2023 04 06 Een alternatieve paaswake - Jan Michiels

Toelichting
Die sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze van Joseph Haydn is een van de vele
composities die geïnspireerd zijn door het lijden van Jezus. De gebeurtenissen in de Goede
Week, zoals die door de evangelisten zijn opgetekend, hebben mogelijk tot meer werken
geleid dan zijn overwinning op de dood in de opstanding met Pasen. Het ultieme offer en
het drama waarmee dat omkleed is, spreken duidelijk tot de verbeelding. Door de eeuwen
heen hebben componisten zich gericht op verschillende aspecten van het lijden.
Bekend zijn natuurlijk de passies die elk het
lijdensverhaal uit een van de evangeliën
op de voet volgen. Nog steeds worden er
passies geschreven, al blijft de Matthäus
Passion van Johannes Sebastian Bach het
meest in het oog springende voorbeeld.
Onverminderd geliefd is ook het Stabat
Mater, over de treurnis van Maria als
getuige van de dood van haar zoon aan
het kruis. Dan zijn er composities die het
lijden volgen zoals dat weergegeven is in
de veertien kruiswegstaties, de Via Crucis –
onder meer bekend van de versie van Franz
Liszt, een werk waar Reinbert de Leeuw
zich sterk voor maakte – en composities
die geschreven zijn rond de zeven laatste
zinnen die Jezus volgens de evangelisten
uitsprak, terwijl hij aan het kruis hing. De
aandacht voor die woorden is niet toevallig.
De christelijke leer is grotendeels gebaseerd
op de woorden die Jezus sprak vanaf de
bergrede, zijn eerste openbare optreden.
De woorden die hij sprak in het uur van zijn
grootste beproeving hebben extra gewicht.
Ze geven weer wat er omging in zijn geest
tijdens het stervensproces. Bovendien is
zeven een getal met een speciale lading: de
zeven dagen van de schepping; de zeven
zegels en plagen in de Openbaring van
Johannes; zeven sacramenten, deugden en
hoofdzonden.
Joseph Haydn past met Die sieben letzten
Worte unseres Erlösers am Kreuze in een
traditie die teruggaat tot de 16e eeuw
en die ook nu nog bestaat. Er zijn vier
versies van het werk; Jan Michiels voert
de klavierbewerking uit. De delen worden
afgewisseld met muziek voor piano van
György Kurtág, Leoš Janáček en Luigi
Nono. ‘Ik voer het werk van Haydn al veel
langer uit’, zegt hij. ‘In de eerste versie
van Die sieben letzten Worte werden de
verschillende delen voorafgegaan door
bespiegelingen op de woorden. In plaats
daarvan speel ik nu 20e-eeuwse interventies
waarin dood en afscheid centraal staan. De
stukken uit Játékok van György Kurtág,
met hun verwijzingen naar de breekbare,
vergankelijke schoonheid van bloemblaadjes,
zijn daar altijd een rode draad in geweest.
Het iconische …..sofferte onde serene… van
Luigi Nono voeg ik er soms aan toe. Hij
schreef het kort na sterfgevallen in zijn eigen
familie en in die van pianist Maurizio Pollini
aan wie hij het opdroeg. Janáček schreef
zijn Sonáta 1.X.1905 na een demonstratie
in de straten van Brno waarbij de politie
een van de deelnemers doodde.’ Het zijn
stukken in sterk uiteenlopende stijlen,
zeker tussen de delen van de uitgesproken
klassieke componist Haydn. ‘Wat hen bindt,
is dat ze allemaal geworteld zijn in de
4