Ouders Overleden Kind Nabij 2 - 2023

Nabij
KWARTAALBLAD VOOR OUDERS OVERLEDEN KIND
APRIL 2023 | NUMMER 2
NATUUR
“Als we een dier zien bij haar grafje,
springt mijn hart op en denk ik:
Billie heeft bezoek gehad”

Van de redactie
Bij het maken van deze Nabij werden wij als redactie
opgeschrikt door het intens verdrietige bericht dat Jan
Bernard, de man van ons redactielid Beate Matznetter,
plotseling was overleden. Hij kreeg een hartstilstand
tijdens zijn hardlooprondje in het bos. Beate zelf gaf op
dat moment een lezing over rouw en mindfulness. En
juist dat, het volledig aanwezig kunnen zijn in het hier
en nu, heeft haar de volgende dagen geholpen om
samen met hun kinderen zijn afscheid op een mooie
manier vorm te geven. Jullie zullen begrijpen dat er dit
keer dus geen essay van haar hand in de Nabij staat.
De afgelopen jaren hebben wij als redactie en jullie als
lezers Beate en haar familie via die essays een beetje
leren kennen. Wij wensen haar en haar dierbaren veel
sterkte om het verlies te dragen.
De troost van het aanwezig zijn lazen wij ook terug
in alweer veel bijzondere persoonlijke verhalen over
het thema Natuur. Soms door de herinneringen,
omdat het overleden kind daar zo mee verbonden
was. Soms omdat in het hier en nu de natuur een
teken lijkt te geven van de aanwezigheid van een
kind, een bemoediging om door te gaan. Het ritme
en de weidsheid van de zee, de sneeuw in de bergen,
ruisende bomen in het bos, een vogel of vlindertje dat
komt buurten. De natuur is oneindig. Die grootsheid
van de natuur, het besef dat je onderdeel bent van dat
grotere geheel biedt houvast. Net als de natuur is rouw
groots en oneindig. Maar net als de natuur verandert
ook het verdriet. De kunst is daarin mee te bewegen
en te vertrouwen op die verandering. De prachtige
persoonlijke verhalen en gedichten met ervaringen van
lotgenoten bieden daarbij mooie krachtige inspiratie.
In deze Nabij opnieuw een speciale vadercolumn. Dit
is een wisselcolumn, waarin elke editie een andere
vader het woord krijgt. Als je hier ook graag een
bijdrage aan wilt leveren, meld je dan aan via
redactie@oudersoverledenkind.nl.
Wij wensen jullie een prachtig voorjaar!
Namens de redactie,
Cecile Bus
COLOFON
Het blad van de vereniging Ouders van
een Overleden Kind (OOK) verschijnt vier
keer per jaar
Jaargang, nummer
2023, nummer 2
Redactie
Marja Bouwman, Beate Matznetter,
Cecile Bus en Eveline Brunklaus
Klari Nanning (fotografie),
Carlo Ultee (fotografie),
Foto's omslag en bij interview
Marleen Bouwman-van Echtelt
www.klikenzo.nl
Opmaak
MEO, Alkmaar
Vormgeving
Studio Tymen Cieraad
Sluitingsdatum kopij volgende Nabij
15 mei 2023
OOK
www.oudersoverledenkind.nl
www.facebook.com/oudersoverledenkind
info@oudersoverledenkind.nl.
Redactieadres
redactie@oudersoverledenkind.nl
Abonnement en adreswijziging
ledenadmin@oudersoverledenkind.nl
MEO 072 - 79 20 766
Copyright © 2023
Niets uit deze uitgave mag worden
overgenomen zonder schriftelijke
toestemming van de redactie en/of
van de betreffende auteur.
De redactie behoudt zich het recht voor
kopij te wijzigen, in te korten of niet tot
plaatsing over te gaan.
De redactie heeft zich ingespannen om
alle rechthebbenden te achterhalen. Voor
vragen en opmerkingen kunt u contact
opnemen met de redactie.

Inhoudsopgave
Nabij 3
In dit nummer
04 OOK op social media
05 Bestuurswissel
10 Persoonlijke verhalen
14 In gesprek met Anemoon Elzinga en
Arjan Berkhuysen
16 Boeken
20 Blijf hun namen noemen
22 Persoonlijke verhalen
26 Persoonlijke verhalen
33 Gedicht
34 Column: Tijd genoeg komt meestal te laat
35 Tien vragen aan een lotgenoot
36 Verbonden broers en zussen
38 Agenda
39 Oproepen
23 Kunst die je raakt
24 Gedicht
16 Boekentip
Een bijzondere roman over de
rouw van de ouders van Ilias, kind
van twee culturen.
06 Interview
Marieke en Arnout over hun
dochter Billie, die veel te vroeg
geboren werd en maar een
maand mocht leven.
25 Vadercolumn
Jorik van der Hoeven leerde met
nieuwe ogen naar de natuur
kijken na de dood van zijn
dochter Pien.

4 Nabij Nieuws
OOK op social media
Er wordt veel geplaatst op de socials van OOK en veel mensen reageren, waardoor er steeds meer interactie ontstaat. Het is bijzonder
om te merken dat onze social media goed bekeken worden.
We vroegen op Facebook en Instagram: Ervaar jij bijzondere tekens in de natuur
die je herinneren aan of verwijzen naar (de aanwezigheid van) je overleden kind?
Enkele reacties:
Foto: Beedoodledigital
Marga Scheening
Sneeuw op mijn verjaardag , hoe gek kan het gaan.
Of komt het van jou, heb jij dit gedaan.
Dat je aan mij denkt op deze dag
doet mij goed, en tovert een lach.
Ik pak een handvol sneeuw en voel de enorme kou,
het verwarmt mijn hart en ik roep naar boven dat ik van je
hou.
Een mooier cadeau dan dit is er niet,
het maakt mij blij ondanks het enorme verdriet.
Francien Nijkamp
Luister heel stil
hoor je de klanken van ritselend blad
een vogel zingend…
oorverdovende stilte…
veertjes op ons pad…
een hartvormig steentje..
een vlinder op je hand...
Zo loopt ze nog steeds met ons mee in hoofd en hart.
Ook al zien we elkaar niet, we houden haar hand stevig vast.
Zo vervolgen we ons pad, samen niet alleen.
Marian_tje
Toen ik bij het graf van mijn dochter was, kwam er een
oranje met zwarte vlinder op mijn schouder zitten. Waar
ik ook ga, regelmatig zie ik vlinders.
Ageeth7175
Ja, ik ervaar dat bij een witte vlinder. Toen René, mijn
zoon, net overleden was liep ik met mijn dochter buiten
en zagen we drie witte vlinders. Eén vloog weg… dat was
ons teken. Overal waar we zijn en we een witte vlinder
zien is het voor ons het teken om te zeggen: René is erbij,
of: dankjewel, René!
Monique Hoogeveen
De groene libelle die tijdens de ceremonie op de
natuurbegraafplaats tussen de rijen doorvloog, dan weer
stilstaand bij mensen. Uiteindelijk daalde hij op mijn knie
waar ik hem ademloos stil aanschouwde. Daarna ging hij
op mijn linkerzijde bovenin zitten, ik voelde de pootjes
op mijn huid. Zo intens, verwonderlijk, al wist ik toen, 4,5
jaar geleden, de betekenis nog niet: mijn lieve zoon, zo
dichtbij. Altijd weer als ik tochten door de natuur maak,
maar nooit op dezelfde wijze. ‘Dat is te gemakkelijk’, zou
hij zeggen, dus altijd goed opletten.
Wiz Khalifa: When I see you again
Brainpower: Je moest waarschijnlijk gaan
Lewis Capaldi: Before you go
Nieuwe nummers kan je opgeven via:
redactie@oudersoverledenkind.nl

Nieuws
Nabij 5
Nieuwe bestuursleden
In de afgelopen periode hebben twee bestuursleden te kennen gegeven te stoppen met hun bestuursfunctie. Eind
vorig jaar gaf onze secretaris, Karin Rheiter, aan dat ze haar activiteiten voor OOK niet langer kon combineren met
haar nieuwe baan. Karin was o.a. zeer betrokken bij het opzetten en inrichten van de nieuwe website voor OOK.
Tijdens de laatste bestuursvergadering heeft Marleen Mulderij afscheid genomen van het bestuur. Naast de
algemene bestuursactiviteiten heeft Marleen samen met Ina de Weerd de voorlichtingstak van OOK een nieuwe
impuls gegeven. Het aantal OOK-vrijwilligers dat hieraan bijdraagt is fors toegenomen in de afgelopen maanden,
zodat er meer mogelijkheden zijn om als OOK naar buiten te treden. Nu weet OOK beroepsgroepen te bereiken
die er voor de lotgenoten toe doen. Marleen heeft op eigen kracht de OOK-podcastserie Maak rouw bespreekbaar
opgezet. Marleen blijft actief op dit gebied en ook binnen de regio Drenthe. Als bestuur spreken wij onze dank uit
voor alle tijd, moeite en energie die beiden hebben gegeven voor onze vereniging.
Tijdens de ingelaste Algemene Ledenvergadering op 20 februari 2023 zijn Esther Schroeijers en Jeanet
Eikelenboom toegetreden tot het bestuur. Zij stellen zich voor:
Esther Schroeijers
heeft twee kinderen:
dochter Robyn
(26) en zoon Oscar
(2001-2013). Esther
woont in Wormer.
Op 14 september
2013 is mijn zoon
Oscar overleden
nadat hij op 1
september 2013 als
toeschouwer bij de
Rally van Amsterdam is aangereden door een rallyauto.
In één klap was niets meer zoals het was en
zal het ook nooit meer worden. Voor altijd 11 jaar.
Ik was op dat moment al gescheiden. Ik ben
single en mijn dochter woont al ruim twee jaar op
zichzelf. Na het overlijden van Oscar heb ik snel mijn
‘gewone’ leven weer opgepakt. Ritme en regelmaat
hebben mij houvast gegeven.
Jaren geleden ben ik lid geworden van OOK.
Het platform Alleen verder is één van de mooie
initiatieven binnen OOK, waar ik als alleenstaande
ouder op nog meer punten herkenning vind. Als het
ergste je dan overkomt, wens ik eenieder de troost,
herkenning en uiteindelijk ook het perspectief toe
dat onze liefdevolle vereniging, op wat voor manier
dan ook, kan bieden.
Jeanet Eikelenboom
woont in
Barendrecht. Zij is
moeder van vier
kinderen. Haar enige
dochter Camila is op
bijna 2-jarige leeftijd
overleden.
Op 14 februari 2018
is onze tweeling
geboren, Camila
en Divano. Wij
waren dolgelukkig en ons gezin was compleet. Op
13 januari 2020 hebben wij Camila in haar bedje
gevonden, nadat ze was overleden.
Mede door de steun van lotgenoten en doordat
ik mijn verhaal en verdriet kan delen, leer ik steeds
beter het verdriet en gemis te dragen. Ik zou
graag andere lotgenoten troost en herkenning
willen bieden. Ik hoop jullie te ontmoeten bij
lotgenotendagen.
Voel je vrij om mij aan te spreken of te mailen
wanneer je vragen of opmerkingen hebt.

6 Nabij Interview
Marieke en Arnout waren dolgelukkig
met hun eerste zwangerschap en keken
uit naar het ouderschap. Hun dochter
Billie kwam veel te vroeg en overleed op
28 augustus 2020, een maand na haar
geboorte.
Marieke vertelt: “We hebben elkaar op latere leeftijd
ontmoet en wilden graag samen een kind. Al snel
kwamen we in een IFV-traject terecht. Dat was zwaar,
ziekenhuis in, ziekenhuis uit en leverde niets op. We
hadden al besloten dat het de laatste poging zou zijn,
toen ik toch zwanger werd.
Het was in coronatijd. Dat betekende dat Arnout niet
bij de controles mocht zijn. We gingen samen naar het
ziekenhuis en ik liet met mijn telefoon de echobeelden
aan hem zien, terwijl hij buiten op een bankje zat.”
Arnout: “We waren erg bezorgd of het allemaal wel goed
zou gaan, omdat de kans op een miskraam vrij groot
was. Het zag er steeds goed uit. Na 24 weken hebben
we samen geproost. We dachten: nu zitten we goed, ons
kind is levensvatbaar.”
Amper twee weken later kantelde alles. Overdag waren
ze samen naar een kinderdagverblijf geweest. Aan het
eind van de dag braken de vliezen en moest Marieke
met spoed naar het ziekenhuis. Na een zwangerschap
van 25 weken en 4 dagen kwam Billie op 28 juli 2020 ter
wereld met een spoedkeizersnede. Een piepklein meisje
van 900 gram.
Een compleet andere wereld
Marieke: “We kwamen opeens in een compleet andere
wereld terecht. Aanvankelijk dacht men dat de bevalling
nog enkele weken uitgesteld kon worden, toen bleek ik
al weeën te hebben en zou het sneller gaan en nog later
bleek een infectie de baby in gevaar te brengen en moest
ik onmiddellijk naar de OK. Niet veel later waren we
ineens ouders.”
Billie is geboren in het Máxima Medisch Centrum
in Veldhoven, dat gespecialiseerd is in de zorg voor
prematuur geboren baby’s. Arnout: “De artsen
en verpleegkundigen waren echt fantastisch. We
werden meteen ‘papa’ en ‘mama’ genoemd door de
verpleegkundigen en we werden overal in betrokken.

Interview
Nabij 7
MARIEKE TELGENHOF
EN ARNOUT
OUTHUIS OVER
HUN OVERLEDEN
DOCHTER BILLIE
“WE BOUWEN
ONZE EIGEN
WERKELIJKHEID
ROND BILLIE”
Ook kregen we ondersteuning van een psycholoog. Dat
was heel prettig, we bezoeken haar nog steeds.”
“Een maand lang leefden
we met zijn drieën in een
parallelle wereld”
Marieke en Arnout wonen in Tilburg. Toen Marieke het
ziekenhuis mocht verlaten, konden ze terecht in het
Ronald Mc Donaldhuis. Dat was een hele fijne plek. Op
ieder moment konden ze naar Billie toe.
Marieke: “We zaten een maand lang met zijn drieën
in een verduisterde kamer, we leefden in een soort
parallelle wereld. We waren elke dag zo’n zeven of acht
uur bij Billie en konden geen genoeg van haar krijgen. Ik
kolfde voor de borstvoeding, waardoor ik me heel nuttig
voelde. Gelukkig mochten we veel met haar buidelen,
ik fantaseer er nog regelmatig over. Er mocht in die tijd
als gevolg van corona beperkt bezoek komen en andere
mensen mochten Billie niet aanraken.”
De eerste weken deed Billie het goed. Arnout: “Zelf
hadden we natuurlijk geen enkel vergelijkingsmateriaal,
maar van de verpleegkundigen hoorden we dat ze goed
reageerde en veel contact zocht. Door hun ervaring
hebben we haar karakter een beetje leren kennen. Ze
waren allemaal dol op haar omdat ze zo pittig en actief
was. We grapten dat het wel een stevige pubertijd zou
worden.”
Afscheid
Na drie weken kreeg Billie een gevaarlijke infectie door
een ziekenhuisbacterie. Ze reageerde niet goed op de
medicijnen en toen ging het van kwaad tot erger. Ze
kreeg er een longontsteking bij en later een bacterie die
haar nog meer verzwakte.
Marieke: “We hadden al afgesproken dat we kozen voor
kwaliteit van leven en haar niet ten koste van alles in leven
zouden houden. Uiteindelijk zeiden de artsen dat het
niet meer haalbaar was en dat de behandeling gestopt
zou worden. Billie gaf zelf ook aan dat het genoeg was.
Ze is toen afgekoppeld van de apparatuur, kreeg morfine
en werd op mijn borst gelegd. Arnout lag naast me en
had zijn hand op dat schattige kleine luierkontje van d’r.

8 Nabij Interview
Ze kriebelde nog met haar tenen in mijn navel en deed
haar ogen open, tot grote verbazing van de arts en
verpleegkundige. Ik voelde me nog één keer beretrots.
Daarna hadden we nog even tijd met zijn drietjes totdat
ze rustig is overleden.”
Arnout: ”Toen mochten we haar wassen. Dat was voor
het eerst dat we haar zagen zonder alle toeters en bellen.
We hebben haar daarna mee naar huis genomen in een
mandje met een koelelement. De twee poezen kwamen
naar ons toe toen we thuiskwamen, dat was een warm
en troostend welkom.”
“We werden een gezin dankzij
Billie, maar nu zijn we weer
gewoon twee mensen”
Marieke: “We waren steeds zo voorzichtig met haar
geweest. Toen ze net overleden was heb ik haar eerst op
ieder plekje van haar lichaam gekust.
Thuis konden we nog een paar dagen naar Billie kijken
en haar kussen. Er zijn veel mensen langs geweest om
haar te zien. Nu konden ze haar eindelijk aanraken en een
kusje geven, geweldig dat ze dat deden. Al zou ik nu niet
meer precies weten wie allemaal.
We hadden ooit een rondleiding gehad op de
natuurbegraafplaats op landgoed De Utrecht en wisten
meteen dat we haar daar wilden begraven. Ze heeft nooit
kleertjes aan gehad, alleen een ieniemienie luiertje, dus
hebben we haar in alleen een katoenen luier en een doek
als lijkwade begraven.”
Arnout: “We hebben haar afscheid geregeld op een
manier die we zelf graag wilden, klein en eenvoudig. Het
ceremoniële van een reguliere uitvaart vonden we te
zwaar. Het was raar dat niemand haar kent, dat maakt het
ook anders.
We hebben buiten een afscheidsceremonie gehouden
onder de luifel met een borrel erbij. Het moest goed en
mooi worden, perfect zelfs, en dat is gelukt.”
Hoe verder te gaan
“Ik ben een half jaar thuis geweest en daarna
langzamerhand weer gaan werken. Omdat Billie precies
een maand oud is geworden, heb ik het eerste jaar iedere
28e van de maand iets extra moois aangetrokken. Een
vriendin aan wie ik veel steun heb gehad sleepte me
telkens mee naar onze lievelingswinkel om iets uit te
zoeken of iets anders te gaan doen. Ik had de behoefte
om te bewegen. Lopen en fitnessen met harde metal op,
en yoga. Alsof ik andere pijn moest voelen, spierpijn en
pijn in mijn oren,” vertelt Marieke.
Arnout: “Een week na de uitvaart moest ik weer werken.
Op mijn werk werd er helemaal niet over gepraat. Ook
begon toen mijn deeltijdopleiding voor docent beeldende
kunst en vormgeving. Ik moest stagelopen, online
vanwege corona. Ik was soms zo gespannen, dat ik een
soort vuur door mijn aderen voelde stromen. Als het niet
ging zoals ik vond dat het had moeten gaan, ging ik 15
kilometer wandelen. Woest op iedereen en alles. Niets
was meer hetzelfde als daarvoor.
De studie voelde als nieuwe start, ik wilde het zo graag.
Mijn werk was niet leuk en zo had ik tenminste weer een
doel. Voor het praktische deel van de opleiding maak
ik veel werk over Billie, dat is ingewikkeld en fijn. Ik heb
ervaren dat er een taboe op dood en tegenslag is. Nu
heb ik weer een leuke baan maar ik weet nog steeds
niet hoe ik moet antwoorden op de vraag ‘Hoe was je
weekend?’ want ik heb geen blij antwoord en dat wordt
wel verwacht.”
Na het overlijden van Billie hebben Marieke en Arnout
geprobeerd opnieuw zwanger te worden. Marieke was
de eerste keer meteen weer zwanger, maar kreeg een
miskraam en had daarna nog een tiental terugplaatsingen
van embryo’s zonder resultaat.
Marieke: “We wilden zo graag, en vonden onszelf zulke
enorme geluksvogels dat het ons nog mocht overkomen
Marieke: “Het was een prachtige zomerse dag. Billie
droegen we gewoon in haar mandje mee naar haar
plek in het berkenbos. We hadden iedereen gevraagd
een bloem uit de tuin mee te nemen. Mijn zus heeft alle
bloemen verzameld en die zijn mee het grafje in gegaan,
onder en bovenop Billie.”

Interview
Nabij 9
om een kindje te krijgen. En dan loopt het zo en zijn er nu
geen mogelijkheden meer. We werden een gezin dankzij
Billie, maar met haar overlijden zijn we weer gewoon
twee mensen. Ik hoopte op een broertje of zusje voor
Billie, niet alleen voor onszelf maar ook voor Billie, zodat
we over haar konden vertellen en ze daardoor een beetje
kan blijven voortbestaan.”
“Er is nog weinig ruimte voor
geluksmomenten en oprechte
blijdschap”
Arnout: “Ik heb geen moeite met mensen die kinderen
hebben, ik kan dat wel scheiden van mijn eigen gemis.
Maar soms wordt het me te veel en ga ik maar even
weg als het weer over kinderen gaat. Ik voel me dan
ontzettend buitenspel staan.”
Nieuwe rituelen
Marieke: “Ieder weekend gaan we samen naar de
begraafplaats en maken daar een flinke wandeling. Bij het
grafje leggen we een bloem, een veer of een takje neer.
We nemen ieder altijd een steentje mee terug en dat
leggen we thuis in de tuin.
Er is op de natuurbegraafplaats altijd wel wat te zien. Een
keer schoot er een ree vlakbij weg en er zat eens een pad
bij het plekje. Als we een dier zien, dan krijg ik een soort
gelukshartwipje. Dan denk ik: Billie heeft bezoek gehad.”
maar verder: ik vind er gewoon geen bal aan. Er is nog
weinig ruimte voor geluksmomenten en oprechte
blijdschap. Samen kunnen we wel lachen en grappen
maken, dat helpt wel. Maar ik ben altijd moe, heb nergens
zin in. Ik kan ook best boos worden over een onbelangrijk
dingetje. De poezen geven wel wat troost.”
Arnout: “Ik wil niet nadenken over positieve dingen rond
de dood van Billie. Ik voel wel dat ik er ontzettend sterk
door ben geworden. ‘Wie maakt mij nog wat, wat kan er
nou gebeuren…’ is mijn gevoel en dat zelfvertrouwen is
voor mij nieuw. Wat er is gebeurd geeft ontzettend veel
diepte aan het leven. Letterlijk diep, maar meer dan dat.
Het brengt ons ook wat. Samen hebben we een leven in
stand te houden, het leven van Billie.”
Marieke heeft een prachtig boekje gemaakt met foto’s
van Billies leven en de begrafenis dat ze graag laat zien.
Familieleden hebben het gekregen. Arnout: “Ik noem
het ‘Billie merchandising’. Mensen vonden het mooi om
te krijgen. Billie is ook iemands nichtje en kleinkind. Dat
vergeet ik soms, maar iedereen mag haar zien.”
Marja Bouwman
Arnout: “We hebben maar van een korte tijd
herinneringen en weten niet wat voor kind Billie
geworden zou zijn. Ik heb eigenlijk een hekel aan tradities,
maar merk nu dat we zelf een werkelijkheid kunnen
bouwen rond Billie. Een nieuwe traditie is dat we samen
oesters gaan eten in Yerseke op haar geboortedag.”
Marieke: “De hele maand van haar leven voel ik me
rot. We werken allebei in het onderwijs en gelukkig is
het dan vakantie, dan wordt er niets van me verwacht.
Tegelijkertijd vind ik de vakantieperiode lastig, omdat het
voor anderen juist het moment is dat je tijd hebt met je
gezin en samen avonturen kan beleven en wij dat niet
kunnen. Het gemis is dan extra groot.”
Toekomst
Marieke: “Het voelt soms heel onwerkelijk wat er allemaal
is gebeurd. Werken gaat wel, er zit weinig anders op,

10 Nabij Persoonlijke verhalen
Zeg je ’Haron’ dan zeg je
‘natuur’
Een plek in de natuur
Na een aantal jaren in studentenkamers te hebben
gewoond besloot hij dan ook meer ‘buiten’ te willen
wonen, maar wel ín de Stad! Hij kocht een oude caravan,
knapte hem op en vestigde zich in de zomermaanden op
de stadscamping in Groningen. Hij verwoordde het zelf
als: “Ik heb zo’n heerlijk leven in mijn tiny house mam! Of
ik nu in mijn caravan zit of buiten: ik hoor áltijd de vogels
en ik ervaar de seizoenen zó intens. Ik ben omringd met
fijne mensen, die óók graag buiten en in de natuur zijn.
Als ik volgend jaar afgestudeerd ben, koop ik een oude
VW bus, ik knap hem op en ga de wereld in. Op avontuur,
in de natuur.”
Deze plek is ideaal voor hem en op fietsafstand van zijn
school, zijn werk, zijn vrienden.
Drie weken voordat Haron verongelukte zat hij toevallig
bij mij thuis op de bank en kwam er een reclamespotje
voorbij over orgaandonatie. Ik vroeg hem wat hij eigenlijk
zou willen, mocht hij komen te overlijden. “Tuurlijk wil ik
dat! Dan kan ik nog levens redden als ik dood ben! Oh,
en ik wil géén bloemen, die moet je niet plukken, die zijn
voor de bijen. Plant voor mij maar een boom. Daar zijn er
veel te weinig van.”
Haron is van jongs af aan al dol op avontuurlijke
natuurreizen. Als klein jongetje in bomen klimmen,
buiten hutten bouwen of een bootje timmeren en ermee
varen in de sloot.
Geen wonder dat hij lid wil worden van Scouting en na
een aantal jaren meegelopen te hebben als jeugdlid
ontwikkelt hij zich later als leiding van de welpen.
Hij geniet intens van de hikes, het kamperen in het
bos, het fikkie stoken en hij leert de kinderen hoe ze
brandnetelsoep moeten maken of hoe ze van takken
een schuilhut kunnen bouwen.
In 2016 begint hij aan de ALO (Academie Lichamelijke
Opvoeding) in Groningen met als specialisatie Outdoor
& Adventure. Voor deze specialisatie is hij geregeld
bepakt en bezakt op pad in de Ardennen of de
Pyreneeën.
Een notenboom voor Haron
Haron overleed op 17 oktober 2020 nadat hij, in de
nacht ervoor, op de fiets op weg naar zijn caravan werd
aangereden door een auto. Hij redde drie levens met zijn
nieren en lever.
De uitvaartceremonie vond plaats in de natuur, bij zijn
caravan in het Stadspark. Om aan zijn wens te voldoen
hebben we met een crowdfunding een prachtige
walnoot geplant in het Stadspark. Een deel van Harons as
is meegegaan in het plantgat, in speciale kokers ('Return
in Green’) die allen een verschillende afbraaktijd hebben.
Zo worden de voedingsstoffen langzaam aan de bodem
en dus aan de boom afgegeven. We hebben gekozen
voor een walnoot omdat volgens de Keltische boomastrologie
deze past bij zijn geboortedatum.

Persoonlijke verhalen
Nabij 11
We bezoeken de boom vaak en er zaten zelfs al
walnootjes aan afgelopen najaar. Omdat we ook een
bankje hebben kunnen plaatsen bij de boom is het echt
een plek geworden om in alle rust aan Haron te denken,
met uitzicht op zijn boom.
Haron had vrienden over de hele wereld. Door hen
zijn nog meer bomen voor Haron geplant, in Friesland,
Groningen en Brazilië. Ook is zijn as verspreid over heel
veel gebieden. Vrienden hebben een deel van zijn as
uitgestrooid in Portugal, Spanje, Brazilië en Noorwegen.
Met mijn jongste zoon en mijn dochter ben ik afgelopen
zomer met eigen auto per boot naar IJsland geweest,
omdat Haron mij had beloofd dat wij samen ooit nog
eens naar IJsland zouden gaan. Het land van vuur en ijs.
Daar hebben we de allerlaatste as uitgestrooid bij een
spuwende vulkaan, in een grot en bij vertrek in de haven
vanaf de boot.
Ook de caravan hebben we gehouden en ook daar
voelen wij ons sterk verbonden met de natuur en met
Haron. Alles komt voorbij voor de caravan: hazen,
koolmezen, pimpelmezen, roodborstjes, merels,
eekhoorns. En - toeval of niet? - in de boom naast de
caravan broeden een aantal herons (heron = Engels voor
reiger) en dat waren zijn lievelingsvogels…
Helma Mulder,
moeder van Haron Wierenga (26-04-1997/17-10-2020)
(Zijn naam betekent Brenger van het Licht en
Schitterende berg)
Mijn troostplek
De natuur is heel belangrijk voor me, al vóór het
overlijden van mijn dochter Anna. Daar vind ik rust, kan ik
opladen en in de stilte vind ik vaak antwoorden.
Zeker na haar overlijden ging ik veel naar buiten. In het
begin zag en hoorde ik niks, alleen het bewegen deed
me goed. Tot ik op een gegeven moment merkte dat
ik weer kon genieten van een blauwe lucht, de zon, het
fluiten van vogels, een mooie bloem. Dat moment was
zo bijzonder en emotioneel. Het gevoel van: Ik leef nog!
En als ik de geur van rottende bladeren in de herfst
ruik denk ik altijd aan haar. Wij vonden dat zo lekker en
fantaseerden zelfs de middag voor haar ongeluk dat er
een parfum van gemaakt moest worden!
Astrid Matthijsse,
moeder van Anna (20-05-2003/06-11-2021)
Ik heb een ‘troostplek’ in het bos bij een meertje. Ik loop
daar regelmatig heen en zit een tijd op een hekje van een
boomstam gemaakt. Alle seizoenen ziet het er anders uit.
Ik voel daar Anna heel dichtbij, alsof ze naast me zit en
mee tuurt over het water.
Wolken met een afbeelding van een engel. In de herfst
viel er elke dag een blad op mijn hoofd. Een sneeuwvlok
die als een traan over mijn wang glijdt… dan weet ik dat
ze er is!

12 Nabij Persoonlijke verhalen
Mijn bondgenoot
De natuur is een trouwe bondgenoot van mij. Mijn
leven lang al. Als klein kind ging ik vaak met mijn ouders
naar het bos of de duinen. Ook maakten we regelmatig
fietstochtjes in alle hoeken en gaten van Nederland. Met
de paplepel ingegoten dus. Nadat Rien geboren was
hebben mijn man en ik de paplepel weer opgepakt, door
Rien als klein baby’tje al in een draagzak mee te nemen
naar de natuur. Zo hebben we het genieten van het
buitenleven er bij hem ook ingegoten. En het is gelukt.
Hij heeft zijn korte leven lang genoten van buiten zijn en
de natuur. Vanaf het moment dat hij kon lopen hebben
we hand in hand gelopen. Omdat we een hond hadden
kwamen we veel in het bos, waar hij op zoek ging naar
de kabouters in de ‘pandestoelen’. Hij stopte zijn zakken
vol met blaadjes, eikels en alles wat het bos zoal te bieden
heeft. Dat hand in hand lopen hebben we gedurende zijn
leven zo vaak gedaan en mis ik nog steeds vreselijk.
Ik ga nog altijd
met jou onderweg
dan praat ik tegen je
zacht van binnen
of kijk even omhoog
alsof jij me ziet
ik ga nog altijd
met jou
op pad
omdat ik
je wel mis
maar vooral
zo lief heb gehad
Josephine
Bijzonder
Na zijn overlijden heb ik de eerste jaren alle routes die
we altijd met de hond liepen alleen maar met tranen in
de ogen kunnen lopen, maar ook met een glimlach op
mijn mond. Bij elke hoek, speciaal plekje of boom ligt
wel een verhaal of beeld. Ook heb ik ‘iets’ met libellen
en vlinders gekregen. In het eerste jaar na zijn overlijden
waren er steeds libellen in de buurt, die zelfs bij mij op de
armleuning van mijn tuinstoel kwamen zitten. Daarnaast
tref ik op de gekste plekken in huis vlinders aan. Zijn die
er altijd geweest en heb ik ze niet opgemerkt, of zijn het
‘tekens’ van Rien? Ik hoop het zó! En hoe bijzonder is het
dat er ineens een eenzame zonnebloem in de tuin groeit?
De zonnebloem is ons symbool voor Rien, want hij was
de zon van ons leven, met zijn lieve karakter, humor en
positiviteit. Het lukte hem zelfs om tijdens zijn abrupt
afgebroken gezondheid de blik omhoog en gericht op het
leven te houden, als de zonnebloem die zijn kopje altijd
richt naar het licht en de zon.
De afgelopen jaren ben ik steeds meer gaan wandelen. Ik
merk dat ik in de natuur de meeste ‘ruimte’ voel om mijn
verdriet en het pijnlijke gemis toe te laten. Ruimte om het
er te laten zijn, zonder het gevoel te hebben: ‘Kom op
Mieke, flink zijn, je moet weer door’. De natuur is vol leven,

Persoonlijke verhalen
Nabij 13
maar is tegelijkertijd een plek waar het leven stilstaat en
ik soms zelfs innerlijke rust voel. Er zijn voor mij dan geen
vermoeiende prikkels, er hoeft niets. Je mag er gewoon
‘zijn’. Ik loop dan ook het liefst alleen, want ik voel Rien dan
heel dichtbij. Na zijn overlijden begon ik met het lopen
van het Pieterpad. Alleen. Maar toch ook weer niet. Zijn
schoenen werkloos in de kast, de mijne doen het werk. In
gedachten is hij voortdurend bij mij tijdens het wandelen.
Ik denk aan hem, zijn leven en hoe erg ik hem mis. Ik praat
tegen hem en laat hem dingen zien die ik zie en probeer
omgekeerd ook met zijn blik te kijken naar dingen die ‘we’
tegenkomen. Dat levert afwisselend een gulle lach op en
dan weer een dikke traan.
Pietersberg
Op zijn zesde sterfdag in augustus 2021 ben ik de
Pietersberg opgelopen. Vanaf toen wist ik dat ik, zolang
mijn lijf het toelaat, lange afstanden blijf wandelen.
Want dichter bij Rien dan in de natuur kan ik niet zijn.
Daarom ben ik een jaar later de Camino Frances naar
Santiago de Compostela gaan lopen, waarbij Rien in
gedachten heel aanwezig was. Ook in de ontmoetingen
onderweg, want ik praatte geregeld over hem en liet
Rien’s ‘voetstap’ achter op de route. Ik blijf wandelen
in de natuur met Rien op mijn schouder. De volgende
Camino staat alweer op de rol.
Op de site van OOK stond dit jaar een voor mij treffend
gedicht dat goed beschrijft wat wandelen in de natuur
voor mij betekent en dat ik graag nog een keer deel.
Mieke, trotse moeder van Rien (1989-2015)
Leven en sterven in het licht van
de eeuwigheid
Onlangs vond ik in een kringloopwinkel een boekje
met de titel Waar ben je nu? Over de dood van onze
dierbaren, geschreven door Wim Jansen. Hij heeft het
opgedragen aan een goede vriend, die bij een ongeluk
om het leven is gekomen.
Hij stelt (zichzelf?) de vraag: “Hoe belangrijk is het
individu in het licht van de eeuwigheid? Ik plaats een
vraagteken bij het grote belang dat men in discussies
hecht aan het individu.”
Als ouder van een overleden kind vind ik het een
lastige gedachte.
En toch troost mij het verhaal van de monarchvlinder,
dat ik in het boekje las.
op zijn bestemming, sterft hij, maar niet voordat hij zijn
eitjes heeft gelegd.
Daar, ergens in de VS, voltrekt zich het gebruikelijke
proces van eitje, rups, pop en vlinder. Ook dit individu
trekt naar het noorden, sterft na drie weken, maar niet
voordat … Uiteindelijk bereikt een zoveelste exemplaar
Canada, legt zijn eitjes en sterft.”
Onze kinderen hebben niet voor niets geleefd. Wij, hun
ouders, zijn door hun leven en sterven veranderd.
Gerie Brouwer
De monarchvlinder
“Ik zag een reportage over de monarchvlinder. In
Mexico begint zijn cyclus, voor zover een cyclus
ergens begint. De vlinder trekt naar het noorden,
richting Canada, duizenden kilometers voor de boeg.
Onbegonnen werk voor zo'n teer wezentje. Hij redt het
dan ook niet persoonlijk. Na drie weken, nog lang niet

14 Nabij In gesprek met
In gesprek met Anemoon
Elzinga en Arjan Berkhuysen
“En de bloemen waren uit liefde gegeven door heel veel
mensen”, vult Arjan aan, “dat vind ik wel symbolisch. We
maken allemaal onderdeel uit van een groter geheel. Dat
kan je merken als je in de natuur bent en je je op een
troostrijke manier nietig voelt. We zijn als zandkorreltjes
die samen duinen kunnen vormen. Het kan voelen als
thuiskomen als je je zo verbonden voelt met natuur en
mensen om je heen. Rouw kan soms eenzaam zijn,
alsof anderen niet begrijpen waar je met je gevoelens
en gedachten zit, maar als je even uitzoomt ben je
verbonden en echt niet alleen.
Anemoon Elzinga en Arjan Berkhuysen wonen met hun
gezin op Terschelling. Op 1 maart 2021 overleed hun
zoon Mees aan de gevolgen van een verkeersongeval. In
de tijd na het overlijden van Mees kwam bij Anemoon en
Arjan het idee op om op Terschelling een rouwpad uit te
zetten. Daarover vertellen ze in dit interview.
“Veel mensen putten troost uit de natuur,” zegt Anemoon.
”We hebben het geluk dat we aan een natuurgebied
wonen, we lopen zo de natuur in. Na de dood van
onze zoon Mees merkten we dat de natuur ook helend
voor ons is. We hebben in de afgelopen periode veel
gewandeld en na het lopen kwamen we meestal net iets
lichter terug. Daarnaast hebben we de natuur ook vaak in
rituelen rondom onze rouw gebruikt.
Toen Mees overleed kreeg hij heel veel bloemen. Die
hebben we verzameld en in onze tuin op één hoop
gelegd. We maakten er elke dag foto’s van om te zien wat
ermee gebeurde. Die vergankelijkheid vonden we heel
helpend. Alles gaat dood en alles wordt weer compost
voor nieuw leven. Daar zit heel veel troost en schoonheid
in. We hebben de compost teruggebracht naar de plek
van het ongeluk en daar hebben we vervolgens bollen in
geplant. Daar groeit nu weer nieuw leven uit. Dat is een
heel troostrijke gedachte. Het is alsof de natuur laat zien
dat het leven niet stil hoeft te staan na het overlijden van
je kind.”
Zo bezien is Mees zelf ook compost. De positieve
manier waarop hij in het leven stond, alles wat hij heeft
achtergelaten, verbindingen die hij is aangegaan in
zijn leven en die tot stand zijn gekomen na zijn dood;
ze hebben allemaal weer tot heel veel nieuws geleid.
Naast al het verdriet natuurlijk. Mees zit nog in heel veel
mensen, merken we. En als ik het echt zo doorvoel, als
klein onderdeel van een groter, bewegend geheel, dan
maakt het minder uit of je 16, 50 of 80 jaar wordt. Dan
voelt het lot wat minder zwaar.”
Hoe zijn jullie erbij gekomen om een rouwpad te
maken?
“We merkten dat het wandelen én rouwen in de natuur
ons zo goed deed, dat we op internet zochten naar een
meerdaagse wandeltocht gericht op rouw en natuur.
Dat bleek nog helemaal niet te bestaan. Toen bedachten
we dat een pelgrimstocht op Terschelling mooi zou zijn,
waarbij je met het verlies onder je arm meerdere dagen
op pad kan. Doordat je de boot naar het eiland moet
nemen, neem je letterlijk en figuurlijk even afstand van je
dagelijkse beslommeringen.”
Zijn er ook vaste rituelen die je wil opnemen in de
tocht?
“We willen er wel een paar aanbieden, maar we denken
ook dat die grotendeels gaan ontstaan, we willen het
namelijk niet teveel voorschrijven. We gaan een routegids
maken waarin voorbeelden staan met mooie foto’s. En

In gesprek met
Nabij 15
we willen graag experts vragen om bij te dragen aan het
boekje. Maar de rituelen moeten niet opgelegd voelen.
Er zijn veel kunstenaars die interesse hebben in het
onderwerp. We verwachten dat er met behulp van hen,
bijvoorbeeld tijdens Oerol, ook nieuwe rituelen kunnen
gaan ontstaan.”
Hoe ziet de pelgrimstocht er praktisch uit?
“Mensen lopen de route van dorp naar dorp. Dat kunnen
zij zelf organiseren, want er is in ieder dorp genoeg
accommodatie beschikbaar. Net als bij de wandeling
naar Santiago de Compostella willen we een soort
embleem voor aan je rugzak ontwerpen waaraan je
als pelgrim herkend kan worden. Wanneer je contact
met een andere wandelaar op de route wilt, kun je dat
dus zichtbaar dragen. Dan kunnen mensen in rouw
elkaar ook ontmoeten. En we kunnen ons voorstellen
dat er op termijn ook wandelingen voor kleine groepen
georganiseerd worden.”
Hebben jullie ook plekken waarvan je vindt dat ze erin
móeten?
“Terschelling heeft wel zeven soorten landschappen”,
vertellen Arjan en Anemoon enthousiast, “die diversiteit
maakt het eiland zo mooi, en je kan er veel symboliek
in vinden. Je hebt bijvoorbeeld de verstilling van het
wad aan de ene kant, die passend kan zijn bij de stilte
die je kan voelen als je rouwt. En aan de andere kant
de Noordzee, die meer kan passen bij de ruige, rauwe
kanten van de rouw. Door een aantal dagen te wandelen
over het eiland kunnen er andere en nieuwe inzichten
ontstaan. De dynamische natuur spiegelt ons hoe het
leven continu verandert, getijden maken elk uur alles
nieuw. De stilte, duisternis en vergezichten bieden
letterlijk en figuurlijk ruimte aan rouw. De open horizon
met de onduidelijke overgang tussen de grenzeloze
lucht en de zee, zorgt voor een eigen schoonheid en
roept een gevoel van oneindigheid op. En we sluiten aan
bij passende Terschellinger cultuurhistorie. We denken
daarbij aan symbolische haltes op de route zoals het
Zeeliedenmonument, de eeuwenoude kerk van Hoorn
en het Stryper Kerkhof.”
Het maken van het pad, het bedenken hoe je dat
allemaal wil gaan inrichten, biedt dat troost?
“Absoluut, Arjan zegt altijd: ’Expressie in plaats van
depressie’. Het helpt ons heel erg om weer aan iets te
kunnen bouwen, nadat onze wereld eerst leek te zijn
ingestort. Het is heel fijn als we dat mogen delen en
anderen daar ook troost uit kunnen halen. We zijn op deze
manier ook bezig om op een creatieve manier betekenis
te geven en we nemen Mees hierin mee. We hebben heel
veel zin om er iets heel moois van te maken met foto’s,
poezie en illustraties. Het is voor ons ook heel fijn om dat
samen te kunnen doen, zo geven we een beetje richting
aan onze rouw."
Is de natuur voor iedereen een troost?
Voor sommige mensen kan natuur juist ook heftig zijn.
Anemoon noemt het voorbeeld van documentairemaker
Marleen van der Werf, die in haar documentaire Rouw
verfilmt hoe het voor haar vertrouwde natuurgebeid
veranderde in een ander soort landschap waarin ze
regelmatig gedesorienteerd raakte.
“Dat gevoel herken ik wel. Voor mij is het waardevol om
ook het ongemak en de donkerte aan te gaan. Het beest
in de bek te kijken. Als ik in de natuur ben, dan verdwaal
ik vaak. Dat kan me dan opeens aanvliegen. Waar ben ik?
Het wordt bijna donker! En zo werkt rouw eigenlijk ook,
het vliegt je aan en soms vind je niet meteen een uitgang.
Je bent dan letterlijk en figuurlijk de weg even kwijt. Maar
als je dat gewoon erkent, helpt dat je paradoxaal genoeg
ook weer verder. Ook op het onaangename deel van
de weg. Zo wordt dit rouwpad hopelijk een mooie tocht
voor iedereen, ook voor mensen die een heel ander soort
verlies ervaren, zoals het verlies van baan of gezondheid.”
Wanneer is de wandeling echt klaar?
“We hopen in mei 2024. Het kost best wel wat
voorbereiding, maar we denken dat het boekje en het
uitzetten van de route tegen die tijd wel klaar is. Bij het
maken van het de routegids betrekken we ook andere
mensen. We hebben bijvoorbeeld een Amerikaanse
kunstenaar ontmoet, die zelf ook ouder is van een
overleden kind en prachtige Land-art maakt op het
gebied van rouw. Zij wil graag meewerken aan ons
initiatief. En zo zijn er nog veel meer inspirerende
contacten. We slaan hiermee nieuwe wegen in en hopen
dat ons pad en de eilander natuur ook andere mensen
kan helpen bij hun rouw.”
Eveline Brunklaus

16 Nabij
Boeken
Abdelkader Benali
Paradijsvogel boven de Hoge Woerd
Uitgeverij De Arbeiderspers, 2022
‘Paradijsvogel boven de
Hoge Woerd is gebaseerd
op het levensverhaal van
een Nederlandse vrouw,
haar Marokkaanse man
en hun zoon Ilias die
in 2015 bij een tragisch
busongeluk om het leven
kwam in Utrecht. Ilias’
moeder zocht contact
met Abdelkader Benali
en vroeg hem over hun
zoon te schrijven’ luidt het
nawoord bij deze roman.
Benali sprak uitgebreid met beide ouders en heeft hun
verhaal als inspiratiebron gebruikt, maar de artistieke
vrijheid genomen om er zijn eigen draai aan te geven.
Alle in het boek voorkomende namen zijn gefingeerd,
behalve die van Ilias, omdat zijn moeder graag wilde dat
zijn naam wordt genoemd.
Ilias is een vrolijke, ondernemende, nieuwsgierige
jongen met veel levenslust, die graag de grenzen
opzoekt. Met zijn charme weet hij mensen voor zich te
winnen. Hij is twaalf jaar en net klaar met de brugklas als
hij verongelukt.
Moeder Sophie en vader Abdallah zijn heel verschillend
en vullen elkaar goed aan. Zij weten elkaar ook te
vinden in het samen vormgeven aan het afscheid van
Ilias als kind van twee culturen. De imam spreekt het
dodengebed voor hem uit en een Nederlandse priester
geeft bij het islamitische graf in Utrecht de zegen.
Na het plotseling overlijden van Ilias gaan zijn ouders
in hun diepe verdriet terug naar hun kern. Sophie zoekt
haar heil in yoga, leest alle boeken over rouw en begint
met het schrijven van een dagboek omdat zij haar
herinneringen aan Ilias wil vasthouden. Abdallah keert
in zichzelf, gaat Koranverzen beluisteren en ontvlucht
het huis. Ook vertrekt hij alleen naar Marokko en blijft
maanden weg. Dat is voor hem een veilige omgeving
waar hij niet continu aan Ilias wordt herinnerd.
De ouders laten elkaar de ruimte, maar dat het niet altijd
meevalt en tot de nodige wrijving leidt, is ook duidelijk.
Benali schrijft in een poëtische, beeldende stijl met
veel inlevingsvermogen en hij gebruikt mooi gevonden
beeldspraak. Over de wanhoop van Sophie: ‘Ik kan niet
koken. Ik kan niet dansen. Ik kan niet praten. Ik kan niet
vrijen. Ik kan niet wassen. Ik kan niet opgeven. Ik kan niet
vechten. Ik kan niet schreeuwen. Ik kan niet teruggaan.
Ik kan niet vooruit. Ik kan niet luisteren. Ik kan niet
horen. Ik kan niet spreken. Ik kan niet zijn. Het waren de
mantra’s van een dakloze moeder. Ilias was het dak. Was
ook de deur. Was het raam.’
Het resultaat is een zeer lezenswaardige roman over
de bi-culturele relatie tussen Sophie en Abdallah en
hoe die onder druk komt te staan na het overlijden van
hun zoon Ilias. Maar dit boek gaat over meer dan rouw
en verdriet, het is vooral ook een verhaal van liefde en
wat het betekent om samen te leven en kinderen op te
voeden vanuit twee verschillende culturen. Dat zit soms
in kleine dagelijkse dingen, waar je niet zo snel bij stil
staat. Het is knap hoe Benali dit subtiel en vaak ook met
humor verweeft in het verhaal. Mij geeft hij daarmee
ook een boeiend inzicht in een heel ander leven dan het
mijne en houdt hij tegelijkertijd een spiegel voor.
De opvallende titel die hij deze roman gaf heeft een
dubbele betekenis. Volgens de islam gaat een kind dat
overlijdt rechtstreeks naar het paradijs, als een vogel in
de hoogste boom. In de Nederlandse betekenis is een
paradijsvogel een bijzonder, kleurrijk persoon en dat was
Ilias ook.
Abdelkader Benali schreef over Ilias en zijn ouders een
prachtige roman die een breed lezerspubliek verdient.
Marja Bouwman

Boeken
Nabij 17
Inge van der Krabben
Van het hart
Uitgever Luitingh Sijthoff, 2021
Samenvatting van de
inhoud
Op aandringen van
haar zoon gaat de
vijfenzeventigjarige Mies
Goedhart met tegenzin bij
een rouwgroep. Al twee
jaar probeert ze weer greep
te krijgen op haar leven na
de plotselinge dood van
haar man.
Te midden van een groepje wildvreemden – Hugo de
huiler, het meisje Kat met haar pandaogen, het stille
echtpaar Kees en Ina en de flirtende weduwe Constance,
aan wie Mies zich kapot ergert – vindt ze tot haar verbazing
herkenning en troost, nieuwe vriendschap en zelfs meer.
Mijn mening over deze roman
De schrijfster leeft zich goed in, de rouw van de
deelnemers aan de gespreksgroep komt voelbaar over.
Wat mij in dit boek zo raakt, is de hoop die langzaam door
het verdriet en het gemis heen zichtbaar wordt.
De personen waar het om gaat, zitten allemaal twee jaar
of langer in de rouw.
Ze worstelen met het verlies en met de leegte die is
ontstaan in hun leven. Als ze door de nieuwe gezichten
in hun leven weer wat tot leven komen en er verbinding
ontstaat, roept dit ook schuldgevoelens op.
Een gevoel van ontrouw over de dood heen. Hoe ga je
hiermee om?
Langzaam gloort dan het inzicht dat beide kanten er
mogen zijn. Het gemis om de dierbare en de verbinding
met een deels nieuw leven. Waarbij het gemis en de liefde
voor de overledene worden verweven met een leven dat
(verder) geleefd mag worden.
Ik herken deze strijd uit mijn eigen proces.
De eerste vakantie zonder (en met) dat kind wat er niet
meer bij is. De feestdagen, de etentjes en familiefeestjes.
Elke stap die ik zette bracht me verder weg van dat kind dat
niet meer mee kon doen.
Totdat ik begon te beseffen dat ik hem zélf mee kon
nemen. Gewoon in mijn hart.
Nu leeft hij mee bij alles wat wij als gezin doen. Doordat
we hem noemen en namens hem de pizza en de
knapperige frietjes eten waar hij zo gek op was. Of namens
hem in de achtbaan gaan (die ikzelf doodeng vind) en de
nieuwste Star Trek film gaan bekijken.
Bennie leeft in ons voort omdat wij dat willen.
En we doen nieuwe ontdekkingen in onszelf en we
groeien door.
Gelukkig zonder dat dat ons van Bennie verwijdert.
Carla Tilma-Greeven
Edith Eger
Het geschenk
12 lessen die je leven kunnen redden
A.W. Bruna Uitgevers B.V., 2020
Dr. Edith Eger is een
vooraanstaand psycholoog
en één van de weinige
Holocaustoverlevenden
die nog in leven is en zich de tijd in het concentratiekamp
kan herinneren. Ze werd samen met haar ouders en twee
zussen naar Auschwitz getransporteerd, waar haar ouders
meteen werden vergast.
We krijgen in ons leven allemaal te maken met lijden. We
hebben allemaal te maken met verdriet, verlies, wanhoop,
angst en mislukking.
Edith Eger heeft in haar werk ontdekt dat er een
aantal veelvoorkomende mentale gevangenissen
zijn die bijdragen aan ons lijden. Het geschenk is een
praktische handleiding om vast te stellen wat die mentale

18 Nabij Boeken
gevangenissen zijn en welke middelen we nodig hebben
om onszelf eruit te bevrijden.
Omdat zij veel verschillende mensen met een veelheid
aan problemen in haar praktijk krijgt is lang niet alles wat
in dit boek besproken wordt van toepassing op ouders
van overleden kinderen.
Wat mij trof in dit boek is: erken het gevoel, bagatelliseer
het niet. Probeer jezelf niet op te vrolijken als je je
verdrietig voelt. Genezen betekent niet ergens overheen
komen, maar dat we in staat zijn om gewond én heel
te zijn, om geluk en vervulling te vinden in ons leven
ondanks ons verlies.
Verdriet verandert, maar het verdwijnt niet. Je verdriet
ontkennen helpt je niet om te genezen. Als iemand van
wie je houdt overlijdt, geef jezelf dan elke dag een half
uur om aan die persoon en het verlies te denken. Neem
een denkbeeldige sleutel, open daarmee je hart en laat je
verdriet los. Huil, schreeuw, luister naar muziek die je doet
denken aan je dierbare, kijk naar foto's, lees oude brieven.
Geef uiting aan je verdriet en ervaar het volledig. Als het
half uur voorbij is, stop je je dierbare veilig terug in je hart,
en ga je weer door met leven.
Edith Eger heeft vijfenzeventig jaar na de bevrijding nog
steeds nachtmerries. Ze krijgt nog steeds flashbacks. Tot
de dag dat ze overlijdt zal ze treuren om het verlies van
haar ouders.
Maar ze kan de realiteit van wat er is gebeurd onder ogen
zien en weet dat ze, hoewel ze dingen en mensen heeft
verloren, nooit is opgehouden om te kiezen voor liefde
en hoop.
Dit boek is werkelijk een geschenk.
Gerie Brouwer
Catherine Verguts
kraanvogel, vlieg
afscheid van een kind
Uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts, 2021
De Vlaamse auteur
Catherine Verguts schetst
in dit boek een ontroerend
portret van haar zoon
Sander, die voor altijd negen
jaar zal blijven. Sander, die
anders was en het daardoor
soms moeilijk had op
school of in een andere
sociale omgeving met
teveel prikkels voor hem.
Zijn moeder schrijft eerlijk
over haar zorgen om hem
en de energie die het haar en haar man Bruno soms kost
om het gezin, met nog twee andere kinderen, draaiende
te houden en om Sander zo goed mogelijk te begrijpen
en te ondersteunen. Sander is ook een intelligent kind
met soms wijze uitspraken, creatief en liefdevol naar zijn
twee zusjes toe.
Hartverscheurend is het als Sander ziek wordt en een
hersentumor blijkt te hebben. Voor zijn ouders is meteen
duidelijk dat het ongeneeslijk is. De zoektocht van
Catherine naar het omgaan met de ernstige ziekte van
Sander, het verdriet om zijn overlijden en tegelijkertijd
de opluchting dat hij niet meer hoeft te lijden, zijn mooi
beschreven. Een zoektocht die daarna doorgaat om
verder te leven met een groot gemis in het gezin, met
ook de mooie herinneringen die verbonden zijn aan
bepaalde situaties en haar ineens kunnen overvallen.
Bovenal is kraanvogel, vlieg een verhaal vol liefde van een
moeder voor haar speciale kind.
Over Sander, die een grote en warme indruk achterlaat
op iedereen die hem heeft gekend. Een heftig en
persoonlijk verhaal, zo mooi geschreven dat het je raakt
in zijn kwetsbaarheid en herkenbaarheid. Nichtje Emma
Verguts maakte de prachtige tekeningen in dit boek.
Achterin staan korte gedichten die Sander schreef.
Marja Bouwman

Boeken
Nabij 19
Maria Quist
Troostvogels
Uitgave in eigen beheer, 2008
Troostvogels verscheen
in 2008 en kreeg destijds
veel positieve reacties
en publiciteit. Het vond
weerklank en herkenning
bij lotgenoten, ondermeer
via (toen nog) VOOK. In
2009 stond een recensie
in De Rondzendbrief, het
toenmalige verenigingsblad.
Graag breng ik het hier
nogmaals onder de
aandacht, voor de huidige
lezers van Nabij. Niet alleen past het goed bij het thema
van dit nummer, maar bovenal is het een prachtig en
troostend boek. Zelf kende ik het ook nog niet en ik heb
het in één ruk uitgelezen.
Maria Quist is antropologe en was lange tijd werkzaam
voor de vogelbescherming. Natuur en vooral vogels zijn
voor haar heel belangrijk. Willem, de jongste van haar
twee zonen, kwam op 8 januari 1999 om het leven bij een
auto-ongeluk. Hij was zeventien jaar oud. Bijna negen jaar
na zijn dood trekt Maria zich terug in het huis in midden
Frankrijk dat zij samen met haar echtgenoot enkele jaren
na de dood van Willem kocht. Zij verblijft daar in de
periode dat de herfst overgaat in de winter zeven weken
alleen met hond Dirk, om te schrijven. Na het jaren te
hebben uitgesteld, voelt zij dat ze nu moet schrijven over
Willem en zijn dood. Het schrijven is een zwaar proces, dat
gaandeweg steeds makkelijker gaat.
‘Mijn hoofd is nog steeds vol. Als ik buiten loop stormt
het woorden en zinnen, die helder oplichten en in
al hun kleur laten zien wat ik voel en wil zeggen, om
daarna weer te vervagen of weg te dwarrelen als
schichtige vogels. ’s Avonds moet ik de vogels vangen
en ze omzetten in taal. En uit die taal, uit die woorden
en zinnen moeten weer vogels worden geboren die
anderen weten te bereiken. Troostvogels.’
Het boek is een terugblik op Willems leven en dood
en hoe het Maria zelf in de loop der jaren is vergaan.
Tegelijkertijd geeft ze in dagboekvorm een verslag
van haar wederwaardigheden in Frankrijk tijdens deze
schrijfretraite. Ze beschrijft daarin bezigheden en
ontmoetingen, maar vooral wat zij allemaal ziet en ervaart
in de natuur en de schoonheid daarvan.
Maria Quist is een natuurmens en een heel opmerkzame
waarnemer. Ze schrijft beeldend over de natuur en vooral
over vogels, zoals de sensatie van vluchten overtrekkende
kraanvogels. Van de dieren die in het dagboek voorkomen,
zijn kleine, zeer treffende tekeningen opgenomen,
gemaakt door Rob Bijlsma.
Het persoonlijke verhaal van Maria Quist over haar rouw
is eerlijk, ontroerend en herkenbaar. Hoe zij aanvankelijjk
denkt zich er wel door heen te slaan, maar in de loop
der jaren ervaart hoe zwaar het is om Willem voor altijd
te moeten missen. Verwijdering tussen haar en haar
echtgenoot, verstoring van het evenwicht in het gezin
van vier, familieverhoudingen die moeizaam verlopen
en gezondheidsproblemen eisen hun tol. Maar er is ook
troost van de vele mooie herinneringen, de vrienden van
Willem die blijven komen, contacten die zich verdiepen en
muziek. Natuurbeleving en het verzorgen van het graf van
Willem helpen haar om de schoonheid van het leven te
blijven zien. Troostvogels is een ode aan Willem, de natuur
en het leven zelf en daarmee ondanks het zware verdriet
een positief boek.
‘Wanneer de woorden en zinnen die door Willems leven
en dood groeiden in mijn hoofd anderen weten te beroeren
is het niet voor niets geweest. Wanneer hun
vleugels weten te strelen en troosten hebben zowel zijn
leven als zijn dood zin gehad. De prijs was hoog, zoals
alles van waarde met pijn wordt verworven.’
Troostvogels is nog steeds verkrijgbaar en ook gratis te
downloaden op de site van Maria Quist,
www.mariaquist.nl. Op de site vind je meer informatie over
Maria, prachtige foto’s van ‘het tuintje van Willem’ en van
beelden met vogels die Maria maakte.
Marja Bouwman

20 Nabij
Blijf hun namen noemen
Blijf hun namen noemen
Blijf hun namen noemen
al zijn zij ook tot stof vergaan.
Blijf hun namen noemen
zij hebben onder ons bestaan.
Fedor van
Heiningen
’t Liefste dat ik heb bezeten
toekomstbeeld van mijn bestaan
vraag mij niet dat te vergeten
en gewoon weer door te gaan.
*06-04-1992 † 31-12-2009
Want ik wil wel verder leven
maar ik weet niet hoe dat moet.
‘k Hoor bij hen die achterbleven
overleven vraagt veel moed.
Blijf daarom hun namen noemen
noem hun naam en laat mij weten
dat ook jij niet zult vergeten,
alleen zo kan ik verdergaan.
Robin Sebastian
Hille
*02-01-1979 † 15-01-2012
Voor altijd in ons hart
Tekst van Gery den Otter, bewerking door A.Moritz
Arman
Poorgharib
*16-04-1999 † 21-07-2020
Joris
Scherrenburg
Dank je wel dat je in mijn
leven bent gekomen.
Je hebt het enorm verrijkt.
Ik houd voor altijd van jou.
*16-12-2010 † 03-06-2015
Bart Wijnands
Jordy Casteleijn
*04-08-1995 † 24-05-2020
*09-08-1997 † 08-05-2020
Grote, kleine man.
Ik mis je x
Jordy4ever ♥️
Wil je je kind genoemd hebben in de komende Nabij derde kwartaal (juli, augustus, september)
Stuur dan een foto, de naam en de geboorte- en sterfdag voor 15 mei naar redactie@oudersoverledenkind.nl

Blijf hun namen noemen
Nabij 21
Dinand
Sebastian
Buitenhuis
Rosemarie Harder
*04-05-2006 † 08-11-2020
*20-04-2003 † 20-04-2003
Onze allerliefste voor altijd...
Brenda
Vroombout
Claudia
Vandepoel
*26-05-1978 † 21-12-1992
*26-06-1967 † 11-09-2020
Bregje Peeters
Pien van der
Hoeven
*20-04-1984 † 14-05-2016
*19-06-2014 † 09-04-2016
“Pientje pannenkoek!”
Eveline Helsen
*16-06-1994 † 13-11-2002
Yrsa de Bruin
*16-02-2004 † 21-05-2014
“The story of my life”

22 Nabij Persoonlijke verhalen
Nog een laatste keer
Nog een laatste keer met de lift naar
boven en dan zit het er op.
Kijkend naar de bergtoppen zie ik de
donkere bewolking binnen rollen.
Maar eenmaal boven op de berg
breekt de bewolking rond deze bergtop
open.
Ik laat de tranen toe en er komt een
enorme rust en warmte over mij heen.
Je bent dicht bij me, je duwt mij
zachtjes van de berg alsof je zeggen wil:
“Ga maar mam, het is goed."
Marga Scheening
Voor mijn lieve zoon Jelmer die op
30-jarige leeftijd op 4 juni 2019 is
overleden.

Kunst die je raakt
Nabij 23
Doodsportret van een tweeling
burgemeester van Amsterdam. Het doodsportret is
geschilderd rond het jaar 1617.
Ik voel verbinding met het ouderpaar dat dit
dubbelportret zo liefdevol en zo vanzelfsprekend heeft
laten maken. Over de eeuwen heen werden zij voor
mij opeens mensen van vlees en bloed. Meer dan die
ridders uit de verhalen ooit hadden gedaan. Omdat er in
die tijd zoveel meer kinderen stierven dan nu, had ik niet
gedacht dat ze de moeite zouden nemen een schilderij
te laten maken. Maar dat deden ze wel. En ik was jaloers.
Ik heb niet een foto van Alexandra en dit echtpaar had
zowaar een prachtig schilderij!
Vanaf ongeveer de 11e eeuw worden doodsportretten
gemaakt, aanvankelijk uitgehouwen in steen op het
grafmonument in de kerk. Het zijn meestal afbeeldingen
van hoge kerkelijken en van edelen. In die tijd geloofde
men in het hiernamaals en een leven na de dood. De
overledenen werden daarom vaak mooier (en jonger)
dan in werkelijkheid afgebeeld.
Mijn eerste museumbezoek was aan het Muiderslot. Als
8-jarige was ik gefascineerd door het kasteel, de dikke
muren, grote open haardvuren, harnassen, kanonnen
en zwaarden. Voorwerpen die ik uit de kinderboeken
kende. Uit verhalen over dappere ridders uit de verre
geschiedenis. Het schilderij van een tweeling dat daar
hing vond ik een beetje eng, maar meer niet.
Jaren later was ik opnieuw in het Muiderslot. Nu met
mijn zoon van 10 jaar. Het schilderij hing er nog en
het raakte me diep. Mijn eigen dochter was 12 jaar
daarvoor levenloos geboren. En daar zag ik opeens
dit geschilderd portret van een baby tweeling. Een
van hen was overleden. Beiden liefdevol ingebakerd,
maar de ene met een spierwit sereen gezichtje. Net
als toen mijn prachtige meisje Alexandra. Ik ging op
onderzoek uit naar de achtergronden. Het bleek een
portret van de vroeg gestorven kinderen van Jacob de
Graeff en Aeltge Boelens. Kennelijk waren uiteindelijk
beide kinderen overleden. Jacob de Graeff was een
belangrijk man in de 17e eeuw. Hij was onder andere
Met de Reformatie werd het verboden om een
overledene op een godsdienstige manier te vereeuwigen.
Protestanten kennen immers geen heiligen. Dat maakte
de weg vrij voor ‘gewone’ geschilderde doodsportretten.
Zij waren in de 16e en 17e eeuw populair. Het was vrij
kostbaar en daarom alleen voor de rijkeren betaalbaar.
Er zijn meerdere doodsportretten bekend. Wat ook
bijzonder is, is dat de overleden kinderen vaak werden
opgenomen in de geschilderde familieportretten van het
hele gezin. Soms als engeltje in de lucht, soms gewoon
tussen de nog levende gezinsleden. Zij zijn herkenbaar
aan hun witte gezichtje of bijvoorbeeld een bepaald petje
als symbool van de dood.
En bijzonder is dat deze trend ook nu weer terug komt,
zoveel eeuwen later. Ik zie regelmatig familiefoto’s
waarin een portretje van een eerder overleden kind is
gefotoshopt. Prachtig!
En het begon voor mij met het portret van die
ingebakerde tweeling in het Muiderslot.
Cecile Bus

24 Nabij Gedicht
Troostvogel
Wanneer je soms iets naars beleeft
Je niet mag uitgaan door de regen
Of slaande ruzie hebt gekregen
Met iemand waar je veel om geeft
Als speelgoed door een mankement
Niet meer zo leuk is als tevoren
Je kwartje ergens is verloren
Kortom, als je verdrietig bent
Dan komt de vogel met een lied
Je hoort het, maar je ziet hem niet
En als hij voor je heeft gezongen
Dan vliegt hij weg met jouw verdriet
Zolang er kinderen bestaan
Is hij ze altijd komen troosten
In Doesburg of in 't Verre Oosten
Of waar hij ook naar toe moest gaan
De vogel is in al die tijd
Nog nooit beschreven of geschilderd
Is hij beeldschoon of erg verwilderd?
Daarover heerst onzekerheid
In elk geval, hij meent het goed
Hoewel door alles wat hij doet
Je kans hebt dat je noodgedwongen
Een tijdje op hem wachten moet
Dan komt de vogel met een lied
Je hoort hem, maar je ziet hem niet
En als hij voor je heeft gezongen
Dan vliegt hij weg met jouw verdriet
Drs. P (Heinz Polzer)
Uit: Tante Constance en tante
Mathilde, 1999

Column
Nabij 25
Niet zonder elkaar
Zolang ik mij kan herinneren, voel ik een onbegrensde
fascinatie voor de natuur. Als klein jongetje kon ik
uren langs de sloot struinen op zoek naar verborgen
schatten. Steevast keerde ik huiswaarts met mijn
laarzen vol modder en een emmer vol stekelbaarsjes
en andere waterdieren.
Daar vulde ik vervolgens mijn aquarium met de
vangsten om ze te kunnen bewonderen. Zo kwam ik
er vrij snel achter dat wanneer je stekelbaarsjes samen
met een geelgerande watertor in één bak stopt, je
uiteindelijk één heel goed doorvoede kever overhoudt.
Ik leerde dat het leven niet kan bestaan zonder de
dood. Alles wat leeft, zal een keer sterven en met dat
sterven wordt er ruimte gemaakt voor nieuw leven.
In een ideaal scenario leven we een lang, gezond en
gelukkig leven en sterven we in alle rust als we er klaar
voor zijn. Zo was het niet voor mijn dochter Pien. Haar
leven was al over voordat ze haar tweede verjaardag
mocht vieren. Zeker geen ideaal scenario voor haar en
voor ons.
Nadat Pien overleed, heb ik vele uren in de natuur
doorgebracht. Ondanks een ernstig gebrek aan energie
liep ik kilometers alleen en ogenschijnlijk doelloos
door de bossen. Maar het had wel degelijk een doel,
al had ik dat toen niet door. Door buiten te zijn, alleen
met de bomen, de wind en alles daartussen, ging de
storm in mijn hoofd steeds meer liggen. Buiten zijn in
een groene omgeving verlaagt je stressniveau en laat
je hartslag en bloeddruk dalen, dat is al langer bekend.
Misschien hielp het mij ook wel omdat de natuur
niet oordeelt en geen vragen stelt. De natuur komt al
helemaal niet met goedbedoelde adviezen. De natuur
‘is’ alleen maar en meer hoeft ook niet.
De natuur liet mij zien dat ik net als haar mocht
stilstaan. Dat die rust essentieel is om later weer verder
te kunnen. Want hoe lang en koud de winter ook is,
hoe doods en troosteloos alles ook mag ogen, er komt
een moment waarop je voelt dat je weer verder kunt.
De energie die ergens diep ligt opgeslagen, wil eruit en
wil stromen.
In de natuur vond ik door letterlijk stil te staan ook haar
schoonheid na een periode waarin ik weinig oog had
voor het mooie om mij heen. Ik leerde opnieuw kijken
waardoor ik veel meer zag. Tijdens een wandeling
stond ik zo minuten lang oog in oog met een ree die
vervolgens mijn aanwezigheid negeerde en verderging
met het knabbelen aan blaadjes. Ik bleef staan toen ik
geritsel hoorde en zag een eekhoorn druk bezig met
het begraven beukennootjes. Ook hier trok het dier
zich na verloop van tijd niks meer van mij aan en ging
onverstoorbaar verder met wat ze aan het doen was.
Op die momenten leek het alsof de dieren mij wilde
zeggen: “Het is oké dat jij hier bent.”
Dat gevoel van verbondenheid met het andere leven
is nooit meer weggegaan. Want als de natuur ons
één ding leert, dan is het wel dat niets of niemand
alleen staat. Zoals de eekhoorn en de ree afhankelijk
zijn van de beuk, zo is de beuk afhankelijk van
het rodekoolzwammetje en vice versa. Ik kan hier
probleemloos een hele Nabij volschrijven over hoe
bijzonder relaties tussen soorten in de natuur werken,
maar daar is dit niet de plek voor. Waar het op
neerkomt is dat we niet zonder elkaar kunnen. Niet
zonder de natuur en niet zonder de mensen om ons
heen. Alleen samen komen we verder.
Jorik van der Hoeven
Jorik van der
Hoeven is vader
van Jitte, Pien
en Mannes.
Pien overleed
op 9 april
2016 aan een
aangeboren
hartafwijking. Ze
was toen nog
geen twee jaar
oud.
Jorik werkt bij een Natuureducatie Centrum en
geeft praktisch natuuronderwijs aan leerlingen uit
het (speciaal) basisonderwijs.

26 Nabij Persoonlijke verhalen
De natuur is mooier geworden
Jasper tegenover zijn broertje is komen te liggen. Ik kom
dagelijks bij mijn jongens en Gammy laat zich natuurlijk
lang niet altijd zien, maar als ik het even moeilijk heb
en wel een oppepper kan gebruiken richt ik mij tot mijn
jongens. Ik heb al de nodige keren gevraagd of ze me
even op konden vrolijken door Gammy langs te sturen
en elke keer als ik dat deed verscheen het muisje weer.
Ik heb altijd wel van de natuur kunnen genieten.
Regelmatig kon ik mij verwonderen over hoe de
natuur zich aanpast aan de jaargetijden. Het tot bloei
komen van bomen en bloemen, nadat ze in de winter
bijna dood leken. Ook kon ik mij verbazen over de
veelzijdigheid aan planten en dieren die er zijn en elk
hun eigen pad volgen. Sinds het overlijden van mijn
kinderen kijk ik echter met andere ogen na de natuur.
Nu zie ik dingen in de natuur vaak als een teken van
mijn kinderen. Alsof ze me willen laten weten dat ze er
gewoon nog zijn en mij in de gaten houden.
De eerste keer dat we zo’n signaal van de natuur
opvingen, was kort na de begrafenis van Joris. De
begraafplaats waar mijn jongens liggen bevindt zich
op een mooie, rustige, bosrijke plek. Het graf van Joris
lag nog bedekt onder de vele bloemen die er tijdens
de begrafenis neer waren gelegd. Samen met Jasper
brachten we Joris een bezoek, toen Jasper tussen de
bloemen ineens een muisje opmerkte. “Kijk eens mam,
een muisje. Dat is vast Joris die ons even gedag wil
zeggen”, was zijn reactie. En bij die ene keer bleef het
niet. Kort daarna verscheen het muisje weer, terwijl wij
bij Joris waren. “Mam, zullen we het muisje een naam
geven? Wat vind je van Gammy?”, was de reactie van
Jasper. Vanaf dat moment heet het muisje Gammy.
Nog steeds komt Gammy regelmatig langs, ook sinds
Zo is er ook sinds het overlijden van de jongens een
speciale connectie met roodborstjes. Ze duiken
regelmatig op, bij de monumenten van de jongens als ik
bij ze ben, of thuis in mijn tuin. Alsof ze me in de gaten
houden. Hoe vaak is het al niet voorgekomen dat er een
of, sinds het overlijden van Jasper, twee roodborstjes
op de heg, vlak bij hun monumentjes, op de uitkijk
zaten als ik aan kwam fietsen. Dit zijn even van die
momenten dat ik mijn jongens heel dichtbij voel en die
er voor zorgen dat er toch weer een glimlach op mijn
gezicht verschijnt. Ik kan het dan ook niet nalaten om ze
vriendelijk te begroeten.
Soms krijg ik ook echt het idee dat de jongens met me
aan het dollen zijn. Zondag 12 februari was weer zo’n
mooi voorbeeld. Ik zat even op mijn gemak bij mijn
jongens toen ik ineens, vanuit mijn ooghoek, Gammy
langs zag rennen. In volle vaart rende hij van het
monument van Joris, achter de andere monumentjes
langs, richting het monument van Jasper, gevolgd door
een roodborstje dat vrolijk achter hem aan vloog en
dezelfde route aflegde. Ik begon te lachen. “Zo, zijn jullie
mamma weer aan het dollen”, zei ik vervolgens tegen
mijn jongens.
Een ander bijzonder moment, waarbij de natuur
aan mij een signaal van mijn kinderen door mocht
geven, was in oktober 2019 waarop er twee prachtige
paddenstoelen groeiden op het monument van Jasper.
Op de begraafplaats, op het gedeelte waar de jongens
liggen, was nergens een paddenstoel te zien behalve
op het monument van Jasper. Daar stonden er twee.
Dicht tegen elkaar aan alsof de jongens mij wilden laten
weten dat ze samen waren en het goed hadden. De
paddenstoelen hebben er een paar weken gestaan en
groeiden uit tot hele mooie, grote exemplaren.

Persoonlijke verhalen
Nabij 27
Ik ben echter niet de enige die zo nu en dan een seintje
van mijn kinderen krijgt. Joris had een speciale band
met kikkers. Deze band is ontstaan toen Joris de kikkers
in de vijver van zijn opa Baard ontdekte. Altijd als Joris
bij opa Baard kwam, liep hij even richting de vijver en
keek of er kikkers te zien waren. Als Joris geluk had en
een of meerdere kikkers zich lieten zien, zwaaide Joris
enthousiast. Toen een paar jaar na het overlijden van
Joris zijn andere opa bloemen voor de jongens had
gekocht en deze in een emmer water in de garage klaar
had staan, om bij de jongens langs te brengen, zag
Joris zijn kans schoon. De volgende dag, toen opa de
bloemen uit de emmer haalde, bleek er ook een kikker
in de emmer te zitten. Voor opa was het duidelijk, dit
was een grapje van Joris.
Dit zijn slechts een paar voorbeelden van de bijzondere
tekens die de natuur mij geeft. Sinds het overlijden van
mijn jongens kijk ik met andere ogen naar de natuur.
Voor mij is de natuur er nog mooier op geworden. Ik zie
het nu als een manier waarop ik nog steeds met mijn
jongens kan communiceren.
Janet, mama van Jasper

28 Nabij
Persoonlijke verhalen
De natuur heeft genomen
De natuur heeft gegeven
De natuur heeft mijn lieve zoon teruggegeven, hij is na
vijf dagen drijvend op het water gevonden, zijn lichaam
verwoest, het vreselijkste wat ik niet wilde horen.
De natuur brengt alles samen
Na 18 dagen konden we de ceremonie voor hem
houden, die was ook middenin de natuur, het bos van
de natuurbegraafplaats in de provinciale grond waar
hij is opgegroeid. Mattijn was eindelijk bij ons, veel
(jonge) mensen, veel foto's tussen de bomen, muziek,
verhalen, herinneringen, de zon, de grote groene
libelle die een prominente rol opeiste in het publiek en
bij mij als moeder. De sfeer in het bos was verdrietig,
ongedwongen en zacht, omschreef een medewerker
van de begraafplaats. Daar ben ik zo blij mee, dat we
het zacht hebben gemaakt voor hem die dag, na zoveel
natuurgeweld wilde ik rust aan hem geven.
Mijn allerlaatste foto met Mattijn, op Schiphol voor zijn
vertrek
De natuur heeft mijn liefste Mattijn genomen, het
water was sterker dan hij. Mijn lieve grote sterke
sportieve zoon kon als goede zwemmer niet boven
komen, de boom onder water hield hem vast, dat
moet het geweest zijn. Mattijn was op wereldreis, hij
had twee vrienden met klem gevraagd te komen, om
ze te laten zien waar hij was. Ze hebben enorm veel
foto's gemaakt van de jungletochten in Thailand en de
laatste in Laos, met gidsen, afsluitend een kayaktocht.
Van de vier kayakken sloegen twee om, van de vier
inzittenden kwamen drie boven, Mattijn niet. Hij is vijf
dagen vermist geweest, vijf dagen van hoop. Ik kon en
wilde niet denken aan de ergste afloop in die dagen,
mijn sterke zoon was ergens op het land dacht ik,
maar waar?
De natuur maakt alles zachter
Daarnaast was er ook de shock van de ramp waar we
in beland waren. Mattijn als kind, broer, vriend en beste
vriend is niet meer hier. Ik kon het woord overleden
maandenlang niet uitspreken. De eerste lente in 2019
zag ik als een berg tegenop, daar kon ik niet van
genieten in zoveel verdriet. Als tegenwicht heb ik toen
veel planten gehaald, om het zachter te maken en niet
alleen maar te vechten. Toen zag ik voor eerst af en
toe weer de schoonheid van bloei en groei. Wat heb
ik het water gehaat, waar ik water zag, dacht ik aan
zijn wrede dood. De zee die ik zo waardeerde moest
het ontgelden in mijn boosheid, de zee sprak terug
en zei dat ze mijn zoon ook had teruggegeven, mijn
boosheid werd er stil van. Veel later heb ik een paar
bloemen gestrooid in de Waddenzee, op de sterfdag
van Mattijn hebben we als gezin bossen rozen een voor
een in de Noordzee gestrooid, we stonden middenin
het water, om de rozen mee te laten nemen door de
zee. Het was ook zo symbolisch daar te staan, om zo
de hardheid wat zachter te maken. Wat heb ik vele
lange looptochten gemaakt door de plaatselijke natuur,
waar alles doorging, tegen alle doodsheid in, de vier
seizoenen zich steeds weer voltrekken.

Persoonlijke verhalen
Nabij 29
De natuur spreekt
Wat heb ik veel bijzondere mooie opmerkelijke
momenten beleefd, waar ik Mattijn ontmoette, voelde,
sprak, hoorde in mijn beleving. De klapperende uil die de
aandacht trok hoog in de boom en me wijs aankeek; de
klepperende specht op zijn geboortedag bij de ingeving
dat ik het zacht mag maken op die dag; de witte veertjes
voor mijn voeten (in begin inspecteren of ik een dode
vogel zag); de libelle bij de achterdeur en de volgende
ochtend op het hout wat ik ga verven, de vlinder (want
je doet nooit 2x hetzelfde teken liet je weten) op het pad
bij de voordeur die bleef zitten toen ik hem aanraakte;
toen we terugkwamen van bezoek aan Mattijns vriendin;
tijdens een fietstocht mijn maatje, wiens vader drie
maanden na Mattijn overleed en voor wie de vlinder
symbolisch is, voor me uit fietste en er uit de berm heel
veel vlinders en libelles opstegen (tegelijk was nieuw).
Wat kijk ik nu anders naar de natuurelementen, alsof
de grassen groener zijn, de struiken voller, de bloemen
uitbundiger, de bomen intenser, de luchten ruimer. In de
tekenen van de natuur is de aanduiding zacht ontstaan,
wat me zo helpt in de rauwe rouw.
Monique Hoogeveen
Roan en natuur
Roan was als klein kind altijd al graag buiten. In 2015
werd een hersentumor geconstateerd, daardoor nam
de natuur een steeds belangrijkere plek in. Hij kon toen
niet meer zo genieten van speeltuinen en pretparken,
want hij kon niet zo goed tegen de drukte en de
prikkels. Hij genoot des te meer van een boswandeling
of fietstochtje. Elke weekend trokken we erop uit naar
het strand, de duinen of het bos.
Op een gegeven moment kon hij niet meer de hele dag
op pad, dus gingen we vaak naar het Bentwoud, bij ons
in de buurt. Lekker op de fiets of wandelend en dan
frisbee, picknick en vogelboek mee. Toen Roan zieker
werd nam zijn zicht af en raakte hij verlamd. Ik nam
hem dan op de rolstoelfiets mee naar het Bentwoud.
Ook toen hij niets meer zag voelde hij dat we er bijna
waren en begon hij te stralen als we de heuvel af reden
het Bentwoud in. Ik fungeerde als zijn ogen en vertelde
over elk blaadje, vogeltje of konijntje wat ik zag. Hij
ontspande en zat glimlachend te genieten van de wind
en de zon op zijn toet. We stopten altijd ergens voor
een fruitje op een bankje, want dat vond Roan altijd
extra leuk. Eén bankje in het Bentwoud heet voor ons
dan ook het ‘bananenbankje’.
lekker hardlopen en dan even bij ‘hem’ zitten met
mijn thermoskan thee. Ik ervaar vaak dat de zon even
tussen de wolken door piept als ik daar zit. Ik ben ervan
overtuigd dat Roan mij dan even gedag komt zeggen. Ik
voel daar zijn aanwezigheid om mij heen en ik praat in
het Bentwoud ook altijd fijn met hem…. zeker als hij dan
voor mij gaat schijnen.
Bianca Slagter
Na het overlijden van Roan in 2019 is de natuur voor
ons een toevluchtsoord en komen wij heel vaak in het
Bentwoud. We hebben er zelfs in het Kinderbomenbos
een boom geplant voor hem. Ik ga daar vaak heen,

30 Nabij Persoonlijke verhalen
Noah’s boom
Onze zoon Noah is op 5 januari 2022 plots
overleden door een status epilepticus. Hij mocht
maar achttien jaar worden.
Noah was een Scout in hart en nieren en had
veel vrienden. Zijn urne staat bij ons thuis en niet
op een begraafplaats. Toch wilden we een plekje
creëren waar zijn vrienden naartoe kunnen gaan
om hem te herdenken.
Boslucht
Bos
Lopen
De ene voet voor de andere
Het licht door de bladeren
Inademen en weer uit-
Lucht
Het hielp
Soms
Een beetje
Als ik bijna stikte
Door de naderende dood
Van ons kind
Bos
Lopen
De ene voet voor de andere
Het licht door de bladeren
Inademen en weer uit-
Lucht
Vlakbij ons is er een klein natuurgebiedje: de
Begijnenakker dat we met een aantal mensen
op vrijwillige basis onderhouden. De Scouts
komen er ook regelmatig spelen op de zondagse
vergaderingen. We hebben in een grote
eikenboom een klein beetje van zijn as verstopt in
de stam en daarover een metalen plaatje met zijn
naam en Scoutstotem Schrandere Agame alsook
zijn naam bij de leiding Broer Wolf.
Er hangen ook beschilderde bordjes en een
handige vriend van Noah heeft een mooie bank
gemaakt bij de herdenkplek.
Een vriendin schreef de mooie woorden: ‘Hij zal
getuige zijn van vele verhalen, bewaarder van
geheimen. Hij zal meegroeien in een sterke boom
die alle stormen kan trotseren. Hij zal inspireren
zoals hij altijd deed. Een troostplek voor velen.’
Peggy, mama van Noah
Het helpt
Soms
Een beetje
Als ik dool
In een wereld
Zonder ons kind
Irma van Leeuwen

Persoonlijke verhalen
Nabij 31
Leegte
Kilometer na kilometer fiets ik de leegte weg. Wind en
regen zijn mijn bondgenoten. Wind en regen zijn niet
bang voor leegte. Langzaam ervaar ik leegte in mijn
hoofd. Mijn lege hoofd compenseert de pijnlijke leegte
in mijn ziel. Ik bestrijd leegte met leegte.
Dan, zomaar, is daar een mooi stuk land. Een mooi stuk
land vol met volkstuinen! Volkstuinen in vele soorten
en maten, allemaal hun eigen stijl. Wat voelt dit fijn. Het
voelt als een inzicht, een helder ogenblik in de chaos
van de lege leegte.
Het wordt honderd vierkante meter land, alleen van mij,
van mij alleen. Honderd vierkante meter weerbarstige
natuur. Kom maar op natuur, daag me maar uit.
Mijn tuin is geduldig. Mijn tuin kan mijn boosheid aan,
heeft plaats voor mijn verdriet. Ze wordt mijn partner in
de leegte. Ze begrijpt mij zonder woorden. Accepteert
mijn heftige emoties, is er niet bang voor.
Maar de natuur heeft altijd het laatste woord, hoe
moeilijk ook, ik accepteer dat ik geen controle heb.
En dan… langzaam groeit er iets in de lege leegte.
Mijn tuin en ik, voor eeuwig bondgenoten.
De leegte wegfietsend
De leegte wegfietsend, kilometers lang,
willen wind en regen mijn zware leegte verlichten.
Maak mijn hoofd dan leeg, laat me zwichten.
Pijnlijke leegte in mijn ziel maakt me bang.
Ik voel in de lege leegte een geleide hand.
Zie mooie tuinen om me heen,
het voelt als een welkom, heel sereen.
Er komt langzaam richting in mijn niemandsland.
Honderd vierkante meter, alleen van mij.
De weerbarstige natuur daagt me uit,
kom maar op met je boosheid, ik sta aan je zij.
Mijn tuin en ik, voor eeuwig verbonden.
Zij begrijpt mij, verzorgt mijn wonden,
we zijn bondgenoten in mijn niemandsland.
Joke Wildschut
Joke Wildschut

32 Nabij
Persoonlijke verhalen
Wereldlichtjesdag,
11 december 2022
Bij terugkomst bleek vriend E. in gesprek te zijn met een
vrouw. Ik wilde hem niet storen. Ik keek wat rond en
zag een jonge vrouw staan, ook alleen op dat moment.
Ik sprak haar aan met de " lastige vraag", in welke
rol zij hier was. Ze is moeder van twee stil geboren
dochtertjes, sterrenkindjes noemde ze hen later. Toen
ik haar vroeg naar haar naam bleek ze ook Iris te heten,
net als mijn overleden dochter. Wat bijzonder! Zo
raakten we heel gemakkelijk met elkaar in gesprek. Over
haar verlies, hoe de omgeving daarop reageert, werk,
vriendinnen en familie. Over en weer vertelden we
daarin onze ervaringen.
Voor het eerst na het overlijden van Iris in februari
2021, had ik besloten naar de Wereldlichtjesdag
bijeenkomst in Middelburg te gaan. Deze avond werd in
de prachtige Oostkerk georganiseerd. Gelukkig kon ik
er samen met een vriend die zijn zoon drie jaar geleden
verloor, heen gaan. Doordat het parkeren in de buurt
lastig bleek, was ik later binnen dan hij. Het noemen
van de namen van onze kinderen was al voorbij toen ik
binnen aan kwam. Maar bij de deur wachtte iemand mij
op met het lichtje voor Iris, ze benoemde het ook zo:
"Jij komt voor Iris". Dat voelde zo goed, zo welkom.
Het was een prachtige, sfeervolle en natuurlijk ook
emotionele bijeenkomst, waarin een lied, toespraak
en mooi gedicht een goede plek hadden. Wij konden
onze lichtjes en foto's op een grote tafel in ons midden
plaatsen. De aankleding van het geheel vond ik warm
en verzachtend.
Na de ceremonie werd de gelegenheid gegeven om
ongedwongen met elkaar een drankje te drinken en
zo contact te hebben met lotgenoten. Ik vond dat een
lastig moment, met wie kom ik in gesprek, wat zeg of
vraag ik? Ik kwam de fotograaf tegen en raakte met haar
in gesprek.
Ze vroeg of ze een foto mocht maken van mijn handen
met daarin het lichtje.
Toen vertelde zij iets over haar broer en gebeurde er
iets heel bijzonders. Ik vroeg hoe haar broer heette en
hij bleek de oncoloog van mijn Iris te zijn. Hoe toevallig!
Ik vertelde haar dat we hem bij het nagesprek Happy
Socks, met hamburgers erop cadeau hadden gedaan.
Omdat Iris, wanneer ze een nare behandeling of
moeilijk gesprek had gehad, zichzelf vaak op pizza
of hamburger trakteerde. Dat hielp haar om weer te
genieten. Dus die sokken pasten goed bij wie Iris was.
Op de verjaardag van Iris uit Middelburg kwam haar
broer op visite, deed zijn schoenen uit ..en hij had
de Happy Socks aan! Zo kon zij vertellen over onze
bijzondere ontmoeting in de Oostkerk, over mijn Iris,
zijn patiënt. Natuurlijk herinnerde hij zich haar goed. Hij
als arts die ook een zus had die ook Iris heet, ongeveer
dezelfde leeftijd..
Maar natuurlijk ook gewoon omdat mijn Iris ook
onvergetelijk is

Gedicht
Nabij 33
Eén zwaluw
Jij,
jij was een zwaluw,
de eerste zwaluw,
en je maakte zeven zomers
zonder één winter ertussenin.
Toon Tellegen

34 Nabij
Column
Tijd genoeg komt meestal te laat
Mijn manier van leven is enorm veranderd door Mike’s
overlijden. Waar ik vroeger vaak met de toekomst bezig
was, leef ik nu meer bij de dag. Het leven is nu! Er is
geen garantie op morgen. Wat ook anders is, is dat ik
me veel minder druk maak om kleine dingen. Vreemde
uitdrukking is dat trouwens, want wat verstaat men
eigenlijk onder kleine dingen? Mijn ervaring is dat kleine
dingen niet bestaan, want het zijn juist de kleine dingen
die ik het meest mis. Ik mis Mike’s glimlach, zijn appjes
en zelfs zijn gemopper op mijn ‘kattengejank’, als ik aan
het zingen was. Dat zijn nu de mooiste herinneringen,
terwijl ze vroeger gewoon bij de kleine dingen van het
leven hoorden. Nu is echter niks meer gewoon!
Wat ook heel vreemd is sinds Mike’s overlijden, is
dat de tijd tussen toen en nu tegelijkertijd snel én
langzaam voorbij is gegaan. Ik weet soms oprecht
niet of ik moet zeggen dat het ‘al’ vijf jaar geleden
is, of ‘pas’ vijf jaar geleden. Het voelt vaak alsof het
gisteren was dat we geen hartslag meer zagen op zijn
hartmonitor, dat we zijn kist moesten sluiten en dat we
moesten toekijken hoe diezelfde kist langzaam in de
koude, donkere grond verdween. Maar tegelijkertijd
voelt het alsof het een mensenleven geleden was. We
waren toen heel andere mensen, mensen met totaal
andere verlangens en prioriteiten, en een compleet
ander begrip van leven en dood.
Dat normale niet meer als gewoon zien, heb ik ook met
de natuur. Sinds Mike’s overlijden hóór ik de vogels, zíe ik
de bloesem, terwijl ik dat soort dingen vroeger niet echt
in me opnam. Leven vanuit de verwondering, alsof ik
dingen voor de eerste keer beleef, voegt waarde toe aan
mijn leven. De mens zou eigenlijk veel vaker even bewust
stil moeten staan, in plaats van alleen maar te rennen en
te vliegen en te leven met de tijd.
Marathon
Ik verwacht dat de tijd tussen nu en mijn eigen sterfdag
ook zowel snel als langzaam voorbij zal gaan. Het leven
is een sprint, een knip van de vingers, maar tegelijkertijd
is het ook keihard ploeteren en een lange vermoeiende
marathon, waar maar geen einde aan lijkt te komen. De
kortheid van het leven zie je pas achteraf, terwijl je de
traagheid van het leven meer in het moment ervaart.
Zandloper
Tijd, dat is ook al zo’n raar begrip. Aan de ene kant is het
een duidelijke term. Een minuut is 60 seconden, een
uur 60 minuten, een dag heeft 24 uur. Niets onduidelijks
aan, toch? Maar aan de andere kant is tijd ook één groot
mysterie, want niemand weet wanneer zijn zandloper of
die van zijn geliefden leeg zal lopen. En toch leven we
allemaal alsof we alle tijd van de wereld hebben. Dat is
jammer, want Mike en wij hebben op de harde manier
moeten leren dat ‘tijd genoeg’ meestal te laat komt!
Ik vind die ambiguïteit van het leven enorm boeiend.
Het besef hiervan helpt me ook in het dragen van mijn
verdriet, door me te realiseren dat wat nu te zwaar voelt
om te dragen, morgen wellicht een beetje lichter aan kan
voelen. En zo ga ik verder met mijn marathon. Stap voor
stap, dag voor dag. Tot het moment dat ik weer bij Mike
zal zijn.
Ik ben Marianne Webster, geboren in 1970. In maart 2018 overleed mijn enig
kind Mike, een kerngezonde, lieve en ambitieuze jongeman van 18 jaar. Hij
overleed binnen een etmaal aan de meningokokbacterie. Sinds 2004 ben ik
mantelzorger van mijn man Jerry (chronische leukemie). Daarnaast werk ik als
docent doktersassistent en als columniste en redactrice bij de lokale omroep
RTV Borne. In mijn vrije tijd fotografeer ik graag. Ik droom ervan ooit een
boek te schrijven over mijn lieve jongen, waar ik nog zo graag langer van had
willen genieten!

Tien vragen
Nabij 35
Tien vragen aan een lotgenoot
Coby Kampert beantwoordt tien
vragen over Mark. Mark Aaron
Klingens is de zoon van Coby en
haar ex-echtgenoot Wout Klingens.
Hij is geboren op 9 september 1977
en overleden op 30 juli 2019 aan de
gevolgen van een hersentumor.
1. Wat waren vijf typerende eigenschappen van
Mark?
Hij was lief en zorgzaam, hij stond altijd voor een
ander klaar. Daarnaast was hij erg sociaal en had
daarom ook veel vrienden. Hij was ook erg onzeker
en kon nog wel eens uit de bocht vliegen als hij zich
aangevallen voelde en daar had de hersentumor op
het laatst ook vat op. Maar hij was ook principieel, als
hij zijn woord gaf dan kon je er ook op vertrouwen.
2. Wat is je dierbaarste herinnering aan Mark?
Hij vroeg zich af of ik wel in de hemel zou komen,
vanwege mijn ongeloof. Hij heeft navraag gedaan bij
een vriend die op het Seminarie zat.
3. Wat waren de lievelingsactiviteiten van Mark?
Gamen, zijn kat, zijn werk en hij heeft veel gereisd.
4. Wat vond je een fijne reactie na het overlijden
van Mark?
Na de begrafenis kwam er iemand uit de kerk naar
me toe om te vertellen dat ze wist hoe zielsveel hij
van me hield en dat ik altijd bezorgd over hem was.
5. Waar had je veel steun aan?
Aan een moeder die haar zoon 10 jaar eerder had
verloren. Zij kon goed aanvoelen hoe ik me voelde.
6. Wat heeft je verwonderd?
Dat ik toch door kon gaan met leven, zij het
haperend.
7. Waarin ben je veranderd?
Ik zie dingen nu heel anders, ben milder geworden,
stel minder eisen aan mezelf en doe regelmatig
een stapje terug. Vroeger was ik een doordouwer
en volhouder maar nu probeer ik niet meer tegen
windmolens te vechten.
8. Wat geeft je houvast in het leven?
Ik ben gelovig geworden, zie daardoor heel
mooie dingen en heb daardoor hartverwarmende
vriendschappen opgebouwd.
9. Wat is je ‘boodschap’ aan ouders die onlangs een
kind verloren?
Het is nu rauw, het doet pijn en dat blijft voorlopig zo,
maar uiteindelijk gaan de scherpe randjes eraf.
10. Wat heb je als positief ervaren na het overlijden
van Mark?
Ik heb mijn bedrijf verkocht en gekozen om te
scheiden. Ook heb ik mensen leren kennen waar ik
anders nooit belangstelling voor had gehad, terwijl ze
ontzettend de moeite waard zijn.

36 Nabij
Verbonden Broers en Zussen
Verbonden Broers en Zussen
Wij zijn Suzanne, Liselotte, Kim, Hanna, Lieke en Thom
van Verbonden Broers en Zussen.
Net als jullie zijn ook wij op veel te jonge leeftijd onze
broer of zus verloren. En ook wij hebben ervaren dat
rouw hard werken, eenzaam en ontzettend verdrietig is.
Maar ook ervaren wij, dat wij als broers en zussen, vaak
een ‘vergeten’ doelgroep zijn.
Daarom vinden wij het zo belangrijk dat er een plek is,
waar jij met al jouw vragen, emoties, rouw en verhalen
mag zijn. Een plek waar wij elkaar als lotgenoten
mogen helpen, steunen en laten voelen dat we niet
alleen zijn. Vragen en onderwerpen die wij veel voorbij
zien komen zijn:
• Ik heb nooit afscheid kunnen nemen.
• Rituelen voor herdenking
• Hoe ga ik om met het verdriet van mijn ouders?
• Hoe kan ik omgaan met verdriet maar tegelijkertijd
doorgaan met leven?
• Ik voel mij onbegrepen door mijn omgeving.
• Identiteitsproblemen.
We hopen je snel te mogen ontmoeten ♥
Vind ons op:
Facebook.com/verbondenbroersenzussen
Instagram.com/verbondenbroersenzussen
Verbondenbroersenzussen@oudersoverledenkind.nl
verbondenbroersenzussen.nl
Online besloten community voor broers en zussen
Speciaal voor iedereen die het fijn vindt om in contact
te komen met andere broers en zussen is er onze
besloten community. Een plek waar je jouw verhaal
met andere broers en zussen kunt delen, waar je
vragen kunt stellen, mooie foto's of gedichten kunt
plaatsen. Kortom, een veilige plaats waar jij met jouw
rouw terecht kan, zonder dat andere mensen in jouw
omgeving dit kunnen zien.
Zoek voor de community via Facebook op: Community
Verbonden Broers en Zussen.
Activiteiten
Wil je praten over jouw verlies met andere lotgenoten?
Hier is alle ruimte voor tijdens de activiteiten die wij
voor lotgenoten organiseren. Benieuwd naar deze?
Houdt dan onze sociale media in de gaten.
Het verhaal van een lotgenoot
Ageeth verloor haar zus aan de gevolgen van kanker
‘’Zonder haar is het leven te doen, maar ik vind het hard
werken.’’ Het zijn de woorden van de 52-jarige Ageeth
uit Groningen, die haar zus Connie in 2017 verloor. Zij
had toen de leeftijd die Ageeth nu heeft. ‘’Op 3 januari
2023 ben ik ouder dan mijn grote zus is geworden. De
gedachte dat zij op mijn huidige leeftijd te horen kreeg
dat geen sprake was van een longontsteking, maar dat uit
de scan was gebleken dat er sprake was van een primaire
tumor in de longen met inmiddels een metastase in de
lever en diverse uitzaaiingen zodat behandeling niet meer
mogelijk leek, blijft onwerkelijk.’’
Het slechte nieuws kwam in september 2017. Op de
zesde van die maand hadden de zussen de as van hun
recent overleden vader verstrooid. Connie had al een
aantal maanden last van hoestbuien. Na onderzoek en
antibioticakuren moest Connie een nacht in het ziekenhuis
worden opgenomen. Ageeth vond dat zorgelijk. ‘’Maar

Verbonden Broers en Zussen
Nabij 37
en stoer persoon was, een lief persoon, een kwetsbaar
persoon, iemand die gewend was de touwtjes in handen
te hebben en te houden.’’
Eind november kwam de grootste nachtmerrie uit. De
uitzaaiingen hadden Connie haar hoofd bereikt. Weer
werd haar de keuze voorgelegd tussen stoppen of
doorgaan met behandelen zonder perspectief op herstel.
Nog ziet Ageeth haar zus voor zich, met haar grote bruine
ogen tussen de witte ziekenhuislakens. ‘’Vol verdriet en
onmacht. Ik zag dat ze in de war was.’’ Uiteindelijk volgde
een intiem gesprek:
Links Connie en rechts Ageeth
ik stelde mij gerust door me voor te houden dat mijn
onrust voortkwam uit het onverwachte overlijden van mijn
vader’’. De zussen spraken af dat Connie de volgende dag
zou appen wanneer aangekondigd zou worden dat de
uitslagen bekend worden.
Ageeth vertelt: ‘’De volgende dag werd het 10.00 uur,
12.00 uur, 14.00 uur. Ik had al drie afspraken afgezegd en in
overleg met Connie zou ik wel naar de vierde gaan. Deze
duurde maar een half uurtje. Na afloop zag ik vier gemiste
oproepjes en vijf appjes: ‘Aag, kom je?’ Ik belde haar en
het eerste wat ze zei was: ‘Aag, ik ga dood.’ De grond
verdween onder mijn voeten.’’ Connie besloot dat ze geen
behandeling wilde die slechts haar leven zou verlengen.
De kans op herstel was er niet en ze wilde niet dat anderen
haar zouden herinneren als een hulpbehoevend iemand
of als iemand die om aandacht vroeg.
Pijnlijke reacties van anderen
Connie was namelijk volgens Ageeth een stoere zus. Zo
leefde Connie begin jaren negentig een aantal jaar in
Thailand en kreeg daar haar zoon Ruben. ‘’Ik vond dat zo
ontzettend stoer en begreep niet hoe gemakkelijk ze haar
weg daar leek te vinden.’’ Jaren later vertelde Ageeth aan
haar zus hoe ze haar bewonderde en een mooi gesprek
tussen de twee volgde. Het zorgde ervoor dat er sindsdien
meer gelijkwaardigheid was en ze deelden gemakkelijker
lief en leed met elkaar in de jaren die volgden. De zussen
begrepen elkaar goed en Ageeth kon het ook goed
begrijpen dat Connie uiteindelijk geen behandeling wilde
om haar leven te verlengen. ‘’Ik vond dat logisch. Anderen
niet persé. Ze wilde geen gelimiteerde verlenging zonder
kwaliteit van leven, niet omdat ze iedereen zomaar in de
steek wilde laten maar omdat zij in haar leven een krachtig
‘Je hebt toestemming nodig om te gaan, hè zus?’
‘Ja’.
‘Je mag gaan’.
Connie overleed op 30 november.
Alles ging door
Op 6 december, precies drie maanden na het uitstrooien
van de as van hun vader, volgde de uitvaart van Connie.
Ze is 52 geworden. Sinds het overlijden van Connie is
Ageeth gestart met fotografie. Ze gaat vaak met haar hond
op avontuur om roodborstjes en eekhoorntjes op beeld
vast te leggen. Maar soms voelt ze zich ook plotseling
overvallen door een gevoel van zwaarte en verdriet, vooral
in perioden waarin ze zich afvraagt waar de tijd toch blijft.
Het lijkt dan volgens haar alsof haar proces haar even
terugfluit.
‘’En dan, wetend dat ik me moet overgeven aan de
zwaarte om daarna weer verder te kunnen, hoor ik
de laatste woorden van mijn vader: ‘Maak er wat van
dochtertje, je bent het het leven verplicht’.’’ En ook
bemoedigende woorden van haar zus klinken in haar
hoofd. Juist omdat Ageeth van haar zus en vader heeft
geleerd wat onvoorwaardelijke liefde is, komt ze er
naar eigen zeggen doorheen. ‘’Dan lukt het zelfs wel
weer me gelukkig te voelen. Want ik heb het gekend,
onvoorwaardelijke liefde.’’ Het is voor haar zoals de eerste
woorden van dit verhaal: het leven zonder Connie is te
doen, maar het is hard werken.
Dit artikel is geschreven door Hanna, lotgenoot en
journalist.
Oproep: Voor deze rubriek ‘Lotgenoten’ zijn wij op zoek
naar anderen die een broer of zus zijn verloren. Wil jij
ook jouw verhaal vertellen? Mail dan kort wie je bent en
wie je moet missen, naar:
verbondenbroersenzussen@oudersoverledenkind.nl.

38 Nabij
Agenda
Agenda Activiteiten OOK
Raadpleeg voor wijzigingen en aanvullingen de actuele agenda op de website www.oudersoverledenkind.nl/agenda.
Daar vind je ook meer informatie over de activiteiten en kun je je aanmelden voor een activiteit.
zaterdag 1 april
Wandelen met lotgenoten in
Nijmegen
Van: 10.30 - 12.00
Geef je op via de website
zaterdag 1 april
Workshop voelsteentje maken
- Bolsward
Van: 13.30 - 16.30
Waar: Achter de Smeden 14, Bolsward
maandag 3 april
Online rouwcafé
Van: 19.00 - 20.15 uur
DITMAAL OP MAANDAG. OOK nodigt
je uit. Geef je op via de website.
zaterdag 15 april
Wandeling bij de Slangenburg in
Doetinchem
Van: 10.15 – 12.30 uur
Waar: Kasteel Slangenburg,
Kasteellaan 6, Doetinchem
zaterdag 15 april
Workshop Dotpainting op porselein
bij DotsAround, Zwolle
Tijd: 13:30 - 16:00
Waar: DOAS De oude
ambachtsschool,
Seringenstraat 42, Zwolle
dinsdag 18 april
OOK -rouwcafé Hilversum
Tijd: 16:00 - 18:00
Begraafplaats Bosdrift,
Bosdrift 12, Hilversum
zaterdag 22 april
Wandeling Zeisterbos
Tijd: 13.30 – 15.30
Waar: Pannekoekenhuis
’t Jagershuys, Jagersingel 15 Zeist
zondag 23 april
Lezing Elsbeth Kuysters: ‘Verlangen,
loslaten, voortleven’
Tijd: 13:45 - 17:00
Het Buitenhuis,
Buitenhofdreef 274, Delft
dinsdag 2 mei
OOK online rouwcafé
Tijd: 19:00 - 20:15
zaterdag 6 mei
Wandelen met lotgenoten in
Nijmegen
Tijd: 10:30 - 12:00
Geef je op via de website
zaterdag 13 mei
Platform 'Alleen verder'
Tijd: 19:00 - 20:15
Waar: online
zaterdag 20 mei
Wandeling bij de Slangenburg in
Doetinchem
Tijd: 10:15 - 12:30
Waar: Kasteel Slangenburg,
Kasteellaan 6, Doetinchem
zaterdag 3 juni
Wandelen met lotgenoten in
Nijmegen
Tijd: 10:30 - 12:00
Geef je op via de website
maandag 5 juni
OOK online rouwcafé
Tijd: 19:00 - 20:15
zaterdag 17 juni
Wandeling bij de Slangenburg in
Doetinchem
Tijd: 10:15 - 12:30
Waar: Kasteel Slangenburg
zaterdag 1 juli
Wandelen met lotgenoten in
Nijmegen
Tijd: 10:30 - 12:00
Geef je op via de website
dinsdag 4 juli
OOK online rouwcafé
Tijd: 19:00 - 20:15

Oproepen
Nabij 39
OPROEP
THEMA NABIJ 2023-3
‘ROUW IN JE LIJF’
Rouwen is hard werken. Intens verdriet heeft impact
op je lichaam, we weten het als lotgenoten als geen
ander. Er bestaat zelfs een gebrokenhart-syndroom.
In dit nummer willen we graag van jullie horen
hoe je die fysieke kant van de rouw hebt ervaren.
De pijn, de verwarring, de boosheid wellicht, het
verdriet. Hoe vertaalde zich dat in je lijf? Heb je je lijf
verwaarloosd en verdoofd met bijvoorbeeld alcohol
of teveel eten? Of heb je juist voor je lijf gezorgd?
Was er nog plek voor warmte en intimiteit, of was je
afgesloten van elkaar? Was je lijf ook troost of steun?
Als je lijf gespannen en vast zat, hoe kon je weer
ontspannen, wat was daarbij helpend? En wie heeft
je geholpen?
Stuur je verhaal in een Word-bestand van
maximaal 800 woorden, als je wilt met een foto,
vóór 15 mei 2023 naar
redactie@oudersoverledenkind.nl
OPROEP
THEMA NABIJ 2023-4
Feestdagen en herdenkingsdagen
Een paar weken voor Kerst vertelde de acteur
Richard E. Grant op Instagram hoe moeilijk
hij het vond om de kerstboom op te tuigen,
na het overlijden van zijn vrouw. Er kwamen
honderden reacties van anderen in de rouw die
dit herkenden. Het verlies van je kind maakt van
alle vrolijke en gezellige feestdagen een opgave.
Want juist op een feestdag word je met je neus
op je verlies gedrukt. Dat geldt misschien nog wel
sterker voor verjaardagen (die van je kind of van
een ander gezinslid) en andere dagen waarop je
je kind herdenkt.
Voor de laatste Nabij van 2023 willen we graag
van jullie weten hoe je daarmee omgaat. Laat je
feestelijke momenten liever aan je voorbijgaan?
Zijn er manieren waarop je het verlies van je kind
hebt ingepast, heb je nieuwe rituelen ontwikkeld?
Vertel ons erover.
Stuur je verhaal in een Word-bestand van
maximaal 800 woorden, als je wilt met een
foto, vóór 15 augustus 2023 naar redactie@
oudersoverledenkind.nl
ALGEMEEN
Mocht je buiten de thema’s om iets willen schrijven voor Nabij, ben je welkom dit te doen. Houd hiervoor ook
een maximum aan van 800 woorden, plus eventuele foto’s. Op basis van de beschikbare ruimte zullen we je
bijdrage plaatsen.
CONTACTGEGEVENS OOK
• Financiën:
penningmeester@oudersoverledenkind.nl
• Ledenadministratie en abonnement:
ledenadmin@oudersoverledenkind.nl
• Bestuurszaken:
bestuur@oudersoverledenkind.nl
• Lotgenotencontact:
directhulplijn@oudersoverledenkind.nl
• Landelijke Dag:
landelijkedag@oudersoverledenkind.nl
• Redactie:
redactie@oudersoverledenkind.nl
• Ouderweekend:
ouderweekend@oudersoverledenkind.nl
• Overige vragen:
info@oudersoverledenkind.nl

40 Nabij
Vereniging Ouders Overleden Kind
info@oudersoverledenkind.nl
www.oudersoverledenkind.nl