NFM 43-23 web

NUMMER 43 • LENTE 2023 | WWW.NEWFINANCIALFORUM.NL
new
FINANCIAL
MAGAZINE
SAMEN WERKEN AAN EEN NIEUWE ECONOMIE
IRIS VAN ASSELT
WELDADIGE LUXE
JIMMY NELSON
ECHTE RIJKDOM
KEES KLOMP
CONSTRUCTIEVE DESTRUCTIE
MICHAEL VAN LOENEN
ALLES IS ER AL
WOUTER VEER
GROND IS GEEN PRIVÉBEZIT
LARS VERAART
MET ALPA TOEKOMST SCHRIJVEN
ALAN MCSMITH
TRANSFORMATIE IN DE BUSH
HELENA NORBERG-HODGE
DE TOEKOMST IS LOKAAL
THEMA
Pioniers
in praktijk
TANJA ABBAS • HENRY MENTINK • MAARTEN VAN DER SCHAAF • FEMKE STRUIKSMA • JOANNA BIELEWICZ

New Financial Forum
Samen werken aan
een nieuwe economie
Missie
De stichting New Financial Forum staat voor een nieuwe economie,
dienstbaar aan de samenleving. Vanuit de kernwaarden:
duurzaam, sociaal, inclusief en verantwoord.
Visie
De financiële sector is de bloedsomloop van de economie. Nu de
oude economie niet langer de samenleving gezond houdt, dient
de financiële sector een aanjagende rol te vervullen richting een
nieuwe economie.
Ambitie
De stichting New Financial Forum bundelt krachten, ideeën, inspiratie
en best practices van zowel financieel dienstverleners als innovatieve
ondernemers en bedrijven om gezamenlijk die nieuwe
economie versneld tot stand te brengen.
Dit doen we met drie pijlers:
• New Financial Inspiration biedt inspirerende praktijkvoorbeelden,
visies en ontwikkelingen uit de nieuwe economie door
middel van magazines, nieuwsbrieven, events, storytelling,
films en dialoogsessies.
• New Financial Activators is een netwerk dat vanuit haar sterke
wortels in de financiële wereld haar expertise wil inzetten om
ondernemers te helpen (verdere) stappen te zetten in de nieuwe
economie.
• New Financial Academy biedt opleidingen, trainingen en coaching
die zelfontwikkeling en nieuw leiderschap stimuleren vanuit
hart, hoofd en handen.
De stichting New Financial
Forum is opgericht in 2014 op
initiatief van Willem Vreeswijk.
De Raad van Toezicht bestaat
sinds 1 januari 2023 uit
voorzitter Mark Boskamp
(Dukers & Baelemans),
secretaris Dick-Jan Abbringh
(Purpose) en Carola Wijkamp-
Hermsen (ARAG).
Allianz, Alpina Group, ARAG,
a.s.r., Dazure, De Goudse,
Lindenhaeghe, Nationale
Waarborg, Turien & Co.,
Univé en Welten Groep zijn
partners van de stichting.
Dankzij hun support komt de
missie van de stichting een
stuk dichterbij: een nieuwe
economie, dienstbaar aan de
samenleving.
Werk mee aan een nieuwe economie en meld je aan
www.newfinancialforum.nl

PIONIERS IN VOORWOORD
PRAKTIJK
Pioniers
Een diepe buiging voor alle pioniers die met hun
voeten in de klei, met grote overtuiging en vastberadenheid
bouwen aan een leefbare wereld voor
jou en mij. Dit zijn de mensen die voorleven waar
ze in geloven en die alternatieven aanreiken voor
kapotte systemen. Zij zijn degenen die werk maken
van een nieuwe economie en zijn diep verbonden met de natuur.
Dit zijn de mensen die de motor vormen van de Betekeniseconomie-beweging.
Er zijn al onvoorstelbaar veel pioniers
die ons met hun daden de weg wijzen. Het is de kunst
om deze groeiende beweging zichtbaarder te maken. Daar
wil het New Financial Magazine dolgraag een steentje aan bijdragen.
Dit themanummer Pioniers in praktijk is rijk gevuld met tal
van indrukwekkende voorbeelden. Zo vraagt Kees Klomp aandacht
voor de Vegan Cowboys, die echte zuivel
produceren zonder dat er een koe aan te pas
komt. Pionier Michael van Loenen van YouBe-
Do (hét ethisch alternatief voor Bol.com) geeft
tips voor mede-pioniers en duurzame interieurstylist
Iris van Asselt laat zien hoe het is
om te leven in een klein duurzaam huis met
kleine voetafdruk. Zeer praktisch voor al die
mensen die verlangen naar een andere manier
van wonen én samenleven.
Veel aandacht in deze editie voor de natuur.
Ook in deze editie vertaalt wildernisgids
Alan McSmith lessen uit de natuur naar onze
moderne samenleving. De Poolse journalist
"WORD PIONIER
IN DE WERELD
WAARNAAR WE
VERLANGEN"
en politica Joanna Wis-Bielewicz laat zien hoe je een revolutie
kunt beginnen in je eigen tuin: stop met tuinieren, bescherm
de natuur en Tanja Abbas (stichting Free Forrest Foundation)
vertelt over haar film Tree Talk die aansluit bij de oproep van
Joanna: laat het land zichzelf helen; het is onze taak in dienst
te staan ​van het levensweb. Verder komen in deze editie pioniers
aan het woord als ecoloog en filmmaker John D. Liu,
Ad Vlems (medeoprichter ecodorp Boekel), boer Andres Jara
en Helena Norberg-Hodge (Local Futures) en Wouter Veer van
Lenteland.
Graag wil ik een lans breken voor het werk van de stichting
ALPA. Zij zetten zich in om de longen van Europa te behouden
voor nu en in de toekomst. Maar hier is ook financiële
ondersteuning voor nodig, een investering in onze toekomst.
Lees de oproep van Lars Veraart.
Last but nog least kijken we met fotograaf
Jimmy Nelson (Before they pass away) naar de pioniers
uit het verleden die met uitsterven worden
bedreigd. Indrukwekkende foto’s met een
urgente boodschap.
Laat je inspireren door dit themanummer en
ondersteun het groeiende aantal pioniers voor
een betere wereld of nog beter: word zelf pionier
in de wereld waarnaar we verlangen. n
WILLEM VREESWIJK
willem@newfinancialforum.nl
LENTE 2023 NFM | 3

COLOFON
NEW FINANCIAL MAGAZINE HÉT PLATFORM
VOOR DE NIEUWE ECONOMIE
Een initiatief van Willem Vreeswijk
Nummer 43 van het New Financial Magazine
verschijnt in een oplage van 1500 exemplaren.
Coverbeeld: Jimmy Nelson
UITGEVER/HOOFDREDACTEUR
Willem Vreeswijk 06 10630149,
willem@newfinancialforum.nl
EINDREDACTEUR
Bibi Smissaert, bibi@bluebottle.nu
IRIS VAN ASSELT
WELDADIGE LUXE
6 12
JIMMY NELSON
ECHTE RIJKDOM
UITGAVE VAN
Stichting New Financial Forum,
Wapendragervlinder 29, 3544 DL Utrecht
BASISIONTWERP EN VORMGEVING
Peter Beemsterboer, www.beemsfoto.nl
ABONNEMENTEN
Een jaarabonnement (vier nummers) op het
New Financial Magazine kost € 44,95, excl
btw. Bedrijfsabonnementen op aanvraag:
willem@willemvreeswijk.com.
REPRODUCTIE
Overname van artikelen, tekeningen, foto’s
e.d. is slechts mogelijk na schriftelijke
toestemming van de Stichting New Financial
Forum
18 24
MICHAEL VAN LOENEN
LARS VERAART MET ALPA
ALLES IS ER AL
TOEKOMST SCHRIJVEN
REALISATIE
Edicola Publishing bv
Postbus 2013, 7420 AA Deventer
info@edicola.nl / www.edicola.nl
COÖRDINATIE
Jolanda Leemhuis
DRUKWERK
Veldhuis Media, Raalte
36 46
HELENA NORBERG-HODGE
TANJA ABBAS HET
DE TOEKOMST IS LOKAAL
DRAAIT OM BOMEN
4 | NFM LENTE 2023

INHOUD
THEMA PIONIERS IN PRAKTIJK
INTERVIEW
6 De weldadige luxe van een kleine footprint | Duurzame
interieurstylist Iris van Asselt
12 Echte rijkdom zit van binnen | Fotograaf Jimmy Nelson
16
KEES KLOMP CONSTRUCTIEVE
DESTRUCTIE
20 Landbouwgrond moet weer van ons allemaal worden |
Wouter Veer (Lenteland)
36 De toekomst is lokaal | Helena Norberg-Hodge (Local Futures)
PERSPECTIEF
18 Pionierslessen uit de toekomst | Michael van Loenen (YouBeDo)
24 Met ALPA krijgen we een herkansing | Lars Veraart (boer in de
Gouden Cirkel in Transsylvanië)
32 Een ecologische wereld bouwen doe je samen | Nadine Maarhuis
(MaatschapWij)
56 Een CAO voor de Aarde | Henry Mentink (Veerhuis)
28
ALAN MCSMITH TRANSFORMATIE
IN DE BUSH
ESSAY
28 Transformatie hangt in de lucht | Wildernisgids Alan McSmith
41 Stop met tuinieren, bescherm de natuur | Journalist en politica
Joanna Wis-Bielewicz
46 Het draait allemaal om bomen | Tanja Abbas (Free Forrest
Foundation)
50 Internationale Vrouwendag: Roe v. Wade vraagt ook hier
nieuw soort activisme | Femke de Jong-Struiksma (schrijfster,
yogadocent, activist)
60 Hoopvolle essays van de financials van morgen: vakbekwaam,
ethisch en dienstbaar | Kardelijn Öztürk en Mounir Bontekoe
(Hogeschool van Amsterdam)
50
FEMKE DE JONG-STRUIKSMA
ROE V. WADE
COLUMN
16 Constructieve destructie | Kees Klomp (lector Betekeniseconomie)
54 Ontwikkelingshulp voor het rijke westen | Jack Cox (Ecosenso)
LENTE 2023 NFM | 5

PIONIERS IN PRAKTIJK
“EN ALS ONZE DOCHTERS LATER OP ZICHZELF
WILLEN WONEN, KUNNEN HUN SLAAPKAMERS
WORDEN LOSGEKOPPELD EN WORDEN
MEEGENOMEN NAAR HUN EIGEN WONING”
Iris van Asselt met vriend Roland en
dochters Ize en Lune voor hun houten
woning met tiny footprint.
6 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
“Je hebt niet veel nodig om gelukkig te zijn. Wij wonen in een kleine gemeenschap
in een zelfgebouwd klein houten huis met een tiny footprint. We zijn zelfvoorzienend,
de maandlasten zijn laag en de druk om altijd maar hard buitenshuis
te moeten werken om de rekeningen te betalen, is er niet. We hebben veel
tijd voor elkaar en onze dochters hoeven we niet naar de opvang te brengen.
Veel mensen zouden dit ook willen, maar zijn bang om zogenaamde zekerheden
los te laten. Ga het doen, is mijn advies. Het levert je zoveel op”, aldus Iris van
Asselt (37), die met haar vriend Roland en dochters Ize en Lune woont in een
community van tien kleine houten huizen in Koedijk, opgezet door LiberTerra.
De weldadige luxe van
een kleine footprint
TEKST WILLEM VREESWIJK | BEELD INGRID DE GROOT
LiberTerra staat voor wonen,
werken, leren en is een initiatief
van Mieke Elzenga. In
geheel Nederland ontwikkelt
zij gemeenschappen van
duurzame kleine woningen.
Bewoners kunnen in de gemeenschap
de eigen ecologische woonambities realiseren,
maar zich tegelijkertijd inzetten
voor regionale uitdagingen op het
gebied van duurzaamheid en leefbaarheid.
De komende tien jaar wil stichting
LiberTerra vijftig communities
realiseren in binnen-en buitenland,
waardoor er een collectief leerproces
ontstaat rondom de vraag hoe de Sustainable
Development Goals handen en
voeten kunnen worden gegeven.
De gerealiseerde community in natuurgebied
Geestmerambacht in Koedijk
zet zich in voor duurzaam wonen
en leven. Op het terrein staan tien verplaatsbare
huizen, geproduceerd met
zoveel mogelijk hergebruikte en natuurlijke
materialen, gedeeltelijk of
volledig off-grid. ‘Afvalstromen’, regenwater
en GFT worden hergebruikt
om kringlopen te sluiten. De tuin produceert
zoveel mogelijk eigen voedsel
voor de bewoners en andere vormen
van leven. Duurzame levensmiddelen
en diensten worden collectief ingekocht.
Ook is er een kenniscentrum opgericht
over biobased bouwen en informatie
over de WEconomy.
Iris maakt met haar gezin deel uit
van de community sinds 2020, toen ze
hun eigen huis gingen bouwen. Zij kwamen
er terecht na een enorme zoektocht
naar de voor hun ideale plek waar
tal van levensvragen aan vooraf gingen.
Twee wereldreizen stimuleerden de
wens naar een eigen klein en duurzaam
huis in een gemeenschap van gelijkgestemden.
Iris is oprichter van Studio
Duurzaam Wonen en geeft onder meer
duurzame interieuradviezen. Haar
vriend Roland is van oorsprong ict-er,
maar is nu ontwikkelaar van duurzaam
gebruik van bestaande apparatuur (zoals
elektrische boilers die energie kunnen
opvangen of zonnepanelen die
energie opslaan). Iris en Roland filosoferen
niet over duurzaamheid, zero waste
en lage voetafdruk, maar leven het. “Natuurlijk
maken we ons ernstig Emile Corre. zorgen
over de wereld. Het enige wat wij kunnen
doen, is om wat wij écht van belang
vinden simpelweg te gaan doen. Uiteraard
is dat niet altijd even makkelijk
geweest en hebben we de omstandigheden
soms ook mee gehad. Maar uiteindelijk
is het niet maken van de keuzes
die je zelf heel belangrijk vindt veel
en veel moeilijker. Daarbij vergeleken
valt het opzeggen van een baan of het
verlaten van een stad met al zijn basisvoorzieningen
juist weer erg mee. Mensen
zeggen vaak dat ze deze stap ook
wel zouden willen maken, maar blijven
dan toch kiezen voor ‘vastigheid’ en
vermeende ‘zekerheden’. Pas als je de
noodzaak echt van binnen voelt, ga je
het ook doen”, aldus Iris.
LOSLATEN
Hoe kom je tot een dergelijke voor
veel mensen toch wel moedige beslis-
LENTE 2023 NFM | 7

PIONIERS IN PRAKTIJK
Samen met Roland woont ze in een
huurappartement in Amsterdam-Oost.
Hun buren hebben een groot dakterras,
dat als vanzelfsprekend wordt gedeeld
met Iris en Roland. “Zoiets blijft
je bij. Voor mij belangrijk om in te zien
dat ‘delen’ van wat je hebt van grote betekenis
is.”
Iris van Asselt: “Privacy en vrijheid
kunnen heel goed samengaan.”
sing om in een duurzame community
te gaan wonen? De vraag stellen, is
vragen naar het levensverhaal van Iris.
“Het verlangen naar deze plek ontstaat
niet van de ene op de andere dag. Het
is een lang proces en pas achteraf kun
je inzien wat de noodzakelijke stappen
zijn geweest en dat bijna alles eigenlijk
heeft geleid tot de keuze om het verlangen
ook daadwerkelijk te vervullen.”
Iris groeit samen haar twee zussen
op in een ruim vrijstaand huis in Abbenes,
in de Haarlemmermeer. “Mijn
moeder, een Amsterdamse, heeft ons altijd
meegegeven: volg je dromen, volg
je hart en geloof wat je wilt. Dit zijn
voor mij belangrijke waarden die ik
ook graag mijn kinderen wil meegeven.
Mijn moeder was ook goed in loslaten.
Op mijn twaalfde ging ik naar de Montessorischool
in Den Haag. Ik zat nog
maar drie dagen op deze school en toen
hoorde ik dat mijn ouders gingen scheiden.
Mijn moeder ging – samen met
haar drie kinderen – terug naar Amsterdam,
iets wat ze vroeg of later toch al
had gewild. Ze koos niet voor een appartement
of flat, maar voor een woonboot
van 30m2 midden in het centrum. Ik
wilde mijn schooljaar afmaken en vanaf
dat moment reisde ik als twaalfjarige
in mijn eentje elke dag van Amsterdam
naar Den Haag. Dat noem ik loslaten,
zeker in een tijd toen er nog geen mobieltjes
bestonden. Ik oefen hier al heel
voorzichtig mee richting onze twee
kinderen, maar merk wel dat ik dit als
moeder een groot leerproces vind.”
Na dat schooljaar gaat Iris naar het
Individueel Voortgezet Kunstzinnig Onderwijs
(IVKO) in Amsterdam. Vlak voor
haar HAVO-diploma ontmoet ze Roland
en sindsdien zijn ze samen, inmiddels
twintig jaar. Iris kiest voor een creatieve
opleiding, het Hout- en Meubileringscollege,
een MBO-opleiding. De
voorliefde voor hout heeft er altijd al
in gezeten. Ze loopt stage bij The Frozen
Fountain en bij vtwonen, waarvoor
ze negen jaar zal blijven werken
als freelancer. In die tijd volgt ze tevens
de HBO-opleiding Media, Informatie en
Communicatie.
“HET ENIGE WAT JE KUNT
DOEN, IS VOORLEVEN WAT JE
ECHT BELANGRIJK VINDT”
WERELDREIS
Naast hout en houtbewerking is ook
reizen een grote passie van Iris. “Ook
dat heb ik meegekregen van mijn moeder.
Ik herinner mij nog dat ik als jong
meisje samen met haar door Europa
aan het interrailen was. Een moeder
met een dochter van mijn leeftijd vroeg
waar we dan heen gingen. Mijn moeder
zij dan: ‘We hebben geen idee.’ Je zag
die moeder een beetje schrikken en liet
haar kind dan weten dat mijn moeder
maar een grapje aan het maken was.
‘Nee hoor’, zei mijn moeder dan. ‘We
weten het echt niet.’ We lieten die moeder
verbijsterd achter.”
“Ik wilde graag naar Thailand en
heb Roland gevraagd met me mee te
gaan. Hij genoot van de reis, ook al
vond hij het vliegen een merkwaardige
gewaarwording. Je stapt op in Amsterdam
en een paar uur later zit je in een
totaal andere wereld. Een veel te abrupte
overgang. Het leek hem beter en aangenamer
om de overstap heel geleidelijk
te doen. Per auto bijvoorbeeld. Zo
ontstond het idee voor onze eerste wereldreis.”
Ze kopen een oude Toyota Landcruiser
en in 2011 vertrekken ze. De reis,
die veertien maanden zou gaan duren,
gaat via Oost-Europa, Turkije, Iran en
Pakistan naar India en Nepal. “De reis
was in alle opzichten impactvol. We
hebben met name in Iran ervaren hoe
schaars water kan zijn en wat voor consequenties
dit heeft voor mens en dier.
Daar is bijvoorbeeld composteren van
de eigen ontlasting geen luxe, maar bittere
noodzaak om te kunnen overleven.
In India waren we betoverd door een
houten restaurant. We merkten steeds
meer dat de reis onze liefde voor hout
en duurzaamheid had aangewakkerd.
8 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
In India waren we ons droomhuis al
aan het ontwerpen, ook al hadden we
heel weinig geld en wisten we dat een
idyllische plek niet makkelijk te vinden
is in Nederland.”
BESTE PLEK OOIT
In 2012 zien ze langs de A10, een boord
staan waarop een nieuwbouwproject in
Amsterdam Noord wordt aangeprezen.
“We zijn gaan kijken, er was nog niets,
maar het zou een Vinex-wijk worden.
We dachten, we zien wel en hebben
ons ingeschreven. Tot onze grote schrik
werden we nog ingeloot ook. Mede omdat
ik zwanger was van Ize, hebben we
het ook maar gedaan. Het was nog wel
bijzonder lastig een hypotheek te krijgen,
juist omdat we recent veertien
maanden in het buitenland hadden verbleven.
Uiteindelijk is het gelukt. De opzet
van de wijk bleek echter uitstekend.
De tuinen grensden aan elkaar, je kon
elkaar zien, kinderen speelden makkelijker
met elkaar, volwassen zochten
elkaar sneller op. Kortom, het ontwerp
leek op dat van een community.
We dachten: ‘Dit is de beste plek ooit’.
Zo voldeed het huis aan hoge standaarden
zoals triple glas en goede isolatie.
Zelf hebben we het huis zo duurzaam
mogelijk gemaakt. Zo plaatsen we een
tweedehands zonneboiler en koppelde
deze aan een tweedehands warmte-terug-win-pijp.
Hierdoor werd grondwater
van 9 graden in de pijp verwarmd
tot 27 graden en daar kun je prima mee
douchen. We hadden niet genoeg ruimte
voor zonnepanelen. Daarom bouwde
Roland een carport en plaatste er
lichtdoorlatende zonnepanelen op. De
energierekening was niet alleen nul
euro, we kregen zelfs geld retour. In dit
mooie huis werd in 2014 Ize geboren.”
TWEEDE WERELDREIS
In 2016 wordt Lune geboren en in 2018
gaat het gezin, nog voor de kinderen
leerplichtig worden, op voor de tweede
wereldreis. In een omgebouwde camper
gaat het richting Baltische Staten, door
Rusland, Centraal-Azië, Mongolië en
naar Japan. Ze zijn dicht bij elkaar, merken
hoe weinig ze daadwerkelijk nodig
hebben en ook de kinderen blijken het
uitstekend naar hun zin te hebben. Ze
vermaken zich uitstekend en spelen
met van alles wat ze tegenkomen. “We
genieten enorm van de schoonheid van
eenvoud. Heerlijk om weinig spullen
te hebben, fijn om weinig stress te kennen.
We maken opnieuw ontwerpen
van ons droomhuis. Steeds duidelijker
wordt dat we kleiner, duurzamer, groener
willen wonen, liefst in de natuur,
dicht bij een strand. Onze Vinex-wijk,
hoe mooi en duurzaam ook, voldoet
niet meer. Ons geld zit toch in bakstenen.
Maar wat willen we nu echt? Wat
hebben we echt nodig?“
Iris en Roland gaan op zoek En
soms gaan dingen zoals ze moeten
gaan. In 2019 kunnen ze een oude
schuur bij een strandopgang in Petten
kopen. Er waren twijfels omdat het ver
weg was van Amsterdam. Toen ze besloten
ervan af te zien, merkte Iris dat ze
opgelucht was.
Vervolgens schrijven ze zich in voor
Oosterwold, bij Almere. Ook hier twijfelt
Iris omdat het ver weg is van een
aantal basisvoorzieningen. Ze blijken
net te laat met hun inschrijving. Opnieuw
is er opluchting bij Iris.
Begin 2020 gaan ze naar een bewonersbijeenkomst
in Koedijk, georganiseerd
door Mieke Elzenga, die er zelf
wil gaan wonen. “De meeste bezoekers
hadden twijfel, maar wij keken elkaar
aan en zeiden direct ‘ja’. Voor ons was
dit de idyllische plek. En we zijn ons
LENTE 2023 NFM | 9

PIONIERS IN PRAKTIJK
houten droomhuis gaan bouwen met
bio-based materiaal. Het is geen tiny
house, maar een klein duurzaam huis
met een tiny footrprint.”
Naast het woongedeelte met open
keuken, waar dit gesprek plaatsvindt,
telt de woning telt nu nog twee slaapkamers.
“Als onze dochters wat ouder
zijn, kunnen we van hun huidige slaapkamer
er eenvoudig twee maken. En als
ze nog ouder zijn en op zichzelf willen
wonen, kunnen hun slaapkamers worden
losgekoppeld en kunnen ze die
meenemen naar hun eigen woning.”
LEVEN IN EEN COMMUNITY
Veel mensen dromen ervan om duurzamer
en socialer te leven. Het leven
in een gemeenschap lijkt dan aanlokkelijk.
Vaak is er veel onwetendheid
over het leven in een community. Welke
mensen zijn er geschikt voor en wat
moet je doen of laten? “Alles begint met
een gesprek”, zegt Iris. “We voeren gesprekken
met mensen die hier willen
komen wonen als er een plek vrijkomt
en vertellen hoe het leven hier is en wat
het inhoudt. We hanteren een sociocratische
besluitvorming. Zo bepalen de
bewoners gezamenlijk wie er mag komen
wonen. Het is logisch om daar brede
inspraak over te hebben. We vormen
een kleine gemeenschap en uiteraard
zijn er ook hier conflicten en kom je
jezelf tegen. Goed voor de zelfontwikkeling,
zullen we maar zeggen. Verder
hebben we de Sociale Kring opgericht.
“PAS ALS JE DE NOODZAAK
ECHT VAN BINNEN VOELT,
GA JE HET OOK DOEN”
Bij zo’n bespreking is iedereen aanwezig.
Dan bespreken we bijvoorbeeld zaken
die iedereen aangaan, bijvoorbeeld
delen en lenen. Zet je bijvoorbeeld een
geleende schep bij iemand in de voortuin
of maak je hem eerst schoon? Door
dit bespreekbaar te maken en op te lossen,
voorkom je veel irritaties. Uiteraard
respecteren we hier elkaar privacy.
We hanteren bijvoorbeeld een stoplichtsysteem.
Staat het licht op rood,
dan wordt iemand niet gestoord. Noodzakelijk
bijvoorbeeld voor mensen die
thuis werken en geen kinderen over de
vloer willen hebben. Belangrijkste is
echter dat we allemaal vertrouwen hebben.
Soms gaat het mis, maar er is altijd
het vertrouwen dat we er weer uitkomen.
Als er één ding is wat je hier leert,
is het wel dat privacy en vrijheid heel
goed samen kunnen gaan.”
DROMEN
Iris maakt zich, net als zoveel mensen,
grote zorgen om alle ontwikkelingen in
de wereld. “Juist omdat we er ons zeer
bewust van zijn wat we als mensen op
deze planeet aanrichten, hebben we
hier onze eigen plek gebouwd. Het enige
wat je kunt doen, is voorleven wat
je echt belangrijk vindt. Misschien leven
we hier wel in onze eigen bubbel.
Groot voordeel is dat je hier bent met
gelijkgestemden, mensen die anders
doen en handelen. Wel wil ik met mijn
werk als duurzaam interieuradviseur
mensen bewuster maken van de voetafdrukken
van hun woninginrichting.
Mensen hebben veelal geen idee hoeveel
vergif ze in huis hebben en wat het
effect van hun meubels is op het milieu.
Hier is zoveel winst in te behalen. Ik
zou daar met Studio Duurzaam Wonen
graag verder aan bij willen dragen. En
laat Roland ondertussen maar nieuwe
duurzame oplossingen bedenken. Daar
is hij goed in, dit is wat wij kunnen bijdragen.”
En nieuwe grote dromen? “Nee, die
zijn er niet. Onze droomplek is hier.
We leven nagenoeg zonder footprint,
met elkaar, met onze dochters, volledig
duurzaam, met gelijkgestemden. We
hebben niet de behoefte om een bedrijf
op te richten en heel succesvol te worden,
waardoor je weer nieuwe financiële
verplichtingen moet aangaan en
waardoor je je vrijheid verliest en weer
inboet op je levensovertuiging. Dit is
onze droomplek. Het beste wat we kunnen
doen, is hier tevreden zijn.” n
Meer informatie:
www.studioduurzaamwonen.nl of stuur een
mail naar: info@studioduurzaamwonen.nl
10 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
Op zoek naar een fris, lekker, puur en
duurzaam opfrissertje? Dan moet je
jezelf eens trakteren op een smaakexplosie
van de zelfgekroonde fruitslagers
van Roze Bunker. Zij stellen
vraagtekens bij de huidige frisdrankindustrie
en roepen iedereen op zich
aan te sluiten bij de fruitrevolutie.
De Fruitslagers brouwen handgemaakte
siropen met vers fruit en
kruiden. “Een compacte smaakexplosie
die samen met plat of bruisend kraanwater
verandert in een fruitige frisdrank.
Uit één fles haal je een krat frisdrank
of serveer je vele cocktails. Dat
scheelt in transport en opslag, want de
smaak is het enige wat je vervoert”, aldus
de fruitslagers, die niet van afval
houden. Daarom werken ze nauw samen
met boer en industrie. Met het ‘te
rijpe’ fruit wordt siroop gebrouwen en
in de testkeuken wordt veel geëxperimenteerd
om van het eigen afval weer
nieuwe producten te maken. Een plakkerig
onderzoek waar de fruitslagers
graag zoveel mogelijk mensen bij betrekken.”
Roze Bunker werd als Utrechts
kunstcollectief opgericht in 2015 door
Emile Corre, Mélanie Corre en Kester
Scholten. Emile en Mélanie zijn nog altijd
betrokken bij de Roze Bunker. Ze
zijn bezig met tal van initiatieven die
de wereld gezonder maken. Dit vanuit
het besef dat de manier waarop we de
wereld om ons heen hebben georganiseerd
vaak onlogisch is. Emile: “We halen
plantaardige eiwitten uit het Amazonegebied,
gebruiken plastic als wegwerpproduct
en zien de waarde niet
van het fruit dat we weggooien.” Emile
bedenkt oplossingen die de wereld logischer
maken. Zijn ontwerpstudio, een
boerderij omgebouwd tot experimentele
keuken, bevindt zich in Culemborg.
Hier worden producten, merken, verhalen
en campagnes ontwikkeld om het
voedselklimaat te verbeteren.
Mede-initiatiefnemer Jeroen Groot
is verantwoordelijk voor de organisatie
en de logistiek van de fruitslagers.
“In de culinaire wereld grijpt men vaak
terug op de oude ambachten. Wij proberen
dat ook te doen en bedenken op
deze manier oplossingen voor ‘problemen’
die we in de markt tegenkomen.”
Roze Bunker: “Als zelfgekroonde
fruitslagers zijn we logische frisdrank
gaan brouwen van puur fruit en verse
kruiden. En zoals het slagers betaamt,
gooien we liever niets weg. Onze bessen
worden uit de container gered, met
onze kruiden en vlierbloesem stimuleren
we de biodiversiteit, onze citrusvruchten
worden ‘van kop tot staart’
verwerkt en van onze flessen maken we
eigen glaswerk. We produceren lokaal,
biologisch, goed voor de biodiversiteit,
circulair, tegen overconsumptie, vanuit
‘afval’-stromen, of combinaties van
meerdere tegelijk natuurlijk!”
“Wat ons bindt, is dat we inzien dat
er geen single-issues te adresseren zijn,
maar dat we overal om ons heen uitdagingen
zien om naar positieve veranderingen
te streven. En wat ons motiveert,
zijn de vele reeds bestaande initiatieven
die bijdragen om de wereld een
beetje mooier te maken. Sluit je aan bij
de fruitrevolutie.” n
www.rozebunker.nl
LENTE 2023 NFM | 11

PIONIERS IN PRAKTIJK
Jimmy Nelson, Highlands, Papua New Guinea.
Echte rijkdom zit
van binnen
TEKST JELLE BARTELS | BEELD JIMMY NELSON
Wie naar de foto’s van Jimmy Nelson (55) kijkt, ziet hoe mooi diversiteit
en inclusie is. Vanaf zijn zeventiende reist hij de wereld rond
om verschillende culturen vast te leggen. Zijn foto’s zijn adembenemend,
zijn boodschap krachtig: zoek naar de rijkdom in jezelf. Met
zijn foundation genereert hij aandacht voor de problematiek van inheemse
volkeren en helpt hij de zelfredzaamheid van lokale gemeenschappen
te bevorderen. Zijn foto’s laten zien dat ieder van
ons een prachtig wezen is.
Het reizen zit bij Jimmy Nelson
al vroeg in het bloed.
Zijn vader is geoloog en
daardoor komt hij in aanraking
met verschillende culturen.
Hoewel Nelson er anders
uitziet, voelt hij zich bij deze culturen
gelijkwaardig én gezien. Hij beleeft
een mooie, vrije jeugd, waar abrupt een
einde aankomt als hij naar een kostschool
wordt gestuurd. Daar beleeft
hij een ellendige tijd en door een ziekte
verliest hij ook nog al zijn haar. Dit
heeft een enorme impact op zijn zelfbeeld.
Het eens zo vrije kind raakt bevangen
door een lage eigenwaarde. Hij
vindt zichzelf lelijk wat keer op keer
door zijn omgeving wordt bevestigd.
KRACHTIGE BOODSCHAP
Op zijn zeventiende trekt de wijde wereld
in. Via een achterdeur komt hij in
het dan ‘verboden’ Tibet en wordt er
met open armen ontvangen door de Tibetaanse
gemeenschap. Hij wordt als
gelijkwaardig gezien en daar begint de
heling van zijn zelfbeeld. Hij leert dat
echte rijkdom en ware schoonheid van
binnen zit en dat het niet uitmaakt wie
je bent of hoe je er uitziet. Hij besluit fotograaf
te worden en de gemeenschappen
die hem hebben geholpen met zijn
12 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
menszijn in beeld te brengen. Dit blijkt
het begin van zijn roeping om culturen
in al hun pracht te portretteren.
Met een analoge camera bezoekt
hij culturen die voor de meeste mensen
niet benaderbaar zijn. Mede door
het tonen van zijn eigen kwetsbaarheid
lukt het hem dichtbij deze culturen te
komen. Zijn doel is om deze mensen zo
mooi mogelijk in beeld te brengen.
Dit heeft geresulteerd in verschillende
fotoboeken, zoals het vuistdikke
Before they Pass Away. Drie jaar lang
bezocht Nelson alle uithoeken van de
wereld om inheemse gemeenschappen
met de camera vast te leggen. Deze culturen
worden in onze complexe wereld
met uitsterven bedreigd. Overweldigende
foto’s met een krachtige boodschap.
“GEEF EERST AAN DE AARDE
EN NEEM DAN PAS WAT
NODIG IS”
WERKWIJZE
Zijn werkwijze is steeds hetzelfde. In
zijn kwetsbaarheid ‘meldt’ hij zich bij
de mensen die hij wil fotograferen. Taal
was nooit een barrière. Door oprecht de
verbinding te zoeken (letterlijk met handen
en voeten), komt hij tot adembenemende
resultaten. Vaak werkt hij weken
aan één geslaagde foto. Tegen die tijd
vertrouwen de mensen hem volledig en
volgen ze zijn aanwijzingen op. Ook een
tijdrovende bezigheid. Niet alleen moet
de enscenering juist zijn, ook het licht
moet perfect zijn. Nelson werkt uitsluitend
met een analoge camera.
GEVEN
Nelsons uitgangspunt is ‘geven’. De
mensen uit die andere culturen accepteren
hem zoals hij is. Daar wil hij iets tegenover
stellen. Daarom wil hij de mensen
uit die culturen waardig vastleggen
in al hun pracht en daarmee aangeven
dat deze culturen voortkomen uit oude
tradites. Op die manier ontstaat er een
balans tussen geven en nemen.
Zijn intentie om mensen in hun volle
glorie in beeld te brengen, wordt niet
door iedereen gewaardeerd. Er was veel
kritiek op Before they pass away: de foto’s
zouden niet ‘echt’ zijn en gaven geen getrouw
beeld van de dagelijkse omstandigheden
waarin die mensen leven.
Het was echter nooit zijn intentie
om gemeenschappen in hun dagelijkse
leven te fotograferen. “Ik ben geen
antropoloog. Ik wil mensen zo mooi
mogelijk vastleggen. De kritiek heeft
mij verbaasd. Alsof we hier in het westen
wel ‘echt’ op de foto gaan. Kijk eens
naar social media. We doen niet anders
dan ons zo mooi mogelijk presenteren.”
RIJKDOM
Inheemse volkeren hebben Nelson laten
zien dat geld niet nodig is om rijk
te zijn. In zijn eigen leven was geld altijd
wel een worsteling. Kunstenaars
zijn niet per se ondernemers en hebben
Maori in Nieuw Zeeland.
LENTE 2023 NFM | 13

PIONIERS IN PRAKTIJK
Marken, Nederland.
vaak een moeilijke relatie met geld. “Nu
ben ik de meest rijke persoon op aarde.
De grootste rijkdom zag ik in omgevingen
waar geld niet eens bekend was.
Veel van de volkeren zijn gelukkiger
dan wij. Zij leven dicht bij de wortels
van het bestaan, zijn niet bezig met het
voortdurend najagen van geld en bezit.
Hun wereldbeeld is volledig tegenovergesteld
aan die van ons: eerst geven aan
de planeet, dan pas dan terugkrijgen.
Wij doen het andersom. Eindelijk zien
we in dat ons destructieve gedrag leidt
tot de vernietiging van de planeet en
dus van onszelf. Het wordt tijd om weer
te leren geven aan de planeet. Velen
van ons vinden dat nog heel moeilijk.
De angst overheerst dat dit ons op de
korte termijn pijn gaat doen. Maar stel
je eens voor hoe groot de pijn gaat worden
als we dit nog langer uitstellen?”
“Met de Jimmy Nelson Foundation
wil ik overal ter wereld kennis verrijken
over andere culturen. Alle opbrengsten
van de stichting vloeien terug naar die
culturen. De foundation verzorgt onder
de naam Cult-ED gratis educatieve
De Himba stam in Namibië.
programma’s voor de jeugd. En met de
opbrengst van onder meer boeken en
kunstwerken ondersteunen we projecten
die zorgen voor het behoud van inheemse
culturen.”
BELEVING
“Uiteindelijk is de hamvraag: wat laat
je na? Als je op de rand van de dood
staat, maakt de hoeveelheid geld op je
bankrekening niet meer uit. Wel zullen
14 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
De Huli Wigmen van Papoea-Nieuw-Guinea.
hoefde te trekken om menselijke schoonheid
te ontdekken. Between the Sea and the
Sky is een tocht langs de overgebleven
traditionele culturen van Nederland en
brengt deze middels intieme portretten
en iconische landschappen in beeld.
Between the Sea and the Sky is een ode aan Nederland. PostNL geeft sinds februari 2023
vier postzegelvellen uit van Jimmy Nelson.
je herinneringen en je nalatenschap
van grote waarde zijn. Het wordt tijd
dat we allemaal gaan bedenken wat we
willen oogsten en nalaten.”
Met zijn expositie The Last Sentinels:
Heroes, from near and far wil Nelson laten
invoelen wat het belang van rijkdom in
jezelf is. De expositie, die begin dit jaar
te zien was in Fabrique des Lumières in
Amsterdam, is een overweldigende hommage
aan de mensheid. De expositie is
een combinatie van fotografie, film, animatie
en geluid en wordt versterkt met
beelden uit het nieuwste project van Nelson:
Between the Sea and the Sky, een ode
aan Nederland. Door de wereldwijde
reisbeperkingen zag hij in dat hij niet
per se naar de uiteinden van de wereld
FUCKED
Als we zo doorgaan, zijn we volgens
Nelson ‘fucked’. “Bijna elke stam die
ik ben tegengekomen, is iedere dag bewust
bezig met het geven aan de aarde.
Daarna pas nemen ze wat nodig is. Wij
doen dit niet en dat moet anders. Zelf
kun je beginnen door elke ochtend bewust
stil te staan bij je legacy. Wat heb
je gedaan, wat doe je en wat wil je achterlaten?
Een mooi voorbeeld trof ik
aan bij de Huli, een inheems volk dat
in de provincie Southern Highlands in
Papoea-Nieuw-Guinea woont. Zij beginnen
de dag met een ritueel om de aarde
schoon te maken.”
In Nelsons kamer hangt een groot
bord met foto’s die belangrijk voor hem
zijn. Elke ochtend ordent hij dat bord
opnieuw. “Door elke ochtend bewust
stil te staan bij wat echt belangrijk is,
wordt het gedurende de dag makkelijker
om alleen dat te nemen wat echt
noodzakelijk is en wat daadwerkelijk
toevoegt aan je innerlijke rijkdom.” n
LENTE 2023 NFM | 15

COLUMN
Constructieve
destructie
Het was de Oostenrijkse econoom Joseph Schumpeter
die naam en faam maakte met het fenomeen
creatieve destructie. In tegenstelling tot wat
de term en beschrijving doet vermoeden, was hij
buitengewoon positief over het fenomeen. Hij zag
het als de enige echte motor van economische
groei; als aanjager van een dynamische markteconomie.
Volgens Schumpeter was het cruciaal voor
de gezondheid van markten dat bedrijven slechts
tijdelijke marktmacht hadden en innovatie was de
manier om aan machtswisseling te werken.
TEKST KEES KLOMP | BEELD ALFRED OOSTERMAN
Creatieve destructie is het continue innovatieproces
in markten, waarbij nieuwe technieken de oude
technieken vernietigen en vervangen en is nog
steeds springlevend. Vandaag de dag is innovatievermogen
nog steeds een dominante bestaansvoorwaarde
voor bedrijven. En ook binnen de Betekeniseconomie-benadering
heeft het een extreem belangrijke rol
te vervullen. Die rol wordt verteld voor de aangepaste term
die ik hanteer: constructieve destructie. In Betekeniseconomie
vindt namelijk een specifieke vernietiging en verandering
plaats; bestaande producten maken plaats voor producten
die beter zijn voor de wereld. Het bestaansrecht van
bedrijven wordt steeds nadrukkelijker bepaald door het vermogen
van bedrijven om producten te leveren die bijdragen
aan een betere wereld. Bedrijven concurreren niet langer alleen
op basis van vernieuwing in de markt maar op basis van
verbetering in de maatschappij. We zouden kunnen zeggen
dat Betekeniseconomie draait om ethische kwaliteit. Producten
worden niet langer alleen beoordeeld op basis van hun
nut voor de individuele consument (wat levert dit product
mij persoonlijk op?) maar ook op basis van de collectieve
noodzaak (waarom heeft dit product maatschappelijke betekenis?).
Bedrijven die de synthese van nut en noodzaak weten
te bewerkstelligen – met producten die als persoonlijk en
maatschappelijk betekenisvol worden gepercipieerd – zijn de
winnaars van de Betekeniseconomie. Dit zijn de bedrijven die
concurrenten constructief vernietigen. Zij zorgen ervoor dat
conventionele producten worden vervangen voor ethisch superieure
producten; producten die beter zijn voor de wereld.
VOEDING
Er is geen markt waarin we de constructieve destructie zo duidelijk
kunnen waarnemen als in voeding. Voedselproductie is
een proces waarin veel destructie en degeneratie plaatsvindt.
Het is een industrie met notoir maatschappelijk-schadelijke
zaken als milieuverontreiniging, biodiversiteitsvernietiging,
dierenleed en kinderarbeid. Het is dus ook logisch dat er juist
in deze sector ontzettend veel ethische innovatie plaatsvindt;
bedrijven die de traditioneel wereld-verslechterende productiemethoden
vervangen voor wereld-verbeterende productiemethoden.
Een prachtig voorbeeld van constructieve destructie is de
ontwikkeling van een kaas die zonder koe tot stand komt. Nadat
Jaap Korteweg met De Vegetarische Slager - door de grootschalige
introductie van vleesvervangers - voor een constructieve
ontwrichting had gezorgd in de vleesmarkt, is hij nu
onder de noemer Those Vegan Cowboys bezig om ook de zuivelmarkt
op z’n kop te zetten. Korteweg en consorten zijn namelijk
bezig om echte zuivel te produceren, zonder dat daar
nog een koe aan te pas hoeft te komen. Niet iedereen is zich
dit bewust, maar voor de productie van melk en dus ook kaas
is het noodzakelijk dat koeien drachtig zijn. Koeien geven,
16 | NFM LENTE 2023

COLUMN
KEES KLOMP: “WEERSTAND IS EEN
LEGITIEM ONDERDEEL VAN HET
CREATIEVE DESTRUCTIEPROCES.”
net als mensenmoeders, alleen melk na de geboorte. Dit betekent
in de praktijk dat de zuivelindustrie koeien continu
bezwangert en de kalfjes na geboorte van moeder scheidt. De
melk is eigenlijk voor het kalf bedoeld. Zuivel gaat – anders
gezegd – gepaard met inherent dierenleed. Door middel van
het op fermentatie gebaseerde productieproces van Those Vegan
Cowboys kan dit dierenleed dus uit de zuivelindustrie
verdwijnen; een ethische innovatie van jewelste!
GAMECHANGER
Dit gaat daarom op termijn een industrie-gamechanger worden.
Dit gaat de zuivelmarkt ingrijpend, blijvend en beklijvend
veranderen. Alhoewel de zuivelindustrie zich in eerste
instantie nog hevig zal verzetten tegen deze ontwikkeling –
weerstand is een legitiem onderdeel van het creatieve destructieproces
- zal het dierenleedvrije alternatief uiteindelijk
de dierenleed-veroorzakende norm onvermijdelijk vermorzelen.
Vooral onder de huidige jongvolwassenen (Generatie Y)
en jongeren (Generatie Z) zijn ethische beslissingen namelijk
in toenemende mate bepalend voor consumptiegedrag; deze
generaties vormen de motor van de Betekeniseconomie-beweging.
Onze kleinkinderen zullen terugkijken op deze tijd en
vol onbegrip kijken naar de intensieve industriële veeteelt,
tjokvol dierenleed, die nu de norm vormt. n
LENTE 2023 NFM | 17

PIONIERS IN PRAKTIJK
Met nieuwsgierigheid de toekomst in kijken. Waar staan we als mensheid
over tweehonderd jaar? Hoe kijken we dan terug op de periode
waarin wij nu in leven? Of nog interessanter, met welke ogen zouden
de pioniers uit bijvoorbeeld 2223 naar de dag van vandaag kijken?
Pionierslessen
uit de toekomst
TEKST MICHAEL VAN LOENEN, YOUBEDO | BEELD VLADIMIR KOZICH
Ik vind gedachte-experimenten
leuk om te doen. Gewoon even
loskomen van de realiteit van nu.
Oneindige mogelijkheden creëren
van ideeën en beelden schetsen
over de toekomst. Misschien
ken je het gedachte experiment met
je eigen ‘toekomstige ik’. Zeg maar een
ontmoeting met je, laten we zeggen,
85-jarige zelf. Wat zou deze wijze oudere
man of vrouw jou vertellen over wat
je nu zou moeten doen?
Laten we dit gedachte-experiment
doortrekken. Er is een ontmoeting geregeld
met een pionier uit 2223. Welke
vragen zou jij deze pionier willen stellen?
Ik heb er twee genoteerd en ‘ontving’
de volgende antwoorden.
Bestaan er nog bedrijven in 2223?
“Nee, bedrijven bestaan niet meer in de
vorm zoals jullie die in 2023 kenden. In
2030 kwam het neoliberale denken definitief
ten einde. Het werd in de voorgaande
jaren overduidelijk dat bedrijven
die alleen gedreven werden door
winstmaximalisatie – en hun CEO’s de
ruimte insturen – parasiteren op de samenleving,
waarna consumenten hen
massaal de rug toekeerden. Ze dachten
te opereren vanuit een vrijemarkteconomie,
maar die markt bestaat niet en
deze is zeker niet vrij.
Er zijn onzichtbare structuren in
onze wereld, tussen mensen onderling
en in de natuur als geheel. We hebben
in jullie tijd pijnlijk ondervonden dat
het niet accepteren van deze onzichtbare
structuren de aarde en daarmee ook
onszelf veel schade heeft toegebracht.
Daarnaast zagen we in dat de rijkdom
die deze bedrijven verzamelden
onevenredig werd verdeeld. Eigenaren
gingen steeds meer bezitten ten opzichte
van de grotere meerderheid, die
steeds langer moesten werken om in levensonderhoud
te voorzien. Er vindt in
“ER ZIT TE VEEL VERMOGEN
VAST IN BESTAANDE ECO-
NOMISCHE STRUCTUREN:
ONDERNEMINGEN, FAMILIE-
FONDSEN, INVESTEERDERS”
jullie tijd een omwenteling plaats op
het gebied van herverdeling van geld
en grondstoffen.
Bovenal werd de wetgeving wereldwijd
aangepast. Bedrijven werden langzaamaan
omgevormd tot coöperaties
waar medewerkers, klanten en leveranciers
onderling de geldstromen beheren.
Deze coöperaties werden dienstbaarder
aan mens en aarde. Scherper
werd gekeken naar producten en diensten
die goed, eerlijk en in harmonie
met de ecologische wetten moesten
zijn waar kopers blind op kunnen vertrouwen.
In 2223 is het ondenkbaar dat we
producten maken die niet afgebroken
kunnen worden door de natuur. Of
technologische producten die ervoor
zorgen dat onze kinderen gemiddeld
zes uur per dag op hun telefoon zitten.
Dit is verdwenen omdat we met elkaar
besloten onszelf niet meer te laten verleiden
door producten en diensten die
niet bijdragen. Burgers namen verantwoordelijkheid,
bedrijven volgden.
Welk advies zou je geven aan een pionier
in 2023?
Jullie zitten in een uitdagende periode
en er wordt veel van jullie gevraagd.
18 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
MICHAEL VAN LOENEN:
“ALLES IS ER AL.”
Wij noemen de tijd waarin jullie leven
ook wel de ‘brugtijd’. Jullie bouwen letterlijk
nieuwe systemen die nog in verbinding
zijn met het oude. Het oude is
ook nog nodig, niet alles is slecht.
Er is veel urgentie in jullie periode
omdat anders de natuur zélf ingrijpt.
De onzichtbare structuren worden
zichtbaarder; van de langzame verandering
van flora en fauna tot catastrofaal
natuurgeweld. Ook de oneerlijke
verdeling van welvaart en welzijn zorgt
voor een steeds grotere tweedeling.
Doordat er niet gedeeld wordt, kunnen
we als menselijk collectief niet verder
bloeien.
Mijn advies is daarom tweeledig, ik
doe een appel op jullie overtuigingskracht
om bestaande bedrijven en
structuren mee te nemen in jullie visie.
De visie en wijsheid die jij als pionier
in je draagt. Werk samen, bouw samen.
We zijn allemaal mens en weten diep
van binnen dat verandering nodig is.
Mijn tweede oproep gaat over geld.
In jullie tijd is er geld nodig voor het
MICHAEL VAN LOENEN
Michael van Loenen is mede-oprichter
van de sociale online boekenwinkel
YouBeDo.com. Klanten
kunnen tot 12 procent van het
aankoopbedrag overmaken naar
een goed doel naar keuze. De boeken
zijn niet duurder dan elders.
In 2022 heeft Van Loenen de organisatiestructuur
veranderd in steward-ownership.
Het bedrijf is van
zichzelf en het stemrecht ligt bij
mensen die betrokken zijn bij het
bedrijf. Daarmee kan winst nooit
meer het hoofddoel van de onderneming
zijn en kan het zich richten
op de missie: een mooiere wereld.
verder opschalen van wat jullie sociale
ondernemingen noemen. Te veel sociale
startups en scale-ups kijken naar
de oude en bestaande structuren van
geld. Als dit geld op de oude manier
wordt gekoppeld aan de sociale onderneming
is het gedoemd te mislukken.
Geld moet in deze faciliteren en geen
invloed hebben op eigendom.
De pionier in jullie tijd heeft de
opdracht om te gaan zorgen voor de
‘10-procent-beweging’. Er zit veel te veel
vermogen vast in de bestaande economische
structuren: ondernemingen, familiefondsen,
investeerders etc.
Het is aan jullie om de mensen achter
deze structuren mee te krijgen om
een gedeelte vrij te geven aan sociale
ondernemingen, om de ‘bedrijven van
de toekomst’ te bouwen. Dit gaat niet
over rendementsdenken, wel over het
mogelijk maken van een nieuw maatschappelijk
design voor de toekomst.
Inspireer mensen om mee te doen
en dan zal de omwenteling gerealiseerd
worden, zonder dat er letterlijk een revolutie
voor nodig is. Want met de kennis
van nu weten we dat slechts tien
procent van al dat vermogen beschikbaar
gesteld hoefde te worden om de
grootste economische transitie in de
geschiedenis van de mensheid te realiseren.
Het bleek zo simpel, alles was er
namelijk al.
Oh ja en tip drie: zorg goed voor jezelf!
n
LENTE 2023 NFM | 19

PIONIERS IN PRAKTIJK
Terwijl Nederland de afgelopen jaren steeds verder verstrikt raakte in de
stikstofcrisis, zat ondernemer Wouter Veer te broeden op de toekomst van
de landbouw. Niet op een hightech oplossing voor de stikstofuitstoot, maar
op het fundament van álle landbouw: het eigendom en de prijs van grond.
Allemaal eigenaar van de boerderij die ons voedt
Landbouwgrond
moet weer van ons
allemaal worden
TEKST MAARTEN VAN DER SCHAAF
Veer stelt dat de prijs van
landbouwgrond in Nederland
niet in verhouding
staat tot de potentiële opbrengst
van die grond.
“Daardoor kunnen jonge
boeren die een regeneratieve of biologische
boerderij willen beginnen en zo de
transitie in de landbouw kunnen vormgeven
niet aan grond komen. Grond is
simpelweg onbetaalbaar.”
Om uit deze impasse te komen moet
grond volgens Veer weer gemeenschappelijk
bezit worden, net als vroeger
toen landbouwgrond tot de commons
behoorde en tegelijkertijd niemand en
iedereen toebehoorde. “We moeten af
van het idee dat grond privébezit is.
Dat proberen we met Lenteland: we willen
met zoveel mogelijk mensen zoveel
mogelijk boerderijen kopen en beschikbaar
maken voor boeren die een regeneratieve
boerderij willen beginnen.”
“ER ZIJN GENOEG MENSEN
DIE HUN GELD WILLEN
INZETTEN VOOR DE
TRANSITIE NAAR EEN
GEZONDE LANDBOUW”
Wat doet Lenteland precies?
“We ontwikkelen regeneratieve gemeenschapsboerderijen.
Dat zijn boerderijen
die mede-eigendom zijn van
mensen in de buurt, de gemeenschap
dus, en waar regeneratief geboerd
wordt. Dat wil zeggen dat de productie
van voedsel gepaard gaat met het herstel
en de versterking van de biodiversiteit
en het opbouwen van het bodemleven,
waardoor de bodem ook meer CO2
kan opnemen.”
Hoe komen jullie aan die boerderijen?
“Die kopen we.”
Maar dan zijn die boerderijen en die
grond toch geen gemeenschappelijk bezit?
“Dat klopt, maar dat worden ze uiteindelijk
wel. Voor elke Lenteland boerderij
wordt een aparte coöperatie opgericht.
Die coöperatie wordt eigenaar
van de grond en de gebouwen en wordt
bestuurd door Stichting Lenteland en
de boeren die daar gaan wonen en werken.
De aanschaf en de opstartkosten
van de boerderij worden gefinancierd
met een lening van Stichting Lenteland.
Vervolgens geeft de coöperatie
certificaten uit aan betrokken burgers,
20 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
liefst in de omgeving van de boerderij.
Zo worden steeds meer mensen mede-eigenaar
van een boerderij in hun
buurt en kan de coöperatie de lening
aan Stichting Lenteland terugbetalen.
Ten slotte kan Stichting Lenteland met
het terugbetaalde geld weer een nieuwe
boerderij starten en begint de cirkel
weer van voor af aan. Ten minste, dat is
de bedoeling.”
En, werkt dat?
“We ontwikkelen momenteel twee
boerderijen, de Strackxhoeve in het
Vlaamse Laakdal en Erve Kiekebos in
het Gelderse Empe. De verkoop van certificaten
van Erve Kiekebos is inmiddels
gestart. In de komende drie jaar willen
we 2,8 miljoen euro financieren. Momenteel
staat de teller op 270.000 euro.
Dus het begin is er.”
WOUTER VEER:
“WE MOETEN AF VAN
HET IDEE DAT GROND
PRIVÉBEZIT IS.”
Hoeveel boerderijen kunnen jullie nu
nog financieren vanuit Stichting Lenteland?
“Een stuk of drie, vier. Dan is het geld
wel op. Maar we zijn in gesprek met een
aantal vermogende mensen die de start
van meer boerderijen volgens het Lenteland
model mogelijk zouden willen
maken. Uiteindelijk willen we in tien
jaar tijd honderd boerderijen ontwikkelen.”
Is geld het grootste obstakel om grond
vrij te kopen?
“Nee, want er zijn genoeg mensen die
hun geld willen inzetten voor de transitie
naar een gezonde landbouw. Momenteel
is het vinden van geschikte
percelen onze grootste uitdaging.”
En dat terwijl boeren moeten worden
uitgekocht om stikstofruimte te creëren.
“Er wordt veel gepraat over het uitkopen
van boeren, maar in de praktijk gebeurt
het nog weinig voor zover wij dat
kunnen overzien. Bovendien is het onduidelijk
wat er met een boerderij gebeurt
wanneer de provincie of bedrijven
als Schiphol boeren uitkopen. Vaak
is er helemaal geen plan voor. Wij proberen
nu wel in gesprek te komen bij
de provincies, onder meer bij de provincies
Gelderland, Brabant en Limburg,
maar vooralsnog is dat niet gelukt.”
Is het een tegenvaller dat het zo lastig is
om aan boerderijen te komen?
“Ja, ik had verwacht dat het makkelijker
zou zijn. Er komt weinig te koop en
er is veel concurrentie: van conventionele
boeren die moeten extensiveren
om te kunnen overleven, van speculanten
die hopen dat agrarische grond
ooit bouwgrond wordt en van de grote
stikstofvervuilers. Maar het ligt ook aan
onze eigen criteria. We zoeken boerderijen
met 10 tot 25 hectare landbouwgrond
ruim boven zeeniveau en niet te
ver weg van de bewoonde wereld, zodat
er een afzetmarkt in de buurt is en we
een korte voedselketen kunnen opzetten.
Daarnaast moet er ook een woning
op het erf staan voor de boeren die er
aan de slag gaan. Vaak is dat niet het geval.
Door de schaalvergroting van de afgelopen
decennia zijn veel bedrijfswoningen
verdwenen. Stoppende boeren
hebben hun land aan de buurman verkocht
en de bestemming van hun huis
omgezet naar wonen.”
Als je dat zo opsomt, lijkt het vinden
van honderd boerderijen haast onmogelijk.
“Nou, ze zijn er wel hoor. Momenteel
kijken we heel concreet naar twee boerderijen
in Brabant en Limburg. En we
hebben nog iets op het oog in Gelderland.
Bovendien kunnen we die honderd
boerderijen nu toch niet allemaal
tegelijk financieren en ontwikkelen.
We hopen dit jaar twee of drie nieuwe
boerderijen te kunnen aankopen.”
De aankoop van boerderijen is slechts
de eerste stap. Hoe zorgen jullie ervoor
dat deze boerderijen vervolgens bloeiende
ondernemingen worden?
“Dat valt of staat bij de selectie van de
boeren. Lenteland zoekt boeren die
niet alleen kennis hebben van agroecologische
landbouw, maar ook echt
ondernemers zijn. Mensen met creatieve
ideeën om van hun bedrijf ook
in economische zin een duurzaam succes
te maken. Dat kan door te diversi-
LENTE 2023 NFM | 21

PIONIERS IN PRAKTIJK
Niels Moshagen en Jaap Fris van Erve Kiekebos (foto Jurjen Drenth).
Brent Slaets van Strackxhoeve.
WOUTER VEER
Wouter Veer is oprichter van Pay
for People, een dienstverlener voor
uitzendbureaus. Na de verkoop van
zijn bedrijf, richtte hij in 2014 ifund
op, een impact investeringsfonds
dat investeert in bedrijven die de
duurzaamheidtransitie versnellen
op het gebied van energie, water,
grondstoffen en voedsel. In 2015
kocht ifund voormalig tropisch
zwemparadijs Tropicana in Rotterdam
en vestigde daar BlueCity, een
hub voor de circulaire economie. In
2021 startte hij Stichting Lenteland
dat regeneratieve gemeenschapsboerderijen
ontwikkelt.
Meer info: www.lente.land
In hoeverre zijn de boeren ook echt ondernemers?
Ze zijn geen eigenaar van
de boerderij, toch?
“Juridisch gezien is de coöperatie eigenaar
van de boerderij en zijn de certificaathouders
de economische eigenaren,
maar de boeren beschouwen we
niet als werknemers. Ik noem hen, om
het drievoudig eigendomsmodel van
Damaris Matthijsen te gebruiken, creatief
eigenaar. De Lenteland-boeren kunnen
grotendeels hun eigen plan trekken.
En als het goed gaat, krijgen ze ook
een percentage van de winst. Je kunt
dit model het beste vergelijken met directeuren
van een BV die ook wat aandelen
hebben in hun bedrijf.”
fiëren: onze boerderijen zijn mede-eigendom
van de gemeenschap en moeten
dus ook toegankelijk zijn, daarom
zou een boerderijwinkel, een pluktuin
of de verkoop van groentepakketten
uitstekend aansluiten. Ook kun je
denken aan horeca of de verhuur van
ruimten voor bijeenkomsten. Zolang
het maar aansluit bij de waarden van
Lenteland.”
“LENTELAND ZOEKT BOEREN DIE ZOWEL KENNIS HEBBEN VAN
AGRO-ECOLOGISCHE LANDBOUW ALS ONDERNEMERS ZIJN”
Slagen jullie erin om zulke ondernemende,
idealistische boeren te vinden?
“We hebben tot nu toe voldoende kandidaten
gehad, maar ik vind het wel
spannend. Kijk, er zijn genoeg mensen
die lekker op het platteland willen wonen
en een mooie moestuin kunnen
aanleggen, maar dit vraagt echt om ondernemerschap.
Met Jaap Fris en Niels
Moshagen hebben we op Erve Kiekebos
bijvoorbeeld twee rasondernemers aan
het roer staan. Ik heb er alle vertrouwen
in dat we voor iedere boerderij de
juiste mensen kunnen vinden.” n
Maarten van der Schaaf zet zich in de rollen
van schrijver, journalist, gespreksleider en facilitator
in voor positieve maatschappelijke
verandering. Hij is auteur van Drinkbare
rivieren dat hij schreef met Li An Phoa, die
tevens Activator is van het New Financial Forum.
22 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
ALPA is actief midden
in de ‘longen van Europa’.
Met ALPA krijgen
we een herkansing
Het allermooiste werk aller tijden
ligt recht voor onze voeten.
Voor het oprapen. Durven we te
kijken? Bukken we? Pakken we
het op? Hoeveel extra speeltijd
krijgen we? Hoeveel verlengingen
kunnen we eruit slepen?
Draait het uit op paniekgetrap
op een brandend doel, of kunnen
we met een vernieuwde
tactiek het tij nog keren?
TEKST LARS VERAART
BEELD HANS VERLEUR
De meeste klimaatmodellen
wijzen ons erop dat er niet
veel tijd rest. Vele tonen
zelfs aan dat eigenlijk ‘tweevoor-twaalf’
al ruimschoots
gepasseerd is. Is dat een reden
om dan maar niets meer te doen,
de zeilen te reven, weg te kijken en desnoods
over boord te springen? Of trekken
we het fok juist strakker aan, letten
we op voor het klappen van de giek,
zetten ons schrap op het dek en stropen
we onze mouwen hoger op? Hoe gebruiken
we deze extra tijd die we blijkbaar
nog krijgen? Het hoofd laten hangen,
of juist geheven in de nek? De meest
belangrijke uitdaging aller tijden ligt
naar ons te lonken. Kunnen we het werkelijk
nog een keer proberen? Ja, dat
kan en ALPA biedt ons die kans!
KEUZES
Als we tachtig jaar geleden geweten
zouden hebben dat in Nederland meer
dan zeventig procent van alle insecten
door ons toedoen in een paar decennia
zou verdwijnen, dat ook meer dan zeventig
procent van de weidevogels er
niet meer zou zijn en dat het bodemleven
tot een emmer levenloos zandbakkenzand
zou zijn gedegradeerd, en dat
de daarmee samenhangende balans in
ecosystemen dermate zou worden verstoord
dat al het leven op aarde tot uit-
24 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
sterven wordt bedreigd, als we dat vooraf
geweten zouden hebben, zouden we
dan destijds dezelfde keuzes hebben gemaakt?
Zouden we nog steeds kiezen voor
een landbouwbeleid waar niet onder
alsmaar toenemende schaalvergroting
en intensivering uit te komen is, waar
geen spruit of pak yoghurt meer geproduceerd
kan worden zonder een emmer
kunstmest, een zak gif en een kruiwagen
subsidie, waar de economische
waarde van grond telkens de voorrang
verkrijgt boven de ecologische?
KANTELPUNT
Als we een herkansing zouden krijgen,
zouden we dan andere keuzes maken?
Bestaat die mogelijkheid eigenlijk wel,
op zo’n herkansing? Ja en nee. De biodiversiteit
wordt sterk bedreigd. Soorten
die uitgestorven zijn, komen niet meer
terug. Dat is een feit. Dood is dood.
Weg is pech. Soorten die echter in aantal
sterk achteruit gegaan zijn, kunnen
wel weer aansterken. Dat is ook een feit
en een meevaller. Ook is niet overal de
biodiversiteit zo sterk achteruitgegaan
als in ons hyperproductieve verdienmodellenland.
Niet zo heel ver weg van
onze strakke monotone bollenvelden
bestaat de uitbundige rijkheid aan leven
nog, staan de weiden nog vol wilde
bloemen en kruiden, zoemen de insecten
nog oorverdovend op stralende zomerdagen,
hebben vogels en zoogdieren
nog toegang tot alles waar ze recht
op hebben, en kunnen mensen goed geïntegreerd
met al dit leven gezond en
zinvol bestaan. Fouten maken mag, en
schijnt zelfs menselijk te zijn. Wel fijn
natuurlijk als we ervan leren, dan hoeven
we in ieder geval niet twee keer in
dezelfde kuil te vallen.
Volgens vele wetenschappers komen
we akelig dicht in de buurt van
het ecologische kantelpunt, het moment
waarop er geen weg terug meer
is, waar het nog resterende leven op
aarde niet meer te redden valt, waarop
de antropogene klimaatsdestabilisatie
definitief zal ontsporen. Of je daarin
gelooft of niet, doet er wellicht niet
eens zoveel toe. Met nuchter Hollands
verstand lijkt het zekere voor het onzeker
nemen in dit geval gewoon niet erg
misplaatst.
AANBOD
Hoe? Hier is het aanbod; we krijgen een
herkansing! Ook ik. Ook jij. Wij, jij, ik,
kunnen laten zien dat we hebben geleerd
van onze fouten. We kunnen wellicht
het tij nog keren, het kantelpunt
ombuigen. ALPA biedt ons hier een uitmuntend
hulpmiddel voor.
Hoe doen we dat? Heel simpel:
ALPA is een stichting die landbouwgrond
verwerft en dit als gemeenschappelijk
bezit van de hele aarde
ziet. Geen privé eigendom. Geen
verdienmodel. Geen financieel kort-
De Transsylvanische mestkever kan wel eens
veel belangrijker zijn voor het leven op de
Utrechtse Heuvelrug dan we ooit hebben
kunnen bevroeden.
LENTE 2023 NFM | 25

PIONIERS IN PRAKTIJK
LONGEN VAN EUROPA
ALPA is actief midden in de ‘longen van
Europa’, het hartje van Transsylvanië,
in een regio zo groot als de provincie
Utrecht, die door wijlen Ivo Valkenburg
de naam ‘De Gouden Cirkel’ heeft gekregen.
Het unieke aan dit gebied is
dat het (nog!!) een van de rijkste biodiversiteiten
van Europa herbergt, er
(nog!!) veel kleinschalige natuur-inclusieve
landbouw wordt toegepast en de
bodem-, lucht- en waterkwaliteit (nog!!)
uitzonderlijk hoog zijn.
ALPA is onderdeel van een stroming
om bio-regionaal te regenereren, op zowel
sociaal, ecologisch en economisch
vlak en stelt een voorbeeld hoe het anders
kan, lokaal, regionaal en natuurlijk
ook globaal.
In de Gouden Cirkel is het in vele
opzichten nog tachtig jaar geleden.
Hier kunnen we nu, anno 2023, andere
en nieuwe keuzes maken. Hier kan
al dat leven nog wel behouden worden.
Dat leven dat bijdraagt aan het instandhouden
van de biologische balans, dat
zo essentieel is om dat wereldwijd dreigende
kantelpunt te vermijden. De
Transsylvanische mestkever kan wel
eens veel belangrijker zijn voor het leven
op de Utrechtse Heuvelrug dan we
ooit hebben kunnen bevroeden.
De naam De Gouden
Cirkel is door wijlen Ivo
Valkenburg ingegeven.
DOE JE MEE?
Doe je mee? ALPA zet jouw handje (of
kruiwagens) met euro’s graag om in
percelen gemeenschappelijk land rijk
aan biodiversiteit, met oog op het leven
van morgen voor iedereen en overal! n
Meer informatie: www.alpa.land
zichtige verarming van het geheel.
Het land in de stichting wordt bewerkt
door agro-ecologische boeren (dit zijn
boeren die op menselijke schaal samen
met in plaats van in strijd tegen de natuur
werken) en wordt ingezet ten gunste
van de veerkracht van de biodiversiteit,
met een gezonder en rijker leven
voor iedereen als resultaat.
LARS VERAART: “DE MEEST BELANGRIJKE UITDAGING
ALLER TIJDEN LIGT NAAR ONS TE LONKEN.”
26 | NFM LENTE 2023

Schrijf mee aan een nieuw verhaal
waar wij en onze kinderen
trots op kunnen zijn…
Laten we
toekomst
schrijven…
HELP
De Gouden Cirkel is een gebied in Transsylvanië
met de meeste biodiversiteit van Europa. Het is een
gebied waar veel mensen juist nu naar verlangen:
regeneratieve landbouw, een regionale voedselketen
en sociale cohesie. Een gebied waar mensen
in verbinding en harmonie leven, met zichzelf, met
elkaar en met het omringende leven.
Om dit unieke gebied te behouden, is snel actie
nodig. De stichting ALPA, begeleid door het
European Network of Access to Land, heeft de
expertise om land aan te kopen en onder te
brengen in de stichting die het land veilig stelt
voor komende generaties. Ze beschikken echter
niet over de financiële middelen om dit te doen.
Met onze donatie kunnen zij dit wel.
JE MEE?
Help ALPA mee land in de Gouden Cirkel te
verwerven. Ieder stukje land dat de stichting via
donaties kan aankopen, is een concrete bijdrage
aan uniek natuurbehoud. Door in dit gebied op
slimme manier stukjes land aan elkaar te rijgen,
ontstaat een onneembare veste voor partijen met
destructieve intenties.
ACTIE IS NU NODIG
Initiatiefnemers zijn Willem Vreeswijk (stichting
New Financial Forum) en Jelle Bartels (Next Step
Factory) die dit initiatief onbezoldigd hebben
opgezet. Lees de achtergrondverhalen in deze u
itgave van het New Financial Magazine, vraag
de digitale brochure aan en/of informeer naar
de mogelijkheden om te doneren.
• JELLE BARTELS
(jelle@nextstepfactory.nl, 06-25024545)
• WILLEM VREESWIJK
(willem@willemvreeswijk.com, 06-10630149)
MEER INFORMATIE: WWW.ALPA.LAND

PIONIERS IN PRAKTIJK
“Olifanten zijn de ambassadeurs
van diversiteit.”
– e s s a y –
Transformatie
hangt in de lucht
Wintertijd in de Afrikaanse bush. Waterpoelen en modderpoelen staan droog. Hier en daar levert een
poel nog enig drinkwater. De grote rivier, de kostbare levensader, is ver van hier en buiten het bereik van
de meeste dieren. Grijsbruine tinten overheersen. Bomen zien er levenloos uit terwijl ze vol verwachting
wachten op de eerste zomerregens. Regen die laat is. Straks zullen de regenbuien de savanne veranderen
in een zee van bloesem en bloei, een radicale overgang naar overvloed. Er gloort hoop en verandering,
maar de dieren zijn lusteloos en op hun hoede. De droogte heeft hun uithoudingsvermogen en
standvastigheid op de proef gesteld. Geduld en veerkracht zijn vereist om te overleven.
TEKST ALAN MCSMITH
Langs een kleine zanderige rivierbedding, diep in dit
droge landschap, rust een grote oude olifantenstier
in de schaduw van een vijgenboom. Hij staat onbeweeglijk,
zijn lange borstelige wimpers hangen
naar beneden. Alleen zijn oren bewegen langzaam
en regelmatig om de dunne huid aan de onderkant
van zijn leerachtige oren af ​te koelen. In de rivierbedding zijn
talloze gaten te zien die de olifant in het zand heeft gegraven.
Vanuit de bodem druppelt koel water de verschillende poelen
in. Een troep bavianen komt naderbij om hier te drinken,
net als een troep kleine dwergmangoesten en verschillende
vogels. Eerder waren hier zebra’s, gnoes en bosbokken. Aan
de sporen in het zand te zien, heeft hier gisterenavond een
leeuw gedronken. Zwermen insecten worden aangetrokken
door het nieuwe water. De rivierbedding wordt een bijenkorf
van bedrijvigheid. Dit is de ecologische impact van olifanten,
28 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
de grijze grote landschapsarchitecten. Zij bieden talloze zoogdieren,
vogels, reptielen, insecten en planten niet alleen water
aan, maar ook een nieuwe leefomgeving met perspectief.
Olifanten zijn de ambassadeurs van diversiteit.
RESET
De olifantenstier is de hoofdpersoon van dit verhaal. Een verhaal
over hoe deze opmerkelijke dieren – de grootste landzoogdieren
ter wereld – ons aanmoedigen om anders naar de
natuur te kijken en naar onze onderlinge verbondenheid. Zij
laten ons zien dat we onze ideeën over hoe de natuur functioneert
moeten bijstellen en gaan inzien dat de mensheid
intrinsiek afhankelijk is van onderlinge verbindingen en de
wetten van de ecologie. Dit inzicht is noodzakelijk voor onze
toekomst, of we het nu leuk vinden of niet.
Na een tijdje dwaalt de stier het pad af. Pauzerend bij een
tien meter hoge marulaboom laat de stier het puntje van zijn
slurf over de grond zweven en ruikt hij de voedingsstoffen die
in de aarde verborgen zijn. In de winter, wanneer de bomen
gestrest zijn, worden reservevoedingsstoffen en groei-energie
onder de grond opgeslagen in hun wortelsysteem. Het is een
veilige opslagplaats waar deze essentiële voedingsstoffen verborgen
blijven. Als de regen komt, worden ze de boom ingezogen
en leveren ze voedsel voor een nieuwe levenscyclus.
De stier komt in actie. Wat volgt is een indrukwekkend
vertoon van kracht en precisie. Terwijl hij zijn voorhoofd en
gekrulde slurf tegen de marula laat rusten, begint de olifant
langzaam heen en weer te schudden. De boom begint hevig
te slingeren en een laatste goed getimede duw is voldoende.
Met een luide KRAK! breekt de enorme marula en stort neer
op de grond. En daarmee komt het wortelsysteem, de essentiële
kluis aan voedingsstoffen, bloot te liggen. De olifant begint
de wortels te splijten en te breken en kauwt vervolgens
urenlang luidruchtig en tevreden.
INTELLIGENT
Op het eerste gezicht is dit een destructieve daad van de olifant.
De vernietiging van de prachtige boom is dan ook moeilijk
om aan te zien. Omwille van wat wortels zal de boom
afsterven en spoedig gereduceerd worden tot een stapel rottende
takken. Daarmee gaat een iconisch fruitdragend en
schaduwgevend wezen verloren, een oriëntatiepunt voor veel
dieren. We kunnen de dode boom interpreteren in termen
van tekort, schaarste of misschien wel een verlies van perspectief
voor andere dieren. Een deur die dichtgaat. De olifant
interpreteren we daarom als tegenstander, als dreiging
en als probleem dat we dienen te ‘repareren’.
Metaforisch gezien staat de boom voor een bron die we
kunnen uitnutten voor ons eigen voordeel: fruit en voedingsstoffen
in termen van financiën, schaduw in termen van comfort
en aanwezigheid in het landschap in termen van vertrouwdheid.
Dit zijn tastbare voordelen van de boom.
Maar stel nu dat het doden van de boom door de olifant
wel normaal en ecologisch intelligent is… Hoe kunnen we dit
interpreteren als we hier anders tegenaan kijken?
Wat gebeurt er als de boom dood gaat? De rottende takken
vallen langzaam uiteen op de grond, waardoor de che-
“ZODRA WE DE NATUUR WEER ZIEN
DOOR EEN LENS VAN ONDERLINGE
VERBONDENHEID ZIEN WE
LEVENDIGHEID EN PERSPECTIEF”
“In het wortelsysteem van de marulaboom
bevindt zich een veilige opslagplaats
voor essentiële voedingsstoffen.”
LENTE 2023 NFM | 29

PIONIERS IN PRAKTIJK
mie, temperatuur en vochtigheid van de grond radicaal veranderen.
Deze kwaliteit stimuleert grassen en planten om
er zich te vestigen, waardoor erosie en bodemverlies wordt
voorkomen. Dit stuk land wordt dan een zaadbank voor de
grasoogst van volgend jaar en een toevluchtsoord voor knaagdieren,
eekhoorns, vogels, reptielen, insecten en planten. Termieten
en schimmels – de verborgen ecologische helden –
profiteren van het rottende hout en verbeteren zo de bodemvruchtbaarheid.
Met andere woorden, de soortendiversiteit
neemt exponentieel toe, wat leidt tot een mozaïekeffect van
kansen en overvloed. Hoe diverser een ecosysteem hoe productiever
het wordt en hoe veerkrachtiger het zich kan aanpassen
aan de omstandigheden.
MODERNE SAMENLEVING
Wanneer we het verhaal van de olifant en de marulaboom
nu bekijken door de lens van onderlinge verbondenheid en
ecologische intelligentie, krijgen we een andere uitkomst:
wat destructie leek, blijkt een bakermat van ongekende levendigheid.
Hoe relevant is dit in de moderne samenleving? De principes
van de ecologie zorgen voor een circulaire stroom van
energie. Van de producent (marulaboom) naar de consument
(olifant) en vervolgens keren de verteerde resten van de boom
weer terug de bodem in, waardoor de bron weer wordt gevoed.
In moderne/zakelijke levensstijlen is de stroom van energie
en consumptie echter lineair. De producent gaat uit van
een schijnbaar eindeloze stoet dwangmatige consumenten,
waarbij elke transactie wordt gemotiveerd door persoonlijk
gewin op korte termijn. Doel is maximale winst. Er wordt weinig
nagedacht over het grotere geheel, de voordelen van een
gezond ecosysteem en nog minder over het voeden van de
bron. Dan worden we op een dag wakker en vragen ons waarom
de bron is drooggevallen, waar we ons geld toch eigenlijk
in hebben geïnvesteerd, hoe het mogelijk is dat er geen schone
lucht en schoon water meer is. Als het te laat is, vragen we
ons af waar onze levensbron toch is gebleven?
ONDERLINGE VERBONDENHEID
De oeroude wet van onderlinge verbondenheid leert dat impact
altijd onvermijdelijk is. Niets bestaat op zichzelf. Het
simpele feit dat we leven en bewust zijn, betekent dat we impact
hebben op onze omgeving. De gevolgen van onze impact
zijn echter altijd onze eigen keuze en verantwoordelijkheid.
Net zoals we naar natuurlijke hulpbronnen verwijzen in termen
van materiële activa – zoals water, bodem, bossen of
“OLIFANTEN ZIJN DE AMBASSADEURS
VAN DIVERSITEIT”
ALAN MCSMITH
Alan McSmith is dertig jaar wildernisgids en natuurbeschermer.
Hij woont in Zuid-Afrika en faciliteert wilderniservaringen
en transformationele leiderschapstrajecten
in verschillende Afrikaanse landen. In de wildernis
laat hij het belang en de betekenis van natuur diep ervaren,
evenals de urgentie om ons natuurlijk erfgoed te
behouden en te herstellen. Het liefst begeeft hij zich temidden
van kuddes olifanten. Alan is tevens een inspirerend
spreker en auteur. Voor het New Financial Magazine
schrijft Alan over zijn wilderniservaringen.
Meer informatie: www.alanmcmsmith.com
lucht – zijn er ook immateriële activa die onzichtbaar zijn,
maar wel van levensbelang. Denk aan deugden als mededogen,
empathie, matigheid, bewust leven en tolerantie. Deze
deugden zijn de immateriële hulpbronnen die we als vanzelfsprekend
beschouwen, maar ondertussen eroderen ze sneller
dan onze bossen en graslanden.
Deze hulpbronnen zijn van fundamenteel belang om de
diversiteit van onze gemeenschap in stand te houden ofwel
de ecosystemen waarin we leven. Het potentieel van mogelijkheden
in onze samenleving hangt af van de diversiteit van de
mensen die er wonen en het vermogen om gedachten, ideeën,
inspiraties en innovaties uit te wisselen. Dit is de basiswet
die zorgt voor de gezondheid van ecosystemen.
EIGEN VERHAAL
Elk dier en elke plant heeft zijn eigen verhaal, net zoals ieder
mens een eigen verhaal heeft. De verhalen worden geschreven
in de omgeving die ons definieert. De verhalen van dieren,
planten, vogels, insecten, de regen en de aarde zijn verbonden
met onze verhalen. Ze kunnen niet gescheiden worden,
delen een gemeenschappelijk lot.
30 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
We kunnen veel leren van de olifant en de marulaboom.
Als we ons bewust zijn van de onderlinge verbinding, zien we
hoe de hulpbron zich exponentieel vermenigvuldigt. Het is
een partnership dat overvloed en schaarste en vraag en aanbod
creëert. Dit voorbeeld leert ons dat we ecologische intelligentie
en nederigheid in ons leven dienen te integreren en
dat we natuurlijke ecosystemen moeten gaan zien voor wat
ze zijn: een levend organisme waar we volledig afhankelijk
van zijn.
TRANSFORMATIE
De grote olifantenstier keert zich om en slentert langzaam
weg. Hij passeert een marulabos waarvan de bomen in het
verleden zijn ontkiemd door de activiteiten van zijn voorouders.
Zij hebben het destijds mogelijk gemaakt dat hier nu
jonge bomen groeien: mopanes, knobbeldoorns, koortsbomen,
winterdoorns en de jakhalsbers. Bossen en olifanten leven
hier al eeuwen in harmonie. Terwijl de rode gloed van
de zonsondergang vervaagt in de stoffige horizon verdwijnt
de olifantenstier uit het zicht. Kort daarna draait de wind en
brengt de bries de geur van regen met zich mee.
Transformatie hangt in de lucht. n
LEZING EN LEADERSHIP TRAIL
Na de succesvolle Nederlandtour van wildernisgids Alan
McSmith in 2022, komt hij in april 2023 opnieuw naar
Nederland. Willem Vreeswijk (Stichting New Financial Forum)
en Kees Dullemond (INSVER, Instituut Verduurzaming
Verzekeringsbranche) hebben Alan McSmith bereid
gevonden op 13 april een exclusieve lezing te verzorgen
op de bijzondere locatie De Groene Afslag te Laren. Een
unieke kans om de wijsheid van Alan, al ruim dertig jaar
wildernisgids in Afrika, te ervaren.
Meer informatie en inschrijvingen:
www.newfinancialforum.nl/events/lezing-alan-mcsmith.
Alan McSmith en de stichting New Financial Forum zijn
voornemens een meerdaagse Leadership Trail te organiseren
naar de Okavanga Delta in Botswana. Met minimaal
acht deelnemers gaan we deze unieke reis organiseren.
Meer informatie? Mail naar willem@newfinancialforum.nl.
LENTE 2023 NFM | 31

PIONIERS IN PRAKTIJK
Een gemeenschapsboerderij die ruim honderd huishoudens van lokaal
voedsel voorziet, een ecodorp waar je betaalbaar kunt wonen
en een wereldwijde beweging van duizenden mensen die samen uitgeputte
landschappen herstellen: deze pioniers laten zien dat vrijwel
alles mogelijk is, zodra je de focus verlegt van ‘zij’ naar ‘wij’.
Een ecologische
wereld bouwen
doe je samen
TEKST NADINE MAARHUIS
we een nieuwe economie
willen creëren,
waarin niet geld maar
de ecologie leidend
is, moeten we het ‘zijnarratief’
én het ‘ik-
“Als
narratief’ achter ons laten”, stelt lector
Betekeniseconomie Kees Klomp. “Want
wanneer we wachten totdat ‘zij’ – de
grote vervuilers en overheden – in actie
komen, of we alle verantwoordelijkheid
op onze eigen schouders leggen,
ervaren we vooral frustratie en machteloosheid.
Terwijl denken in termen van
‘wij’ mensen juist in hun kracht zet.”
Zodra je op lokaal niveau jouw ‘wij’
vindt – een groep gelijkgestemden die
samen in actie wil komen – ontstaat namelijk
beweging, weet ook ecoloog en
filmmaker John D. Liu. Nadat hij zijn
journalistieke carrière begin jaren ’90
aan de wilgen hangt om zich volledig
op landschapsherstel te focussen, voelt
hij zich in eerste instantie een roepende
in de woestijn. “Het overtuigen van
mensen kostte me zoveel energie, dat ik
te weinig overhield voor het daadwerkelijke
herstelwerk”, vertelt hij. “Toen
heb ik besloten: vanaf nu focus ik alleen
nog op mensen die wél willen.”
“VRIJWEL ALLES IS
MOGELIJK ZODRA JE
DE FOCUS VERLEGT
VAN ZIJ NAAR WIJ”
LANDSCHAPHERSTEL
Sindsdien slaagt John er keer op keer
in om overal ter wereld zijn ‘wij’ te vinden:
groepen wetenschappers, overheidsmedewerkers,
boeren en andere
betrokkenen met wie hij samen ecosystemen
regenereert. In 1995 komt hij bij
het Loess Plateau terecht, een gebied in
China ongeveer even groot als België.
“Toendertijd was het één van de meest
gedegradeerde landschappen op Aarde”,
herinnert John. “Het leek wel een
soort Grand Canyon, vol kurkdroge valleien
die gevormd waren door heftige
regens.”
Inmiddels is het landschap weer
groen, vruchtbaar en productief, zien
we in John’s documentaire The Lessons
of the Loess Plateau. “Eigenlijk is het heel
simpel: geen enkel landschap put zichzelf
uit”, legt de ecoloog uit. “Degradatie
komt dus vrijwel altijd door mensen.
Zodra je daarmee ophoudt, en de
natuur een beetje op weg helpt, begint
het herstel. Dan komt de watercyclus terug,
worden bodems weer vruchtbaar,
32 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
filtert de natuur giftige stoffen uit het
systeem en neemt biodiversiteit toe.”
Om anderen in staat te stellen bij
te dragen en hun ‘wij’ te vinden, richt
John in 2017 Ecosystem Restoration Camps
op: een wereldwijde beweging van
landschapsherstel waarbij iedereen –
ecoloog of niet – zich kan aansluiten.
“Inmiddels zijn er 57 landschapsherstelprojecten
op zes verschillende continenten
waar meer dan 20.000 mensen
hebben meegeholpen om 9.000
hectare te herstellen en ruim 2,7 miljoen
planten en bomen te planten”, vertelt
John trots. Vóór 2030 wil hij hier
100 projecten, één miljoen betrokkenen
en 3,1 miljoen hectare van maken.
“We moeten onze landschappen op dezelfde
schaal gaan herstellen als we ze
nu verwoesten. Dat lukt alleen samen.”
Loess Plateau BEELD COMMONLAND
BETAALBAAR WONEN VOOR
IEDEREEN
Ook Ad Vlems, medeoprichter van Ecodorp
Boekel, kent de kracht van het collectief.
Samen met zijn vrouw en een
groep (op dat moment toekomstige) bewoners,
slaagde hij erin om 36 klimaatpositieve
woningen voor 180.000 euro
per stuk te realiseren, en ze vervolgens
als sociale huurwoningen te verhuren.
Ad: “We zijn onze eigen projectontwikkelaar
en huisbaas, dus we hoeven geen
winst te maken. De sociale huurinkomsten
zijn precies genoeg om onze lening
in dertig jaar af te betalen. Zo blijven
huizen plekken om in te wonen,
in plaats van investeringsobjecten om
geld mee te verdienen.”
“In het ecodorp hebben we een eigen
voedselbos waaruit zestig procent
van ons voedsel komt. Dat eten is gratis”,
vertelt Ad. “Ook hergebruiken we
regenwater en hebben we dankzij het
duurzame energiesysteem geen energiekosten.”
Als groep gedreven burgers
kun je de sociale en ecologische lat heel
hoog leggen, merkt hij. “Neem de huizen.
Doordat je die zelf bouwt, kun je
zeggen: we willen dat alles gemaakt is
van organische materialen of van afval.
In onze fundering zit bijvoorbeeld glasschuim,
een reststroom van de glasrecyclingindustrie,
en onze muren zijn gemaakt
van kalkhennep. Hierdoor zit in
onze woningen meer CO2 opgeslagen
dan nodig was om ze te bouwen.”
EEN BOERENGEMEENSCHAP
Boer Andres Jara ziet hetzelfde gebeuren
in de landbouw. Ook daar stellen
sterke gemeenschappen boeren in staat
om maatschappelijke problemen te tackelen.
“Bij de Stadsgroenteboer, een
boerderij aan de westrand van Amsterdam,
werken we op basis van Community
Supported Agriculture”, vertelt Andres.
“Dit betekent dat mensen – in ons geval
150 huishoudens – voor een oogstseizoen
lid kunnen worden. Elke week
ontvangen ze een groentepakket, voor
een vast bedrag. In tijden van overvloed
hebben alle leden mazzel, maar als er
iets mislukt, heeft iedereen die week
een beetje minder.”
Dankzij dit model zijn Andres en
zijn collega-boeren niet alleen verzekerd
van een leefbaar inkomen, maar
kunnen ze ecologisch ook doen wat
nodig is. Zo gebruikt de boerderij geen
kunstmest of pesticiden en kiezen ze
voor regeneratieve landbouwtechnieken,
zoals no-dig. Andres: “Dit betekent
Voedselbos Ecodorp Boekel.
LENTE 2023 NFM | 33

PIONIERS IN PRAKTIJK
De Stadsgroenteboer.
dat we onze groentetuin niet omploegen,
waardoor het bodemleven ongestoord
haar ding kan doen. Zo bouw je
de bodem op, met meer koolstofopslag,
waterretentie, biodiversiteit en gezondere
gewassen als gevolg.”
Ook herstelt de boerderij de verbinding
tussen mensen en hun voedsel,
door leden actief bij het reilen en zeilen
te betrekken, bijvoorbeeld tijdens
meewerkdagen. En dankzij het solidaire
betaalsysteem kan iedereen aansluiten
(mensen met minder budget kunnen
kiezen voor een goedkopere optie,
die leden met een hoger inkomen weer
compenseren). Andres: “De gemeenschap
zorgt in alle opzichten voor evenwicht:
economisch, sociaal én ecologisch.”
AAN DE SLAG
De groep mensen die verlangt naar een
ecologische wereld groeit, iedere dag.
Laten we ons in dat verlangen verenigen.
Want zodra we onze ‘wij’ gevonden
hebben, gebeurt er iets magisch. Dan
zijn we in staat om ‘het systeem’ - dat
we overal en altijd met elkaar vormengeven
- te veranderen. Boerderij voor
boerderij, gemeenschap voor gemeenschap,
landschap voor landschap… n
Nadine Maarhuis is journalist, schrijver, videograaf,
afgestudeerd socioloog en hoofdredacteur
van MaatschapWij.
ZO KOM JE SAMEN IN ACTIE:
Op ‘We Are the Regeneration’ vind
je regeneratieve boerderijen waarbij
je je vandaag nog kunt aansluiten.
Ook Herenboeren en CSA Netwerk
verbinden je met jouw voedselgemeenschap.
Zelf een gemeenschapsboerderij
beginnen? Boerderij Bodemzicht
verzorgt opleidingen en Stichting
Lenteland, Land van Ons en Aardpeer
helpen je met de zoektocht
naar grond.
Wil je je aansluiten bij een ecologische
woongemeenschap of er zelf
eentje oprichten? Neem een kijkje
op Global Ecovillage Network Nederland
en Tiny House Nederland.
Voor iedereen die samen met anderen
landschappen wil herstellen,
dat kan via Ecosystem Restoration
Camps. Ook Commonland en Rewilding
Europe zijn goede startpunten.
Of het nu over energie, spullen,
voedsel, wonen of democratie gaat:
de online ‘Localization Action Guide’
van Local Futures helpt je om
samen met én voor jouw gemeenschap
een verschil te maken. Meer
over deze organisatie, en oprichter
Helena Norberg-Hodge, lees je op
pagina 36.
34 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
Door economieën te lokaliseren, kunnen we mens en natuur helen,
weet Helena Norberg-Hodge. Met Local Futures bouwt ze aan een
wereld waarin lokaal het nieuwe globaal is: “Op lokaal niveau kun je
de behoeften van de gemeenschap en de Aarde weer centraal stellen
in plaats van de verlangens van grote bedrijven.”
De toekomst
is lokaal
TEKST NADINE MAARHUIS
Stel je een economisch systeem
voor dat vrijwel volledig lokaal
is. We weten waar onze
spullen vandaan komen en
onze levensbehoeften – zoals
voeding en energie – vervullen
we in de regio. Verpakkingen zijn hierdoor
vrijwel overbodig geworden en
onze uitstoot is sterk gedaald. Natuurlijk
zijn er uitdagingen, maar we werken
samen met elkaar en de natuur, en
dat maakt gezond en gelukkig.
Na zich jarenlang in de kracht van
lokaal verdiept te hebben weet auteur,
filmmaker en oprichter van Local Futures
Helena Norberg-Hodge dat dit
droombeeld een reële optie is. Zodra
dingen zich op een menselijke schaal
afspelen, verdwijnen destructieve praktijken
namelijk als vanzelf. Een ‘multipliereffect
van oplossingen’, noemt Helena
dit. “Alle crises komen voort uit ons
geglobaliseerde economische systeem
dat veel te veel macht heeft gegeven
aan corporate hebzucht. Door die macht
terug te geven aan lokale bewoners en
bedrijven kunnen we onze samenlevingen
transformeren. Geen enkele weldenkende
gemeenschap zou – zoals
onze overheid wél doet – immers concluderen:
‘Oh, we vervuilen het water
en nu wordt het verkocht in flesjes, en
we hebben het bos gekapt, dat is vooruitgang
voor onze gemeenschap.’”
GLOBAAL VERSUS LOKAAL
Neem voedsel. Op dit moment slepen
we voedsel de hele wereld over, waardoor
het plastic en chemicaliën nodig
heeft om ‘vers’ te blijven. En omdat boeren
voor de wereldmarkt produceren,
worden ze gedwongen steeds verder op
te schalen, met monoculturen, pesticiden
en bio-industrie als gevolg.
Halen we voedselproductie dichterbij
huis, dan verandert alles. “In de
meeste supermarkten krijgt de boer
“ALLES WAT TÉ GROOT IS,
LOOPT UIT DE HAND”
minder dan tien procent van de verkoopprijs,
terwijl ze op boerenmarkten
zo’n 80 procent ontvangen, soms zelfs
meer”, vertelt Helena. “Dit betekent dat
je de prijs van het meest voedzame én
biologische voedsel kunt verlagen terwijl
de winst voor de boer enorm toeneemt.”
Tel daarbij op dat in lokale voedselsystemen:
1) Boeren in contact staan
met burgers en zo hun voorkeuren leren
kennen, 2) voedselkilometers drastisch
afnemen, 3) de noodzaak voor
plastic verpakkingen zo goed als verdwijnt
(omdat voedsel niet langer beschermd
hoeft te worden tijdens ellenlange
transporten), 4) voedselverspilling
afneemt omdat boeren producten
die er niet ‘perfect’ uitzien ineens wel
kunnen verkopen en 5) boodschappen
doen zoveel fijner is. Helena: “Een
vriendin vertelde laatst dat ze iedere
week naar drie boerenmarkten gaat
vanwege de sfeer. Het is levendig, je
ziet overal ouders met hun kinderen
en op de meeste boerenmarkten zijn er
kansen voor lokale muzikanten en ambachtsmensen.”
36 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
HELENA NORBERG-HODGE:
“VERBINDING OP EEN DIEP
ONDERSTEUNENDE MANIER.”
BEELD LOCAL FUTURES
ZO CREËREN WE EEN LOKALE
WERELD
Naast het ondersteunen van lokale
voedselsystemen – bijvoorbeeld door
boerenmarkten te bezoeken of lid te
worden van een Community Supported
Agriculture boerderij – is er nog veel
meer dat je kunt doen om van lokaal
het nieuwe globaal te maken. Helena
geeft tips:
1. Spendeer en investeer je geld lokaal
Hoe langer geld in de lokale economie
circuleert, hoe meer lokale bewoners,
burgerinitiatieven en bedrijven het bereikt.
Dus wanneer je iets nodig hebt
(nieuw of tweedehands), vraag jezelf af:
waar kan ik dit in mijn gemeenschap
vinden? Sluit je bijvoorbeeld aan bij een
‘support your locals’ campagne. Of omarm
een gemeenschapsmunt, ook wel
LETS (Local Exchange Trading Systems) genoemd.
Deze alternatieve vormen van
geld stimuleren de lokale economie en
zorgen ervoor dat mensen met weinig
‘echt’ geld ook kunnen meedoen aan
het gemeenschapsleven.
2. Regel je energiebehoeften dichtbij
huis
Net zoals het logisch is om voedsel
dichtbij consumenten te produceren, is
het ook logisch om energie dichtbij gebruikers
te genereren. Door lid te worden
van een lokale energiecoöperatie,
of er zelf eentje te starten, draag je bij
aan een wereld zonder enorme energienetwerken
die grond en hulpbronnen
opslokken. Bovendien betekent investeren
in gedecentraliseerde energiebronnen
minder (politieke) macht voor corporate
energiegiganten.
3. Stimuleer plaatsgebonden onderwijs
In plaats van kinderen voor te bereiden
op een lokaal bestaan en hen de tools
te geven om regionale uitdagingen op
te lossen, stomen standaard curricula
kinderen klaar voor een toekomst in
het geglobaliseerde economische systeem.
Gelukkig erkennen steeds meer
‘alternatieve scholen’ het belang van
vrijheid en creativiteit, natuureducatie
en klassen met scholieren van alle
niveaus. Door je kind(eren) voor zo’n
school op te geven of onderwijspioniers
met je tijd en skills verder te helpen,
kunnen we regeneratief onderwijs een
boost geven.
4. ‘Moeder’ de wereld om je heen
We hebben onze ecosystemen dusdanig
beschadigd dat we inmiddels op een
punt zijn gekomen waar we mensen
LENTE 2023 NFM | 37

PIONIERS IN PRAKTIJK
Young Farmers Connect.
BEELD LARA ARNOTT PHOTOGRAPHY
nodig hebben om onze bodem, biodiversiteit,
rivieren en het klimaat te herstellen.
Dus ‘moeder’ de wereld om je
heen, bijvoorbeeld door je stad/ buurt/
straat te vergroenen, je eigen tuin om
te toveren tot mini-natuurgebiedje of je
handen uit de mouwen te steken in het
lokale voedselbos.
MET BELEID VOOR DE WERELD
Om wat Helena noemt ‘kleine schaal
op grote schaal’ te creëren, moeten bewegingen
van onderaf samengaan met
top down actie. “Overheden hebben grote
bedrijven via vrijhandelsverdragen
carte blanche gegeven, en zo oneerlijke
concurrentie voor lokale ondernemers
gecreëerd. We hebben internationale
beleidsmaatregelen nodig die macht
decentraliseren en ervoor zorgen dat
corporates die zich destructief gedragen
het in hun zakken gaan voelen.”
“Kleinschalige ecologische productie
is arbeidsintensief, en op dit moment
wordt arbeid flink belast. Door
hulpbronnen, energie en vervuiling
zwaarder te belasten dan arbeid kunnen
we deze disbalans herstellen”, gaat
Helena verder. “En door niet langer fossiele
brandstoffen en industriële landbouw,
maar duurzame energie en lokale
voedselproductie te subsidiëren,
kunnen we een wereld creëren waarin
globale productieketens, monoculturen
en bio-industrie ook financieel onhoudbaar
worden.”
VAN IK NAAR WIJ
“. Zelfs jonge kinderen confronteren we
op school continu met concurrentie en
onzekerheid. We moeten onszelf veel
bewuster met elkaar verbinden, niet alleen
op een niet-competitieve manier,
maar op een diep ondersteunende manier”,
aldus Helena.
“Er is ons altijd verteld dat we trots
moeten zijn op onze individualiteit,
maar uiteindelijk wil ieder mens liefde
ontvangen. En dat is oké. Het is oké
om te voelen dat je anderen nodig hebt.
Wanneer we bereid zijn om hier binnen
onze gemeenschappen openlijk
over te praten, kunnen we onszelf helen
terwijl we tegelijkertijd samen het
systeem vernieuwen en zo ook de wereld
om ons heen helen.”
“ZOVEEL VAN ONZE NEERSLACHTIGE GEVOELENS, MENTALE
WORSTELINGEN EN ANGSTEN ONTSTAAN DOORDAT WE VAST-
ZITTEN IN EEN SYSTEEM DAT ONS TEGEN ELKAAR OPZET”
De oorspronkelijke versie van dit verhaal verscheen
op MaatschapWij: hét platform voor
een groen, gezond en verbonden Nederland.
Lees verder op www.maatschapwij.nu. n
38 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
– e s s a y –
Stop met tuinieren,
bescherm de natuur
Twee miljard mensen leven in vochtige huizen en in vervuilde lucht
en bijna tien procent van alle mensen – oftewel 829 miljoen mensen
– lijdt honger. Tegelijkertijd, onder het mom van economische groei,
verwoesten we onze natuurlijke leefomgeving en de biodiversiteit die
cruciaal zijn om te kunnen overleven op deze planeet.
TEKST JOANNA WIS-BIELEWICZ
In 2009 heeft een groep wetenschappers van het Swedish
Immunity Center negen processen geïdentificeerd
die de stabiliteit op aarde reguleren. Ze ontwikkelden
vervolgens een methode om de negen planetaire grenzen
te kwantificeren. Door binnen deze grenzen te blijven,
blijft de planeet leefbaar, ook voor mensen. Het
overschrijden van deze grenzen vergroot het risico aanzienlijk
van onomkeerbare en grootschalige schadelijke klimaatverandering
en de vernietiging van de natuur en bedreigt het
bestaan van het leven op aarde.
Aardwetenschapper prof. Johan Rockström, die aan het
hoofd stond van het team dat deze planetaire grenzen heeft
bestudeerd, zegt dat de combinatie van bomen, planten, microben,
fytoplankton en roofdieren de grootste bijdrage leveren
aan het aanpassingsvermogen van de planeet. Het huidige
economische systeem en de levenswijze van de geïndustrialiseerde
wereld heeft al zes van de negen planetaire grenzen
overschreden, inclusief de grens van biodiversiteit.
Elke dag verliezen we 150 tot 200 soorten planten en dieren.
Eén miljoen van de circa acht miljoen soorten die leven op
aarde worden op dit moment met uitsterven bedreigd. Het
aantal gewervelde dieren (vissen, weekdieren, reptielen en
zoogdieren) is met 65 procent afgenomen ten opzichte van
1970. Indien we het verlies van biodiversiteit niet tegengaan,
zal ook de mensheid uitsterven.
Biodiversiteit en gezonde ecosystemen zorgen voor schone
lucht, schoon drinkwater, een gezonde bodem, gezonde flora
en daarmee een gezonde voedselproductie. Daarnaast helpt
biodiversiteit bij het terugdringen van klimaatverandering en
PLANETAIRE GRENZEN
De planetaire grenzen waarbinnen de mensheid moet
opereren om duurzaam gebruik te kunnen blijven maken
van de hulpbronnen op aarde zijn: de opwarming
van de aarde (broeikaseffect), verlies van biodiversiteit,
sluiten van de stikstof- en fosforkringloop, gat in de ozonlaag,
oceaanverzuring, waterschaarste, landgebruik (beperken
landbouwgrond), chemische verontreiniging van
toxische stoffen en plastics; en de concentratie schadelijke
verbindingen in de atmosfeer.
Veel grenzen zijn bijna overschreden of al overschreden.
De exacte waarden van de grenzen zijn arbitrair,
maar de aanpak wordt gezien als een veelbelovende eerste
stap voor een veilig voortbestaan van de mensheid.
Bron Universiteit Wageningen.
LENTE 2023 NFM | 41

PIONIERS IN PRAKTIJK
Joanna Wis-Bielewicz: “Wij zijn Arka.”
BEELD JOANNA WIS BIELEWICZ, ØRSTED POLSKA
zorgt het voor klimaatadaptie. Ecologie is de basis van ons bestaan.
Zonder ecologie geen economie. Meer dan de helft van
alle BNP’s wereldwijd is afhankelijk van goed functionerende
ecosystemen. Dan gaat het over een bedrag van 41,7 triljoen
dollar. Als we de natuur vernietigen, vernietigen we onszelf.
Daarom is het van het grootste belang ongerepte natuurgebieden,
zoals de Amazone, te beschermen. Ook zullen in onze
eigen leefomgeving aan de slag moeten. Onder meer door
groene daken en muren aan te leggen, door veel minder gras
te maaien en door de natuur veel meer haar gang te laten in
onze eigen tuinen. Zo creëer je plaatselijke ecosystemen.
DE TUIN WORDT WAKKER
Mary Reynolds is een Iers tuinliefhebber, een eco-collega en
auteur van de bestseller The Garden Awakening. Daarnaast is
ze de jongste vrouw ooit die een gouden medaille won op de
prestigieuze Britse Chelsea Flower Show (2002). Zij zegt dat
het hoog tijd is dat mensen moeten stoppen met tuinieren
en in plaats daarvan de natuur moeten terugbrengen naar
hun tuinen. Zij moeten beschermers worden van hun stukje
grond. Ze roept alle grondbezitters op, zowel particulieren
als bedrijven en overheden, om minstens de helft van hun
grond terug te geven aan de natuur. Dit ter bescherming van
de biodiversiteit en van het leven op aarde.
Reynolds, tevens auteur van We Are the ARK; Returning Our
Gardens to Their True Nature Through Acts of Restorative Kindness,
is ook initiatiefnemer van de We Are the Arka-beweging, waarin
het bijbelse Arka vrij vertaald staat voor goede daden met
betrekking tot het herstel en de bescherming van diverse vormen
van leven. De beweging bestaat momenteel uit bijna duizend
landeigenaren wereldwijd. In Polen zijn er officieel vier
Arken: Forest im. Arkadiusz Szarańca, in het dorp Volovno,
vlakbij Olsztyn, de Wilde Monica Garden in Miedniewice met
twee Arken en mijn Safe Harbor in Zal/ubice New, een klein
dorpje ten zuiden van Warschau waar het niet maaien van
je gazon als slordig wordt betiteld. Maar dit ongemak wat ik
heb met mijn buren valt totaal in het niet vergeleken met
waarmee landeigenaren worden geconfronteerd die land terug
willen geven aan de natuur.
De boer Randal Plunketta (Ierse boer, baron en heavy metal
fan) en de Engelsman Alan Ellis (een gepensioneerde boer
uit Ivybridge, Devon) kregen hiermee te maken. De eerste gaf
300 hectare terug aan de natuur, de tweede transformeerde
zijn grondgebied van 40 hectare tot een enorme bloeiende
weide. De buren van Plunketta vonden zijn beslissing onachtzaam.
“Ze vonden me een idioot, losbandig en gestoord. Een
boer zei tegen me dat ik me moest schamen omdat ik mijn
boerderij om zeep hielp,” herinnert hij zich. Ellis zegt dat hij
zijn buren liever helemaal niet vraagt naar hun mening.
SPECTACULAIR
Misschien wel het meest spectaculaire voorbeeld van particuliere
natuurbescherming is de nalatenschap van Kristine
McDivitt-Tompkins. Zij is oprichter van de Tompkins Conservation
Foundation en medeoprichter van Patagonia, waar ze
jarenlang voorzitter van was. Haar echtgenoot Doug Tompkins,
die in 2015 overleed, was medeoprichter van Esprit en
North Face. Tijdens hun twintigjarige huwelijk streden ze onder
meer voor natuurbehoud in Patagonië, waarbij ze grond
opkochten om het te beschermen tegen ondernemingen die
de biodiversiteit zouden vernietigen.
In januari 2018 tekende Kristine (namens de echtgenoten
van de Tompkins Conservation Foundation) samen met
de Chileense president Michelle Bachelet een aantal decreten
waarmee vijf nieuwe nationale parken werden gecreëerd en
drie andere werden uitgebreid. Op deze manier werd in totaal
meer dan 4 miljoen hectare aan grond tot beschermd gebied
verklaard. Meer dan 400.000 hectare van dit land is vervolgens
door Kristine gedoneerd aan de overheid. Het was de
grootste landdonatie ooit van een particuliere instantie aan
de Chileense overheid.
Ik hoop dat de Chileense overheid het vertrouwen van
deze Tompkins vrouwen niet zal beschamen, want helaas
wijst het verleden uit dat veel overheden dat vaak wel deden.
42 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
“Als we de natuur vernietigen, vernietigen we onszelf.”
“De Amazonestammen werken samen om de rechten van de
mens te beschermen en die van ons mondiale erfgoed.”
RECHTEN
Oorspronkelijk was het land in handen van inheemse volkeren.
Geschat wordt dat circa 65 procent van al het land in
de wereld via pacht en huur nog altijd wettelijk in eigendom
is van deze oorspronkelijke volkeren. Er zijn echter nauwelijks
landen die deze officiële rechten erkennen, ook al maken
een aantal overheden momenteel wel deze stap. Andere
landen, zoals de overheden van Brazilië en Ecuador, treden de
rechten van inheemse volkeren met voeten. Het uitgestrekte
Amazonegebied – waaronder ook beschermde gebieden toebehorend
aan de oorspronkelijke volkeren – worden nog altijd
verkocht aan bedrijven die grondstoffen als olie en goud
ontginnen of op grote schaal voedsel produceren. Hierdoor
worden de meest waardevolle delen van het regenwoud, waar
de fragiele balans van het ecosysteem van de aarde van afhankelijk
is, verwoest.
Belén Paez, directeur van de Pachamama Foundation in
Ecuador: “In Ecuador laten de Amazonestammen – ondanks
500 jaar onrecht, kolonialisme en wreedheid – nu een hele
krachtige stem horen. Zij vormen op dit moment de sterkste
maatschappelijke beweging uit onze geschiedenis. Deze mensen
komen op voor hun waarden, hun tradities en gaan staan
voor het heilige gebied waarin ze leven. Ze gaan de straat op
om van politici te eisen dat het Amazonegebied wordt beschermd.
Ze vragen aandacht voor sociale gelijkheid en de
toekomst van het land en wijzen op de destructieve effecten
van de voortdurende winning van natuurlijke hulpbronnen,
met name fossiele brandstoffen, de belangrijkste bron van inkomsten
van de Ecuadoriaanse overheid. De Amazonestammen
zijn ondanks problemen tot een samenwerkingsverband
gekomen om niet alleen de rechten van de mens te beschermen,
maar ook die van ons mondiale erfgoed, het Amazone
oerwoud.”
Paez is een wetenschapper die zich al 25 jaar inzet voor de
bescherming van de Amazone en de rechten van de mensen
die in de regenwouden wonen. Zij is de vrouw van Manaria
Kaji Ushigua Santi, leider van de Sapara, een Amazonestam
en een van de helden uit de documentaire Curse of Abundance
van de Poolse regisseur Ewa Ewart.
LENTE 2023 NFM | 43

PIONIERS IN PRAKTIJK
“Het netwerk dat het leven op aarde
beschermt, is in gevaar.”
Deze inheemse volkeren zetten zich al lange tijd in om de biodiversiteit
te beschermen, waarbij ze vaak hun leven riskeren
voor ons allemaal. Het Amazonegebied, maar ook andere belangrijke
ecosystemen zoals de oceanen en Antarctica, zijn levensbronnen
van de aarde.
De luchtvochtigheid van de Amazone beperkt zich niet
tot het stroomgebied van de rivieren, maar vormt het hart
en een integraal onderdeel van het continentale klimaatsysteem.
Elk land in Zuid-Amerika – afgezien van Chili dat afgezonderd
ligt door het Andes-gebergte – profiteert van de
vochtigheid van de Amazone. Aan de andere kant echter leidt
ontbossing tot een gigantische uitstoot van broeikasgassen
wat weer leidt tot versnelde mondiale klimaatveranderingen.
“Het mag duidelijk zijn dat de ecosystemen op onze planeet
met elkaar verbonden zijn en dat onze levens afhankelijk zijn
van deze goed functionerende systemen. Dus ja, overal ter wereld,
zelfs in Europa, raakt de verwoesting van het Amazonegebied
mensen persoonlijk,” zegt Paez.
Het Amazonegebied vormt met meer dan drie miljoen
soorten planten en dieren de grootste biodiversiteit ter wereld.
Goed om te weten dat een theelepel gezonde grond in
een tuin net zo’n rijk ecosysteem bevat. In die theelepel bevinden
zich meer bacteriën dan er vandaag mensen op de wereld
rondlopen. Het kappen van een enorme hoeveelheid bomen,
het vernietigen van biodiversiteit, het gebruik van giftige
pesticiden hebben inmiddels geleid tot een catastrofe waar
veel mensen nog niet bewust van zijn, namelijk massavernietiging.
Overal ter wereld, zelfs in Europa, raakt de verwoesting
van het Amazonegebied mensen persoonlijk,” zegt Paez.
CIRKEL
Terwijl beschavingen evolueren en de mens de band met het
levensritme steeds meer kwijtraakt, vergeten we dat alles –
van de zwamvlok of het mycelium, de mieren in het bos, tot
de grote zoogdieren – een belangrijke rol spelen in de levenscyclus.
Mary Reynolds: “Wanneer deze cirkel wordt doorbroken
of wanneer de band met dit netwerk verdwijnt, dan verzwakt
het systeem en is een instorting nabij. We zijn afhankelijk
van de biodiversiteit en hebben het nodig voor schoon water
en schone lucht, gezond voedsel en een mooie leefomgeving.
Niet iedereen beseft hoeveel levende wezens het fundament
vormen van het immuunsysteem van de aarde en onze bescherming
tegen ziektes. Elk moment van ons leven is afhankelijk
van ons bestaande netwerk.”
Het netwerk zoals we dat kennen en dat het leven op aarde
beschermt, is in gevaar. Het beschermen en herstellen van
natuurlijke ecosystemen, ook door onze eigen grond aan de
natuur terug te geven, zorgt ervoor dat we kunnen blijven leven
op deze planeet. We kunnen onszelf nog steeds redden.
Wij zijn Arka. n
JOANNA WIS-BIELEWICZ
Joanna Wis-Bielewicz is journalist, politica en moeder
van twee dochters. Zij zet zich al meer dan twintig jaar in
voor klimaatbescherming en werkte met internationale
investeerders, overheden, lokale overheden, NGO’s, plaatselijke
gemeenschappen en bedrijven om samen strategieën
te ontwikkelen en te implementeren om zo systematisch
de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen en
de biodiversiteit te beschermen.
44 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
– e s s a y –
Het draait allemaal
om bomen
Al vanaf jongs af aan voel ik een diepe connectie met de ‘niet-menselijke’ wereld. Bomen en
bossen voelen voor mij als een grote familie, ook al heb ik daar niet altijd expressie aan kunnen
geven. De kap van een aantal gezonde bomen rondom ons huis leidt ertoe dat er op een dieper
niveau een communicatie op gang komt. Ze geven mij de innerlijke kracht hoe ik hen een stem
kan geven in een tijd waarin hun bestaansrecht hard nodig is voor alle leven op Aarde.
TEKST TANJA ABBAS | BEELD DELIA SPATAREANU
is a summer not soon to be forgotten.” Aan
het woord is Giorgio Vacchiano, een bekende
Italiaanse bosbouwwetenschapper en auteur
van het boek De oerkracht van bomen, waarom het
bos schreeuwt. Het is 13 juli 2022. In een verzengende
hitte beklimmen we samen een berg op ‘This
de grens van Italië en Zwitserland. Giorgio heeft zijn geheel
eigen wijze om de taal van bossen te verstaan. Het is een combinatie
van urenlange observaties in bossen en computersimulaties.
Op deze wijze verzamelt hij samen met collega’s wereldwijd
belangrijke gegevens hoe bomen en bossen reageren
op klimaatverandering, bosbranden en windstormen. Enthousiast
deelt hij zijn verhalen over hun wonderlijke wereld en
veerkracht. Tegelijkertijd uit hij zijn grote bezorgdheid over
hun welbevinden op dit moment. “Wat valt je op?” vraagt hij.
“Het knisperende blad onder mijn voeten. Het is niet normaal.
Het lijkt wel herfst in plaats van hartje zomer”, antwoord ik.
Hij knikt bevestigend. “Het is een overlevingsmechanisme van
de bomen tegen de droogte. Via de bladeren verdampt er veel
water. Door ze af te stoten kunnen de bomen hun vocht op
peil houden. De keerzijde is dat de bladeren nodig zijn voor
fotosynthese. Als dat niet gebeurt, nemen bomen minder suikers
op en vullen ze hun voedselvoorraden niet aan. Op langere
termijn leidt het tot uitputting en verminderde weerstand.”
We staan halverwege even stil en kijken om ons heen. We
zien bruin verkleurde bossen voor zover het oog reikt. We
vallen allebei stil. Dankzij de bomen kan al het leven, inclusief
wijzelf, op Aarde leven. Ons lot is met hen verweven.
Minder vitale bomen en bossen betekent minder zuurstof.
Heel simpel. Er is geen rocket science voor nodig om dit te
bewijzen. Ze zijn essentieel voor het herstellen van de balans
in ons wereldwijde ecosysteem. Ze houden het water en de
lucht gezond en het land letterlijk bij elkaar. Ze zijn gastheer
of -vrouw voor ongelooflijk veel verschillende levensvormen.
Bovendien zijn er inmiddels genoeg wetenschappelijke
studies die onze onderlinge verbondenheid aantonen.
Het is een grote wake-up call. De veranderingen op
Aarde zullen sneller plaatsvinden en heftiger zijn dan wij
denken. Nog langer wachten op wetenschappelijk bewijs of
naar nieuwe technologische oplossingen zoeken is uitstelgedrag.
De vraag hoe we de bossen die er nog zijn kunnen beschermen
en onze relatie met hen weer in evenwicht kunnen
brengen is dan ook een uitdaging met een dringende
oproep. Ik pleit ervoor om te rade te gaan bij de bomen en
bossen zelf, zodat we antwoorden kunnen krijgen hoe we
weer met wijsheid kunnen handelen en in harmonie met
hen kunnen samenleven.
46 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
Tanja Abbas: “Bomen hun vrijheid teruggeven.”
TREE TALK
Giorgio is een van de mensen die ik interview voor de documentaire
Tree Talk die ik samen met de Roemeense filmmaakster
Delia Spatareanu op dit moment op eigen initiatief produceer.
Door de roep van een gigantische eik ergens in Zuid-
Engeland op te volgen, reizen Delia en ik low budget, met
light equipment, slow travelend en zoveel mogelijk couchsurfend
in de zomer van 2022 zes weken lang door een snikheet
Europa. We zijn getuige van opgedroogde beken en rivieren,
enorme bosbranden die in geen tientallen jaren op
zo’n grote schaal zijn voorgekomen en een Matterhorn zonder
sneeuw op de top. We interviewen verschillende mensen
die ieder op hun eigen unieke wijze de taal van bomen verstaan
en hen weer een stem geven. Dat bedoel ik letterlijk.
Het gaat om mensen met een grote liefde voor bomen en bossen
die zich vaak jarenlang hebben verdiept in hun wereld.
Sommigen halen de kennis van de oude inheemse Europese
natuurtradities weer terug. Anderen combineren een wetenschappelijke
achtergrond met een diep intuïtief voelen en
weten, waardoor aanvullende inzichten naar voren komen.
Om enige richting te hebben zoeken we naar mensen die hier
ook over publiceren.
“HET GEBREK AAN EVENWICHT TUSSEN
INTUÏTIE EN RATIO VERNIETIGT
ECOSYSTEMEN EN CULTUREN”
De rode draad in de documentaire is de taal van de bomen.
Het is mijn ervaring – en gelukkig van velen – dat bomen
rechtstreeks met elkaar communiceren én met alle leven om
hen heen. Ook met ons. We zijn ons daar alleen niet zo van
bewust. Bovendien is er in onze westerse cultuur en opvoeding
weinig aandacht voor. Dat bomen levende wezens zijn
is nog acceptabel voor velen. Dat ze enorm wijs en bijzonder
intelligent zijn, dat we veel van hen kunnen leren en dat er
een directe communicatie met hen mogelijk is, vinden veel
mensen nog ‘te zweverig’. Dat is jammer, want het betekent
dat we een schat aan waardevolle informatie buitensluiten.
Gelukkig is dit aan het veranderen. Er zijn steeds meer initiatieven
die opkomen voor een andere verhouding tussen de
LENTE 2023 NFM | 47

PIONIERS IN PRAKTIJK
In gesprek met Mary Reynolds: “Allow the land to heal itself.”
‘niet-mensen’ en de ‘mens’. Alles is onderdeel van de natuur.
We staan er niet los van. We zijn het zelf.
GUTFEELING
Het initiatief voor Tree Talk is ontstaan nadat ik in 2019 getuige
ben van een vrij rigoureuze kap van gezonde eiken, Douglassparren
en beuken in het bos rondom ons huis. Het is niet
de eerste keer dat ik het kappen van bomen meemaak. Toch
is het dit keer een compleet andere ervaring. Los van het feit
dat ik vind dat er over het algemeen respectloos met bomen
en bossen wordt omgegaan en dat de waarde van een levende
boom vele malen groter is dan van een gekapte boom, is er dit
keer meer aan de hand. Ik ben mij ervan bewust dat de veerkracht
van de natuur groot is, maar mijn ‘gutfeeling’ zegt dat
het erg onverstandig is om met deze extreme droogte hun
aanpassingsvermogen op de proef te stellen. Iets anders wat
mij bezighoudt is de leeftijd van bomen. Het lijkt wel of bomen
tegenwoordig niet meer oud mogen worden. Ik heb het
gevoel dat dit een grote impact heeft, zonder dat ik nog precies
kan duiden waarom.
Terwijl de 35 meter lange Douglassparren met een zware
plof als mikadohoutjes op elkaar vallen, gebeurt er iets in
“ALLES IS ONDERDEEL VAN DE
NATUUR, WE STAAN ER NIET LOS VAN,
WE ZIJN HET ZELF”
Delia Spatareanu aan het werk.
mij. De bomen en ik worden één. Ik voel ze in mijn hele lijf,
tot in mijn cellen, tot in mijn diepste wezen. In een rap tempo
komen er beelden van bossen en oude bomen van over de
hele Aarde voorbij. Ik word mij in een kort en tegelijkertijd
oneindig moment bewust van hun onmetelijke kennisveld en
intelligentie. Ze zijn grote geleiders van kosmische en aardse
energieën en zorgen voor de balans van het aardmagnetisch
veld. Omdat ze al miljoenen jaren langer op Aarde leven dan
onze soort, kennen ze de evolutie van de Aarde en de mens
als geen ander. Ze zorgen niet alleen voor onze zuurstof, ze
zorgen er ook voor dat we mentaal stabiel en fysiek gezond
kunnen blijven.
Ik ben bekend met het communiceren met de fijnstoffelijke
wereld, alleen is het dit keer weer een andere laag. Ik
voel in mijn hart dat ik hier meer mee wil, ook al heb ik nog
48 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
De Matterhorn.
geen idee wat en hoe. Ik rond mijn betaalde werk af en verdiep
mij vanaf dat moment in de wonderlijke wereld van bossen
en bomen. Ik zit bij ze, observeer en luister. Ik bestudeer
het werk van anderen en schrijf mijn ervaringen zoveel mogelijk
op. Ik maak pelgrimstochten naar verschillende bossen
in Europa. Vooral de Transsylvanische oerbossen in Roemenië
zijn mijn favoriet, omdat deze nog de wilde, oorspronkelijke
natuurkracht vertegenwoordigen. De schok is dan ook groot
wanneer ik in een van hun Nationale Parken geconfronteerd
wordt met grootschalige bomenkap. Ik kies er vanaf dat moment
bewust voor om op te komen voor de bomen en bossen
van Europa op een wijze die bij mij past.
TREE TALK
De film Tree Talk is een onafhankelijk, niet gesubsidieerd
initiatief wat in de productiefase zit. Om de film af te ronden
en op creatieve wijze te distribueren zijn donaties
van harte welkom! Voor grotere donaties door bedrijven
en instellingen hebben we een Funding Proposal. Je kunt
daarvoor contact met ons opnemen via info@freeforests.
org. Meer informatie vind je op www.freeforests.org. De
Stichting Free Forests heeft een ANBI status.
FREE FORESTS
Nog niet zo lang geleden was het grootste deel van het Europese
continent bedekt met oerbossen; wild en vrij. Nu zijn er
nog maar een paar plukjes over. Met het verlies van de Europese
bossen zijn we afgesneden van onze wortels, die hun oorsprong
hebben in de oude natuurreligies voor de komst van
het christendom en het rationele wetenschappelijke denken.
We zijn het grootste deel van onze eigen inheemse wijsheid,
hoe we in harmonie met het bos kunnen samenleven kwijtgeraakt.
Dit gebrek aan evenwicht tussen intuïtie en ratio
vernietigt ecosystemen en culturen. Het herstel van dit evenwicht
is in dit deel van de wereld hard nodig. Als wij weer leren
om contact te maken met bomen en bossen en naar hen
te luisteren, zullen we heel anders met ze omgaan. Het betekent
dat we ze weer hun vrijheid teruggeven. Ze zijn niet van
ons. Ze zijn van zichzelf. Ze zijn er voor al het leven. Om aan
dit gedachtegoed een fundament te geven, heb ik samen met
anderen de Stichting Free Forests opgericht.
Ik zie Tree Talk als een van de creatieve middelen binnen
Free Forests om met elkaar in gesprek te gaan en zo bij te dragen
aan een bewustzijnsverschuiving. De film brengt naast
onze ecologische kennis andere, aanvullende informatie, wat
kan leiden tot meer doordachte, liefdevolle beslissingen op
alle niveaus in ons persoonlijk leven en onze samenleving.
Het is een fascinerende ontdekkingsreis die hoopvolle perspectieven
biedt. De Ierse Mary Reynolds zegt het in Tree Talk
heel treffend: “Stop thinking that we know how to do it. Allow
the land to heal itself. That’s our job. To be guardians, not
gardeners. To be in service to this web of life.” n
LENTE 2023 NFM | 49

PIONIERS IN PRAKTIJK
– e s s a y –
Internationale Vrouwendag
Roe v. Wade vraagt
ook hier nieuw
soort activisme
Voormalig advocate Femke de Jong – Struiksma woonde en werkte tijdens
de Trump-jaren in Texas (VS). In het kader van Internationale Vrouwendag
beschrijft ze hoe het daar voor vrouwen zó snel zó mis kon gaan en waarom
dit ook in Nederland een nieuw soort activisme vraagt.
TEKST FEMKE DE JONG-STRUIKSMA
Zaterdag, 25 juni 2022. Mijn man en ik worden in
Taiwan wakker met het bericht dat het Amerikaanse
Hooggerechtshof de constitutionele bescherming
van het recht op abortus heeft beëindigd. Het
nieuws raakt ons persoonlijk. Niet omdat ik ongewenst
zwanger ben, integendeel: de toekomst van
ons gezin ligt in Texas, in de cryo faciliteit van een IVF-kliniek.
Die toekomst wordt nu bedreigd. Amerikaanse evangelicals zien
abortus namelijk niet ‘slechts’ als het afbreken van een ongewenste
zwangerschap, maar als iedere handeling die de conceptie
of voortgang van een mogelijke zwangerschap zou kunnen
verhinderen. IVF is hen al jaren een doorn in het oog, omdat
er tijdens de behandeling embryo’s verloren kunnen gaan.
We laten het nieuws op ons inwerken. “Wat nu?”, vraagt
mijn man. “We moeten de dokter mailen”, zeg ik. “De midterms
komen er aan, die embryo’s moeten daar weg. Misschien
moet ik naar Amerika, nu we het zelf nog kunnen beslissen.”
CHRISTELIJK NATIONALISME
Ik volg de opkomst van christelijk nationalisme al jaren.
Christelijk nationalisme is iets anders dan het christelijk geloof:
het is een machtsgedreven identiteitsbeweging die vindt
dat The American Way of Life met uitsterven wordt bedreigd
door de opkomst van het feminisme, de LHBTI+-beweging en
de multiculturele samenleving. Met de opkomst van emancipatiebewegingen
is angst ontstaan dat gelijke rechten voor
bevolkingsgroepen die van oudsher onderdrukt worden, afbreuk
doet aan de sociaal-economische positie van de rest.
Dat is ook zo: als je het speelveld gelijk trekt krijgen mensen
die traditioneel een streepje voor hadden ineens meer concurrentie.
De oplossing wordt gezocht in het bestrijden van
de ander, niet in het aanpakken van systemische factoren –
zoals het gebrek aan onderwijs, gezondheidszorg en een eerlijk
belastingstelsel – waar iedereen onder lijdt. Het is een
race to the bottom, die sinds de jaren zeventig van de vorige
50 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
“De strijd tegen abortus
gaat niet over abortus
maar over zelfbehoud.”
eeuw aan de gang is en in een stroomversnelling kwam toen
Trump op 9 november 2016 tot president werd verkozen.
TRUMP
Vanaf september 2016 kreeg ik er in mijn werk en privé dagelijks
mee te maken, toen mijn man en ik naar Texas (VS)
verhuisden. De avond dat Trump werd verkozen, zat ik kotsmisselijk
voor de televisie. Ik kon op dat moment niet goed
duiden waarom. Jaren later gaf Elizabeth McLaughlin, een
Amerikaanse women leadership trainer en activist, woorden
aan het gevoel. In haar boek, Becoming Heroines, schrijft ze:
“And the shock of that moment broke many of us. I have said
many times since that the thing about that moment for so
many women is that we knew – maybe not consciously, but
we knew – the absolute craven, revolting nature of what was
to come – that it would be hateful, violent, a descent into
madness and mass death for this country and the world. We
knew on some level that it would be worse than we could
even at that moment imagine. We knew.”
In Texas ging de situatie in rap tempo achteruit. De sfeer
verhardde, de angst om iets verkeerds te zeggen was tastbaar.
Er werden honderden maatregelen ingevoerd, allen gericht
op het verstevigen van conservatieve machtsverhoudingen.
Wapenwetten werden versoepeld, ook voor plegers van huiselijk
geweld. Stemlokalen in liberale districten werden gesloten
en burgers mochten op eigen initiatief, gewapend toezicht
houden op verkiezingen. Inmiddels worden openbare
schoolbibliotheken gezuiverd van ‘controversiële’ boeken –
zoals het Dagboek van Anne Frank - en is jeugdzorg geïnstrueerd
om alle ouders van transgender kinderen te onderzoeken
wegens kindermisbruik.
Als neutrale buitenlander kon ik hier met alle partijen –
van ultraconservatief tot Bernie Sanders-fan – vrij over praten.
Voor de buitenwereld leek het alsof de posities heel ver
uiteen lagen, aan mijn keukentafel vertelden men een ander
verhaal. Vrijwel iedereen was het erover eens dat dit echt niet
ok was. Toch bleef men massaal conservatief stemmen, zelfs
toen Texas impopulaire, onwettige maatregelen trof om het
recht op abortus aan banden te leggen.
ABORTION BAN
De eerste maatregel hield in dat burgers iedereen die zij van
assistentie bij abortus verdenken – in welke vorm dan ook –
voor de rechter mogen slepen. Iedereen: dus niet alleen de
zwangere vrouw of arts, ook de vriendin die haar emotioneel
steunt of de taxichaffeur die haar nietsvermoedend naar het
ziekenhuis rijdt. Als de verdachte zijn onschuld niet kan bewijzen,
moet hij 10.000 dollar aan de aangever betalen.
“ZE MOETEN MET HUN TAKKEN
VAN VROUWEN AFBLIJVEN”
LENTE 2023 NFM | 51

PIONIERS IN PRAKTIJK
Roxane van Iperen beschrijft in haar boek Eigen welzijn
eerst – hoe de middenklasse haar liberale waarden
verloor de opkomst van het welzijnsnationalisme.
BEELD JAN WILLEM KALDENBACH
Toen Roe v. Wade viel, voerde Texas een formele abortion ban
in. Abortus is moord en op moord staat de doodstraf. Iedere
vorm van medisch ingrijpen is verdacht, artsen stonden
schaakmat. Vrouwen met een medische indicatie kregen het
advies om naar een andere staat te verhuizen en pas daar
zwanger te worden. Het ziekenhuis waar ik van Klaas (5) beviel,
raakte in opspraak, nadat het een gehuwde, christelijke
vrouw met een miskraam hulp weigerde - tot ze duidelijk kon
maken dat ze onmiskenbaar in acuut levensgevaar verkeerde.
Vrouwen met hartklachten kregen bij de apotheek geen
bloedverdunners mee, want stel je voor dat hierdoor een prille
zwangerschap zou worden afgestoten.
Een journalist vroeg wat dit allemaal zou betekenen voor
slachtoffers van seksueel geweld. “I will end rape!”, antwoordde
Greg Abott, de Republikeinse gouveneur van Texas. Stuitend:
Abbot had er sinds zijn tijd als advocaat-generaal persoonlijk
voor gezorgd dat forensische instituten zogenaamde
rape kits niet verwerken. In het najaar van 2022 bedroeg de
achterstand ruim 2.500 dossiers: verkrachtingszaken worden
daarom niet of nauwelijks vervolgd. Daarna werd voorzichtig
aangekondigd dat anti-conceptie, drag shows, sex buiten het
heterohuwelijk en IVF aan de beurt waren.
Ik keek het al die jaren woedend aan. “Waar maak jij je
druk om? Dit gaat toch niet over jou?”, zei mijn man, als ik
weer briesend naar Fox News keek. “Ze moeten met hun takken
van vrouwen afblijven!”, siste ik dan. Daarna werd ik boos
op hem. Snapte hij nou echt niet dat inperkingen van vrouwenrechten
een direct gevaar voor mij opleveren? Dat hij – als
man – straks zelf vervolgd kan worden, als wij in Texas met
IVF doorgaan? Het antwoord is nee, dat snapt hij niet. Ergens
neem ik hem dat ook niet kwalijk: emancipatie geldt als vrouwenzaak,
mannen worden niet betrokken – en krijgen dus
ook niets uitgelegd.
Christelijke nationalisten vinden dat
The American Way of Life met
uitsterven wordt bedreigd.
52 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
WELZIJNSNATIONALISME
Het is verleidelijk om de situatie in Texas af te doen als vrouwenhaat
en te denken dat dit verder geen invloed heeft op Nederland.
De realiteit is dat de situatie in Texas een lange aanloop
kent, die gedreven wordt door dezelfde maatschappelijke
stromingen als in Nederland. In eigen land zagen we de
afgelopen jaren ook een ruk naar (extreem-)rechts conservatisme
met als gevolg dat zwaarbevochten vrouwenrechten opnieuw
ter discussie worden gesteld. Neem als voorbeeld protesten
bij abortusklinieken, die niet alleen in omvang maar
ook in agressie toenemen. Net als in Texas slaagt de gematigde
middenklasse er niet in om adequaat tegenwicht te bieden.
Het vraagt om een nieuw soort activisme en een beter begrip
van wat we nou precies aan het bestrijden zijn.
In 2022 publiceerde Roxane van Iperen het essay Eigen welzijn
eerst – hoe de middenklasse haar liberale waarden verloor. Van
Iperen beschrijft de opkomst van het welzijnsnationalisme,
een beweging die gedreven wordt door de zogenaamde fear of
falling, waarbij het liberale idee van gelijke kansen voor iedereen
er juist toe heeft geleid dat de middenklasse zich conservatiever,
angstiger en vooral egocentrischer is gaan gedragen.
Ze zien zichzelf als ruimdenkend en liberaal, maar stemmen
op partijen die aartsconservatieve, extreem-rechtse sentimenten
propageren. Van Iperen: “De motivatie voor hun politieke
keuze was niet primair haat tegenover de ander, maar zelfbehoud
en zelfzorg.” Net als in Amerika, waar de gemiddelde
stemmer vooral bezig is met het behoud van zijn sociaal-economische
positie: niet met het borgen van liberale, democratische
waarden die nodig zijn om dat voor iedereen – dus ook
voor hem – veilig te stellen.
Als we dit inzicht naar de anti-abortusbeweging vertalen
wordt glashelder dat de strijd tegen abortus niet over abortus
gaat. Het gaat over zelfbehoud en wordt gevoed door een diepgewortelde
angst dat het loslaten van de ander (in dit geval de
vrouw) de eigen positie verder aantast. Men voelt: als de ander
minder vrijheid heeft, is mijn positie beter beschermd. Bij
rechts-radicale activisten uit die behoefte aan maatschappelijke
positie zich in steeds extremere campagnes en een hoge
bereidheid om zich op alle niveaus verkiesbaar te stellen: de
rest heeft het vooral druk met zichzelf.
Of jij persoonlijk voor of tegen abortus bent is verder niet
relevant. Zelfbeschikking betekent dat iedereen dat voor zichzelf
mag bepalen, ook jij. De discussie die we met elkaar moeten
voeren is dit: vindt jij dat de overheid een vrouw bij wet
mag dwingen om een kind te baren. Zo ja, dan geef je de overheid
mandaat om juridisch onderscheid te maken tussen verschillende
bevolkingsgroepen – en maak je de weg vrij om
dat op andere terreinen ook te doen. Het wekt een illusie van
schijnzekerheid: tot je persoonlijk geraakt wordt, dan is het
te laat.
De oplossing is herstel van liberale waarden, waarbij de
welgestelde middenklasse op alle niveaus actief zitting neemt
in commissies en besturen waar besluitvorming over sociale
FEMKE DE JONG-STRUIKSMA
Femke de Jong-Struiksma is freelance schrijfster, yoga- en
meditatiedocent en activist. Eerder werkte ze jarenlang
als advocaat, bestuurder en opiniemaker in de verzekeringssector.
Ze was voorzitter van de landelijke Federatie
van Assurantieclubs en stond aan de wieg van het New Financial
Forum.
In 2016 nam Femke een sabbatical in verband met
een slepend IVF-traject. Ze verhuisde met man Wilko naar
Houston (USA). In 2020 verhuisde ze voor twee jaar naar
Taiwan.
Femke woont en werkt sinds 1 december 2022 weer in
Nederland. Ze schrijft voor diverse media en is mede-oprichtster
van team c, een platform dat de wereld veiliger
wil maken voor vrouwen. In 2023 verschijnt haar eerste
boek. Info en boekingen: www.notesondharma.com.
rechtvaardigheid plaatsvindt: van gemeentepolitiek tot ondernemingsraad
en van de buurtvereniging tot de school.
Net als in Texas, waar fundatmentalisten jarenlang hebben
gewerkt om overal de juiste poppetjes neer te zetten, terwijl
een gematigde middenklasse dacht dat het allemaal wel los
zou lopen. Toen het zover was, stonden ze overal buitenspel.
VERVOLG
In Huize de Jong wordt het vervolg niet afgewacht. Een paar
weken later vlieg ik alleen van Taipei naar Houston, om daar
een laatste IVF-poging te doen. Geschatte kosten: 12.000 dollar.
Voor ik vertrek, zegt mijn man nog dit: “Schat, voor wat
het waard is, ik besef nu dat vrouwenemancipatie ook mijn
strijd is. Ergens wist ik dat al, maar nu snap ik het echt.” U Zij
de Glorie: Roe is dood, mijn heer is opgestaan. n
LENTE 2023 NFM | 53

COLUMN
“WIJ KRIJGEN ECHTE
ONTWIKKELINGSHULP
TERUG IN DE VORM VAN
WIJSHEID VAN INHEEMSE
VOLKEREN”
Jack Cox is directeur van
vermogensbeheerder Forza
Asset Management en auteur
van Vlindereconomie.
54 | NFM LENTE 2023

COLUMN
Ontwikkelingshulp voor
het rijke Westen
Op de valreep van vorig jaar werd in het Canadese Montreal
tijdens de VN-natuurtop een ‘historisch’ akkoord bereikt
over de bescherming van de natuur en biodiversiteit.
TEKST JACK COX | BEELD PICTURE PEOPLE
Kern van het akkoord is de belofte van de 196 lidstaten
om in 2030 ten minste 30 procent van het
aardoppervlak, land en zee, een vorm van bescherming
te geven (het ‘30 X 30’-plan). Volgens wetenschappers
is dit het absolute minimum om het
massaal uitsterven van plant- en diersoorten en de
achteruitgang van cruciale ecosystemen tot stand te brengen.
Momenteel is zeventien procent van het land en tien procent
van de oceanen beschermd. Ook zijn er afspraken gemaakt om
subsidies voor schadelijke activiteiten af te bouwen en komt er
extra geld beschikbaar voor natuurbescherming.
Het behaalde resultaat wordt al vergeleken met het klimaatakkoord
van Parijs. Hier werd in december 2015 een wereldwijde
lange termijn doelstelling vastgelegd om de opwarming
van de aarde te beperken tot minder dan twee graden
Celsius. Inmiddels is ‘Parijs’ zeer actueel en heeft het de hoogste
prioriteit voor bestuurders en beleidsmakers in binnen- en
buitenland.
Natuurbeschermingspartijen zijn ten dele tevreden met de
uitkomsten en hadden op meer ambitie gerekend. Greenpeace
reageerde verheugd op het waarborgen van inheemse volkeren
als beheerders van veel van de resterende natuurgebieden
in de wereld. Inheemse volkeren krijgen steeds meer erkenning
voor hun uitzonderlijke wijsheid op het gebied van het
terug in balans brengen van grote gebieden ongerepte natuur.
BETERE AFWEGING
Steeds vaker proberen organisaties de waarde van de natuur
in geld uit te drukken om op deze manier een betere afweging
te kunnen maken tussen economie en ecologie. Uit het
rapport Nature risk rising, uitgebracht door het World Economic
Forum, volgt dat vijftig procent van alles wat we wereldwijd
verdienen afhankelijk is van de natuur en de ecosystemen
die de natuur levert. Blijkbaar zijn we pas in staat om
de echte waarde van de natuur in te zien als we hem in geld
kunnen uitdrukken.
Dit jaar is het driehonderd jaar geleden dat de Schotse econoom
Adam Smith werd geboren. Als auteur van het wereldberoemde
boek The Wealth of Nations wordt Smith beschouwd
als de grondlegger van de huidige economische wetenschap.
Alom wordt aangenomen dat wij als moderne mensen ongeveer
200.000 jaar geleden zijn ontstaan. Al die tijd levend in
balans met de wereld en natuur om ons heen. Dus waar de
ecologie al deze tijd ons referentiekader was, is dit in onze huidige
tijd de economie. We kunnen de waarde van de ecologie
slechts begrijpen door hem een economisch jasje aan te doen.
DICHTER BIJ DE KERN
Vanaf begin jaren ’50 van de vorige eeuw is Nederland gestart
met ontwikkelingshulp aan de armste landen van de wereld.
Dit met de intentie om de inwoners van de betreffende landen
een betere levensstandaard te bezorgen. Kortom het creëren
van meer welvaart. Eigenlijk past de term ontwikkelingshulp
niet op hetgeen werd en wordt beoogd. Economische
groeihulp dekt veel beter de lading.
Ontwikkelen betekent letterlijk dat je steeds dichter bij de
kern komt, zoals het afpellen van een ui. Juist in ontwikkelingslanden
leven mensen vanuit hun kern en is het maar de
vraag of ze zitten te wachten op zaken die wij welvaart noemen.
Waar het westen decennialang met een economische
bril naar de armste landen keek en economische groeihulp
aanbood, krijgen we nu echte ontwikkelingshulp terug in de
vorm van wijsheid van inheemse volkeren. Hun kennis over
het weer in balans brengen van onze leefomgeving met de natuur
is in ons rijke Westen kwijtgeraakt. De erkenning voor
inheemse volkeren is absoluut een kentering in de geschiedenis
van ons bestaan..
“Wanneer de laatste boom is omgehakt, de laatste vis is
opgegeten en het laatste water is vergiftigd zullen we pas beseffen
dat je geld niet kunt eten” Deze uitspraak van Alanis
Obomsawin, een Amerikaans-Canadese filmmaakster die behoorde
tot de Odank stam van de Abenaki-indian en, hoeft inmiddels
geen nadere toelichting meer. n
Deze column verscheen eerder in Dagblad De Limburger.
LENTE 2023 NFM | 55

PIONIERS IN PRAKTIJK
Wat is de relatie tussen geld en de Aarde? Hoe komt het dat er
steeds meer geld op Aarde aanwezig is, maar dat we niet in staat
zijn om dat geld aan te wenden voor Moeder Aarde, terwijl we aan
den lijve ondervinden dat klimaat en biodiversiteit hollend achteruitgaan.
Een verkenning, steeds met toelichting vanuit de Aarde zelf.
Stem van de Aarde: “Dank je wel dat je mij laat meeschrijven aan
dit verhaal. Ik heb er zin in om een mooie bijdrage te leveren. Dit
vanuit liefde voor de mens. Biodiversiteit en klimaat zijn inderdaad
niet op orde. Wel weet ik dat mensen grootse dingen kunnen doen
en ik zie uit naar de samenwerking.”
Collectieve Aarde Overeenkomst
Een CAO voor
de Aarde
TEKST HENRY MENTINK, HET VEERHUIS
Zijn de problemen voor de Aarde ontstaan
door het geldsysteem?
Het is mij te makkelijk een veroorzaker
aan te wijzen. De situatie waar we nu
in zitten, brengt ons een nieuw bewustzijn.
Het besef dat het anders moet, is
zeer ruim in de samenleving aanwezig.
We worden door Moeder Aarde uitgenodigd
naar haar te luisteren en in harmonie
met haar te leven. De winst zal
groot zijn.
Waar ging het eigenlijk mis?
Als we teruggaan naar het begin van
de jaartelling – met toen 300 tot 500
miljoen mensen – was er overvloed en
konden aardse bronnen gebruikt worden
zonder de balans te verstoren. De
aardse overvloed vertaalde zich de laatste
eeuwen echter in een overvloed van
geld. Hoe?
De linker cyclus (groen) symboliseert
hoe op Aarde alles circulair is. Op de
berg vormt zich een bron die de rivier
en het water voortbrengt als bijdrage
aan de cyclus. De berg wordt weer gevoed
met een beloning in het verdampte
water dat als regen terugkomt en de
bron weer voedt.
Geld onttrok zich echter uit dit
natuurlijke proces en sloeg rechts af
(rood), onder andere door speculatie
en nadruk op aandeelhouderswaarde.
Er ontstond een berg geld en een deel
verliet zelfs de Aarde voor reisjes naar
Maan en Mars om te kijken of we het
daar leefbaar kunnen maken.
Ook een bedrijf heeft een natuurlijke
cyclus. Het heeft een bron/missie,
het levert een bijdrage in de vorm van
de verkoop van een product of dienst
en krijgt beloning in de vorm van geld,
kennis of in natura.
Op dit moment is slechts vijf pro-
56 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
Henry Mentink bezig aan zijn
Krui-tocht om de Aarde op het
Werelderfgoed te plaatsen.
cent van al het geld in de wereld reëel
geld, de rest – 95 procent – is virtueel.
Geld is niet meer geaard en is uit balans
met de natuurlijke rijkdom op Aarde.
Het lijkt mij een mooie uitdaging om
die balans te herstellen. Er is veel werk
te verrichten. Aandeelhouderswaarde
gaat over geld en natuurwaarde gaat
over liefde voor de natuur. Breng die
twee maar eens bij elkaar.
Stem van de Aarde: Maan en Mars zijn
mijn naaste planeetvrienden en het
lijkt me leuk om die relatie te versterken.
Ik stuur jullie graag er een keer
heen. Ik mis echter wel de kracht om
dit te steunen. De bronnen van overvloed
die ik met veel geduld heb opgebouwd,
zijn niet meer toereikend.
Graag wil ik dan nader kennis maken
met die nieuwe geldberg van overvloed.
Als we samenwerken kunnen we wat
moois creëren voor de mensheid.
NAAR EEN CAO VOOR DE AARDE
Ik heb nooit een vakbondsfunctie geambieerd,
maar als het voor de Aarde is
dan lijkt het me wel wat. Ik zou voor de
Aarde bij werkgevers een hoger ‘loon’
vragen om het achterstallige onderhoud
aan biodiversiteit en klimaat op
orde te brengen; een Collectieve Aarde
Overeenkomst (CAO).
Vakbonden komen op voor werknemers
in gesprek met de werkgever
(CEO). De aandeelhouders hebben gesprekken
met diezelfde CEO en hebben
blijkbaar meer succes, want de aandeelhouderswaarde
blijft maar stijgen. De
vakbond kan haar rol verbreden en in
gesprek gaan met de aandeelhouders
en de Aarde daarbij uitnodigen. Op
deze manier worden SDG’s, de donut
economie, circulaire economie en een
duurzame economie haalbaar.
Er zijn al veel slimme denkers met
een aanpak in die richting. Denk aan de
coöperatie Sleipnir. Zij werken samen
met tientallen bedrijven volgens de
principes van de associatieve economie
en steward ownership en hebben geen
bank meer nodig. Of grondinitiatieven
zoals Stichting Grond van Bestaan, Lenteland,
Stichting Grondbeheer en Land
‘IK WIL EEN PLEIDOOI HOUDEN VOOR
HET REDDEN VAN INDUSTRIETERREINEN”
LENTE 2023 NFM | 57

PIONIERS IN PRAKTIJK
van Ons. Zij hebben een weg gevonden
om de natuur aan zichzelf terug te geven.
Het ultieme voorbeeld is de Collectieve
Aarde Overeenkomst, die veel inheemse
volkeren in feite al hebben. Zij maken
slechts 6,2 procent uit van de wereldbevolking,
beheren 80 procent van
de biodiversiteit op Aarde en beheren
25 procent van hun land, ofwel bijna
4 miljard hectare. Het landbouwareaal
bedraagt zo’n 1,5 miljard hectare.
Die 4 miljard hectare is eigenlijk al
’s werelds grootste voedselbos. Er is dus
een enorme potentie om de wereldbevolking
de voeden. Laten we daarom
opnieuw naar de Aarde kijken met de
wijsheid en kennis van inheemse volkeren.
Zij kijken bij elke beslissing zeven
generaties vooruit en worden niet gedreven
door kortetermijnwinsten.
COLLECTIEVE AARDE OVEREEN-
KOMST
Voor de Aarde als onze collectieve zorg
is een nieuwe overeenkomst en ‘boekhouding’
nodig die de principes van de
natuur als uitgangspunt nemen.
Ik kijk dan naar de drie eerdergenoemde
onderdelen (Bron, Bijdrage
en Beloning), die we in een onderlinge
harmonie afstemmen (overeenkomst)
en meetbaar (boekhouding) maken.
Een soort barometer voor bedrijf, Aarde
en mensheid.
• Bron. Hoe gaat het bedrijf om met
grond en gebouwen. Medewerkers
zijn een belangrijk bron van kennis
en enthousiasme. Het kapitaal is een
toeleverancier.
• Bijdrage. Welke producten en diensten
biedt een bedrijf aan, wat is hun
kwaliteit, hoe worden ze geproduceerd
en worden ze gerecycled?
• Beloning. Er is meer dan geld. Denk
aan blijheid, voldoening, verbinding,
natuurwaarden, eco-feedback.
De sleutel bij dit alles ligt bij het woord
collectief; het samen oppakken als (lokale)
gemeenschap.
Stem van de Aarde: “Dank dat jullie dit
zo zorgvuldig met mij willen gaan regelen.
Mijn ‘boekhouding’ is best ingewikkeld,
want ik heb veel dingen om in
de gaten te houden. Ik ben blij met de
Zon want anders is er geen leven hier.
Maar de zon verdampt ook het water
en soms wordt het me te heet onder de
voeten en moet ik het met een storm
weer rechttrekken.
Uiteraard waardeer ik de vele programma’s
om bossen/oerwouden te
redden dan wel te beschermen. Ik wil
echter aandacht vragen voor het redden
van industrieterreinen. Als die
groener worden gemaakt met onder
meer voedselbossen dan is dat helend
voor werknemers. Tussen de middag
snuiven werknemers frisse lucht op en
kunnen een gezond appeltje plukken,
terwijl ik ondertussen een meerstemmig
vogelconcert aanbied.
SAMENWERKEN
Veel gemeenschappen zijn op lokaal niveau
al met elkaar aan de slag. Ik zag
dit in het voorjaar van 2022 op mijn
Krui-tocht van Varik naar Parijs, waar
elke tien kilometer wel een lokale gemeenschap
bezig was met de Aarde.
Denk ook aan de ruim 6.000 ecodorpen
wereldwijd, de honderden windcoöperaties
in Nederland of de duizenden
CSA-initiatieven (Community Supported
Agriculture) wereldwijd.
Stem van de Aarde: “Ik ben blij met
deze nieuwe invalshoek. Van ik naar
wij hoor ik jullie steeds vaker zeggen.
KRUI-TOCHT
Henry Mentink vertrok op 22 april
2022, op de Dag van de Aarde, vanuit
het Veerhuis in Varik aan zijn
Krui-tocht: een Pelgrimage Voor
de Aarde. Hij liep in 45 dagen met
zijn kruiwagen vol aarde naar het
UNESCO hoofdkantoor in Parijs
met als doel om de hele Aarde op
de Werelderfgoedlijst te plaatsen.
De kruiwagen had een bijzondere
lading. Mensen uit meer dan 75
landen stuurden voor aanvang van
de Krui-tocht een buideltje met een
eetlepel aarde, een donatie en een
wens voor de Aarde naar het Veerhuis.
Alle wensen zijn verzameld
in een boekwerk en zijn in combinatie
met The Manifest For the Earth
overhandigd aan Lazare Eloundou,
directeur World Heritage UNESCO.
Dat is een belangrijke les die ik ook als
Aarde heb geleerd. Kijk bijvoorbeeld
eens naar een boom. Die kan alleen
maar leven als er een intensieve samenwerking
met dieren en planten in zijn
directe omgeving is.”
“VOEDT DE OVERVLOED VAN DE AARDE EN LAAT DE
OVERVLOED VAN GELD VAN DIENST ZIJN”
Ik dank Moeder Aarde die haar wijsheid
al miljoenen jaren voorleeft. Ik nodig
je uit de waarde van Moeder Aarde
te delen. n
Meer informatie: www.veerhuis.nl
58 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
De financials van morgen zijn zich bewust wie ze zijn, waar ze staan en wat ze moeten leren.
Ze willen bijdragen aan een betere wereld. Vakbekwaamheid, ethiek, zelfkennis en dienstbaarheid
zijn hun fundament. Een stimulerende (werk)omgeving mag daarnaast zeker niet
ontbreken. Dit geeft hoop, voor de financiële wereld én voor de samenleving. Twee hoopvolle
essays van vierdejaarsstudenten aan de Hogeschool van Amsterdam.
Ethisch en dienstbaar
Ze hebben ons nodig
De meeste ‘vakbekwame’ financials
zitten er niet omdat ze de wereld
mooier willen maken. Zelfs met goede
bedoelingen zitten ze vast in een systeem.
Deze sector is nog altijd aardsconservatief.
Termen als diversiteit,
inclusiviteit en duurzaamheid worden
als vanzelfsprekend geventileerd,
maar wezenlijk verandert er niets.
TEKST KARDELIJN ÖZTÜRK
De meeste beginnende vakbekwame
financials focussen zich de
eerste paar jaar op het binnenharken
van geld. Pas daarna gaan ze kijken of
er meer ‘ethisch verantwoord’ werk is.
Een mindset die je helaas ook terugziet
op de universiteit. De ‘change of heart’
om later betekenisvol werk te gaan
doen, is niet overtuigend. Het is net hoe
Shell te werk gaat.
Als bedrijf heb je twee opties: mitigatie
of adaptatie. Shell doet voornamelijk
aan mitigatie, ze veranderen hun werkwijze
niet, maar compenseren voor de
schade die ze veroorzaken door bijvoorbeeld
bomen te planten. Zolang het systeem
niet verandert, creëer je geen betere
wereld. Daarom is adaptie beter,
voor zowel bedrijven als financials. Pas
je aan en werk naar iets dat een positieve
bijdrage levert aan de omgeving.
Kardelijn Öztürk: “Tijd voor nieuwe regeneratieve
financials.”
Uit de praktijk blijkt dat goed doen met
een slechte intentie vaak ook een positieve
meerwaarde behoudt. Denk bijvoorbeeld
aan de implementatie van
duurzaamheid in een bedrijf, niet omdat
het een overtuiging is maar omdat
het een trend is en goed verkoopt.
Ik wil niet al te pessimistisch zijn,
want elke sector heeft zijn goede en
slechte kanten. Zo zijn er genoeg voorbeelden
van financials met goede intenties,
die echt een positief verschil
maken in de wereld. De moraal van dit
verhaal is dat we meer mogen vragen
én verwachten van ‘vakbekwame financials’.
Wat deze tijd nodig heeft, zijn financials
die ethisch handelen. Professionals
die hun werk doen vanuit een
collectief perspectief, omdat hiermee
de kans op ‘handelen ten koste van’ geminimaliseerd
en niet beloond wordt.
Ga financials onder andere belonen op
hun sociale meerwaarde. Dat heeft impact
voor de samenleving. Iedereen zou
op school al moeten leren dat we sociale
groepsdieren zijn en elkaar nodig
hebben om te functioneren en gelukkig
te zijn. Het is vreemd dat jongeren van
alles moeten leren, maar dat dit aspect
vaak buiten beschouwing blijft.
Ik wil bijdragen aan een tijd van
regeneratieve vakbekwame financials.
Gefocust op het opbouwen van een collectieve
meerwaarde. Mensen die hun
financiële vakkennis inzetten voor een
in alle opzichten gezonde wereld. Daarbij
wordt geld ingezet om een sociale
basis tot stand te brengen voor de donuteconomie.
Niet werken puur en alleen
voor je eigen welvaart, maar voor
het welzijn van iedereen. En om dit te
bereiken, hoef je echt geen minimalist
te worden en 80 procent van je eigendommen
weg te doen. Wel zal overconsumptie
aan banden moeten worden
gelegd.
Deze manier van handelen en denken
wil ik ook meenemen buiten mijn
60 | NFM LENTE 2023

PIONIERS IN PRAKTIJK
werkomgeving. Ik wil degene zijn die je
in je nabijheid wilt hebben. Iemand die
omkijkt naar mensen, die graag deelt
en helpt als iemand dat nodig heeft. Iemand
met zelfreflectie die durft toe te
geven dat dingen beter kunnen. Er valt
namelijk altijd iets nieuws te leren, hoe
oud je ook bent. Ikzelf wil altijd blijven
leren, als professional én als persoon.
Kortom, het wordt tijd voor de nieuwe
lichting financials. Financials die
een positieve bijdrage leveren aan de
wereld, die bijdragen aan de realisatie
van de donuteconomie, die denken vanuit
een collectief perspectief. We zijn
nodig. Niet alleen vanwege onze vakbekwaamheid,
maar juist ook omdat we
de wereld weer gezond willen maken. n
Waarom zou ik bijdragen?
Dagelijks hoor je op de werkvloer:
‘Waarom harder lopen als je er toch
niet voor wordt betaald?’ Maar waar
komt deze overtuiging eigenlijk vandaan?
Wie bepaalt dat eigenlijk? Ben
je dat zelf als professional? En ben je
eigenlijk wel zo professioneel als je
zelf denkt? Weten je managers wat
een professional eigenlijk is? Zijn ze
zelf wel vakbekwaam en zijn ze in
staat de kennis te delen?
TEKST MOUNIR BONTEKOE
Het is mijn veronderstelling dat financials
te snel denken dat ze vakbekwaam
zijn, terwijl er nog genoeg te
leren valt. Vooral bij startende financials
zie je dat. Zij willen de kennis toepassen
en zoeken een baan. Maar wat als het er
op de werkvloer anders aan toegaat dan
je had gedacht? Dan is de kans groot dat
deze beginnende financial vastloopt.
Dan blijkt de echte wereld toch even anders
te zijn dan een studie-omgeving.
Ligt het probleem alleen bij startende
financials? Absoluut niet, er is
immers geen referentiemateriaal voor
hen. Pas tijdens je stage kun je inzien
dat de realiteit anders is dan je hebt
geleerd of gewenst. Vaak wordt het gedachtegoed
van de gebroeders Dreyfus
gebruikt als maatstaf voor de ontwikkeling
van vakbekwaamheid. Zij onderscheiden
vijf fasen van vakbekwaamheid:
de beginner, de gevorderde beginner,
de competente actor, de bedreven
actor en de virtuoos (zie ook het essay
van Gert de Jong in het New Financial
Magazine, lente 2020, red).
Maar die maatstaf is niet overkoepelend.
Je kunt bijvoorbeeld wel een competente
actor zijn door al je studieopdrachten
te halen, maar dat betekent
niet dat je al toegerust bent om aan het
werk te gaan. Wees bewust van waar je
staat. Ikzelf kan me geen enkel onderdeel
van mijn studie herinneren dat ik
heb toegepast tijdens mijn stage. Toen
ik met een voorbeeld uit de opleiding
kwam, zei de begeleider: ‘Leuk, maar
wij doen het anders’. Daar gaat je competentie.
Heb je dan niks aan je studie? Dat
is onzin. Door steeds meer ervaring op
te doen in een bepaald gebied ben je in
staat sommige gewoontes te vertalen
naar andere gebieden in je leven. Aan
de hand van voorbeelden leer je patronen
herkennen. En dan kun je sneller
situaties herkennen en weet je eerder
wat je zou moeten of kunnen doen.
Wat kunnen managers bijdragen?
Allereerst is een goede cultuur van belang.
Er moeten geaccepteerde gedragsregels
zijn en vakbekwaamheid dient te
worden gestimuleerd en beloond. Vakbekwaam
word je niet zomaar. Daar is
tijd, ervaring en stimulans voor nodig.
Daar kunnen managers aan bijdragen.
Wat kan ikzelf bijdragen? Allereerst
door te beseffen dat ik niet alles weet
en dat ik realistisch ben over wat haalbaar
is. Pas als je weet waar je staat en
wat je kan, kun je verbeteren en groeien.
Ik weet wel wat ik kan, maar dat
geldt alleen voor mijn studie. De vraag
is of ik het geleerde straks kan toepassen
in de praktijk. Verder wil ik kennis
opdoen zodat het makkelijker wordt
Mounir Bontekoe: “Tijd, ervaring en zelfkennis
essentieel.” FOTO PETRA SPILJARD
om situaties te herkennen en te reageren
vanuit ervaring en intuïtie. Leren
acteren omdat je voelt dat het goed is.
Dit heeft tijd nodig en vraagt om doorzettingsvermogen
én om stimulans van
je werkomgeving. n
VAKBEKWAAMHEID EN
ETHIEK
De essays zijn gemaakt door vierdejaarsstudenten
aan de Hogeschool
van Amsterdam als eindopdracht
van een collegereeks over vakbekwaamheid
en ethiek. Zij worden
begeleid door Gert de Jong, onderzoeker
bij CAREM. Hij maakt deel
uit van de kenniskring van het lectoraat
Corporate Governance and
Leadership van Frank Jan de Graaf.
Zowel De Jong als De Graaf zijn Activators
van het New Financial Forum.
LENTE 2023 NFM | 61

AMBASSADEURS
Activators van het
• Dick-Jan Abbringh | Purpose
Newfinancialforum.nl/dick-jan-abbringh
• Kim van den Anker | MeerwAarde
Newfinancialforum.nl/kim-van-den-anker
• Roy van den Anker | Heilbron
Newfinancialforum.nl/roy-van-den-anker
• Jeroen Bais | Next Step Factory
Newfinancialforum.nl/jeroen-bais
• Femke Bakker | AnsvarIdéa
Newfinancialforum.nl/femke-bakker
• Pieter van den Ban | Univé
Newfinancialforum.nl/pieter-van-den-ban
• Jelle Bartels | Next Step Factory
Newfinancialforum.nl/jelle-bartels
• Ewald Bary
Newfinancialforum.nl/ewald-bary
• Ron Bavelaar | Univé
Newfinancialforum.nl/ron-bavelaar
• Lambert Becks | Qees
Newfinancialforum.nl/lambert-becks
• Robin van Beem | Polis Advocaten
Newfinancialforum.nl/robin-van-beem
• Toon Berendsen | VVP
Newfinancialforum.nl/toon-berendsen
• Onno Bloemers / First Day Advisory Group
Newfinancialforum.nl/onno-bloemers
• Robbert Boeijink / YouBeDo
Newfinancialforum.nl/robbert-boeijink
• Cees Bol / BOL-Advies
Newfinancialforum.nl/cees-bol
• Olette Bollen | Connect4Value
Newfinancialforum.nl/olette-bollen
• Thom Boot | Thomorrow LifePlanning
Newfinancialforum.nl/thom-boot
• Mark Boskamp | Dukers & Baelemans
Newfinancialforum.nl/mark-boskamp
• Jules Brader | De Goudse
Newfinancialforum.nl/jules-brader
• Nanda Bramer | MY Organization
Newfinancialforum.nl/nanda-bramer
• Michiel Brandt | SVC Brandt Advies
Newfinancialforum.nl/michiel-brandt
• Robert van den Broek / Financieel Zeker
Newfinancialforum.nl/robert-van-den-broek
• Wilma de Bruijn | Eurapco
Newfinancialforum.nl/wilma-de-bruijn
• Paul Burger | AnsvarIdéa
Newfinancialforum.nl/paul-burger
• Christel van Capelleveen | a.s.r.
Newfinancialforum.nl/christel-van-capelleveen
• Urjan Claassen | C-Profile
Newfinancialforum.nl/urjan-claassen
• Jos Claessens | result-is
Newfinancialforum.nl/jos-claessens
• Marcel Coopman | Next Step Factory
Newfinancialforum.nl/marcel-coopman
• Jack Cox | Econsenso
Newfinancialforum.nl/jack-cox
• Kim Cramer | Emotone
Newfinancialforum.nl/kim-cramer
• Ralph van Dam | Centraal Beheer Achmea
Newfinancialforum.nl/ralph-van-dam
• Gary Damen | Paradigma Groep
Newfinancialforum.nl/gary-damen
• Chris Das | Taurus Financiële Belevingen
Newfinancialforum.nl/chris-Das
• Michiel Dietvorst / Pridea
Newfinancialforum.nl/michiel-dietvorst
• Douwe Dijkstra
Newfinancialforum.nl/douwe-dijkstra
• Jan Donselaar | DMA
Newfinancialforum.nl/jan-donselaar
• Joram van Doorn / Site Online
Newfinancialforum.nl/joram-van-doorn
• Kees Dullemond / INSVER
Newfinancialforum.nl/kees-dullemond
• Peter Dussel | Figlo
Newfinancialforum.nl/peter-dussel
• Patrick Eppink | Turner
Newfinancialforum.nl/patrick-eppink
• Erik Friedeberg
Newfinancialforum.nl/erik-friedeberg
• Indra Frishert | Dazure
Newfinancialforum.nl/indra-frishert
• Annemarie Gerritsma | GAPP
Newfinancialforum.nl/annemarie-gerritsma
• Peter van Geijtenbeek | Turien & Co
Newfinancialforum.nl/peter-van-geijtenbeek
• Frank Jan de Graaf | Hogeschool van Amsterdam
Newfinancialforum.nl/frank-jan-de-graaf
• Roger Hagen | Rebels in Finance
Newfinancialforum.nl/roger-hagen
• Jan Hamburger | Turien & Co
Newfinancialforum.nl/jan-hamburger
• Aloys Harmsen | Pensioen Support Nederland
Newfinancialforum.nl/aloys-harmsen
• Kees Haverkamp | Advieskeuze.nl
Newfinancialforum.nl/kees-haverkamp
• Trèske Heere / De Dreamfabryk
Newfinancialforum.nl/treske-heere
• Maurice van den Hemel | All-Insure
Newfinancialforum.nl/maurice-van-den-hemel
• Robin Heuten | VLPN
Newfinancialforum.nl/robin-heuten
• Eline Hesse | Circular IQ
Newfinancialforum.nl/eline-hesse
• Jaap Hiddinga | Jaap Hiddinga
Newfinancialforum.nl/jaap-hiddinga
• Jac Hielema | Economy Transformers
Newfinancialforum.nl/jac-hielema
• Marco Hoekstra
Newfinancialforum.nl/marco-hoekstra
• Liesbeth Hogervorst | Energizer
Newfinancialforum.nl/liesbeth-hogervorst
• Fred Huibers | Hogeschool van Amsterdam
New Financial Forum/fred-huibers
• Arno Groot Koerkamp | Future of Finance
Newfinancialforum.nl/arno-groot-koerkamp
• Chantal Inen | The Punchy Pack
Newfinancialforum.nl/chantal-inen
• Sylvia Janssen | Onkar Compliance
Newfinancialforum.nl/sylvia-janssen
• Femke de Jong
Newfinancialforum.nl/femke-de-jong
• Gert de Jong | Hogeschool van Amsterdam
New Financial Forum/gert-de-jong
• Antoinette Kalkman | Nationale Waarborg
Newfinancialforum.nl/antoinette-kalkman
• Ron van Kesteren | Stv
Newfinancialforum.nl/ron-van-kesteren
• Mark Klabbers | AS Support
Newfinancialforum.nl/mark-klabbers
• Pepijn van Kleef | MoneyView Research
Newfinancialforum.nl/pepijn-van-kleef
• Kees Klomp | Karmanomics
Newfinancialforum.nl/kees-klomp
• Erna Knipscheer | Financieel Vitaal
Newfinancialforum.nl/erna-knipscheer
• Theo Kocken | Cardano Group
Newfinancialforum.nl/theo-kocken
• Alexander Koene | BR-ND
Newfinancialforum.nl/alexander-koene
• Dirk Kooiman | Kooiman Advies
Newfinancialforum.nl/dirk-kooiman
• Stef Kuypers | Happonomy
Newfinancialforum.nl/stef-kuypers
• Sjoerd Laarberg | Allianz Nederland
Newfinancialforum.nl/sjoerd-laarberg
• Heidi Leenaarts | United Economy
Newfinancialforum.nl/heidi-leenaarts
62 | NFM LENTE 2023

AMBASSADEURS
New Financial Forum
• Peter Paul Leutscher | RedZebra Group
Newfinancialforum.nl/peter-paul-leutscher
• Joke Lodewijk | Urban Knowmads
Newfinancialforum.nl/joke-lodewijk
• Michael van Loenen / YouBeDo
Newfinancialforum.nl/michael-van-loenen
• Nicolette Loonen | Fidet Finance Professionals
Newfinancialforum.nl/nicolette-loonen
• Nadine Maarhuis | VMaatschapWij
Newfinancialforum.nl/nadine-maarhuis
• Michael Mackaaij | Verne Business Excellence
Newfinancialforum.nl/michael-mackaaij
• MGerard van der Made | Gerard van der Made BV
Newfinancialforum.nl/gerard-van-der-made
• Thom Mallant | Allianz Nederland
Newfinancialforum.nl/thom-mallanT
• Damaris Matthijsen | Economy Transformers
Newfinancialforum.nl/damaris-matthijsen
• Gilbert Mattu | a.s.r.
Newfinancialforum.nl/gilbert-mattu
• Maria Mazarakis | Maria Mazarakis Levensverhaal
Inzicht
Newfinancialforum.nl/maria-mazarakis
• Jaap van der Meer | VLPN
Newfinancialforum.nl/jaap-van-der-meer
• Hubrien Meijaard | Hubrien financieel advies 2.0
Newfinancialforum.nl/hubrien-meijaard
• Patrick Meijn
Newfinancialforum.nl/patrick-meijn
• Richard Meinders | SVC Groep
Newfinancialforum.nl/richard-meinders
• Saskia Michels | W’aarde controlling
Newfinancialforum.nl/saskia-michels
• Marc de Moor | Sandstreet Consultants
Newfinancialforum.nl/marc-de-moor
• Kaj Morel | De Zaak van Betekenis
Newfinancialforum.nl/kaj-morel
• Carla Muters | NHG
Newfinancialforum.nl/carla-muters
• Natasja Naron | Garbriël Financiële Bescherming
Newfinancialforum.nl/natasja-naron
• Maarten Nijman | ONE
Newfinancialforum.nl/maarten-nijman
• Harrie-Jan van Nunen | De Financiële Makelaar
Newfinancialforum.nl/harrie-jan-van-nunen
• Thera van Osch / OQ Consulting
Newfinancialforum.nl/thera-van-osch
• Jeroen Oversteegen | Nationale Hypotheekbond
Newfinancialforum.nl/jeroen-oversteegen
• Li An Phoa | Drinkable Rivers
Newfinancialforum.nl/li-an-phoa
• Gilbert Pluym | Onderlinge ‘s-Gravenhage
Newfinancialforum.nl/gilbert-pluym
• Karin Polman | Florius
Newfinancialforum.nl/karin-polman
• Peter Post | MoneyView Research
Newfinancialforum.nl/peter-post
• Jeppe van Pruisen / Change the Story
Newfinancialforum.nl/jeppe-van-pruisen
• Cindy Ras | Fontys
Newfinancialforum.nl/cindy-ras
• Mundo Resink | Astronauts on Earth
Newfinancialforum.nl/mundo-resink
• Paul Rijns | a.s.r.
Newfinancialforum.nl/paul-rijns
• Tim Rijvers | DAK Intermediairscollectief
Newfinancialforum.nl/tim-rijvers
• Bert Rorije
Newfinancialforum.nl/bert-rorije
• Han de Ruiter
Newfinancialforum.nl/han-de-ruiter
• Faisal Setoe | HDI
Newfinancialforum.nl/faisal-setoe
• Kyon Soons | a.s.r.
Newfinancialforum.nl/kyon-soons
• Ellen Steijvers | Senvy Consulting
Newfinancialforum.nl/ellen-steijvers
• Pieter van Stratum | FIDIB
Newfinancialforum.nl/pieter-van-stratum
• Boudewijn van Uden | a.s.r.
Newfinancialforum.nl/boudewijn-van-uden
• Gert Vasse | Ockto
Newfinancialforum.nl/gert-vasse
• Leon Veenhuijzen / First Day Advisory Group
Newfinancialforum.nl/leon-veenhuizen
• Christiaan van der Ven | Budlr.
Newfinancialforum.nl/christiaan-van-der-ven
• Ben Venneman / Onderboven
Newfinancialforum.nl/ben-venneman
• Cas Verhage | Nh 1816 Verzekeringen
Newfinancialforum.nl/cas-verhage
• Regina Vermeulen / YouBeDo
Newfinancialforum.nl/regina-vermeulen
• Jan Verstegen | Eerste stap.nl
Newfinancialforum.nl/jan-verstegen
• Valentina Visser | Havelaar & Van Stolk
Newfinancialforum.nl/valentina-visser
• Jack Vos
Newfinancialforum.nl/jack-vos
• Willem Vreeswijk | NFF/VVP
Newfinancialforum.nl/willem-vreeswijk
• Owen de Vries | Heartful Banking
Newfinancialforum.nl/owen-de-vries
• Michiel van Vugt | NNEK
Newfinancialforum.nl/michiel-van-vugt
• Esther Vuijsters | Florius
Newfinancialforum.nl/esther-vuijsters
• Ozewald Wanrooij | Rendement van Geluk
Newfinancialforum.nl/ozewald-wanrooij
• Rinus van Warven | Uitgeverij Van Warven
Newfinancialforum.nl/rinus-van-warven
• Judith Webber | Pure Human
Newfinancialforum.nl/judith-webber
• Carolien Wegener | Wire Group
Newfinancialforum.nl/carolien-wegener
• Johan Wempe | VU/FEWEB
Newfinancialforum.nl/johan-wempe
• Richard Weurding | Verbond van Verzekeraars
Newfinancialforum.nl/richard-weurding
• Angelo Wiegmans | Bedrijf Plus
Newfinancialforum.nl/angelo-wiegmans
• Enno Wiertsema | Adfiz
Newfinancialforum.nl/enno-wiertsema
• Carola Wijkamp-Hermsen | ARAG
Newfinancialforum.nl/carola-wijkamp-hermsen
• Robert Witteveen / First Day Advisory Group
Newfinancialforum.nl/robert-witteveen
• Max Wohlgemuth Kitslaar / Maxmundo
Newfinancialforum.nl/max-wohlgemuth-kitslaar
• Peter Wormskamp | Helder Beheerd
Newfinancialforum.nl/peter-wormskamp
• Patricia Wouda | Patricia Wouda
Newfinancialforum.nl/patricia-wouda
• Amba Zeggen | Risk & Goverance
New financial forum.nl/amba-zeggen
LENTE 2023 NFM | 63

NEW FINANCIAL MAGAZINE
Samen werken aan een nieuwe economie
Het magazine is een van de uitingen van de stichting New Financial Forum.
De stichting bundelt krachten, ideeën, inspiratie en best practices van positief
ingestelde mensen die gezamenlijk een bijdrage leveren aan een gezonde en
gerespecteerde financiële sector. Het Forum organiseert bijeenkomsten, workshops,
faciliteert dialogen, is aanjager van vernieuwing, voegt betekenis toe
en is de stem van een innovatieve en betrokken financiële sector.
WWW.NEWFINANCIALFORUM.NL