Last Sentinels: 

Heroes, from near and far wil Nelson laten 

invoelen wat het belang van rijkdom in 

jezelf is. De expositie, die begin dit jaar 

te zien was in Fabrique des Lumières in 

Amsterdam, is een overweldigende hommage 

aan de mensheid. De expositie is 

een combinatie van fotografie, film, animatie 

en geluid en wordt versterkt met 

beelden uit het nieuwste project van Nelson: 

Between the Sea and the Sky, een ode 

aan Nederland. Door de wereldwijde 

reisbeperkingen zag hij in dat hij niet 

per se naar de uiteinden van de wereld 

FUCKED 

Als we zo doorgaan, zijn we volgens 

Nelson ‘fucked’. “Bijna elke stam die 

ik ben tegengekomen, is iedere dag bewust 

bezig met het geven aan de aarde. 

Daarna pas nemen ze wat nodig is. Wij 

doen dit niet en dat moet anders. Zelf 

kun je beginnen door elke ochtend bewust 

stil te staan bij je legacy. Wat heb 

je gedaan, wat doe je en wat wil je achterlaten? 

Een mooi voorbeeld trof ik 

aan bij de Huli, een inheems volk dat 

in de provincie Southern Highlands in 

Papoea-Nieuw-Guinea woont. Zij beginnen 

de dag met een ritueel om de aarde 

schoon te maken.” 

In Nelsons kamer hangt een groot 

bord met foto’s die belangrijk voor hem 

zijn. Elke ochtend ordent hij dat bord 

opnieuw. “Door elke ochtend bewust 

stil te staan bij wat echt belangrijk is, 

wordt het gedurende de dag makkelijker 

om alleen dat te nemen wat echt 

noodzakelijk is en wat daadwerkelijk 

toevoegt aan je innerlijke rijkdom.” n 


COLUMN 

Constructieve 

destructie 

Het was de Oostenrijkse econoom Joseph Schumpeter 

die naam en faam maakte met het fenomeen 

creatieve destructie. In tegenstelling tot wat 

de term en beschrijving doet vermoeden, was hij 

buitengewoon positief over het fenomeen. Hij zag 

het als de enige echte motor van economische 

groei; als aanjager van een dynamische markteconomie. 

Volgens Schumpeter was het cruciaal voor 

de gezondheid van markten dat bedrijven slechts 

tijdelijke marktmacht hadden en innovatie was de 

manier om aan machtswisseling te werken. 

TEKST KEES KLOMP | BEELD ALFRED OOSTERMAN 

Creatieve destructie is het continue innovatieproces 

in markten, waarbij nieuwe technieken de oude 

technieken vernietigen en vervangen en is nog 

steeds springlevend. Vandaag de dag is innovatievermogen 

nog steeds een dominante bestaansvoorwaarde 

voor bedrijven. En ook binnen de Betekeniseconomie-benadering 

heeft het een extreem belangrijke rol 

te vervullen. Die rol wordt verteld voor de aangepaste term 

die ik hanteer: constructieve destructie. In Betekeniseconomie 

vindt namelijk een specifieke vernietiging en verandering 

plaats; bestaande producten maken plaats voor producten 

die beter zijn voor de wereld. Het bestaansrecht van 

bedrijven wordt steeds nadrukkelijker bepaald door het vermogen 

van bedrijven om producten te leveren die bijdragen 

aan een betere wereld. Bedrijven concurreren niet langer alleen 

op basis van vernieuwing in de markt maar op basis van 

verbetering in de maatschappij. We zouden kunnen zeggen 

dat Betekeniseconomie draait om ethische kwaliteit. Producten 

worden niet langer alleen beoordeeld op basis van hun 

nut voor de individuele consument (wat levert dit product 

mij persoonlijk op?) maar ook op basis van de collectieve 

noodzaak (waarom heeft dit product maatschappelijke betekenis?). 

Bedrijven die de synthese van nut en noodzaak weten 

te bewerkstelligen – met producten die als persoonlijk en 

maatschappelijk betekenisvol worden gepercipieerd – zijn de 

winnaars van de Betekeniseconomie. Dit zijn de bedrijven die 

concurrenten constructief vernietigen. Zij zorgen ervoor dat 

conventionele producten worden vervangen voor ethisch superieure 

producten; producten die beter zijn voor de wereld. 

VOEDING 

Er is geen markt waarin we de constructieve destructie zo duidelijk 

kunnen waarnemen als in voeding. Voedselproductie is 

een proces waarin veel destructie en degeneratie plaatsvindt. 

Het is een industrie met notoir maatschappelijk-schadelijke 

zaken als milieuverontreiniging, biodiversiteitsvernietiging, 

dierenleed en kinderarbeid. Het is dus ook logisch dat er juist 

in deze sector ontzettend veel ethische innovatie plaatsvindt; 

bedrijven die de traditioneel wereld-verslechterende productiemethoden 

vervangen voor wereld-verbeterende productiemethoden. 

Een prachtig voorbeeld van constructieve destructie is de 

ontwikkeling van een kaas die zonder koe tot stand komt. Nadat 

Jaap Korteweg met De Vegetarische Slager - door de grootschalige 

introductie van vleesvervangers - voor een constructieve 

ontwrichting had gezorgd in de vleesmarkt, is hij nu 

onder de noemer Those Vegan Cowboys bezig om ook de zuivelmarkt 

op z’n kop te zetten. Korteweg en consorten zijn namelijk 

bezig om echte zuivel te produceren, zonder dat daar 

nog een koe aan te pas hoeft te komen. Niet iedereen is zich 

dit bewust, maar voor de productie van melk en dus ook kaas 

is het noodzakelijk dat koeien drachtig zijn. Koeien geven, 


COLUMN 

KEES KLOMP: “WEERSTAND IS EEN 

LEGITIEM ONDERDEEL VAN HET 

CREATIEVE DESTRUCTIEPROCES.” 

net als mensenmoeders, alleen melk na de geboorte. Dit betekent 

in de praktijk dat de zuivelindustrie koeien continu 

bezwangert en de kalfjes na geboorte van moeder scheidt. De 

melk is eigenlijk voor het kalf bedoeld. Zuivel gaat – anders 

gezegd – gepaard met inherent dierenleed. Door middel van 

het op fermentatie gebaseerde productieproces van Those Vegan 

Cowboys kan dit dierenleed dus uit de zuivelindustrie 

verdwijnen; een ethische innovatie van jewelste! 

GAMECHANGER 

Dit gaat daarom op termijn een industrie-gamechanger worden. 

Dit gaat de zuivelmarkt ingrijpend, blijvend en beklijvend 

veranderen. Alhoewel de zuivelindustrie zich in eerste 

instantie nog hevig zal verzetten tegen deze ontwikkeling – 

weerstand is een legitiem onderdeel van het creatieve destructieproces 

- zal het dierenleedvrije alternatief uiteindelijk 

de dierenleed-veroorzakende norm onvermijdelijk vermorzelen. 

Vooral onder de huidige jongvolwassenen (Generatie Y) 

en jongeren (Generatie Z) zijn ethische beslissingen namelijk 

in toenemende mate bepalend voor consumptiegedrag; deze 

generaties vormen de motor van de Betekeniseconomie-beweging. 

Onze kleinkinderen zullen terugkijken op deze tijd en 

vol onbegrip kijken naar de intensieve industriële veeteelt, 

tjokvol dierenleed, die nu de norm vormt. n 



Met nieuwsgierigheid de toekomst in kijken. Waar staan we als mensheid 

over tweehonderd jaar? Hoe kijken we dan terug op de periode 

waarin wij nu in leven? Of nog interessanter, met welke ogen zouden 

de pioniers uit bijvoorbeeld 2223 naar de dag van vandaag kijken? 

Pionierslessen 

uit de toekomst 

TEKST MICHAEL VAN LOENEN, YOUBEDO | BEELD VLADIMIR KOZICH 

Ik vind gedachte-experimenten 

leuk om te doen. Gewoon even 

loskomen van de realiteit van nu. 

Oneindige mogelijkheden creëren 

van ideeën en beelden schetsen 

over de toekomst. Misschien 

ken je het gedachte experiment met 

je eigen ‘toekomstige ik’. Zeg maar een 

ontmoeting met je, laten we zeggen, 

85-jarige zelf. Wat zou deze wijze oudere 

man of vrouw jou vertellen over wat 

je nu zou moeten doen? 

Laten we dit gedachte-experiment 

doortrekken. Er is een ontmoeting geregeld 

met een pionier uit 2223. Welke 

vragen zou jij deze pionier willen stellen? 

Ik heb er twee genoteerd en ‘ontving’ 

de volgende antwoorden. 

Bestaan er nog bedrijven in 2223? 

“Nee, bedrijven bestaan niet meer in de 

vorm zoals jullie die in 2023 kenden. In 

2030 kwam het neoliberale denken definitief 

ten einde. Het werd in de voorgaande 

jaren overduidelijk dat bedrijven 

die alleen gedreven werden door 

winstmaximalisatie – en hun CEO’s de 

ruimte insturen – parasiteren op de samenleving, 

waarna consumenten hen 

massaal de rug toekeerden. Ze dachten 

te opereren vanuit een vrijemarkteconomie, 

maar die markt bestaat niet en 

deze is zeker niet vrij. 

Er zijn onzichtbare structuren in 

onze wereld, tussen mensen onderling 

en in de natuur als geheel. We hebben 

in jullie tijd pijnlijk ondervonden dat 

het niet accepteren van deze onzichtbare 

structuren de aarde en daarmee ook 

onszelf veel schade heeft toegebracht. 

Daarnaast zagen we in dat de rijkdom 

die deze bedrijven verzamelden 

onevenredig werd verdeeld. Eigenaren 

gingen steeds meer bezitten ten opzichte 

van de grotere meerderheid, die 

steeds langer moesten werken om in levensonderhoud 

te voorzien. Er vindt in 

“ER ZIT TE VEEL VERMOGEN 

VAST IN BESTAANDE ECO- 

NOMISCHE STRUCTUREN: 

ONDERNEMINGEN, FAMILIE- 

FONDSEN, INVESTEERDERS” 

jullie tijd een omwenteling plaats op 

het gebied van herverdeling van geld 

en grondstoffen. 

Bovenal werd de wetgeving wereldwijd 

aangepast. Bedrijven werden langzaamaan 

omgevormd tot coöperaties 

waar medewerkers, klanten en leveranciers 

onderling de geldstromen beheren. 

Deze coöperaties werden dienstbaarder 

aan mens en aarde. Scherper 

werd gekeken naar producten en diensten 

die goed, eerlijk en in harmonie 

met de ecologische wetten moesten 

zijn waar kopers blind op kunnen vertrouwen. 

In 2223 is het ondenkbaar dat we 

producten maken die niet afgebroken 

kunnen worden door de natuur. Of 

technologische producten die ervoor 

zorgen dat onze kinderen gemiddeld 

zes uur per dag op hun telefoon zitten. 

Dit is verdwenen omdat we met elkaar 

besloten onszelf niet meer te laten verleiden 

door producten en diensten die 

niet bijdragen. Burgers namen verantwoordelijkheid, 

bedrijven volgden. 

Welk advies zou je geven aan een pionier 

in 2023? 

Jullie zitten in een uitdagende periode 

en er wordt veel van jullie gevraagd. 



MICHAEL VAN LOENEN: 

“ALLES IS ER AL.” 

Wij noemen de tijd waarin jullie leven 

ook wel de ‘brugtijd’. Jullie bouwen letterlijk 

nieuwe systemen die nog in verbinding 

zijn met het oude. Het oude is 

ook nog nodig, niet alles is slecht. 

Er is veel urgentie in jullie periode 

omdat anders de natuur zélf ingrijpt. 

De onzichtbare structuren worden 

zichtbaarder; van de langzame verandering 

van flora en fauna tot catastrofaal 

natuurgeweld. Ook de oneerlijke 

verdeling van welvaart en welzijn zorgt 

voor een steeds grotere tweedeling. 

Doordat er niet gedeeld wordt, kunnen 

we als menselijk collectief niet verder 

bloeien. 

Mijn advies is daarom tweeledig, ik 

doe een appel op jullie overtuigingskracht 

om bestaande bedrijven en 

structuren mee te nemen in jullie visie. 

De visie en wijsheid die jij als pionier 

in je draagt. Werk samen, bouw samen. 

We zijn allemaal mens en weten diep 

van binnen dat verandering nodig is. 

Mijn tweede oproep gaat over geld. 

In jullie tijd is er geld nodig voor het 


Michael van Loenen is mede-oprichter 

van de sociale online boekenwinkel 

YouBeDo.com. Klanten 

kunnen tot 12 procent van het 

aankoopbedrag overmaken naar 

een goed doel naar keuze. De boeken 

zijn niet duurder dan elders. 

In 2022 heeft Van Loenen de organisatiestructuur 

veranderd in steward-ownership. 

Het bedrijf is van 

zichzelf en het stemrecht ligt bij 

mensen die betrokken zijn bij het 

bedrijf. Daarmee kan winst nooit 

meer het hoofddoel van de onderneming 

zijn en kan het zich richten 

op de missie: een mooiere wereld. 

verder opschalen van wat jullie sociale 

ondernemingen noemen. Te veel sociale 

startups en scale-ups kijken naar 

de oude en bestaande structuren van 

geld. Als dit geld op de oude manier 

wordt gekoppeld aan de sociale onderneming 

is het gedoemd te mislukken. 

Geld moet in deze faciliteren en geen 

invloed hebben op eigendom. 

De pionier in jullie tijd heeft de 

opdracht om te gaan zorgen voor de 

‘10-procent-beweging’. Er zit veel te veel 

vermogen vast in de bestaande economische 

structuren: ondernemingen, familiefondsen, 

investeerders etc. 

Het is aan jullie om de mensen achter 

deze structuren mee te krijgen om 

een gedeelte vrij te geven aan sociale 

ondernemingen, om de ‘bedrijven van 

de toekomst’ te bouwen. Dit gaat niet 

over rendementsdenken, wel over het 

mogelijk maken van een nieuw maatschappelijk 

design voor de toekomst. 

Inspireer mensen om mee te doen 

en dan zal de omwenteling gerealiseerd 

worden, zonder dat er letterlijk een revolutie 

voor nodig is. Want met de kennis 

van nu weten we dat slechts tien 

procent van al dat vermogen beschikbaar 

gesteld hoefde te worden om de 

grootste economische transitie in de 

geschiedenis van de mensheid te realiseren. 

Het bleek zo simpel, alles was er 

namelijk al. 

Oh ja en tip drie: zorg goed voor jezelf! 

n 



Terwijl Nederland de afgelopen jaren steeds verder verstrikt raakte in de 

stikstofcrisis, zat ondernemer Wouter Veer te broeden op de toekomst van 

de landbouw. Niet op een hightech oplossing voor de stikstofuitstoot, maar 

op het fundament van álle landbouw: het eigendom en de prijs van grond. 

Allemaal eigenaar van de boerderij die ons voedt 

Landbouwgrond 

moet weer van ons 

allemaal worden 

TEKST MAARTEN VAN DER SCHAAF 

Veer stelt dat de prijs van 

landbouwgrond in Nederland 

niet in verhouding 

staat tot de potentiële opbrengst 

van die grond. 

“Daardoor kunnen jonge 

boeren die een regeneratieve of biologische 

boerderij willen beginnen en zo de 

transitie in de landbouw kunnen vormgeven 

niet aan grond komen. Grond is 

simpelweg onbetaalbaar.” 

Om uit deze impasse te komen moet 

grond volgens Veer weer gemeenschappelijk 

bezit worden, net als vroeger 

toen landbouwgrond tot de commons 

behoorde en tegelijkertijd niemand en 

iedereen toebehoorde. “We moeten af 

van het idee dat grond privébezit is. 

Dat proberen we met Lenteland: we willen 

met zoveel mogelijk mensen zoveel 

mogelijk boerderijen kopen en beschikbaar 

maken voor boeren die een regeneratieve 

boerderij willen beginnen.” 

“ER ZIJN GENOEG MENSEN 

DIE HUN GELD WILLEN 

INZETTEN VOOR DE 

TRANSITIE NAAR EEN 

GEZONDE LANDBOUW” 

Wat doet Lenteland precies? 

“We ontwikkelen regeneratieve gemeenschapsboerderijen. 

Dat zijn boerderijen 

die mede-eigendom zijn van 

mensen in de buurt, de gemeenschap 

dus, en waar regeneratief geboerd 

wordt. Dat wil zeggen dat de productie 

van voedsel gepaard gaat met het herstel 

en de versterking van de biodiversiteit 

en het opbouwen van het bodemleven, 

waardoor de bodem ook meer CO2 

kan opnemen.” 

Hoe komen jullie aan die boerderijen? 

“Die kopen we.” 

Maar dan zijn die boerderijen en die 

grond toch geen gemeenschappelijk bezit? 

“Dat klopt, maar dat worden ze uiteindelijk 

wel. Voor elke Lenteland boerderij 

wordt een aparte coöperatie opgericht. 

Die coöperatie wordt eigenaar 

van de grond en de gebouwen en wordt 

bestuurd door Stichting Lenteland en 

de boeren die daar gaan wonen en werken. 

De aanschaf en de opstartkosten 

van de boerderij worden gefinancierd 

met een lening van Stichting Lenteland. 

Vervolgens geeft de coöperatie 

certificaten uit aan betrokken burgers, 



liefst in de omgeving van de boerderij. 

Zo worden steeds meer mensen mede-eigenaar 

van een boerderij in hun 

buurt en kan de coöperatie de lening 

aan Stichting Lenteland terugbetalen. 

Ten slotte kan Stichting Lenteland met 

het terugbetaalde geld weer een nieuwe 

boerderij starten en begint de cirkel 

weer van voor af aan. Ten minste, dat is 

de bedoeling.” 

En, werkt dat? 

“We ontwikkelen momenteel twee 

boerderijen, de Strackxhoeve in het 

Vlaamse Laakdal en Erve Kiekebos in 

het Gelderse Empe. De verkoop van certificaten 

van Erve Kiekebos is inmiddels 

gestart. In de komende drie jaar willen 

we 2,8 miljoen euro financieren. Momenteel 

staat de teller op 270.000 euro. 

Dus het begin is er.” 

WOUTER VEER: 

“WE MOETEN AF VAN 

HET IDEE DAT GROND 

PRIVÉBEZIT IS.” 

Hoeveel boerderijen kunnen jullie nu 

nog financieren vanuit Stichting Lenteland? 

“Een stuk of drie, vier. Dan is het geld 

wel op. Maar we zijn in gesprek met een 

aantal vermogende mensen die de start 

van meer boerderijen volgens het Lenteland 

model mogelijk zouden willen 

maken. Uiteindelijk willen we in tien 

jaar tijd honderd boerderijen ontwikkelen.” 

Is geld het grootste obstakel om grond 

vrij te kopen? 

“Nee, want er zijn genoeg mensen die 

hun geld willen inzetten voor de transitie 

naar een gezonde landbouw. Momenteel 

is het vinden van geschikte 

percelen onze grootste uitdaging.” 

En dat terwijl boeren moeten worden 

uitgekocht om stikstofruimte te creëren. 

“Er wordt veel gepraat over het uitkopen 

van boeren, maar in de praktijk gebeurt 

het nog weinig voor zover wij dat 

kunnen overzien. Bovendien is het onduidelijk 

wat er met een boerderij gebeurt 

wanneer de provincie of bedrijven 

als Schiphol boeren uitkopen. Vaak 

is er helemaal geen plan voor. Wij proberen 

nu wel in gesprek te komen bij 

de provincies, onder meer bij de provincies 

Gelderland, Brabant en Limburg, 

maar vooralsnog is dat niet gelukt.” 

Is het een tegenvaller dat het zo lastig is 

om aan boerderijen te komen? 

“Ja, ik had verwacht dat het makkelijker 

zou zijn. Er komt weinig te koop en 

er is veel concurrentie: van conventionele 

boeren die moeten extensiveren 

om te kunnen overleven, van speculanten 

die hopen dat agrarische grond 

ooit bouwgrond wordt en van de grote 

stikstofvervuilers. Maar het ligt ook aan 

onze eigen criteria. We zoeken boerderijen 

met 10 tot 25 hectare landbouwgrond 

ruim boven zeeniveau en niet te 

ver weg van de bewoonde wereld, zodat 

er een afzetmarkt in de buurt is en we 

een korte voedselketen kunnen opzetten. 

Daarnaast moet er ook een woning 

op het erf staan voor de boeren die er 

aan de slag gaan. Vaak is dat niet het geval. 

Door de schaalvergroting van de afgelopen 

decennia zijn veel bedrijfswoningen 

verdwenen. Stoppende boeren 

hebben hun land aan de buurman verkocht 

en de bestemming van hun huis 

omgezet naar wonen.” 

Als je dat zo opsomt, lijkt het vinden 

van honderd boerderijen haast onmogelijk. 

“Nou, ze zijn er wel hoor. Momenteel 

kijken we heel concreet naar twee boerderijen 

in Brabant en Limburg. En we 

hebben nog iets op het oog in Gelderland. 

Bovendien kunnen we die honderd 

boerderijen nu toch niet allemaal 

tegelijk financieren en ontwikkelen. 

We hopen dit jaar twee of drie nieuwe 

boerderijen te kunnen aankopen.” 

De aankoop van boerderijen is slechts 

de eerste stap. Hoe zorgen jullie ervoor 

dat deze boerderijen vervolgens bloeiende 

ondernemingen worden? 

“Dat valt of staat bij de selectie van de 

boeren. Lenteland zoekt boeren die 

niet alleen kennis hebben van agroecologische 

landbouw, maar ook echt 

ondernemers zijn. Mensen met creatieve 

ideeën om van hun bedrijf ook 

in economische zin een duurzaam succes 

te maken. Dat kan door te diversi- 



Niels Moshagen en Jaap Fris van Erve Kiekebos (foto Jurjen Drenth). 

Brent Slaets van Strackxhoeve. 

WOUTER VEER 

Wouter Veer is oprichter van Pay 

for People, een dienstverlener voor 

uitzendbureaus. Na de verkoop van 

zijn bedrijf, richtte hij in 2014 ifund 

op, een impact investeringsfonds 

dat investeert in bedrijven die de 

duurzaamheidtransitie versnellen 

op het gebied van energie, water, 

grondstoffen en voedsel. In 2015 

kocht ifund voormalig tropisch 

zwemparadijs Tropicana in Rotterdam 

en vestigde daar BlueCity, een 

hub voor de circulaire economie. In 

2021 startte hij Stichting Lenteland 

dat regeneratieve gemeenschapsboerderijen 

ontwikkelt. 

Meer info: www.lente.land 

In hoeverre zijn de boeren ook echt ondernemers? 

Ze zijn geen eigenaar van 

de boerderij, toch? 

“Juridisch gezien is de coöperatie eigenaar 

van de boerderij en zijn de certificaathouders 

de economische eigenaren, 

maar de boeren beschouwen we 

niet als werknemers. Ik noem hen, om 

het drievoudig eigendomsmodel van 

Damaris Matthijsen te gebruiken, creatief 

eigenaar. De Lenteland-boeren kunnen 

grotendeels hun eigen plan trekken. 

En als het goed gaat, krijgen ze ook 

een percentage van de winst. Je kunt 

dit model het beste vergelijken met directeuren 

van een BV die ook wat aandelen 

hebben in hun bedrijf.” 

fiëren: onze boerderijen zijn mede-eigendom 

van de gemeenschap en moeten 

dus ook toegankelijk zijn, daarom 

zou een boerderijwinkel, een pluktuin 

of de verkoop van groentepakketten 

uitstekend aansluiten. Ook kun je 

denken aan horeca of de verhuur van 

ruimten voor bijeenkomsten. Zolang 

het maar aansluit bij de waarden van 

Lenteland.” 

“LENTELAND ZOEKT BOEREN DIE ZOWEL KENNIS HEBBEN VAN 

AGRO-ECOLOGISCHE LANDBOUW ALS ONDERNEMERS ZIJN” 

Slagen jullie erin om zulke ondernemende, 

idealistische boeren te vinden? 

“We hebben tot nu toe voldoende kandidaten 

gehad, maar ik vind het wel 

spannend. Kijk, er zijn genoeg mensen 

die lekker op het platteland willen wonen 

en een mooie moestuin kunnen 

aanleggen, maar dit vraagt echt om ondernemerschap. 

Met Jaap Fris en Niels 

Moshagen hebben we op Erve Kiekebos 

bijvoorbeeld twee rasondernemers aan 

het roer staan. Ik heb er alle vertrouwen 

in dat we voor iedere boerderij de 

juiste mensen kunnen vinden.” n 

Maarten van der Schaaf zet zich in de rollen 

van schrijver, journalist, gespreksleider en facilitator 

in voor positieve maatschappelijke 

verandering. Hij is auteur van Drinkbare 

rivieren dat hij schreef met Li An Phoa, die 

tevens Activator is van het New Financial Forum. 



ALPA is actief midden 

in de ‘longen van Europa’. 

Met ALPA krijgen 

we een herkansing 

Het allermooiste werk aller tijden 

ligt recht voor onze voeten. 

Voor het oprapen. Durven we te 

kijken? Bukken we? Pakken we 

het op? Hoeveel extra speeltijd 

krijgen we? Hoeveel verlengingen 

kunnen we eruit slepen? 

Draait het uit op paniekgetrap 

op een brandend doel, of kunnen 

we met een vernieuwde 

tactiek het tij nog keren? 

TEKST LARS VERAART 

BEELD HANS VERLEUR 

De meeste klimaatmodellen 

wijzen ons erop dat er niet 

veel tijd rest. Vele tonen 

zelfs aan dat eigenlijk ‘tweevoor-twaalf’ 

al ruimschoots 

gepasseerd is. Is dat een reden 

om dan maar niets meer te doen, 

de zeilen te reven, weg te kijken en desnoods 

over boord te springen? Of trekken 

we het fok juist strakker aan, letten 

we op voor het klappen van de giek, 

zetten ons schrap op het dek en stropen 

we onze mouwen hoger op? Hoe gebruiken 

we deze extra tijd die we blijkbaar 

nog krijgen? Het hoofd laten hangen, 

of juist geheven in de nek? De meest 

belangrijke uitdaging aller tijden ligt 

naar ons te lonken. Kunnen we het werkelijk 

nog een keer proberen? Ja, dat 

kan en ALPA biedt ons die kans! 

KEUZES 

Als we tachtig jaar geleden geweten 

zouden hebben dat in Nederland meer 

dan zeventig procent van alle insecten 

door ons toedoen in een paar decennia 

zou verdwijnen, dat ook meer dan zeventig 

procent van de weidevogels er 

niet meer zou zijn en dat het bodemleven 

tot een emmer levenloos zandbakkenzand 

zou zijn gedegradeerd, en dat 

de daarmee samenhangende balans in 

ecosystemen dermate zou worden verstoord 

dat al het leven op aarde tot uit- 



sterven wordt bedreigd, als we dat vooraf 

geweten zouden hebben, zouden we 

dan destijds dezelfde keuzes hebben gemaakt? 

Zouden we nog steeds kiezen voor 

een landbouwbeleid waar niet onder 

alsmaar toenemende schaalvergroting 

en intensivering uit te komen is, waar 

geen spruit of pak yoghurt meer geproduceerd 

kan worden zonder een emmer 

kunstmest, een zak gif en een kruiwagen 

subsidie, waar de economische 

waarde van grond telkens de voorrang 

verkrijgt boven de ecologische? 

KANTELPUNT 

Als we een herkansing zouden krijgen, 

zouden we dan andere keuzes maken? 

Bestaat die mogelijkheid eigenlijk wel, 

op zo’n herkansing? Ja en nee. De biodiversiteit 

wordt sterk bedreigd. Soorten 

die uitgestorven zijn, komen niet meer 

terug. Dat is een feit. Dood is dood. 

Weg is pech. Soorten die echter in aantal 

sterk achteruit gegaan zijn, kunnen 

wel weer aansterken. Dat is ook een feit 

en een meevaller. Ook is niet overal de 

biodiversiteit zo sterk achteruitgegaan 

als in ons hyperproductieve verdienmodellenland. 

Niet zo heel ver weg van 

onze strakke monotone bollenvelden 

bestaat de uitbundige rijkheid aan leven 

nog, staan de weiden nog vol wilde 

bloemen en kruiden, zoemen de insecten 

nog oorverdovend op stralende zomerdagen, 

hebben vogels en zoogdieren 

nog toegang tot alles waar ze recht 

op hebben, en kunnen mensen goed geïntegreerd 

met al dit leven gezond en 

zinvol bestaan. Fouten maken mag, en 

schijnt zelfs menselijk te zijn. Wel fijn 

natuurlijk als we ervan leren, dan hoeven 

we in ieder geval niet twee keer in 

dezelfde kuil te vallen. 

Volgens vele wetenschappers komen 

we akelig dicht in de buurt van 

het ecologische kantelpunt, het moment 

waarop er geen weg terug meer 

is, waar het nog resterende leven op 

aarde niet meer te redden valt, waarop 

de antropogene klimaatsdestabilisatie 

definitief zal ontsporen. Of je daarin 

gelooft of niet, doet er wellicht niet 

eens zoveel toe. Met nuchter Hollands 

verstand lijkt het zekere voor het onzeker 

nemen in dit geval gewoon niet erg 

misplaatst. 

AANBOD 

Hoe? Hier is het aanbod; we krijgen een 

herkansing! Ook ik. Ook jij. Wij, jij, ik, 

kunnen laten zien dat we hebben geleerd 

van onze fouten. We kunnen wellicht 

het tij nog keren, het kantelpunt 

ombuigen. ALPA biedt ons hier een uitmuntend 

hulpmiddel voor. 

Hoe doen we dat? Heel simpel: 

ALPA is een stichting die landbouwgrond 

verwerft en dit als gemeenschappelijk 

bezit van de hele aarde 

ziet. Geen privé eigendom. Geen 

verdienmodel. Geen financieel kort- 

De Transsylvanische mestkever kan wel eens 

veel belangrijker zijn voor het leven op de 

Utrechtse Heuvelrug dan we ooit hebben 

kunnen bevroeden. 



LONGEN VAN EUROPA 

ALPA is actief midden in de ‘longen van 

Europa’, het hartje van Transsylvanië, 

in een regio zo groot als de provincie 

Utrecht, die door wijlen Ivo Valkenburg 

de naam ‘De Gouden Cirkel’ heeft gekregen. 

Het unieke aan dit gebied is 

dat het (nog!!) een van de rijkste biodiversiteiten 

van Europa herbergt, er 

(nog!!) veel kleinschalige natuur-inclusieve 

landbouw wordt toegepast en de 

bodem-, lucht- en waterkwaliteit (nog!!) 

uitzonderlijk hoog zijn. 

ALPA is onderdeel van een stroming 

om bio-regionaal te regenereren, op zowel 

sociaal, ecologisch en economisch 

vlak en stelt een voorbeeld hoe het anders 

kan, lokaal, regionaal en natuurlijk 

ook globaal. 

In de Gouden Cirkel is het in vele 

opzichten nog tachtig jaar geleden. 

Hier kunnen we nu, anno 2023, andere 

en nieuwe keuzes maken. Hier kan 

al dat leven nog wel behouden worden. 

Dat leven dat bijdraagt aan het instandhouden 

van de biologische balans, dat 

zo essentieel is om dat wereldwijd dreigende 

kantelpunt te vermijden. De 

Transsylvanische mestkever kan wel 

eens veel belangrijker zijn voor het leven 

op de Utrechtse Heuvelrug dan we 

ooit hebben kunnen bevroeden. 

De naam De Gouden 

Cirkel is door wijlen Ivo 

Valkenburg ingegeven. 

DOE JE MEE? 

Doe je mee? ALPA zet jouw handje (of 

kruiwagens) met euro’s graag om in 

percelen gemeenschappelijk land rijk 

aan biodiversiteit, met oog op het leven 

van morgen voor iedereen en overal! n 

Meer informatie: www.alpa.land 

zichtige verarming van het geheel. 

Het land in de stichting wordt bewerkt 

door agro-ecologische boeren (dit zijn 

boeren die op menselijke schaal samen 

met in plaats van in strijd tegen de natuur 

werken) en wordt ingezet ten gunste 

van de veerkracht van de biodiversiteit, 

met een gezonder en rijker leven 

voor iedereen als resultaat. 

LARS VERAART: “DE MEEST BELANGRIJKE UITDAGING 

ALLER TIJDEN LIGT NAAR ONS TE LONKEN.” 


Schrijf mee aan een nieuw verhaal 

waar wij en onze kinderen 

trots op kunnen zijn… 

Laten we 

toekomst 

schrijven… 

HELP 

De Gouden Cirkel is een gebied in Transsylvanië 

met de meeste biodiversiteit van Europa. Het is een 

gebied waar veel mensen juist nu naar verlangen: 

regeneratieve landbouw, een regionale voedselketen 

en sociale cohesie. Een gebied waar mensen 

in verbinding en harmonie leven, met zichzelf, met 

elkaar en met het omringende leven. 

Om dit unieke gebied te behouden, is snel actie 

nodig. De stichting ALPA, begeleid door het 

European Network of Access to Land, heeft de 

expertise om land aan te kopen en onder te 

brengen in de stichting die het land veilig stelt 

voor komende generaties. Ze beschikken echter 

niet over de financiële middelen om dit te doen. 

Met onze donatie kunnen zij dit wel. 

JE MEE? 

Help ALPA mee land in de Gouden Cirkel te 

verwerven. Ieder stukje land dat de stichting via 

donaties kan aankopen, is een concrete bijdrage 

aan uniek natuurbehoud. Door in dit gebied op 

slimme manier stukjes land aan elkaar te rijgen, 

ontstaat een onneembare veste voor partijen met 

destructieve intenties. 

ACTIE IS NU NODIG 

Initiatiefnemers zijn Willem Vreeswijk (stichting 

New Financial Forum) en Jelle Bartels (Next Step 

Factory) die dit initiatief onbezoldigd hebben 

opgezet. Lees de achtergrondverhalen in deze u 

itgave van het New Financial Magazine, vraag 

de digitale brochure aan en/of informeer naar 

de mogelijkheden om te doneren. 

• JELLE BARTELS 

(jelle@nextstepfactory.nl, 06-25024545) 

• WILLEM VREESWIJK 

(willem@willemvreeswijk.com, 06-10630149) 

MEER INFORMATIE: WWW.ALPA.LAND


“Olifanten zijn de ambassadeurs 

van diversiteit.” 

– e s s a y – 

Transformatie 

hangt in de lucht 

Wintertijd in de Afrikaanse bush. Waterpoelen en modderpoelen staan droog. Hier en daar levert een 

poel nog enig drinkwater. De grote rivier, de kostbare levensader, is ver van hier en buiten het bereik van 

de meeste dieren. Grijsbruine tinten overheersen. Bomen zien er levenloos uit terwijl ze vol verwachting 

wachten op de eerste zomerregens. Regen die laat is. Straks zullen de regenbuien de savanne veranderen 

in een zee van bloesem en bloei, een radicale overgang naar overvloed. Er gloort hoop en verandering, 

maar de dieren zijn lusteloos en op hun hoede. De droogte heeft hun uithoudingsvermogen en 

standvastigheid op de proef gesteld. Geduld en veerkracht zijn vereist om te overleven. 

TEKST ALAN MCSMITH 

Langs een kleine zanderige rivierbedding, diep in dit 

droge landschap, rust een grote oude olifantenstier 

in de schaduw van een vijgenboom. Hij staat onbeweeglijk, 

zijn lange borstelige wimpers hangen 

naar beneden. Alleen zijn oren bewegen langzaam 

en regelmatig om de dunne huid aan de onderkant 

van zijn leerachtige oren af te koelen. In de rivierbedding zijn 

talloze gaten te zien die de olifant in het zand heeft gegraven. 

Vanuit de bodem druppelt koel water de verschillende poelen 

in. Een troep bavianen komt naderbij om hier te drinken, 

net als een troep kleine dwergmangoesten en verschillende 

vogels. Eerder waren hier zebra’s, gnoes en bosbokken. Aan 

de sporen in het zand te zien, heeft hier gisterenavond een 

leeuw gedronken. Zwermen insecten worden aangetrokken 

door het nieuwe water. De rivierbedding wordt een bijenkorf 

van bedrijvigheid. Dit is de ecologische impact van olifanten, 



de grijze grote landschapsarchitecten. Zij bieden talloze zoogdieren, 

vogels, reptielen, insecten en planten niet alleen water 

aan, maar ook een nieuwe leefomgeving met perspectief. 

Olifanten zijn de ambassadeurs van diversiteit. 

RESET 

De olifantenstier is de hoofdpersoon van dit verhaal. Een verhaal 

over hoe deze opmerkelijke dieren – de grootste landzoogdieren 

ter wereld – ons aanmoedigen om anders naar de 

natuur te kijken en naar onze onderlinge verbondenheid. Zij 

laten ons zien dat we onze ideeën over hoe de natuur functioneert 

moeten bijstellen en gaan inzien dat de mensheid 

intrinsiek afhankelijk is van onderlinge verbindingen en de 

wetten van de ecologie. Dit inzicht is noodzakelijk voor onze 

toekomst, of we het nu leuk vinden of niet. 

Na een tijdje dwaalt de stier het pad af. Pauzerend bij een 

tien meter hoge marulaboom laat de stier het puntje van zijn 

slurf over de grond zweven en ruikt hij de voedingsstoffen die 

in de aarde verborgen zijn. In de winter, wanneer de bomen 

gestrest zijn, worden reservevoedingsstoffen en groei-energie 

onder de grond opgeslagen in hun wortelsysteem. Het is een 

veilige opslagplaats waar deze essentiële voedingsstoffen verborgen 

blijven. Als de regen komt, worden ze de boom ingezogen 

en leveren ze voedsel voor een nieuwe levenscyclus. 

De stier komt in actie. Wat volgt is een indrukwekkend 

vertoon van kracht en precisie. Terwijl hij zijn voorhoofd en 

gekrulde slurf tegen de marula laat rusten, begint de olifant 

langzaam heen en weer te schudden. De boom begint hevig 

te slingeren en een laatste goed getimede duw is voldoende. 

Met een luide KRAK! breekt de enorme marula en stort neer 

op de grond. En daarmee komt het wortelsysteem, de essentiële 

kluis aan voedingsstoffen, bloot te liggen. De olifant begint 

de wortels te splijten en te breken en kauwt vervolgens 

urenlang luidruchtig en tevreden. 

INTELLIGENT 

Op het eerste gezicht is dit een destructieve daad van de olifant. 

De vernietiging van de prachtige boom is dan ook moeilijk 

om aan te zien. Omwille van wat wortels zal de boom 

afsterven en spoedig gereduceerd worden tot een stapel rottende 

takken. Daarmee gaat een iconisch fruitdragend en 

schaduwgevend wezen verloren, een oriëntatiepunt voor veel 

dieren. We kunnen de dode boom interpreteren in termen 

van tekort, schaarste of misschien wel een verlies van perspectief 

voor andere dieren. Een deur die dichtgaat. De olifant 

interpreteren we daarom als tegenstander, als dreiging 

en als probleem dat we dienen te ‘repareren’. 

Metaforisch gezien staat de boom voor een bron die we 

kunnen uitnutten voor ons eigen voordeel: fruit en voedingsstoffen 

in termen van financiën, schaduw in termen van comfort 

en aanwezigheid in het landschap in termen van vertrouwdheid. 

Dit zijn tastbare voordelen van de boom. 

Maar stel nu dat het doden van de boom door de olifant 

wel normaal en ecologisch intelligent is… Hoe kunnen we dit 

interpreteren als we hier anders tegenaan kijken? 

Wat gebeurt er als de boom dood gaat? De rottende takken 

vallen langzaam uiteen op de grond, waardoor de che- 

“ZODRA WE DE NATUUR WEER ZIEN 

DOOR EEN LENS VAN ONDERLINGE 

VERBONDENHEID ZIEN WE 

LEVENDIGHEID EN PERSPECTIEF” 

“In het wortelsysteem van de marulaboom 

bevindt zich een veilige opslagplaats 

voor essentiële voedingsstoffen.” 



mie, temperatuur en vochtigheid van de grond radicaal veranderen. 

Deze kwaliteit stimuleert grassen en planten om 

er zich te vestigen, waardoor erosie en bodemverlies wordt 

voorkomen. Dit stuk land wordt dan een zaadbank voor de 

grasoogst van volgend jaar en een toevluchtsoord voor knaagdieren, 

eekhoorns, vogels, reptielen, insecten en planten. Termieten 

en schimmels – de verborgen ecologische helden – 

profiteren van het rottende hout en verbeteren zo de bodemvruchtbaarheid. 

Met andere woorden, de soortendiversiteit 

neemt exponentieel toe, wat leidt tot een mozaïekeffect van 

kansen en overvloed. Hoe diverser een ecosysteem hoe productiever 

het wordt en hoe veerkrachtiger het zich kan aanpassen 

aan de omstandigheden. 

MODERNE SAMENLEVING 

Wanneer we het verhaal van de olifant en de marulaboom 

nu bekijken door de lens van onderlinge verbondenheid en 

ecologische intelligentie, krijgen we een andere uitkomst: 

wat destructie leek, blijkt een bakermat van ongekende levendigheid. 

Hoe relevant is dit in de moderne samenleving? De principes 

van de ecologie zorgen voor een circulaire stroom van 

energie. Van de producent (marulaboom) naar de consument 

(olifant) en vervolgens keren de verteerde resten van de boom 

weer terug de bodem in, waardoor de bron weer wordt gevoed. 

In moderne/zakelijke levensstijlen is de stroom van energie 

en consumptie echter lineair. De producent gaat uit van 

een schijnbaar eindeloze stoet dwangmatige consumenten, 

waarbij elke transactie wordt gemotiveerd door persoonlijk 

gewin op korte termijn. Doel is maximale winst. Er wordt weinig 

nagedacht over het grotere geheel, de voordelen van een 

gezond ecosysteem en nog minder over het voeden van de 

bron. Dan worden we op een dag wakker en vragen ons waarom 

de bron is drooggevallen, waar we ons geld toch eigenlijk 

in hebben geïnvesteerd, hoe het mogelijk is dat er geen schone 

lucht en schoon water meer is. Als het te laat is, vragen we 

ons af waar onze levensbron toch is gebleven? 

ONDERLINGE VERBONDENHEID 

De oeroude wet van onderlinge verbondenheid leert dat impact 

altijd onvermijdelijk is. Niets bestaat op zichzelf. Het 

simpele feit dat we leven en bewust zijn, betekent dat we impact 

hebben op onze omgeving. De gevolgen van onze impact 

zijn echter altijd onze eigen keuze en verantwoordelijkheid. 

Net zoals we naar natuurlijke hulpbronnen verwijzen in termen 

van materiële activa – zoals water, bodem, bossen of 

“OLIFANTEN ZIJN DE AMBASSADEURS 

VAN DIVERSITEIT” 

ALAN MCSMITH 

Alan McSmith is dertig jaar wildernisgids en natuurbeschermer. 

Hij woont in Zuid-Afrika en faciliteert wilderniservaringen 

en transformationele leiderschapstrajecten 

in verschillende Afrikaanse landen. In de wildernis 

laat hij het belang en de betekenis van natuur diep ervaren, 

evenals de urgentie om ons natuurlijk erfgoed te 

behouden en te herstellen. Het liefst begeeft hij zich temidden 

van kuddes olifanten. Alan is tevens een inspirerend 

spreker en auteur. Voor het New Financial Magazine 

schrijft Alan over zijn wilderniservaringen. 

Meer informatie: www.alanmcmsmith.com 

lucht – zijn er ook immateriële activa die onzichtbaar zijn, 

maar wel van levensbelang. Denk aan deugden als mededogen, 

empathie, matigheid, bewust leven en tolerantie. Deze 

deugden zijn de immateriële hulpbronnen die we als vanzelfsprekend 

beschouwen, maar ondertussen eroderen ze sneller 

dan onze bossen en graslanden. 

Deze hulpbronnen zijn van fundamenteel belang om de 

diversiteit van onze gemeenschap in stand te houden ofwel 

de ecosystemen waarin we leven. Het potentieel van mogelijkheden 

in onze samenleving hangt af van de diversiteit van de 

mensen die er wonen en het vermogen om gedachten, ideeën, 

inspiraties en innovaties uit te wisselen. Dit is de basiswet 

die zorgt voor de gezondheid van ecosystemen. 

EIGEN VERHAAL 

Elk dier en elke plant heeft zijn eigen verhaal, net zoals ieder 

mens een eigen verhaal heeft. De verhalen worden geschreven 

in de omgeving die ons definieert. De verhalen van dieren, 

planten, vogels, insecten, de regen en de aarde zijn verbonden 

met onze verhalen. Ze kunnen niet gescheiden worden, 

delen een gemeenschappelijk lot. 



We kunnen veel leren van de olifant en de marulaboom. 

Als we ons bewust zijn van de onderlinge verbinding, zien we 

hoe de hulpbron zich exponentieel vermenigvuldigt. Het is 

een partnership dat overvloed en schaarste en vraag en aanbod 

creëert. Dit voorbeeld leert ons dat we ecologische intelligentie 

en nederigheid in ons leven dienen te integreren en 

dat we natuurlijke ecosystemen moeten gaan zien voor wat 

ze zijn: een levend organisme waar we volledig afhankelijk 

van zijn. 

TRANSFORMATIE 

De grote olifantenstier keert zich om en slentert langzaam 

weg. Hij passeert een marulabos waarvan de bomen in het 

verleden zijn ontkiemd door de activiteiten van zijn voorouders. 

Zij hebben het destijds mogelijk gemaakt dat hier nu 

jonge bomen groeien: mopanes, knobbeldoorns, koortsbomen, 

winterdoorns en de jakhalsbers. Bossen en olifanten leven 

hier al eeuwen in harmonie. Terwijl de rode gloed van 

de zonsondergang vervaagt in de stoffige horizon verdwijnt 

de olifantenstier uit het zicht. Kort daarna draait de wind en 

brengt de bries de geur van regen met zich mee. 

Transformatie hangt in de lucht. n 

LEZING EN LEADERSHIP TRAIL 

Na de succesvolle Nederlandtour van wildernisgids Alan 

McSmith in 2022, komt hij in april 2023 opnieuw naar 

Nederland. Willem Vreeswijk (Stichting New Financial Forum) 

en Kees Dullemond (INSVER, Instituut Verduurzaming 

Verzekeringsbranche) hebben Alan McSmith bereid 

gevonden op 13 april een exclusieve lezing te verzorgen 

op de bijzondere locatie De Groene Afslag te Laren. Een 

unieke kans om de wijsheid van Alan, al ruim dertig jaar 

wildernisgids in Afrika, te ervaren. 

Meer informatie en inschrijvingen: 

www.newfinancialforum.nl/events/lezing-alan-mcsmith. 

Alan McSmith en de stichting New Financial Forum zijn 

voornemens een meerdaagse Leadership Trail te organiseren 

naar de Okavanga Delta in Botswana. Met minimaal 

acht deelnemers gaan we deze unieke reis organiseren. 

Meer informatie? Mail naar willem@newfinancialforum.nl. 



Een gemeenschapsboerderij die ruim honderd huishoudens van lokaal 

voedsel voorziet, een ecodorp waar je betaalbaar kunt wonen 

en een wereldwijde beweging van duizenden mensen die samen uitgeputte 

landschappen herstellen: deze pioniers laten zien dat vrijwel 

alles mogelijk is, zodra je de focus verlegt van ‘zij’ naar ‘wij’. 

Een ecologische 

wereld bouwen 

doe je samen 

TEKST NADINE MAARHUIS 

we een nieuwe economie 

willen creëren, 

waarin niet geld maar 

de ecologie leidend 

is, moeten we het ‘zijnarratief’ 

én het ‘ik- 

“Als 

narratief’ achter ons laten”, stelt lector 

Betekeniseconomie Kees Klomp. “Want 

wanneer we wachten totdat ‘zij’ – de 

grote vervuilers en overheden – in actie 

komen, of we alle verantwoordelijkheid 

op onze eigen schouders leggen, 

ervaren we vooral frustratie en machteloosheid. 

Terwijl denken in termen van 

‘wij’ mensen juist in hun kracht zet.” 

Zodra je op lokaal niveau jouw ‘wij’ 

vindt – een groep gelijkgestemden die 

samen in actie wil komen – ontstaat namelijk 

beweging, weet ook ecoloog en 

filmmaker John D. Liu. Nadat hij zijn 

journalistieke carrière begin jaren ’90 

aan de wilgen hangt om zich volledig 

op landschapsherstel te focussen, voelt 

hij zich in eerste instantie een roepende 

in de woestijn. “Het overtuigen van 

mensen kostte me zoveel energie, dat ik 

te weinig overhield voor het daadwerkelijke 

herstelwerk”, vertelt hij. “Toen 

heb ik besloten: vanaf nu focus ik alleen 

nog op mensen die wél willen.” 

“VRIJWEL ALLES IS 

MOGELIJK ZODRA JE 

DE FOCUS VERLEGT 

VAN ZIJ NAAR WIJ” 

LANDSCHAPHERSTEL 

Sindsdien slaagt John er keer op keer 

in om overal ter wereld zijn ‘wij’ te vinden: 

groepen wetenschappers, overheidsmedewerkers, 

boeren en andere 

betrokkenen met wie hij samen ecosystemen 

regenereert. In 1995 komt hij bij 

het Loess Plateau terecht, een gebied in 

China ongeveer even groot als België. 

“Toendertijd was het één van de meest 

gedegradeerde landschappen op Aarde”, 

herinnert John. “Het leek wel een 

soort Grand Canyon, vol kurkdroge valleien 

die gevormd waren door heftige 

regens.” 

Inmiddels is het landschap weer 

groen, vruchtbaar en productief, zien 

we in John’s documentaire The Lessons 

of the Loess Plateau. “Eigenlijk is het heel 

simpel: geen enkel landschap put zichzelf 

uit”, legt de ecoloog uit. “Degradatie 

komt dus vrijwel altijd door mensen. 

Zodra je daarmee ophoudt, en de 

natuur een beetje op weg helpt, begint 

het herstel. Dan komt de watercyclus terug, 

worden bodems weer vruchtbaar, 



filtert de natuur giftige stoffen uit het 

systeem en neemt biodiversiteit toe.” 

Om anderen in staat te stellen bij 

te dragen en hun ‘wij’ te vinden, richt 

John in 2017 Ecosystem Restoration Camps 

op: een wereldwijde beweging van 

landschapsherstel waarbij iedereen – 

ecoloog of niet – zich kan aansluiten. 

“Inmiddels zijn er 57 landschapsherstelprojecten 

op zes verschillende continenten 

waar meer dan 20.000 mensen 

hebben meegeholpen om 9.000 

hectare te herstellen en ruim 2,7 miljoen 

planten en bomen te planten”, vertelt 

John trots. Vóór 2030 wil hij hier 

100 projecten, één miljoen betrokkenen 

en 3,1 miljoen hectare van maken. 

“We moeten onze landschappen op dezelfde 

schaal gaan herstellen als we ze 

nu verwoesten. Dat lukt alleen samen.” 

Loess Plateau BEELD COMMONLAND 

BETAALBAAR WONEN VOOR 

IEDEREEN 

Ook Ad Vlems, medeoprichter van Ecodorp 

Boekel, kent de kracht van het collectief. 

Samen met zijn vrouw en een 

groep (op dat moment toekomstige) bewoners, 

slaagde hij erin om 36 klimaatpositieve 

woningen voor 180.000 euro 

per stuk te realiseren, en ze vervolgens 

als sociale huurwoningen te verhuren. 

Ad: “We zijn onze eigen projectontwikkelaar 

en huisbaas, dus we hoeven geen 

winst te maken. De sociale huurinkomsten 

zijn precies genoeg om onze lening 

in dertig jaar af te betalen. Zo blijven 

huizen plekken om in te wonen, 

in plaats van investeringsobjecten om 

geld mee te verdienen.” 

“In het ecodorp hebben we een eigen 

voedselbos waaruit zestig procent 

van ons voedsel komt. Dat eten is gratis”, 

vertelt Ad. “Ook hergebruiken we 

regenwater en hebben we dankzij het 

duurzame energiesysteem geen energiekosten.” 

Als groep gedreven burgers 

kun je de sociale en ecologische lat heel 

hoog leggen, merkt hij. “Neem de huizen. 

Doordat je die zelf bouwt, kun je 

zeggen: we willen dat alles gemaakt is 

van organische materialen of van afval. 

In onze fundering zit bijvoorbeeld glasschuim, 

een reststroom van de glasrecyclingindustrie, 

en onze muren zijn gemaakt 

van kalkhennep. Hierdoor zit in 

onze woningen meer CO2 opgeslagen 

dan nodig was om ze te bouwen.” 

EEN BOERENGEMEENSCHAP 

Boer Andres Jara ziet hetzelfde gebeuren 

in de landbouw. Ook daar stellen 

sterke gemeenschappen boeren in staat 

om maatschappelijke problemen te tackelen. 

“Bij de Stadsgroenteboer, een 

boerderij aan de westrand van Amsterdam, 

werken we op basis van Community 

Supported Agriculture”, vertelt Andres. 

“Dit betekent dat mensen – in ons geval 

150 huishoudens – voor een oogstseizoen 

lid kunnen worden. Elke week 

ontvangen ze een groentepakket, voor 

een vast bedrag. In tijden van overvloed 

hebben alle leden mazzel, maar als er 

iets mislukt, heeft iedereen die week 

een beetje minder.” 

Dankzij dit model zijn Andres en 

zijn collega-boeren niet alleen verzekerd 

van een leefbaar inkomen, maar 

kunnen ze ecologisch ook doen wat 

nodig is. Zo gebruikt de boerderij geen 

kunstmest of pesticiden en kiezen ze 

voor regeneratieve landbouwtechnieken, 

zoals no-dig. Andres: “Dit betekent 

Voedselbos Ecodorp Boekel. 



De Stadsgroenteboer. 

dat we onze groentetuin niet omploegen, 

waardoor het bodemleven ongestoord 

haar ding kan doen. Zo bouw je 

de bodem op, met meer koolstofopslag, 

waterretentie, biodiversiteit en gezondere 

gewassen als gevolg.” 

Ook herstelt de boerderij de verbinding 

tussen mensen en hun voedsel, 

door leden actief bij het reilen en zeilen 

te betrekken, bijvoorbeeld tijdens 

meewerkdagen. En dankzij het solidaire 

betaalsysteem kan iedereen aansluiten 

(mensen met minder budget kunnen 

kiezen voor een goedkopere optie, 

die leden met een hoger inkomen weer 

compenseren). Andres: “De gemeenschap 

zorgt in alle opzichten voor evenwicht: 

economisch, sociaal én ecologisch.” 

AAN DE SLAG 

De groep mensen die verlangt naar een 

ecologische wereld groeit, iedere dag. 

Laten we ons in dat verlangen verenigen. 

Want zodra we onze ‘wij’ gevonden 

hebben, gebeurt er iets magisch. Dan 

zijn we in staat om ‘het systeem’ - dat 

we overal en altijd met elkaar vormengeven 

- te veranderen. Boerderij voor 

boerderij, gemeenschap voor gemeenschap, 

landschap voor landschap… n 

Nadine Maarhuis is journalist, schrijver, videograaf, 

afgestudeerd socioloog en hoofdredacteur 

van MaatschapWij. 

ZO KOM JE SAMEN IN ACTIE: 

Op ‘We Are the Regeneration’ vind 

je regeneratieve boerderijen waarbij 

je je vandaag nog kunt aansluiten. 

Ook Herenboeren en CSA Netwerk 

verbinden je met jouw voedselgemeenschap. 

Zelf een gemeenschapsboerderij 

beginnen? Boerderij Bodemzicht 

verzorgt opleidingen en Stichting 

Lenteland, Land van Ons en Aardpeer 

helpen je met de zoektocht 

naar grond. 

Wil je je aansluiten bij een ecologische 

woongemeenschap of er zelf 

eentje oprichten? Neem een kijkje 

op Global Ecovillage Network Nederland 

en Tiny House Nederland. 

Voor iedereen die samen met anderen 

landschappen wil herstellen, 

dat kan via Ecosystem Restoration 

Camps. Ook Commonland en Rewilding 

Europe zijn goede startpunten. 

Of het nu over energie, spullen, 

voedsel, wonen of democratie gaat: 

de online ‘Localization Action Guide’ 

van Local Futures helpt je om 

samen met én voor jouw gemeenschap 

een verschil te maken. Meer 

over deze organisatie, en oprichter 

Helena Norberg-Hodge, lees je op 

pagina 36. 



Door economieën te lokaliseren, kunnen we mens en natuur helen, 

weet Helena Norberg-Hodge. Met Local Futures bouwt ze aan een 

wereld waarin lokaal het nieuwe globaal is: “Op lokaal niveau kun je 

de behoeften van de gemeenschap en de Aarde weer centraal stellen 

in plaats van de verlangens van grote bedrijven.” 

De toekomst 

is lokaal 

TEKST NADINE MAARHUIS 

Stel je een economisch systeem 

voor dat vrijwel volledig lokaal 

is. We weten waar onze 

spullen vandaan komen en 

onze levensbehoeften – zoals 

voeding en energie – vervullen 

we in de regio. Verpakkingen zijn hierdoor 

vrijwel overbodig geworden en 

onze uitstoot is sterk gedaald. Natuurlijk 

zijn er uitdagingen, maar we werken 

samen met elkaar en de natuur, en 

dat maakt gezond en gelukkig. 

Na zich jarenlang in de kracht van 

lokaal verdiept te hebben weet auteur, 

filmmaker en oprichter van Local Futures 

Helena Norberg-Hodge dat dit 

droombeeld een reële optie is. Zodra 

dingen zich op een menselijke schaal 

afspelen, verdwijnen destructieve praktijken 

namelijk als vanzelf. Een ‘multipliereffect 

van oplossingen’, noemt Helena 

dit. “Alle crises komen voort uit ons 

geglobaliseerde economische systeem 

dat veel te veel macht heeft gegeven 

aan corporate hebzucht. Door die macht 

terug te geven aan lokale bewoners en 

bedrijven kunnen we onze samenlevingen 

transformeren. Geen enkele weldenkende 

gemeenschap zou – zoals 

onze overheid wél doet – immers concluderen: 

‘Oh, we vervuilen het water 

en nu wordt het verkocht in flesjes, en 

we hebben het bos gekapt, dat is vooruitgang 

voor onze gemeenschap.’” 

GLOBAAL VERSUS LOKAAL 

Neem voedsel. Op dit moment slepen 

we voedsel de hele wereld over, waardoor 

het plastic en chemicaliën nodig 

heeft om ‘vers’ te blijven. En omdat boeren 

voor de wereldmarkt produceren, 

worden ze gedwongen steeds verder op 

te schalen, met monoculturen, pesticiden 

en bio-industrie als gevolg. 

Halen we voedselproductie dichterbij 

huis, dan verandert alles. “In de 

meeste supermarkten krijgt de boer 

“ALLES WAT TÉ GROOT IS, 

LOOPT UIT DE HAND” 

minder dan tien procent van de verkoopprijs, 

terwijl ze op boerenmarkten 

zo’n 80 procent ontvangen, soms zelfs 

meer”, vertelt Helena. “Dit betekent dat 

je de prijs van het meest voedzame én 

biologische voedsel kunt verlagen terwijl 

de winst voor de boer enorm toeneemt.” 

Tel daarbij op dat in lokale voedselsystemen: 

1) Boeren in contact staan 

met burgers en zo hun voorkeuren leren 

kennen, 2) voedselkilometers drastisch 

afnemen, 3) de noodzaak voor 

plastic verpakkingen zo goed als verdwijnt 

(omdat voedsel niet langer beschermd 

hoeft te worden tijdens ellenlange 

transporten), 4) voedselverspilling 

afneemt omdat boeren producten 

die er niet ‘perfect’ uitzien ineens wel 

kunnen verkopen en 5) boodschappen 

doen zoveel fijner is. Helena: “Een 

vriendin vertelde laatst dat ze iedere 

week naar drie boerenmarkten gaat 

vanwege de sfeer. Het is levendig, je 

ziet overal ouders met hun kinderen 

en op de meeste boerenmarkten zijn er 

kansen voor lokale muzikanten en ambachtsmensen.” 



HELENA NORBERG-HODGE: 

“VERBINDING OP EEN DIEP 

ONDERSTEUNENDE MANIER.” 

BEELD LOCAL FUTURES 

ZO CREËREN WE EEN LOKALE 

WERELD 

Naast het ondersteunen van lokale 

voedselsystemen – bijvoorbeeld door 

boerenmarkten te bezoeken of lid te 

worden van een Community Supported 

Agriculture boerderij – is er nog veel 

meer dat je kunt doen om van lokaal 

het nieuwe globaal te maken. Helena 

geeft tips: 

1. Spendeer en investeer je geld lokaal 

Hoe langer geld in de lokale economie 

circuleert, hoe meer lokale bewoners, 

burgerinitiatieven en bedrijven het bereikt. 

Dus wanneer je iets nodig hebt 

(nieuw of tweedehands), vraag jezelf af: 

waar kan ik dit in mijn gemeenschap 

vinden? Sluit je bijvoorbeeld aan bij een 

‘support your locals’ campagne. Of omarm 

een gemeenschapsmunt, ook wel 

LETS (Local Exchange Trading Systems) genoemd. 

Deze alternatieve vormen van 

geld stimuleren de lokale economie en 

zorgen ervoor dat mensen met weinig 

‘echt’ geld ook kunnen meedoen aan 

het gemeenschapsleven. 

2. Regel je energiebehoeften dichtbij 

huis 

Net zoals het logisch is om voedsel 

dichtbij consumenten te produceren, is 

het ook logisch om energie dichtbij gebruikers 

te genereren. Door lid te worden 

van een lokale energiecoöperatie, 

of er zelf eentje te starten, draag je bij 

aan een wereld zonder enorme energienetwerken 

die grond en hulpbronnen 

opslokken. Bovendien betekent investeren 

in gedecentraliseerde energiebronnen 

minder (politieke) macht voor corporate 

energiegiganten. 

3. Stimuleer plaatsgebonden onderwijs 

In plaats van kinderen voor te bereiden 

op een lokaal bestaan en hen de tools 

te geven om regionale uitdagingen op 

te lossen, stomen standaard curricula 

kinderen klaar voor een toekomst in 

het geglobaliseerde economische systeem. 

Gelukkig erkennen steeds meer 

‘alternatieve scholen’ het belang van 

vrijheid en creativiteit, natuureducatie 

en klassen met scholieren van alle 

niveaus. Door je kind(eren) voor zo’n 

school op te geven of onderwijspioniers 

met je tijd en skills verder te helpen, 

kunnen we regeneratief onderwijs een 

boost geven. 

4. ‘Moeder’ de wereld om je heen 

We hebben onze ecosystemen dusdanig 

beschadigd dat we inmiddels op een 

punt zijn gekomen waar we mensen 



Young Farmers Connect. 

BEELD LARA ARNOTT PHOTOGRAPHY 

nodig hebben om onze bodem, biodiversiteit, 

rivieren en het klimaat te herstellen. 

Dus ‘moeder’ de wereld om je 

heen, bijvoorbeeld door je stad/ buurt/ 

straat te vergroenen, je eigen tuin om 

te toveren tot mini-natuurgebiedje of je 

handen uit de mouwen te steken in het 

lokale voedselbos. 

MET BELEID VOOR DE WERELD 

Om wat Helena noemt ‘kleine schaal 

op grote schaal’ te creëren, moeten bewegingen 

van onderaf samengaan met 

top down actie. “Overheden hebben grote 

bedrijven via vrijhandelsverdragen 

carte blanche gegeven, en zo oneerlijke 

concurrentie voor lokale ondernemers 

gecreëerd. We hebben internationale 

beleidsmaatregelen nodig die macht 

decentraliseren en ervoor zorgen dat 

corporates die zich destructief gedragen 

het in hun zakken gaan voelen.” 

“Kleinschalige ecologische productie 

is arbeidsintensief, en op dit moment 

wordt arbeid flink belast. Door 

hulpbronnen, energie en vervuiling 

zwaarder te belasten dan arbeid kunnen 

we deze disbalans herstellen”, gaat 

Helena verder. “En door niet langer fossiele 

brandstoffen en industriële landbouw, 

maar duurzame energie en lokale 

voedselproductie te subsidiëren, 

kunnen we een wereld creëren waarin 

globale productieketens, monoculturen 

en bio-industrie ook financieel onhoudbaar 

worden.” 

VAN IK NAAR WIJ 

“. Zelfs jonge kinderen confronteren we 

op school continu met concurrentie en 

onzekerheid. We moeten onszelf veel 

bewuster met elkaar verbinden, niet alleen 

op een niet-competitieve manier, 

maar op een diep ondersteunende manier”, 

aldus Helena. 

“Er is ons altijd verteld dat we trots 

moeten zijn op onze individualiteit, 

maar uiteindelijk wil ieder mens liefde 

ontvangen. En dat is oké. Het is oké 

om te voelen dat je anderen nodig hebt. 

Wanneer we bereid zijn om hier binnen 

onze gemeenschappen openlijk 

over te praten, kunnen we onszelf helen 

terwijl we tegelijkertijd samen het 

systeem vernieuwen en zo ook de wereld 

om ons heen helen.” 

“ZOVEEL VAN ONZE NEERSLACHTIGE GEVOELENS, MENTALE 

WORSTELINGEN EN ANGSTEN ONTSTAAN DOORDAT WE VAST- 

ZITTEN IN EEN SYSTEEM DAT ONS TEGEN ELKAAR OPZET” 

De oorspronkelijke versie van dit verhaal verscheen 

op MaatschapWij: hét platform voor 

een groen, gezond en verbonden Nederland. 

Lees verder op www.maatschapwij.nu. n 



– e s s a y – 

Stop met tuinieren, 

bescherm de natuur 

Twee miljard mensen leven in vochtige huizen en in vervuilde lucht 

en bijna tien procent van alle mensen – oftewel 829 miljoen mensen 

– lijdt honger. Tegelijkertijd, onder het mom van economische groei, 

verwoesten we onze natuurlijke leefomgeving en de biodiversiteit die 

cruciaal zijn om te kunnen overleven op deze planeet. 

TEKST JOANNA WIS-BIELEWICZ 

In 2009 heeft een groep wetenschappers van het Swedish 

Immunity Center negen processen geïdentificeerd 

die de stabiliteit op aarde reguleren. Ze ontwikkelden 

vervolgens een methode om de negen planetaire grenzen 

te kwantificeren. Door binnen deze grenzen te blijven, 

blijft de planeet leefbaar, ook voor mensen. Het 

overschrijden van deze grenzen vergroot het risico aanzienlijk 

van onomkeerbare en grootschalige schadelijke klimaatverandering 

en de vernietiging van de natuur en bedreigt het 

bestaan van het leven op aarde. 

Aardwetenschapper prof. Johan Rockström, die aan het 

hoofd stond van het team dat deze planetaire grenzen heeft 

bestudeerd, zegt dat de combinatie van bomen, planten, microben, 

fytoplankton en roofdieren de grootste bijdrage leveren 

aan het aanpassingsvermogen van de planeet. Het huidige 

economische systeem en de levenswijze van de geïndustrialiseerde 

wereld heeft al zes van de negen planetaire grenzen 

overschreden, inclusief de grens van biodiversiteit. 

Elke dag verliezen we 150 tot 200 soorten planten en dieren. 

Eén miljoen van de circa acht miljoen soorten die leven op 

aarde worden op dit moment met uitsterven bedreigd. Het 

aantal gewervelde dieren (vissen, weekdieren, reptielen en 

zoogdieren) is met 65 procent afgenomen ten opzichte van 

1970. Indien we het verlies van biodiversiteit niet tegengaan, 

zal ook de mensheid uitsterven. 

Biodiversiteit en gezonde ecosystemen zorgen voor schone 

lucht, schoon drinkwater, een gezonde bodem, gezonde flora 

en daarmee een gezonde voedselproductie. Daarnaast helpt 

biodiversiteit bij het terugdringen van klimaatverandering en 

PLANETAIRE GRENZEN 

De planetaire grenzen waarbinnen de mensheid moet 

opereren om duurzaam gebruik te kunnen blijven maken 

van de hulpbronnen op aarde zijn: de opwarming 

van de aarde (broeikaseffect), verlies van biodiversiteit, 

sluiten van de stikstof- en fosforkringloop, gat in de ozonlaag, 

oceaanverzuring, waterschaarste, landgebruik (beperken 

landbouwgrond), chemische verontreiniging van 

toxische stoffen en plastics; en de concentratie schadelijke 

verbindingen in de atmosfeer. 

Veel grenzen zijn bijna overschreden of al overschreden. 

De exacte waarden van de grenzen zijn arbitrair, 

maar de aanpak wordt gezien als een veelbelovende eerste 

stap voor een veilig voortbestaan van de mensheid. 

Bron Universiteit Wageningen. 



Joanna Wis-Bielewicz: “Wij zijn Arka.” 

BEELD JOANNA WIS BIELEWICZ, ØRSTED POLSKA 

zorgt het voor klimaatadaptie. Ecologie is de basis van ons bestaan. 

Zonder ecologie geen economie. Meer dan de helft van 

alle BNP’s wereldwijd is afhankelijk van goed functionerende 

ecosystemen. Dan gaat het over een bedrag van 41,7 triljoen 

dollar. Als we de natuur vernietigen, vernietigen we onszelf. 

Daarom is het van het grootste belang ongerepte natuurgebieden, 

zoals de Amazone, te beschermen. Ook zullen in onze 

eigen leefomgeving aan de slag moeten. Onder meer door 

groene daken en muren aan te leggen, door veel minder gras 

te maaien en door de natuur veel meer haar gang te laten in 

onze eigen tuinen. Zo creëer je plaatselijke ecosystemen. 

DE TUIN WORDT WAKKER 

Mary Reynolds is een Iers tuinliefhebber, een eco-collega en 

auteur van de bestseller The Garden Awakening. Daarnaast is 

ze de jongste vrouw ooit die een gouden medaille won op de 

prestigieuze Britse Chelsea Flower Show (2002). Zij zegt dat 

het hoog tijd is dat mensen moeten stoppen met tuinieren 

en in plaats daarvan de natuur moeten terugbrengen naar 

hun tuinen. Zij moeten beschermers worden van hun stukje 

grond. Ze roept alle grondbezitters op, zowel particulieren 

als bedrijven en overheden, om minstens de helft van hun 

grond terug te geven aan de natuur. Dit ter bescherming van 

de biodiversiteit en van het leven op aarde. 

Reynolds, tevens auteur van We Are the ARK; Returning Our 

Gardens to Their True Nature Through Acts of Restorative Kindness, 

is ook initiatiefnemer van de We Are the Arka-beweging, waarin 

het bijbelse Arka vrij vertaald staat voor goede daden met 

betrekking tot het herstel en de bescherming van diverse vormen 

van leven. De beweging bestaat momenteel uit bijna duizend 

landeigenaren wereldwijd. In Polen zijn er officieel vier 

Arken: Forest im. Arkadiusz Szarańca, in het dorp Volovno, 

vlakbij Olsztyn, de Wilde Monica Garden in Miedniewice met 

twee Arken en mijn Safe Harbor in Zal/ubice New, een klein 

dorpje ten zuiden van Warschau waar het niet maaien van 

je gazon als slordig wordt betiteld. Maar dit ongemak wat ik 

heb met mijn buren valt totaal in het niet vergeleken met 

waarmee landeigenaren worden geconfronteerd die land terug 

willen geven aan de natuur. 

De boer Randal Plunketta (Ierse boer, baron en heavy metal 

fan) en de Engelsman Alan Ellis (een gepensioneerde boer 

uit Ivybridge, Devon) kregen hiermee te maken. De eerste gaf 

300 hectare terug aan de natuur, de tweede transformeerde 

zijn grondgebied van 40 hectare tot een enorme bloeiende 

weide. De buren van Plunketta vonden zijn beslissing onachtzaam. 

“Ze vonden me een idioot, losbandig en gestoord. Een 

boer zei tegen me dat ik me moest schamen omdat ik mijn 

boerderij om zeep hielp,” herinnert hij zich. Ellis zegt dat hij 

zijn buren liever helemaal niet vraagt naar hun mening. 

SPECTACULAIR 

Misschien wel het meest spectaculaire voorbeeld van particuliere 

natuurbescherming is de nalatenschap van Kristine 

McDivitt-Tompkins. Zij is oprichter van de Tompkins Conservation 

Foundation en medeoprichter van Patagonia, waar ze 

jarenlang voorzitter van was. Haar echtgenoot Doug Tompkins, 

die in 2015 overleed, was medeoprichter van Esprit en 

North Face. Tijdens hun twintigjarige huwelijk streden ze onder 

meer voor natuurbehoud in Patagonië, waarbij ze grond 

opkochten om het te beschermen tegen ondernemingen die 

de biodiversiteit zouden vernietigen. 

In januari 2018 tekende Kristine (namens de echtgenoten 

van de Tompkins Conservation Foundation) samen met 

de Chileense president Michelle Bachelet een aantal decreten 

waarmee vijf nieuwe nationale parken werden gecreëerd en 

drie andere werden uitgebreid. Op deze manier werd in totaal 

meer dan 4 miljoen hectare aan grond tot beschermd gebied 

verklaard. Meer dan 400.000 hectare van dit land is vervolgens 

door Kristine gedoneerd aan de overheid. Het was de 

grootste landdonatie ooit van een particuliere instantie aan 

de Chileense overheid. 

Ik hoop dat de Chileense overheid het vertrouwen van 

deze Tompkins vrouwen niet zal beschamen, want helaas 

wijst het verleden uit dat veel overheden dat vaak wel deden. 



“Als we de natuur vernietigen, vernietigen we onszelf.” 

“De Amazonestammen werken samen om de rechten van de 

mens te beschermen en die van ons mondiale erfgoed.” 

RECHTEN 

Oorspronkelijk was het land in handen van inheemse volkeren. 

Geschat wordt dat circa 65 procent van al het land in 

de wereld via pacht en huur nog altijd wettelijk in eigendom 

is van deze oorspronkelijke volkeren. Er zijn echter nauwelijks 

landen die deze officiële rechten erkennen, ook al maken 

een aantal overheden momenteel wel deze stap. Andere 

landen, zoals de overheden van Brazilië en Ecuador, treden de 

rechten van inheemse volkeren met voeten. Het uitgestrekte 

Amazonegebied – waaronder ook beschermde gebieden toebehorend 

aan de oorspronkelijke volkeren – worden nog altijd 

verkocht aan bedrijven die grondstoffen als olie en goud 

ontginnen of op grote schaal voedsel produceren. Hierdoor 

worden de meest waardevolle delen van het regenwoud, waar 

de fragiele balans van het ecosysteem van de aarde van afhankelijk 

is, verwoest. 

Belén Paez, directeur van de Pachamama Foundation in 

Ecuador: “In Ecuador laten de Amazonestammen – ondanks 

500 jaar onrecht, kolonialisme en wreedheid – nu een hele 

krachtige stem horen. Zij vormen op dit moment de sterkste 

maatschappelijke beweging uit onze geschiedenis. Deze mensen 

komen op voor hun waarden, hun tradities en gaan staan 

voor het heilige gebied waarin ze leven. Ze gaan de straat op 

om van politici te eisen dat het Amazonegebied wordt beschermd. 

Ze vragen aandacht voor sociale gelijkheid en de 

toekomst van het land en wijzen op de destructieve effecten 

van de voortdurende winning van natuurlijke hulpbronnen, 

met name fossiele brandstoffen, de belangrijkste bron van inkomsten 

van de Ecuadoriaanse overheid. De Amazonestammen 

zijn ondanks problemen tot een samenwerkingsverband 

gekomen om niet alleen de rechten van de mens te beschermen, 

maar ook die van ons mondiale erfgoed, het Amazone 

oerwoud.” 

Paez is een wetenschapper die zich al 25 jaar inzet voor de 

bescherming van de Amazone en de rechten van de mensen 

die in de regenwouden wonen. Zij is de vrouw van Manaria 

Kaji Ushigua Santi, leider van de Sapara, een Amazonestam 

en een van de helden uit de documentaire Curse of Abundance 

van de Poolse regisseur Ewa Ewart. 

LENTE 2023 NFM | 43


“Het netwerk dat het leven op aarde 

beschermt, is in gevaar.” 

Deze inheemse volkeren zetten zich al lange tijd in om de biodiversiteit 

te beschermen, waarbij ze vaak hun leven riskeren 

voor ons allemaal. Het Amazonegebied, maar ook andere belangrijke 

ecosystemen zoals de oceanen en Antarctica, zijn levensbronnen 

van de aarde. 

De luchtvochtigheid van de Amazone beperkt zich niet 

tot het stroomgebied van de rivieren, maar vormt het hart 

en een integraal onderdeel van het continentale klimaatsysteem. 

Elk land in Zuid-Amerika – afgezien van Chili dat afgezonderd 

ligt door het Andes-gebergte – profiteert van de 

vochtigheid van de Amazone. Aan de andere kant echter leidt 

ontbossing tot een gigantische uitstoot van broeikasgassen 

wat weer leidt tot versnelde mondiale klimaatveranderingen. 

“Het mag duidelijk zijn dat de ecosystemen op onze planeet 

met elkaar verbonden zijn en dat onze levens afhankelijk zijn 

van deze goed functionerende systemen. Dus ja, overal ter wereld, 

zelfs in Europa, raakt de verwoesting van het Amazonegebied 

mensen persoonlijk,” zegt Paez. 

Het Amazonegebied vormt met meer dan drie miljoen 

soorten planten en dieren de grootste biodiversiteit ter wereld. 

Goed om te weten dat een theelepel gezonde grond in 

een tuin net zo’n rijk ecosysteem bevat. In die theelepel bevinden 

zich meer bacteriën dan er vandaag mensen op de wereld 

rondlopen. Het kappen van een enorme hoeveelheid bomen, 

het vernietigen van biodiversiteit, het gebruik van giftige 

pesticiden hebben inmiddels geleid tot een catastrofe waar 

veel mensen nog niet bewust van zijn, namelijk massavernietiging. 

Overal ter wereld, zelfs in Europa, raakt de verwoesting 

van het Amazonegebied mensen persoonlijk,” zegt Paez. 

CIRKEL 

Terwijl beschavingen evolueren en de mens de band met het 

levensritme steeds meer kwijtraakt, vergeten we dat alles – 

van de zwamvlok of het mycelium, de mieren in het bos, tot 

de grote zoogdieren – een belangrijke rol spelen in de levenscyclus. 

Mary Reynolds: “Wanneer deze cirkel wordt doorbroken 

of wanneer de band met dit netwerk verdwijnt, dan verzwakt 

het systeem en is een instorting nabij. We zijn afhankelijk 

van de biodiversiteit en hebben het nodig voor schoon water 

en schone lucht, gezond voedsel en een mooie leefomgeving. 

Niet iedereen beseft hoeveel levende wezens het fundament 

vormen van het immuunsysteem van de aarde en onze bescherming 

tegen ziektes. Elk moment van ons leven is afhankelijk 

van ons bestaande netwerk.” 

Het netwerk zoals we dat kennen en dat het leven op aarde 

beschermt, is in gevaar. Het beschermen en herstellen van 

natuurlijke ecosystemen, ook door onze eigen grond aan de 

natuur terug te geven, zorgt ervoor dat we kunnen blijven leven 

op deze planeet. We kunnen onszelf nog steeds redden. 

Wij zijn Arka. n 

JOANNA WIS-BIELEWICZ 

Joanna Wis-Bielewicz is journalist, politica en moeder 

van twee dochters. Zij zet zich al meer dan twintig jaar in 

voor klimaatbescherming en werkte met internationale 

investeerders, overheden, lokale overheden, NGO’s, plaatselijke 

gemeenschappen en bedrijven om samen strategieën 

te ontwikkelen en te implementeren om zo systematisch 

de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen en 

de biodiversiteit te beschermen. 



– e s s a y – 

Het draait allemaal 

om bomen 

Al vanaf jongs af aan voel ik een diepe connectie met de ‘niet-menselijke’ wereld. Bomen en 

bossen voelen voor mij als een grote familie, ook al heb ik daar niet altijd expressie aan kunnen 

geven. De kap van een aantal gezonde bomen rondom ons huis leidt ertoe dat er op een dieper 

niveau een communicatie op gang komt. Ze geven mij de innerlijke kracht hoe ik hen een stem 

kan geven in een tijd waarin hun bestaansrecht hard nodig is voor alle leven op Aarde. 

TEKST TANJA ABBAS | BEELD DELIA SPATAREANU 

is a summer not soon to be forgotten.” Aan 

het woord is Giorgio Vacchiano, een bekende 

Italiaanse bosbouwwetenschapper en auteur 

van het boek De oerkracht van bomen, waarom het 

bos schreeuwt. Het is 13 juli 2022. In een verzengende 

hitte beklimmen we samen een berg op ‘This 

de grens van Italië en Zwitserland. Giorgio heeft zijn geheel 

eigen wijze om de taal van bossen te verstaan. Het is een combinatie 

van urenlange observaties in bossen en computersimulaties. 

Op deze wijze verzamelt hij samen met collega’s wereldwijd 

belangrijke gegevens hoe bomen en bossen reageren 

op klimaatverandering, bosbranden en windstormen. Enthousiast 

deelt hij zijn verhalen over hun wonderlijke wereld en 

veerkracht. Tegelijkertijd uit hij zijn grote bezorgdheid over 

hun welbevinden op dit moment. “Wat valt je op?” vraagt hij. 

“Het knisperende blad onder mijn voeten. Het is niet normaal. 

Het lijkt wel herfst in plaats van hartje zomer”, antwoord ik. 

Hij knikt bevestigend. “Het is een overlevingsmechanisme van 

de bomen tegen de droogte. Via de bladeren verdampt er veel 

water. Door ze af te stoten kunnen de bomen hun vocht op 

peil houden. De keerzijde is dat de bladeren nodig zijn voor 

fotosynthese. Als dat niet gebeurt, nemen bomen minder suikers 

op en vullen ze hun voedselvoorraden niet aan. Op langere 

termijn leidt het tot uitputting en verminderde weerstand.” 

We staan halverwege even stil en kijken om ons heen. We 

zien bruin verkleurde bossen voor zover het oog reikt. We 

vallen allebei stil. Dankzij de bomen kan al het leven, inclusief 

wijzelf, op Aarde leven. Ons lot is met hen verweven. 

Minder vitale bomen en bossen betekent minder zuurstof. 

Heel simpel. Er is geen rocket science voor nodig om dit te 

bewijzen. Ze zijn essentieel voor het herstellen van de balans 

in ons wereldwijde ecosysteem. Ze houden het water en de 

lucht gezond en het land letterlijk bij elkaar. Ze zijn gastheer 

of -vrouw voor ongelooflijk veel verschillende levensvormen. 

Bovendien zijn er inmiddels genoeg wetenschappelijke 

studies die onze onderlinge verbondenheid aantonen. 

Het is een grote wake-up call. De veranderingen op 

Aarde zullen sneller plaatsvinden en heftiger zijn dan wij 

denken. Nog langer wachten op wetenschappelijk bewijs of 

naar nieuwe technologische oplossingen zoeken is uitstelgedrag. 

De vraag hoe we de bossen die er nog zijn kunnen beschermen 

en onze relatie met hen weer in evenwicht kunnen 

brengen is dan ook een uitdaging met een dringende 

oproep. Ik pleit ervoor om te rade te gaan bij de bomen en 

bossen zelf, zodat we antwoorden kunnen krijgen hoe we 

weer met wijsheid kunnen handelen en in harmonie met 

hen kunnen samenleven. 



Tanja Abbas: “Bomen hun vrijheid teruggeven.” 

TREE TALK 

Giorgio is een van de mensen die ik interview voor de documentaire 

Tree Talk die ik samen met de Roemeense filmmaakster 

Delia Spatareanu op dit moment op eigen initiatief produceer. 

Door de roep van een gigantische eik ergens in Zuid- 

Engeland op te volgen, reizen Delia en ik low budget, met 

light equipment, slow travelend en zoveel mogelijk couchsurfend 

in de zomer van 2022 zes weken lang door een snikheet 

Europa. We zijn getuige van opgedroogde beken en rivieren, 

enorme bosbranden die in geen tientallen jaren op 

zo’n grote schaal zijn voorgekomen en een Matterhorn zonder 

sneeuw op de top. We interviewen verschillende mensen 

die ieder op hun eigen unieke wijze de taal van bomen verstaan 

en hen weer een stem geven. Dat bedoel ik letterlijk. 

Het gaat om mensen met een grote liefde voor bomen en bossen 

die zich vaak jarenlang hebben verdiept in hun wereld. 

Sommigen halen de kennis van de oude inheemse Europese 

natuurtradities weer terug. Anderen combineren een wetenschappelijke 

achtergrond met een diep intuïtief voelen en 

weten, waardoor aanvullende inzichten naar voren komen. 

Om enige richting te hebben zoeken we naar mensen die hier 

ook over publiceren. 

“HET GEBREK AAN EVENWICHT TUSSEN 

INTUÏTIE EN RATIO VERNIETIGT 

ECOSYSTEMEN EN CULTUREN” 

De rode draad in de documentaire is de taal van de bomen. 

Het is mijn ervaring – en gelukkig van velen – dat bomen 

rechtstreeks met elkaar communiceren én met alle leven om 

hen heen. Ook met ons. We zijn ons daar alleen niet zo van 

bewust. Bovendien is er in onze westerse cultuur en opvoeding 

weinig aandacht voor. Dat bomen levende wezens zijn 

is nog acceptabel voor velen. Dat ze enorm wijs en bijzonder 

intelligent zijn, dat we veel van hen kunnen leren en dat er 

een directe communicatie met hen mogelijk is, vinden veel 

mensen nog ‘te zweverig’. Dat is jammer, want het betekent 

dat we een schat aan waardevolle informatie buitensluiten. 

Gelukkig is dit aan het veranderen. Er zijn steeds meer initiatieven 

die opkomen voor een andere verhouding tussen de 



In gesprek met Mary Reynolds: “Allow the land to heal itself.” 

‘niet-mensen’ en de ‘mens’. Alles is onderdeel van de natuur. 

We staan er niet los van. We zijn het zelf. 

GUTFEELING 

Het initiatief voor Tree Talk is ontstaan nadat ik in 2019 getuige 

ben van een vrij rigoureuze kap van gezonde eiken, Douglassparren 

en beuken in het bos rondom ons huis. Het is niet 

de eerste keer dat ik het kappen van bomen meemaak. Toch 

is het dit keer een compleet andere ervaring. Los van het feit 

dat ik vind dat er over het algemeen respectloos met bomen 

en bossen wordt omgegaan en dat de waarde van een levende 

boom vele malen groter is dan van een gekapte boom, is er dit 

keer meer aan de hand. Ik ben mij ervan bewust dat de veerkracht 

van de natuur groot is, maar mijn ‘gutfeeling’ zegt dat 

het erg onverstandig is om met deze extreme droogte hun 

aanpassingsvermogen op de proef te stellen. Iets anders wat 

mij bezighoudt is de leeftijd van bomen. Het lijkt wel of bomen 

tegenwoordig niet meer oud mogen worden. Ik heb het 

gevoel dat dit een grote impact heeft, zonder dat ik nog precies 

kan duiden waarom. 

Terwijl de 35 meter lange Douglassparren met een zware 

plof als mikadohoutjes op elkaar vallen, gebeurt er iets in 

“ALLES IS ONDERDEEL VAN DE 

NATUUR, WE STAAN ER NIET LOS VAN, 

WE ZIJN HET ZELF” 

Delia Spatareanu aan het werk. 

mij. De bomen en ik worden één. Ik voel ze in mijn hele lijf, 

tot in mijn cellen, tot in mijn diepste wezen. In een rap tempo 

komen er beelden van bossen en oude bomen van over de 

hele Aarde voorbij. Ik word mij in een kort en tegelijkertijd 

oneindig moment bewust van hun onmetelijke kennisveld en 

intelligentie. Ze zijn grote geleiders van kosmische en aardse 

energieën en zorgen voor de balans van het aardmagnetisch 

veld. Omdat ze al miljoenen jaren langer op Aarde leven dan 

onze soort, kennen ze de evolutie van de Aarde en de mens 

als geen ander. Ze zorgen niet alleen voor onze zuurstof, ze 

zorgen er ook voor dat we mentaal stabiel en fysiek gezond 

kunnen blijven. 

Ik ben bekend met het communiceren met de fijnstoffelijke 

wereld, alleen is het dit keer weer een andere laag. Ik 

voel in mijn hart dat ik hier meer mee wil, ook al heb ik nog 



De Matterhorn. 

geen idee wat en hoe. Ik rond mijn betaalde werk af en verdiep 

mij vanaf dat moment in de wonderlijke wereld van bossen 

en bomen. Ik zit bij ze, observeer en luister. Ik bestudeer 

het werk van anderen en schrijf mijn ervaringen zoveel mogelijk 

op. Ik maak pelgrimstochten naar verschillende bossen 

in Europa. Vooral de Transsylvanische oerbossen in Roemenië 

zijn mijn favoriet, omdat deze nog de wilde, oorspronkelijke 

natuurkracht vertegenwoordigen. De schok is dan ook groot 

wanneer ik in een van hun Nationale Parken geconfronteerd 

wordt met grootschalige bomenkap. Ik kies er vanaf dat moment 

bewust voor om op te komen voor de bomen en bossen 

van Europa op een wijze die bij mij past. 

TREE TALK 

De film Tree Talk is een onafhankelijk, niet gesubsidieerd 

initiatief wat in de productiefase zit. Om de film af te ronden 

en op creatieve wijze te distribueren zijn donaties 

van harte welkom! Voor grotere donaties door bedrijven 

en instellingen hebben we een Funding Proposal. Je kunt 

daarvoor contact met ons opnemen via info@freeforests. 

org. Meer informatie vind je op www.freeforests.org. De 

Stichting Free Forests heeft een ANBI status. 

FREE FORESTS 

Nog niet zo lang geleden was het grootste deel van het Europese 

continent bedekt met oerbossen; wild en vrij. Nu zijn er 

nog maar een paar plukjes over. Met het verlies van de Europese 

bossen zijn we afgesneden van onze wortels, die hun oorsprong 

hebben in de oude natuurreligies voor de komst van 

het christendom en het rationele wetenschappelijke denken. 

We zijn het grootste deel van onze eigen inheemse wijsheid, 

hoe we in harmonie met het bos kunnen samenleven kwijtgeraakt. 

Dit gebrek aan evenwicht tussen intuïtie en ratio 

vernietigt ecosystemen en culturen. Het herstel van dit evenwicht 

is in dit deel van de wereld hard nodig. Als wij weer leren 

om contact te maken met bomen en bossen en naar hen 

te luisteren, zullen we heel anders met ze omgaan. Het betekent 

dat we ze weer hun vrijheid teruggeven. Ze zijn niet van 

ons. Ze zijn van zichzelf. Ze zijn er voor al het leven. Om aan 

dit gedachtegoed een fundament te geven, heb ik samen met 

anderen de Stichting Free Forests opgericht. 

Ik zie Tree Talk als een van de creatieve middelen binnen 

Free Forests om met elkaar in gesprek te gaan en zo bij te dragen 

aan een bewustzijnsverschuiving. De film brengt naast 

onze ecologische kennis andere, aanvullende informatie, wat 

kan leiden tot meer doordachte, liefdevolle beslissingen op 

alle niveaus in ons persoonlijk leven en onze samenleving. 

Het is een fascinerende ontdekkingsreis die hoopvolle perspectieven 

biedt. De Ierse Mary Reynolds zegt het in Tree Talk 

heel treffend: “Stop thinking that we know how to do it. Allow 

the land to heal itself. That’s our job. To be guardians, not 

gardeners. To be in service to this web of life.” n 



– e s s a y – 

Internationale Vrouwendag 

Roe v. Wade vraagt 

ook hier nieuw 

soort activisme 

Voormalig advocate Femke de Jong – Struiksma woonde en werkte tijdens 

de Trump-jaren in Texas (VS). In het kader van Internationale Vrouwendag 

beschrijft ze hoe het daar voor vrouwen zó snel zó mis kon gaan en waarom 

dit ook in Nederland een nieuw soort activisme vraagt. 

TEKST FEMKE DE JONG-STRUIKSMA 

Zaterdag, 25 juni 2022. Mijn man en ik worden in 

Taiwan wakker met het bericht dat het Amerikaanse 

Hooggerechtshof de constitutionele bescherming 

van het recht op abortus heeft beëindigd. Het 

nieuws raakt ons persoonlijk. Niet omdat ik ongewenst 

zwanger ben, integendeel: de toekomst van 

ons gezin ligt in Texas, in de cryo faciliteit van een IVF-kliniek. 

Die toekomst wordt nu bedreigd. Amerikaanse evangelicals zien 

abortus namelijk niet ‘slechts’ als het afbreken van een ongewenste 

zwangerschap, maar als iedere handeling die de conceptie 

of voortgang van een mogelijke zwangerschap zou kunnen 

verhinderen. IVF is hen al jaren een doorn in het oog, omdat 

er tijdens de behandeling embryo’s verloren kunnen gaan. 

We laten het nieuws op ons inwerken. “Wat nu?”, vraagt 

mijn man. “We moeten de dokter mailen”, zeg ik. “De midterms 

komen er aan, die embryo’s moeten daar weg. Misschien 

moet ik naar Amerika, nu we het zelf nog kunnen beslissen.” 

CHRISTELIJK NATIONALISME 

Ik volg de opkomst van christelijk nationalisme al jaren. 

Christelijk nationalisme is iets anders dan het christelijk geloof: 

het is een machtsgedreven identiteitsbeweging die vindt 

dat The American Way of Life met uitsterven wordt bedreigd 

door de opkomst van het feminisme, de LHBTI+-beweging en 

de multiculturele samenleving. Met de opkomst van emancipatiebewegingen 

is angst ontstaan dat gelijke rechten voor 

bevolkingsgroepen die van oudsher onderdrukt worden, afbreuk 

doet aan de sociaal-economische positie van de rest. 

Dat is ook zo: als je het speelveld gelijk trekt krijgen mensen 

die traditioneel een streepje voor hadden ineens meer concurrentie. 

De oplossing wordt gezocht in het bestrijden van 

de ander, niet in het aanpakken van systemische factoren – 

zoals het gebrek aan onderwijs, gezondheidszorg en een eerlijk 

belastingstelsel – waar iedereen onder lijdt. Het is een 

race to the bottom, die sinds de jaren zeventig van de vorige 



“De strijd tegen abortus 

gaat niet over abortus 

maar over zelfbehoud.” 

eeuw aan de gang is en in een stroomversnelling kwam toen 

Trump op 9 november 2016 tot president werd verkozen. 

TRUMP 

Vanaf september 2016 kreeg ik er in mijn werk en privé dagelijks 

mee te maken, toen mijn man en ik naar Texas (VS) 

verhuisden. De avond dat Trump werd verkozen, zat ik kotsmisselijk 

voor de televisie. Ik kon op dat moment niet goed 

duiden waarom. Jaren later gaf Elizabeth McLaughlin, een 

Amerikaanse women leadership trainer en activist, woorden 

aan het gevoel. In haar boek, Becoming Heroines, schrijft ze: 

“And the shock of that moment broke many of us. I have said 

many times since that the thing about that moment for so 

many women is that we knew – maybe not consciously, but 

we knew – the absolute craven, revolting nature of what was 

to come – that it would be hateful, violent, a descent into 

madness and mass death for this country and the world. We 

knew on some level that it would be worse than we could 

even at that moment imagine. We knew.” 

In Texas ging de situatie in rap tempo achteruit. De sfeer 

verhardde, de angst om iets verkeerds te zeggen was tastbaar. 

Er werden honderden maatregelen ingevoerd, allen gericht 

op het verstevigen van conservatieve machtsverhoudingen. 

Wapenwetten werden versoepeld, ook voor plegers van huiselijk 

geweld. Stemlokalen in liberale districten werden gesloten 

en burgers mochten op eigen initiatief, gewapend toezicht 

houden op verkiezingen. Inmiddels worden openbare 

schoolbibliotheken gezuiverd van ‘controversiële’ boeken – 

zoals het Dagboek van Anne Frank - en is jeugdzorg geïnstrueerd 

om alle ouders van transgender kinderen te onderzoeken 

wegens kindermisbruik. 

Als neutrale buitenlander kon ik hier met alle partijen – 

van ultraconservatief tot Bernie Sanders-fan – vrij over praten. 

Voor de buitenwereld leek het alsof de posities heel ver 

uiteen lagen, aan mijn keukentafel vertelden men een ander 

verhaal. Vrijwel iedereen was het erover eens dat dit echt niet 

ok was. Toch bleef men massaal conservatief stemmen, zelfs 

toen Texas impopulaire, onwettige maatregelen trof om het 

recht op abortus aan banden te leggen. 

ABORTION BAN 

De eerste maatregel hield in dat burgers iedereen die zij van 

assistentie bij abortus verdenken – in welke vorm dan ook – 

voor de rechter mogen slepen. Iedereen: dus niet alleen de 

zwangere vrouw of arts, ook de vriendin die haar emotioneel 

steunt of de taxichaffeur die haar nietsvermoedend naar het 

ziekenhuis rijdt. Als de verdachte zijn onschuld niet kan bewijzen, 

moet hij 10.000 dollar aan de aangever betalen. 

“ZE MOETEN MET HUN TAKKEN 

VAN VROUWEN AFBLIJVEN” 



Roxane van Iperen beschrijft in haar boek Eigen welzijn 

eerst – hoe de middenklasse haar liberale waarden 

verloor de opkomst van het welzijnsnationalisme. 

BEELD JAN WILLEM KALDENBACH 

Toen Roe v. Wade viel, voerde Texas een formele abortion ban 

in. Abortus is moord en op moord staat de doodstraf. Iedere 

vorm van medisch ingrijpen is verdacht, artsen stonden 

schaakmat. Vrouwen met een medische indicatie kregen het 

advies om naar een andere staat te verhuizen en pas daar 

zwanger te worden. Het ziekenhuis waar ik van Klaas (5) beviel, 

raakte in opspraak, nadat het een gehuwde, christelijke 

vrouw met een miskraam hulp weigerde - tot ze duidelijk kon 

maken dat ze onmiskenbaar in acuut levensgevaar verkeerde. 

Vrouwen met hartklachten kregen bij de apotheek geen 

bloedverdunners mee, want stel je voor dat hierdoor een prille 

zwangerschap zou worden afgestoten. 

Een journalist vroeg wat dit allemaal zou betekenen voor 

slachtoffers van seksueel geweld. “I will end rape!”, antwoordde 

Greg Abott, de Republikeinse gouveneur van Texas. Stuitend: 

Abbot had er sinds zijn tijd als advocaat-generaal persoonlijk 

voor gezorgd dat forensische instituten zogenaamde 

rape kits niet verwerken. In het najaar van 2022 bedroeg de 

achterstand ruim 2.500 dossiers: verkrachtingszaken worden 

daarom niet of nauwelijks vervolgd. Daarna werd voorzichtig 

aangekondigd dat anti-conceptie, drag shows, sex buiten het 

heterohuwelijk en IVF aan de beurt waren. 

Ik keek het al die jaren woedend aan. “Waar maak jij je 

druk om? Dit gaat toch niet over jou?”, zei mijn man, als ik 

weer briesend naar Fox News keek. “Ze moeten met hun takken 

van vrouwen afblijven!”, siste ik dan. Daarna werd ik boos 

op hem. Snapte hij nou echt niet dat inperkingen van vrouwenrechten 

een direct gevaar voor mij opleveren? Dat hij – als 

man – straks zelf vervolgd kan worden, als wij in Texas met 

IVF doorgaan? Het antwoord is nee, dat snapt hij niet. Ergens 

neem ik hem dat ook niet kwalijk: emancipatie geldt als vrouwenzaak, 

mannen worden niet betrokken – en krijgen dus 

ook niets uitgelegd. 

Christelijke nationalisten vinden dat 

The American Way of Life met 

uitsterven wordt bedreigd. 



WELZIJNSNATIONALISME 

Het is verleidelijk om de situatie in Texas af te doen als vrouwenhaat 

en te denken dat dit verder geen invloed heeft op Nederland. 

De realiteit is dat de situatie in Texas een lange aanloop 

kent, die gedreven wordt door dezelfde maatschappelijke 

stromingen als in Nederland. In eigen land zagen we de 

afgelopen jaren ook een ruk naar (extreem-)rechts conservatisme 

met als gevolg dat zwaarbevochten vrouwenrechten opnieuw 

ter discussie worden gesteld. Neem als voorbeeld protesten 

bij abortusklinieken, die niet alleen in omvang maar 

ook in agressie toenemen. Net als in Texas slaagt de gematigde 

middenklasse er niet in om adequaat tegenwicht te bieden. 

Het vraagt om een nieuw soort activisme en een beter begrip 

van wat we nou precies aan het bestrijden zijn. 

In 2022 publiceerde Roxane van Iperen het essay Eigen welzijn 

eerst – hoe de middenklasse haar liberale waarden verloor. Van 

Iperen beschrijft de opkomst van het welzijnsnationalisme, 

een beweging die gedreven wordt door de zogenaamde fear of 

falling, waarbij het liberale idee van gelijke kansen voor iedereen 

er juist toe heeft geleid dat de middenklasse zich conservatiever, 

angstiger en vooral egocentrischer is gaan gedragen. 

Ze zien zichzelf als ruimdenkend en liberaal, maar stemmen 

op partijen die aartsconservatieve, extreem-rechtse sentimenten 

propageren. Van Iperen: “De motivatie voor hun politieke 

keuze was niet primair haat tegenover de ander, maar zelfbehoud 

en zelfzorg.” Net als in Amerika, waar de gemiddelde 

stemmer vooral bezig is met het behoud van zijn sociaal-economische 

positie: niet met het borgen van liberale, democratische 

waarden die nodig zijn om dat voor iedereen – dus ook 

voor hem – veilig te stellen. 

Als we dit inzicht naar de anti-abortusbeweging vertalen 

wordt glashelder dat de strijd tegen abortus niet over abortus 

gaat. Het gaat over zelfbehoud en wordt gevoed door een diepgewortelde 

angst dat het loslaten van de ander (in dit geval de 

vrouw) de eigen positie verder aantast. Men voelt: als de ander 

minder vrijheid heeft, is mijn positie beter beschermd. Bij 

rechts-radicale activisten uit die behoefte aan maatschappelijke 

positie zich in steeds extremere campagnes en een hoge 

bereidheid om zich op alle niveaus verkiesbaar te stellen: de 

rest heeft het vooral druk met zichzelf. 

Of jij persoonlijk voor of tegen abortus bent is verder niet 

relevant. Zelfbeschikking betekent dat iedereen dat voor zichzelf 

mag bepalen, ook jij. De discussie die we met elkaar moeten 

voeren is dit: vindt jij dat de overheid een vrouw bij wet 

mag dwingen om een kind te baren. Zo ja, dan geef je de overheid 

mandaat om juridisch onderscheid te maken tussen verschillende 

bevolkingsgroepen – en maak je de weg vrij om 

dat op andere terreinen ook te doen. Het wekt een illusie van 

schijnzekerheid: tot je persoonlijk geraakt wordt, dan is het 

te laat. 

De oplossing is herstel van liberale waarden, waarbij de 

welgestelde middenklasse op alle niveaus actief zitting neemt 

in commissies en besturen waar besluitvorming over sociale 

FEMKE DE JONG-STRUIKSMA 

Femke de Jong-Struiksma is freelance schrijfster, yoga- en 

meditatiedocent en activist. Eerder werkte ze jarenlang 

als advocaat, bestuurder en opiniemaker in de verzekeringssector. 

Ze was voorzitter van de landelijke Federatie 

van Assurantieclubs en stond aan de wieg van het New Financial 

Forum. 

In 2016 nam Femke een sabbatical in verband met 

een slepend IVF-traject. Ze verhuisde met man Wilko naar 

Houston (USA). In 2020 verhuisde ze voor twee jaar naar 

Taiwan. 

Femke woont en werkt sinds 1 december 2022 weer in 

Nederland. Ze schrijft voor diverse media en is mede-oprichtster 

van team c, een platform dat de wereld veiliger 

wil maken voor vrouwen. In 2023 verschijnt haar eerste 

boek. Info en boekingen: www.notesondharma.com. 

rechtvaardigheid plaatsvindt: van gemeentepolitiek tot ondernemingsraad 

en van de buurtvereniging tot de school. 

Net als in Texas, waar fundatmentalisten jarenlang hebben 

gewerkt om overal de juiste poppetjes neer te zetten, terwijl 

een gematigde middenklasse dacht dat het allemaal wel los 

zou lopen. Toen het zover was, stonden ze overal buitenspel. 

VERVOLG 

In Huize de Jong wordt het vervolg niet afgewacht. Een paar 

weken later vlieg ik alleen van Taipei naar Houston, om daar 

een laatste IVF-poging te doen. Geschatte kosten: 12.000 dollar. 

Voor ik vertrek, zegt mijn man nog dit: “Schat, voor wat 

het waard is, ik besef nu dat vrouwenemancipatie ook mijn 

strijd is. Ergens wist ik dat al, maar nu snap ik het echt.” U Zij 

de Glorie: Roe is dood, mijn heer is opgestaan. n 


COLUMN 

“WIJ KRIJGEN ECHTE 

ONTWIKKELINGSHULP 

TERUG IN DE VORM VAN 

WIJSHEID VAN INHEEMSE 

VOLKEREN” 

Jack Cox is directeur van 

vermogensbeheerder Forza 

Asset Management en auteur 

van Vlindereconomie. 


COLUMN 

Ontwikkelingshulp voor 

het rijke Westen 

Op de valreep van vorig jaar werd in het Canadese Montreal 

tijdens de VN-natuurtop een ‘historisch’ akkoord bereikt 

over de bescherming van de natuur en biodiversiteit. 

TEKST JACK COX | BEELD PICTURE PEOPLE 

Kern van het akkoord is de belofte van de 196 lidstaten 

om in 2030 ten minste 30 procent van het 

aardoppervlak, land en zee, een vorm van bescherming 

te geven (het ‘30 X 30’-plan). Volgens wetenschappers 

is dit het absolute minimum om het 

massaal uitsterven van planten diersoorten en de 

achteruitgang van cruciale ecosystemen tot stand te brengen. 

Momenteel is zeventien procent van het land en tien procent 

van de oceanen beschermd. Ook zijn er afspraken gemaakt om 

subsidies voor schadelijke activiteiten af te bouwen en komt er 

extra geld beschikbaar voor natuurbescherming. 

Het behaalde resultaat wordt al vergeleken met het klimaatakkoord 

van Parijs. Hier werd in december 2015 een wereldwijde 

lange termijn doelstelling vastgelegd om de opwarming 

van de aarde te beperken tot minder dan twee graden 

Celsius. Inmiddels is ‘Parijs’ zeer actueel en heeft het de hoogste 

prioriteit voor bestuurders en beleidsmakers in binnen- en 

buitenland. 

Natuurbeschermingspartijen zijn ten dele tevreden met de 

uitkomsten en hadden op meer ambitie gerekend. Greenpeace 

reageerde verheugd op het waarborgen van inheemse volkeren 

als beheerders van veel van de resterende natuurgebieden 

in de wereld. Inheemse volkeren krijgen steeds meer erkenning 

voor hun uitzonderlijke wijsheid op het gebied van het 

terug in balans brengen van grote gebieden ongerepte natuur. 

BETERE AFWEGING 

Steeds vaker proberen organisaties de waarde van de natuur 

in geld uit te drukken om op deze manier een betere afweging 

te kunnen maken tussen economie en ecologie. Uit het 

rapport Nature risk rising, uitgebracht door het World Economic 

Forum, volgt dat vijftig procent van alles wat we wereldwijd 

verdienen afhankelijk is van de natuur en de ecosystemen 

die de natuur levert. Blijkbaar zijn we pas in staat om 

de echte waarde van de natuur in te zien als we hem in geld 

kunnen uitdrukken. 

Dit jaar is het driehonderd jaar geleden dat de Schotse econoom 

Adam Smith werd geboren. Als auteur van het wereldberoemde 

boek The Wealth of Nations wordt Smith beschouwd 

als de grondlegger van de huidige economische wetenschap. 

Alom wordt aangenomen dat wij als moderne mensen ongeveer 

200.000 jaar geleden zijn ontstaan. Al die tijd levend in 

balans met de wereld en natuur om ons heen. Dus waar de 

ecologie al deze tijd ons referentiekader was, is dit in onze huidige 

tijd de economie. We kunnen de waarde van de ecologie 

slechts begrijpen door hem een economisch jasje aan te doen. 

DICHTER BIJ DE KERN 

Vanaf begin jaren ’50 van de vorige eeuw is Nederland gestart 

met ontwikkelingshulp aan de armste landen van de wereld. 

Dit met de intentie om de inwoners van de betreffende landen 

een betere levensstandaard te bezorgen. Kortom het creëren 

van meer welvaart. Eigenlijk past de term ontwikkelingshulp 

niet op hetgeen werd en wordt beoogd. Economische 

groeihulp dekt veel beter de lading. 

Ontwikkelen betekent letterlijk dat je steeds dichter bij de 

kern komt, zoals het afpellen van een ui. Juist in ontwikkelingslanden 

leven mensen vanuit hun kern en is het maar de 

vraag of ze zitten te wachten op zaken die wij welvaart noemen. 

Waar het westen decennialang met een economische 

bril naar de armste landen keek en economische groeihulp 

aanbood, krijgen we nu echte ontwikkelingshulp terug in de 

vorm van wijsheid van inheemse volkeren. Hun kennis over 

het weer in balans brengen van onze leefomgeving met de natuur 

is in ons rijke Westen kwijtgeraakt. De erkenning voor 

inheemse volkeren is absoluut een kentering in de geschiedenis 

van ons bestaan.. 

“Wanneer de laatste boom is omgehakt, de laatste vis is 

opgegeten en het laatste water is vergiftigd zullen we pas beseffen 

dat je geld niet kunt eten” Deze uitspraak van Alanis 

Obomsawin, een Amerikaans-Canadese filmmaakster die behoorde 

tot de Odank stam van de Abenaki-indian en, hoeft inmiddels 

geen nadere toelichting meer. n 

Deze column verscheen eerder in Dagblad De Limburger. 



Wat is de relatie tussen geld en de Aarde? Hoe komt het dat er 

steeds meer geld op Aarde aanwezig is, maar dat we niet in staat 

zijn om dat geld aan te wenden voor Moeder Aarde, terwijl we aan 

den lijve ondervinden dat klimaat en biodiversiteit hollend achteruitgaan. 

Een verkenning, steeds met toelichting vanuit de Aarde zelf. 

Stem van de Aarde: “Dank je wel dat je mij laat meeschrijven aan 

dit verhaal. Ik heb er zin in om een mooie bijdrage te leveren. Dit 

vanuit liefde voor de mens. Biodiversiteit en klimaat zijn inderdaad 

niet op orde. Wel weet ik dat mensen grootse dingen kunnen doen 

en ik zie uit naar de samenwerking.” 

Collectieve Aarde Overeenkomst 

Een CAO voor 

de Aarde 

TEKST HENRY MENTINK, HET VEERHUIS 

Zijn de problemen voor de Aarde ontstaan 

door het geldsysteem? 

Het is mij te makkelijk een veroorzaker 

aan te wijzen. De situatie waar we nu 

in zitten, brengt ons een nieuw bewustzijn. 

Het besef dat het anders moet, is 

zeer ruim in de samenleving aanwezig. 

We worden door Moeder Aarde uitgenodigd 

naar haar te luisteren en in harmonie 

met haar te leven. De winst zal 

groot zijn. 

Waar ging het eigenlijk mis? 

Als we teruggaan naar het begin van 

de jaartelling – met toen 300 tot 500 

miljoen mensen – was er overvloed en 

konden aardse bronnen gebruikt worden 

zonder de balans te verstoren. De 

aardse overvloed vertaalde zich de laatste 

eeuwen echter in een overvloed van 

geld. Hoe? 

De linker cyclus (groen) symboliseert 

hoe op Aarde alles circulair is. Op de 

berg vormt zich een bron die de rivier 

en het water voortbrengt als bijdrage 

aan de cyclus. De berg wordt weer gevoed 

met een beloning in het verdampte 

water dat als regen terugkomt en de 

bron weer voedt. 

Geld onttrok zich echter uit dit 

natuurlijke proces en sloeg rechts af 

(rood), onder andere door speculatie 

en nadruk op aandeelhouderswaarde. 

Er ontstond een berg geld en een deel 

verliet zelfs de Aarde voor reisjes naar 

Maan en Mars om te kijken of we het 

daar leefbaar kunnen maken. 

Ook een bedrijf heeft een natuurlijke 

cyclus. Het heeft een bron/missie, 

het levert een bijdrage in de vorm van 

de verkoop van een product of dienst 

en krijgt beloning in de vorm van geld, 

kennis of in natura. 

Op dit moment is slechts vijf pro- 



Henry Mentink bezig aan zijn 

Krui-tocht om de Aarde op het 

Werelderfgoed te plaatsen. 

cent van al het geld in de wereld reëel 

geld, de rest – 95 procent – is virtueel. 

Geld is niet meer geaard en is uit balans 

met de natuurlijke rijkdom op Aarde. 

Het lijkt mij een mooie uitdaging om 

die balans te herstellen. Er is veel werk 

te verrichten. Aandeelhouderswaarde 

gaat over geld en natuurwaarde gaat 

over liefde voor de natuur. Breng die 

twee maar eens bij elkaar. 

Stem van de Aarde: Maan en Mars zijn 

mijn naaste planeetvrienden en het 

lijkt me leuk om die relatie te versterken. 

Ik stuur jullie graag er een keer 

heen. Ik mis echter wel de kracht om 

dit te steunen. De bronnen van overvloed 

die ik met veel geduld heb opgebouwd, 

zijn niet meer toereikend. 

Graag wil ik dan nader kennis maken 

met die nieuwe geldberg van overvloed. 

Als we samenwerken kunnen we wat 

moois creëren voor de mensheid. 

NAAR EEN CAO VOOR DE AARDE 

Ik heb nooit een vakbondsfunctie geambieerd, 

maar als het voor de Aarde is 

dan lijkt het me wel wat. Ik zou voor de 

Aarde bij werkgevers een hoger ‘loon’ 

vragen om het achterstallige onderhoud 

aan biodiversiteit en klimaat op 

orde te brengen; een Collectieve Aarde 

Overeenkomst (CAO). 

Vakbonden komen op voor werknemers 

in gesprek met de werkgever 

(CEO). De aandeelhouders hebben gesprekken 

met diezelfde CEO en hebben 

blijkbaar meer succes, want de aandeelhouderswaarde 

blijft maar stijgen. De 

vakbond kan haar rol verbreden en in 

gesprek gaan met de aandeelhouders 

en de Aarde daarbij uitnodigen. Op 

deze manier worden SDG’s, de donut 

economie, circulaire economie en een 

duurzame economie haalbaar. 

Er zijn al veel slimme denkers met 

een aanpak in die richting. Denk aan de 

coöperatie Sleipnir. Zij werken samen 

met tientallen bedrijven volgens de 

principes van de associatieve economie 

en steward ownership en hebben geen 

bank meer nodig. Of grondinitiatieven 

zoals Stichting Grond van Bestaan, Lenteland, 

Stichting Grondbeheer en Land 

‘IK WIL EEN PLEIDOOI HOUDEN VOOR 

HET REDDEN VAN INDUSTRIETERREINEN” 



van Ons. Zij hebben een weg gevonden 

om de natuur aan zichzelf terug te geven. 

Het ultieme voorbeeld is de Collectieve 

Aarde Overeenkomst, die veel inheemse 

volkeren in feite al hebben. Zij maken 

slechts 6,2 procent uit van de wereldbevolking, 

beheren 80 procent van 

de biodiversiteit op Aarde en beheren 

25 procent van hun land, ofwel bijna 

4 miljard hectare. Het landbouwareaal 

bedraagt zo’n 1,5 miljard hectare. 

Die 4 miljard hectare is eigenlijk al 

’s werelds grootste voedselbos. Er is dus 

een enorme potentie om de wereldbevolking 

de voeden. Laten we daarom 

opnieuw naar de Aarde kijken met de 

wijsheid en kennis van inheemse volkeren. 

Zij kijken bij elke beslissing zeven 

generaties vooruit en worden niet gedreven 

door kortetermijnwinsten. 

COLLECTIEVE AARDE OVEREEN- 

KOMST 

Voor de Aarde als onze collectieve zorg 

is een nieuwe overeenkomst en ‘boekhouding’ 

nodig die de principes van de 

natuur als uitgangspunt nemen. 

Ik kijk dan naar de drie eerdergenoemde 

onderdelen (Bron, Bijdrage 

en Beloning), die we in een onderlinge 

harmonie afstemmen (overeenkomst) 

en meetbaar (boekhouding) maken. 

Een soort barometer voor bedrijf, Aarde 

en mensheid. 

• Bron. Hoe gaat het bedrijf om met 

grond en gebouwen. Medewerkers 

zijn een belangrijk bron van kennis 

en enthousiasme. Het kapitaal is een 

toeleverancier. 

• Bijdrage. Welke producten en diensten 

biedt een bedrijf aan, wat is hun 

kwaliteit, hoe worden ze geproduceerd 

en worden ze gerecycled? 

• Beloning. Er is meer dan geld. Denk 

aan blijheid, voldoening, verbinding, 

natuurwaarden, eco-feedback. 

De sleutel bij dit alles ligt bij het woord 

collectief; het samen oppakken als (lokale) 

gemeenschap. 

Stem van de Aarde: “Dank dat jullie dit 

zo zorgvuldig met mij willen gaan regelen. 

Mijn ‘boekhouding’ is best ingewikkeld, 

want ik heb veel dingen om in 

de gaten te houden. Ik ben blij met de 

Zon want anders is er geen leven hier. 

Maar de zon verdampt ook het water 

en soms wordt het me te heet onder de 

voeten en moet ik het met een storm 

weer rechttrekken. 

Uiteraard waardeer ik de vele programma’s 

om bossen/oerwouden te 

redden dan wel te beschermen. Ik wil 

echter aandacht vragen voor het redden 

van industrieterreinen. Als die 

groener worden gemaakt met onder 

meer voedselbossen dan is dat helend 

voor werknemers. Tussen de middag 

snuiven werknemers frisse lucht op en 

kunnen een gezond appeltje plukken, 

terwijl ik ondertussen een meerstemmig 

vogelconcert aanbied. 

SAMENWERKEN 

Veel gemeenschappen zijn op lokaal niveau 

al met elkaar aan de slag. Ik zag 

dit in het voorjaar van 2022 op mijn 

Krui-tocht van Varik naar Parijs, waar 

elke tien kilometer wel een lokale gemeenschap 

bezig was met de Aarde. 

Denk ook aan de ruim 6.000 ecodorpen 

wereldwijd, de honderden windcoöperaties 

in Nederland of de duizenden 

CSA-initiatieven (Community Supported 

Agriculture) wereldwijd. 

Stem van de Aarde: “Ik ben blij met 

deze nieuwe invalshoek. Van ik naar 

wij hoor ik jullie steeds vaker zeggen. 

KRUI-TOCHT 

Henry Mentink vertrok op 22 april 

2022, op de Dag van de Aarde, vanuit 

het Veerhuis in Varik aan zijn 

Krui-tocht: een Pelgrimage Voor 

de Aarde. Hij liep in 45 dagen met 

zijn kruiwagen vol aarde naar het 

UNESCO hoofdkantoor in Parijs 

met als doel om de hele Aarde op 

de Werelderfgoedlijst te plaatsen. 

De kruiwagen had een bijzondere 

lading. Mensen uit meer dan 75 

landen stuurden voor aanvang van 

de Krui-tocht een buideltje met een 

eetlepel aarde, een donatie en een 

wens voor de Aarde naar het Veerhuis. 

Alle wensen zijn verzameld 

in een boekwerk en zijn in combinatie 

met The Manifest For the Earth 

overhandigd aan Lazare Eloundou, 

directeur World Heritage UNESCO. 

Dat is een belangrijke les die ik ook als 

Aarde heb geleerd. Kijk bijvoorbeeld 

eens naar een boom. Die kan alleen 

maar leven als er een intensieve samenwerking 

met dieren en planten in zijn 

directe omgeving is.” 

“VOEDT DE OVERVLOED VAN DE AARDE EN LAAT DE 

OVERVLOED VAN GELD VAN DIENST ZIJN” 

Ik dank Moeder Aarde die haar wijsheid 

al miljoenen jaren voorleeft. Ik nodig 

je uit de waarde van Moeder Aarde 

te delen. n 

Meer informatie: www.veerhuis.nl 



De financials van morgen zijn zich bewust wie ze zijn, waar ze staan en wat ze moeten leren. 

Ze willen bijdragen aan een betere wereld. Vakbekwaamheid, ethiek, zelfkennis en dienstbaarheid 

zijn hun fundament. Een stimulerende (werk)omgeving mag daarnaast zeker niet 

ontbreken. Dit geeft hoop, voor de financiële wereld én voor de samenleving. Twee hoopvolle 

essays van vierdejaarsstudenten aan de Hogeschool van Amsterdam. 

Ethisch en dienstbaar 

Ze hebben ons nodig 

De meeste ‘vakbekwame’ financials 

zitten er niet omdat ze de wereld 

mooier willen maken. Zelfs met goede 

bedoelingen zitten ze vast in een systeem. 

Deze sector is nog altijd aardsconservatief. 

Termen als diversiteit, 

inclusiviteit en duurzaamheid worden 

als vanzelfsprekend geventileerd, 

maar wezenlijk verandert er niets. 

TEKST KARDELIJN ÖZTÜRK 

De meeste beginnende vakbekwame 

financials focussen zich de 

eerste paar jaar op het binnenharken 

van geld. Pas daarna gaan ze kijken of 

er meer ‘ethisch verantwoord’ werk is. 

Een mindset die je helaas ook terugziet 

op de universiteit. De ‘change of heart’ 

om later betekenisvol werk te gaan 

doen, is niet overtuigend. Het is net hoe 

Shell te werk gaat. 

Als bedrijf heb je twee opties: mitigatie 

of adaptatie. Shell doet voornamelijk 

aan mitigatie, ze veranderen hun werkwijze 

niet, maar compenseren voor de 

schade die ze veroorzaken door bijvoorbeeld 

bomen te planten. Zolang het systeem 

niet verandert, creëer je geen betere 

wereld. Daarom is adaptie beter, 

voor zowel bedrijven als financials. Pas 

je aan en werk naar iets dat een positieve 

bijdrage levert aan de omgeving. 

Kardelijn Öztürk: “Tijd voor nieuwe regeneratieve 

financials.” 

Uit de praktijk blijkt dat goed doen met 

een slechte intentie vaak ook een positieve 

meerwaarde behoudt. Denk bijvoorbeeld 

aan de implementatie van 

duurzaamheid in een bedrijf, niet omdat 

het een overtuiging is maar omdat 

het een trend is en goed verkoopt. 

Ik wil niet al te pessimistisch zijn, 

want elke sector heeft zijn goede en 

slechte kanten. Zo zijn er genoeg voorbeelden 

van financials met goede intenties, 

die echt een positief verschil 

maken in de wereld. De moraal van dit 

verhaal is dat we meer mogen vragen 

én verwachten van ‘vakbekwame financials’. 

Wat deze tijd nodig heeft, zijn financials 

die ethisch handelen. Professionals 

die hun werk doen vanuit een 

collectief perspectief, omdat hiermee 

de kans op ‘handelen ten koste van’ geminimaliseerd 

en niet beloond wordt. 

Ga financials onder andere belonen op 

hun sociale meerwaarde. Dat heeft impact 

voor de samenleving. Iedereen zou 

op school al moeten leren dat we sociale 

groepsdieren zijn en elkaar nodig 

hebben om te functioneren en gelukkig 

te zijn. Het is vreemd dat jongeren van 

alles moeten leren, maar dat dit aspect 

vaak buiten beschouwing blijft. 

Ik wil bijdragen aan een tijd van 

regeneratieve vakbekwame financials. 

Gefocust op het opbouwen van een collectieve 

meerwaarde. Mensen die hun 

financiële vakkennis inzetten voor een 

in alle opzichten gezonde wereld. Daarbij 

wordt geld ingezet om een sociale 

basis tot stand te brengen voor de donuteconomie. 

Niet werken puur en alleen 

voor je eigen welvaart, maar voor 

het welzijn van iedereen. En om dit te 

bereiken, hoef je echt geen minimalist 

te worden en 80 procent van je eigendommen 

weg te doen. Wel zal overconsumptie 

aan banden moeten worden 

gelegd. 

Deze manier van handelen en denken 

wil ik ook meenemen buiten mijn 



werkomgeving. Ik wil degene zijn die je 

in je nabijheid wilt hebben. Iemand die 

omkijkt naar mensen, die graag deelt 

en helpt als iemand dat nodig heeft. Iemand 

met zelfreflectie die durft toe te 

geven dat dingen beter kunnen. Er valt 

namelijk altijd iets nieuws te leren, hoe 

oud je ook bent. Ikzelf wil altijd blijven 

leren, als professional én als persoon. 

Kortom, het wordt tijd voor de nieuwe 

lichting financials. Financials die 

een positieve bijdrage leveren aan de 

wereld, die bijdragen aan de realisatie 

van de donuteconomie, die denken vanuit 

een collectief perspectief. We zijn 

nodig. Niet alleen vanwege onze vakbekwaamheid, 

maar juist ook omdat we 

de wereld weer gezond willen maken. n 

Waarom zou ik bijdragen? 

Dagelijks hoor je op de werkvloer: 

‘Waarom harder lopen als je er toch 

niet voor wordt betaald?’ Maar waar 

komt deze overtuiging eigenlijk vandaan? 

Wie bepaalt dat eigenlijk? Ben 

je dat zelf als professional? En ben je 

eigenlijk wel zo professioneel als je 

zelf denkt? Weten je managers wat 

een professional eigenlijk is? Zijn ze 

zelf wel vakbekwaam en zijn ze in 

staat de kennis te delen? 

TEKST MOUNIR BONTEKOE 

Het is mijn veronderstelling dat financials 

te snel denken dat ze vakbekwaam 

zijn, terwijl er nog genoeg te 

leren valt. Vooral bij startende financials 

zie je dat. Zij willen de kennis toepassen 

en zoeken een baan. Maar wat als het er 

op de werkvloer anders aan toegaat dan 

je had gedacht? Dan is de kans groot dat 

deze beginnende financial vastloopt. 

Dan blijkt de echte wereld toch even anders 

te zijn dan een studie-omgeving. 

Ligt het probleem alleen bij startende 

financials? Absoluut niet, er is 

immers geen referentiemateriaal voor 

hen. Pas tijdens je stage kun je inzien 

dat de realiteit anders is dan je hebt 

geleerd of gewenst. Vaak wordt het gedachtegoed 

van de gebroeders Dreyfus 

gebruikt als maatstaf voor de ontwikkeling 

van vakbekwaamheid. Zij onderscheiden 

vijf fasen van vakbekwaamheid: 

de beginner, de gevorderde beginner, 

de competente actor, de bedreven 

actor en de virtuoos (zie ook het essay 

van Gert de Jong in het New Financial 

Magazine, lente 2020, red). 

Maar die maatstaf is niet overkoepelend. 

Je kunt bijvoorbeeld wel een competente 

actor zijn door al je studieopdrachten 

te halen, maar dat betekent 

niet dat je al toegerust bent om aan het 

werk te gaan. Wees bewust van waar je 

staat. Ikzelf kan me geen enkel onderdeel 

van mijn studie herinneren dat ik 

heb toegepast tijdens mijn stage. Toen 

ik met een voorbeeld uit de opleiding 

kwam, zei de begeleider: ‘Leuk, maar 

wij doen het anders’. Daar gaat je competentie. 

Heb je dan niks aan je studie? Dat 

is onzin. Door steeds meer ervaring op 

te doen in een bepaald gebied ben je in 

staat sommige gewoontes te vertalen 

naar andere gebieden in je leven. Aan 

de hand van voorbeelden leer je patronen 

herkennen. En dan kun je sneller 

situaties herkennen en weet je eerder 

wat je zou moeten of kunnen doen. 

Wat kunnen managers bijdragen? 

Allereerst is een goede cultuur van belang. 

Er moeten geaccepteerde gedragsregels 

zijn en vakbekwaamheid dient te 

worden gestimuleerd en beloond. Vakbekwaam 

word je niet zomaar. Daar is 

tijd, ervaring en stimulans voor nodig. 

Daar kunnen managers aan bijdragen. 

Wat kan ikzelf bijdragen? Allereerst 

door te beseffen dat ik niet alles weet 

en dat ik realistisch ben over wat haalbaar 

is. Pas als je weet waar je staat en 

wat je kan, kun je verbeteren en groeien. 

Ik weet wel wat ik kan, maar dat 

geldt alleen voor mijn studie. De vraag 

is of ik het geleerde straks kan toepassen 

in de praktijk. Verder wil ik kennis 

opdoen zodat het makkelijker wordt 

Mounir Bontekoe: “Tijd, ervaring en zelfkennis 

essentieel.” FOTO PETRA SPILJARD 

om situaties te herkennen en te reageren 

vanuit ervaring en intuïtie. Leren 

acteren omdat je voelt dat het goed is. 

Dit heeft tijd nodig en vraagt om doorzettingsvermogen 

én om stimulans van 

je werkomgeving. n 

VAKBEKWAAMHEID EN 

ETHIEK 

De essays zijn gemaakt door vierdejaarsstudenten 

aan de Hogeschool 

van Amsterdam als eindopdracht 

van een collegereeks over vakbekwaamheid 

en ethiek. Zij worden 

begeleid door Gert de Jong, onderzoeker 

bij CAREM. Hij maakt deel 

uit van de kenniskring van het lectoraat 

Corporate Governance and 

Leadership van Frank Jan de Graaf. 

Zowel De Jong als De Graaf zijn Activators 

van het New Financial Forum. 


AMBASSADEURS 

Activators van het 

• Dick-Jan Abbringh | Purpose 

Newfinancialforum.nl/dick-jan-abbringh 

• Kim van den Anker | MeerwAarde 

Newfinancialforum.nl/kim-van-den-anker 

• Roy van den Anker | Heilbron 

Newfinancialforum.nl/roy-van-den-anker 

• Jeroen Bais | Next Step Factory 

Newfinancialforum.nl/jeroen-bais 

• Femke Bakker | AnsvarIdéa 

Newfinancialforum.nl/femke-bakker 

• Pieter van den Ban | Univé 

Newfinancialforum.nl/pieter-van-den-ban 

• Jelle Bartels | Next Step Factory 

Newfinancialforum.nl/jelle-bartels 

• Ewald Bary 

Newfinancialforum.nl/ewald-bary 

• Ron Bavelaar | Univé 

Newfinancialforum.nl/ron-bavelaar 

• Lambert Becks | Qees 

Newfinancialforum.nl/lambert-becks 

• Robin van Beem | Polis Advocaten 

Newfinancialforum.nl/robin-van-beem 

• Toon Berendsen | VVP 

Newfinancialforum.nl/toon-berendsen 

• Onno Bloemers / First Day Advisory Group 

Newfinancialforum.nl/onno-bloemers 

• Robbert Boeijink / YouBeDo 

Newfinancialforum.nl/robbert-boeijink 

• Cees Bol / BOL-Advies 

Newfinancialforum.nl/cees-bol 

• Olette Bollen | Connect4Value 

Newfinancialforum.nl/olette-bollen 

• Thom Boot | Thomorrow LifePlanning 

Newfinancialforum.nl/thom-boot 

• Mark Boskamp | Dukers & Baelemans 

Newfinancialforum.nl/mark-boskamp 

• Jules Brader | De Goudse 

Newfinancialforum.nl/jules-brader 

• Nanda Bramer | MY Organization 

Newfinancialforum.nl/nanda-bramer 

• Michiel Brandt | SVC Brandt Advies 

Newfinancialforum.nl/michiel-brandt 

• Robert van den Broek / Financieel Zeker 

Newfinancialforum.nl/robert-van-den-broek 

• Wilma de Bruijn | Eurapco 

Newfinancialforum.nl/wilma-de-bruijn 

• Paul Burger | AnsvarIdéa 

Newfinancialforum.nl/paul-burger 

• Christel van Capelleveen | a.s.r. 

Newfinancialforum.nl/christel-van-capelleveen 

• Urjan Claassen | C-Profile 

Newfinancialforum.nl/urjan-claassen 

• Jos Claessens | result-is 

Newfinancialforum.nl/jos-claessens 

• Marcel Coopman | Next Step Factory 

Newfinancialforum.nl/marcel-coopman 

• Jack Cox | Econsenso 

Newfinancialforum.nl/jack-cox 

• Kim Cramer | Emotone 

Newfinancialforum.nl/kim-cramer 

• Ralph van Dam | Centraal Beheer Achmea 

Newfinancialforum.nl/ralph-van-dam 

• Gary Damen | Paradigma Groep 

Newfinancialforum.nl/gary-damen 

• Chris Das | Taurus Financiële Belevingen 

Newfinancialforum.nl/chris-Das 

• Michiel Dietvorst / Pridea 

Newfinancialforum.nl/michiel-dietvorst 

• Douwe Dijkstra 

Newfinancialforum.nl/douwe-dijkstra 

• Jan Donselaar | DMA 

Newfinancialforum.nl/jan-donselaar 

• Joram van Doorn / Site Online 

Newfinancialforum.nl/joram-van-doorn 

• Kees Dullemond / INSVER 

Newfinancialforum.nl/kees-dullemond 

• Peter Dussel | Figlo 

Newfinancialforum.nl/peter-dussel 

• Patrick Eppink | Turner 

Newfinancialforum.nl/patrick-eppink 

• Erik Friedeberg 

Newfinancialforum.nl/erik-friedeberg 

• Indra Frishert | Dazure 

Newfinancialforum.nl/indra-frishert 

• Annemarie Gerritsma | GAPP 

Newfinancialforum.nl/annemarie-gerritsma 

• Peter van Geijtenbeek | Turien & Co 

Newfinancialforum.nl/peter-van-geijtenbeek 

• Frank Jan de Graaf | Hogeschool van Amsterdam 

Newfinancialforum.nl/frank-jan-de-graaf 

• Roger Hagen | Rebels in Finance 

Newfinancialforum.nl/roger-hagen 

• Jan Hamburger | Turien & Co 

Newfinancialforum.nl/jan-hamburger 

• Aloys Harmsen | Pensioen Support Nederland 

Newfinancialforum.nl/aloys-harmsen 

• Kees Haverkamp | Advieskeuze.nl 

Newfinancialforum.nl/kees-haverkamp 

• Trèske Heere / De Dreamfabryk 

Newfinancialforum.nl/treske-heere 

• Maurice van den Hemel | All-Insure 

Newfinancialforum.nl/maurice-van-den-hemel 

• Robin Heuten | VLPN 

Newfinancialforum.nl/robin-heuten 

• Eline Hesse | Circular IQ 

Newfinancialforum.nl/eline-hesse 

• Jaap Hiddinga | Jaap Hiddinga 

Newfinancialforum.nl/jaap-hiddinga 

• Jac Hielema | Economy Transformers 

Newfinancialforum.nl/jac-hielema 

• Marco Hoekstra 

Newfinancialforum.nl/marco-hoekstra 

• Liesbeth Hogervorst | Energizer 

Newfinancialforum.nl/liesbeth-hogervorst 

• Fred Huibers | Hogeschool van Amsterdam 

New Financial Forum/fred-huibers 

• Arno Groot Koerkamp | Future of Finance 

Newfinancialforum.nl/arno-groot-koerkamp 

• Chantal Inen | The Punchy Pack 

Newfinancialforum.nl/chantal-inen 

• Sylvia Janssen | Onkar Compliance 

Newfinancialforum.nl/sylvia-janssen 

• Femke de Jong 

Newfinancialforum.nl/femke-de-jong 

• Gert de Jong | Hogeschool van Amsterdam 

New Financial Forum/gert-de-jong 

• Antoinette Kalkman | Nationale Waarborg 

Newfinancialforum.nl/antoinette-kalkman 

• Ron van Kesteren | Stv 

Newfinancialforum.nl/ron-van-kesteren 

• Mark Klabbers | AS Support 

Newfinancialforum.nl/mark-klabbers 

• Pepijn van Kleef | MoneyView Research 

Newfinancialforum.nl/pepijn-van-kleef 

• Kees Klomp | Karmanomics 

Newfinancialforum.nl/kees-klomp 

• Erna Knipscheer | Financieel Vitaal 

Newfinancialforum.nl/erna-knipscheer 

• Theo Kocken | Cardano Group 

Newfinancialforum.nl/theo-kocken 

• Alexander Koene | BR-ND 

Newfinancialforum.nl/alexander-koene 

• Dirk Kooiman | Kooiman Advies 

Newfinancialforum.nl/dirk-kooiman 

• Stef Kuypers | Happonomy 

Newfinancialforum.nl/stef-kuypers 

• Sjoerd Laarberg | Allianz Nederland 

Newfinancialforum.nl/sjoerd-laarberg 

• Heidi Leenaarts | United Economy 

Newfinancialforum.nl/heidi-leenaarts 


AMBASSADEURS 

New Financial Forum 

• Peter Paul Leutscher | RedZebra Group 

Newfinancialforum.nl/peter-paul-leutscher 

• Joke Lodewijk | Urban Knowmads 

Newfinancialforum.nl/joke-lodewijk 

• Michael van Loenen / YouBeDo 

Newfinancialforum.nl/michael-van-loenen 

• Nicolette Loonen | Fidet Finance Professionals 

Newfinancialforum.nl/nicolette-loonen 

• Nadine Maarhuis | VMaatschapWij 

Newfinancialforum.nl/nadine-maarhuis 

• Michael Mackaaij | Verne Business Excellence 

Newfinancialforum.nl/michael-mackaaij 

• MGerard van der Made | Gerard van der Made BV 

Newfinancialforum.nl/gerard-van-der-made 

• Thom Mallant | Allianz Nederland 

Newfinancialforum.nl/thom-mallanT 

• Damaris Matthijsen | Economy Transformers 

Newfinancialforum.nl/damaris-matthijsen 

• Gilbert Mattu | a.s.r. 

Newfinancialforum.nl/gilbert-mattu 

• Maria Mazarakis | Maria Mazarakis Levensverhaal 

Inzicht 

Newfinancialforum.nl/maria-mazarakis 

• Jaap van der Meer | VLPN 

Newfinancialforum.nl/jaap-van-der-meer 

• Hubrien Meijaard | Hubrien financieel advies 2.0 

Newfinancialforum.nl/hubrien-meijaard 

• Patrick Meijn 

Newfinancialforum.nl/patrick-meijn 

• Richard Meinders | SVC Groep 

Newfinancialforum.nl/richard-meinders 

• Saskia Michels | W’aarde controlling 

Newfinancialforum.nl/saskia-michels 

• Marc de Moor | Sandstreet Consultants 

Newfinancialforum.nl/marc-de-moor 

• Kaj Morel | De Zaak van Betekenis 

Newfinancialforum.nl/kaj-morel 

• Carla Muters | NHG 

Newfinancialforum.nl/carla-muters 

• Natasja Naron | Garbriël Financiële Bescherming 

Newfinancialforum.nl/natasja-naron 

• Maarten Nijman | ONE 

Newfinancialforum.nl/maarten-nijman 

• Harrie-Jan van Nunen | De Financiële Makelaar 

Newfinancialforum.nl/harrie-jan-van-nunen 

• Thera van Osch / OQ Consulting 

Newfinancialforum.nl/thera-van-osch 

• Jeroen Oversteegen | Nationale Hypotheekbond 

Newfinancialforum.nl/jeroen-oversteegen 

• Li An Phoa | Drinkable Rivers 

Newfinancialforum.nl/li-an-phoa 

• Gilbert Pluym | Onderlinge ‘s-Gravenhage 

Newfinancialforum.nl/gilbert-pluym 

• Karin Polman | Florius 

Newfinancialforum.nl/karin-polman 

• Peter Post | MoneyView Research 

Newfinancialforum.nl/peter-post 

• Jeppe van Pruisen / Change the Story 

Newfinancialforum.nl/jeppe-van-pruisen 

• Cindy Ras | Fontys 

Newfinancialforum.nl/cindy-ras 

• Mundo Resink | Astronauts on Earth 

Newfinancialforum.nl/mundo-resink 

• Paul Rijns | a.s.r. 

Newfinancialforum.nl/paul-rijns 

• Tim Rijvers | DAK Intermediairscollectief 

Newfinancialforum.nl/tim-rijvers 

• Bert Rorije 

Newfinancialforum.nl/bert-rorije 

• Han de Ruiter 

Newfinancialforum.nl/han-de-ruiter 

• Faisal Setoe | HDI 

Newfinancialforum.nl/faisal-setoe 

• Kyon Soons | a.s.r. 

Newfinancialforum.nl/kyon-soons 

• Ellen Steijvers | Senvy Consulting 

Newfinancialforum.nl/ellen-steijvers 

• Pieter van Stratum | FIDIB 

Newfinancialforum.nl/pieter-van-stratum 

• Boudewijn van Uden | a.s.r. 

Newfinancialforum.nl/boudewijn-van-uden 

• Gert Vasse | Ockto 

Newfinancialforum.nl/gert-vasse 

• Leon Veenhuijzen / First Day Advisory Group 

Newfinancialforum.nl/leon-veenhuizen 

• Christiaan van der Ven | Budlr. 

Newfinancialforum.nl/christiaan-van-der-ven 

• Ben Venneman / Onderboven 

Newfinancialforum.nl/ben-venneman 

• Cas Verhage | Nh 1816 Verzekeringen 

Newfinancialforum.nl/cas-verhage 

• Regina Vermeulen / YouBeDo 

Newfinancialforum.nl/regina-vermeulen 

• Jan Verstegen | Eerste stap.nl 

Newfinancialforum.nl/jan-verstegen 

• Valentina Visser | Havelaar & Van Stolk 

Newfinancialforum.nl/valentina-visser 

• Jack Vos 

Newfinancialforum.nl/jack-vos 

• Willem Vreeswijk | NFF/VVP 

Newfinancialforum.nl/willem-vreeswijk 

• Owen de Vries | Heartful Banking 

Newfinancialforum.nl/owen-de-vries 

• Michiel van Vugt | NNEK 

Newfinancialforum.nl/michiel-van-vugt 

• Esther Vuijsters | Florius 

Newfinancialforum.nl/esther-vuijsters 

• Ozewald Wanrooij | Rendement van Geluk 

Newfinancialforum.nl/ozewald-wanrooij 

• Rinus van Warven | Uitgeverij Van Warven 

Newfinancialforum.nl/rinus-van-warven 

• Judith Webber | Pure Human 

Newfinancialforum.nl/judith-webber 

• Carolien Wegener | Wire Group 

Newfinancialforum.nl/carolien-wegener 

• Johan Wempe | VU/FEWEB 

Newfinancialforum.nl/johan-wempe 

• Richard Weurding | Verbond van Verzekeraars 

Newfinancialforum.nl/richard-weurding 

• Angelo Wiegmans | Bedrijf Plus 

Newfinancialforum.nl/angelo-wiegmans 

• Enno Wiertsema | Adfiz 

Newfinancialforum.nl/enno-wiertsema 

• Carola Wijkamp-Hermsen | ARAG 

Newfinancialforum.nl/carola-wijkamp-hermsen 

• Robert Witteveen / First Day Advisory Group 

Newfinancialforum.nl/robert-witteveen 

• Max Wohlgemuth Kitslaar / Maxmundo 

Newfinancialforum.nl/max-wohlgemuth-kitslaar 

• Peter Wormskamp | Helder Beheerd 

Newfinancialforum.nl/peter-wormskamp 

• Patricia Wouda | Patricia Wouda 

Newfinancialforum.nl/patricia-wouda 

• Amba Zeggen | Risk & Goverance 

New financial forum.nl/amba-zeggen 


NEW FINANCIAL MAGAZINE 

Samen werken aan een nieuwe economie 

Het magazine is een van de uitingen van de stichting New Financial Forum. 

De stichting bundelt krachten, ideeën, inspiratie en best practices van positief 

ingestelde mensen die gezamenlijk een bijdrage leveren aan een gezonde en 

gerespecteerde financiële sector. Het Forum organiseert bijeenkomsten, workshops, 

faciliteert dialogen, is aanjager van vernieuwing, voegt betekenis toe 

en is de stem van een innovatieve en betrokken financiële sector. 

WWW.NEWFINANCIALFORUM.NL

NFM 43-23 web

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?