Succulenta April 2023

Succulenta jaargang 102 (2) 2023 

2 

April 2023 

Jaargang 102 

ISSN 0039-4467 

49

Bijvangst 

Ben Wijffelaars 

In het augustusnummer 2022 van Succulenta 

opent Andre van Zuijlen een nieuwe 

rubriek “Herinneringen aan….”. Hij doet 

een oproep om kopij te leveren met als 

onderwerp: je mooiste herinnering aan een 

bepaalde plant of foto. Daar hoefde ik niet 

zo lang over na te denken, ware het niet 

dat Peter Knippels in de laatste Succulenta 

het gras voor mijn voeten weggemaaid 

heeft door een gedegen artikel te publiceren 

over de trots van Namibië, de Welwitschia 

mirabilis. Laat ik mijn teleurstelling 

even uitleggen. Alweer lang geleden, mei 

2006, vlogen mijn echtgenote en ik, met 

Air Namibia in wereldberoemd gezelschap 

naar Windhoek, de hoofdstad van Namibië. 

Wereldberoemd omdat wij, slechts gescheiden 

door een kartonnen wandje tussen de 

First- en Economy class, pal achter Angelina 

Jolie zaten. Niet van belang maar het geeft 

natuurlijk wel wat extra jeu aan de herinnering 

waar Andre zo op zit te wachten. In 

de ‘Flamingo’, de glossy van Air Namibia, 

stond een oproep om foto’s in te sturen 

van de unieke flora en fauna van Namibië. 

Wij waren amper terug op Schiphol of mijn 

mooiste foto lag al op het hoofdkantoor in 

Windhoek. Een groepje minuscule wantsen, 

Probergrothius sexpunctatus, die alleen maar 

kunnen overleven op een welwitschia, doen 

zich tegoed aan de bloemknoppen ervan. 

Drosera cistiflora 

Ze lieten zich mooi fotograferen, van onder, 

van boven en van opzij en dat op een plant 

die nagenoeg alleen maar in Namibië voorkomt 

(op een klein stukje Angola na). Veel 

unieker kun je het toch niet krijgen! En dan 

nu ook op de vensterbank van Peter Knippels! 

U begrijpt dat dat voor mij tenenkrommend 

is. Mijn vrouw noemt het jaloezie, 

maar ze heeft het wel vaker mis. 

Maar goed, wij moesten nog naar Etosha. 

Ik wist toen natuurlijk nog niet dat ik bijna 

dezelfde dag nog mijn revanche op Peter 

Knippels zou krijgen. Binnendoor naar Outjo 

kom je dan op de D2467 langs de farm van 

de familie Strobel in een gat, nog kleiner 

dan een gehucht, met de onuitsprekelijke 

naam Otjihaenamaparero. Op hun terrein 

liggen uitgestrekte geërodeerde zandsteenplateaus 

met daarin duidelijk herkenbare 

afdrukken van Dinosauruspoten. Voor de 

kenners: drietenige dino’s uit de Therapoda-familie. 

Vijf centimeter diep en voor het 

gemak met witte verf omkaderd, grrr. Toen 

ik wat verder kuierde, op zoek naar mogelijke 

succulenten, zag ik tot mijn verwondering 

in deze dorre zandwoestijn tussen twee 

rotsplaten kristalhelder water naar buiten 

sijpelen over en langs een breed uitgestoelde 

zonnedauwplant van zo’n 20 cm breed. 

Niet wat je verwacht als je naar lithopsen 

aan het zoeken bent, maar wel heel erg 

mooi. Ik gokte erop dat het Drosera capensis 

zou kunnen zijn, een veelvoorkomende 

‘vleeseter’ in Zuidelijk Afrika. Om zekerheid 

hierover te krijgen is er dan maar één adres: 

Kirstenbosch Botanical Gardens in Kaapstad. 

Tot hun verbazing bleek het om Drosera 

cistiflora te gaan, een zonnedauwsoort die 

nog niet zo ver noordelijk was aangetroffen. 

Ik twijfel nu niet meer of mijn mooiste herinnering 

ligt bij die welwitschia-plunderaars 

of bij die onverwachte zonnedauw. Ik kies 

nu voor het laatste. In de visserij noemen 

ze dat een mooie bijvangst, allebei niet echt 

succulent, maar die restrictie had Andre 

ook niet gesteld in zijn oproep. De foto van 

die enge wantsen heb ik privé naar Peter 

Knippels gestuurd. Misschien leuk voor op 

zijn vensterbank. 

bwijffelaars@planet.nl 

50 Succulenta jaargang 102 (2) 2023

Cleistocactus strausii: 

de witte toortscactus 

Theo Heijnsdijk 

Een zeer gezochte soort is voorts de Witte-Toortscactus, 

Borzicactus Straussii, wier jonge takken in een glinsterend wit 

doornkleed zijn gehuld. Deze soort wordt in verzamelingen veel 

aangetroffen, maar hare herkomst en naaste verwantschap 

schijnen nog onzeker. Waar Britton en Rose zich daaromtrent niet 

duidelijk uitspreken, hebben we hier de benaming van Alwin Berger 

overgenomen. 

Tot zover de tekst van A. J. van Laren in het Verkade-album ‘Vetplanten’ 

uit 1932. Zie de afbeelding hiernaast. 

Als je in een botanische tuin komt, vind je 

daar vrijwel altijd als blikvangers de grote 

bollen van de schoonmoedersstoel, Echinocactus 

grusonii, en de witte, metershoge 

zuilen van Cleistocactus strausii. Als de 

laatstgenoemde in bloei staan, met de contrasterende 

bordeauxrode bloemen, geeft 

dat een magnifieke aanblik. Hoewel bijna 

iedere cactusliefhebber de plant zal kennen, 

is er in de meer dan honderd jaar dat 

Succulenta bestaat slechts twee keer een 

artikel verschenen dat gewijd is aan deze 

soort (Pullen, 1995 en Goossens, 2007). 

Geschiedenis 

In 1903/1904 ondernam de Duitse zoöloog/ 

botanicus Karl August Gustav Fiebrig (1869 

– 1951) in opdracht van de botanische tuin 

in Berlijn (Dahlem) een botanische expeditie 

in het zuiden van Bolivia. Hij vond 

daar natuurlijk vele planten, waaronder 13 

cactussoorten. In april 1904 kwam er een 

grote zending in Berlijn aan. Onder andere 

door problemen bij de douane waren de 

kosten nogal hoog geweest en de planten 

waren ook nog eens uitgedroogd. De directie 

was blij dat ze ongeveer de helft van de 

planten kon doorverkopen aan de kweker/ 

handelaar Emil Heese (Herr Kaufmann 

Heese wordt hij steeds genoemd) in Steglitz 

bij Berlijn. 


De zending bevatte onder meer enkele 

exemplaren van een nog onbekende witharige 

cereus, die in hun desolate toestand 

bij aankomst niet erg veelbelovend leken. 

Maar ze gingen aan de groei en in 1907 

kwam Heese in het Duitse blad ‘Gartenflora’ 

met de beschrijving (met foto, afb 1) van 

deze soort als Pilocereus Strausii. De soortnaam 

was, naar zijn opgave, ter ere van 

de enthousiaste liefhebber Lazarus Straus 

uit Bruchsal (stad dichtbij Karlsruhe). Op 

internet wordt steeds vermeld dat deze 

heer Straus (koopman en hophandelaar) 

een van de oprichters van de Duitse cactusvereniging 

was. Dat lijkt wel wat merkwaardig, 

want de oprichting was in 1892 (op 5 

december), terwijl de heer L. Strauss (hier 

met twee s’en aan het eind) pas in maart 

1893 als nieuw lid van de inmiddels tot 57 

leden gegroeide vereniging vermeld wordt. 

In 1901 werd (door Karl Schumann) nog 

een cactus naar Straus vernoemd, namelijk 

Echinocactus strausianus (nu Eriosyce strausiana). 

Straus is met zijn hobby gestopt toen 

in een winternacht in 1918 circa 90% van 

zijn verzameling bevroor. Daarna is hij zich 

gaan richten op de teelt van rozen. 

51

Afb. 1 (boven): De eerste gepubliceerde 

afbeelding van 

Cleistocactus strausii stond 

in 1907 bij de nieuwbeschrijving 

in ‘Gartenflora’. 

Afb. 2 (linksboven): Bij jonge planten 

zijn de middendoorns in 

de nieuwgroei vaak bleekgeel. 

Afb. 3 (links): De bloemen staan 

horizontaal aan de stam. 

Foto: Cok Grootscholten 

Afb. 4 (linksonder): De bloembuis 

is vaak bezet met bruine 

haren. 

Foto: Cok Grootscholten 


Naamgeving 

Emil Heese plaatste de nieuwe soort dus 

in het in 1839 door Lemaire opgestelde 

geslacht Pilocereus. Dat was in feite een 

verzamelnaam voor alle behaarde zuilcactussen 

(pilus = haar). In 1913 vond Friedrich 

Vaupel dat het gewoon Cereus Straussii 

moest zijn. Alwin Berger plaatste de soort 

in 1926 in het geslacht Borzicactus (geslacht 

in 1906 door de Italiaan Vincenzo Riccobono 

vernoemd naar de Italiaanse botanicus 

Antonio Borzi). 

In de tussentijd hadden Britton & Rose 

(1923) zich geen raad geweten met de 

juiste indeling van de soort en zij opperden 

dat het mogelijk een synoniem van Oreocerus 

celsianus zou zijn. In 1929 kwam Alberto 

Frič met de naam Denmoza Straussi, in 1930 

gevolgd door Arthur Houghton met Cephalocereus 

Strausii. 

Alle tot nu toe genoemde auteurs hadden 

de bloem nog nooit bestudeerd. Curt 

Backeberg deed dat wel en in november 

1934 publiceerde hij in het Duitse blad 

Kakteen-Freunde een uitgebreid artikel, 

waarin hij betoogde dat de soort in het geslacht 

Cleistocactus thuishoorde. Dat artikel 

verscheen in dezelfde maand ook in het 

Nederlands in Succulenta en een maand 

later in het Engels in het Britse ‘The Cactus 

Journal’. 

Hij beschreef meteen twee variëteiten: var. 

jujuyensis met bruinachtige tot roodachtig 

bruine middendoorn (tegenwoordig als een 

vorm van C. hyalacanthus beschouwd), en 

var. rosariensis, dun en met zeer zwakke bedoorning. 

Deze laatste naam is in de latere 

literatuur nergens meer te vinden. 

Backeberg wist ook nog te melden dat de 

plant bij de plaatselijke bevolking ‘cola de 

zorro’ (vossenstaart) heet. 

Evenals Vaupel en Berger schreef Curt 

Backeberg de soortnaam met twee s’en 

aan het eind. Maar overeenkomstig de 

eerste beschrijving door Heese wordt nu de 

schrijfwijze met één s aangehouden. 

Het geslacht Cleistocactus 

In 1861 zag Charles Lemaire voor de eerste 

keer bloemen aan de cactus die hij al 


Afb. 5: Cleistocactus strausii met uitgebloeide 

bloemen en een geopende vrucht 

in 1844 beschreven had als Cereus Baumannii. 

Deze bloemen zijn buisvormig en 

nauwelijks geopend. De meeldraden zijn 

binnenin opgesloten en alleen de stamper 

steekt door de nauwe opening naar buiten. 

Daarom bedacht Lemaire voor deze soort 

de geslachtsnaam Cleistocactus (= gesloten 

cactus). Het duurde wel lang voor deze 

naam erkend werd. Schumann bijvoorbeeld 

beschreef in zijn Gesammtbeschreibung 

uit 1898 vijf soorten die nu tot het geslacht 

Cleistocactus behoren (onder andere 

53

Afb. 6: Cleistocactus strausii in de omgeving 

van de stad Tarija in het zuiden van 

Bolivia 

Foto: Wiebe Bosma 

C. baumannii), maar alle onder de geslachtsnaam 

Cereus. Pas nadat Britton & Rose in 

1922 deel 2 van hun werk ‘The Cactaceae’ 

uitgebracht hadden, werd de naam Cleistocactus 

breder bekend. 

Zoals bij zoveel geslachten dijde het aantal 

beschreven soorten in de vorige eeuw flink 

uit. In Backebergs ‘Kakteenlexikon’ (1966) 

vond ik 52 soorten met ook nog in totaal 

10 variëteiten. In ‘The New Cactus Lexicon’ 

(Hunt et al.) is het aantal soorten teruggebracht 

tot 17 met nog 7 ondersoorten. 

In de meest recente revisie (2016) van het 

geslacht Cleistocactus door Martin Lowry is 

het aantal soorten 24 met slechts 3 ondersoorten. 

De planten die velen onder 

ons kennen als Hildewintera en die wat 

bloembouw betreft nogal afwijken van de 

standaard cleistocactus, zijn in deze revisie 

ook (voorlopig?) in het geslacht Cleistocactus 

ondergebracht. Hildewintera aureispina is 

hernoemd tot Cleistocactus winteri subsp. 

winteri en Hildewintera colademononis (de 

Afb. 7: Wiebe Bosma ervaart dat Cleistocactus 

strausii in weinig toegankelijk terrein 

groeit. 

Fotograaf onbekend 

apenstaart) is Cleistocactus winteri subsp. 

colademono geworden. 

Cleistocactussen zijn slanke zuilcactussen 

die in de regel meerstammig zijn. De 

zuiltjes kunnen rechtop groeien, maar ook 

kruipend of hangend zijn. Kenmerkend zijn 

de buisvormige, soms geknikte, vaak zygomorfe 

(tweezijdig symmetrische) bloemen. 

Die bloemen verschijnen meestal aan het 

jongere deel van de zuil en soms zijn ze 

omgeven door extra doorns of borstelharen. 

De bloemkleur varieert van rood tot 

groen; de meeldraden en het stuifmeel 

zijn vaak purperkleurig. De stamper steekt 

meestal buiten de rest van de bloem uit. 

Cleistocactussen komen voor in Argentinië, 

Bolivia, Paraguay, Peru en Uruguay. 

Cleistocactus strausii 

De stammen van Cleistocactus strausii zijn 

4 tot 8 cm in diameter en ze worden tot 3 

meter hoog. Oudere planten vertakken zich 

aan de basis. 


Afb. 8: Een bijzondere cristaatvorm van Cleistocactus strausii in 1989 in de Holly Gate Cactus 

Nursery in Ashington (Zuid-Engeland) 

Er zijn 25 tot 30 ribben. De areolen dragen 

30 tot 40 haarachtige, zuiver witte randdoorns 

die 1,5 tot 2 cm lang zijn. Er zijn 

ongeveer 4 middendoorns, ook tot 2 cm 

lang en die zijn bij jonge planten meestal 

bleekgeel (afb. 2). Later verbleken ze tot wit. 

De rode bloemen (afb. 3) staan horizontaal 

aan het bovenste derde deel van de stam 

en ze zijn 8 tot 9 cm lang bij een diameter 

van 7 tot 9 mm. De bloembuis is aan de 

basis voorzien van zijdeachtige, vaak bruine 

haren (afb. 4). De stijl met stempel steekt 

een flink eind door de nauwe bloembuis 

naar buiten. De vruchten zijn bolvormig en 

de verdroogde bloemresten hangen er nog 

aan (afb. 5). De kleine zaden zijn glimmend 

zwart. 

In het Engels wordt de plant ‘Silver Torch 

Cactus’ genoemd (zilvertoortscactus), ook 

wel ‘Woolly Torch’ (wollige toorts), benamingen 

die geen verdere uitleg behoeven. 

De natuurlijke groeiplaatsen 

C. strausii komt van nature voor in het departement 

Tarija in het zuiden van Bolivia. 


Daar groeien de planten op hoogtes van 

1700 tot 2700 meter op steile kliffen en 

berghellingen langs rivieren en valleien 

(afb. 6 en afb. 7). 

In de IUCN Red List of Threatened Species 

heeft C. strausii de status ‘Least Concern’ 

(minste bezorgdheid). Dat is omdat het 

verspreidingsgebied groot is en de soort op 

sommige plaatsen in overvloed aanwezig 

is. Er zijn geen bedreigingen bekend. Dat 

zal ongetwijfeld te maken hebben met de 

ontoegankelijkheid van de berghellingen 

(afb. 7) en de ongeschiktheid om daar te 

bouwen of landbouw te bedrijven. 

In het groeigebied komen ook C. micropetalus 

en C. hyalacanthus (beter bekend 

onder de naam C. jujuyensis) voor, terwijl er 

geen hybriden met deze soorten bekend 

zijn. Deze twee soorten hebben echter 

beduidend kortere bloemen en dat duidt er 

volgens Lowry (2016) op dat de bestuiving 

van C. strausii plaatsvindt door een specifieke 

kolibriesoort met een langere snavel dan 

de soorten die de andere twee cleistocactussen 

bezoeken. 

55

Afb. 9: Cleistocactus strausii x Espostoa lanata 

in bloei Foto: Cok Grootscholten 

Cultivars 

Zoals van zovele cactussen is er ook (al vele 

jaren) van C. strausii een cristaatvorm in de 

cultuur. Een wel erg merkwaardige cristaat 

(afb. 8) zag ik in 1989 in de ‘Holly Gate Cactus 

Nursery’ in Ashington (Zuid-Engeland). 

Ook heel apart is de monstrueuze, door 

Gordon Rowley in zijn boek ‘Teratopia’ als C. 

strausii ‘Quantum Leap’ aangeduide vorm. 

Dat is een deels als cristaat groeiende plant 

met tot witte streepjes aaneengegroeide 

areolen. Ik betwijfel of de naam correct is, 

het zou ook een vorm van Parodia (Notocactus) 

scopa kunnen zijn. Ook van Parodia 

werdermanniana (Notocactus werdermannianus) 

is een overeenkomstige vorm bekend. 

Een andere monstrueuze vorm groeit 

zuilvormig met onregelmatig geplaatste 

areolen en slecht ontwikkelde wasachtige 

bloempjes (Essers, 1997). 

Hybriden 

C. strausii laat zich gemakkelijk kruisen. Zo 

zijn er kruisingen bekend met Espostoa lanata 

(afb. 9) en E. ritteri en diverse oreocereussen. 

Ik zaaide in 1988 zaden van het Clichéfonds 

onder de naam Cleistocactus x Oreocereus. De 

zaden waren van kwekerij De Herdt afkomstig. 

De twee planten die ik er nog van heb, 

zijn minder dicht, maar wel duidelijk sterker 

bedoornd dan C. strausii. Ze bloeien spaarzaam 

met bloemen die wel heel erg veel op 

die van C. strausii lijken (afb. 10). 

Er zijn ook kruisingen bekend met soorten 

uit geslachten die niet direct voor de hand 

liggen. In 1979 meldde liefhebber Franz Stigl 

in KuaS dat hij een C. strausii bestoven had 

met een echinopsis, vermoedelijk E. tubiflora, 

en een andere C. strausii met Echinopsis 

mamillosa var. kermesina. Beide leverden 

kiemkrachtige zaden op en reeds na drie jaar 

kwamen er zaailingen van de eerstgenoemde 

kruising tot bloei. Een van de zaailingen, circa 

12 cm hoog en 4 cm dik, had maar liefst 27 

knoppen die zich echter niet alle tot bloem 

ontwikkelden. De schuin naar boven gerichte 

rode bloemen waren tot 13 cm lang en ze 

openden zich tot 4 cm breed. 

Cultuur 

C. strausii is in de cultuur een makkelijke 

plant. Er worden geen bijzondere eisen 

gesteld aan het substraat. Ze heeft in de 

groeiperiode graag veel zon en een ruime 

watergift. In de winter is 5 °C zeker warm 

genoeg. Het schijnt dat temperaturen tot -10 

°C nog verdragen worden. Bij een warmere 

overwintering is het verstandig om af en toe 

een beetje water te geven. Anders loop je 

kans dat de top indroogt en afsterft. 

Vermeerderen kan prima door zaaien. De 

soort is zelffertiel, dus één bloeiende plant is 

genoeg om zaden te winnen. Dan moet je die 

natuurlijk wel zelf bestuiven, tenzij er kolibries 

van de juiste soort in je kas rondvliegen. 

Zaailingen groeien voorspoedig op (afb. 11). 

Stekken door zijscheuten af te snijden is ook 

mogelijk, maar dat doet wel afbreuk 

aan de natuurlijke groeiwijze. Bovendien blijft 

de moederplant met een lelijk snijvlak achter 

en de stekken wortelen ook nogal moeilijk. 


Afb. 10: Uit zaden van het Clichéfonds van 

Succulenta opgekweekte Cleistocactus 

x Oreocereus in bloei 

Literatuur 

Backeberg, C. (1934). Wat is een Borzicactus? 

Succulenta 16 (11): 177. 

Backeberg, C. (1966). Das Kakteenlexikon: 

85 – 91. 

Berger, A. (1926). Die Entwicklungslinien 

der Kakteen: 53. 

Britton, N. L. & Rose, J. N. (1920). The Cactaceae 

II: 171. 

Dörfler, I. (1930). Pilocereus Strausii Heese 

und seine Geschichte. Monatsschrift der 

Deutschen Kakteen Gesellschaft 2 (3/4): 45. 

Essers, J. (1997). Verrassende afwijkingen bij 

Cleistocactus strausii. Succulenta 76 (3): 102. 

Fiebrig, K. (1911). Ein Beitrag zur Pflanzengeographie 

Boliviens. Botanische Jahrbücher 

fur Systematik, Pflanzengeschichte 

und Pflanzengeographie 45: 1, 67. 

Goossens, A. (2007). Cleistocactus strausii. 

Succulenta 86 (4): 182 - 185. 

Heese, E. (1907). Neue Pflanzen. Gartenflora 

56 (15): 410. 

Krainz, H. (1969). Die Kakteen 1, XII. 

Lowry, M. (2016). A synopsis of the genus 

Cleistocactus Lemaire (Cactaceae). Bradleya 

34: 148 – 186. 

Pullen, T. (1995). Een maatje te groot…? 9. 

Cleistocactus strausii. Succulenta 74 (3): 105. 

Rowley, G. (2006). Teratopia: 105, 129. 

Strigl, F. (1979). “Cleistopsis” – Ein Versuch 

und was daraus wurde. Kakteen und andere 

Sukkulenten 30 (9): 226. 

Vaupel, F. (1913). Verzeichnis der neuen 

Gattungen und Arten. Monatsschrift für 

Kakteenkunde 23 (2): 37 en 23 (6): 87. 

th.heijnsdijk@gmail.com 

Tenzij anders vermeld, foto’s van de schrijver 

Afb. 11: Eenjarige zaailingen van Cleistocactus strausii in een 6,5 cm potje 


57

VOOR HET 

VOETLICHT 126 

Bertus Spee 

Copiapoa gigantea 

Langs de weg tussen Taltal en Paposo 

aan de Chileense westkust zijn 

deze enorme planten niet te missen. 

Ze groeien hier op een rotsachtige 

berghelling, tot op 100 meter boven 

zeeniveau en ze kunnen wel anderhalve 

meter lang/hoog worden, met een 

diameter tot wel 40 cm. 

Zo groot zullen ze in cultuur niet 

worden, want dat duurt wel een paar 

honderd jaar. Ze zijn wel goed uit zaad 

op te kweken. Omdat ze vrij langzaam 

groeien, kunnen we er dan lang plezier 

van hebben. 

We planten ze in een zanderig substraat 

en geven met tussenpozen matig 

water. Verder een luchtige en niet al 

te zonnige plaats, want in de natuur 

krijgen ze maar vijf uur zon per dag, 

de rest van de tijd zijn ze gehuld in de 

camanchaca (zeenevels). 

In de winter kunnen we ze droog 

houden bij een minimumtemperatuur 

van 5 - 10 graden. Op zonnige dagen 

kunnen we ze licht nevelen. 

Crassula montana 

Is afkomstig uit Zuid-Afrika. We kunnen 

ze daar vinden tussen spleten in verticale 

rotswanden. Ze vormen rozetjes 

van 3 cm doorsnede die meestal in het 

voorjaar bloeien met witte bloempjes. 

Na de bloei spruiten ze rijkelijk vanuit 

de basis en zo vormen ze mooie platgroeiende 

clusters. 

In cultuur zijn ze niet moeilijk. Ze 

verlangen een doorlatend mineraalrijk 

substraat. Op een zonnige plaats en bij 

een matige watergift blijven ze mooi 

compact. Ze doen het ook goed in een 

hangpot en in de zomer kunnen ze buiten 

gekweekt worden op een beschutte 

plaats. Vermeerderen kan door zaaien 

en stekken. 

In de winter houden we ze zo goed als 

droog bij een minimumtemperatuur 

van 10 graden. 

58 

Succulenta jaargang 102 (2) 2023

Escobaria vivipara var. deserti 

E. vivipara komt veelvuldig en veelvormig 

voor in de USA en wat minder in 

het noorden van Mexico. De variëteit 

deserti groeit in Nevada en is de enige 

vorm die geel bloeit. Ze worden tot 5 

cm in diameter en kunnen op latere 

leeftijd gaan spruiten. 

In cultuur stellen ze weinig eisen, een 

mineraalrijk doorlatend substraat is wel 

belangrijk. Ze houden niet van te veel 

vocht, wel van een zonnige en luchtige 

plek. 

Vermeerderen kan door zaaien en 

stekken. In de natuur groeien ze tot op 

wel 3000 meter. Bij een droge overwintering 

kunnen ze probleemloos nul 

graden verdragen, waarbij opgemerkt 

dient te worden dat ze dan in de natuur 

onder een sneeuwdek staan. 

Melocactus harlowii subsp. borhidii 

De steile rotsachtige zuidoostkust van 

Cuba is erg rijk aan melocactussen. 

Er zijn veel verschillende vormen en 

namen in omloop, deze vallen thans 

allemaal onder M. harlowii. 

Deze planten groeien hier op kale 

kalksteen rotsen, ook wel travertijn 

genoemd. Het kan hier wel 40 graden 

worden, en ook passeren er regelmatig 

orkanen, zodat er ook het nodige water 

valt. 

In cultuur zijn het niet de gemakkelijkste 

planten; ze hebben veel warmte en 

dus veel water nodig om te groeien en 

onze zomers zijn hier net niet geschikt 

voor. In de nachten koelt het te veel af, 

ze raken dan ook vaak van de wortel. 

Als ze als zaailing geënt worden gaat 

het wel een stukje beter. 

Vermeerderen kan door zaaien. Soms 

maken deze planten stekken als de kop 

beschadigd raakt; deze kunnen we dan 

bewortelen of enten. 

Tijdens de winter houden we ze boven 

de 15 graden, en heel licht vochtig, 

zodat de wortels niet verdrogen. 

Speedybert@zeelandnet.nl 


59

HERINNERINGEN 

Reniala, een natuurreservaat in het zuidwesten van Madagaskar: 

“Sentier botanique, forêt de Baobabs, réserve ornithologique” 

Riet Maessen 

In november 2019 ging een langgekoesterde wens van mij in vervulling om een reis 

te maken naar Madagaskar. Eerst waren er de opgroeiende kinderen, de onveiligheid 

daarheen te reizen, de financiële middelen en tijdgebrek. Het mag dan ook een wonder 

heten dat het uiteindelijk gelukt is. En dat een paar maanden voordat wereldwijd 

covid-19 uitbrak en alles op slot ging! 

Zoals gezegd, Madagaskar was een soort 

droomwens van mij. Veel wist ik er in mijn 

jonge jaren niet van, behalve dat daar 

veel endemische soorten zijn (soorten die 

nergens anders voorkomen). Sinds mijn 

vijftiende had ik al wat succulenten in het 

ouderlijk huis, die vervolgens naar diverse 

kamers in Nijmegen verhuisden. Ik werd lid 

van Succulenta in 1977. Ergens in die jaren 

ontstond het idee ooit eens naar Madagaskar 

te reizen. Meer en meer kwam ik te 

weten over dit eiland en zijn endemische 

planten en dieren. Uit de nalatenschap van 

mijn voorgangster van het redactiesecretariaat, 

mevrouw Joop Smit-Reesink, kwam 

ik in het bezit van het mooie fotoboek van 

Frans Lanting: ‘Madagascar. Een wereld 

verdwaald in de tijd’. Nog later schafte ik 

zelf de twee delen aan van Werner Rauhs 

‘Succulent and xerophytic plants of Madagascar’. 

En hoe ik in het bezit kwam van het 

boekje ‘Madagascar, a Paradise at Risk’ van 

Afb. 1: De ingang van het natuurreservaat Reniala 


Marc Teissier, Thierry Botta & Christophe 

Blanchy weet ik niet meer. Wat ik wel weet 

is dat mijn wens er niet kleiner door werd. 

Een keer ging een reis, waar ik op ingetekend 

had via een specialist in bijzondere 

groepsreizen, niet door wegens te geringe 

deelname. Maar in november 2019 is het 

dan toch gelukt. 

De reis begon in de hoofdstad Antananarivo 

en ging per bus naar het zuidwesten en 

vervolgens retour hoofdstad met nog een 

klein uitstapje oostwaarts naar het regenwoud. 

Al met al maar een zeer beperkt 

stuk van Madagaskar, dat een lengte heeft 

van ongeveer 1600 km en een breedte van 

600 km. De geologie en het klimaat zijn al 

interessant en daardoor ook de zeer diverse 

vegetatietypes, die op dit in afmetingen 

vierde grootste eiland ter wereld aanwezig 

zijn. 

Daar het een groepsreis was en de rondrit 

vaststond, moest ik het doen met de geplande 

route en de beperkte tijd om ergens 

te verblijven. Als plantenliefhebber kwam ik 

echter ook genoeg aan mijn trekken en de 

vele gespotte en gefotografeerde endemische 

dieren waren een extra toegift wat 

mezelf betreft. 

Het natuurreservaat Reniala (afb.1) ligt in 

het zuidwesten van Madagaskar, ongeveer 

30 km ten noorden van Toliara. Vanaf 

Toliara tot de uiterste zuidpunt is het naar 

schatting nog wel ruim 300 km. 

Het reservaat opende in 1997. Een Frans 

echtpaar, waarvan de man eerder als 

leraar had gewerkt aan een Franse school 

in Toliara, besloot 45 hectare bos aan te 

kopen omdat ze ervan overtuigd waren dat 

dit unieke ecosysteem behouden moest 

blijven. Reniala is een endemisch woud, dat 

groeit op het rode zand dat typisch is voor 

het zuidwesten van Madagaskar. 

Afb. 2 (zie cover): Een 1500 jaar oude Adansonia 

rubrostipa, bijgenaamd ‘de theepot’ 

Afb. 3 (rechtsboven): De Adansonia rubrostipa 

met de bijnaam ’rhino baobab’ 

Afb. 4 (rechtsonder): Aloe divaricata 


61

Het reservaat heeft nu een oppervlakte van 

60 hectare. Het percentage endemische 

planten en dieren is zeer hoog. Er is ook 

een opvangcentrum voor lemuren, met het 

ultieme doel deze dieren gecontroleerd 

weer vrij te laten. Kortom, het hele park is 

opgezet in de overtuiging dat het beschermen 

van de regionale biodiversiteit van 

vitaal belang is voor het land. De zeer arme 

bevolking van het land is zich daar niet 

altijd van bewust. 

Op de website https://reniala-ecotourisme. 

jimdofree.com/ is verder veel meer te vinden 

over dit unieke reservaat met zijn meer dan 

1000 plantensoorten, die aan een droog 

klimaat aangepast zijn, en verder talloze 

endemische vogels en reptielen. 

Onze gids was werkelijk fantastisch. Veelal 

worden gidsen intern opgeleid en hierdoor 

worden ze er zelf dan ook van doordrongen 

hoe uniek hun eiland is. 

Als je dan door dit park loopt, is het enige 

onnatuurlijke het pad dat is aangelegd, en 

misschien de bordjes bij de diverse planten. 

Voor mij was het laatste wel handig om zo 

snel toch nog wat namen vast te leggen bij 

mijn foto’s. 

De meest opvallende ‘boom’ is de ongeveer 

1500 jaar oude baobab (Adansonia 

rubrostipa) met een omvang van 10 meter. 

Die boom wordt op grond van zijn vorm de 

‘theepot’ genoemd (cover). Daar word je 

in elk geval naartoe geleid om een foto te 

maken, al dan niet met je groep erbij! 

Afb. 5 (linksboven): ‘Fengoke’ oftewel Delonix 

decaryi 

Afb. 6 (linksonder): Pachypodium geayi, 

inheemse naam ‘Vontake’ 

Afb. 7 (pag. 63, linksboven): ‘Farafatsy’ oftewel 

Givotia madagascariensis 

Afb. 8 (pag. 63, rechtsboven): Euphorbia 

stenoclada, inheemse naam ‘Famata’ 

Afb. 9 (pag. 63, linksonder): Jatropha 

mahafalensis, inheemse naam ‘Hatratra’ 

Afb. 10 (pag. 63, rechtsonder): Euphorbia 

pervilleana (niet succulent), inheemse 

naam ‘Fandrivotsy’ 



63

Er zijn veel grote, oude exemplaren van 

Adansonia rubrostipa te vinden, allemaal 

bijzonder om te zien. Door verschillen 

in uiterlijk hebben ze vaak een bijnaam 

gekregen, zoals de al genoemde ‘theepot’ 

maar ook de ‘rhino’ (afb. 3), waarvan de 

afschilferende bast okerkleurig tot oranje 

is. Deze baobab heeft oranje bloemen en 

ronde vruchten. 

Adansonia rubrostipa (de ‘fony baobab’) 

is een van de zes endemische soorten 

baobabs van Madagaskar. Op de 

noordpunt van Madagaskar komen 

Adansonia suarezensis en Adansonia perrieri 

voor. Op heel Madagaskar komt Adansonia 

za voor en verder vind je nog in het 

noordwesten Adansonia madagascariensis 

en in het zuidwesten Adansonia grandidieri, 

bekend van de ‘Allée des Baobabs’ in de 

buurt van Morondava, wellicht een van 

de meest gefotografeerde wegen op 

Madagaskar. Vele afbeeldingen hiervan kun 

je op internet vinden. Al met al behoren 

deze baobabs tot de meest bijzondere 

bomen op het eiland. Het inheemse woord 

voor baobab is overigens Reniala wat 

‘moeder van het woud’ betekent. Dit is niet 

alleen te danken aan zijn grootte, maar ook 

aan zijn leeftijd. 

Terug in het park: de gids wees ons op 

(wat hij noemde) de ‘fake’ baobabs: Delonix 

decaryi (Fengoke tree, afb. 5) en Pachypodium 

geayi (inheemse naam Vontake, afb. 6), 

inderdaad ook groot en bijzonder. 

Meerdere planten, behorend tot de 

Euphorbiaceae, zijn er te vinden, al dan 

niet succulent en van struikvormig tot 

boomvormig. Givotia madagascariensis 

(inheemse naam Farafatsy, afb. 7) is een 

boom met zacht hout, waar de plaatselijke 

kano’s van gemaakt worden. Verder komen 

hier ook Euphorbia stenoclada (afb. 8), 

Jatropha mahafalensis (Hatratra, afb. 9), 

Afb. 11 (linksboven): Didierea 

madagascariensis 

Afb. 12 (linksonder): detail Didierea 

madagascariensis 


Euphorbia pervilleana (Fandrifotsy, afb. 

10) en Euphorbia tirucalli (Laro) voor. Ook 

spotte ik een Aloe divaricata (afb. 4). 

Heel beeldbepalend in het reservaat is Didierea 

madagascariensis (afb. 11 en afb. 12). 

Vooral opvallend, omdat dit tijdens mijn 

bezoek zowat de enige groene plant was. 

Zoals de naam boven het ingangsbord al 

zegt, is het ook een ornithologisch centrum, 

maar vogels heb ik nauwelijks gespot. Ik 

heb mij beperkt tot de planten. Wel heb ik 

nog een van de lemuren, die daar opgevangen 

worden, gefotografeerd (afb. 13) 

en een leguaan met ‘3’ ogen de Chalarodon 

madagascariensis (afb. 15). Met het zogenaamde 

derde oog boven op zijn kop kan 

de leguaan weliswaar niet goed zien, maar 

wel contrasten en licht waarnemen. 

Geheel op het einde van de rondleiding 

wees onze gids ons nog op een vijf jaar 

oude zaailing van een baobab (afb. 14). Die 

heeft dus nog een lange tijd te gaan! 

Mijn foto’s blijven voor mij een mooie herinnering 

aan dit prachtige, zeer bijzondere 

eiland. 

rietmaessen@xs4all.nl 

Afb. 14: Een ongeveer vijf jaar oude baobab 

Afb. 13: Een van de lemuren in de opvang 

Afb. 15: Een leguaan met ‘3’ ogen 


65

engeland revisited 

Peter Knippels 

Engeland is een van de favoriete vakantielanden van mijn vrouw en mij. We gaan om 

de paar jaar naar Engeland. We houden beiden van de Engelse natuur, cultuur, geschiedenis 

en mensen. Bezoeken aan botanische tuinen maken vaak onderdeel uit van 

de vakanties. Iedere tuin is anders, met een eigen collectie, geschiedenis en sfeer. In 

dit artikel stel ik graag drie favoriete tuinen voor. 

Alsof de tijd stil heeft gestaan 

De oudste botanische tuin van Engeland 

vind je in de universiteitsstad Oxford: 

Oxford Botanic Garden. Deze in 1621 

opgerichte tuin ligt aan de rand van het 

centrum. Je loopt vanuit het centrum door 

High Street. Voor de brug, de Magdalen 

Bridge, ga je naar rechts, de trappen af en 

loop je richting de stenen boog. Hier is de 

ingang tot de tuin. De tuin ligt idyllisch aan 

de rivier Cherwell. De tuin is een groene 

oase in Oxford, waar het lijkt alsof de tijd 

heeft stilgestaan. Je waant je hier in de 18 e 

of 19 e eeuw. Dit komt mede door de gebouwen 

rond de tuin en doordat bij de ingang 

de planten op een klassieke manier zijn 

geplant: planten op regelmatige afstanden 

in rechthoekige borders. 

Een deel van de tuin is minder formeel 

ingericht, met vakken met bloeiende planten, 

waarmee de indruk van een wilde tuin 

wordt gewekt; een lust voor het oog, zeker 

in de zomermaanden. 

Afb. 1: Dieramasoort in het meer informeel ingerichte deel van de tuin 


Afb. 2: Blik op Oxford Botanic Garden, met de op 

de achtergrond de Magdalen Tower 

Afb. 3 (onder): Impressie van de kas met alpine planten, 

met o.a. bloeiende habranthus- en eucomissoorten 


67

Naast de buitenbeplantingen zijn er zeven 

kassen, of beter secties van een kassencomplex, 

met verschillende collecties, 

waaronder alpine planten, planten uit het 

tropisch regenwoud, vleesetende planten 

en succulenten. De collecties zijn niet groot 

van omvang, maar zijn wel divers en goed 

onderhouden en de planten staan er goed 

bij. 

Kew Gardens 

Royal Botanic Gardens Kew, kortweg Kew 

Gardens, ligt aan de Theems in Richmond 

upon Thames, dat onderdeel is van groot 

Londen. De tuin is zo’n 120 hectare groot, 

met verschillende collecties, gebouwen 

en kassen. De geschiedenis van de tuin 

gaat terug tot 1759 als prinses Augusta, 

de moeder van koning George III, een 

botanische tuin sticht die enkele jaren 

later wordt aangevuld met tuinelementen, 

waaronder in 1761 een pagode. Deze 

pagode vind je in het zuidoosten van de 

tuin. Koningin Victoria besluit in 1841 de 

tuin open te stellen voor het publiek. 

Afb. 4 (boven): Habranthus martinezii. De plant is voor 

het eerst aangetroffen op het eiland Martin 

Garcia in de Rio de la Plata, gelegen in de Argentijnse 

provincie Entre Rios, maar kent een 

breder verspreidingsgebied in Argentinië en 

Uruguay. H. martinezii is in 1970 beschreven. 

Afb. 5 (midden): Impressie van een deel van de 

succulentencollectie van Oxford Botanic 

Garden 

Afb. 6 (onder): De palmenkas in Kew Gardens 

Afb. 7 (rechts): Bloeiende Scadoxus cinnabarinus in de 

palmenkas 


Afb. 8: De succulentencollectie in Oxford Botanic 

Garden bestaat uit twee delen, ieder aan een 

kant van het pad. 

Afb. 9 (onder): Een deel van de succulentencollectie in 

de Princess of Wales Conservatory 


69

Kew Gardens bouwt in de loop van de tijd 

door toegezonden zaden en planten een 

uitgebreide collectie op. Verzamelaars die 

hieraan hebben bijgedragen zijn onder 

anderen: Joseph Banks, Joseph Hooker en 

Francis Masson. Over deze heren valt veel 

te vertellen, daar zou je een apart artikel 

aan kunnen wijden. Kew Gardens bestaat 

niet alleen uit de tuin, het is ook een wetenschappelijk 

instituut op het gebied van de 

plantensystematiek, met een herbarium, 

een uitgebreide bibliotheek en verschillende 

publicaties. Een bekende uitgave 

van Kew is Curtis’s Botanical Magazine. Dit 

tijdschrift bestaat sinds 1787 en is hiermee 

het langstlopende botanische tijdschrift 

met kleurenillustraties. 

Wil je de tuin ontdekken, dan moet je hier 

ten minste een dag voor uittrekken. En dan 

heb je nog maar een indruk gekregen van 

wat er groeit en bloeit en te zien is. Ik heb 

Kew Gardens in het voorjaar en in de zomer 

bezocht, wel in verschillende jaren. Zeker 

als het gaat om wat er buiten groeit en 

bloeit, zie je dan twee verschillende tuinen. 

Hoogtepunten voor mij waren het bezoek 

aan de alpine kas en de ernaast gelegen 

rotstuinen en aan de kassencomplexen. 

De palmenkas, gebouwd tussen 1844 en 

1848, is niet alleen een bezoek waard door 

de planten, maar ook door de kas zelf. De 

succulentencollectie staat in het in 1987 

gebouwde Princess of Wales Conservatory. 

Het Princess of Wales Conservatory bestaat 

uit 10 verschillende klimaatzones met 

bijbehorende collecties. Naast de tropische 

planten, orchideeën en vleesetende planten 

vind je hier ook de collectie cactussen 

en andere succulenten. Net als in andere 

tuinen is in de tropische zone ook een 

waterpartij aangelegd met de waterlelie 

Victoria amazonica. 

Afb. 10 (boven): Bloeiende Uncarina grandidieri 

in het Princess of Wales Conservatory 

Afb. 11 (midden): Bloeiende Cleistocactus 

tarijensis 

Afb. 12 (onder): Een deel van de cactuscollectie 

in Wisley Gardens 

Tuin met eigen afrit van de snelweg 

Een bezoek aan Wisley Gardens stond al langer 

op mijn verlanglijstje, maar was in eerdere 

vakanties niet in te passen. In september 

2022 was het zover en bezochten we de tuin. 

Bijzonder en apart is dat Wisley Gardens een 

eigen open afrit van de snelweg M25 heeft. 


Wisley Gardens is een van de vijf tuinen die 

eigendom zijn van de Royal Horticultural 

Society (RHS). Velen zien het als de mooiste 

RHS-tuin. Of dat zo is, dat weet ik niet. 

De RHS-tuinen die ik heb bezocht hebben 

ieder hun eigen charme, sfeer en schoonheid. 

Mijn vrouw is voorzichtig enthousiast om 

tuinen te bezoeken. Ze bekijkt de tuinen als 

leek en is niet zo’n plantenfreak als ik ben. 

Ze is positief verrast door wat er te zien is 

in Wisley Gardens. Zij ziet mooi aangelegde 

en afwisselende bloemperken en tuinen die 

goed aansluiten bij haar interesses. Zo is 

Wisley Gardens ook bedoeld: een tuin die 

inspireert. Er zijn borders met gigantische 

bloemen tot wilde percelen, rotstuinen, 

een boomgaard, een moestuin, etc. De tuin 

voelt aan als een zeer grote uitvoering van 

wat je zelf als achtertuin zou willen hebben. 

Afb. 13: Deel van de vetplantencollectie, 

met metershoge euphorbia’s en 

yucca’s 

We lopen na de ingang naar de ruim 12 meter 

hoge kas met drie verschillende klimaatzones: 

tropen, subtropen en woestijn. De 

succulentencollectie staat voor een groot 

deel aangeplant in de volle grond, een deel 

met cactussen en een deel met andere 

succulenten. De indeling is niet traditioneel 

naar type planten of naar groeigebied. 

Hoogtepunten in de collectie? Voor mij 

zijn dat toch wel de Pachypodium lamerei 

planten, de metershoge euphorbia’s en de 

mooie uitplanting met cactussen. 

We verlaten de kas en lopen door de 

meadow (het weiland) met Zuid-Afrikaanse 

planten om hierna naar de rotsplanten te 

gaan. Het rotsplantengedeelte bestaat uit 

een kas en uit een buitengedeelte. In de kas 

worden in potten gekweekte planten tentoongesteld. 

Stuk voor stuk zijn het mooie 

planten, zonder een geknakt blad of een 

plekje op het blad. Ze zien er perfect uit. Te 

perfect misschien wel. 


71

We hebben de afgelopen jaren met name 

botanische tuinen in het zuiden en midden 

van Engeland bezocht. Maar het eiland 

aan de andere kant van de Noordzee is 

groter en kent meer botanische tuinen, 

denk aan die in Edinburgh (Schotland) en 

Carmarthenshire (Wales). Met name een 

bezoek aan Schotland trekt, niet alleen 

vanwege de tuin in Edinburgh, maar ook 

door de vele whiskydistilleerderijen die 

Schotland kent. 

Foto’s van de schrijver 

info@bloembol.info 

Afb. 14 (boven): Succulenten in potten: mooi en 

uitgebalanceerd tentoongesteld 

Afb. 15 (midden): Alpine kas met een diversiteit aan 

rotsplanten en bolgewassen 

Afb. 16 (onder): Bloeiende exemplaren van 

Haemanthus coccineus 

Afb. 17: Bloeiende exemplaren van 

Pachypodium lamerei, met erachter 

een meters hoge Alluaudia ascendens 


Apache Trail 

Henk Ruinaard 

In de vijftiger jaren van de vorige eeuw waren verhalen over indianen en cowboys zeer 

populair. De boeken van Karl May over Old Shatterhand en Winnetou werden door mij 

gretig gelezen en ook de cowboyfilms uit die tijd hadden mijn warme belangstelling. 

Mijn eerste cowboyfilm zag ik op een zondagmiddag in een klaslokaal in het derde jaar 

van mijn lagere school. De ‘liefde’ voor indianen en cowboys is altijd gebleven. Het was 

dan ook voor mij een belevenis om ‘het wilde westen’ in het echt te kunnen bezoeken. 

Inmiddels had ik wel geleerd hoe het de indianen is vergaan. Het afnemen van hun 

geboortegrond, het wonen in reservaten, de armoede, het alcoholisme en de gokverslaving, 

maar ook het zelf runnen van casino’s en exploreren van bezoeken aan hun 

reservaten. 

De namen van sommige indianenstammen 

(‘tribes’) zijn me altijd bijgebleven: de 

Apaches, Sioux, Navajos, Comanches en 

Cherokees. Namen die ik voor een deel 

tegenkwam tijdens mijn reizen door de 

zuidelijke staten van de USA, bijvoorbeeld 

Canyon de Chelly National Monument, Monument 

Valley in de Navajo Nation, en San 

Carlos, Globe en Apache Trail, alle drie in of 

nabij de Apache Indian Reservations. 

Apache Trail 

Het historische Apache Trail verbindt Apache 

Junction aan de oostkant van Phoenix, 

Arizona met het Theodore Roosevelt Lake 

ten noordoosten van Phoenix. Het was een 

oude postkoetsroute, die genoemd werd 

naar de Apache-indianen, die oorspronkelijk 

deze route gebruikten om door de 

Superstition Mountains te trekken. Tegenwoordig 

staat deze route op de kaart als 

State Route 88 (SR 88). Deze verbindt Highway 

60 (Hwy 60) in Phoenix met SR 188 

bij Roosevelt Lake. Een groot deel van de 

Apache Trail is onverhard. Het pad slingerde 

64 km lang door ruige woestijnbergen 

langs het dal van de Salt River. Tegenwoordig 

is de rivier op verschillende plaatsen 

afgedamd en zijn er diepe meren ontstaan. 

Rooseveld Lake, Apache Lake en Canyon 

Lake zijn stuwmeren in de Salt River, die 


dienst doen als waterreservoirs voor de 

miljoenenstad Phoenix en het omliggende 

gebied (Greater Phoenix Area). 

Rijdend over de SR 88 van Phoenix naar 

Roosevelt Lake passeer je diverse interessante 

plaatsen en uitzichtpunten, zoals Lost 

Dutchman Museum, Goldfield Ghost Town, 

Lost Dutchman State Park, Canyon Lake 

Viewpoint, Tortilla Flat Saloon, Fish Creek 

Hill Viewpoint, Fish Creek Bridge, de ruïnes 

van de Fish Creek Inn, Lewis & Pranty Creek 

Bridge, Apache Lake Viewpoint en ten slotte 

Theodore Roosevelt Dam. 

Net als op alle wegen in de USA staan er 

langs de SR 88 plaatsbepalingsbordjes die 

de afstand vanaf het beginpunt in mijlen 

aangeven. (Opm.: Wij kennen dat als kilometerpaaltjes 

die om de kilometer staan of 

hectometerpaaltjes, die om de 100 meter 

staan). Het is gebruikelijk bij de reisbeschrijvingen 

van cactusonderzoekers om 

daarmee ongeveer de plaats aan te geven 

waar ze een plant gevonden, verzameld of 

gefotografeerd hebben. Bij de SR 88 zijn die 

aanduidingen uiteraard aangegeven in mijlen. 

Zo ligt bijvoorbeeld Tortilla Flat Saloon 

bij ‘Mile 215’ en Fish Creek Hill bij ‘Mile 222’ 

(afb. 1). 

Als we in gedachten een reis maken over 

het Apache Trail, met als beginpunt Apache 

Junction in Phoenix, beginnen we op 

73

het geasfalteerde deel van de SR 88. North 

Apache Trail begint officieel op de kruising 

met West Apache Trail (Old West Highway). 

Zodra we Superstition Boulevard kruisen 

komen we in het vrijwel onbebouwde 

gedeelte van de stad, zoals bijvoorbeeld 

bij Tomahawk Road. Hier treffen we al de 

woestijnachtige begroeiing van de ‘Sonoran 

Desert’ aan, d.w.z. doornachtige struiken 

van ‘creosote bush’ (Larrea tridentata), agaven 

en cactussen zoals Carnegiea gigantea 

(Saguaro cactus), cylindropuntia’s, mammillaria’s, 

opuntia’s, ferocactussen en echinocereussen. 

Hier groeien zeer lang bedoornde 

groepen van Echinocereus engelmannii 

subsp. fasciculatus (afb. 2), die gemakkelijk 

aan te zien zijn voor de bekendste echinocereussoort 

die we langs de SR 88 kunnen 

aantreffen, namelijk Echinocereus bonkerae 

subsp. apachensis, vernoemd naar zijn 

voorkomen langs Apache Trail. 

De eerste 22 mijl (= 35 km), langs de hoge 

toppen van de Superstition Mountains, 

Lost Dutchman Museum, Gold Field Ghost 

Town, Lost Dutchman State Park, Canyon 

Lake en Tortilla Flat Saloon, is de weg 

geasfalteerd, maar ca. 0,5 km voorbij Mile 

220 en ca. 2,6 km voor Fish Creek Hill gaat 

de asfaltweg over in een onverharde weg. 

Voor personenauto’s is deze weg nog goed 

berijdbaar, maar de meeste autoverhuurbedrijven 

staan het rijden op onverharde 

wegen niet toe. Voor campers wordt verder 

rijden over het onverharde deel van de SR 

88 sterk afgeraden, vooral omdat na Fish 

Creek Hill de weg sterk afdaalt naar Fish 

Creek Bridge (afb. 3) en ook nog zeer hobbelig 

en smal is. 

Afb. 1: ‘Mile 222’ 

Afb. 2: Echinocereus engelmannii subsp. fasciculatus 

langs Tomahawk Road 

(7-7-2007) 

Afb. 3: Fish Creek Bridge 

Afb. 4: Uitzicht op de SR88 en Salt River 

Reservoir 


Na de afdaling bij de Fish Creek Bridge 

passeert de weg na ca. 1,3 km de ‘ruïne’ van 

Fish Creek Inn, ca. 400 meter verder wordt 

de Lewis & Pranty Creek Bridge gepasseerd 

en daarna kronkelt hij verder door 

het bergachtige woestijnlandschap. Na 

het Apache Lake Vista Point buigt de weg 

steeds meer naar de Salt River toe, waarna 

de laatste ca. 6 km langs de oever van de 

Salt River (afb. 4) lopen. Aan het einde van 

de onverharde weg ligt een parkeerplaats 

bij de Theodore Roosevelt Dam (afb. 5), een 

populaire stopplaats voor ‘bikers’, en vlak 

daarna de brug over de Salt River bij het 

Roosevelt Lake. Op de T-splitsing van de SR 

88 en de SR 188 kun je naar het noordwesten 

over SR 188 richting Payson en naar het 

zuidoosten richting Globe. 

Afb. 5: ‘Bikers’ op parkeerplaats bij Roosevelt 

Dam 

Afb. 6 (onder): Echinocereus bonkerae 

subsp. apachensis op 500 m voor 

‘Mile 218’ (1-4-2011) 

Echinocereus bonkerae subsp. apachensis 

Langs het eerste gedeelte van het Apache 

Trail, tussen Tomahawk Road en Tortilla 

Flat, heb ik tijdens al mijn bezoeken E. bonkerae 

subsp. apachensis niet gevonden. E. 

engelmannii subsp. fasciculatus kwam ik wel 

vaak tegen. 


75

Afb. 8: Echinocereus bonkerae subsp. apachensis, 

Lewis & Pranty Creek Bridge (22-9-2012) 

Foto: Gerhard Böhm 

Afb. 9 (onder): Echinocereus bonkerae subsp. 

apachensis, typevindplaats bij de ruïnes van 

Fish Creek Inn (22-9-2012) Foto: Gerhard Böhm 


Pas voorbij Tortilla Flat, bij ‘Mile 218’ zag ik, 

op een hoogte van 780 meter, de eerste 

groepen van apachensis in 2011 in bloei 

staan (afb. 6). Vier mijl verderop, bij Fish 

Creek Hill, ligt de vindplaats waarvan vaak 

gedacht wordt dat het de typegroeiplaats 

van ‘apachensis’ is. 

Op het herbariumblad, dat voor de nieuwbeschrijving 

van E. apachensis Blum & 

Rutow is gebruikt, staat echter in een slecht 

leesbaar handschrift als typegroeiplaats 

vermeld: “Apache Trail, back of Fish Creek 

Inn” (aan de achterkant van Fish Creek Inn). 

Dit is de aantekening van de botanicus 

Susan Delano McKelvey, die deze plant op 

18 februari 1929 verzamelde. Door Wolfgang 

Blum en Jürgen Rutow is dit herbariumexemplaar 

gebruikt als holotype voor 

de nieuwbeschrijving van Echinocereus 

apachensis. (Wikipedia: “Het holotype is 

het unieke exemplaar of illustratie van een 

organisme dat genoemd wordt of aangewezen 

wordt in de oorspronkelijke publicatie, 

waarin de naam formeel gepubliceerd is”.) 

Susan Delano McKelvey was een Amerikaanse 

botanicus, die van 1928 tot 1936 

meerdere reizen ondernam naar het zuidwesten 

van de USA (Schofield 1987). 

Afb. 10 (rechtsboven): Echinocereus engelmannii 

subsp. fasciculatus, typevindplaats 

bij de ruïnes van Fish Creek Inn (22-9- 

2012) Foto: Gerhard Böhm 

Afb. 11 (rechts midden): Echinocereus 

bonkerae subsp. apachensis op de 

Flatiron (13-3-2013) 

Afb. 12 (rechtsonder): Mammoth Saloon in 

Goldfield Ghost Town in 2011 

Afb. 7 (onder): Fish Creek Inn in 1909 


77

Haar tweede reis heeft bijna twee maanden 

geduurd (16 januari - 17 maart 1929). 

McKelvey verzamelde bijna vijfhonderd 

planten in minder dan twee maanden, 

waaronder agaven, yucca’s en cactussen. 

Echinocereusliefhebbers, die het herbariumblad 

goed gelezen hadden, was het al 

opgevallen dat niet Fish Creek Hill, maar 

Fish Creek Inn de werkelijke typegroeiplaats 

van ‘apachensis’ moest zijn. Mogelijk heeft 

McKelvey daar destijds overnacht. Tegenwoordig 

bestaat Fish Creek Inn niet meer 

en zijn er alleen nog maar enkele restanten 

te vinden die de naam ‘ruïne’ niet waard 

zijn. In 1929 bestond Fish Creek Inn nog wel 

en was het een stopplaats voor de postkoets 

(afb. 7). 

Het is niet helemaal duidelijk waar Susan 

McKelvey de herbariumplant van E. apachensis 

verzameld heeft. Met ‘‘back of’’ 

(terug van of achter) wordt waarschijnlijk 

bedoeld dat de plant direct achter het nu 

niet meer aanwezige gebouw van de ‘Inn’ 

gevonden is, maar het was mogelijk ook 

veel verder daarachter, bijvoorbeeld in de 

buurt van Lewis & Pranty Creek Bridge, 

waar tegenwoordig nog een flinke populatie 

van E. apachensis te vinden is (afb. 8). 

In 2009 bracht Alan Zimmerman de rang 

van E. apachensis van een zelfstandige soort 

terug naar die van een ondersoort van E. 

bonkerae en sindsdien heet deze officieel 

Echinocereus bonkerae subsp. apachensis 

(Blum & Rutow) A.D. Zimmerman (Zimmerman 

2009 en Ruinaard 2012). 

De Duitse echinocereusliefhebbers Gerhard 

& Gisela Böhm bezochten in 2012 de 

overblijfselen van Fish Creek Inn. Van de 

vele tientallen planten die ze daar fotografeerden 

voldeed een groot deel aan de 

kenmerken van E. bonkerae subsp. apachensis 

(afb. 9), maar zij fotografeerden daar 

ook veel planten die meer op E. engelmannii 

subsp. fasciculatus lijken (afb. 10). Bij Lewis 

& Pranty Creek Bridge vonden zij meestal 

planten die voldoen aan de beschrijving 

van ‘apachensis’. Die planten lijken meer 

op het herbariummateriaal dan de planten 

bij Fish Creek Inn. (Opm.: Tegenwoordig 

gebruikt men voor de plaatsbepaling op 

herbariummateriaal de GPS-coördinaten, 

omdat wegen nogal eens verlegd of verkort 


worden, waardoor de oude km-aanduiding 

niet meer klopt. In 1929 was er natuurlijk 

nog geen GPS). Ook bij Lewis & Pranty 

Creek vonden G. & G. Böhm, evenals ondergetekende, 

planten die beter voldeden aan 

de kenmerken van ‘fasciculatus’. Voorbij 

Lewis & Pranty Creek, richting Theodore 

Roosevelt Dam groeien langs de weg beide 

soorten naast elkaar, maar in de bergen 

aan het einde van Apache Trail vonden G. & 

G. Böhm alleen nog ‘fasciculatus’. 

In de Superstition Mountains, in het Lost 

Dutchman State Park, ontdekten zij langs 

het ‘Siphon Draw Trail’ en op een vlakke top 

met de naam de ‘Flatiron’, een mooie populatie 

van geel bedoornde E. bonkerae subsp. 

apachensis op een hoogte van 1430 meter 

(afb. 11, Böhm 2015, Ruinaard 2017). Deze 

planten hebben de 16 ribben en afgeronde 

top van de stam die kenmerkend zijn voor 

de beide bonkerae ondersoorten, maar ze 

hebben daarnaast ook zeer karakteristieke 

lange gele gekromde doorns. De ‘apachensis’ 

van de Flatiron spruit vanuit de basis op 

relatief jonge leeftijd, na ca. 6 jaar, en vormt 

zodoende grote groepen. Waarschijnlijk ten 

gevolge van de geïsoleerde ligging op een 

hoogte van 1430 meter komt op de Flatiron 

E. engelmannii subsp. fasciculatus niet voor. 

Bezienswaardigheden 

Vertrekkend vanuit Phoenix, kom je als 

eerste bezienswaardigheid het Superstition 

Mountain-Lost Dutchman Museum tegen, 

met daarbij de Elvis Presley Memorial 

Chapel. Hier vind je toeristische informatie 

en een uitstalling van ‘historische’ (nep) 

gebouwen. 

Gold Field Ghost Town is gewijd aan de 

goudmijnhistorie en is in feite een grotendeels 

nagebouwde verzameling van 

gebouwen en machines uit de glorietijd van 

de goudkoorts (afb. 12). 

Lost Dutchman State Park is een van de 

vele natuurparken die de USA rijk is. Zoals 

in al die parken is er een grote kampeerplaats 

voor tenten en campers met alle benodigde 

voorzieningen: aansluitingen voor 

water, stroom en riool, toiletgebouwen met 

douches en een bezoekerscentrum. 

Afb. 14: Dudleya saxosa subsp. collomiae (1-4-2011) 

Afb. 15: Een kleine Ferocactus wislizenii en 

opuntia (30-4-2005) 

Afb. 16: Agave op Fish Creek Hill (1-4-2011) 

Afb. 13 (pag. 78): Landschap met saguaro’s 

(14-3-2013) 


79

Het park wordt gedomineerd door de Superstition 

Mountains. Het is vooral geliefd 

om zijn wandelingen (‘hikes’). Er zijn diverse 

wandelroutes (‘trails’) uitgezet. Een daarvan 

is het hierboven al genoemde Siphon Draw 

Trail. 

Bij Canyon Lake View Point heb je een 

panoramisch uitzicht over het Canyon Lake 

en de daaraan gelegen recreatiehaven. Een 

paar meter vanaf de parkeerplaats groeien 

daar ook mooie fasciculatus-groepen. 

Als je de tocht over de Apache Trail aandurft, 

mag je een bezoek aan Tortilla Flat 

Saloon niet overslaan. Tegenwoordig is het 

een pleisterplaats voor de motorrijders 

(‘bikers’), waaronder heel wat ‘Hells Angels’, 

en andere toeristen, die in grote aantallen 

het pad bevolken. Tortilla Flat Saloon en 

het ernaast gelegen Tortilla Flat Hotel zien 

eruit als bouwvallen uit de wildwesttijd. 

Het interieur van de ‘saloon’ straalt nog de 

vergane glorie van die tijd uit. De barkrukken 

in de vorm van zadels moeten ervoor 

zorgen dat ook de echte ‘cowboys’ zich hier 

thuisvoelen. De wanden zijn beplakt met 

dollarbiljetten waarop de gulle gevers hun 

handtekening gezet hebben. Het feit dat 

het bier getapt wordt in een soort jampotten 

ter grootte van een bierpul draagt ook 

bij aan de oude wildwest-sfeer. Blijkbaar 

kunnen de ‘Hells Angels’ dat wel waarderen. 

Het Tortilla Flat Hotel is al heel lang niet 

meer in gebruik. 

Apache Trail ligt midden in het groeigebied 

van Carnegiea gigantea beter bekend als 

de saguaro. Je vindt die dus overal op de 

berghellingen langs de weg en in het Lost 

Dutchman State Park (afb. 13). Het groeigebied 

van de saguaro strekt zich uit in een 

kring van ca. 100 km rondom Phoenix tot in 

het noordwesten van Mexico. Het gaat best 

goed met de saguaro. Ondanks dat hij erg 

langzaam groeit, pas na 70 tot 80 jaar zijn 

eerste vertakkingen krijgt en wel 20 meter 

hoog kan worden, heb ik ook opvallend 

veel jonge planten van een halve tot twee 

meter hoogte langs de apachetrail gezien. 

Een veel voorkomende gast langs de trail 

is ook Cylindropuntia versicolor die hier zijn 

fraaie geel- tot oranjekleurige bloemen laat 

zien. De cylindropuntia’s hebben ongeveer 

hetzelfde verspreidingsgebied als de 

saguaro (Ruinaard 2022). 

Waarschijnlijk is het minder bekend dat 

hier ook een lid van de Crassulaceae te 

bewonderen valt, namelijk Dudleya saxosa 

subsp. collomiae (afb. 14). Om deze plant te 

ontdekken moet je Fish Creek Hill opklimmen 

of tot bijna het einde van Apache 

Trail doorrijden. Als je goed oplet zie je 

hem daar tegen de steile hellingen aan 

de rechterkant van de weg. Waarschijnlijk 

groeit hij ook wel wat verder van de weg af, 

maar dan moet je een flink stuk klimmen 

om hem te kunnen vinden. Met iets minder 

moeite kun je hier ook Mammillaria grahamii 

subsp. grahamii, Ferocactus wislizenii 

(afb. 15), Echinocereus engelmannii subsp. 

fasciculatus en nog enkele apachensis-groepen 

tegenkomen. Tenslotte groeien er 

diverse agaven (afb. 16), waaronder Agave 

toumeyana, Fouquieria splendens en dasylirions 

op heel veel plaatsen langs het Apache 

Trail. Variatie genoeg voor een succulentenliefhebber, 

en dan mag ik natuurlijk de 

overal aanwezige schijfvormige opuntia’s 

niet vergeten. 

Literatuur 

Böhm, G. & G. (2015). Neue Standort von 

Echinocereus bonkerae subsp. apachensis? 

Echinocereenfreund 28 (2): 55 – 62. 

Ruinaard, H. (2012). Echinocereus bonkerae 

subsp. apachensis (Blum & Rutow) A. D. 

Zimmerman. Echinocereenfreund 25 (3): 

108 - 128. 

Ruinaard, H. (2017). Een bezoek aan Superstition 

Mountains. Succulenta 96 (4): 177 

- 183. 

Ruinaard, H. (2022). Cylindropuntia’s in 

Zuidwest-USA. Succulenta 101 (5): 217 – 

224. 

Schofield, E. (1987). “A Life Redeemed: 

Susan Delano McKelvey and the Arnold 

Arboretum” (PDF). Arnoldia 47 (4): 9 – 23. 

Zimmerman, A. (2009). Echinocereus bonkerae 

subsp. apachensis (Blum & Rutow) 

A. Zimmerman, comb. nov. Haseltonia 15: 

120. 


Parodia acchillensis – 

een nieuwe soort uit Chuquisaca, Bolivia 

Lothar Diers en Hansjörg Jucker 

Op zijn uitgestrekte voettochten in het gebied ten westen van de Rio Pilcomayo heeft 

Hansjörg Jucker interessante nieuwe planten ontdekt. Zoals de onlangs in dit tijdschrift 

gepubliceerde Aylostera berchtiana met de variëteit splendida (Diers & Jucker 2022). 

Bovendien werd in het verleden reeds Parodia laraputensis afkomstig van de steile berghellingen 

boven de Rio Pilcomayo als nieuwe soort beschreven (Diers & Jucker 2015). 

Ook van dit geslacht vond Jucker in 2007 twee populaties in de omgeving van Acchilla, 

dus veel verder westelijk van de Rio Pilcomayo. Ze werden onder zijn veldnummer HJ 

1234 en HJ 1235 geregistreerd. 

Uit de op de vindplaats gevonden zaden 

werden hier in Europa planten gekweekt 

die diepgaand onderzocht en met andere 

parodia’s vergeleken werden. Uit deze 

onderzoeken werd duidelijk dat het uiterlijk 

en de bloemen van de planten van HJ1234 

en HJ1235 zich duidelijk onderscheiden 

van Parodia laraputensis. Ze laten echter 

in enkele kenmerken verbindingen met de 

grotere vormengroep van Parodia subterranea 

Ritter zien. Deze soort komt in vele 

vormen voor in de wijdere omgeving van 

Salitre, Caña Cruz en Ingahuasi. Dit is min 

of meer ten oosten van Camargo en daarmee 

nog verder naar het westen van de Rio 

Pilcomayo verwijderd. Onze vergelijkende 

onderzoeken hadden tot resultaat dat de 

vondsten HJ 1234 en HJ1235 als nieuwe 

soort, Parodia acchillensis, te karakteriseren 

zijn. De nieuwe soort wordt in de hierna 

volgende diagnose met Parodia subterranea 

vergeleken. 

Diagnose 

(kenmerken voor Parodia subterranea 

tussen haakjes) 

Plantwortel vezelig, nooit penvormig (duidelijk 

penvormig); areolen met weinig geelachtig 

wolvilt (sterk witwollig); doorns nooit 

zwart (vele geheel zwart); middendoorns 

naaldvormig, aan de basis tot 0,5 mm 

dik (veel dikker, aan de basis tot 1,2 mm 

dik, scherp, priemvormig); receptaculum 

binnenin wittig-lichtgelig (bleek roodachtig); 

met 1-4 borstelharen in de schuboksels 

(alleen in de bovenste schuboksels zelden 

Afb. 1: Cerro Gallo Orkho; op deze berghellingen 

werd Parodia acchillensis HJ 1234 

ontdekt. 

Foto: Jucker 


Afb. 2: Parodia acchillensis HJ 1234; planten op 

de vindplaats 

Foto: Jucker 

81

Parodia acchillensis Diers & Jucker sp. nov. 

Diagnosis (characteristics of Parodia subterranea in brackets) 

Root system fibrous, no tap-root (distinct tap-root); areoles only with some yellowish 

woolly felt (with much white woolly felt); spines never black (many entirely black); 

central spines rather thin, needle-like, at their base up to 0.5 mm thick (much thicker, 

at their base up to 1.2 mm thick, awl-like); receptacle inside whitish to light yellowish 

(reddish); in the axils of the receptacle scales 1- 4 bristles (only in the highest scale 

axils rarely 1-2 bristles); the outer wall of the testa cells without any cuticular striations 

(with distinct cuticular striations). 

The plants are growing on mountain slopes east of Acchilla, altitude 2500-2600 m, 

province Nor Cinti, Dept. Chuquisaca, Bolivia. Discovered by H. Jucker on 27 November 

2007: HJ 1234. 

Herbarium material: cultivated plants grown from seed collected in the habitat. Holotype: 

HJ1243/1 in LPB; Isotype HJ1234/1 in WU. 

1-2 borstelharen); testacellen van de zaden 

zonder cuticulaplooien op hun buitenwand 

(met duidelijke cuticulaplooien). 

De planten groeien tussen gras en lage 

struiken op de berghellingen ten oosten 

van Acchilla op een hoogte van 2600 - 2700 

m, provincie Nor Cinti, Dept . Chuquisaca, 

Bolivia. Ontdekt door H. Jucker op 27 november 

2007; veldnummer HJ 1234. 

Beschrijving 

Planten vlakbolvormig tot half bolvormig, 

op latere leeftijd slechts weinig gestrekt, 

tot 11 cm hoog, tot 9 cm dik, enkel, alleen 

spruitend na beschadiging van de schedel, 

groen-olijfgroen; schedel iets verdiept, met 

weinig wittige wol, door doorns gedeeltelijk 

of geheel bedekt. Wortelsysteem vezelig, 

sterk vertakt. 

Ribben 12 - 18, meestal licht tot sterker 

spiraalvormig verlopend, afgerond, in doorsnee 

min of meer half ovaal, licht gekerfd; 

op halve planthoogte 4 - 8 mm hoog, 8 - 16 

mm breed, naar de plantbasis tot 18 mm 

verbredend. Areolen licht ovaal, 4 - 6 mm 

lang, 3 - 5 mm breed, incidenteel bijna 

rond, met gering wittig of lichtgelig wolvilt, 

snel kaal wordend; vrije afstand op dezelfde 

ribben 3 - 5 mm. 

Doorns naaldvormig tot fijn naaldvormig, 

wittig, gelig of lichtbruinachtig, alle met 

een donkere punt, op latere leeftijd grauwbruinachtig 

tot donkerbruinachtig; recht 

of iets gebogen, soms heeft een van de 

middendoorns een zwak of sterker gehaakte 

punt. Middendoorns 1 - 4 (5), als er meer 

dan twee zijn min of meer kruisvormig 

geordend, 10 - 18 mm lang, de onderste 

Afb. 3: Parodia acchillensis HJ 1234; plant met 

18 ribben op de vindplaats 

Foto: Jucker 

Afb. 4: Parodia acchillensis HJ 1234; cultuurplanten, 

men herkent de lange gehaakte 

middendoorn. 

Foto: Diers 


vaak de langste, bij de basis tot 0,5 mm dik. 

Randdoorns 9 - 16, min of meer stralend 

geordend, of half schuin naar voren gericht, 

5 - 13 mm lang, vlak bij de basis 0,2 (0,3) 

mm dik. 

Bloemen oranjerood tot dieprood, 24 - 28 

mm lang, 30 - 40 mm breed. 

Pericarpellum gelig of lichtgroenig, 4 mm 

lang, 5 - 6 mm breed; schubben puntig 

driehoekig, tot 0,5 mm lang en breed, uitlopend 

in een 0,3 - 0,5 mm (incidenteel tot 

4 mm) lange donkerbruine stekelpunt. In 

de schuboksels talrijke witte, witgrauwe of 

licht-roodbruine, tot 12 mm lange wolharen 

en incidenteel een tot 3 mm lange, donkerbruinige, 

stevige borstelhaar. 

Receptaculum min of meer breed trechtervormig 

tot bijna klokvormig, 7 - 10 mm 

lang, boven 12 - 18 mm, onder 4 - 5 mm 

breed. De schubben gelig, lichtgroenig of 

lichtroodachtig, 0,5 - 7 mm lang met 0,5 - 4 

mm lange, vaak bruinachtige stekelpunt; 

onderste receptaculumschubben 0,5 mm, 

bovenste 2 mm breed. In de schuboksels 

talrijke tot 15 mm lange wittige en lichtroodachtige 

wolharen en 1 - 4 (tot 10) 

mm lange, bruinachtige tot zwartbruine, 

scherpe, soms iets gedraaide borstelharen. 

Bloemkeel wittig, tot lichtgelig. Nectarkamer 

vlak schotelvormig, 1 tot nauwelijks 2 

mm hoog, boven 2 - 2,5 mm breed. Nectarklieren 

tegen de wand. Overgangsbladeren 

8 -10, roodachtig met groenige of donkerrode 

middenstreep. 

Periantbladeren 30 - 41, in drie kransen; 

lang ovaal tot bijna lijnvormig, vaak in een 

punt uitlopend, vermiljoen tot dieprood; 

buitenste periantbladeren 12 - 14 mm lang 

en 2,5 - 4 mm breed; binnenste 10 -14 mm 

lang en 2,5 - 3,5 mm breed. 

Meeldraden (stamina) 260 - 330, in 8 - 10 

spiraalvormige kringen; onderste helmdraden 

wittig, naar boven toe gelig; bovenste 

helmdraden geheel of nagenoeg 

geel; onderste meeldraden 6 - 7 mm lang, 

middelste 6 - 8 mm lang, bovenste 4 - 6 mm 

lang; de bovenste zijn op of kort onder de 

basis van de binnenste periantbladeren 

ingeplant. De plaats van inplanting van de 

helmdraden van de bovenste rand van de 


nectarkamer tot de basis van de binnenste 

periantbladeren is zonder duidelijke 

tussenruimtes. Helmknop geel; 0,7 - 1 mm 

lang, ongeveer 0,5 mm breed; het vlak 

waarin de helmknoppen zich bevinden is 6 

- 8 mm hoog. Meeldraden in de richting van 

de stamper gebogen. 

Stamper onder wittig, naar boven toe 

lichtgeel; 14 - 22 mm lang en ongeveer 1 

mm dik. Stempel gelig, zelden lichtgroen, 

verdeeld in 6 - 9 licht tot sterk gespreide, 2 - 

2,5 mm lange en 0,7 - 0,8 mm dikke, min of 

meer cilindervormige, naar de punt toe iets 

smallere, gebobbelde lobben, reikend tot 

de bovenste helmknoppen of er tot 4 mm 

bovenuit stekend. 

Vruchtbeginsel min of meer bekervormig, 

breed schotelvormig tot iets hartvormig, 2,5 

- 3 mm hoog en 2,5 - 5 mm breed, opgevuld 

met talrijke 0,5 - 0,6 mm lange en 0,4 - 0,5 

mm brede zaadknoppen, die per stuk aan 

een tot 1 mm lange, onbehaarde navelstreng 

zitten. 

Vrucht aanvankelijk zwak lichtgeel of 

groenig, tijdens de rijping toenemend 

lichtbruin; de vruchtwand wordt hard. Het 

bovenste 4,5 - 5,5 mm lange en 5,5 - 8 mm 

brede, met wolhaartoefjes dicht omhulde 

deel met de daarin liggende zaden laat los 

van het onderste, min of meer komvormige 

kleinere, op het areool achterblijvende 

deel. Ongeveer 4/5 tot 5/6 van de gehele 

vrucht behoort tot het bovenste deel dat 

zich van het areool losmaakt. Dit van het 

areool loslatende vruchtdeel heeft een tot 6 

mm grote opening in de bodem. Door deze 

grote bodemopening vallen de zaden er 

uiteindelijk uit. De 15 - 20 mm lange, ingedroogde 

bloemrest blijft aan het bovenste 

vruchtdeel zitten. Er zijn 190 - 260 zaden 

per vrucht. 

Zaden nagenoeg eivormig, bij het basale 

hilum-micropylair-gebied (HMR) min of 

meer sterk krom afgesneden, 0,9 -1,1 mm 

lang (M 30 = 0,96 mm), 0,6 - 0,8 mm breed 

(M 30 = 0,71 mm); HMR meestal min of 

meer breed ovaal tot onregelmatig ovaal, 

vaak aan de zijde waar de navelstreng is 

afgebroken duidelijk omhoog gebogen, geheel 

bedekt door een gelige tot lichtbruin- 

83

Afb. 5: Parodia acchillensis HJ 1234; lengtedoorsnede 

van de bloem; lange zwartbruine 

borstelharen in de oksels van de middelste en 

bovenste receptaculumschubben Foto: Diers 

achtige, 0,1 - 0,2 (M 30 = 0,14) mm lange 

strophiola; verhouding strophiolalengte tot 

zaadlengte bedraagt 0,14. Zoom van het 

HMR recht naar beneden aflopend, niet 

verdikt en niet naar buiten toe gebogen. 

Testa diepzwart, sterk glanzend. Testacellen 

meestal isodiametrisch, zelden langwerpig, 

duidelijk naar buiten gewelfd (convex tot 

half-bolvormig) zonder cuticulaplooien. Alleen 

op de celgrenzen (anticlinale wanden) 

kunnen plaatselijk enkele kleinere cuticulaplooien 

voorkomen. Celgrenzen tussen 

de diep tot zeer diep liggende celhoeken 

slechts incidenteel goed herkenbaar. 

De planten zijn zelfsteriel. 

Vindplaats 

De planten groeien samen met grassen en 

lage struiken in een mistig en vochtig klimaat. 

In dezelfde omgeving, ongeveer 5 km 

noordelijk van de vindplaats van HJ 1234, 

vond Jucker ook parodia’s, die op het oog 

dezelfde soort zijn. Ze werden vastgelegd 

met zijn veldnummer HJ1235. Ze groeien 

op een grotere hoogte van 2900 – 3000 

m en hier ten oosten van de noord – zuid 

verlopende bergrug. Op hun standplaats 

krijgen de planten behoorlijk wat vocht; de 

meestal vanuit het oosten komende wolken 

veroorzaken hier stijgingsregens. 

Discussie 

Ook van de planten van deze tweede vindplaats 

konden zaden verzameld worden. 

De uit deze zaden opgekweekte planten 

komen wat betreft uiterlijk, bloemen, 

vruchten en zaden overeen met de HJ 1234 

Afb. 6: Parodia acchillensis HJ 1234; zijaanzicht 

van een bloem bij bijna volledige opening 

(anthese). Op het receptaculum groene schubben; 

lange donkerbruine borstelharen alleen 

in de oksels van de bovenste schubben 

Foto: Diers 

planten. Ook REM-foto’s van de zaden laten 

geen verschillen zien. Daarmee behoren 

deze HJ 1235 planten tot de soort Parodia 

acchillensis. Reeds in de beschrijving werd 

er kort op gewezen dat borstelharen in 

de schuboksels op het pericarpellum en 

receptaculum kunnen voorkomen. Dit 

kenmerk, borstelharen in de schuboksels, 

bleek erg variabel. Er zijn bloemen waar 

de borstelharen ontbreken in de schuboksels 

van het pericarpellum en er weinig 

borstelharen zijn in de schuboksels van 

het receptaculum, waar ze in de onderste 

schuboksels zelfs vaak kunnen ontbreken. 

Aan de andere kant zijn er bloemen met 

talrijke en bijzonder lange borstelharen in 

de schuboksels. Hetzelfde geldt voor de 

stekelpunt van de schubben, zowel op het 

pericarpellum als receptaculum. Ze kunnen 

heel onzichtbaar zijn, maar ook vanwege 

hun lengte en kleur erg opvallen. 

Bij het vergelijken van Parodia acchillensis 

en Parodia laraputensis werden duidelijke 

verschillen zichtbaar. Planten van Parodia 

laraputensis spruiten erg sterk, het lichaam 

is veel kleiner. De bloemen zijn wat betreft 

grootte, anatomie en kleur sterk verschillend. 


Afb. 7: Op de vindplaats van Parodia acchillensis HJ 1235, kijkrichting naar het oosten 

Foto: Jucker 

Afb. 8: Parodia acchillensis HJ 1235 in zijn rotsachtige habitat. In de begeleidende vegetatie vindt 

men o.a. Echinopsis mamillosa, Cleistocactus spec. en een Puya-soort. 

Foto: Jucker 


85

Hetzelfde geldt voor de zaden; die zijn kleiner 

en de cuticulaplooien op de testa zijn 

sterk ontwikkeld. 

Ook de vergelijking met de verder naar het 

noorden groeiende Parodia dorana (Diers 

& Jucker 2015) laat duidelijke verschillen 

zien. Zo zijn de planten van Parodia dorana 

groter, ze hebben meer ribben en de 

bloemkleur is geel. De zaden vertonen op 

de testacellen duidelijk herkenbare cuticulaplooien. 

De verschillen tussen Parodia 

acchillensis en Parodia juckeri (Diers 2014) 

en de variëteiten Parodia juckeri var. australis 

en Parodia juckeri var. borealis (Diers 

& Jucker 2017) zijn duidelijk, want genoemde 

variëteiten groeien niet solitair, zoals 

Parodia acchillensis, maar vormen op latere 

leeftijd zijscheuten aan de basis. Exemplaren 

van de hier beschreven soort hebben 

altijd kortere doorns dan Parodia juckeri en 

haar variëteiten. Bovendien is er een duidelijk 

verschil in bloemkleur; bij Parodia juckeri 

is deze steeds geel in tegenstelling tot de 

rode bloemen van Parodia acchillensis. 

In de diagnose werden de verschillen 

tussen Parodia acchillensis en Parodia subterranea 

aangegeven. In de verschillende 

onderzoeken werd zowel op het vermeerderingsmateriaal 

van Ritter-planten (FR 731, 

Salitre) als op het originele materiaal van 

Lau (L 914, Salitre) en WR 634 (San Pedro – 

Culpina) teruggegrepen. Van elke herkomst 

werden bloemen van meerdere planten 

onderzocht. Zoals reeds door Ritter duidelijk 

werd gemaakt, is de witwollige schedel 

kenmerkend voor Parodia subterranea 

(Ritter 1980). Dit wordt veroorzaakt door de 

sterk witwollige areolen in het schedelgebied 

(afb. 18). De foto laat ook duidelijk de 

zwarte doorns en de dikte van de middendoorns 

in het onderste deel zien. Daar kan 

de dikte van deze zwarte middendoorns 1,2 

mm zijn. Ritter beschreef deze doorns als 

priemend. Zulke areolen en doorns zien we 

bij Parodia acchillensis niet. De zaadgrootte 

van HJ 1234, HJ 1235 en WR 634 zijn binnen 

de respectievelijke variatiebreedtes vrijwel 

gelijk, ook de strophiolalengte. 

10 

9 

11 

Rasterelektronenmicroscopische (REM) opnamen van de zaden van Parodia acchillensis 

Afb. 9: Zijaanzicht van het zaad; aan de basis de eentoppige strophiola die vooral rondom de 

micropyle (links) goed is ontwikkeld 

Afb. 10: Detail van de testa in zijaanzicht; de buitenwand van de overwegend isodiametrische 

cellen zijn duidelijk naar buiten gewelfd, convex tot halfbolvormig. 

Afb. 11: Detail van de testa in zijaanzicht; cuticulaplooien op de buitenwanden ontbreken 

volledig; ze zijn alleen op de celgrenzen zwak ontwikkeld. 


Duidelijke verschillen zien we bij de morfologie 

van de zaden. Zo is bij de zaden van 

Parodia subterranea een duidelijke cuticulaplooiing 

op het gehele oppervlak van de 

testacellen herkenbaar (afb. 13 en afb. 14). 

Deze plooiing ontbreekt bij Parodia acchillensis 

volledig (afb. 11). 

Samenvattend kan men uit onze onderzoeken 

concluderen dat het terecht is dat de 

parodia met de verzamelnummers HJ 1234 

en HJ1235 op basis van haar kenmerken en 

combinatie van kenmerken als een nieuwe 

soort vastgelegd wordt: Parodia acchillensis. 

Etymologie 

De soort is vernoemd naar de nederzetting 

Acchilla, die ten westen van de vindplaatsen 

ligt. Er zijn landkaarten waarop de 

naam van de genoemde plaats als “Ajchilla” 

geschreven wordt. 

Dankzegging 

Albert Hofman wordt hartelijk bedankt voor 

de vriendelijkheid de vertaling op zich te 

nemen. 

12 

13 

14 


15 

15 

Rasterelektronenmicroscopische (REM) opnamen 

van de zaden van Parodia subterranea 

WR 634 

Afb.12: Detail van het zijaanzicht; de buitenwanden 

van de overwegend langgerekte 

testacellen zijn duidelijk naar 

buiten gewelfd, convex tot halfbolvormig. 

Afb. 13: Detail van het zijaanzicht met isodiametrische 

en langgerekte testacellen. 

Zwakke maar duidelijke cuticulaplooien 

bedekken de gehele buitenwand 

van de testacellen. 

Afb. 14: Detail van het zijaanzicht met langgerekte 

testacellen. De cuticulaplooien 

bedekken niet alleen de naar buiten 

gewelfde buitenwand maar zetten zich 

voort over de celgrenzen (anticlinale 

wanden). 

Afb. 15: Zijaanzicht van het zaad met een vooral 

rondom de micropyle (links) goed 

ontwikkelde eentoppige strophiola 

87

Summary 

Parodia acchillensis is described here as a 

new species. The plants are growing on 

mountain slopes east of Acchilla, province 

Nor Cinti, Departamento Chuquisaca, 

Bolivia. These self-sterile plants are distinguished 

from Parodia subterranea Ritter by 

a fibrous root system, no tap-root, areoles 

with only some short yellowish woolly felt 

instead of much longer whitish woolly 

felt, spines never black, rather thin central 

spines, receptacle wall whitish to light 

yellowish on the inside, 1 - 4 strong bristles 

in the axils of the receptacle scales, testa 

surface without cuticular striations. 

Zusammenfassung 

Die hier erstbeschriebene Parodia acchillensis 

stammt aus den Bergen östlich von 

Achilla, Province Nor Cinti, Departamento 

Chuquisaca, Bolivien. Sie unterscheidet sich 

von Parodia subterranea Ritter durch das 

Vorhandensein von einem Fasernwurzelsystem, 

keine Rübenwurzel, nur wenig und 

kurzen gelblichen Areolenwollfilz anstatt 

viel und langem weißem Areolenfilz, das 

Fehlen von vollkommen schwarzen Dornen, 

bedeutend dünnere Mitteldornen, Vorhandensein 

von 1 - 4 derben Borsten in 

den Schuppenachseln am Receptaculum, 

Fehlen von Cuticularfältung auf den Außenwänden 

der Testazellen. 

Verklaring van enkele botanische 

termen 

Anticlinale wand = dwarswand 

Cuticula = waslaagje op de zaadhuid ter 

bescherming tegen uitdroging 

HMR = hilum-micropylar region, Engelse 

term voor het basale deel van de zaadkorrel 

waar het hilum (litteken waar de 

navelstreng is afgebroken) en de micropyle 

(restant van de opening waar de 

pollenkorrel naar binnen is gegroeid) 

naast elkaar gelegen zijn 

Isodiametrisch = min of meer even lang als 

breed 

Periantblad = bloemblad 

Pericarpellum = onderste deel van de 

bloem met vruchtbeginsel 

Receptaculum = bloembuis 

Strophiola = zaadaanhangsel gevormd uit 

weefsel van de navelstreng, meestal een 

lokmiddel voor mieren om de zaden te 

verspreiden. 

Testa = buitenste cellaag van de zaadkorrel 

Afb. 16: Parodia acchillensis HJ 1235 op de 

vindplaats 

Foto: Jucker 

Afb. 17: Parodia acchillensis HJ 1235; cultuurplant 

met slechts één middendoorn, 

waarvan de punt duidelijk haakvormig 

gekromd is. 

Foto: Jucker 


Literatuur 

Diers, L. (2014). Parodia juckeri spec. nov., 

Succulenta 93(3): 108 - 117. 

Diers, L. & Jucker, H. (2015). Parodia laraputensis 

spec. nov., Succulenta 94(3): 116 

- 124. 

Diers, L. & Jucker, H. (2016). Parodia dorana 

spec. nov., Succulenta 95(3): 116 - 126. 

Diers, L. & Jucker, H. (2017). Parodia juckeri 

var. australis var. nov. en Parodia juckeri 

var. borealis var. nov., Succulenta 96(4): 157 

- 170. 

Diers, L. & Jucker, H. (2022). Aylostera 

berchtiana sp. nov. en Aylostera berchtiana 

var. splendida var. nov., Succulenta 101(4): 

172 - 185. 

Ritter, F. (1980). Parodia subterranea, in: 

Kakteen in Südamerika, Band. 2: 531 - 532. 

Eigen uitgave. 

Prof. Dr. L. Diers, Universität Köln 

c/o Brunnenstr. 60 

D 53474 Bad Neuenahr – Ahrweiler 

Hansjörg Jucker 

Irchelstrasse 22 

CH 8428 Teufen 

Afb. 18: Parodia subterranea WR 634; zijkant van de schedel en bloem in beginnende anthese. 

Zo worden de lange zwarte tot lichtbruine borstelharen in de oksels van de bovenste 

roodachtige schubben herkenbaar. Dit is een zeldzaam geval van een bloem met borstelharen 

in de schuboksels. Voor Parodia subterranea zijn o.a. dichte witwollige areolen in 

het schedelgebied en bruinzwarte tot zwarte middendoorns kenmerkend. 

Foto: Diers 


89

SUCCULENTENNIEUWTJES 

Wolter ten Hoeve 

In het nummer van oktober 2022 (KuaS 73- 

10) schrijft Thomas Brand over zijn bloeiende 

Pachypodium brevicaule, een plant die hij uit 

een opgedoekte verzameling verkreeg. De 

bleekgele bloemen duiden erop dat het de 

ondersoort leucoxanthum betreft. Holger Wittner 

geeft zijn cultuurervaringen met Matucana 

formosa subsp. klopfensteinii weer. Hij kweekt 

deze ondersoort in een volledig mineraal 

substraat. Dat heeft een positief effect op de 

koudegevoeligheid en op de wortelvorming, 

daarnaast vindt ongedierte zo’n substraat 

minder plezierig dan een substraat dat humus 

bevat. Oldrich Chloupek heeft voor dubbele 

huisvesting in een pot gezorgd: de hangcactus 

Mammillaria matudae groeit vanuit de onderkant 

van de pot, terwijl bovenop jonge Strombocactus 

disciformis en Turbinicarpus alonsoi 

groeien. Überlingen aan het Bodenmeer heeft 

ruim 100 jaar een groot aantal cactussen 

in de stadstuin gehad. Deze collectie moest 

twee keer per jaar verhuisd worden. Aan die 

kostbare verhuizingen is een einde gekomen, 

want de succulenten staan nu permanent in 

een fraai ogende kas van 30 x 20 x 10 meter, 

aldus het verhaal van Sabine Phillipp. 

De ruimte van de Karteikarten is gewijd aan 

Tephrocactus alexanderi en Salmonopuntia 

salmiana. Manfred Hartl wijst op het kleurverschil 

in de bedoorning van Denmoza rhodacantha: 

zowel licht- als donkergekleurde planten 

komen in de natuur naast elkaar voor. Hardy 

Hübener bericht over zijn Agave ’Bloodspot’ 

die tot bloei kwam. Gerhard Dickneite heeft 

de Colca Canyon in Peru bezocht. Bij Cruz del 

Condor vond hij bloeiende Austrocylindropuntia 

subulata subsp. exaltata, Airampoa soehrensii 

en Cumulopuntia corotilla. 

In het novembernummer van Kakteen und 

andere Sukkulenten (73-11) focust Wolfgang 

Papsch op de Argentijnse reus Leucostele terscheckii, 

die in de natuur niet over het hoofd 

te zien is. Papsch benoemt alle plekken waar 

hij deze meer dan 10 meter hoog wordende 

cactus aangetroffen heeft. In november vond 

hij talrijke bloeiende exemplaren (grote witte 

bloemen). Julia Froelicher toont haar Euphorbia 

platyclada, die zij al drie jaar in haar kas 

achteloos bij 3 – 5 °C overwinterde. Deze euforbia, 

met Madagaskar als thuisland, is dus 

veel minder gevoelig voor kou dan verwacht. 

Smith en Figueiredo presenteren Kalanchoe 

beharensis ‘Pixel’, een vorm van beharensis die 

klein blijft. Vit Zavadil bericht dat hij Pterocactus 

valentinii gevonden heeft bij Las Plumas, 

ver verwijderd van de tot nu toe bekende 

locaties van deze soort. In de Karteikarten 

worden Echinocereus armatus en Echinocereus 

fobeanus afgebeeld en besproken. Ingo Bartels 

vestigt de aandacht op zijn Senecio stapeliiformis, 

die hij als overgebleven lelijk eendje 

meegenomen had na een verloting. De bloei 

die in het voorjaar geproduceerd werd vond 

hij indrukwekkend. Cremnocereus albipilosus in 

de natuur aanschouwen, dat was het doel van 

Albert Škrovan. Zijn tweede poging om deze 

in 2017 beschreven cactus te vinden was succesvol. 

Elisabeth en Norbert Sarnes laten zien 

dat je je planten mooi kunt presenteren door 

ze in speciale potten te plaatsen. 

Het eveneens Duitstalige Mammillaria (46-3) 

opent met een bijdrage van Erich Schrempf 

over een exemplaar van Mammillaria albiflora 

dat al vele jaren als cristaat groeit. 

Holger Rudzinski vestigt de aandacht op de 

nieuwste indeling der cactussen, die sterk op 

fylogenetische eigenschappen is gebaseerd. 

In deze dynamische indeling worden meer 

dan 22000 namen behandeld. Gebaseerd op 

recent onderzoek is het geslacht Cochemiea 

weer nieuw leven ingeblazen en zijn ettelijke 

mammillaria’s naar de cochemiea’s overgeheveld. 

De botanische tuin van Metztitlán 

is in 2019 door Klaus Rebmann bezocht. Hij 

toont de daar aanwezige, lokale cactussen. 

Ook Claus Schlimper schrijft over de cactussen 

in deze tuin, maar hier betrof het een 

bezoek in 2009. Jonathan Mohl bericht over 


de variabiliteit van M. rekoi. Hij heeft deze 

soort op diverse plekken in de staat Oaxaca 

aangetroffen. Tom Twijnstra toont het grote 

onderscheid tussen twee in zijn verzameling 

groeiende exemplaren van M. candida var. 

estanzuelensis Rep 1206. Wolfgang John heeft 

zelf gezaaide exemplaren van M. amajacensis 

en M. atarjeaensis n.n. in zijn verzameling. 

Hij ziet overeenkomsten van M. amajacensis 

met M. orcuttii en van M. atarjeaensis met M. 

bravoae. Othmar Appenzeller brengt weer 

een aantal vermeldenswaardige belevenissen, 

die uit de aantekeningen van Reppenhagen 

naar voren komen. Zo werd het gezelschap 

van Reppenhagen vlak bij de Amerikaanse 

grens geconfronteerd met vier bewapende 

mannen, die dachten dat ze Amerikanen voor 

zich hadden. Op een rijtje gezet worden, de 

geweren op je gericht krijgen, dat maakt erg 

bang. Het toverwoord voor de vrijlating bleek 

‘alemanes’ (Duitsers) te zijn. De reis mocht 

daarna vervolgd worden. Bij een andere gelegenheid 

was Reppenhagen pas aan het eind 

van de middag met Alfred Lau de Cerro Bernal 

opgeklauterd om M. anniana te zoeken. 

De terugtocht vond in het donker plaats en de 

auto werd pas na middernacht bereikt. Verder 

viel het Reppenhagen in 1980 al op hoeveel 

cactusbestanden door diervraat te gronde 

gingen. 

In Kaktusy staan artikelen van Jan Hadrava 

over Coryphantha sulcata in Texas (de auteur 

vermoedt dat jonge sulcata’s hier meermaals 

aangezien zijn voor escobaria’s), van Rudolf 

Slaba over Sulcorebutia pirhuaniensis (waarvan 

een nieuwe locatie ontdekt werd), van 

Miroslav Halfar over Discocactus prominentigibbus 

(in de natuur gevonden), van Ivana en 

Jiří Jandovi over Euphorbia canariensis (op de 

Canarische eilanden), van Jaroslav Vích over 

Wigginsia aff. sellowii (ten noorden van Tacuarembó 

in Uruguay) en van Libor Kunte over 

Cereus phatnospermus (in de natuur tegen het 

lijf gelopen). 

Het thema van een Duitstalige, zeer lezenswaardige 

special van Kaktusy (2022-special/2) 


gaat over Discocactus zehntneri. De auteur, 

Miroslav Halfar, behandelt alle ondersoorten 

en beschrijft hoe en waar hij deze disco’s in 

de natuur vond. Met een drone kon zelfs een 

populatie gevonden worden! Over het kweken 

van deze cactussen geeft hij nuttige aanwijzingen. 

Piante Grasse (42-3) begint met een artikel 

van Klaus Rebmann over locaties van Mammillaria 

geminata in de Mexicaanse staat Puebla. 

Hij vergelijkt de planten van deze locaties met 

de planten van dezelfde soort die zich 170 km 

verderop bevinden en probeert een verklaring 

te geven voor de leemte tussen deze twee 

groeigebieden. Emilio Capacci heeft zijn blik 

gericht op Pachycormus discolor, een succulent 

die boomachtige proporties aan kan nemen, 

maar in een kas gekweekt kan worden. Massimo 

Afferni ontving in 2010 een euforbia. 

Pas na 12 jaar kon hij de plant identificeren, 

dankzij de bloemen die zich vormden: Euphorbia 

erythraea. Lorenzo Stocco presenteert 

twee nieuwe lithops-cultivars, namelijk Lithops 

bromfieldii ‘Desert River’ en Lithops hookeri 

‘Red Planet’. Mario Cecarini bespreekt de mogelijkheden 

om succulenten te vermeerderen 

via stekken, enten en in-vitromethoden. De 

bijdrage van Franco Rosso gaat over het Europees 

plantenpaspoort. 

Het tweetalige Avonia (40-2), hét blad voor de 

vetplantenliefhebber, bevat weer een aantal 

fraai uitgevoerde bijdragen. Het artikel van 

Paolo Borghi over Adromischus marianiae en 

haar vormen beslaat maar liefst 30 pagina’s. 

De natuurlijke vormen, dus niet de talrijke in 

cultuur gekweekte hybriden, worden in woord 

en beeld naar voren gebracht. In totaal komen 

12 vormen aan bod, waaronder Adromischus 

marianiae ‘alveolatus’, ‘blosianus’, herrei’, ‘Little 

Spheroid’ en ‘Tanqua’ om een aantal te noemen. 

Van elke vorm worden meerdere afbeeldingen 

getoond, zodat de variatiebreedte duidelijk 

zichtbaar is. Michael Greulich verhaalt 

91

over een bezoek aan een locatie van Agave 

geminiflora bij de Río Chico in de omgeving 

van de Mexicaanse stad Guadalajara. In de 

Italiaanse Apennijnen groeit Sempervivum riccii. 

Mariangela Costanzo wijdt enkele pagina’s 

aan deze soort en aan de natuurhybride S. × 

luisae, die soms ontstaat als beide ouders, S. 

riccii en S. arachnoideum, naast elkaar voorkomen. 

Massimo Afferni gaat in op de classificatie 

van het geslacht Petrosedum, een geslacht 

dat vroeger als de serie Rupestria van het 

geslacht Sedum door het leven ging. Fifi Gunarto 

stelt Sansevieria spec. ‘Mukombego’ voor, 

een waarschijnlijk nieuwe soort met heerlijk 

geurende bloemen. Soumen Aditya heeft 

Euphorbia decaryi en E. spirosticha met elkaar 

gekruist. Het resultaat daarvan, E. decaryi 

‘Jorg’, wordt voorgesteld. Christoph Schröder 

geeft een levensbeschrijving van Josef Georg 

Brunnthaler. Wolfgang Ewest schildert een 

portret van Aloe praetermissa, een uit Oman 

afkomstige aloë die bij ons vooral in voor- en 

najaar groeit. 

In Avonia (40-3) vertelt Jean-Philippe Castillon 

over zijn exploraties van het Saronara-massief, 

een klein en amper onderzocht berggebied 

op Madagaskar. Dit gebied is rijk aan 

aloë’s, waarvan de auteur een tiental nader 

belicht. Ook enkele andere succulenten worden 

getoond. Een poging om Aloe silicicola te 

vinden had geen succes, omdat het zoekgebied 

vanwege een lokaal conflict niet toegankelijk 

was. Jörg Ettelt heeft 10 jaar geleden een 

rondrit gemaakt over het schiereiland in de 

omgeving van Kaapstad. Daar vond hij in het 

struikgewas, dankzij de relatief grote oranje 

bloemen, Tylecodon grandiflorus. Harald Jainta 

viert de honderdste geboortedag van de in 

2018 overleden Desmond Cole, de lithopsspecialist, 

met een biografisch artikel over 

hem en zijn vrouw Naureen. Elvia Speranza 

en Moreno Centa berichten over Echeveria 

cuscoensis, die zij in Peru aantroffen bij het 

plaatsje Pisaq (omgeving van Cuzco). Bernd 

Schlosser stelt Lithops lesliei subsp. lesliei var. 

venteri (maraisii) ‘Citrina’ voor, een vorm met 

een geelgroene kleurstelling. Maikel Gaitkoski 

gaat in op de klimatologische aspecten bij de 

verbreiding van stapelia-achtigen en de impact 

van die aspecten op het kweken van deze 

succulenten. Bij dat kweken moet rekening 

gehouden worden met de omstandigheden 

op de natuurlijke groeiplaats. Marco Cristini 

analyseert de achteruitgang van de Europese 

succulentenverenigingen. Hij ziet hierin een 

weerspiegeling van de achteruitgang bij traditionele 

politieke partijen en suggereert dat 

één overkoepelende Europese vereniging een 

alternatief voor nationale clubs zou kunnen 

zijn. De overwintering van succulenten is vaak 

problematisch, mede door een gebrek aan 

licht. Fabian Mendel promoot het gebruik van 

speciale led-lampen gedurende de rustperiode. 

Waltraud en Bernd Keller schrijven over 

hun wederwaardigheden met een cristaat van 

Euphorbia susannae. 

Cactus World (40-3) vangt aan met een 

verslag van een reis die Keith Green in het 

voorjaar van 2022 maakte door Zuid-Afrika. 

Het bezoek aan diverse lithops-locaties stond 

op het programma en in de meeste gevallen 

werden de plantjes ook gevonden, sommige 

zelfs in bloei. Zlatko Janeba stelt weer een van 

zijn favorieten voor: Eriosyce strausii ‘multicolorispina’, 

een vorm van strausii met grote 

variatie in de kleur van de bedoorning. Federico 

Centenari komt met een flinke lijst van 

cactus- en succulentensoorten, die naast de 

officiële naam een huis-tuin-en-keukennaam 

hebben. Bij Colin Walker kwam Aloe palmiformis 

voor het eerst in bloei. Dat was genoeg 

reden voor hem om over de geschiedenis van 

deze door Welwitsch in Angola ontdekte soort 

te schrijven. Van 1777 tot 1788 was er een 

Spaanse botanische expeditie in Peru. De verslagen 

die uit die reis voortgekomen zijn, en 

latere bewerkingen, worden door Julian Shaw 

van een toelichting voorzien. Die toelichting 

betreft 16 oude tekeningen van cactussen, 

waar een naam bij geplaatst kon worden, en 

ettelijke namen van succulenten. De conclusie 

van Shaw is dat enkele oude namen, namelijk 

Sedum ccallu en Urtica globifolia, geldige 

plantbeschrijvingen betreffen. Les Pearcy 

presenteert een nieuwe haworthia-hybride, 

Haworthia ‘Bill Keen’. Deze door Gerhard Marx 


vanuit andere hybriden gekweekte haworthia 

eert de in 2021 overleden Bill Keen, die binnen 

de Engelse cactuswereld op bestuurlijk 

gebied zeer lang actief geweest is. Hoewel 

John Skrypniuk niet over een kas (greenhouse) 

beschikt, wordt de rubriek ‘In my greenhouse’ 

toch door hem gevuld. Zijn uitgebreide, zeer 

gemengde verzameling bevindt zich overal 

om en in zijn huis. Een nieuwe, redelijk in 

omloop zijnde sansevieria wordt door Robert 

Webb en Leonard Newton voorgesteld. Het 

is Sansevieria disticha, die in 1985 door Lavranos 

in zuidelijk Somalië gevonden werd en 

het nummer Lav 23154 kreeg. Deze nieuwe 

soort is ook verspreid als ISI 96-57 en kreeg 

labels als Sansevieria ‘Warshiik’ en Sansevieria 

‘Dwarf Samurai’. Graham Charles portretteert 

Matucana klopfensteinii, een vrij nieuwe soort. 

John Pilbeam is toe aan zijn laatste dozijn 

echeveria’s. Tot die set behoren o.a. Echeveria 

purpusorum, E. tolimanensis, E. turgida en E. 

colorata. Een korte bijdrage over een klein 

blijvende succulent komt op het conto van 

Colin Walker: Monanthes polyphylla subsp. 

polyphylla. George Thomson is in de geschiedenis 

van Rhodiola rosea gedoken. In zijn 

artikel verwoordt hij zijn bevindingen en geeft 

hij verdere informatie over deze succulent. 

Een stapelia van Colin Walker heeft er 42 jaar 

over gedaan, maar in 2021 was het eindelijk 

zover: zijn Stapelia leendertziae produceerde 

een bloem. Deze stapelia heeft zeer karakteristieke, 

klokvormige bloemen en is in de 

natuur nog niet vaak gevonden. In het zuiden 

van Spanje, 45 km ten noorden van Marbella, 

bevindt zich een mooie botanische tuin. Ray 

Stephenson doet verslag van zijn bezoek aan 

deze tuin die ‘Mora i Bravard’ heet. 

Het Amerikaanse Cactus and Succulent Journal 

(94-2) trapt af met de jaarlijkse International 

Succulent Introductions, planten die door 

de Huntington Botanical Gardens opgekweekt 

zijn. Het betreft, naast enkele cactussen, 

vooral vetplanten. Deze worden in woord 

en beeld voorgesteld. Barcenas, Aguilar en 

Montoya laten de schade zien die verwilderde 


ezels en geiten aan de succulentenpopulatie in 

een bepaald gebied van de Mexicaanse staat 

Querétaro toebrengen. Onder andere Astrophytum 

ornatum, Echinocactus platyacanthus, 

Dasylirion longissimum, hechtia’s en opuntia’s 

blijken op het menu van deze dieren te staan. 

Tony Avent schrijft over magnifieke mangaves, 

kruisingen tussen agaves en manfreda’s. De 

geschiedenis van dit hybride geslacht ×Mangave, 

van de toevallige ontdekking bij Yucca 

Do Nursery tot de verdere ontwikkeling van 

talrijke vormen bij Walters Gardens, wordt 

door hem belicht. Een in memoriam voor 

Eddie Esteves Pereira komt van de hand van 

Pierre Braun, die meer dan 40 jaar een goede 

vriend en reisgenoot was. De talrijke planten 

die de naam van de overledene in zich hebben 

getuigen van het belang van Eddie voor de succulentenwereld. 

Brian Kemble plaatst Fouquieria 

shrevei in het middelpunt, een succulent 

met een vrij klein verspreidingsgebied. Fred 

Kattermann gaat terug in de tijd met deel 2 

van zijn reis door Peru in 1985. Hij beschrijft de 

route en de cactussen die onderweg gevonden 

werden. 

In het volgende nummer van Cactus and 

Succulent Journal (94-3) presenteren auteurs 

Starr, Davis en García een nieuwe agave, 

Agave salomonii. Deze agave werd in Oaxaca 

aangetroffen op rotsen van kalksteen. Morfologisch 

gezien lijkt A. salomonii op A mitis en A. 

chiapensis. In het noordwesten van Amerika 

bij Tacoma (omgeving van Seattle) bevindt 

zich een dierentuin met een grote botanische 

collectie. Daarover bericht Bryan Jones. In die 

collectie zijn talrijke succulenten en xerofyten 

vertegenwoordigd, die het in dit mediterraan 

aandoend klimaat bijzonder goed doen. Omdat 

er ’s winters in Tacoma veel regen valt is een 

goede drainage essentieel voor de succulenten. 

Ron Parker heeft uitgebreid rondgezworven in 

Red Rock Country in Arizona. Hij rapporteert 

vooral over de agaves die hij in de omgeving 

van archeologische plekken aantrof, waaronder 

Agave phillipsiana en A. verdensis. Twee nieuwe 

sansevieria’s kunnen op het conto van Robert 

Webb en Leonard Newton bijgeschreven 

worden. Zij beschrijven Sansevieria butleri en S. 

malabensis. Beide soorten komen voor in het 

93

Colofon 

Tijdschrift Succulenta 

http://www.succulenta.nl 

E-mail: info@succulenta.nl 

Auteursrecht 

Gehele of gedeeltelijke overname 

van artikelen is alleen toegestaan 

na verkregen toestemming van 

de auteur/illustrator en met een 

duidelijke bronvermelding 

Redactiesecretariaat 

Riet Maessen 

Weezenhof 1232 

6536 EZ Nijmegen 

E-mail: redactie@succulenta.nl 

Hoofdredacteur 

- vacant 

Redactie 

Rob Bregman 

E-mail: r.bregman@contact.uva.nl 


E-mail: tenho11@hetnet.nl 

Henk Ruinaard 

E-mail: redacteur3@succulenta.nl 

Eindredacteur 


E-mail: eindredacteur@succulenta.nl 

Vormgeving 

Erwin de Cock 

Tom Twijnstra (basis layout) 

Druk 

Senefelder Misset Doetinchem 

grensgebied van Kenia en Ethiopië en zijn meer dan 20 

jaar geleden al ontdekt. Root Gorelick vestigt de aandacht 

op de winterkleuren van opuntia’s. Hij woont in Ontario, 

waar het in zijn tuin meer dan 30 graden kan vriezen, waar 

er van december tot april sneeuw ligt, waar de opuntia’s in 

juni bovengronds groeien en waar ze begin september al 

beginnen te verkleuren. Voor sommige vleermuizen is de 

nectar van bloeiende agaves van levensbelang, aldus Steve 

Plath. In dat kader worden door non-profit organisaties 

agaves vanuit zaad opgekweekt. Na ongeveer 2 tot 3 jaar 

worden de jonge agaves op specifieke plekken in de vrije 

natuur van Arizona geplant, zodat de vleermuizen later 

de bloemen als voedselbron kunnen gebruiken en tegelijk 

voor bestuiving zorgen. 

Het slotnummer van 2022 van Kakteen und andere 

Sukkulenten (73-12) wordt door Werner Eichenlaub 

geopend met een artikel over Pierrebraunia bahiensis. 

Hij heeft deze soms fraai bedoornde soort op meerdere 

plekken aangetroffen in het berggebied in de omgeving 

van de Braziliaanse plaats Mucugê. Het verspreidingsgebied 

blijkt behoorlijk groot te zijn. Rudolf Schmied is 

op zoek naar de identiteit van een anacampseros, die 

hij sinds 2011 in bezit heeft. Sami Mohammad gaat naar 

het begin van zijn hobby, zijn eerste cactus. Dit betrof 

een Notocactus bommeljei. Hij vult een aantal pagina’s 

over de geschiedenis van deze soort en over de plek 

die deze soort binnen de notocactussen inneemt. In de 

Karteikarten worden Echinocereus milleri en Echeveria 

nuda besproken. Sabine Phillipp kwam erachter dat in 

het wijnbouwgebied ten noorden van Stuttgart al vele 

jaren opuntia’s in de vrije natuur voorkomen. Het gaat 

vermoedelijk om Opuntia humifusa. Sabines speurwerk 

bracht aan het licht dat de opuntia’s hier al 60 jaar op de 

steile wanden bijzonder goed gedijen. Aloe vera levert 

niet alleen verzorgingsproducten op, aldus Ernst Koch. 

Hij gaat in op de medische historie van deze plant en 

op allerlei medische toepassingen voor de mens (altijd 

uitwendig gebruik). Daarnaast komt de verzorging van 

deze niet winterharde aloë aan bod. Ernst Kluge is bij de 

stad Ensenada, in het noorden van Baja California, op 

een helling op zoek geweest naar succulenten. Deze plek 

had hij 26 jaar geleden ook bezocht. Qua planten was 

er niet veel veranderd op de helling, maar de bovenkant 

van het heuvelgebied was inmiddels een woonwijk 

geworden. 

94 

Succulenta jaargang 102 (2) 2023

Summary 

Rob Bregman 

Ben Wijffelaars answers Andre van Zuijlen’s 

call to our readers to write something 

about their special memories. His choice 

was the Namibian Welwitschia mirabilis, 

but that plant had just been discussed by 

Peter Knippels. Instead, Ben’s second best 

memories are a bunch of bugs on a welwitschia 

and the finding of a South African 

drosera (D. cistiflora) growing on a previously 

unknown location. 

In Theo Heijnsdijk’s series on the old 

‘Verkade’ handbooks from the 1930s, this 

time focus is put on Cleistocactus strausii. 

This well-known snowy-whitely spined cereoid 

cactus was first described as Pilocereus 

Strausii, after material that was collected 

in Bolivia by the German naturalist August 

Fiebrig in 1903/04. In 1934 Curt Backeberg 

transferred the plant to the genus Cleistocactus. 

In cultivation, several hybrids exist, not 

only with related genera such as Oreocereus 

but also with Espostoa and Echinopsis. Some 

additional general information about the 

genus Cleistocactus is given; the number of 

accepted species declined from 52 (Backeberg, 

1966) to 17 (Hunt, 2006). In 2016 

the Englishman Martin Lowry recognized 24 

species. Cultivation of C. strausii is easy; the 

plant is self-fertile and survives temperatures 

down to minus 10°C. The plants are not 

threatened in nature, probably because of 

the inaccessibility of many of their habitats. 

In part 126 of his series ‘In the spotlight’, 

Bertus Spee brings short descriptions of 

Copiapoa gigantea, Crassula montana, Escobaria 

vivipara var. deserti and Melocactus 

harlowii subsp. borhidii. 

In our new series of articles entitled ‘memories’, 

Riet Maessen looks back at her trip 

to Madagascar in 2019. She visited the nature 

reserve Reniala, where many endemic 

plant and animal species can be admired. 

6 species of baobabs (genus Adansonia) 

are endemic to Madagascar. One of those 

(A. rubrostipa) is called ‘the tea-pot’ and is 

shown on the cover. 

Peter Knippels visited 3 botanic gardens 

in the UK. The Oxford garden, from 1621, 

is the oldest English botanic garden. Kew 

Gardens, in Richmond, London, is much 

larger. Founded in 1759, Kew has become a 

center of plant systematics with a herbarium, 

a library and even a notable magazine 

(Curtis’s Botanical magazine). The third 

garden Peter visited was Wisley Gardens 

in Surrey. Top-attraction is its 12 meter tall 

greenhouse divided into 3 sections with 

a tropical, subtropical and desert climate 

regime. 

Henk Ruinaard reports about the cacti 

alongside the Apache trail, a road used by 

Indian tribes near Phoenix, Arizona. While 

following the 64 km dirt road, you can see 

many succulent and xerophytic plants, 

museums, viewpoints and other interesting 

historical places. Special attention is given 

to Echinocereus apachensis, a plant discovered 

here in 1929. Now it is considered 

a subspecies of E. bonkerae. Good news is 

Henk’s discovery of many young saguaros 

(Carnegiea gigantea). 

Lothar Diers and Hansjörg Jucker publish 

the first description of Parodia acchillensis, 

a new species from the Bolivian province 

of Nor Cinti. According to the authors, 

this taxon is related to P. subterranea and 

differs in some root, flower, spine and seed 

characters. An English and German summary 

are included. 

Wolter ten Hoeve brings his usual selection 

of the most important articles recently 

published in other journals on succulent 

plants. 

Tom Twijnstra observed the increasing 

resourcefulness of flower shops and supermarkets 

to decorate small cacti and other 

succulents. This commercialisation began 

with plastic flowers but now all kinds of 

other decorations can be met with. 

r.bregman@contact.uva.nl 


95

Grappig aangeklede kerstmannetjes 

Ben Wijffelaars 

Bijvangst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 


Cleistocactus strausii ....................... 51 

Bertus Spee 

Voor het voetlicht 126 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 

Riet Maessen 

Herinneringen: Reniala. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 

Peter Knippels 

Engeland revisited. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 

Henk Ruinaard 

Apache Trail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 

Lothar Diers en Hansjörg Jucker 

Parodia acchillensis ........................ 81 


Succulentennieuwtjes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 

Rob Bregman 

Summary ................................. 95 

Tom Twijnstra 

Geinig .................................... 96 

Op de voorpagina: 

Een 1500 jaar oude Adansonia rubrostipa, 

bijgenaamd ‘de theepot’. Foto: Riet Maessen. 

(zie vanaf pagina 60) 

Inlichtingen over het lidmaatschap en ontvangst 

van nummers en adreswijzigingen aan: 

Inquiries about membership and receipt of issues 

and address changes to: 

Miranda Tap 

Koldijksterraklaan 218 

3544 PP Utrecht 

E-mail: ledenadministratie@succulenta.nl 

Geinig 

Tom Twijnstra 

Een bekend fenomeen uit supermarkt, 

bouwen tuincentrum is sinds 

langere tijd de grondig verminkte 

cactus en/of vetplant. Het begon 

ooit met bontgekleurde strobloempjes, 

lukraak in het cactuslichaampje 

gestoken. Voor de buitenstaander 

niet van echt te onderscheiden, dus 

een erg leuke aanwinst voor op de 

vensterbank. Toen kwamen er de 

snorren, hoedjes, petjes en loensende 

oogjes bij. Het cactusje veranderde in 

een geinig mannetje met druipsnor 

en sombrero op het groeipunt. En 

aan het einde van het jaar krijgt het 

een kerstmutsje op! Maar de ideeën 

van de slimme marketingafdeling zijn 

nog niet op. Wat voorzichtig begon in 

het tuincentrum ziet men nu bij elke 

doorsnee supermarkt. Vetplantjes, 

voor de kenner haworthia en echeveria, 

bespoten met de felste fluorescerende 

kleuren. En dan is er ook 

nog de sanseveria waar de uiteinden 

van de stengels van harde kleuren 

zijn voorzien, als waren het gelakte 

nagels. 

Ook geinig! 

tomtwijnstra@hotmail.com

Succulenta April 2023

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?