Inkijkexemplaar KIJK editie 4 - april 2023

BLIJF DOORVRAGEN WWW.KIJKMAGAZINE.NL 4/ 2023 / € 6,75
BINNENKORT
Podcast met
Diederik
Jekel
Pagina 47
VEENLIJKEN
De wetenschap legt
het mysterie bloot
EN OOK: ZEVEN VEELBELOVENDE BATTERIJEN
TELESCOOP OP DE DONKERE KANT VAN DE MAAN
WAAROM DE NATUUR ZO GOED VOOR JE IS

14
6 RARE SNUITERS
KIJK KORT Een egel met verkoelende
snottebellen, een mummie met tientallen
gouden amuletten, sterren met een
extreem korte omlooptijd, en meer verrassende
fenomenen in onze nieuwsrubriek.
12 DROOMVLUCHT
COLUMN Ideaal: van A naar B zonder in de
file te staan. PAL-V moet het mogelijk maken.
Rijco van Egdom onderzocht of deze
vliegende auto binnenkort op de weg én in
de lucht te vinden is.
14 ANDERE ACCU’S
Ze zijn vervuilend, duur en bestaan uit
schaarse grondstoffen: lithium-ion-batterijen.
Daarom werken bedrijven wereldwijd
aan creatieve alternatieven, zoals de zand-,
zwaartekracht-, en hennepbatterij.
22 NACHTBRAKERS
ONDERWATER ONDERVRAAGT Marike
Lancel bestudeert slaapstoornissen bij
mensen die kampen met een psychiatrische
aandoening. En dat onderzoek is allesbehalve
slaapverwekkend.
24 BESMETTELIJK?
Naar schatting plegen 800.000 wereldburgers
per jaar suïcide – waaronder beroemde
mensen. Zorgt de media-aandacht
die hun overlijden genereert ervoor dat het
aantal zelfdodingen toeneemt?
28 VISIONAIR
INTERVIEW Het bouwen van een telescoop
op de achterkant van de maan is met
recht een megalomaan project te noemen.
Experimenteel astronoom Marc Klein Wolt
deinst er niet voor terug.
34 SMARTPANTS
Een trainingsbroek om je te helpen bij het
sporten, een jas vol zonnepanelen om je
mobiel mee op te laden, een shirt om een
digitale knuffel naar iemand te sturen.
Slimme kleding is in de maak.
40 RAARCHITECTUUR
IN BEELD Saaie kantoorpanden en huizen
in overvloed, maar het stikt in de wereld
ook van de bijzondere gebouwen. KIJK
trakteert je op negen bouwwerken waar je
je aan blijft vergapen.
48 REDMIDDELEN
De laatste dertig jaar is bijna de helft van al
het koraal op aarde verdwenen. Wetenschappers
trekken dan ook een koffer aan
gereedschappen open om de riffen voor de
ondergang te behoeden.
54 POEHA
FAR OUT Nieuwe waarnemingen van de
James Webb-telescoop schoppen ons idee
van het heelal overhoop, kopten verschillende
wetenschapssites. Of valt het
allemaal wel mee?
56 GOED GROEN
Steeds meer studies wijzen uit dat de
natuur goed is voor onze geestelijke
gezondheid. Zelfs het kijken naar een
schilderij van een bos of weiland zou al een
positief effect hebben.
62 REUZEMISSER
TERUGVLUCHT Een grote mislukkeling
uit de burgerluchtvaart: de Airbus A380.
Welke tegenslagen zorgden ervoor dat
de carrière van dit toestel als een droom
begon, maar op een nachtmerrie uitliep?
68 KINDERKOETS
TECH-TOYS Met wallen tot op hun knieën
zie je ouders weleens de kinderwagen
vooruitduwen. Die moeten we helpen,
dachten de makers van de slimme wagen
Ella. En meer spul in onze gadgetrubriek.
70 COLD CASES
Het meisje van Yde, de Tollundman, de
vrouw van Huldremose: stuk voor stuk
prachtig bewaard gebleven veenlijken.
Maar hoe kwamen ze in het veen terecht?
De wetenschap zoekt antwoorden.
76 KLEURVERSCHIL
KIJK ANTWOORDT Waarom is het vlees
van een kip wit en dat van een koe rood? En
waarom kun je rood vlees maar beter met
mate eten? Deze en meer vragen beantwoordt
door experts.
79 NIET-WAARZEGGERS
COLUMN Na de aardbevingen in Turkije
en Syrië doken op social media beelden op
van dieren die de ramp voelden aankomen.
Maar, zo zegt Ronald Veldhuizen: dat
kunnen ze helemaal niet.
28
48
4 4/2023

14
56
4/2023 ALTERNATIEVE BATTERIJEN • MARIKE LANCEL • ZELFDODING • MARC KLEIN WOLT • SLIMME KLEDING • OPVALLENDE GEBOUWEN • KORALEN • JAMES WEBB WAARNEMINGEN • GEZONDE NATUUR • A380 • VEENLIJKEN
62
BLIJF DOORVRAGEN WWW.KIJKMAGAZINE.NL 4 / 2023 / € 6,75
EN OOK: ZEVEN VEELBELOVENDE BATTERIJEN
TELESCOOP OP DE DONKERE KANT VAN DE MAAN
WAAROM DE NATUUR ZO GOED VOOR JE IS
VEENLIJKEN
De wetenschap legt
het mysterie bloot
BINNENKORT
Podcast met
Diederik
Jekel
Pagina 47
70
28
40
EDITORIAL
BEELD COVER: ROBERT CLARK, ALLARD FAAS, SHUTTERSTOCK, PHILIPPE PIHEYNS/GETTY IMAGES. JUSTIN SULLIVAN/GETTY IMAGES, BEELD INHOUD: SHUTTERSTOCK. ALLARD FAAS, CHINA NEWS SERVICE/GETTY IMAGES, BRETT MONROE GARNER, OVIDIU DUGULAN/ALAMY STOCK PHOTO, ERIK DE KLEIN
KESSELER
Het Werther-effect
Het boekje staat in mijn boekenkast. Groen,
bomen, een heg, grote bladeren op de voorgrond
en in witte letters de titel: Het lijden
van de jonge Werther. Nadat ik het verhaal van Rik
Peters over de ‘besmettelijkheid’ van zelfmoord had
gelezen, heb ik het weer uit de kast gepakt. Meteen
was de mix van spanning en opwinding terug van
toen ik het, misschien wel veertig jaar geleden, voor
het eerst in handen had. Want ik wist natuurlijk
van de reputatie en het gevreesde Werther-effect.
Meteen al na publicatie in 1774 zorgde het in eerste
instantie anoniem uitgebrachte boek voor ophef.
Leipzig stelde in 1775 een verspreidingsverbod in
wegens het aanzetten tot zelfmoord. Meerdere
Duitse steden volgden en ook in andere Europese
landen werden maatregelen genomen. Ik vroeg me
gespannen af of de kwellingen van de jonge Werther
me ook zo zou raken dat ik… Dat viel gelukkig mee.
Om met Herman Finkers te spreken: zelfmoord is
wel het laatste wat ik zou doen.
Later, toen ik stageliep bij een regionale krant, bestond
dat idee van de aanstekelijke zelfdoding nog
steeds en schreven we alleen in heel bedekte termen
over suïcide. Maar is die relatie tussen media
en zelfmoord er wel? En zorgden beroemde doden
uit het verleden – Cobain, Cornell, Avicii – en de
berichtgeving daarover inderdaad voor zelfmoordgolven
of moet er toch het een en ander worden
genuanceerd? Lees er alles over in het uitstekende
verhaal van Rik op pagina 24 en verder.
Nu we het toch over het verleden hebben… New
Skool Media, de uitgever van KIJK, werd onlangs
overgenomen door Roularta. Voor een van de
bladen van dit Belgische bedrijf – G-Geschiedenis
– werd een nieuw thuis gezocht en wij van de KIJKredactie
kregen de eer om dat onder onze hoede te
mogen nemen.
KIJK Geschiedenis is een voortzetting
van G-Geschiedenis,
maar tegelijk ook weer niet.
Er is een nieuwe naam, maar
in de kern is het magazine nog
hetzelfde: het staat vol boeiende
geschiedenisverhalen
uit de Lage Landen
en ver daarbuiten.
Dus binnenkort in
de winkel, op de
mat of in onze
onlineshop. Mis
het niet.
André Kesseler is hoofdredacteur van KIJK.
Reageren op deze column en de nieuwe KIJK?
Schrijf naar info@kijkmagazine.nl.
4/2023 5

Zijn dit de batterijen
van de toekomst?
Van elektrische fietsen tot telefoons: lithium-ionbatterijen
zijn overal. Toch kleven er nadelen aan
deze krachtbronnen. Zo zijn ze duur en is lithium een
schaarse grondstof. Wetenschappers werken daarom
hard aan alternatieven voor de opslag van energie.
Wij zetten zeven opvallende oplossingen op een rij.
SHUTTERSTOCK
Tekst: Gabor Mooij
14 4/2023

Hoe werkt een batterij?
Eerst even terug naar de basis. Een batterij bestaat uit
twee elektroden (polen): de anode en de kathode. Die
worden gescheiden door een vast membraan en een
vloeibare elektrolyt. Beide laten wel ionen door (atomen
of moleculen met een positieve of negatieve lading), maar
geen elektronen. Zo voorkomen ze dat er in de batterij een
directe stroom ontstaat tussen de polen. Die stroom moet
namelijk naar je telefoon, fiets of ander apparaat. Als je
een batterij gebruikt, bewegen positief geladen ionen van
anode naar kathode. De anode geeft tegelijkertijd elektronen
af, die naar het aangesloten apparaat bewegen, en
daarna via de kathode terug de batterij in. Bij het opladen
van een batterij is het proces omgekeerd: de positief geladen
ionen bewegen dan van de kathode naar de anode, en
die laatste neemt elektronen op. Goed om te weten, tot
slot: hoe meer ionen, hoe hoger de energiedichtheid van
de batterij kan zijn.
Dubbel zo
potent
Magnesiumbatterij
Een van de vaakst geopperde alternatieven voor de
lithium-ionaccu (li-ion) is de magnesiumbatterij. Zoals
de naam al verraadt, gebruikt die magnesiumionen.
En dat heeft meerdere voordelen. Zo kan een enkel
magnesiumatoom twee elektronen vrijgeven tijdens
het ontladen, terwijl lithiumatomen er maar eentje
afstaan. Dit betekent dat magnesium in potentie twee
keer zoveel energie kan overbrengen.
Daarnaast zorgt magnesium in een batterij voor meer
stabiliteit. Als dit metaal reageert met vocht en
zuurstof in de lucht, ontstaat een zelfbeschermend
oxidelaagje. Het magnesium ónder dit laagje reageert
vervolgens minder, of zelfs helemaal niet meer met
zuurstof. Lithium reageert veel heftiger bij contact
met lucht – waardoor de batterij in het extreemste
geval zelfs kan exploderen.
Een derde voordeel van magnesium ten opzichte van
lithium: er worden geen dendrieten gevormd. Dit zijn
een soort kristallen, in dit geval van opgestapelde
lithiumionen. Daarin komt zoveel energie samen dat
ontbranding kan plaatsvinden.
Magnesiumbatterijen zijn ook nog eens duurzamer
en goedkoper dan de lithium-ionvariant, doordat er
bijvoorbeeld geen kobalt nodig is. Dat is een giftig
element dat er in li-ionbatterijen voor zorgt dat de kathode
sneller ionen bindt, of juist loslaat. Bovendien
is magnesium op aarde in veel grotere hoeveelheden
beschikbaar dan lithium en kobalt.
Het eerdergenoemde oxidelaagje op magnesium is
behalve een voordeel trouwens ook een nadeel. De
meeste elektrolyten bestaan uit water met daarin
opgeloste stoffen. Tijdens het bewegen door de
elektrolyt reageren magnesiumionen met het water.
Hierdoor kan het oxidatielaagje ondoordringbaar
worden, waardoor het magnesium geen elektronen
meer kan afgeven of opnemen, en dus geen lading
meer kan overbrengen.
Een mogelijke oplossing hiervoor is bedacht aan
de Universiteit van Hongkong: het gebruik van een
elektrolyt met zout water en chloride. Het water is
in deze elektrolyt verzadigd door het zout, zodat er
amper ‘vrij water’ over is om het magnesium te laten
oxideren. Daarnaast lossen de chlorideionen
het oxidatielaagje
dat wel ontstaat deels
op. Werkt een dergelijke
verbetering ook
in de praktijk? Dan
zijn magnesiumbatterijen
goede
vervangers van
li-ionaccu’s.
In Japan, aan de Tokyo Metropolitan
University, werken onderzoekers aan deze
batterij. De anode bestaat uit mangaanoxide,
de kathode uit magnesium.
TOKYO METROPOLITAN UNIVERSITY
4/2023 15

Architectuur
op zijn mafst
Op weg van je huis naar je werk kom je heel wat
gebouwen tegen. De meeste daarvan zijn niet
bijzonder genoeg om er langer dan een seconde
naar te staren. Deze negen aparte bouwwerken
trekken daarentegen wel onze aandacht.
Tekst: Tim Tomassen
40 4/2023

Krankzinnige kerk
Het zou zomaar een gebouw uit een fantasyserie kunnen zijn:
de Hallgrímskirkja in Reykjavik. Deze 74,5 meter hoge kerk is
een van de hoogste gebouwen in IJsland en biedt zitplaatsen
aan 1200 kerkgangers. De naam verwijst naar Hallgrímur
Pétursson, een invloedrijke dominee en dichter uit de
zeventiende eeuw. Voor het ontwerp liet architect Guðjón
Samúelsson zich in 1937 inspireren door de indrukwekkende
basaltpartijen in het IJslandse landschap. Vanwege de Tweede
Wereldoorlog werd de bouw uitgesteld tot 1945, daarna
duurde het 41 jaar voordat de kerk eindelijk af was.
Samúelsson overleed in 1950 en maakte de voltooiing dus
helaas niet meer mee.
4/2023 41

De
Tekst: Laurien Onderwater
De lente staat voor de deur. Voor veel mensen betekent
dit dat ze weer vaker buiten te vinden zijn; ze gaan
een stuk wandelen in het bos of door de duinen,
bijvoorbeeld. Heel goed, want steeds meer studies tonen
aan dat tijd doorbrengen in de natuur gunstig is voor je
mentale en fysieke welzijn.
56 4/2023

als therapeut
JAMES O’NEIL/GETTY IMAGES
“ O
p een mooie dag in de schaduw
naar het groen om zich heen zitten
kijken, daar knapt een mens
nog het meest van op.” – Jane Austen
“Ik ben er heilig van overtuigd dat de
natuur troost biedt bij problemen.”
– Anne Frank
“Eén aanraking met de natuur maakt
de hele wereld familie.” – William
Shakespeare
“We zijn zo graag buiten in de natuur,
omdat die geen mening over ons heeft.”
– Friedrich Nietzsche
“Ik hou niet minder van de mens, maar
meer van de natuur.” – Lord Byron
De grote schrijvers en denkers van
vroeger wisten het al: tijd doorbrengen
in de natuur is goed voor lichaam
en geest. Toch lijken we dat een
beetje te zijn vergeten; volgens het
Rijksinstituut voor Volksgezondheid
en Milieu (RIVM) brengen we tot
90 procent van onze tijd binnenshuis
door. Terwijl meer dan genoeg
onderzoeken wijzen op de gunstige
effecten van ‘buiten spelen’ op de
geestelijke en lichamelijke gezondheid.
Florence Nightingale
De bekendste studie naar de
impact van groen op het welzijn
4/2023 57

ROBERT CLARKE
Wetenschap legt mysterie
van veenlijken bloot
Tekst: Imke Smeets
Ze behoren tot de grimmigste
verschijnselen van Noord-Europa:
lichamen van duizenden jaren oud die
uit het veen worden gehaald met hun
huid, haar en zelfs kleding intact.
Waarom zijn deze mensen hier
achtergelaten? Met deze vraag houden
onderzoekers zich meer dan ooit bezig.
70 4/2023

Op deze foto zie je de Tollundman,
een bijzonder goed bewaard gebleven,
Deens veenlijk uit de ijzertijd. Hij is
circa 2300 jaar oud, maar het lijkt alsof
hij elk moment zijn ogen open kan
doen om ons aan te kijken.
4/2023 71

Ontdek de speciale edities
van !
Ieder jaar brengt KIJK verschillende interessante specials
uit over uiteenlopende onderwerpen.
Complot!-special
In deze unieke special van
ruim 300 pagina’s
ontleden we 55 wereldschokkende
samenzweringen:
van de macht
van de pillenmaffia tot de
moord op Pim Fortuyn tot
de aanslagen op 9-11. In
deze extra dikke en rijk
geïllustreerde special
analyseert KIJK elke
theorie en scheidt de
feiten van de geruchten.
BESTSELLER
€ 17,
95
KIJK Antwoordt
Vanaf een jaartje of twee
begin je als kind met vragen
stellen en dat hou je vervolgens
een leven lang vol.
Nieuwsgierigheid zit nou
eenmaal ingebakken. Het is
dus niet zo gek dat we bij
KIJK dagelijks de meest
uiteenlopende vragen
binnenkrijgen. Daar geven
we heel graag antwoord op,
en dat doen we in onze
special KIJK Antwoordt!
€ 6,
6, 95
Hoogvliegers deel 2
Wereldwijd verbinden ruim
5000 luchtvaartmaatschappijen
en een vloot
van rond de 25.000
burgertoestellen mensen,
culturen en continenten.
Vliegtuigen beslechten
oorlogen, brengen de
wereld in kaart, en leveren
belangrijke informatie over
de aardse atmosfeer.
Kortom, luchtvaart heeft
een enorme impact én
zorgt bovendien voor een
constante stroom
spannende verhalen.
De beste hebben we
gebundeld in deel twee
van onze succesvolle
special Hoogvliegers.
€ 7,
7, 99
Koude Oorlog-special
€ 8,
8, 50
De Spaanse-Amerikaanse
schrijver, dichter en filosoof
George Santayana schreef al
in 1905: “Zij die zich het
verleden niet kunnen
herinneren, zijn gedoemd
het te herhalen.” Daar is
deze special voor; om ons
eraan te blijven herinneren
hoe de Koude Oorlog is
ontstaan en hoe de strijd
tussen oost en west de
wereld decennialang in zijn
greep heeft gehouden. Het
is een goed moment om
daarbij stil te staan. Want
recente gebeurtenissen in
bijvoorbeeld Oekraïne laten
maar weer eens zien hoe
kwetsbaar vrede is. Dit en
nog veel meer vind je in deze
bijzondere KIJK-special.
Bestel de specials via
kijkmagazine.nl/shop
Of scan direct de QR-code
Onze uitgaven zijn te koop zolang de voorraad strekt. Binnen Nederland profiteer je van gratis verzending.
Op deze producten zijn de leveringsvoorwaarden en het privacybeleid van Roularta Media Nederland B.V. van toepassing.
Gratis verzending
binnen NL