COLLECT België Mei 2023
20.04.2023 • Views
Share Embed Flag

COLLECT België Mei 2023

ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
COLLECT

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

Randier Collection<br />

SCIENCE, MARINE & CURIOSITIES<br />

Auction<br />

Neuilly-sur-Seine, France<br />

May 15, 16 & 17 <strong>2023</strong><br />

Public viewing<br />

Aguttes Neuilly | 164 bis, avenue Charles-de-Gaulle<br />

9 to 11 May: 10 am - 6 pm<br />

12 May: 10 am - 1 pm<br />

Information on aguttes.com<br />

Live bid on drouotonline.com<br />

For enquiries, please contact: Sophie Perrine<br />

+33 (0)1 41 92 06 44 • +33 (0)7 60 78 10 27<br />

perrine@aguttes.com<br />

Subscribe to our newsletters,<br />

scan the QR Code<br />

Paris • Lyon • Aix-en-Provence • Brussels • Geneva<br />

aguttes.com | follow us |

ANTENOR<br />

AUCTION<br />

Michel Anguier (1612-1686)<br />

"Pluton Mélancolique"<br />

Bronze statue<br />

Estimate:<br />

€100,000 - 200,000<br />

VIEWING<br />

02 to 04 June at L’Ancienne Nonciature<br />

7, rue des Sablons - 1000 Brussels<br />

+32 (0)2 898 09 50<br />

info@antenor-auction.com<br />

ANTENOR V<br />

Furniture, Paintings & Works of Art<br />

4 JUNE <strong>2023</strong>

ANTENOR<br />

AUCTION<br />

Van Cleef & Arpels<br />

"Gold, diamond<br />

and lapis lazuli necklace"<br />

Estimate:<br />

€15,000 - 20,000<br />

VIEWING<br />

02 to 05 June at L’Ancienne Nonciature<br />

7, rue des Sablons - 1000 Brussels<br />

+32 (0)2 898 09 50<br />

info@antenor-auction.com<br />

JEWELS V<br />

5 JUNE <strong>2023</strong>

Inhoud<br />

Parijs<br />

Pareltjes van cultuur<br />

MEI <strong>2023</strong><br />

www.collectaaa.be<br />

Biscuit: een ode<br />

aan de witheid<br />

48<br />

54<br />

Onuitputtelijk<br />

Egypte<br />

40<br />

VOLG ONS OP INSTAGRAM<br />

@ARTMAGAZINE<strong>COLLECT</strong><br />

COLOFON<br />

hoofdredacteur<br />

Els Bracke<br />

redactie<br />

Christophe Dosogne<br />

Trice Hofkens<br />

eindredactie<br />

Annemiek van Grondel<br />

medewerkers<br />

Roxane Baeyens<br />

Gilles Bechet<br />

Thijs Demeulemeester<br />

Gwennaëlle Gribaumont<br />

Elien Haentjens<br />

Diane Hennebert<br />

Anne Hustache<br />

Christine Vuegen<br />

Jean-Marc Bodson<br />

Peter De Laet<br />

Gwenaëlle de Spa<br />

Christophe Dosogne<br />

Belinda Visser<br />

Guy Kokken<br />

Jana Pollet<br />

vertaling<br />

Didier Vanhede<br />

vormgeving<br />

Renaldo Candreva<br />

Freek Lukas<br />

advertenties<br />

Joris van Glabbeek<br />

Tel.: 09/216.20.24<br />

collect.net@ips.be<br />

Collect AAA is niet verantwoordelijk<br />

voor de inhoud van de<br />

geplaatste advertenties. Enkel<br />

de adverteerder kan hiervoor<br />

aansprakelijk worden gesteld.<br />

druk<br />

Graphius Gent<br />

verdeling<br />

Boekhandel, AMP, De Post<br />

abonnementen<br />

Abonnementenland<br />

Ambachtenlaan 21 Unit 2A<br />

3001 Heverlee<br />

Tel.: 02/808.55.23<br />

<strong>België</strong> € 49,50 Europa € 70<br />

Abonnementen worden automatisch<br />

verlengd en gelden<br />

tot wederopzegging uiterlijk<br />

twee maanden voor afloop.<br />

Een cadeau-abonnement loopt<br />

automatisch af. Voor een adreswijziging,<br />

een opzegging, een<br />

ontbrekend nummer of een<br />

andere vraag gaat u naar de<br />

website www.aboland.be.<br />

redactiesecretariaat<br />

Begijnhoflaan 464 G<br />

9000 Gent<br />

Tel: 09/216.20.20<br />

collect@ips.be<br />

www.collectaaa.be<br />

B.T.W.: BE 0432.544.477<br />

Lid van WE MEDIA<br />

verantwoordelijke uitgever<br />

Patrick Snoeck<br />

Begijnhoflaan 464G - 9000 Gent<br />

Voor de beeldende kunstenaars<br />

en de fotografen: CISAC/SABAM<br />

© SABAM Belgium <strong>2023</strong><br />

cover<br />

Christopher Dresser, een Japans<br />

geïnspireerde waterketel in rood en<br />

geel koper en verzilverd, op voet, ca<br />

1882-1885, H 26,5 cm, richtprijs: € 4.000-<br />

6.000. Onder de veiling bij Carlo Bonte<br />

op 24-05.<br />

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/<br />

of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,<br />

of op welke andere wijze ook zonder toestemming van<br />

de uitgever. meningen, feiten, weergegeven in ondertekende<br />

artikelen of bijdragen aan dit blad vallen onder<br />

de verantwoordelijkheid van de betreffende auteur.<br />

redactie en uitgever zijn hiervoor niet aansprakelijk.<br />

<strong>COLLECT</strong> is niet verantwoordelijk voor de inhoud van<br />

de geplaatste advertenties. Enkel de adverteerder kan<br />

hiervoor aansprakelijk worden gesteld.<br />

© arts antiques auctions, Gent

Superstar<br />

Philippe Starck<br />

Edito<br />

34<br />

De verbeelding<br />

van Franciscus<br />

van Assisi<br />

44<br />

Er wordt altijd gezegd dat je zo’n dertig<br />

jaar nodig hebt om een stijl te herontdekken.<br />

De iets oudere verzamelaars herbeleven<br />

een stukje van hun jeugd, terwijl de<br />

jongeren de leefwereld van hun ouders<br />

leren kennen. Hiermee is het bevestigd<br />

maar daarom niet getreurd: ik behoor tot<br />

de iets oudere verzamelaars/liefhebbers.<br />

Tenminste, dat was de ervaring die ik had<br />

bij het samenstellen van het artikel over<br />

superstar Philippe Starck. Plaatsten we<br />

bij het artikel noodgedwongen slechts<br />

een vijftal van zijn ontwerpen, wij hadden<br />

de keuze uit een tienvoudige ervan. Het<br />

voelde aan als nostalgie, als een herontdekking,<br />

een waardering en een terugkeer<br />

naar een tijd waarin deze ontwerper<br />

misschien wel te veel aanwezig was om er<br />

persoonlijkheid in te vinden.<br />

Maar nu, dertig jaar later, met de afstand<br />

in tijd die nodig is om stukken als vintage<br />

en historisch te kunnen beschouwen, stijgen<br />

de prijzen en groeit de groep jonge en<br />

iets oudere verzamelaars. Een markt die<br />

krimpt ondanks de groeiende hoeveelheid<br />

stukken is die van de Egyptische archeologie.<br />

Zorgt de toename van de archeologische<br />

missies voor steeds meer vondsten,<br />

de aanpak en het doel ervan zijn tegelijk<br />

ingrijpend veranderd. De tijd van de schattenjagers<br />

is voorbij en de stukken zijn<br />

enkel nog bedoeld voor Egyptische museumconservators.<br />

Voor wie stukken uit<br />

de tijd van de farao’s maar meer en meer<br />

ook inzichten over de samenleving van<br />

toen wil ontdekken, zijn musea zoals Museum<br />

voor Kunst en Geschiedenis, RMO<br />

en Mariemont ideale toevluchtsoorden<br />

geworden. Wilt u in Parijs van de drukte<br />

uitwijken, dan vindt u in deze editie een<br />

ideaal overzicht. Twaalf minder bekende<br />

maar door ons persoonlijk goedkeurde<br />

adressen waar u tijdens een volgend<br />

bezoek heerlijk kan vertoeven. Misschien<br />

heeft u ook zo’n tip voor ons? We lezen het<br />

graag.<br />

Els Bracke<br />

els.bracke@ips.be<br />

RUBRIEKEN & COLUMNS<br />

8 Up to date<br />

12 Kopstukken<br />

14 Musea<br />

18 Kunstinzicht: Pizza Gallery<br />

19 Galeries<br />

23 Kunstinzicht: Galerie Natalie Obadia<br />

26 Kunstenaar van de maand: Dries Segers<br />

28 Fotografie in de kijker:<br />

Carlos Pérez Siquier<br />

DOSSIERS<br />

30 Bieden in een woelige wereld<br />

34 De verbeelding van Franciscus van Assisi<br />

40 Onuitputtelijk Egypte<br />

44 Superstar Philippe Starck<br />

48 Parijse pareltjes van cultuur<br />

54 Biscuit: een ode aan de witheid<br />

58 Tout court: spraakmakende zaken<br />

60 Marie-Puck Broodthaers.<br />

Een biografische collectie<br />

64 De kasteelcollectie van Jacques Garcia<br />

70 Christopher Dresser: less is more<br />

avant la lettre<br />

74 De kunst en cultuur van Polynesië<br />

VEILINGEN<br />

76 Veilingen wereldwijd<br />

78 Verrassend geveild: Willem Geets<br />

bij Coronari<br />

81 Veilingen <strong>België</strong><br />

AGENDA<br />

94 Auction calendar<br />

96 Fair calendar<br />

98 Museum calendar<br />

98 Gallery calendar<br />

100 Adressen & websites<br />

101 Zoekertjes<br />

Op de hoogte blijven<br />

van alle nieuwtjes?<br />

Meldt u nu aan voor onze maandelijkse<br />

nieuwsbrief door uw e-mailadres<br />

te mailen naar collect@ips.be.

UP TO DATE<br />

Kunst en muziek<br />

-><br />

Marc Leschelier, Prototype IV, 2021. © Horstartsandmusic.<br />

-><br />

Piki Verschueren, Avatar 1 ‘Open Golden’, <strong>2023</strong>. © S&H De Buck.<br />

“Sag mir wo die Blumen sind, wo sind Sie geblieben?“,<br />

het anti-oorlogslied van Marlène Dietrich,<br />

is de titel van de nieuwe groepsexpo bij Galerie<br />

S&H De Buck in Gent. Voor deze expo werd aan<br />

de kunstenaars van de galerie gevraagd hun gevoelens<br />

bij dit lied te verwerken in beelden vanuit<br />

de hoop dat schoonheid zal blijven overwinnen.<br />

De expo verhuist in juli naar het renaissancekasteel<br />

van Oiron in Frankrijk en is de aanzet tot<br />

verdere internationale samenwerkingen. In Gent<br />

te bezoeken van 07-05 t/m 17-06, daarna in Oiron<br />

van 08-07 t/m 31-08. www.galeriedebuck.be S<br />

Een andere manier om het leed van de oorlog<br />

iets te verzachten, is een benefietconcert organiseren.<br />

De Boghossianstichting organiseert op<br />

13-05 in Villa Empain een uitzonderlijk concert,<br />

getiteld Black met cellist Sevak Avanesyan om<br />

geld in te zamelen voor de vereniging SOAR ten<br />

voordele van de families van slachtoffers van de<br />

oorlog tussen Armenië en Azerbeidzjan. Avanesyan,<br />

die getuige was van de oorlog, speelt er werken<br />

van Bach, Ligeti, Albinoni en Komitas. www.<br />

villaempain.com S Nog een combinatie van kunst<br />

en muziek kan je vinden in Vilvoorde in het Asiat<br />

Park. Daar wordt door Horst Arts and Music de<br />

expo Where the wild things are georganiseerd.<br />

Aan de uitgenodigde kunstenaars is gevraagd om<br />

een specifiek werk te maken voor de site om zo<br />

de publieke ruimte van het park te herdefiniëren.<br />

De expo opent samen met het muziekfestival op<br />

18-05 en is te bezoeken tot 30-07. www.horstartsandmusic.com<br />

Record voor Jules De Bruycker<br />

-><br />

Jules De Bruycker (1870-1945), Le<br />

Fléau, 1917, ets, 1ste staat en uniek<br />

exemplaar, 54 x 41 cm. © Rops.<br />

In april werd bij veilinghuis Rops in Namen een<br />

record gebroken met een ets van de Gentse<br />

Jules De Bruycker (1870-1945). Het unieke<br />

exemplaar en eerste staat van Le Fléau (1917)<br />

was geschat op € 3.000-4.000 en werd afgehamerd<br />

voor € 20.000 (incl. kosten)! Dit is het<br />

hoogste bod ooit. De ets was afkomstig uit<br />

de privécollectie van René Van Herrewege die<br />

vanaf 1904 een van de belangrijkste verzamelaars<br />

was van zijn werk. Jules De Bruycker wordt,<br />

net als James Ensor, beschouwd als een van de<br />

voornaamste Vlaamse etsers. Tijdens de Eerste<br />

Wereldoorlog verbleef hij in Londen in het atelier<br />

van J. Whistler en maakte hij kennis met F.<br />

Brangwyn. Daar ontstonden de grote visionaire<br />

oorlogstekeningen in de lijn van de fantastische<br />

taferelen van Bosch en Bruegel. Momenteel<br />

loopt in zaal I van het MSK in Gent een kleine<br />

expo met grafisch werk van Jules De Bruycker<br />

uit de eigen collectie van MSK met aandacht<br />

voor de briefwisseling van de kunstenaar met<br />

René Van Herreweghe. www.mskgent.be<br />

8

UP TO DATE<br />

Kunst krijgt ruimte<br />

-><br />

Stoel, 1903, expo Belgische art nouveau.<br />

© Maison Hannon. Foto: Oilinwater & Silvia<br />

Cappellari. © Jonathan Mangelinckx Collection.<br />

-><br />

-><br />

Zachary Armstrong, Rooster #8, <strong>2023</strong>, olieverf en gekleurde was op doek. © Gnyp Gallery.<br />

Op 18-04 is de bouw van de nieuwe<br />

Brugse expohal BRUSK officieel van<br />

start gegaan. Met dit ambitieus museumproject<br />

met tentoonstellingshal,<br />

onderzoekscentrum, groen museumpark<br />

en renovatie van het Groeningemuseum,<br />

bouwt Musea Brugge aan de toekomst in<br />

het hart van de Brugse binnenstad. Brusk<br />

wordt dé plaats om de collecties op vooruitstrevende<br />

wijze te verbinden met een<br />

eigentijdse cultuurbeleving. De openingsexpo<br />

is voorzien in het voorjaar van 2026.<br />

www.museabrugge.be S Na een grondige<br />

restauratie opent Maison Hannon<br />

in Brussel terug de deuren op 01-06. Ter<br />

gelegenheid van deze heropening wordt<br />

op de eerste verdieping de expo Belgische<br />

art nouveau gepresenteerd via een<br />

breed scala aan werken uit openbare en<br />

particuliere collecties, waarvan vele nooit<br />

eerder te zien waren. Wie er als eerste bij<br />

wil zijn om deze expo en art-nouveauparel<br />

te (her)ontdekken, kan nu reeds een ticket<br />

reserveren via www.maisonhannon.be<br />

S Antwerpen is nog een galerie rijker. De<br />

Berlijnse Gnyp Gallery opende er in april<br />

een vestiging in de Jan Van Rijswijcklaan.<br />

De galerie werd ingehuldigd met de expo<br />

Portraits van Zachary Armstrong. Nog<br />

te ontdekken tot 15-07. www.gnypgallery.com<br />

S Nog in Antwerpen kan je de<br />

Belgische schilder Marcel-Henri Verdren<br />

herontdekken bij Callewaert Vanlangendonck<br />

Gallery. Verdren staat bekend om<br />

zijn krachtige en subtiele geometrische<br />

schilderijen in zwart-wit. De expo opent op<br />

14-5 en is te bezichtigen tijdens Antwerp<br />

Art Weekend. www.callewaert-vanlangendonck.com<br />

S De 9e editie van Antwerp<br />

Art Weekend loopt van 18 t/m 21-05 en is<br />

een ideale manier om de bloeiende kunstscène<br />

voor hedendaagse beeldende kunst<br />

te ervaren. In en rond de stad wordt een<br />

uitgebreid programma aangeboden in<br />

tal van galeries, art spaces en musea. Een<br />

overzicht van alle deelnemende locaties is<br />

te vinden op de website www.antwerpartweekend.be<br />

Maurice<br />

in <strong>België</strong><br />

Het Parijse veilinghuis Maurice<br />

Auctions, opgericht in 2022 door<br />

Salomé Pirson en Marie-Laurence<br />

Tixier, heeft sinds maart Bruno<br />

Verhaeghe aangesteld als consultant.<br />

Op die manier wil het<br />

veilinghuis zijn banden aanhalen<br />

met <strong>België</strong>, wat in de lijn ligt met<br />

de groeistrategie in Europa. Bruno<br />

Verhaeghe, afkomstig van Kortrijk,<br />

is de bevoorrechte gesprekspartner<br />

voor onze contreien en organiseert<br />

regelmatig gratis en vertrouwelijk<br />

taxatiedagen met de veilingmeesters<br />

en specialisten van Maurice<br />

Auction. Het veilinghuis is gekend<br />

voor zijn persoonlijke kwaliteitsservice<br />

op maat van zijn kopers en<br />

verkopers.<br />

S www.mauriceauction.com<br />

9

UP TO DATE<br />

New York here we come<br />

-><br />

Jessica Stoller, Untitled (crawl), 2019, porselein, glazuur, chinese verf, 12 x 17 x 25 cm, © de kunstenaar. Te zien bij P.P.O.W, New York op Independent New York.<br />

-><br />

Hoofd van een godheid, Bayon-stijl, eind<br />

12e eeuw-begin 13e eeuw, Cambodja,<br />

zandsteen. Te zien bij Axel Vervoordt op<br />

TEFAF New York.<br />

Ook de New York-editie van TEFAF neemt<br />

in mei de vertrouwde plek weer in. Ditmaal<br />

presenteren 91 toonaangevende internationale<br />

exposanten een exquise selectie van<br />

moderne en hedendaagse kunst, sieraden,<br />

antiek en design. Dertien exposanten<br />

daarvan, uit dertien verschillende landen,<br />

nemen dit jaar voor het eerst deel. Onder<br />

de Belgische deelnemers bevinden zich<br />

Axel Vervoordt, Vedovi en Secessions.<br />

Daarnaast ook nog twee Franse met een<br />

vestiging in <strong>België</strong>: Nathalie Obadia en<br />

Almine Rech. Werd TEFAF New York in 2016<br />

nog tweejaarlijks gehouden, nu keert de<br />

kunstbeurs in de Park Avenue Armory in<br />

New York elk jaar terug. De ruim vijfduizend<br />

vierkante meter grote Wade Thompson Drill<br />

Hall van de Armory biedt alle ruimte voor<br />

de zorgvuldig ingerichte, gecureerde stijlkamers.<br />

Behalve de beurs zelf biedt TEFAF<br />

New York een boeiend programma op<br />

locatie, met vooraanstaande deskundigen<br />

vanuit de internationale kunstmarkt. Tegelijkertijd<br />

is op de TEFAF Online-editie een<br />

selectie van de topstukken uit de Armory te<br />

zien. Tom Postma Design, bekend om zijn<br />

werk voor vooraanstaande musea, galeries<br />

en kunstbeurzen, tekende voor TEFAF<br />

het innovatieve ontwerp. Met zijn nieuwe<br />

vormgeving gaf hij de spectaculaire ruimtes<br />

in de historische Park Avenue Armory een<br />

lichte, open en eigentijdse uitstraling.<br />

TEFAF New York vindt plaats van 12 t/m<br />

16-05. www.tefaf.com S Eveneens in New<br />

York staat de 14e editie van Independent<br />

op de planning (11 t/m 14-05), met werk van<br />

meer dan 120 kunstenaars en 74 galeries en<br />

andere internationale organisaties. Independent<br />

beweegt zich op het snijvlak van<br />

kunstbeurs en biënnale, met exposanten<br />

die worden geselecteerd via een competitief<br />

nominatieproces. De hedendaagse<br />

kunstbeurs heeft de naam vooruitstrevend<br />

te zijn: minder gekende namen worden<br />

hier ontdekt. Independent gaat door in de<br />

Spring Studios in Tribeca en biedt meer<br />

dan vijftig solo- en duopresentaties. www.<br />

independenthq.com<br />

10

UP TO DATE<br />

Al kuierend verzamelen<br />

-><br />

Stel zeldzame kandelaars uit een Antwerps<br />

atelier (Pieter Joseph Hoffinger 1771-1772).<br />

© Emil Fonfoneata, Gent. Te zien op de<br />

Zilvermarkt.<br />

-><br />

Ontdek antiek en brocante tijdens Pinksteren in Deulin. © R.V.<br />

De meimaand begint schitterend in Laarne<br />

met de zevende editie van de Zilvermarkt<br />

in het middeleeuwse kasteel. Bezieler Emil<br />

Fonfoneata uit Gent, gespecialiseerd in<br />

zilveren kunstvoorwerpen van de 17e tot de<br />

20e eeuw, brengt op 1 mei zeven ‘zilvercollega’s’<br />

samen om hun mooiste voorwerpen<br />

te tonen. Tegelijk met de beurs is ook<br />

de collectie D’Allemagne van het kasteel<br />

te zien. Deze is in de periode 1953 tot 1986<br />

samengebracht door Claude D’Allemagne<br />

en bevat zo’n 500 stukken. www.kasteelvanlaarne.be<br />

S De pinksterrommelmarkt<br />

aan het kasteel van Deulin biedt tijdens<br />

het weekend van 27 t/m 29-05 een rijkdom<br />

aan snuisterplezier. Naast de grote variatie<br />

aan oude verzamelvoorwerpen geven ook<br />

het kasteel en de omgeving voldoende<br />

aanleiding om naar het zuiden van het<br />

land te trekken. Bijna zeventig exposanten<br />

uit <strong>België</strong>, Nederland, Frankrijk, Duitsland<br />

en Luxemburg zijn door Simon de Harlez<br />

van Deulin Antiques geselecteerd om deel<br />

te nemen. De handelaren en antiquairs<br />

betrekken zowel binnen- als buitenruimtes:<br />

van onder het prachtige eiken dak van<br />

de oude boerderij en in de privékapel via<br />

de oranjerie en de grote binnenplaats het<br />

erf op en de openlucht in. www.espacedeulin.be<br />

S Is de liefde voor keramiek<br />

in Vlaanderen duidelijk aan een opmars<br />

bezig, in Franstalig <strong>België</strong> is deze ambachtelijk<br />

productie al iets steviger verspreid<br />

en verankerd. De jaarlijkse Internationale<br />

Keramiekmarkt in het Cultureel<br />

Centrum van Andenne is hiervan een<br />

goed voorbeeld. Een zestigtal binnen- en<br />

buitenlandse kunstenaars, zorgvuldig gekozen<br />

door een internationale jury, tonen<br />

hun mooiste creaties tijdens het Pinksterweekend<br />

van 28 t/m 29-05 op de Place des<br />

Tilleuls, de Promenade des Ours en de Esplanade<br />

du Phare in Andenne. De eregast<br />

voor deze editie is de keramist Jean-François<br />

Thierion (DK/FR), die een workshop<br />

zal geven in grote vormen. Tijdens de<br />

tweedaagse biedt de dienst voor toerisme<br />

van Andenne gratis rondleidingen aan in<br />

art-deco- en art-nouveaukenmerken en<br />

keramische elementen in de open lucht.<br />

www.ceramicartandenne.be<br />

Atelier in beeld<br />

-><br />

Atelier in beeld: atelier Ilse Popelier. Nucleo Molenaarsstraat, 07-05.<br />

© Ilse Popelier.<br />

Benieuwd naar welke kunstenaars er in je buurt wonen en<br />

hoe ze werken? Dan is het weekend van 6 en 7-5 het ideale<br />

moment. Op initiatief van Kunstwerkt stellen dan meer dan<br />

2200 kunstenaars en organisaties de deuren van hun 1400<br />

ateliers over heel Vlaanderen en Brussel open voor het brede<br />

publiek. Het aanbod is bijzonder divers. Atelier in beeld is<br />

een laagdrempelige manier voor kunstenaars om hun werk<br />

en werkplek te tonen en voor bezoekers een unieke kans<br />

om te ontdekken en in gesprek te gaan met de kunstenaars.<br />

Je kan je eigen parcours uitstippelen via een aantal zoekfuncties<br />

op de website www.atelierinbeeld.be. Datzelfde<br />

weekend opent ook de Gentse atelierorganisatie Nucleo de<br />

deuren op zondag 7-5 met de 16e editie van Open Ateliers<br />

op tien locaties verspreid over de stad. www.nucleo.be<br />

11

Kopstukken<br />

Phyllida Barlow<br />

De in 1944 in Newcastle geboren<br />

Britse beeldhouwer Phyllida Barlow<br />

is op 12 maart overleden. De kunstenaar,<br />

die pas op latere leeftijd door<br />

de kunstmarkt werd erkend, leidde<br />

verschillende generaties beeldhouwers<br />

op, waaronder Rachel Whiteread<br />

en Tacita Dean. Lange tijd was<br />

niemand geïnteresseerd in haar logge<br />

installaties, gemaakt van afval en<br />

restjes die zij zelf niet in haar atelier<br />

kon opslaan en waarvan alleen<br />

foto’s of voorbereidende tekeningen<br />

zijn overgebleven. De Paul Hamlyn<br />

Award, aan Barlow toegekend in<br />

2007, en het eerbetoon aan haar<br />

door de beeldhouwer Nairy Baghramian<br />

in de kolommen van Art Forum<br />

veranderden de situatie. In 2017 vertegenwoordigde<br />

zij Groot-Brittannië<br />

op de Biënnale van Venetië.<br />

© Phyllida Barlow/Courtesy the artist<br />

and Hauser & Wirth<br />

André Bodson<br />

De in <strong>België</strong> geboren André Bodson<br />

(°1964) is recent benoemd tot<br />

algemeen directeur van Bonhams<br />

Europa. Hiermee vervolgt Bodson<br />

zijn carrière bij het veilinghuis waar<br />

hij reeds werkzaam was als Chief<br />

Transformation Officer. In deze<br />

functie leidde Bodson Bonhams<br />

via verschillende overnames naar<br />

een grotere vertegenwoordigheid<br />

op het Europese continent, waarbij<br />

het zakencijfer de kaap van 1 miljard<br />

euro in 2022 overschreed.<br />

© Bonhams<br />

Lieke Wijnia<br />

Per 1 april is Lieke Wijnia (°1985)<br />

aangetreden als hoofd van de afdeling<br />

Conservatoren en Bibliotheek<br />

van Museum Catharijneconvent in<br />

Utrecht. Ze is verantwoordelijk voor<br />

de doorontwikkeling van het onderzoeks-<br />

en collectiebeleid en de programmering<br />

van het museum. Ook<br />

gaat ze zich buigen over de nieuwe<br />

vaste collectiepresentatie. Wijnia is<br />

sinds 2019 werkzaam als conservator<br />

bij het museum. Zo maakte ze<br />

de spraakmakende tentoonstelling<br />

Maria Magdalena. Haar meest recente<br />

project opent volgend jaar, de tentoonstellling<br />

Religie & Wetenschap.<br />

© R.V.<br />

12

Pieter Roelofs<br />

De opvolger voor Gregor J.M. Weber<br />

bij het Rijksmuseum is gevonden:<br />

Pieter Roelofs (°1972) treedt in zijn<br />

voetsporen als hoofd beeldende<br />

kunst. Hiermee volgt een nieuwe<br />

stap in de carrière van Roelofs bij het<br />

Rijksmuseum, die er in 2006 begon<br />

als conservator 17e-eeuwse Neder-<br />

landse schilderkunst. In 2018 werd<br />

hij benoemd tot hoofd schilder- en<br />

beeldhouwkunst. Hij verdiende zijn<br />

sporen bij de herinrichting van het<br />

museum door verschillende aankopen<br />

en tentoonstellingen, waaronder<br />

die van Vermeer.<br />

© Duncan de Fey<br />

Elaine<br />

Hitchcock Levy<br />

De Brusselse galerie OV Project van<br />

Olivier Vrankenne heeft een nieuwe<br />

partner gekozen. Elaine Hitchcock<br />

Levy opende zelf in 2006 een<br />

galerie in Brussel: Elaine Levy Project,<br />

later Levy.Delval. Hier toonde<br />

ze opkomende en gevestigde kunstenaars<br />

en nam deel aan verschillende<br />

internationale kunstbeurzen.<br />

In 2008 was Hitchcock Levy medeoprichter<br />

van Brussels Art Days,<br />

het huidige Brussels Gallery Weekend.<br />

De komende expositie bij OV<br />

Project is Contemplation: Markus<br />

Döbeli >< Indian Ritual Celebration<br />

( t/m 01-07).<br />

© R.V.<br />

Godart Bakkers en Laura Herman<br />

Felipe Romero Beltrán<br />

De 17e Foam Paul Huf Award is dit<br />

jaar gewonnen door Felipe Romero<br />

Beltrán (°1992, Bogotá). De jury<br />

van vijf specialisten koos de winnaar<br />

uit een selectie van meer dan<br />

100 genomineerden uit ongeveer 30<br />

landen, geselecteerd door 26 genomineerden<br />

wereldwijd. Romero Beltrán<br />

is de eerste Zuid-Amerikaanse<br />

fotograaf die de prijs wint. Hij werd<br />

genomineerd door de onafhankelijke<br />

curator en cultureel onderzoeker<br />

Maria Ptqk en de oprichters en<br />

directeuren van het Getxophoto Festival,<br />

Jokin Aspuru en Lucia Janto.<br />

© R.V.<br />

Sinds vorige maand namen Godart<br />

Bakkers (°1988) en Laura Herman<br />

(°1988) de artistieke leiding<br />

over van Pieternel Vermoortel bij<br />

Netwerk Aalst. Hun ambitie is om<br />

de koers van Netwerk verder aan te<br />

scherpen, en een verdere definiëring<br />

van het artistiek programma en de<br />

filmwerking, met aandacht voor de<br />

lokale betekenis en de internationale<br />

relevantie van de organisatie, uit<br />

te bouwen. Daarnaast wil het duo<br />

de oorspronkelijke missie van Netwerk<br />

Aalst herwaarderen en jonge<br />

kunstenaars de kans geven om hun<br />

praktijk te ontwikkelen.<br />

© Kaat Pype<br />

13

MUSEA<br />

Een geniale surrealist<br />

04-05 t/m 08-10<br />

Hôtel de Caumont<br />

Aix-en-Provence<br />

www.caumont-centredart.com<br />

Van ‘Adagia’<br />

tot keramiek<br />

05-05 t/m 29-10<br />

Erasmushuis<br />

Brussel<br />

www.erasmushouse.<br />

museum<br />

Max Ernst (1891-1976) riep in 1919 de Keulse afdeling van de dada-beweging in het<br />

leven. Nadien speelde hij in het Parijse Montparnasse een grote rol in de totstandkoming<br />

van het surrealisme, samen met André Breton. Zijn hele carrière lang volgde hij<br />

een heel eigen weg en creëerde hij werken getuigend van een verbluffende verbeelding<br />

en scherpzinnigheid. Aan de hand van 130 van zijn werken belicht deze tentoonstelling<br />

dit heel aparte personage, met speciale aandacht voor zijn band met de natuur,<br />

het spel en de magie. Ernst had een onverzadigbare drang tot experimenteren.<br />

Als geniale collagekunstenaar vond hij de frottage uit, waarbij je door met potlood of<br />

houtskool te wrijven over een papier dat op een oppervlak met enig reliëf is gelegd,<br />

een kopie of afdruk verkrijgt. Hij creëerde niet alleen schilderijen en tekeningen, maar<br />

ook sculpturen en edelsmeedwerk. Zijn inspiratie putte hij uit de filosofie, psychoanalyse,<br />

wetenschap, alchemie, kunstgeschiedenis, literatuur en poëzie. De expo belicht<br />

de terugkerende thema’s in zijn oeuvre, waarbij het irreële en het dromerige elkaar<br />

ontmoeten in mysterieuze landschappen. (ah)<br />

Max Ernst, Malédiction à vous les mamans, 1928, olieverf op doek, 130,5 x 162,5 cm. Collectie<br />

Nahmad. © Collectie Nahmad/ Adagp, Parijs, <strong>2023</strong>.<br />

Een van de belangrijkste werken die Erasmus<br />

schreef, was de Adagia, een verzameling<br />

Latijnse spreekwoorden die hij vertaalde en<br />

becommentarieerde. Het Erasmushuis nodigt<br />

geregeld hedendaagse kunstenaars uit om een<br />

dialoog aan te gaan met de collecties. Dit keer<br />

mocht het kunstenaarsduo FAste, bestaande<br />

uit Caroline Andrin en Étienne Fleury, aan de<br />

slag gaan met de Adagia. De titel van deze<br />

tentoonstelling verwijst naar een van die<br />

spreekwoorden: Haast je langzaam. We krijgen<br />

een reeks werken van keramiek te zien, vrijwel<br />

alle speciaal voor deze expo gecreëerd en<br />

geïnspireerd door de Adagia. De kunstenaars<br />

willen het aloude vakmanschap laten voortleven<br />

en gebruiken hiervoor een repertorium van<br />

vormen afkomstig uit diverse manufacturen<br />

(onder andere gietmallen van Royal Boch).<br />

Duidelijk wordt hoezeer hun verbeelding werd<br />

geprikkeld door Erasmus’ werk, dat heel wat<br />

interpretatievrijheid biedt. (ah)<br />

FAste, Adage n° 93: Faire le poulpe, <strong>2023</strong>, © de<br />

kunstenaars.<br />

Kunst ten dienste van het geloof<br />

t/m 16-07<br />

Snijders&Rockoxhuis<br />

Antwerpen<br />

www.snijdersrockoxhuis.be<br />

Peter Paul Rubens, Ester en<br />

Ahasveros, 1620, olieverf op<br />

paneel, 60,7 x 62,3 cm. Londen,<br />

Courtauld Institute of Art,<br />

inv.P.1978. PG.367.<br />

De 17e eeuw was die van de contrareformatie. Na een eeuw van oorlogen door de opkomst van het protestantisme<br />

wilde het katholicisme met hernieuwde moed zielen terugwinnen en zijn kracht etaleren. De jezuïetenorde<br />

zou hierin een belangrijke rol spelen en, zoals deze tentoonstelling Barokke Influencers laat zien,<br />

kunstenaars voor zijn kar spannen. Zo creëerde Rubens op vraag van de Antwerpse jezuïeten 39 plafondschilderingen<br />

voor de prachtige Sint-Carolus Borromeuskerk. De werken gingen helaas verloren bij de brand<br />

die het gebouw in 1718 verwoestte. Een groot aantal doeken van de meester wekken, samen met prenten<br />

en andere werken op papier, die verloren schat weer tot leven. Werken van Jacob de Wit en Daniel Seghers<br />

vervolledigen de tentoonstelling, die niet alleen plaatsvindt in het museum Snijders&Rockoxhuis, maar ook in<br />

de gaanderijen van de kerk en in de Nottebohmzaal van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. (ah)<br />

14

MUSEA<br />

Naïef Realisme, van Rousseau<br />

tot Grandma Moses<br />

t/m 25-06<br />

Museum More<br />

Gorssel<br />

www.museummore.nl<br />

Al vele decennia is er een<br />

hevige strijd aan de gang<br />

tussen de voorstanders<br />

van de non-figuratieve<br />

richtingen in de hedendaagse<br />

kunst en de<br />

liefhebbers van meer<br />

realistisch getinte uitingen.<br />

Vooral in de laatste<br />

helft van de vorige eeuw<br />

leek het erop dat de<br />

figuratieve stromingen<br />

het onderspit zouden<br />

gaan delven, maar ziedaar,<br />

er vond een eerst<br />

nog voorzichtige, maar<br />

daarna steeds duidelijker<br />

kentering plaats,<br />

omdat in de eigentijdse<br />

kunst ook weer bepaalde<br />

realistische tendensen<br />

binnenslopen.<br />

Behalve virtuoze uitingen<br />

op het gebied van het<br />

realisme blijken er ook<br />

werken met een meer<br />

naïeve uitstraling te<br />

bestaan. Coryfeeën<br />

zoals Henri Rousseau en Grandma Moses zijn nu te zien in Gorssel, naast minder<br />

bekende schilders in dit genre.<br />

Grandma Moses, Shenandoah Valley South Branch, voor 1938, privécollectie. Met toestemming<br />

van Galerie St.Etienne-Kallir. ResearchInstitute. ©Grandma Moses Properties Co.<br />

De vrouw<br />

die vrouwen<br />

begreep<br />

t/m 07-01<br />

Mode & Kant Museum<br />

Brussel<br />

www.fashionandlace<br />

museum.brussels<br />

Vijftig jaar geleden ontwierp Diane von Furstenberg<br />

haar Wrap Dress, de intussen beroemde<br />

wikkeljurk. Die verjaardag is meteen een uitstekende<br />

gelegenheid voor een tentoonstelling over<br />

deze in <strong>België</strong> geboren en getogen couturier, die<br />

er ook een opleiding volgde. De expo Woman<br />

before fashion is de eerste in een Europees<br />

museum. Het is geen overzichtstentoonstelling,<br />

eerder een vrije wandeling door haar oeuvre, met<br />

de legendarische jurk als leidraad. De Wrap Dress<br />

geeft treffend gestalte aan het verlangen van de<br />

designer om kleren te creëren die vrouwen vrijheid<br />

en zelfvertrouwen bieden. Kleding ontworpen<br />

door een vrouw die vrouwen begreep. Deze<br />

unieke expositie is het resultaat van een nauwe<br />

samenwerking tussen het Brusselse museum<br />

de ontwerper en Von Furstenberg. De tentoongestelde<br />

stukken komen uit haar persoonlijke<br />

archief. (ah)<br />

Roger Prigent, Diane Von Furstenberg met haar<br />

wikkeljurk, 1972, © Diane von Furstenberg.<br />

Foto: Roger Prigent.<br />

Pan, een spiegel van onszelf<br />

26-05 t/m 23-09<br />

Château de Thozée<br />

Mettet<br />

Musée Rops<br />

Namen<br />

www.museerops.be<br />

Peter Depelchin, The Great God<br />

Pan (detail), 2020, grafietpotlood<br />

en rood potlood op geel CIATpapier,<br />

245 x 350 cm, © de<br />

kunstenaar. Met toestemming<br />

van Husk Gallery.<br />

Peter Depelchin beweert dat de god Pan ons allen aangaat. Hij paart de laagste driften aan de edelste<br />

verlangens. Pan verpersoonlijkt ook degenen die verborgen leven, aan de rand van de samenleving. Voor<br />

deze dubbele tentoonstelling verkent de kunstenaar via de figuur van Pan vraagstukken rond hybriditeit<br />

en metamorfose, twee fenomenen die in ieder van ons sluimeren, soms in een duister hoekje van onze<br />

ziel. In het kasteel nodigt hij ons uit voor een wandeling door de kunstgeschiedenis, dankzij zijn speciaal<br />

voor deze expo gecreëerde werken, met flarden van herinneringen, composities en thema’s ontleend<br />

aan diverse bewegingen, van de renaissance tot het moderne tijdperk. De tentoonstelling in het Musée<br />

Félicien Rops richt de schijnwerpers dan weer op zijn tekeningen, waarin de sater, de faun, de hybride,<br />

kortom de god Pan de hoofdrol vertolkt. (ah)<br />

15

MUSEA<br />

De magie van de kindertijd<br />

t/m 08-10<br />

Lille<br />

https://garesaintsauveur.<br />

lille3000.com<br />

Gare Saint Sauveur<br />

Josephine,<br />

superstar<br />

18-05 t/m 24-09<br />

Bundeskunsthalle<br />

Bonn<br />

www.bundeskunsthalle.de<br />

De titel van deze tentoonstelling is echt wel toepasselijk: Range ta chambre !<br />

(Ruim je kamer op!). De Franse kunstenaar Jean-François Fourtou (°1964) brengt<br />

een (sterk uitvergrote) reconstructie van zijn kinderkamer. Hier, in het appartement<br />

van zijn ouders, in het hart van Ménilmontant, een oude volkswijk in Parijs,<br />

sliep hij tot zijn vierde. De kunstenaar nodigt de bezoeker uit zich weer onder te<br />

dompelen in de magische wereld van de kindertijd en zijn opvattingen als volwassene<br />

heel even achter zich te laten, in een monumentale kinderkamer, zes keer zo<br />

groot en wanordelijk, die op spectaculaire wijze buiten de grenzen van de Gare<br />

Saint Sauveur treedt. Het is een wondere wereld, met een knuffelbeer zo groot als<br />

een mens, een reusachtig tapijt met dieren en nog veel meer. Deze expo zet de<br />

deur van onze verbeelding wagenwijd open. (ah)<br />

Jean-François Fourtou, Construction, © de kunstenaar, met toestemming van Galerie RX, Parijs.<br />

Josephine Baker (1906-1975) was de eerste<br />

Afro-Amerikaanse zanger, danser en acteur die<br />

massaal volk wist te lokken naar haar exotische<br />

optredens in het bruisende Parijs van de roaring<br />

twenties. Zelfs reeds beroemde kunstenaars,<br />

zoals Picasso en Hemingway, waren gefascineerd<br />

door de magnetische kracht die van dit heel<br />

bijzondere personage uitging. In november 2021<br />

werd ze opgenomen in het Pantheon, de ultieme<br />

bekroning voor deze grande dame, die ook een<br />

vurig voorvechter van mensenrechten, vrijheid<br />

en rassengelijkheid was. Ze voegde de daad<br />

bij het woord, door twaalf kinderen van diverse<br />

nationaliteiten te adopteren. Na de Tweede<br />

Wereldoorlog werd ze persoonlijk onderscheiden<br />

door Charles de Gaulle voor haar inzet voor het<br />

vrije Frankrijk. De expo belicht alle facetten van<br />

deze fascinerende vrouw, die haar eigen succes<br />

gebruikte om des te efficiënter te kunnen strijden<br />

tegen het racisme en later ook het nazisme. (ah)<br />

Freda Josephine McDonald, alias Josephine Baker, ca.<br />

1940 © BPK / Adoc-Photos<br />

Een revolutionaire couturier<br />

05-05 t/m 16-07<br />

The Metropolitan Museum of<br />

Art (Costume Institute)<br />

New York<br />

www.metmuseum.org<br />

Karl Lagerfeld voor Chanel, jurk, lentezomercollectie<br />

Haute Couture 2019, ©<br />

Patrimoine de Chanel, Parijs.<br />

Foto: Julia Hetta.<br />

Iedereen weet natuurlijk dat Karl Lagerfeld (1933-2019) een revolutie heeft teweeggebracht in de<br />

mode. Al sinds de jaren vijftig, en tot aan zijn laatste collectie in 2019, liet de Duitser zien hoe begaafd<br />

hij was als modeontwerper. Deze tentoonstelling dringt door tot in de kern van het creatieve<br />

proces, vanaf het idee, uitgewerkt op papier, tot het afgewerkte stuk gepresenteerd op een defilé.<br />

Alle stappen komen aan bod. We zien hoe de heel eigen stijl van Lagerfeld tot stand komt, in de<br />

loop van zijn ontmoetingen en puttend uit diverse inspiratiebronnen. Honderdvijftig stukken, vergezeld<br />

van tekeningen, getuigen ook van de vertrouwensrelatie die de couturier onderhield met<br />

de coupeuses van zijn atelier. (ah)<br />

16

MUSEA<br />

De hedendaagse sari<br />

19-05 t/m 17-09<br />

Design Museum<br />

Londen<br />

https://designmuseum.org<br />

Oog voor het<br />

menselijke<br />

t/m 15-08<br />

Musée Maillol<br />

Parijs<br />

www.museemaillol.com<br />

Folia Saree, Other Collection, 2021, Raw<br />

Mango. Foto: Amlanjiyoti Bora.<br />

Al eeuwenlang is de sari het<br />

traditionele kledingstuk bij<br />

uitstek in India en in andere<br />

delen van Azië. De sari<br />

is een afspiegeling van de<br />

sociale klasse waartoe men<br />

behoort en van de macht van<br />

geld. Toch lijkt hij de laatste<br />

decennia zijn prestige te zijn<br />

verloren. The Offbeat Sari laat<br />

zien hoe de sari sinds 2010<br />

weer populair geworden is,<br />

met hedendaagse versies die<br />

boodschappen uitdragen.<br />

De tentoonstelling bevat vele<br />

tientallen sari’s, ontworpen<br />

in zowel Londense als Indiase<br />

ateliers. Het ensemble laat<br />

zien hoe dit kledingstuk is<br />

uitgegroeid tot een modeartikel<br />

dat de traditionele<br />

context overstijgt en gestalte<br />

geeft aan hedendaagse, zelfs<br />

militante ideeën. (ah)<br />

De Amerikaanse fotograaf van Europese<br />

origine Elliott Erwitt (°1928) is een van de<br />

toppers van het fotoagentschap Magnum.<br />

Alleen al de grote diversiteit van de behandelde<br />

onderwerpen getuigt van zijn scherpe<br />

kijk en een niet-aflatende belangstelling voor<br />

alledaagse dingen. Erwitt is zowel een schilder<br />

van het intieme, een fotojournalist, reclamefotograaf<br />

en regisseur als een portrettist van<br />

beroemdheden zoals Marilyn Monroe, Jackie<br />

Kennedy, Charles de Gaulle, Ernesto ‘Che’<br />

Guevara, Alfred Hitchcock en Nikita Chroesjtsjov.<br />

“Eigenlijk is zeggen dat er menselijkheid<br />

in mijn foto’s schuilt het grootste compliment<br />

dat men mij kan geven”, zei hij ooit. Op deze<br />

expo maken we kennis met zijn oeuvre aan de<br />

hand van kleuren- en zwart-witfoto’s. (ah)<br />

Elliott Erwitt, Jacqueline Kennedy op de begrafenis van<br />

John F. Kennedy in Arlington, Virginia, 25 november<br />

1963, © de kunstenaar/ Magnum Photo.<br />

Geëngageerde kunst<br />

21-05 t/m 17-09<br />

Fondation Beyeler<br />

Basel<br />

www.fondationbeyeler.ch<br />

Doris Salcedo (°1958) beschrijft Bogota, de hoofdstad van Colombia, waar ze opgroeide en nog<br />

steeds woont, als een epicentrum van catastrofes. Doordat ze getuige was van de menselijke<br />

ontreddering in haar geboorteland groeide er in haar een sociaal en politiek bewustzijn, dat haar<br />

oeuvre, zowel installaties als interventies in situ, sterk zou beïnvloeden. Het resultaat zijn werken<br />

die gestalte geven aan de emoties opgeroepen door diverse ervaringen. Salcedo interesseert<br />

zich voor de gevoelens en indrukken die de waarnemer beleeft. Deze tentoonstelling presenteert<br />

acht reeksen belangrijke werken, daterend van verschillende periodes uit haar carrière.<br />

Vaak hebben haar werken specifieke gebeurtenissen als achtergrond, maar hun strekking en<br />

weerklank zijn universeel. Ze gaan over bespiegelingen omtrent verlies, individueel lijden en de<br />

manier waarop samenlevingen omgaan met collectieve rouw. (ah)<br />

Doris Salcedo, Palimpsest, 2013–2017,<br />

hydraulische installatie, gemalen marmer,<br />

hars, korund, zand en water, variabele<br />

afmetingen, © de kunstenaar. Foto: Mark<br />

Niedermann.<br />

17

#05.<strong>2023</strong> — PART 1<br />

18<br />

Kunstinzicht<br />

Aanschuiven bij<br />

Pizza Gallery<br />

Robert Monchen is artistiek directeur van Pizza<br />

Gallery in Antwerpen. Hij kiest comfortfood<br />

als binnenkomer in een laagdrempelige, maar<br />

ambitieuze plek. Pizza Gallery serveert met smaak<br />

de urgentie van hedendaagse kunst.<br />

Hoe en wanneer is Pizza Gallery<br />

ontstaan?<br />

Robert Monchen: “In de zomer<br />

van 2020 serveerden we hier elk<br />

weekend pizza’s uit de houtoven<br />

voor takeaway. Pizza’s zijn<br />

universeel en cultuuroverschrijdend:<br />

ze vallen bij iedereen in de<br />

smaak. Zo was de plek meteen<br />

toegankelijk en lag de drempel<br />

laag. Begin 2021 opende Pizza<br />

Gallery met de eerste expositie<br />

Turmoil, Leon de Bruijne. De<br />

benaming kan men ook lezen als<br />

een cultuurkritische benadering,<br />

een knipoog naar de snelheid<br />

waarmee kunst tegenwoordig<br />

geconsumeerd wordt. Door me<br />

de eerste jaren vooral te focussen<br />

op solotentoonstellingen<br />

wilde ik enige vertraging faciliteren.<br />

Net zoals de +1-ruimte boven<br />

de galerie, de keuken, een<br />

meer informele plek is, waar ook<br />

aan tafel kan gezeten worden.<br />

Hier ontstaan soms prachtige<br />

gesprekken.”<br />

Welke plaats beoogt de galerie<br />

op de kunstmarkt?<br />

“Mijn positie staat voornamelijk<br />

in dienst van de kunstenaars. Ik<br />

probeer zo sterk mogelijk hun<br />

visie te faciliteren en moedig hen<br />

aan risico’s te durven nemen.<br />

Sinds 2012 ben ik coördinator van<br />

artist-run-initiatieven en projectruimtes.<br />

Door die ervaring ben ik<br />

het gewend om mee te denken<br />

over de implementatie, de<br />

scenografie en het experiment.<br />

In de galerie probeer ik nu een<br />

evenwicht te zoeken tussen een<br />

projectruimte en commercieel<br />

functionerende galerie. Ik hecht<br />

enorm veel belang aan de vrijheid<br />

van de kunstenaars. Als we<br />

ons slechts focussen op wat als<br />

‘verkoopbaar’ werk wordt gezien,<br />

verliest de hedendaagse kunst<br />

de urgentie. Ik kies resoluut<br />

voor een kunstenaar en minder<br />

expliciet voor een specifiek werk<br />

van een kunstenaar.”<br />

Welke visie heeft Pizza Gallery<br />

over steun aan kunstenaars?<br />

“De oorsprong van de galerie is<br />

ontstaan vanuit dat vraagstuk.<br />

Binnen een projectruimte was er<br />

enorm veel vrijheid voor de kunstenaars,<br />

maar daartegenover<br />

stonden de beperkte financiële<br />

compensaties. Om een kunstenaar<br />

daadwerkelijk te kunnen<br />

ondersteunen is het van belang<br />

om hen ook financieel zelfredzaam<br />

te maken. We willen ons<br />

publiek niet alleen kunstwerken<br />

tonen, maar ook uitnodigen voor<br />

ontmoetingen met de kunstenaars,<br />

beurzen en evenementen.<br />

We geloven dat dit de kunstervaring<br />

verrijkt en een belangrijke rol<br />

speelt bij het opbouwen van een<br />

hechte gemeenschap van kunstliefhebbers<br />

en -verzamelaars.”<br />

Welke meerwaarde vinden<br />

verzamelaars bij jullie?<br />

“Verzamelaars vinden bij ons<br />

een scherpe selectie hedendaags<br />

talent. Innovatief, relevant,<br />

en uitdagend. De meerwaarde<br />

die we bieden is door een<br />

brede kennis van de hedendaagse<br />

(voornamelijk) Belgische<br />

kunsten te delen. We willen ons<br />

onderscheiden door generositeit.<br />

Het is niet omdat een<br />

kunstenaar niet door de Pizza<br />

Gallery gerepresenteerd wordt<br />

dat ik er mijn hand niet voor in<br />

het vuur wil steken. We werken<br />

Foto: Anneke D’Hollander.<br />

‘Focussen we ons slechts op wat<br />

als verkoopbaar wordt gezien, dan<br />

verliest de hedendaagse kunst<br />

urgentie’ ROBERT MONCHEN<br />

met kunstenaars die vernieuwende<br />

technieken, materialen<br />

of concepten gebruiken of een<br />

origineel perspectief bieden<br />

op actuele thema’s. Daarnaast<br />

hebben we aandacht voor de<br />

uitvoering, vakmanschap en<br />

technische vaardigheden van de<br />

kunstenaar. Maar uiteindelijk is<br />

het de vraag of het werk de kijker<br />

raakt en een emotie of betekenis<br />

overbrengt die bijblijft.”<br />

Wat zijn jullie ambities?<br />

Welke projecten komen eraan?<br />

“De ambitie van Pizza Gallery<br />

is om een belangrijke rol<br />

te spelen bij het ontdekken<br />

en promoten van opkomende<br />

en gevestigde kunstenaars.<br />

Daarnaast streeft de galerie<br />

ernaar om een ​omgeving te<br />

creëren waarin kunstenaars zich<br />

kunnen ontwikkelen en groeien,<br />

en waarin kunstliefhebbers en<br />

verzamelaars kunnen genieten<br />

van en investeren in hun werk.<br />

Bovendien heeft Pizza Gallery<br />

de ambitie om een bijdrage te<br />

leveren aan het culturele discours<br />

en een platform te bieden<br />

voor discussie en reflectie over<br />

de hedendaagse kunst. Onze<br />

toekomstige projecten behelzen<br />

onder meer een nieuwe galerie<br />

en projectruimte in Gent (2024-<br />

2025), een ruraal residentieplatform<br />

in West-Vlaanderen (2026)<br />

en meer internationale focus op<br />

samenwerkingen.”<br />

Wat betekent Antwerp Art<br />

Weekend voor jullie?<br />

“Antwerp Art Weekend is een<br />

belangrijk evenement voor ons,<br />

omdat het de gelegenheid biedt<br />

om onze galerie en kunstenaars<br />

aan een breder publiek<br />

te presenteren en om deel uit<br />

te maken van de Antwerpse<br />

kunstgemeenschap. Naar mijn<br />

gevoel is er een zeer sterke community<br />

in Antwerpen, waarbij de<br />

‘grotere’ galeries zich solidair en<br />

collegiaal verhouden ten aanzien<br />

van de kleinere spelers.”<br />

Pizza Gallery<br />

Michiel Ceulers. All is Full of Love<br />

Antwerpen<br />

www.pizzagallery.be<br />

12-05 t/m 11-06<br />

Antwerp Art Weekend<br />

Antwerpen<br />

antwerpartweekend.be<br />

18-05 t/m 21-05

GALERIES<br />

Artwork of the month van<br />

Robbert&Frank Frank&Robbert<br />

18-05 t/m 02-07<br />

FRED&FERRY<br />

Antwerpen<br />

www.fredferry<br />

.com<br />

Eric Manigaud<br />

toont koloniaal<br />

Congo<br />

18-05 t/m 15-07<br />

Gallery FIFTY ONE<br />

Antwerpen<br />

www.51gallery.com<br />

Tijdens het Antwerp Art Weekend opent Artwork of the month, de tweede solo<br />

van het opkomende Belgische duo Robbert&Frank Frank&Robbert in galerie<br />

FRED&FERRY. Het is een kunstpraktijk van performances, sculpturen, installaties<br />

of wat dan ook. Ze treden zelf op in hun werk, ze ontwikkelen een eigen mythologie<br />

en er zit poëzie in, kunstgeschiedenis, maatschappijkritiek. Zo ondervragen<br />

ze onder andere de rol van kunst, vaak met een brede grijns naar de kunstwereld<br />

en de kunstmarkt. Hun werk kan droogkomisch zijn, maar blijft tegelijk ernstig en<br />

spits. Nu komen ze aanzetten met een overzicht van hun project Artwork of the<br />

month. Sinds vier jaar presenteren ze elke maand een kunstwerk van henzelf in<br />

een filmpje van één minuut en delen dat online. De kunstenaars resideren ook in<br />

hun soloshow. Ze gaan er met elkaar in dialoog via grootschalige tekeningen en<br />

er is een provisoire filmstudio voor nieuwe Artwork of the month-filmpjes waarin<br />

geïnviteerde ‘special guests’ verschijnen. (cv)<br />

Robbert&Frank Frank&Robbert, Artwork of the month, © Robbert&Frank Frank&Robbert. Met<br />

toestemming van FRED&FERRY. Prijsindicatie: tussen € 850 en € 15.000.<br />

De Franse kunstenaar Eric Manigaud (°1971) is<br />

bekend van confronterende tekeningen. Historische<br />

foto’s van een meestal gewelddadig verleden zijn<br />

uitvergroot in monumentale grafiettekeningen. Zijn<br />

derde solo in fotogalerie FIFTY ONE is het sluitstuk<br />

van zijn onderzoeksproject over de Europese koloniale<br />

geschiedenis. Congo Océan neemt Frans Congo<br />

onder de loep en tegelijk zoomt zijn expositie in de<br />

Parijse galerie Sator in op Belgisch Congo. Beide<br />

reeksen gaan over een spoorlijn die werd gebouwd,<br />

een periode van uitbuiting en misdaden tegen de<br />

menselijkheid, waarbij de lokale bevolking in elke<br />

kolonie werd gehalveerd. Het gitzwarte koloniaal verleden<br />

is niet alleen Frans of Belgisch, het is een Europese<br />

geschiedenis. Gelijktijdig toont FIFTY ONE TWO<br />

de nieuwe fotoreeks What She Said van Deanna<br />

Templeton. Toeval of niet, momenteel exposeert haar<br />

echtgenoot, de Californische kunstenaar en skater Ed<br />

Templeton, in het Bonnefantenmuseum. (cv)<br />

Éric Manigaud, Congo français, la Marseillaise, Moreau, grafiettekening,<br />

97 x 143 cm, © Éric Manigaud. Met toestemming van<br />

Gallery FIFTY ONE. Prijsindicatie: tussen € 7000 en € 10.000.<br />

Le nouveau Thomas Renwart<br />

t/m 28-05<br />

BARBÉ gallery<br />

Gent<br />

www.barbegallery.be<br />

Thomas Renwart geportretteerd als<br />

vagebond/campcowboy in zijn atelier.<br />

Foto: Nathalie Dembinski. Met toestemming<br />

van de kunstenaar en BARBÉ.<br />

Prijsindicatie: tussen € 1.000 en € 14.000.<br />

Thomas Renwart (°1995, woont in Gent) werd razendsnel bekend, omdat hij de eeuwenoude<br />

wandtapijtkunst nieuw leven inblaast. Eerst als Les Monseigneurs en sinds 2021 onder zijn eigen<br />

naam. Et voilà, le nouveau Renwart est arrivé. Highway Vagabond is zijn eerste solo in de Gentse<br />

galerie Barbé, tot voor kort Barbé Urbain. Een portretfoto toont de kunstenaar als vagebond/<br />

campcowboy. Hij neemt ons mee in een verhaal met herinneringen aan het dorp van zijn jeugd,<br />

de kippen van zijn grootmoeder, natuurlyriek, het Franse chanson en country van het platteland,<br />

die vaak over hartzeer gaat – dat muziekgenre is in trek bij de queergemeenschap. Er zijn veel<br />

nieuwe reeksen, onder meer Hilbilly Poems over de zoektocht naar liefde en Prairytales, met<br />

boerderijdieren in geweven pentekeningen. Renwart weefde nog nooit zoveel zelf, en hij verwerkt<br />

nu ook glimmende materialen. Bovendien maakt hij voor het eerst sculpturen: ganzen op wieltjes,<br />

een viskraam, bloemenknuffels. Een genereuze explosie van levenskracht. (cv)<br />

19

GALERIES<br />

Feestexpo<br />

26-05 t/m 30-07<br />

Kunstgalerij De Mijlpaal<br />

Heusden-Zolder<br />

www.demijlpaal.com<br />

Het potentieel<br />

van keramiek<br />

06-05 t/m 02-07<br />

Gallery Ysebaert<br />

Sint-Martens-Latem<br />

www.galleryysebaert.be<br />

Kunstgalerij De Mijlpaal<br />

blaast op<br />

28 mei dertig kaarsjes<br />

uit. De weidse galerie<br />

in Heusden-Zolder<br />

heeft veel weg van<br />

een kunstcentrum dat<br />

quasi-museale exposities<br />

op touw zet, vaak<br />

originele thematentoonstellingen.<br />

Oud of<br />

nieuw, kunst, design of<br />

etnische kunst: grenzen<br />

vervagen en dialogen<br />

komen op gang.<br />

Mijlpaalbezielster Lut Maris cureert eveneens kunstprojecten<br />

buiten de muren, en er was lange tijd een galeriefiliaal in Knokke.<br />

Denken, dromen, doen: het is het adagium van de kunstgalerie<br />

en de grote feestexpositie. Het Mijlpaal-verhaal wordt verteld<br />

door terugblikkende bezoekers, klanten en kunstenaars, wat een<br />

interessante blik achter de schermen geeft. Het wordt ook verteld<br />

met werk uit de eigen collectie en nieuw werk van kunstenaars<br />

die afgelopen jaren waren te zien in Mijlpaal-expo’s. Zoals Karin<br />

Borghouts, Eduardo Chillida, Berlinde De Bruyckere, Fred Eerdekens,<br />

Nick Ervinck, Lore Langendries, Bart Lens, Renato Nicolodi,<br />

Hans Op de Beeck, Ann Van Hoey en Koen Vanmechelen. (cv)<br />

Ann Van Hoey, Sunset oranje object, keramiek en autolak, 25 x 30 x 19 cm. Foto:<br />

Dries Van den Brande. Met toestemming van Ann Van Hoey en De Mijlpaal.<br />

Prijs: € 2.700.<br />

De vrij jonge galerie Ysebaert in Sint-Martens-Latem wordt gerund<br />

door Annelies Ysebaert, die ook elders exposities cureert. Ze<br />

is de curator van het nieuwe kunstparcours AMARE tussen Brugge<br />

en Damme (vanaf eind juni) en de co-curator van de IJsselbiënnale<br />

<strong>2023</strong> in Nederland. In Ysebaert komt Marieke Pauwels voor<br />

de dag met VOL-LEDIG, een solo van bestaand en nieuw werk.<br />

Sinds 1989 toont ze in sculpturen, installaties en performances<br />

het potentieel van keramiek. Terugkerende thema’s zijn chaos en<br />

orde, vorm en leegte, materie en energie. Oosterse filosofieën<br />

trekken haar meer aan dan het westerse dualistische denken. Haar<br />

Scholar’s Rocks zijn een eigen versie van Chinese filosofenstenen<br />

die vaak lijken op rotsachtige minilandschappen. De laatste jaren<br />

verkent ze de ellips, een vulva-achtige vorm met een erotische<br />

uitstraling, die in sculpturaal werk iets fluistert over vol en leeg,<br />

orde en chaos en de potentie van creatie. (cv)<br />

Marieke Pauwels, Vol-Ledig, <strong>2023</strong>, lengte 120 cm, keramiek steengoed (EKWC,<br />

Oisterwijk). Met toestemming van Marieke Pauwels en Gallery Ysebaert.<br />

Richtprijs van dit werk: € 20.000-€ 25.000.<br />

Daniel Dewar, Grégory Gicquel<br />

en Josip Novosel<br />

t/m 27-05<br />

Clearing<br />

Brussel<br />

www.c-l-e-a-r-i-n-g.com<br />

Daniel Dewar & Grégory Gicquel, Zonder titel<br />

(The Needle and the Chisel), <strong>2023</strong>, 214 x 184 cm.<br />

© kunstenaars, met toestemming van Clearing,<br />

New York/ Brussel/ Los Angeles, © foto:<br />

Benjamin Baltus. Prijs: € 15.000 tot 50.000.<br />

Daniel Dewar (°1976) en Grégory Gicquel (°1975), een Frans-Brits kunstenaarsduo, pakken<br />

in de hoofdruimte van Galerie Clearing uit met borduurwerk en bas-reliëfs. Zoals steeds<br />

bieden hun werken stof tot nadenken over de kijk van onze samenleving op productie,<br />

esthetiek en milieu. Zo combineren ze aan de fauna en flora ontleende motieven met naaimachines,<br />

en paren ambachtelijke technieken aan computerondersteunde productie. In<br />

de ruimte vooraan is werk van de Kroatische kunstenaar Josip Novosel (°1988) te zien, met<br />

name een reeks schilderijen geïnspireerd door zwart-witfoto’s van bouwvakkers in de jaren<br />

dertig die wolkenkrabbers bouwden. In Novosels taferelen zien we mannen verwikkeld in<br />

diverse seksuele handelingen, op gevaarlijke hoogte. De kunstenaar haalt de normen van<br />

het genre onderuit en werkt rond thema’s als kwetsbaarheid, verlangen en de dynamiek<br />

van de macht. (gg)<br />

20

GALERIES<br />

Wandtapijtkunst van<br />

Sam Druant<br />

18-05 t/m 25-06<br />

Geukens & De Vil<br />

Antwerpen<br />

www.geukensdevil.com<br />

Maldo Nollimerg<br />

en Emeli<br />

Theander<br />

t/m 28-05<br />

Galerie<br />

DYS<br />

Brussel<br />

www.galeriedys.com<br />

Wordt tapijtkunst een hyperactueel<br />

kunstmedium?<br />

Jonge kunstenaars slopen<br />

het idee dat wandtapijten<br />

niet van deze tijd zouden<br />

zijn. Amper afgestudeerd<br />

sleepte Sam Druant (°1998,<br />

Antwerpen) vorig jaar met<br />

haar wandtapijt Bite Me<br />

een Henry van de Velde<br />

Award in de wacht. To Hunt<br />

a Hunter, We Gather in<br />

galerie Geukens & De Vil<br />

is haar eerste belangrijke<br />

soloshow, en daarbij<br />

verschijnt een beperkte<br />

editie van haar proefschrift.<br />

“Wandtapijten waren al<br />

eeuwen storytellers en dat<br />

maakt ze zo aantrekkelijk<br />

voor mij”, schrijft ze in de<br />

expotekst. Wat ze zag, hoorde, las, vertelde, tegenkwam: Druant verzamelde<br />

het in een metaforische draagtas die ze uitschudt voor de kijker.<br />

Deels gaat het over haarzelf, een stadsmeisje dat ervan droomt haar wilde<br />

vrouwelijke natuur los te laten. Tegelijk worden de pijlen gericht op het nog<br />

altijd dominante narratief van jagers/helden. Het gebeurt aantrekkelijk<br />

energiek, speels-ironisch en niet zonder kritiek op de westerse mannenmaatschappij.<br />

(cv)<br />

Sam Druant, Hunting Me, <strong>2023</strong>, getuft met handpistool, 116 x 90 cm. Met toestemming<br />

van Sam Druant en Geukens & De Vil. Prijsindicatie: tussen € 1200 en € 5000.<br />

À la source is de<br />

naam van deze duoexpositie.<br />

‘Bij de bron’<br />

kan slaan op mollige<br />

baby’s gevoed met<br />

moedermelk, te zien<br />

op de schilderijen van<br />

de Zweedse Emeli<br />

Theander (°1984). Of<br />

op nimfen die baden<br />

in een koud licht. Zij<br />

creëert werken op<br />

doek en op papier.<br />

Elk schilderij is een<br />

raadsel: een spel met<br />

spiegels, personages<br />

in een vreemde<br />

houding, balletten van spookachtige figuren, decors die<br />

een optische illusie creëren of verwijzingen naar klassieke<br />

schilderijen die op een vreemde manier bekend<br />

voorkomen. De titel kan ook refereren aan de mythologische<br />

wezens die Maldo Nollimerg (°1970) creëert in zijn<br />

verfrissende tekeningen geïnspireerd op de Pyreneeën.<br />

De Franse kunstenaar vertelt verhalen met universele<br />

accenten over vechtende en dansende dieren, mensen,<br />

planeten en alles wat daartussen hybride kan worden.<br />

Die sketches, vaak te zien tussen toneelgordijnen (of zijn<br />

het de oogleden van de persoon die van deze taferelen<br />

droomt?), lijken op het eerste gezicht naïef, maar wijden<br />

ons in bepaalde mysteriën in. (gg)<br />

Maldo Nollimerg, Matrice, 2022, grafiet en kleurpotlood op Japans<br />

papier, 109 x 79 cm, © de kunstenaar, met toestemming van Galerie<br />

DYS. Prijs: € 800 tot 8.000.<br />

Willehad Eilers<br />

t/m 03-06<br />

Harlan Levey Projects 1080<br />

Brussel<br />

www.hl-projects.com<br />

Willehad Eilers, Horch Der Geilhuber Ruft,<br />

<strong>2023</strong>, olieverf op doek, 160 x 120 cm, © de<br />

kunstenaar, met toestemming van Harlan<br />

Levey Projects. Prijs: € 10.000 tot 50.000.<br />

Deze tentoonstelling van Willehad Eilers (°1981, Peine) is een uitnodiging tot een feestelijke reis<br />

door het Zwarte Woud, een regio die bekend is om zijn traditionele cultuur. In de ogen van de<br />

kunstenaar is die ‘zo Duits als maar kan’. Het gebied vormde een inspiratiebron voor verschillende<br />

van de beroemde sprookjes van de gebroeders Grimm. Voor Eilers is dit het perfecte<br />

decor voor een donker sprookje over excessen en de Duitse identiteit. Het belangrijkste stuk<br />

van de tentoonstelling, Schenket Ein, Den Reinen Wein, gaat over de legendarische Slag bij het<br />

Teutoburgerwoud, in het jaar 9 n.C., waarbij drie Romeinse legioenen met hun hulptroepen<br />

(samen zo’n 20.000 man) in de pan werden gehakt door een alliantie van Germaanse stammen.<br />

Deze veldslag wordt vaak gezien als de geboorte van de Duitse natie. Eilers biedt daar zijn<br />

heel eigen kijk op, met personages die ‘Lederhosen’ en een ‘Bollenhut’ (een hoed met rode<br />

wollen bollen) dragen en zich te goed doen aan bier, worsten en andere typisch Duitse kost.<br />

Zelfs Roodkapje en de grote boze wolf zijn van de partij. Het geheel vormt één groot carnaval<br />

van stereotypen dat de draak steekt met het begrip nationale identiteit. (gg)<br />

21

GALERIES<br />

Guy<br />

de Malherbe<br />

11-05 t/m 24-06<br />

Galerie La Forest Divonne<br />

Brussel<br />

www.galerie<br />

laforestdivonne.com<br />

Aliénor Welschbillig<br />

& Luc Mabille<br />

20-05 t/m 25-06<br />

Galerie Christine Colon<br />

Luik<br />

www.christinecolon.be<br />

Guy de Malherbe (°1958) werkt afwisselend in zijn atelier<br />

in Parijs en in dat in Poncé-sur-le-Loir. Hij struint geregeld<br />

langs de Franse kusten, op zoek naar landschappen<br />

die hem inspireren en die hij dan schetst met olieverf op<br />

een doek van kleine afmetingen. Die taferelen vormen<br />

de ‘grondstof’ van zijn werk in het atelier, waar hij een<br />

vrije, nogal expressionistische schilderstijl hanteert. Wat<br />

kleuren betreft, neigen zijn schilderijen soms naar de<br />

popart. De kunstenaar presenteert in Brussel een reeks<br />

recente schilderijen, bijzonder expressieve landschappen<br />

en stillevens waarin rotsen en oesterschelpen de dragers<br />

van dromen en verbeelding worden. We denken daarbij<br />

spontaan aan de ‘droomstenen’, welbekend in de Chinese<br />

cultuur, voor geletterden een opstap naar de poëzie<br />

en het reizen. De Malherbe krijgt inspiratie bij zee of bij<br />

een lekker bord oesters, waarna hij een en ander op vrije<br />

wijze uitbeeldt, met volle teugen genietend van de kleuren<br />

en de materie. De kunstenaar creëert een heel eigen<br />

en uitgesproken eigentijdse versie van grote thema’s uit<br />

de kunstgeschiedenis. (gg)<br />

Guy de Malherbe, Sans titre, 2022, olieverf op doek, 100 x 180 cm,<br />

© de kunstenaar, met toestemming van Galerie La Forest Divonne.<br />

Prijs: € 2.000 tot 30.000.<br />

Aliénor Welschbillig situeert zichzelf tussen conceptuele kunst en beeldhouwkunst.<br />

Pierre Hubeaux-Colon, zoon van galeriehouder Christine<br />

Colon, typeert haar werk als volgt: “Gefascineerd als ze is door die<br />

gelukzalige momenten waarop het tot een breuk met de realiteit komt,<br />

presenteert de kunstenaar nieuwe elementen en fenomenen in de tentoonstellingsruimten<br />

met de bedoeling die ruimten met haar werken<br />

te transformeren. De sculpturen dringen door in de materie, duiken<br />

op uit de hoeken en verstoren de vaste orde. In de rust van de ruimte<br />

stellen zij het plastische anders-zijn in vraag en onthullen de essentie<br />

van de materie.” De kunstenaar deelt de ruimte met Luc Mabille. Diens<br />

reeksen, met uiteenlopende technieken en dragers, hebben alvast één<br />

gemeenschappelijk kenmerk: de behandeling van het onderwerp is<br />

diep geworteld in maatschappelijk en ecologisch engagement. Of het<br />

nu gaat om het wegsmelten van de gletsjers, de aanzwellende hoeveelheid<br />

afval of onze relatie met de plantenwereld, telkens tonen zijn<br />

schilderijen het groteske en de excessen hiervan. Maar vanuit observatie,<br />

zonder met de vinger te wijzen. (gg)<br />

Aliénor Welschbillig, Nymphe II, métamorphose, 2022, albastgips, 50 x 105 cm, © de<br />

kunstenaar. Prijs: € 1.000 tot 8.500.<br />

101 portretten<br />

t/m 02-07<br />

Fondation A<br />

Brussel<br />

www.fondationastichting.com<br />

Fotograaf Hans-Peter Feldmann (°1941) presenteert een honderdtal portretten, alle van hetzelfde<br />

formaat en in zwart-wit. Het betreft portretfoto’s van 101 personen, telkens één jaar ouder dan de<br />

vorige in de reeks. De kunstenaar deed zijn intrede in de kunstwereld aan het einde van de jaren<br />

zestig, met boeken waarin hij uitgeknipte beelden van diverse herkomst had gekleefd. In de periode<br />

1994-1997 creëerde hij de reeks 100 Jahre. De expo begint met een acht weken oude zuigeling en<br />

eindigt met een honderdjarige vrouw. De modellen – ouders, vrienden, kennissen – poseren in alle<br />

eenvoud, zonder de minste gemaaktheid, in hun dagelijkse omgeving. Of de persoon nu rechtstaat<br />

dan wel zit, de pose blijft dezelfde. We krijgen een opeenvolging te zien van baby’s in een luier,<br />

kinderen, tieners, jonge vrouwen en mannen. Daarna wordt het haar stilaan grijs en breekt de herfst<br />

van het leven aan. (gg)<br />

Hans Peter Feldmann, Edith, 84 Jahre,<br />

uit de reeks 100 Jahre, © de kunstenaar.<br />

22

Galerie<br />

Nathalie Obadia<br />

‘Kunst is een invloedrijk<br />

instrument’<br />

Dit jaar viert Galerie Nathalie Obadia het dertigjarig<br />

bestaan in Parijs, en het vijftienjarig jubileum van de<br />

Brusselse vestiging. Een goede aanleiding om deze<br />

door de wol geverfde galeriehouder te vragen naar<br />

haar observaties over de kunstwereld.<br />

Kunstinzicht #05.<strong>2023</strong> — PART 2<br />

Galerie Nathalie Obadia startte<br />

in 1993 in Parijs en opende in<br />

2008 een tweede galerie in<br />

Brussel. Hier bestaan jullie dit<br />

jaar dus vijftien jaar. Wat was<br />

destijds het motief om naar<br />

Brussel te komen?<br />

Nathalie Obadia: “De dynamiek<br />

van de Belgische scène, die ik<br />

al sinds het einde van de jaren<br />

tachtig kende, zette me ertoe<br />

aan om in Brussel te openen.<br />

Ik besefte ook dat Belgische<br />

verzamelaars liever naar Londen<br />

en Berlijn gingen dan naar<br />

Parijs om hedendaagse kunst<br />

te kopen. In <strong>2023</strong> is er veel veranderd<br />

en komen verzamelaars<br />

terug naar Parijs.”<br />

Ondertussen is er nog een<br />

derde plek geopend in 2013 in<br />

Parijs. Is er een strategie om te<br />

bepalen welke kunstenaar waar<br />

geëxposeerd wordt?<br />

“Over het algemeen exposeren<br />

alle kunstenaars van de galerie<br />

zowel in Parijs als Brussel. Maar<br />

ik stel wel vast dat Belgische<br />

verzamelaars zeer nieuwsgierig<br />

zijn naar jonge Belgische en<br />

Franse kunstenaars zoals Joris<br />

Van de Moortel, Sophie Kuijken,<br />

Antoine Renard en Rodrigo<br />

Matheus. Hun werk werd al snel<br />

door particuliere verzamelaars<br />

in <strong>België</strong> aangekocht.”<br />

De kunstenaars die jullie<br />

representeren vormen een<br />

brede waaier van gevestigde<br />

waarden en jonge beloftevolle<br />

artiesten. Hoe vindt de selectie<br />

plaats?<br />

“Er is geen rode draad in de<br />

selectie van levende of overleden<br />

kunstenaars die ik vertegenwoordig.<br />

Het gaat erom de<br />

beste kunstenaars van een generatie<br />

op lange termijn te promoten<br />

en rekening te houden<br />

met hun specificiteit zonder hen<br />

te dwingen om in te gaan op de<br />

verzoeken van de kunstmarkt<br />

die als zeer beperkend kunnen<br />

worden ervaren. Het is van<br />

groot belang de kunstenaars<br />

vrij te laten om te creëren en<br />

tegelijkertijd een permanente<br />

dialoog in stand te houden om<br />

ze beter te wapenen tegen de<br />

verschillende strategieën van<br />

musea en veelheid aan verzoeken<br />

voor tentoonstellingen over<br />

de hele wereld.”<br />

Een andere missie is om jullie<br />

kunstenaars te promoten<br />

bij andere (buitenlandse)<br />

instituten. Hoe gaat dit in zijn<br />

werk en wat is jullie rol hierbij?<br />

“Kunstenaars bekend maken<br />

bij invloedrijke curatoren is het<br />

meest uitdagende deel van<br />

ons werk. Na dertig jaar heb ik<br />

relaties opgebouwd met museumcuratoren<br />

en onafhankelijke<br />

curatoren over de hele wereld<br />

om zo de kunstenaars van de<br />

galerie getoond te krijgen in de<br />

beste internationale musea en<br />

in institutionele collecties.”<br />

Foto: Luc Castel.<br />

‘Belgische verzamelaars<br />

zijn zeer nieuwsgierig<br />

naar jonge Belgische en Franse<br />

kunstenaars’<br />

U schreef het boek Géopolitique<br />

de l’art contemporain, dat dit<br />

jaar een geactualiseerde herdruk<br />

beleeft. Hoe ziet u geopolitieke<br />

factoren in de dagelijkse praktijk<br />

van een galerie?<br />

“Als actor in de hedendaagse<br />

kunstscène kan ik de verspreiding<br />

ervan door de verschillende<br />

landen via galeries,<br />

biënnales, beurzen observeren.<br />

Dit heeft me doen begrijpen<br />

dat kunst een zeer belangrijk<br />

instrument van invloed is,<br />

waarbij alle actoren betrokken<br />

zijn. Waarom is er een<br />

bepaalde kunstenaar in een<br />

bepaald nationaal paviljoen op<br />

de Biënnale van Venetië of op<br />

de Gwangju Biënnale in Zuid-<br />

Korea? Waarom zijn de beste<br />

plaatsen op beurzen voorbehouden<br />

aan Angelsaksische<br />

galeries en waarom heeft China<br />

zich niet gevestigd als rivaal van<br />

de VS in termen van artistieke<br />

‘soft power’? Dit zijn allemaal<br />

punten waaruit blijkt dat alles<br />

samenhangt met geopolitiek.”<br />

Wat staat er deze maand op het<br />

programma in Brussel?<br />

“De groepstentoonstelling 15<br />

Ans, van kunstenaars die de<br />

afgelopen vijftien jaar in Brussel<br />

hebben geëxposeerd, de meesten<br />

met ongepubliceerd werk.”<br />

Galerie Nathalie Obadia<br />

15 Ans<br />

25-05 t/m 08-07<br />

Brussel<br />

www.nathalieobadia.com<br />

Nathalie Obadia, Géopolitique<br />

de l’art contemporain (<strong>2023</strong>),<br />

Le Cavalier Bleu, Parijs, EAN:<br />

9791031805597, prijs: € 13.<br />

23

GEER<br />

VAN VELDE<br />

( 1 8 9 8 - 1 9 7 7 )<br />

FROM THE MISTS<br />

14/04 > 3/06/<strong>2023</strong><br />

rue ernest allard 43 - 1000 brussels<br />

contact@laurentingallery.be<br />

+32 2 540 87 11

CALLEWAERT<br />

VANLANGENDONCK<br />

GALLERY<br />

BELGIAN ABSTRACT POST-WAR ART<br />

MARCEL-HENRI VERDREN<br />

A BELGIAN PAINTER REDISCOVERED<br />

14 May – 9 July <strong>2023</strong><br />

vernissage Sunday 14 May, 2 pm - 6 pm<br />

Callewaert Vanlangendonck Gallery<br />

17 Sint-Jacobstraat, 2000 Antwerp<br />

Friday – Saturday – Sunday 2 pm - 6 pm<br />

or by appointment<br />

gallery@callewaert-vanlangendonck.com<br />

www.callewaert-vanlangendonck.com<br />

Brecht Callewaert +32 475 92 67 24<br />

Yoeri Vanlangendonck +32 476 44 46 11<br />

Marcel-Henri Verdren, Composition, 1963, oil on canvas, 65 x 81 cm

KUNSTENAAR VAN DE MAAND<br />

Dries Segers<br />

In deze reeks zoomt <strong>COLLECT</strong> in op de plek van jonge kunstenaars in<br />

de hedendaagse (kunst)wereld. Waarom maakt hij of zij precies zo’n<br />

werk, waar komt de inspiratie vandaan en hoe ziet hij of zij de eigen<br />

positie in de kunstwereld? Deze maand: Dries Segers (°1990, Turnhout).<br />

TEKST: ELIEN HAENTJENS<br />

FOTO: GUY KOKKEN<br />

Sinds zijn afstuderen laat Dries Segers<br />

de camera steeds meer achterwege.<br />

Toch beschouwt hij zichzelf in eerste<br />

instantie als fotograaf. “Ik ga niet<br />

altijd op zoek naar een optische verbeelding<br />

van de werkelijkheid, maar aan de basis van<br />

mijn beelden liggen wel fotografische processen”,<br />

vertelt hij. Die visie op zijn artistieke<br />

praktijk is het resultaat van studies Fotografie<br />

aan Sint-Lukas Brussel en zijn Erasmus Beeldende<br />

Kunsten in Reykjavik. In Brussel leerde<br />

hij veel over technieken en analoge fotografie.<br />

“Dankzij de goede uitrusting konden we<br />

volop experimenteren en het fotografische<br />

proces manipuleren. Uit IJsland stamt mijn<br />

liefde voor textuur en materiaal, en ook voor<br />

licht en duisternis. De ervaring van het noorderlicht<br />

heeft een bepalende rol gespeeld in<br />

mijn voorliefde voor spectraal werk.”<br />

De voorbije tien jaar creëerde Segers een<br />

oeuvre dat intussen deel uitmaakt van onder<br />

meer de museumcollectie van het FOMU.<br />

“Recent mocht Grace Ndiritu haar selectie<br />

uit de collectie presenteren. Daarvoor kocht<br />

ze Seeing a Rainbow (2015) aan. Hoewel dat<br />

beeld een dromerig universum oproept, is<br />

het eigenlijk een foto van een olievlek in een<br />

plas. Met mijn beelden wil ik de verbeelding<br />

triggeren en ruimte geven aan dromen. Ik<br />

ben dankbaar dat mijn foto nu naast het<br />

werk van een van mijn helden, de Japanse<br />

fotograaf Hiroshi Sugimoto, hangt.”<br />

Onder meer via DMW Gallery bouwde hij<br />

een nauwe band op met specifieke verzamelaars.<br />

“Ik geloof dat ze het fijn vinden<br />

dat ik niet de werkelijkheid in beeld breng,<br />

maar hen stimuleer om de wereld met<br />

voldoende fantasie te bekijken”, zegt hij.<br />

“Dat ik de controle over mijn werk verlies<br />

als het de studio verlaat, vind ik prima. Het<br />

ontroert me zelfs in zekere mate als ik zie<br />

hoe zorgzaam ze ermee omgaan. Daarnaast<br />

ben ik dankbaar dat Ida Wollens van<br />

DMW de kunstenaarspraktijk centraal stelt<br />

en me dus steunt in mijn nood om nu niet<br />

meteen alles te willen tonen.”<br />

EEN MET DE NATUUR<br />

Bij de onderzoeksgroep Thinking Tools aan<br />

de Antwerpse Academie wijdt de kunstenaar<br />

zich sinds september 2022 voltijds<br />

aan onderzoek. Segers: “Na tien jaar vond<br />

ik het tijd om afstand te nemen en stil te<br />

staan bij het wat en hoe van mijn praktijk.<br />

Bovendien vraagt onderzoek tijd, zodat je<br />

dieper kan graven, en om het inruilen van<br />

onze menselijke omgang met tijd voor het<br />

ritme van de natuur. Dat wachten en observeren<br />

dwingt me tot stilstaan, en maakt het<br />

onmogelijk om overhaast te werk te gaan.<br />

26

KUNSTENAAR VAN DE MAAND<br />

‘Het fotografische<br />

proces is vaak<br />

intelligenter dan<br />

onze eigen ogen’<br />

Aangezien onze maatschappij momenteel<br />

net omgekeerd functioneert, is zo’n aanpassing<br />

meestal fijn en soms frustrerend.<br />

We vergeten te vaak hoe essentieel tijd is.”<br />

Voor het tweejarige project onderzoekt Segers<br />

vanuit zijn atelier bij het kunstenaarscoöperatief<br />

Level Five in Ganshoren hoe aardse<br />

elementen zoals water, vuur en aarde gevisualiseerd<br />

kunnen worden vanuit de materie<br />

zelf. “Momenteel bestudeer ik de samenstelling<br />

van onze bodem, de verschillen van<br />

plek tot plek en de invloed daarvan op ons<br />

leven. Daarvoor gebruik ik een fotografische<br />

techniek die vooral in Zuid-Amerika in de<br />

landbouw wordt gebruikt om de vitaliteit<br />

van de bodem te controleren”, vertelt hij.<br />

“Dankzij de combinatie van labopapier en<br />

zilvernitraat splitst de aarde die je aan het<br />

papier blootstelt op in minerale elementen,<br />

organische stoffen en voedingsstoffen. De<br />

tekening die zo ontstaat, visualiseert de<br />

eigenschappen van de grond. Deze blijft<br />

stabiel door ze twintig dagen bloot te stellen<br />

aan licht. Door niet met computergestuurde<br />

beelden te werken maar de materie zelf de<br />

kans te geven een beeld te genereren, stel ik<br />

vragen over ons vertrouwen in de heersende<br />

beeldcultuur. Tegelijk past dit onderzoek<br />

binnen de hernieuwde belangstelling binnen<br />

de kunsten voor natuurlijke materie.”<br />

Ask the giants, 61,5 × 41 × 4,4 cm, 2022, blauwe<br />

zeefdruk, aangepaste houten lijst met symbolen,<br />

© de kunstenaar.<br />

Black body (5), 2018, foto, UV print op aluminium,<br />

ingelijst, 80 x 120 cm, © de kunstenaar. Editie van<br />

3. Prijs: 2.300 euro.<br />

HET ONZICHTBARE TONEN<br />

Boeiend aan zijn onderzoek vindt Segers<br />

dat hij via een sterk wetenschappelijk proces<br />

iets onzichtbaars zichtbaar kan maken, en<br />

toeschouwers inzicht kan geven in de kwaliteit<br />

van onze bodem. Segers: “Net zoals<br />

een beeldhouwer een beeld uit het blok<br />

bevrijdt. Ook het concept tuinieren en het<br />

zorg geven om een beeld te laten ontstaan<br />

zijn aspecten die ik verder wil exploreren. Zo<br />

experimenteer ik sinds 2017 met de emulsie<br />

van planten voor het afdrukken van beelden.<br />

Door blootstelling aan zonlicht verdwijnen<br />

die beelden opnieuw. Daarmee grijp ik<br />

terug naar het originele, efemere karakter<br />

van de fotografie, zoals die bestond voor er<br />

technieken waren uitgevonden om beelden<br />

te fixeren. Daarmee vind ik aansluiting bij<br />

mijn grote inspiratie William Fox Talbot, een<br />

van de drie uitvinders van de fotografie.<br />

In zijn Photogenic drawings vertaalt hij zijn<br />

uitvoerige plantenkennis en verwondering<br />

naar beelden. De Japanse fotograaf Daisuke<br />

Yokota bewonder ik om zijn experimenten<br />

met de fotofilm zelf.”<br />

Het boeit hem om samen met de fotografie,<br />

of met de natuur, een beeld tot stand<br />

te brengen. “Als kunstenaar wil ik geen dominante<br />

plek innemen. De wereld vraagt er<br />

niet om gefotografeerd te worden, en zodra<br />

je de camera ergens op richt, sluit je veel<br />

uit”, benadrukt hij. “Fotografie stimuleert<br />

meestal een gemanipuleerde, ambigue<br />

werkelijkheid. Door de materie zelf het werk<br />

te laten creëren probeer ik menselijke manipulatie<br />

te vermijden. Ik zoek steeds naar<br />

generatieve manieren om vanuit de materie<br />

zelf fotografische beelden te maken. Zo heb<br />

Untitled (seeing a rainbow), 2015, 45 x 60 cm, Lambda C-<br />

print op 2 mm dibond. Editie van 3. Prijs: 2.000 euro.<br />

ik onderzocht hoe ik via licht en kleurtemperatuur<br />

het niet-zichtbare toch kon vangen,<br />

liet ik de zuurtegraad van de regen het beeld<br />

meebepalen en experimenteerde ik in mijn<br />

poging om de kosmos spectraal te verbeelden<br />

met het maken van openingen in<br />

filmrolletjes of het langdurig blootstellen van<br />

de camera aan de zon. Door het hands-on<br />

experimenteren te combineren met uitgebreide<br />

teksten breng ik structuur in mijn<br />

ideeën, en geef ik de toeschouwer inzicht in<br />

mijn proces. Bovendien maakt die combinatie<br />

het voor mezelf boeiender.”<br />

Volgens Segers is het fotografische proces<br />

vaak intelligenter dan onze eigen ogen, waardoor<br />

deze het onzichtbare voor ons zichtbaar<br />

maakt. “Bovendien worden we meer en<br />

meer geconfronteerd met die onzichtbare<br />

elementen, waardoor abiotische manieren<br />

van samenwerken inzicht kunnen bieden in<br />

fenomenen zoals de klimaatopwarming”,<br />

vindt hij. “Een extreme nieuwsgierigheid naar<br />

die beelden drijft me vooruit.”<br />

BEZOEKEN<br />

Atelier in Beeld<br />

o.a. Level Five, Ganshoren<br />

www.atelierinbeeld.be<br />

06-05 t/m 07-05<br />

Grace Ndiritu reimagines<br />

the FOMU collection<br />

FOMU, Antwerpen<br />

www.fomu.be<br />

t/m 07-01<br />

27

ZOOM<br />

Carlos Pérez<br />

Siquier<br />

Van de ene wereld naar de andere<br />

De overgang van zwart-witfotografie naar kleurenfotografie zoals<br />

te zien in de overzichtstentoonstelling over Carlos Pérez Siquier in<br />

Huis Marseille, in Amsterdam, is méér dan louter een technische<br />

aanpassing. Je kunt het ook zien als een perfecte metafoor voor de<br />

overgang van het strenge Franco-regime naar een vrije samenleving<br />

die haar deuren opende voor het massatoerisme.<br />

TEKST: JEAN-MARC BODSON<br />

Carlos Pérez Siquier, Marbella, 1974, uit de reeks La Playa, © de kunstenaar.<br />

Aan het begin van de film Mon Oncle<br />

(1958) van Jacques Tati trekt een<br />

groepje honden van een oude doch<br />

levendige stadsbuurt naar een<br />

nieuwe, moderne maar zielloze wijk. Onwillekeurig<br />

denk je aan die scène, wanneer je het<br />

oeuvre van de Spaanse fotograaf Carlos Pérez<br />

Siquier (1930-2021) aanschouwt op de tentoonstelling<br />

Kleuren en contrasten van Spanje<br />

in Huis Marseille. Die leidt ons van 1957 naar<br />

2018, van de ene fotografiestijl naar de andere,<br />

maar ook van het ene sociaal-politieke<br />

tijdperk in Spanje naar het andere: radicaal<br />

verschillend. Het eerste deel van de tentoonstelling<br />

is in grote mate gewijd aan de reeks<br />

La Chanca, een fotoreportage begonnen in de<br />

jaren vijftig, in een arme wijk in zijn geboortestad<br />

Almeria. In die tijd was de Spaanse<br />

censuur nog onverbiddelijk voor te kritisch<br />

geachte kunstenaars. De foto’s van Pérez Siquier<br />

werden evenwel door de vingers gezien.<br />

Ze toonden weliswaar de harde realiteit van<br />

‘tientallen families die in mensonterende en<br />

uitzichtloze omstandigheden leefden’, zoals<br />

Juan Goytisolo schreef in een boek dat tot in<br />

1981 verboden was in Spanje, maar het waren<br />

beelden in een neorealistische stijl die het<br />

onderwerp naar het pittoreske deden neigen,<br />

met lichtomstandigheden die de scherpe<br />

kanten ervan verzachtten.<br />

APOLITIEKE ESTHETIEK<br />

De bewuste fotoreportage werd gemaakt<br />

in dezelfde periode als The Family of Man,<br />

georganiseerd door Edward Steichen voor<br />

het MoMA in New York, plaatsvond, in 1955.<br />

De beroemde tentoonstelling behandelde<br />

de diverse aspecten van het menselijke leven<br />

zoals het zich van geboorte tot dood afspeelt,<br />

en wel op alle continenten. La Chanca stond<br />

ver af van de kritische visie van het foto-essay<br />

Spanish Village, dat de befaamde Ameri-<br />

28

ZOOM<br />

Carlos Pérez Siquier, La Chanca, Almería, 1958, © de kunstenaar.<br />

Ondanks de Spaanse censuur werden<br />

de niet onkritische foto’s van Pérez Siquier<br />

door de vingers gezien.<br />

kaanse fotojournalist W. Eugene Smith kort<br />

daarvoor in Extremadura had gemaakt voor<br />

het tijdschrift Life. Pérez Siquier koos voor<br />

een louter esthetische benadering, nauw verwant<br />

aan het Franse poëtische realisme, in<br />

de stijl van Édouard Boubat. Eigenlijk paste<br />

hij vooral de principes van de groep AFAL<br />

(Agrupación Fotográfica Almeriense) toe, in<br />

die tijd het meest invloedrijke collectief van<br />

Spaanse fotografen, waarvan hij medeoprichter<br />

was. Hun artistieke visie vormde<br />

een breuk met die van de oude picturalistische<br />

garde. Dit streven naar het louter<br />

esthetische, de facto apolitieke, is nog frappanter<br />

in de later gemaakte kleurenfoto’s van<br />

de reeks La Chanca, begonnen in 1960. In die<br />

beelden van vierkant formaat speelt de mens<br />

nog slechts een formele rol. Het relatieve<br />

optimisme dat eruit spreekt, lijkt zelfs samen<br />

te gaan met het optimisme dat het Francoregime<br />

in die dagen probeerde in te prenten.<br />

STRANDCULTUUR<br />

Dit formalisme, dat de fotograaf zou blijven<br />

ontwikkelen tot aan het abstracte, nam een<br />

gelukkige wending vanaf 1972, zoals blijkt<br />

uit zijn foto’s van de stranden van Almeria,<br />

waar het massatoerisme intussen zijn<br />

intrede had gedaan. Het geometrische en<br />

de kleuren zouden uiteindelijk ten dienste<br />

komen te staan van een kritische kijk,<br />

meestal geamuseerd, soms scherp. Pérez<br />

Siquier was wat dat betreft een voorloper<br />

van Martin Parr. Zo’n decennium voor<br />

deze beroemde Britse fotograaf waagde<br />

de Spanjaard zich aan close-ups van met<br />

zonnebrandcrème ingesmeerde lichamen<br />

van badgasten. Hij leek zich te verbazen<br />

over zoveel gebrek aan fatsoen, alsof hij de<br />

gereserveerdheid en de soberheid van La<br />

Chanca miste. Het was dus heus niet zo verrassend<br />

dat Pérez Siquier in de laatste twee<br />

decennia van de 20e eeuw afstand nam van<br />

het triviale gekrioel op de stranden en zich<br />

focuste op de tekens van de gemondialiseerde<br />

strandcultuur, zoals versieringen,<br />

reclame en architectuur, gepresenteerd in<br />

een uitgepuurde stijl. Als een onvervalste<br />

surrealist toonde hij ook de ‘toevallige ontmoetingen’<br />

die uit die cultuur ontsproten.<br />

Een en ander was als bedoeld als knipoog<br />

waarmee de fotograaf ons duidelijk wilde<br />

maken dat dit alles maar waard was wat<br />

de waarnemer ervan onthield. Het was<br />

een elegante manier om een punt te zetten<br />

achter de universele visuele fabel die hij had<br />

geschreven zonder ooit Almeria te verlaten.<br />

BEZOEKEN<br />

Pérez Siquier.Kleuren en contrasten van<br />

Spanje<br />

Huis Marseille<br />

Amsterdam<br />

www.huismarseille.nl<br />

t/m 18-06<br />

29

De kunstmarkt in<br />

een woelige wereld<br />

Het is onrustig in de wereld.<br />

De Russen belegeren Oekraïne al<br />

een jaar en ook in China rommelt<br />

het inmiddels. Ondertussen pruttelt<br />

covid na en heerst er inflatie en<br />

onrust op energiemarkten. Ook<br />

kampt het VK met de gevolgen van<br />

de Brexit. Wat leert de geschiedenis<br />

ons: hoe beïnvloeden crises de<br />

kunstmarkt? Een gesprek met Miety<br />

Heiden, Sarah de Clercq, Mark Grol<br />

en Arno Verkade, specialisten uit de<br />

internationale kunsthandel.<br />

TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT<br />

Emma Webster, Primavera (2019), geschat op £ 40.000-60.000, verkocht bij Sotheby’s voor £ 406.400.<br />

In maart was het een jaar geleden dat de<br />

VS, het VK, de Europese Unie en Zwitserland<br />

begonnen met het opleggen van<br />

sancties aan Rusland, als reactie op het<br />

binnenvallen van Oekraïne. Het gaat hier<br />

over de verkoop of levering van luxegoederen<br />

aan partijen in Rusland of Wit-Rusland,<br />

met een prijs van meer dan 300 euro. Hoe<br />

raakt dat de kunstmarkt in zijn geheel?<br />

Miety Heiden is wereldwijd hoofd van private<br />

sales bij veilinghuis Phillips in New York.<br />

‘Het is wat rustiger, maar er heerst zeker<br />

geen paniek”, zegt ze. “De Russen waren al<br />

niet zo aanwezig, die waren er vooral in 2006<br />

en 2007. Mijn focus ligt met name op werken<br />

boven één miljoen dollar en ik richt me<br />

vooral op de westerse markt, maar we zien<br />

30

‘Op PAN 2021 werd<br />

ongelofelijk goed<br />

verkocht. Mensen<br />

waren uitgehongerd<br />

en snakten naar kunst’<br />

MARK GROL<br />

nog steeds veel Aziaten participeren in de<br />

veilingmarkt. Chinezen zijn wel wat huiverig<br />

geworden. Xi Jinping heeft maatregelen<br />

genomen, waardoor geld moeilijker over de<br />

grens komt. Bovendien willen veel Chinezen,<br />

doordat Jack Ma van Alibaba volgens de<br />

regering wat te vrijelijk sprak, niet boven het<br />

maaiveld komen. Ze kopen dus minder op<br />

hoog niveau. Onder een miljoen doen Chinezen<br />

nog volop mee en zij focussen zich<br />

met name op de 21ste-eeuwse kunst.”<br />

Er is wel meer aan de hand op het financiële<br />

en politieke vlak in de wereld. Heiden:<br />

“Onrust heeft altijd invloed op de kunstmarkt.<br />

Mensen worden dan onzeker, en dat<br />

leidt ertoe dat er minder wordt aangeboden.<br />

Zeker aan ‘high end’-zijde wachten ze<br />

even met aanbieden. Waarom zouden ze<br />

ook? Dat betekent dat ik er wat harder aan<br />

moet trekken. Ik merk ook wel dat geld wat<br />

minder makkelijk wordt uitgegeven. Tijdens<br />

de covid-pandemie gingen meer mensen<br />

thuis achter hun computer meedoen aan<br />

veilingen. Er wordt nog zeker wel verkocht,<br />

en dan vooral beneden de half miljoen dollar.<br />

Jarenlang verkochten wij bij onze horlogeveilingen<br />

bij Phillips alles, dat is niet meer zo. De<br />

fun money is even verdwenen uit de markt.”<br />

DE VIERDE D: DESINTERESSE<br />

Natuurlijk heeft de oorlog invloed en zijn<br />

er wat Russische oligarchen verdwenen op<br />

de markt”, zegt Arno Verkade, managing<br />

director van Christie’s in Duitsland en Nederland.<br />

“Maar die invloed is op de totale markt<br />

verwaarloosbaar. Kijk je naar de TEFAF, dan<br />

zie je dat de markt het uitstekend doet, zeker<br />

aan de bovenkant, met name de oude mees-<br />

Mohammed Sami, Family Issues I (2019), geschat op £ 50.000-70.000, verkocht bij Sotheby’s voor £ 355.600.<br />

ters.” Maar een crisis is sowieso niet goed<br />

voor de kunstmarkt, weet hij. “In tijden van<br />

crisis houden mensen hun kunst nog even<br />

onder zich, totdat betere tijden aanbreken.<br />

In de moderne kunstmarkt zijn de beroemde<br />

drie D’s – ‘debt’, ‘divorce’ en ‘death’ – enigszins<br />

achterhaald. In slechte tijden, zoals een<br />

pandemie, moet er soms wel kunst worden<br />

verkocht als iemand komt te overlijden,<br />

maar aan de bovenkant van de moderne<br />

kunstmarkt speelt dat nauwelijks. Dan wordt<br />

er verkocht als de markt zich ontwikkelt of<br />

mensen erop uitgekeken zijn. Ik noem dat<br />

wel de vierde D, die van ‘desinteresse’.”<br />

Volgens Sarah de Clercq, managing director<br />

van Sotheby’s Nederland, waren cijfers niet<br />

slecht aan de bovenkant van de kunstmarkt.<br />

Kunst van meer dan een miljoen dollar<br />

kende in 2022 een groei van ruim twintig<br />

procent in veilingverkopen, weet zij. “De<br />

verkoop bereikte in 2022 een hoogste punt<br />

in vijf jaar tijd en sprong naar $ 8,15 miljard.<br />

De grootste groei zat in de kunst van boven<br />

de twintig miljoen, meer dan de helft van de<br />

omzet uit impressionistische en moderne<br />

kunst. Opvallend is dat ook meer werken<br />

van hedendaagse vrouwelijke kunstenaars<br />

de grens van een miljoen doorbreken, met<br />

tussen 2018 en 2022 meer dan een verdubbeling<br />

van de omzet naar $ 461,9 miljoen.<br />

De omzet van oude meesters boven een<br />

miljoen steeg met 45,7% in de afgelopen vijf<br />

jaar naar $ 390,4 miljoen in 2022. Vooral de<br />

dure werken zijn hiervan de oorzaak.”<br />

CRISIS OP CRISIS<br />

Mark Grol bezoekt als managing director<br />

van de PAN Amsterdam graag andere<br />

beurzen, zoals Art Rotterdam, Brafa en<br />

TEFAF, om de sfeer te peilen. En die is<br />

volgens hem uitstekend. “Wij hebben veel<br />

‘De “fun money”<br />

is even verdwenen<br />

uit de markt’<br />

MIETY HEIDEN<br />

31

‘Het jaar van<br />

de pandemie<br />

was het slechtste,<br />

maar het jaar erop<br />

het meest<br />

winstgevende ooit’<br />

ARNO VERKADE<br />

aanmeldingen voor de komende PAN”,<br />

verzekert hij. “Een gemiddelde stand kost<br />

al gauw gemiddeld 20.000 euro. Laatst op<br />

de TEFAF was de stemming ook heel goed<br />

en er is prima verkocht, zo vertelden de<br />

standhouders die ook op de PAN staan.<br />

Veel buitenlanders waren aanwezig. Zo lieten<br />

ook Amerikaanse musea zich er zien.”<br />

Grol heeft de nodige crises meegemaakt<br />

en de gevolgen daarvan op de kunstmarkt<br />

geconstateerd: “De grote crisis van 2008 en<br />

het doorprikken van de internetbubbel in<br />

2001 waren zulke momenten. Op 15 september<br />

2008 was ik directeur van Sotheby’s<br />

Nederland en ik herinner me dat de dag dat<br />

in New York Lehman Brothers instortte wij<br />

met de sale van Damien Hirst een recordomzet<br />

draaiden. In mijn tuin in Amsterdam<br />

volgde ik het allemaal tegelijkertijd op<br />

mijn laptop. Bizar was dat! De stemming<br />

was slecht. Niemand kocht of verkocht<br />

toen kunst, het viel stil. Het enige wat werd<br />

verkocht, met behoud van zijn prijs, was de<br />

top van oude meesters.”<br />

In april 2020 beleefde de kunstmarkt ook<br />

zo’n moment. Grol: “Toen overal in de wereld<br />

lockdowns werden opgelegd, leek alles<br />

in de markt ook een maand of twee in te<br />

storten. Maar toen bleek dat de economie<br />

het goed bleef doen, is tijdens de PAN 2021<br />

ongelofelijk goed verkocht. Mensen waren<br />

uitgehongerd en snakten naar kunst. In het<br />

begin, toen Rusland Oekraïne net was binnengevallen,<br />

was er ook veel onrust op de<br />

kunstmarkt, maar het werd al snel duidelijk<br />

dat het een lang verhaal zou worden en<br />

daardoor stabiliseerde de markt. Ook met<br />

de huidige inflatie en onrust over energie<br />

is er geen paniek. Er is eigenlijk niks aan de<br />

hand. Als je in staat bent de top te kopen op<br />

de TEFAF of PAN, loop je ook geen risico,<br />

zeker als je de spullen een tijdje onder je<br />

houdt. Kijk, mensen zoals jij en ik merken de<br />

inflatie, in huis en in de supermarkt, maar de<br />

rijken op de kunstmarkt hebben helemaal<br />

geen last van een hoge gasrekening.”<br />

De Oekraïne-oorlog kwam net na de<br />

covid-ellende. Dat moet toch wat doen?<br />

“Natuurlijk heeft de pandemie wel veel pijn<br />

gedaan”, zegt Verkade. “Het jaar van de<br />

pandemie was het slechtste, maar het jaar<br />

erop het meest winstgevende ooit. Tijdens<br />

Mark Grol (PAN Amsterdam): ‘Ook met de huidige inflatie en onrust over energie is er geen paniek.’<br />

32

Miety Heiden (Phillips): ‘Ik ben ooit in dit vak gegaan omdat ik van kunst houd. Nu is het vaak gewetenloos en pure speculatie geworden.’<br />

covid was er vraag genoeg: mensen zaten<br />

verveeld thuis en verlangden naar kunst.<br />

Maar er werd heel weinig aangeboden. Ik<br />

schrik wel eens hoe veerkrachtig de kunstmarkt<br />

is, want toen de pandemie voorbij<br />

was kwam het allemaal los. Terwijl er in<br />

november 2022 een energiecrisis gaande<br />

was, er oorlog en inflatie heersten en in<br />

Engeland de gevolgen van Brexit zichtbaar<br />

werden, vond er bij Christie’s New York de<br />

veiling plaats van de collectie van de overleden<br />

filantroop en medeoprichter van Microsoft<br />

Paul G. Allen. Slechts zestig werken<br />

waren het, maar in de meest waardevolle<br />

privécollectie aller tijden. Ze brachten in<br />

totaal 1,5 miljard dollar op.”<br />

VERJONGING<br />

Volgens Verkade is er nog genoeg deining<br />

op de kunstmarkt. “Wat een enorme<br />

vlucht heeft genomen door de pandemie<br />

zijn de online verkopen: ze zijn gestegen<br />

van 5% naar 50%. Daarin presteert de ene<br />

markt het beter dan de andere. Seriële<br />

objecten oftewel producten die in oplage<br />

zijn gemaakt, zoals horloges, handtasjes<br />

en wijn, doen het heel goed, vooral in Azië,<br />

waar mensen meer gewend zijn in online<br />

kopen. Dat gaat beter dan oude kunst en<br />

oude meesters.”<br />

Ook Grol constateert dat de ene kunstmarkt<br />

de andere niet is: “Je ziet een enorme markt<br />

van luxueuze ‘collectibles’, zoals handtassen<br />

en sneakers. Bijzonder vind ik dat vrouwelijke<br />

Afrikaanse kunstenaars helemaal hot<br />

zijn, merkte ik op Frieze. Maar daar zit veel<br />

hype in, denk ik. Ook antiek zilver en glas<br />

deden het heel goed op de Tefaf, zo begreep<br />

ik van de standhouders op de TEFAF die nu<br />

ook naar de PAN komen. Niet iedereen die<br />

we vorige keer op de beurs hadden kunnen<br />

we die ene plek bieden: we kunnen nog weer<br />

iets strenger zijn op kwaliteit.”<br />

Er vindt ook een verjonging plaats op de<br />

kunstmarkt, signaleert De Clercq: “Kijk maar<br />

eens naar het enorme succes van de ‘ultracontemporary’<br />

markt in de NOW-veiling,<br />

begin maart in Londen. Daar werd heel fanatiek<br />

geboden op jonge, soms net debuterende<br />

kunstenaars als Mohammed Sami of Emma<br />

Webster, die topprijzen opbrachten. We zien<br />

ook een enorme toename van jonge kopers in<br />

het hoogste segment van de markt. Hoewel<br />

de babyboomgeneratie in 2022 nog altijd de<br />

grootste groep kopers in het topsegment<br />

van meer dan $1 miljoen (40,6%) was, is dat<br />

aantal wat gedaald en zien we nu de millennialbieders<br />

(geboren tussen 1981-1996) toenemen<br />

van 7% in 2018 tot 16% in 2022.”<br />

Heiden merkt verder dat het cryptogeld<br />

weg is. “Dat zie je vooral bij kunstenaars als<br />

Banksy; voor zijn werk wordt veel minder<br />

betaald. Kunst is de afgelopen tien jaar een<br />

asset geworden. Je kunt tegenwoordig in een<br />

‘Meer werken<br />

van hedendaagse<br />

vrouwelijke<br />

kunstenaars<br />

doorbreken de grens<br />

van een miljoen’<br />

SARAH DE CLERCQ<br />

fonds een aandeel op een schilderij kopen<br />

zoals je ook in een bedrijf doet. Dat is heel<br />

gevaarlijk. Het gaat dan niet meer om kunst,<br />

maar om geld. Ik ben ooit in dit vak gegaan<br />

omdat ik van kunst houd, maar nu is het<br />

vaak gewetenloos en pure speculatie geworden.<br />

Natuurlijk gaat het in New York over<br />

geld, maar ook over een droom.”<br />

33

34<br />

De verbeelding<br />

van Franciscus<br />

van Assisi

Michelangelo Merisi da Caravaggio, 1571-1610, De<br />

extase van Franciscus, ca. 1595-1596, olieverf op<br />

doek, 94 x 130 cm,Wadsworth Atheneum Museum<br />

of Art, Hartford, CT. The Ella Gallup Sumner and<br />

Mary Catlin Sumner Collection Fund, © Wadsworth<br />

Atheneum Museum of Art/ foto: Allen Phillips.<br />

Franciscus van Assisi staat centraal<br />

in een grote tentoonstelling in<br />

De National Gallery. Het museum in<br />

Londen presenteert in zes zalen een<br />

prachtige selectie van ruim veertig<br />

werken uit de middeleeuwen, van<br />

schilderijen tot handschriften en<br />

voorwerpen. Door de eeuwen heen<br />

inspireerde Franciscus velen, onder<br />

wie schrijvers, musici en andere<br />

kunstenaars. Wie was deze heilige?<br />

TEKST: EWOUD MIJNLIEFF<br />

35

Een mystiek visioen<br />

van Christus en<br />

een ontmoeting<br />

met een melaatse<br />

zorgden voor een<br />

radicale ommekeer<br />

in Franciscus’ leven.<br />

Francisco de Zurbarán, Franciscus in meditatie, 1635-1639, olieverf op doek, 152 x 99 cm,<br />

Londen, The National Gallery. NG 230,© The National Gallery, Londen.<br />

was buitengewoon<br />

welbespraakt en zag er<br />

opgewekt en welwillend<br />

“Hij<br />

uit, niet slap maar ook<br />

niet aanmatigend. Hij was vrij klein van<br />

stuk [waarschijnlijk ca. 1.58 m], met een<br />

gewoon hoofd en een ovaal gezicht […].<br />

Zijn manier van spreken was gemoedelijk,<br />

maar ook vurig en onomwonden, en hij<br />

had een stem die hartstochtelijk was en<br />

zoet, helder en klankrijk. […] en hij was<br />

vel over been.” Zo werd Franciscus (1181-<br />

1226) beschreven in de laatste jaren van<br />

zijn leven door zijn voornaamste biograaf,<br />

Thomas van Celano. Een portret in beeld<br />

uit zijn eigen tijd is niet bewaard gebleven.<br />

De beschrijving in woorden werd gevolgd<br />

in vrijwel alle kunstwerken die hem afbeelden<br />

in de eeuw van zijn sterven.<br />

De radicale hervormer die Franciscus was,<br />

is onderwerp van een tentoonstelling in<br />

de Londense National Gallery. Deze laat<br />

in zes zalen in de Ground Floor Galleries<br />

een uitgekiende selectie zien van meer dan<br />

veertig werken uit verschillende musea en<br />

privéverzamelingen en omvat meer dan<br />

zeven eeuwen. Daarbij gaat het om middeleeuwse<br />

panelen, waaronder een aantal van<br />

de vroegste werken uit de National Gallery<br />

zelf. Verder barokke voorstellingen die zijn<br />

diepe verinnerlijking verbeelden. En zelfs<br />

reliekachtige voorwerpen, handschriften en<br />

een stripboek. Het leven van Franciscus was<br />

onbescheiden in zijn bescheidenheid en bij<br />

uitstek voeding voor de verbeelding. Het<br />

heeft dan ook vele kunstenaars door de eeuwen<br />

geïnspireerd. Hij is een van de meest<br />

uitgebeelde heiligen in de kunstgeschiedenis,<br />

in ieder geval van de heiligen buiten het<br />

Nieuwe Testament. Zijn gemeenschap van<br />

de minderbroeders (of minorieten) groeide<br />

met de snelle verspreiding van zijn beeltenissen<br />

en zijn levensverhaal. Zo is becijferd<br />

dat alleen al uit de eeuw na zijn overlijden<br />

meer dan 20.000 beeltenissen van Franciscus<br />

zijn overgeleverd.<br />

VAN PLAYBOY TOT HEILIGE<br />

In 1181, zomer of herfst, we weten het niet<br />

zeker, werd Giovanni geboren als zoon van<br />

de welgestelde lakenkoopman Pietro di<br />

Bernardone en diens echtgenote Giovanna<br />

(Pica). Veelbetekenend is het, al dan niet<br />

ware, apocriefe verhaal dat hij in een stal<br />

zou zijn geboren. Omdat Giovanni’s vader<br />

handel dreef met Frankrijk en de zoon<br />

regelmatig in diens opdracht naar dat land<br />

afreisde, noemde deze hem uiteindelijk<br />

36

Franciscus, de Fransman. Aanvankelijk zou<br />

de jongeman zich hebben gedragen ‘als een<br />

playboy, goedhartig, goedlachs, goedgeefs,<br />

een beetje een parvenu misschien, excentriek,<br />

ijdel, eerzuchtig. Kijken we naar wat hij<br />

later het felste in zichzelf bestreed, dan had<br />

hij een zwak voor luxe en voor meisjes. Wat<br />

hij van meet af aan bezeten moet hebben<br />

was een immense charme, die zich in latere<br />

jaren verdiepte tot charisma. Een aardige,<br />

handige, extraverte Italiaan, zoals ze in Umbrië<br />

nog steeds te vinden zijn’. De woorden<br />

zijn van Franciscus’ meest recente biograaf,<br />

de Nederlandse musicoloog en historicus<br />

Hélène Nolthenius. Traumatiserende ervaringen<br />

van oorlog, gevangenschap en ziekte<br />

noopten hem tot een ‘reset’ van zijn leven.<br />

Een mystiek visioen van Christus en een<br />

ontmoeting met een melaatse zorgden voor<br />

de uiteindelijke volledige ommekeer. Voortaan<br />

leidde hij een leven in boetedoening,<br />

deed afstand van al zijn aardse bezittingen<br />

en stichtte de orde van de minderbroeders<br />

ter verspreiding van zijn gedachtengoed als<br />

alter Christus, een nieuwe, andere Christus.<br />

In 1224 ontving hij de stigmata: wonden<br />

op het lichaam op dezelfde plekken waar<br />

Christus deze kreeg bij diens kruisiging. Zijn<br />

populariteit als prediker werd hierdoor nog<br />

groter. Met enige goede wil zou Franciscus<br />

een vredestichter, verdediger van de armen,<br />

milieuactivist avant la lettre en sociaal radicalist<br />

kunnen worden genoemd.<br />

Antony Gormley, Untitled (for Francis), 1985, lood, glasvezel en gips, 190 × 117 × 29 cm, Londen, Tate Gallery.<br />

T05004,© Antony Gormley/ foto © Tate.<br />

‘Ik denk dat je je<br />

Franciscus kunt<br />

voorstellen als<br />

iemand die zich<br />

van de onderlinge<br />

afhankelijkheid van<br />

het leven bewust is<br />

en op een eigenaardige<br />

manier is hij daarmee<br />

heel eigentijds’<br />

ANTONY GORMLEY<br />

Anoniem, ca. 1253,‘Vita’-retabel met taferelen uit het leven van Franciscus, tempera en bladgoud op paneel,<br />

115 × 160 × 14 cm, Museo del Tesoro della Basilica di San Francesco, Assisi,<br />

© Photographic archive of the Sacred Convent of S. Francesco in Assisi, Italy.<br />

37

Sassetta, Franciscus ontvangt de stigmata, 1437-1444, tempera op paneel, 87,8 ×<br />

52,5 cm, Londen, The National Gallery. NG4760,© The National Gallery, Londen.<br />

Sassetta, De begrafenis van Franciscus en de verificatie van de stigmata,<br />

1437-1444, tempera op paneel, 88,4 × 53,5 cm, Londen, The National Gallery.<br />

NG4763, © The National Gallery, Londen.<br />

SPIRITUEEL RADICALISME<br />

De eerste zaal van de tentoonstelling toont<br />

vooral het verbeelde geestelijke aspect van<br />

zijn levensloop en denken. Indrukwekkend<br />

in zijn soberheid is Francisco de Zurbarán’s<br />

Franciscus in meditatie (1635‒1639) uit de<br />

collectie van het museum zelf. De heilige<br />

in zijn lompen habijt is verzonken in diepe<br />

meditatie. Het sobere coloriet en de donkere<br />

achtergrond met de scherpe aanlichting van<br />

linksvoor zorgen voor een opperste concentratie<br />

in de voorstelling. Dezelfde zaal toont<br />

verder onder meer Antony Gormley’s grimmige<br />

Untitled (for Francis). Een geabstraheerde<br />

menselijke vorm, gebaseerd op een<br />

gipsafgietsel van Gormly’s eigen lichaam,<br />

versterkt met glasvezel en afgezet met 24<br />

aan elkaar gesoldeerde loden panelen, die<br />

bij nadere beschouwing de vijf stigmata van<br />

Franciscus laten zien. De ondertitel verleent<br />

natuurlijk de verwijzing naar de werkelijke<br />

iconografie. Het beeld was oorspronkelijk<br />

Franciscus<br />

zag de natuur als<br />

spiegel van God.<br />

onderdeel van een reeks van zeven maar<br />

is daaruit losgemaakt door de kunstenaar<br />

zelf. Volgens Gormly zelf gaat het werk ‘over<br />

openheid op alle niveau’s van bestaan. Ik<br />

denk dat je je Franciscus kunt voorstellen als<br />

iemand die zich van de onderlinge afhankelijkheid<br />

van het leven bewust is en op een<br />

eigenaardige manier is hij daarmee heel<br />

eigentijds’. Richard Long is vertegenwoordigd<br />

met twee werken, waaronder A Walk for<br />

Saint Francis, een reeks ervaringen en inzichten<br />

vastgelegd met woorden in een eenvoudig<br />

cirkelvormig patroon. Het werk was een<br />

speciale opdracht voor de tentoonstelling.<br />

VISUELE BIOGRAFIEËN<br />

De panelen van de Sienese schilder Sassetta<br />

afkomstig van de achterzijde van diens beroemde<br />

San Sepolcro-altaarstuk (1437-1444)<br />

zijn onderdeel van een van de bekendste ‘visuele<br />

biografieën’ van Franciscus, in navolging<br />

van de geschreven levensberichten van<br />

Thomas van Celano en de H. Bonaventura.<br />

Het oorspronkelijke altaarstuk was enorm<br />

van afmetingen (ca. 6 bij 5 m) en telde meer<br />

dan zestig panelen, waarvan het museum<br />

een paar kleinere in bezit heeft, afkomstig<br />

van de achterzijde. Aan deze kant zaten de<br />

broeders tijdens de liturgie en konden zij<br />

over het leven van ‘hun’ heilige Franciscus<br />

mediteren. De kleine panelen zijn te zien in<br />

de tweede zaal van de tentoonstelling.<br />

Met de toegenomen populariteit van de<br />

franciscaner beweging nam ook het aantal<br />

minderbroeders toe, zoals Franciscus zijn<br />

volgers noemde. Zij richtten kloosters op<br />

en verspreidden zich over Europa, bouw-<br />

38

Het blijft paradoxaal<br />

dat zoveel kunst is<br />

voortgebracht door<br />

een orde die bewust<br />

de armoede en de<br />

nederigheid zocht.<br />

VERINNERLIJKING<br />

Na het Concilie van Trente bloeide de beeldindustrie<br />

van Rome als bijna nooit tevoren,<br />

die rond Franciscus niet uitgezonderd. De<br />

over decennia uitgestrekte kerkvergadering<br />

(1545-1563) beoogde de misstanden en<br />

misbruiken binnen de katholieke kerk aan<br />

te pakken. Zij stelde verdieping en verinnerlijking<br />

voorop en verder onder meer de<br />

precieze formulering van de theologische<br />

dogma’s. In de vierde zaal is het thema de<br />

nieuwe benadering van de mystieke kant<br />

van Franciscus die uit dit concilie voortkomt.<br />

Bijvoorbeeld El Greco’s H. Franciscus<br />

ontvangt de stigmata (1590‒1595). De vrijwel<br />

tegelijkertijd ontstane vroege Caravaggio<br />

Franciscus in extase laat het aspect zien van<br />

de kunst goed te sterven, als een navolging<br />

van Franciscus die zelf weer is terug<br />

te voeren tot diens navolging van Christus.<br />

De complexiteit van het gedachtengoed<br />

dat achter dit schilderij wordt vermoed is<br />

te groot om kort uit te leggen. Maar hier<br />

volstaat te vermelden dat de kunstenaar, die<br />

later zo bekend werd om zijn chiaroscuro, in<br />

dit meermalen gekopieerde schilderij nauwgezet<br />

Franciscaans gedachtengoed zou hebben<br />

gevolgd, in opdracht van de weldoener<br />

die het schilderij zou hebben laten maken.<br />

Franciscus zag de natuur als spiegel van<br />

God. Alle schepselen werden door hem<br />

‘broeders’ en ‘zusters’ genoemd. Hij zou<br />

zelfs tot de vogels hebben gepredikt. De<br />

hagiografieën willen ook dat hij zelfs een<br />

wolf zou hebben weten over te halen om<br />

de plaatselijke bewoners niet langer aan<br />

te vallen, op voorwaarde dat zij hem van<br />

voedsel zouden voorzien. In zijn hymne die<br />

bekend is onder de titel Zonnelied dankt<br />

hij God voor de broeder zon, zuster maan,<br />

broeder wind, water, vuur en aarde. Het is<br />

de ultieme viering van de schepping.<br />

Franciscus … broeder van het universum?<br />

BEZOEKEN<br />

Saint Francis of Assisi<br />

National Gallery (Ground Floor Galleries)<br />

Londen<br />

06-05 t/m 30-07<br />

den steeds grotere kerken en gaven opdracht<br />

voor beeldende kunst ter decoratie<br />

en inspiratie van de steeds grotere getalen<br />

aan volgelingen. Het blijft een paradoxaal<br />

gegeven dat zoveel kunst is voortgebracht<br />

door een orde die bewust de armoede en<br />

de nederigheid zocht.<br />

In derde zaal is een aantal vroege werken<br />

gewijd aan Franciscus te zien, maar ook<br />

later werk dat hierdoor juist weer werd<br />

geïnspireerd, zoals Sandro Botticelli’s H.<br />

Franciscus met engelen (ca. 1475‒1480). De<br />

getekende Franciscus van chroniqueur<br />

Matthew Paris in diens Chronica maiora<br />

behoren tot de vroegste Engelse, bijna eigentijdse<br />

beeltenissen van Franciscus.<br />

Matthew Paris, Chronica maiora II, c.1240-55, handschrift, Corpus Christi College, University of Cambridge,<br />

© Parker Library, Corpus Christi College Cambridge.<br />

39

Onuitputtelijk<br />

Egypte<br />

Het team van het RMO Leiden tijdens een opgraving op de site van Saqqara. © RMO.<br />

Drie tentoonstellingen in drie<br />

landen: het oude Egypte blijft<br />

fascineren. Nooit eerder waren er<br />

zoveel archeologische ontdekkingen<br />

en expedities. De meeste vondsten<br />

blijven tegenwoordig in Egypte.<br />

De sterke mediatisering ervan lokt<br />

toeristen naar het land van de<br />

farao’s. En dat zet musea er ook<br />

toe aan een nieuwe, dynamischere<br />

koers te varen.<br />

TEKST: GILLES BECHET<br />

Onder het zand van de Egyptische<br />

woestijn lijkt een onuitputtelijke<br />

voorraad objecten<br />

en monumenten uit de verre<br />

oudheid te wachten op ontdekking. Om de<br />

paar weken maken de media melding van<br />

de zoveelste sensationele vondst. Nu eens is<br />

dat het graf van een hoogwaardigheidsbekleder,<br />

dan weer een mummie, een beeld of de<br />

resten van een dorp. Alleen al dit jaar vond<br />

men, in maart, nabij de tempel van Hathor<br />

in Dendera, een glimlachende sfinx met<br />

kuiltjes in de wangen. Wellicht beeldt die een<br />

Romeinse keizer uit. In januari ontdekte men<br />

vier graven van hoogwaardigheidsbekleders<br />

van het hof en een meer dan vierduizend jaar<br />

oude mummie, in de necropolis van Sakkara.<br />

Dit met goud bedekte exemplaar is een van<br />

de oudste en best bewaard gebleven mummies,<br />

buiten de koninklijke.<br />

Wat echter het meest tot de verbeelding<br />

sprak, was de bevestiging van de aanwezigheid<br />

van een negen meter lange en twee<br />

meter brede geheime gang boven de hoofdingang<br />

van de grote piramide van Cheops,<br />

in Gizeh. Men vermoedde al dat die gang er<br />

was, maar nu is er zekerheid dankzij analyses<br />

verricht in het kader van het project<br />

ScanPyramids, waarbij gebruik werd gemaakt<br />

van thermografische instrumenten.<br />

Wat de precieze functie van die gang was,<br />

is nog onbekend. Sommigen denken dat hij<br />

40

en, maar kan ons beter helpen begrijpen<br />

hoe deze constructie werd gebouwd. Wat<br />

de aanwezigheid van een kamer achter de<br />

noordelijke wand betreft, af te leiden uit<br />

een reeks architecturale elementen, daar<br />

bieden de technieken waarover we nu beschikken<br />

geen uitsluitsel over.”<br />

‘Deze ontdekking<br />

zal het aanzien van<br />

de egyptologie niet<br />

veranderen, maar<br />

kan ons beter helpen<br />

begrijpen hoe deze<br />

constructie werd<br />

gebouwd’<br />

LAURENT BAVAY<br />

diende als afvoerkanaal bij de bouw, maar<br />

wat de onderzoekers vooral intrigeert,<br />

is wat verborgen zit achter de muur aan<br />

het einde van die gang. “We weten dat de<br />

piramide een complexe structuur bevat”,<br />

zegt Laurent Bavay, die Egyptische archeologie<br />

doceert aan de Université Libre de<br />

Bruxelles (ULB). “Deze ontdekking zal het<br />

aanzien van de egyptologie niet verande-<br />

NIEUWE BENADERING<br />

De vele ontdekkingen van de laatste jaren<br />

zijn deels te verklaren door het toegenomen<br />

aantal archeologische missies in<br />

Egypte. Momenteel zijn dat er iets minder<br />

dan driehonderd, meer dan drie keer zoveel<br />

als enkele decennia geleden. Er zijn<br />

de missies van landen die wat dat betreft<br />

een lange traditie hebben, zoals Frankrijk,<br />

Groot-Brittannië, <strong>België</strong>, Nederland,<br />

Duitsland en de Verenigde Staten, maar in<br />

Egypte zien we nu ook steeds meer universitaire<br />

teams uit Zuid-Amerikaanse landen,<br />

zoals Mexico, Brazilië en Argentinië.<br />

De veelheid en de kwaliteit van de vondsten<br />

is ook te danken aan het klimaat en<br />

de geografische ligging. Het warme en<br />

droge klimaat van de woestijn is ideaal om<br />

vergankelijke materialen als hout, stoffen<br />

en verf langdurig te bewaren. “Een en<br />

ander heeft ook te maken met de manier<br />

waarop de bevolking verspreid is over het<br />

grondgebied”, weet Arnaud Quertinmont,<br />

conservator van de Egypte-afdeling van het<br />

Koninklijk Museum van Mariemont. “Kleine<br />

steden en dorpen hebben een minder<br />

nefaste impact gehad op de overblijfselen<br />

in wat men Midden-Egypte noemt. Door<br />

klimaatverandering waren mensen soms<br />

Armband van Chechonq II, Egypte, Derde Tussenperiode, 22e dynastie, goud, carneool, lapis lazuli.<br />

© Werelderfgoed tentoonstellingen. Foto: Sandro Vannini. Laboratoriorosso.<br />

Vrouwenbeeld, bekend als De dame van Brussel,<br />

Egypte, 3e dynastie, kalksteen. Brussel, Musea voor<br />

Kunst en Geschiedenis, inv. E.00752.<br />

gedwongen oasen te verlaten en dichter bij<br />

de Nijl te gaan wonen. Er is dus nog zeer<br />

veel te ontdekken in de woestijn.”<br />

Is het aantal archeologische missies sterk<br />

toegenomen, de aanpak en het doel ervan<br />

zijn ingrijpend veranderd. Volgens Bavay<br />

vind je als archeoloog vaak niet wat je<br />

zocht, maar zijn de plaatsen waar archeologen<br />

tegenwoordig hun aandacht op richten<br />

niet dezelfde als die waar hun collega’s<br />

een halve eeuw of langer geleden belangstelling<br />

voor koesterden. “De thema’s van<br />

het onderzoek worden beïnvloed door<br />

de tijdgeest en de evolutie van de wetenschap,<br />

met speciale aandacht voor de klimaatverandering,<br />

bijvoorbeeld”, zegt hij.<br />

De in musea tentoongestelde objecten<br />

hebben betrekking op maximaal dertig<br />

procent van de toenmalige bevolking, met<br />

name de leidende klasse en de elites, aldus<br />

Quertinmont. “Tegenwoordig is er meer<br />

belangstelling voor de bevolking en de<br />

woonomstandigheden. Wat mij fascineert<br />

aan de piramiden zijn de mensen die ze<br />

hebben gebouwd, hun vakkennis, hun vindingrijkheid<br />

en wat het hen heeft gekost.”<br />

41

‘We leggen<br />

verbanden tussen<br />

diverse, wereldwijd<br />

verspreide objecten,<br />

om zicht te<br />

krijgen op hun<br />

oorspronkelijke<br />

context’<br />

LARA WEISS<br />

Kist van Ramses II, laat 18e dynastie, cederhout. Werelderfgoed-tentoonstellingen.<br />

Foto: Sandro Vannini, Laboratoriorosso.<br />

FUNERAIRE DORPEN<br />

Men denkt nu dat de val van het Oude<br />

Rijk (2700-2200 v.C.) grotendeels te wijten<br />

was aan het veranderende klimaat en de<br />

sociale beroering die daarvan het gevolg<br />

was. Wanneer we de twee wetenschappers<br />

vragen wat voor hen de opmerkelijkste<br />

ontdekking van de laatste jaren is, luidt<br />

het antwoord in beide gevallen – zonder<br />

verrassing – de groepen van woningen.<br />

Bavay is gefascineerd door de Lost Golden<br />

City, in april 2021 ontdekt in Luxor. De stad<br />

werd gebouwd omstreeks 3400 v.C., ten tijde<br />

van Amenophis III, en lijkt plots te zijn<br />

verlaten. “Men heeft er muren van leemsteen<br />

ontdekt die tot aan de bovendorpel<br />

reiken, en verder kruiken en meubelen”,<br />

zegt hij. “Enkel de mensen ontbreken.”<br />

Quertinmont vertelt over de opgraving,<br />

in 2019, van een door handwerkslieden<br />

bewoond dorp in Luxor, in de Vallei der<br />

Apen. De site telt dertig ateliers waar voor<br />

de piramiden bestemde grafmeubelen<br />

werden vervaardigd en opgeslagen: “Dat<br />

haalde de voorpagina’s niet, maar het is<br />

wel bijzonder interessant. Men had kunnen<br />

denken dat de site voorbestemd was<br />

voor graven, maar er woonden en werkten<br />

daar handwerkslieden.”<br />

Sinds 2009 neemt Bavay deel aan archeologisch<br />

onderzoek in de Thebaanse necropolis<br />

in Luxor. Een gezamenlijk team van de<br />

ULB en de ULiège onderzoekt ‘privégraven’<br />

van hoogwaardigheidsbekleders van het<br />

hof. Het doel bestaat erin de geschiedenis<br />

en de functie van die graven te achterhalen,<br />

dankzij het vinden van zeer nauwkeurige<br />

aanwijzingen op wanden en scherven van<br />

aardewerk. Bavay: “We slagen erin de bouw<br />

tot op een jaar na te volgen. We hebben<br />

zelfs de naam gevonden van een vakman<br />

die de pijlers heeft versierd.” Al zijn de archeologen<br />

nu geen ‘schattenjagers’ meer en<br />

hebben ze veel meer belangstelling voor de<br />

levensomstandigheden en de context, toch<br />

kan een opgravingscampagne nog altijd<br />

tienduizenden objecten opleveren, soms<br />

van uitmuntende kwaliteit, zowel historisch<br />

als esthetisch gezien. De meeste van die<br />

objecten worden ondergebracht in speciale<br />

42

ewaarplaatsen voor Egyptische antiquiteiten,<br />

waar lokale museumconservators geregeld<br />

de mooiste stukken komen uitkiezen<br />

om er hun collecties mee te verrijken.<br />

KRIMPENDE MARKT<br />

Het zijn objecten die nooit op de markt<br />

zullen verschijnen of naar collecties van<br />

grote musea buiten Egypte zullen gaan.<br />

In Mariemont, waar het publiek nog altijd<br />

even gepassioneerd is voor de Egyptische<br />

collecties (er komen zelfs bezoekers van<br />

heinde en verre) is een uitbreiding van de<br />

collecties geen must. Quertinmont: “De<br />

prijs van de interessantste stukken op de<br />

markt gaat ons budget ver te boven.” In<br />

2022 kocht het museum niettemin twee<br />

stukken aan, met name muntstukken uit<br />

de Grieks-Romeinse tijd, om een lacune<br />

in zijn collecties aan te vullen, en verder<br />

ook een klein bas-reliëf uit de collectie van<br />

Adolphe Stoclet (1871-1949), omdat die<br />

goed bevriend was met Raoul Warocqué<br />

(1870-1917), de stichter van het museum.<br />

Gezien de krimpende markt hebben de<br />

musea gekozen voor een beleid van uitwisseling<br />

en bewaargeving om hun collecties<br />

nieuw leven in te blazen. “Tegenwoordig<br />

hebben we objecten in bewaring van het<br />

MAS in Antwerpen, dat zijn Egyptische<br />

stukken niet langer tentoonstelt, en van<br />

het RMO in Leiden”, vertelt Quertinmont.<br />

“Zelf lenen we ook stukken uit, want<br />

we hebben er véél. Die bewaargeving is<br />

een win-winoperatie, omdat een object<br />

fungeert als een ambassadeur van het museum<br />

waaruit het komt.”<br />

BREDERE KIJK<br />

In 2016 heeft het Rijksmuseum van Oudheden<br />

(RMO) de presentatie van zijn vaste<br />

collectie Egyptische oudheden volledig<br />

herzien, door zich met name toe te spitsen<br />

op de topstukken. “Tegenwoordig reizen<br />

mensen vlotter en dus is het interessanter<br />

over onze collectie te praten, uit te leggen<br />

hoe die tot stand is gekomen, waarom<br />

sommige stukken erin zitten en andere<br />

niet”, verduidelijkt Lara Weiss, conservator<br />

van de collecties Egypte en Nubië in het<br />

RMO. “Een van de belangrijkste taken van<br />

een museum bestaat er nu in verbanden<br />

te leggen tussen de verschillende objecten<br />

van dezelfde site die verspreid zitten over<br />

de wereld en proberen zicht te krijgen op<br />

hun oorspronkelijke context.”<br />

De vaste collectie van het museum is weliswaar<br />

nog steeds gefocust op de artistieke<br />

kwaliteiten van de objecten, maar de instelling<br />

heeft een tijdelijke tentoonstelling<br />

op touw gezet om te laten zien dat de aard<br />

van de opgravingen in Sakkara, in samenwerking<br />

met het Museo Egizio in Turijn,<br />

op de site van het graf van Meryneith (een<br />

koningin van het Nieuwe Rijk) wel degelijk<br />

veranderd is sinds de 19e eeuw. Weiss: “De<br />

opgravingen van het Leidse team begonnen<br />

als een zoektocht naar begraafplaatsen<br />

uit het Nieuwe Rijk, maar nu hebben<br />

we een bredere kijk, waarbij we nagaan<br />

hoe religie het milieu en de samenleving<br />

van toen heeft beïnvloed en hoe, op hun<br />

beurt, de samenleving en de milieuproblemen<br />

de dynamische culturele geografie<br />

van de site hebben gevormd.”<br />

Quertinmont besluit, filosofisch: “We zijn<br />

vertrouwd met Egypte omdat we er al<br />

tweeduizend jaar contact mee hebben en<br />

toch intrigeert dat land ons nog steeds.<br />

Het maakt indruk door zijn relatie met de<br />

dood en het hiernamaals, en door de rol<br />

die de natuur en de dieren spelen in zijn<br />

grote mythen. Het is een denkwijze die ons<br />

volkomen vreemd is en die verbluffend<br />

mooie objecten heeft voortgebracht.”<br />

BEZOEKEN<br />

Expeditie Egypte<br />

Museum voor Kunst en Geschiedenis<br />

Brussel<br />

www.artandhistory.museum<br />

t/m 01-10<br />

Ramsès. L’or des Pharaons<br />

Grande Halle de La Villette, Parijs<br />

www.expo-ramses.com<br />

t/m 06-09<br />

Egypte. Collectie van wereldfaam<br />

RMO, Leiden<br />

www.rmo.nl<br />

doorlopend<br />

Reliëf van koningin Tiyi, echtgenote van Amenophis III, Egypte, 18e dynastie, kalksteen. Brussel, Musea<br />

voor Kunst en Geschiedenis, inv. E.02157.<br />

43

Superstar<br />

Philippe Starck<br />

Prototype Pat Conley I-stoel, 1983, gelakt metaal en rubberdraad, 60 x 55 x 71 cm, Jousse Entreprise, collectie Centre Pompidou MNAM/CCI. Foto: Maxime Champion.<br />

44

Met Philippe Starck rijst er<br />

een ‘nieuwe’ ster aan het<br />

designfirmament, dat wil zeggen:<br />

voor verzamelaars. Zijn creaties uit<br />

de jaren tachtig groeien uit tot de<br />

nieuwe musthaves. Intussen kijkt<br />

de Franse sterontwerper zelf vooral<br />

naar de toekomst en verbeeldt hij<br />

het Parijs van zijn dromen.<br />

TEKST: ELIEN HAENTJENS<br />

Met ontwerpen als de sculpturale<br />

citroenpers Juicy Salif voor Alessi<br />

of de emblematische Louis<br />

Ghost-stoel voor Kartell behoort<br />

Philippe Starck (°1949, Parijs) ongetwijfeld tot<br />

de meest beroemde hedendaagse designers.<br />

Ook tijdens de jongste meubelbeurs in Milaan<br />

lanceerde hij nog industriële ontwerpen.<br />

En voor Musée Carnavalet in Parijs bedacht<br />

hij de tentoonstelling Paris est pataphysique.<br />

Twintig jaar na zijn overzichtstentoonstelling<br />

in het Centre Pompidou neemt Starck bezoekers<br />

van dit museum mee op een imaginaire,<br />

dromerige trip door de lichtstad, die geschiedenis<br />

vermengt met fictie.<br />

“In het creëren van een compleet universum<br />

is Starck bijzonder sterk”, vindt<br />

galeriehouder Matthias Jousse van Jousse<br />

Enterprise. “Hij mag het concept van de<br />

boetiekhotels op zijn naam schrijven en<br />

innoveerde eveneens de sector van luxejachten.<br />

Terwijl Jean Prouvé bekendstaat<br />

om zijn uitgekiend gebruik van materialen,<br />

vormen ongewone projecten de kern van<br />

Starcks ontwerpen. Zo ontwikkelde hij<br />

voor 3Suisses onder meer La maison coffret<br />

(1994), waarmee mensen een plan – en<br />

daarmee het recht om dat huis te bouwen<br />

– kochten. Humor, eigenzinnigheid en een<br />

onverwachte visie vormen zijn kracht.”<br />

Ook galeriehouders Paul Bourdet en Charlotte<br />

Ketabi-Lebard organiseerden recent een<br />

tentoonstelling met het werk van Starck, dat<br />

ze sinds enkele jaren verzamelen. “Terwijl<br />

theatraliteit en humor in elke periode van<br />

zijn werk aanwezig zijn, bezit elk decennium<br />

ook eigen karakteristieken”, vertellen ze.<br />

“Zo kenmerkt zijn werk uit de jaren tachtig<br />

zich door een grote vrijheid, een subversieve<br />

geest en een beperkt gebruik van middelen.<br />

In de jaren negentig ligt de klemtoon meer<br />

op een ecologisch bewustzijn, de ontdekking<br />

Stoel Miss Dorn, ca. 1982, Edition Disform, Spanje, structuur in zwart gelakte metalen buizen, zitting in<br />

zwart leder of stof, 70 x 53 x 48 cm, Ketabi Bourdet. © Studio Shapiro.<br />

van plastic en organische vormen.”<br />

Bourdet: “Dat onze galerie zich vooral op<br />

de jaren tachtig en begin negentig concentreert,<br />

heeft te maken met de afstand in tijd<br />

die nodig is om stukken als vintage en historisch<br />

te kunnen beschouwen. Bovendien<br />

wordt er altijd gezegd dat je zo’n dertig jaar<br />

nodig hebt om een stijl te herontdekken. De<br />

iets oudere verzamelaars herbeleven een<br />

stukje van hun jeugd, terwijl de jongeren de<br />

leefwereld van hun ouders leren kennen.”<br />

VISIONAIR EN SCULPTURAAL<br />

Hoewel Starck onze materiële wereld<br />

enerzijds als onbestaande of als een geestverschijning<br />

beschouwt, omdat alles is<br />

samengesteld uit miniscule, voortdurend<br />

in beweging zijnde deeltjes, toont de tentoonstelling<br />

in Musée Carnavalet hoe de designer<br />

zijn stempel op Parijs heeft gedrukt.<br />

Zo ontwierp hij het mytische Café Costes<br />

(1984) en de nachtclub Les Bains-Douches<br />

‘Ongewone<br />

projecten vormen<br />

de kern van<br />

Starcks ontwerpen’<br />

MATTHIAS JOUSSE<br />

(1978). Voor het café ontwierp Starck een<br />

schelpvormige stoel met slechts drie poten<br />

in plaats van de conventionele vier. Deze<br />

ging in productie bij het Italiaanse Driade.<br />

Jousse: “In onze vorige show boden we een<br />

prototype van die stoel uit 1984 aan voor<br />

70.000 euro. Ook van andere iconische projecten<br />

uit die periode toonden we prototypes:<br />

een stoel van het Royalton hotel in New<br />

York en de geraffineerde Phil Lizner-barkruk<br />

van het Manin-restaurant in Tokio. Het was<br />

45

‘Oudere verzamelaars<br />

herbeleven een stukje<br />

van hun jeugd en<br />

jongeren leren de<br />

leefwereld van hun<br />

ouders kennen’<br />

PAUL BOURDET<br />

in het Royalton dat ik als tiener het genie<br />

van Starck ontdekte. Wat hij maakte was en<br />

is nog steeds bijzonder hedendaags.”<br />

“Volgens Bourdet maakt de sculpturale<br />

kracht de stukken uit deze vroege periode<br />

bijzonder. “Zoals de Phil Lizner, of andere<br />

stukken in gegoten aluminium”, zegt hij.<br />

“Daarnaast hou ik van deze stukken omdat<br />

ze het begin markeren van zijn oeuvre,<br />

maar ook vrij zeldzaam zijn.”<br />

Zelf zei Starck daarover aan Artnet: “Wat<br />

fascinerend is, is dat de stukken zonder middelen<br />

zijn gemaakt. We hadden geen geld,<br />

niemand geloofde in ons, er was geen sprake<br />

van een investering en we produceerden<br />

de stukken zelf. Het was een ongelooflijk<br />

avontuur.” Een mooi voorbeeld daarvan is de<br />

lamp Easylight (ca. 1979), ontworpen voor<br />

de nachtclub Les Bains-Douches, die aan<br />

het werk van Dan Flavin doet denken. De<br />

gewilde anonimiteit ervan en het feit dat je<br />

deze kon vastpakken om ermee te dansen<br />

zorgden ervoor dat de lamp vaak werd gefotografeerd.<br />

Met zijn visionaire interieurs drukte Starck<br />

zijn stempel op de jaren tachtig. Dankzij zijn<br />

innovatieve ontwerpen behoort hij nu tot de<br />

belangrijkste vaandeldragers van de popularisering<br />

van design. De liefde voor onderzoek<br />

van materialen, futuristische vormen en het<br />

werken voor de massa kreeg hij mee van zijn<br />

vader, een aeronautisch ingenieur.<br />

NIEUW AVONTUUR<br />

Maar die massaproductie doet ook vragen<br />

rijzen over welke stukken al dan niet verzamelbaar<br />

zijn. Bovendien is het concept<br />

van verzamelen in een geglobaliseerde<br />

markt, zowel institutioneel als privaat, veel<br />

sterker ingeburgerd dan vroeger. Ketabi-<br />

Lenard ziet nog kansen: “Dankzij de efficiënte<br />

verzamelpolitiek zijn de Franse<br />

museumcollecties inderdaad al goed voorzien<br />

van stukken. Maar musea kunnen niet<br />

alles aankopen en Starck heeft bijzonder<br />

veel geproduceerd, dus er zijn zeker nog<br />

voldoende interessante stukken op de<br />

markt. Aangezien Starck naar aanleiding<br />

Phil Lizner-barkruk, 1987, aluminium, 74 x 43 x 50 cm, Edition Cassina Japon, Jousse Entreprise, collectie<br />

Centre Pompidou MNAM/CC.I Foto: Fabrice Gousset.<br />

Easylight-lamp, 1979, kunststof, metalen net, rubber,<br />

143 x 6 cm, Edition Electrorama, Ketabi Bourdet.<br />

© Studio Shapiro.<br />

46

De massaproductie<br />

doet vragen<br />

rijzen over welke<br />

stukken al dan niet<br />

verzamelbaar zijn.<br />

Prototype Pratfall, 1984, hout, zwart gelakt metaal en stof, 86 x 61 x 85 cm, Jousse Entreprise, collectie<br />

Mobilier National. Foto: Fabrice Gousset.<br />

van zijn grote retrospectieve in het Centre<br />

Pompidou in 2003 heel veel stukken aan<br />

dat museum heeft geschonken, komen<br />

onze stukken niet rechtstreeks uit zijn<br />

studio. We kopen de stukken bij private<br />

verzamelaars of bij fabrikanten met wie<br />

Starck heeft samengewerkt.”<br />

Jousse Entreprise, dat in zijn meest recente<br />

show onder meer de Pat Conley II-stoel<br />

(1983), de Dr Sonderbar-stoel (1983), de Miss<br />

Dorn-stoel (1982), de Wendy Wright-stoel<br />

(1986) en de Canapé Prince de Fribourg et<br />

Treyer (ca. 1987) – die verkocht werd voor<br />

65.000 euro – toonde, zoekt ook al sinds jaren<br />

naar stukken via tussenpersonen zoals Ian<br />

Schrager, de man van de iconische club Studio<br />

54 in New York. Jousse: “Starck ontwierp<br />

voor hem de Starck Club en het Paramount<br />

Hotel in Dallas, waarvan we onder meer<br />

een solifleur hebben. Aangezien onze vorige<br />

show zo goed als uitverkocht was, tonen we<br />

slechts enkele stukken op Design Miami in<br />

Basel. Daarnaast bereiden we een nieuwe<br />

tentoonstelling voor, met onder meer stukken<br />

uit de collectie van Jean-Paul Gaultier,<br />

een ander icoon uit de jaren tachtig.”<br />

Niet alleen in galeries maar ook in veilinghuizen<br />

duiken stukken van Philippe Starck<br />

op. “Zoals steeds hinkt de markt van de<br />

veilinghuizen een beetje achterop”, merkt<br />

Boudet op. “In eerste instantie zijn het de<br />

galeriehouders die verzamelaars attent<br />

maken op het belang van een ontwerper<br />

en hen kennis bijbrengen. Al zijn er de<br />

laatste maanden wel al enkele records<br />

gebroken. Zo werd de spiegel Tom Double<br />

(1990) voor 3Suisses, waarvan er drie<br />

exemplaren gekend zijn, verkocht voor<br />

32.500 euro door het Parijse Maison RC.”<br />

Daarnaast komen er bij veilinghuizen vaak<br />

meer recente stukken op de markt, zoals de<br />

zwarte kristallen kroonluchter Lustre Zénith<br />

(2006), die in 2006 bij Artcurial van eigenaar<br />

wisselde voor zo’n 60.000 euro. Ondanks<br />

deze hoge prijzen zijn er ook meer toegankelijke<br />

stukken. Ketabi-Lebard: “Vooral<br />

objecten die geen commercieel succes bleken,<br />

en daardoor nu zeldzaam zijn, behoren<br />

tot de meest gezochte. Zo zijn de stukken<br />

die Starck Product of 3Suisses uitbrachten<br />

belangrijk, omdat ze de origines van het<br />

oeuvre van Starck vertegenwoordigen. Ook<br />

de lamp Easylight behoort hiertoe.”<br />

Toch moet ook wie minder zeldzame<br />

stukken van Starck heeft niet wanhopen.<br />

Bourdet: “Wat design bijzonder maakt, is<br />

dat het functioneel is en dat je er dus in<br />

eerste instantie graag mee moet willen<br />

leven. Tegelijk evolueert de markt voor<br />

Starck gunstig en is hij historisch bijzonder<br />

belangrijk, waardoor ik vermoed dat<br />

het avontuur nog maar pas begonnen is.”<br />

Ook Jousse is die mening toegedaan: “Terwijl<br />

Jean Prouvé alleen bekend was bij de echte<br />

liefhebbers, kennen veel meer mensen Philippe<br />

Starck. Zijn belang kan dus niet onderschat<br />

worden, en dat zal de prijzen, die nu<br />

schommelen tussen 1000 en 50.000 euro, positief<br />

beïnvloeden. Hoewel Starck zich vooral<br />

op de toekomst wil concentreren, heeft hij<br />

wel alle stukken uit onze expo gevalideerd.<br />

Ook dat draagt bij aan hun waarde.”<br />

BEZOEKEN<br />

Philippe Starck. Paris est pataphysique<br />

Musée Carnavalet<br />

Parijs<br />

www.carnavalet.paris.fr<br />

t/m 27-08<br />

47

Cultuursnuiven in Parijs<br />

U was wellicht al vaker in Parijs. Maar misschien beperkten uw<br />

bezoeken zich enkel en telkens weer tot de gekende namen.<br />

<strong>COLLECT</strong> ging u voor en stelt dit opmerkelijk lijstje samen.<br />

Laat het Louvre en Orsay eens links liggen en kies voor deze<br />

bijzonder ervaren adresjes.<br />

Musée Victor Hugo<br />

De Maraiswijk in het vierde arrondissement<br />

blijft een van de hippere en meest<br />

levendige quartiers in Parijs, waar vooral<br />

modieuze boetieks en galerieën te vinden<br />

zijn. Op museaal vlak is er voldoende om<br />

één weekend te vullen: het Musée Picasso<br />

dat zo’n 5.000 werken van de beroemde<br />

Spaanse kunstenaar huisvest, het aan<br />

Parijs gewijde Musée Carnavalet, waar<br />

Philippe Starck op dit moment zijn band<br />

met de Franse hoofdstad op ‘patafysische’<br />

wijze belichaamt, Musée Cognacq-Jay en<br />

het Musée de la Chasse en de la Nature,<br />

waar je op een diervriendelijke en verrassende<br />

plek belandt. Maar in de hoek van<br />

het mooiste en oudste plein in de Marais,<br />

Place des Vosges, schuilt wellicht voor<br />

velen een echte onbekende tempel: het<br />

maison Victor Hugo. Verborgen achter de<br />

prachtige rode en crèmekleurige baksteenarchitectuur<br />

schuilt hier, in het herenhuis<br />

Rohan-Guémenée, het appartement van<br />

Victor Hugo. Hij huurde het van 1832 tot<br />

1848 en schreef er verschillende van zijn<br />

meesterwerken. Niet minder dan 50.000<br />

voorwerpen illustreren het leven van de<br />

auteur van Les Miserables. Bij het doorlopen<br />

van de verschillende vertrekken treed<br />

je letterlijk in zijn voetsporen: van de rode<br />

kamer waarin je op academische wijze zijn<br />

Parijse jaren herbeleeft, via de eetkamer en<br />

de antichambre naar de met behulp van<br />

Siegfried Bring ingerichte Chinese salon.<br />

Zijn artistieke talenten komen ruimschoots<br />

aan bod in tekeningen en schilderijen<br />

maar ook meubelen, waar hij een<br />

eigen draai aan gaf. Het recent toegevoegde<br />

theehuis met uitzicht op de binnentuin,<br />

die eindelijk zijn fontein – weliswaar een<br />

replica – terug heeft, en de tijdelijke exposities<br />

maken deze plaats tot een heerlijke<br />

oase midden in Parijs.<br />

La Maison De Victor Hugo fête ses 120 ans<br />

6 Pl. des Vosges<br />

Parijs IVe<br />

www.maisonsvictorhugo.paris.fr<br />

10-05 t/m 03-09<br />

Musée Cognacq-Jay<br />

Beleef je de Parijse sfeer meestal op straat, het<br />

loont de moeite om ook achter de gevels cultuur<br />

en geschiedenis te ontdekken. Zoals in<br />

een van de oudste gebouwen van de Marais:<br />

Hôtel Donon, waar het Musée Cognacq-Jay is<br />

gevestigd. Ernest Cognacq en Louise Jay, een<br />

weeskind en verkoopster, openden in 1870<br />

La Samaritaine en lieten het uitgroeien tot<br />

een van de mooiste en meest spectaculaire<br />

warenhuizen in Parijs, in 2021 in zijn volle artdecoglorie<br />

hersteld. Het opgebouwde fortuin<br />

staken de Cognacq-Jays in een museale kunstcollectie<br />

met uitzonderlijke werken van 17e en<br />

18e-eeuwse kunstenaars, onder wie Watteau,<br />

Fragonard, Rembrandt en Canaletto. Samen<br />

met objets d’art, porselein, krakend parket,<br />

moulures, bladgoud, marmeren schoorstenen,<br />

kandelaars, weelderige rococospiegels,<br />

wandtapijten, imposante kroonluchters en<br />

meubelen vormen ze het interieur van een rijk<br />

gedecoreerde woning uit de Verlichting.<br />

© Musée Cognacq-Jay.<br />

Foto : Pierre Antoine.<br />

8 rue Elzévir<br />

Parijs IIIe<br />

museecognacqjay.paris.fr<br />

48

Musée Zadkine<br />

© R.V.<br />

© Musée Victor Hugo. Foto: Pierre Antoine.<br />

Vlakbij de Jardin du Luxembourg, in de rue d’Assas, ligt het<br />

huis met tuin en atelier van Ossip Zadkine (1890-1967). In<br />

ongeveer vijf zaaltjes herleeft de Russische beeldhouwer via<br />

foto’s en kleinere beelden, van kubisme tot abstracte kunst.<br />

Bewonder de gestileerde hoofden in verschillende steensoorten,<br />

meer barokke beelden, stukken geïnspireerd door de<br />

oude Grieken en torso’s van verschillende houtsoorten. In de<br />

rustige, ingesloten tuin, waar het atelier verscholen is onder<br />

klimop, staan ook verschillende andere werken, waaronder<br />

zijn laatste uit 1964: een eerbetoon aan de broers Van Gogh<br />

(ook als grotere versie te zien in Zundert), een Orphée en<br />

verschillende studies van La ville détruite, het oorlogsbeeld<br />

op Plein 1940 aan de Leuvehaven in Rotterdam dat dit jaar<br />

precies 70 jaar geleden werd onthuld. Ter gelegenheid van<br />

dit jubileum publiceerden de Nederlandse ambassade in<br />

Frankrijk en het Zadkine Museum in Parijs in februari een<br />

‘open call’ voor Nederlandse beeldend kunstenaars.Winnaar<br />

van de Open Call is Rozemarijn Westerink met haar voorstel<br />

Rêves en ligne. Haar ambitie om met stop-motion technieken<br />

een animatiefilm te maken waarin zij de tuin van het Zadkine<br />

Museum, een teken van hoop en genezing, contrasteert met<br />

de wanorde van The Destroyed City sprak de jury erg aan. Het<br />

werk van Rozemarijn Westerink zal de hele zomer te zien zijn<br />

in het Zadkine Museum.<br />

100bis Rue d’Assas<br />

Parijs VIe<br />

www.zadkine.paris.fr<br />

© Musée Bourdelle.<br />

Musée Bourdelle<br />

In een gesprek over beeldhouwkunst in het<br />

Parijs van het begin van de vorige eeuw vallen<br />

al gauw twee namen op: Auguste Rodin<br />

en zijn leerlinge, model en maîtresse Camille<br />

Claudel. Maar die van een andere leerling<br />

mag ook niet vergeten worden. Dat is Émile-Antoine<br />

Bourdelle (1861-1929), die bijna<br />

even hoge ogen gooide als zijn leermeester.<br />

Evenals Rodin kreeg hij een eigen museum.<br />

Het ontstond een aantal jaren na Bourdelles<br />

dood en is dus wat moderner van opzet.<br />

Men koos voor een combinatie van toonzalen<br />

met het 19e-eeuwse woonhuis annex<br />

atelier van de beeldhouwer. Na kennis<br />

genomen te hebben van diens spectaculair<br />

monumentaal werk, kun je je terugtrekken<br />

in de intieme werkruimte waarin het grotendeels<br />

tussen 1894 en 1929 is ontstaan.<br />

Of mijmer wat tussen de beelden in de tuin<br />

achter het woonhuis. Naast de vrij forse stenen<br />

en vooral bronzen sculpturen vallen de<br />

tientallen portretten op die Bourdelle van<br />

Beethoven heeft gemaakt. Eigenlijk zouden<br />

die, ondanks dat ze gewichtig zijn, op geen<br />

piano mogen ontbreken. Het Musée de<br />

Bourdelle ligt niet ver van het Gare Montparnasse.<br />

En wat menigeen zal aanspreken:<br />

het is gratis toegankelijk.<br />

Philippe Cognée. La peinture d’après<br />

18 Rue Antoine Bourdelle<br />

Parijs XVe<br />

www.bourdelle.paris.fr<br />

t/m 16-07<br />

49

Musée de la Vie Romantique<br />

Foto: Pierre Antoine.<br />

Dit is ongetwijfeld een van de mooiste en minst<br />

bekende juwelen van de Lichtstad. Het Hôtel Scheffer-<br />

Renan in het 9e arrondissement, in het hart van<br />

de wijk Nieuw Athene, herbergt het Musée de la<br />

Vie Romantique de la Ville de Paris. Een laan met<br />

eeuwenoude bomen leidt naar een charmant paviljoen<br />

in Italiaanse stijl voor een geplaveide binnenplaats<br />

en een tuin vol rozen en seringen. De Nederlandse<br />

schilder en beeldhouwer Ary Scheffer (1795-1858)<br />

woonde hier van 1830 tot aan zijn dood. Hij liet<br />

aan weerszijden van de binnenplaats twee ateliers<br />

bouwen: een om te werken en les te geven, het andere<br />

om te wonen en zich te vermaken. Het intellectuele<br />

en artistieke Tout-Paris van de Julimonarchie<br />

bezocht het ‘Chaptal-vertrek’, zoals buurtbewoners<br />

Delacroix, George Sand en Chopin, maar ook Liszt,<br />

Rossini, Tourgueniev, Dickens, Berlioz, Gounod...<br />

De uitzonderlijke plek, onderhouden door dochter<br />

Cornelia Scheffer-Marjolin en later achternicht<br />

Noémi, dochter van de filosoof Ernest Renan, was<br />

gedurende honderdvijftig jaar de thuisbasis van<br />

een familie die zich volledig toelegde op kunst en<br />

literatuur. De stad Parijs werd beheerder in 1983 en<br />

eigenaar in 2007. Dankzij de hulp van de decorateur<br />

Jacques Garcia heeft de museografische oriëntatie<br />

het mogelijk gemaakt een harmonieus historisch<br />

kader te reconstrueren om de Romantische periode<br />

op te roepen, met name door tentoonstellingen van<br />

hedendaagse kunstenaars. In de theesalon Rose<br />

Bakery, het hele jaar geopend, kunnen de bezoekers<br />

genieten van de tuin en de serre. Een boekhandel<br />

maakt het aanbod compleet.<br />

Musée Cernuschi<br />

Het in 1898 geopende Cernuschi-museum werd oorspronkelijk<br />

opgericht dankzij een legaat van de collecties van Henri Cernuschi.<br />

Historisch gezien was het het tweede museum gewijd aan<br />

Aziatische kunst in Frankrijk en het vijfde in Europa met Chinese<br />

kunst. Het museum is gehuisvest in het voormalige privéherenhuis<br />

van de schenker, in een doodlopende straat die naar<br />

de ingang van het Parc Monceau leidt. Tussen 2001 en 2005 werd<br />

het volledig gerenoveerd. Musée Cernuschi, met meer dan 15.000<br />

werken in bezit, heeft een van de vijf belangrijkste collecties Chinese<br />

kunst, met name bronzen, in Europa, en toont uniek werk<br />

van schilders die representatief zijn voor het keizerlijke China, van<br />

de Ming- tot de Qing-dynastie, en van Chinese kunstenaars die in<br />

de 19e en 20e eeuw in Parijs woonden. Maar het meest indrukwekkende<br />

stuk is ongetwijfeld de Meguro Boeddha, een kolossaal<br />

Japans brons uit de 18e eeuw. De majestueuze boeddha, gekocht<br />

door Cernuschi tijdens een reis naar het Verre Oosten, pronkt in<br />

het hart van het gebouw. Het museum viert dit jaar het 150e jubileum<br />

van zijn terugkeer uit Azië in 1873.<br />

François Pétrovitch. Aimer. Rompre<br />

www.museevieromantique.paris.fr<br />

t/m 10-09<br />

Kim Tschang-Yeul. La goutte et le trait<br />

7 Avenue Vélasquez<br />

Parijs VIIIe<br />

www.cernuschi.paris.fr<br />

t/m 30-07<br />

© Paris Musées. © R.V.<br />

50

Foto: Didier Plowy. © CMN.<br />

Hôtel de la Marine<br />

In juni 2021 werd op nummer 2 van het<br />

Place de la Concorde een nieuw museum<br />

geopend, dat door kenners al snel ‘Petit<br />

Versailles’ werd genoemd. Curieus, vanwege<br />

de naam ‘Hôtel de la Marine’. Die naam is<br />

dan ook eigenlijk foutief. Het ministerie van<br />

marine is namelijk al in 2015 vertrokken,<br />

waarna het gebouw werd gerestaureerd. Dit<br />

paleisachtige gebouw had in de 18e eeuw<br />

een totaal andere bestemming: het was<br />

sinds 1765 de Garde-Meuble de la Couronne,<br />

de tijdelijke bewaarplaats van de overtollige<br />

paleismeubelen. Helaas zijn al die meubelen<br />

sinds 1789 via veilingen verdwenen, want<br />

revoluties kosten nu eenmaal ook geld.<br />

Maar Fransen zouden geen Fransen zijn, als<br />

ze die oude glorie niet terug konden roepen.<br />

Dus schitteren wanden en plafonds weer<br />

als vanouds van het verguldsel en hangen<br />

overal kristallen kroonluchters. Het appartement<br />

van de vroegere intendant ziet er met<br />

zijn meubelen en decoraties uit zoals het<br />

ooit geweest is; hij zou het met zijn familie<br />

zo weer kunnen betrekken. Er ligt nog oude<br />

vloerbedekking en het gedeelte waar de bezoeker<br />

over mag lopen is zo perfect daaraan<br />

aangepast, dat het verschil niet is te zien.<br />

Ook al mag je er maar met enkele personen<br />

in, sla het unieke kleine verre églomisékabinet<br />

niet over. Tussen die beschilderde<br />

spiegels waan je je even in de 18e eeuw. Ga<br />

voordat je de rondgang op de eerste verdieping<br />

bezoekt, nog even naar buiten op de<br />

lange frontloggia. Het uitzicht op het Place<br />

de la Concorde is onvergetelijk.<br />

2 Pl. de la Concorde<br />

Parijs VIIIe<br />

www.hotel-de-la-marine.paris<br />

Musée d’Ennery<br />

Het herenhuis dat de succesvolle toneelschrijver Adolphe Philippe<br />

d’Ennery (1811-1899) in 1875 liet bouwen, bood al snel onderdak aan de<br />

werken van de Verre Oosten-collectie van zijn vrouw Clémence. Naast<br />

de eerste voorwerpen die haar familie in Frankrijk verwierf, lang voor<br />

de rage van het Japonisme, met name Japanse lakdozen en blauw-wit<br />

porselein uit China, deed zij tot het einde van de 19e eeuw regelmatig<br />

aankopen bij de grote Parijse handelaren die destijds hofleverancier<br />

waren van kunstvoorwerpen uit Azië. Ook winkelde ze bij À la porte<br />

chinoise en Le Bon Marché. Het echtpaar verzamelde uiteindelijk bijna<br />

8.000 werken, die in 1894 aan de staat werden nagelaten. Onder toezicht<br />

van het Guimet Museum, dat zelden toegankelijk is, wordt het huis dit<br />

voorjaar gedeeltelijk heropend, met zaterdagochtend gratis rondleidingen<br />

door docenten, in afwachting van de particuliere financiering die<br />

nodig is voor de noodzakelijke renovatie van het huis.<br />

www.guimet.fr<br />

© R.V.<br />

51

Musée Nissim<br />

de Camondo<br />

Een ander onmiskenbaar juweel van het<br />

Parijse erfgoed, vooral voor liefhebbers<br />

van decoratieve kunst van het Ancien<br />

Régime, is het Nissim de Camondo, de<br />

reconstructie van een 18e-eeuwse aristocratische<br />

woning, gebouwd van 1911 tot<br />

1914 aan de rand van het Parc Monceau.<br />

Moïse de Camondo (1860-1935) was een<br />

gepassioneerd verzamelaar van meubels,<br />

schilderijen, tapijten, wandtapijten,<br />

porselein en zilverwerk van uitzonderlijke<br />

kwaliteit uit het Frankrijk van de 18e eeuw.<br />

In een Parijs dat rond de eeuwwisseling<br />

het Europese centrum van de kunsthandel<br />

werd, bracht hij een unieke collectie<br />

van het rijke erfgoed van de oude Franse<br />

aristocratie samen en een set antiek houtwerk<br />

om het in te lijsten. Vanaf 1890 was<br />

De Camondo vaste klant bij vader en zoon<br />

Seligmann, grote Parijse antiquairs van<br />

Duitse afkomst. Door terug te gaan in de<br />

tijd ontdek je hier alle moderniteit van een<br />

privé-herenhuis uit het begin van de 20e<br />

eeuw, met de typische lift en opmerkelijke<br />

keukens. Tegelijkertijd duik je in de intimiteit<br />

van een dynastie die tijdens de Tweede<br />

Wereldoorlog tragisch ten onder ging.<br />

Doucet en Camondo: een passie<br />

voor de 18e eeuw<br />

www.madparis.fr<br />

t/m 03-09<br />

© Immeuble Molitor, 24 rue Nungesser et Coli,<br />

apartement van LeCorbusier.<br />

Foto: Antoine Mercusot. © FLC/ADAGP.<br />

Le Corbusier<br />

in Boulogne Billancourt<br />

© MAD, Parijs. Foto: Luc Boegly.<br />

Liefhebbers van modernistische architectuur die een beeld<br />

willen krijgen van hoe architect en kunstenaar Le Corbusier<br />

woonde en werkte, kunnen het appartement met schildersatelier<br />

bezoeken waar hij de laatste dertig jaar van zijn<br />

leven heeft doorgebracht. In Boulogne Billancourt (16e arrond.)<br />

bouwde hij in 1934 een flatgebouw, Immeuble Molitor,<br />

met acht verdiepingen en een volledig glazen gevel, een<br />

primeur in de architectuurgeschiedenis. Het gebouw staat<br />

sinds 2016 op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Le Corbusier<br />

verhuisde samen met zijn echtgenote naar de bovenste<br />

twee verdiepingen en gebruikte zijn atelier als testcase voor<br />

nieuwe kleuren, materialen of maatwerk. Het duplexappartement<br />

werd volledig gerestaureerd in zijn oorspronkelijke<br />

staat, inclusief meubilair. Het vraagt een beetje moeite om<br />

met de trap naar de zevende verdieping te gaan, maar dat<br />

wordt zeker beloond. Het appartement met dakterras biedt<br />

niet alleen een mooi uitzicht op Parijs en het groen van<br />

Boulogne, maar geeft ook inzicht in de basiselementen van<br />

Le Corbusiers architectonische taal, materiaalgebruik en<br />

kenmerkende polychromie. De inrichting volgens het ‘plan<br />

libre’-principe en het meubilair verraden het experimentele<br />

karakter van zijn ontwerp. Wie zich afvraagt waarom het<br />

bed op zulke hoge poten staat, krijgt het antwoord door<br />

erop te gaan liggen. Wie de smaak van modernistische architectuur<br />

te pakken krijgt, kan in de buurt ook nog Maison<br />

La Roche en Maison Jeanneret van zijn hand bezoeken, nu<br />

la Fondation Le Corbusier.<br />

8-10 Sq. du Dr Blanche<br />

Parijs XVIe<br />

www.fondationlecorbusier.fr/appartement-atelier<br />

52

Lafayette Anticipations<br />

Deze bedrijfsstichting, opgericht door de Groep Galeries Lafayettes in 2013,<br />

opende vijf jaar later haar deuren, in het hart van de Marais. in een voormalig<br />

industrieel gebouw uit het einde van de 19e eeuw, gerehabiliteerd door<br />

Rem Koolhaas en OMA. De instelling steunt hedendaagse kunstenaars en<br />

ontwerpers uit alle disciplines en erkent hun wens om deel te nemen aan en<br />

te anticiperen op maatschappelijke veranderingen. Naast tentoonstellingen,<br />

waaronder vanaf deze maand carte blanche voor Pol Taburet (°1997), een<br />

openbaring van de jonge Franse scene, maken verschillende overdrachtsmechanismen<br />

het creatieve proces tastbaar. Dankzij deze uitwisseling tussen<br />

kunstenaars en publiek wordt Lafayette Anticipations een plaats van productie,<br />

ontvangst en actief delen, kortom, een ‘plek om te leven’. Verwacht<br />

verder festivals en conferenties voor het grote publiek.<br />

© OMA / UTI Architecten<br />

/ Lafayette Anticipations.<br />

Pol Taburet. Opera III: ZOO ‘The Day of Heaven and Hell’<br />

www.lafayetteanticipations.com<br />

21-06 t/m 03-09<br />

Fondation Pernod Ricard<br />

Sinds haar oprichting in Parijs in 1998 heeft<br />

de stichting Pernod Ricard actief bijgedragen<br />

aan de ontwikkeling van de artistieke scene<br />

in Frankrijk, zowel nationaal als internationaal.<br />

Zonder collectie wordt haar identiteit<br />

gevormd door degenen die haar dagelijks<br />

animeren: kunstenaars, curatoren, auteurs<br />

en diverse andere medewerkers. Fondation<br />

Pernod Ricard weerspiegelt de diversiteit<br />

van creatie en vibreert op het ritme van haar<br />

variaties. Dit platform met een veeleisend<br />

redactioneel beleid wil de actuele artistieke<br />

creatie in al haar vormen promoten en<br />

voor iedereen gratis toegankelijk maken.<br />

Het beschikt over een rijk programma van<br />

tentoonstellingen en evenementen (ook externe)<br />

en steunt een grote verscheidenheid<br />

aan artistieke projecten. In 1999 is de Prijs<br />

van de Stichting Pernod Ricard in het leven<br />

geroepen, de eerste prijs die jonge makers<br />

van hedendaagse kunst in Frankrijk beloont.<br />

Mathilde Rosier. Dans les Champs<br />

d’Intensive Prospérité<br />

www.fondation-pernod-ricard.com<br />

16-05 t/m 22-07<br />

© Fondation<br />

Pernod Ricard.<br />

Foto : Jean-Yves Lacôte.<br />

Musée Gustave Moreau<br />

Deze plek in het familiehuis van Gustave Moreau (1826-1898) is ontworpen door<br />

de grote schilder zelf. De appartementen op de eerste verdieping zijn als een klein<br />

sentimenteel museum waar familieportretten en werken van zijn vrienden Théodore<br />

Chassériau, Eugène Fromentin en Edgar Degas worden tentoongesteld. Op<br />

de tweede en derde verdieping bevinden zich grote ateliers met enkele honderden<br />

schilderijen en aquarellen. De meer dan vierduizend tekeningen die hier worden<br />

bewaard bieden een breed overzicht van de technieken en onderwerpen van de<br />

keuze van deze onbetwiste meester van het Franse symbolisme. De grote vitrine<br />

op de tweede verdieping toont nu vijftien originele wassen beelden die door de<br />

kunstenaar zelf zijn geboetseerd. Ze houden verband met zijn schilderijen en<br />

kunnen wedijveren met die van Edgar Degas. Dit unieke atelier-huis heeft alle<br />

magie van de oorspronkelijke sfeer weten te behouden voor een duik in het Parijs<br />

van het fin-de-siècle.<br />

www.musee-moreau.fr<br />

53

Biscuit<br />

Een ode aan de witheid<br />

Biscuit is een type aardewerk dat<br />

in Sèvres werd uitgevonden. Het<br />

wordt slechts eenmaal, op zeer<br />

hoge temperatuur, gebakken.<br />

Door zijn geraffineerde voorkomen<br />

werd biscuit al snel geliefd, eerst<br />

in Frankrijk en daarna overal in<br />

Europa.<br />

TEKST: ANNE HUSTACHE<br />

De term ‘biscuit’ verwijst naar twee<br />

toestanden van keramische specie<br />

die alvast één ding met elkaar gemeen<br />

hebben: de afwezigheid van<br />

een gekleurde versiering. De details van het<br />

modelleren komen zo meteen ook sterker<br />

tot uiting, wat biscuit uitermate geschikt<br />

maakt voor beeldjes. De biscuitkunst heeft<br />

een hoge mate van raffinement bereikt, onder<br />

meer te danken aan de complexiteit van<br />

het vervaardigingsproces. De virtuositeit zet<br />

de witheid en de fragiele schoonheid van de<br />

materie nog kracht bij. De technische term<br />

biscuit verwijst allereerst naar een productiefase:<br />

de eerste bakgang, de zogenaamde<br />

biscuitbak of ruwbak.<br />

De term is ontleend aan het Italiaanse<br />

‘biscotto’, waarmee men in de lokale aardewerkfabricage<br />

ten tijde van de Renaissance<br />

verwees naar de keramische specie vóór<br />

het bakken. Het dikke en korrelige voorkomen<br />

ervan deed misschien denken aan het<br />

biscuitdeeg dat banketbakkers gebruikten.<br />

Verder verwijst de term biscuit ook naar de<br />

eindfase: het afgewerkte stuk komt uit de<br />

oven en wordt niet geglazuurd of versierd.<br />

Dit type van aardewerk werd uitgevonden<br />

in Sèvres, in 1752. Het werd slechts één<br />

keer gebakken, op hoge temperatuur. De<br />

bedoeling bestond er wellicht in zich zo<br />

te onderscheiden van de aardewerkproductie<br />

in <strong>Mei</strong>ssen, Saksen en China. Deze<br />

uitvinding liet de witheid van de materie<br />

en de fijnste details mooi tot hun recht<br />

komen, omdat ze niet bedekt waren met<br />

een glazuurlaag. Dankzij dit geraffineerde<br />

voorkomen werd biscuit een groot succes,<br />

eerst in Frankrijk, daarna ook overal elders<br />

in Europa, waar tal van manufacturen er al<br />

snel mee aan de slag gingen.<br />

LEZEN<br />

Jacques G. Peiffer, L’art des céramiques :<br />

Une histoire complète des techniques, 2000,<br />

Dessain et Tolra, Parijs, ISBN 978-2-04720-002-5<br />

Puur vernuft<br />

1761<br />

Het model van deze groep, tot nog toe onbekend, werd in 1761<br />

gecreëerd door Jean-Claude Duplessis (1699-1774). Deze in<br />

Frankrijk werkende edelsmid van Italiaanse origine was gespecialiseerd<br />

in het vergulden van bronzen stukken. Hij creëerde de<br />

meeste vormen van de manufactuur in Vincennes, en daarna van<br />

die in Sèvres. In 1755 werd deze vaandeldrager van de rocaillestijl<br />

benoemd tot Edelsmid van de Koning, dankzij de uitvinding van<br />

een speciale draaischijf voor het kalibreren van ovale modellen.<br />

De basis van dit elegante stuk van biscuit, bestaande uit typisch<br />

symmetrische rankversieringen in rocaillestijl, is op zich al een<br />

verbluffend staaltje van het vernuft van deze kunstenaar. Het stuk<br />

is bovendien nauw verwant aan de ‘cuvette Mahon’, een van de<br />

beroemde modellen die hij creëerde in Sèvres.<br />

(naar) Jean-Claude Duplessis, Koninklijke Manufactuur van Sèvres, Nymphes à<br />

la coquille, 29,5 x 35,5 cm. Sotheby’s, Parijs, 06-04-2011, © Sotheby’s.<br />

€ 87.150<br />

54

Pygmalion en Galatea<br />

1763<br />

De Franse beeldhouwer Etienne-Maurice Falconet (1716-1791) liet zijn eigen<br />

werken fabriceren in de Nationale Manufactuur. Vaak werden die werken<br />

gepresenteerd op de Salon kort voordat er kleine porseleinen versies van<br />

werden gefabriceerd. Het Louvre bezit het gipsbeeld en de (83 cm hoge)<br />

marmeren versie van deze neoklassieke groep, voorstellende Pygmalion en<br />

Galatea, die heel wat succes oogstte op de Salon in 1763. De kuise Pygmalion<br />

zou volgens de Metamorfosen van Ovidius de ideale vrouwelijke figuur<br />

hebben gecreëerd, waarna Aphrodite op zijn bede het beeld tot leven wekte.<br />

In Sèvres werd het stuk aanvankelijk gefabriceerd in een 35 cm hoge versie,<br />

en vanaf 1774 ook in een 71 cm hoge versie, dankzij de ontwikkeling van<br />

een nieuwe soort hard porselein, waarvan de plastische eigenschappen de<br />

fabricage op groot formaat mogelijk maakten. De vervaardiging van deze<br />

sculptuur was in die tijd een technisch hoogstandje, waarvoor vijftig mallen<br />

nodig waren.<br />

Etienne-Maurice Falconet, Pygmalion et Galatée, 1763, model gecreëerd in 1763, 35 x 25 x 19 cm<br />

© Sèvres – Manufacture et Musée Nationaux. Foto: Gérard Jonca.<br />

Buste van een De Witt<br />

ca. 1782-1784<br />

Naar het voorbeeld van Sèvres gebruikten diverse Europese manufacturen biscuit voor<br />

hun productie van kleine bustes van notabelen. Met dit materiaal kon je de details<br />

van een bekend gezicht nauwkeurig weergeven. Deze buste hier stelt Cornelis de Witt<br />

(1623-1672), de burgemeester van Dordrecht, voor. Die was het slachtoffer van een<br />

complot beraamd door de orangisten, die hem beschuldigden van verraad. Cornelis de<br />

Witt en zijn broer Johan werden vermoord, waarna hun lijken op gruwelijke wijze werden<br />

verminkt. Later werden ze in ere hersteld en sindsdien worden ze beschouwd als<br />

helden. Een bronzen sculptuur op een plein in Dordrecht en deze kleine buste getuigen<br />

daarvan. Dit model, gecreëerd meer dan een eeuw na de dood van Cornelis de Witt, is<br />

gebaseerd op een prent, zelf gebaseerd op een tekening.<br />

Tafeldecoratie<br />

18e eeuw<br />

Naar een prent van Jacob Houbraken, geïnspireerd op<br />

een tekening van Aert Schouman, Buste van Cornelis<br />

de Witt, ca. 1782-1784, manufactuur Oud-Loosdrecht,<br />

Nederland, biscuit en porselein (voetstuk), 22,5 x 9 x<br />

8,7 cm. Amsterdam, Rijksmuseum, inv. BK-NM-5848.<br />

Dit stuk maakt indruk door de fijne details. Het bestaat uit twee taferelen, met in het<br />

midden een boom. Aan de ene kant zien we een man die in een smidse werkt aan<br />

een hart, in een tang gehouden. Vóór hem wakkert een vrouw het vuur aan met een<br />

blaasbalg. Aan de andere kant speelt een jong koppel met een vlieger en een vogel.<br />

Deze allegorie van het vuur en de lucht diende ter versiering van een fraaie tafel.<br />

Tafelmiddenstukken waren oorspronkelijk edelsmeedwerk van praktische aard, met<br />

name om specerijen in te bewaren. In de 18e eeuw werden ze louter decoratief. De<br />

manufactuur van Doornik specialiseerde zich in stukken van biscuit waarvan de<br />

haast minerale textuur deed denken aan suiker. Galante taferelen die zich afspeelden<br />

in een landelijke omgeving waren toen bijzonder populair.<br />

La Forge des Cœurs, manufactuur van Doornik, 18e eeuw, biscuit, zacht porselein, 42 cm hoog. Morlanwelz,<br />

Koninklijk Museum van Mariemont, inv. E 640.<br />

55

Made in Japan<br />

19e eeuw<br />

Hirado-porselein werd vervaardigd in het dorp Mikawachi, op het eiland Kyushu.<br />

Een tijdlang mocht deze uitsluitend worden geproduceerd voor de ‘daimyo’ van<br />

Hirado, de leenheer van het gebied. Vanaf 1843 was de productie niet langer<br />

voorbehouden aan de Matsuura-clan, en mocht iedereen die dat kon dergelijke<br />

uitgelezen objecten kopen. De aardewerkfabrikanten lijken zich vanaf het begin<br />

van de 18e eeuw te zijn gaan interesseren voor beeldjes. Omdat weinig objecten<br />

dateerbaar zijn, is het moeilijk de ontwikkeling van die productie in kaart te brengen.<br />

De stijl was vaak naturalistisch, uitermate geschikt voor thema’s ontleend<br />

aan zowel de dierenwereld als de religie. Hier werd gekozen voor drie kraanvogels<br />

en een ‘minogame’-schildpad, symbolen van een lang leven. Eveneens typerend<br />

voor deze productie is dat de stukken zelden groter zijn dan 20 cm.<br />

Anoniem, Drie kraanvogels, 19e eeuw, Japan, Edo-periode,<br />

Hirado-biscuit, 20 cm hoog. Brussel, Koninklijke Musea<br />

voor Kunst en Geschiedenis, inv. M.1505.<br />

© MRAH / KMKG<br />

De hand van Wedgwood<br />

1875<br />

De Britse pottenbakker en latere industrieel Josiah Wedgwood (1730-1795) ontwikkelde<br />

in 1774, na tal van experimenten, een nieuw materiaal met een ongewone<br />

consistentie, dat hij ‘jasperware’ noemde. Door bariumsulfaat toe te voegen aan<br />

het traditionele mengsel kon men bijzonder fijne keramiek vervaardigen. Het door<br />

hem uitgevonden porselein herken je meteen: op een lichtblauwe (soms groene<br />

of roze) achtergrond zijn klassieke onderwerpen afgebeeld in het wit. De zachte<br />

aanblik komt door de afwezigheid van glazuur. Wedgwood oogstte er veel succes<br />

mee, wat hem ertoe bracht een dorp te bouwen rond zijn fabriek: Etruria. Op deze<br />

kleine vaas uit de 19e eeuw zijn de muzen Urania en Erato afgebeeld.<br />

Josiah Wedgwood, Spill Vase, 1875, Manufactuur Josiah<br />

Wedgwood, Etruria (Staffordshire), jasperware, 10,8 cm<br />

hoog. Londen, The Victoria and Albert Museum,<br />

inv. C.805A-1935.<br />

Hommage aan Mozart<br />

1887<br />

De Franse beeldhouwer Louis-Ernest Barrias, die in 1865 de Prix de Rome won en in<br />

1878 onderscheiden werd met het Légion d’Honneur, presenteerde op de Salon van<br />

1887 een bronzen sculptuur getiteld Mozart Enfant. Het werk werd aangekocht door<br />

de overheid. De Nationale Manufactuur van Sèvres fabriceerde er een 60 cm grote<br />

versie van biscuit van. Die had dermate veel succes dat Sèvres in 1904 nog een kleinere<br />

versie (43 cm) op de markt bracht. De jonge Mozart is hier afgebeeld in een levendige,<br />

elegante pose, terwijl hij zijn viool stemt. Enkel de virtuoze vaklui van Sèvres konden<br />

zo’n prachtstuk voortbrengen. Deze sculptuur, waar 45 mallen voor nodig waren, is<br />

vervaardigd uit één stuk. Alleen de strijkstok is aangezet.<br />

Louis-Ernest Barrias, Mozart Enfant, 1887, Nationale Manufactuur van Sèvres, Frankrijk, biscuit, 60 of 43<br />

cm hoog. © Sèvres – Manufacture et Musée Nationaux. Foto: Gérard Jonca.<br />

56

Verleidelijk<br />

ca. 1900<br />

Deze schaal is een knap staaltje van art nouveau,<br />

met golven, natuurlijke krommingen en een sierlijke<br />

sirene met blote boezem en in een wrong opgestoken<br />

haar, die in een tritonshoorn blaast. Ze zit op een<br />

golf, in het midden van de schaal. De rand is versierd<br />

met bloemen en lofwerk. Het geheel staat op een<br />

voet van verguld brons, versierd met een libel, een<br />

schelp en een gestileerde vis. Die elementen zijn met<br />

elkaar verbonden door een tak.<br />

Schaal voorstellende een sirene op een golf, ca. 1900, Engeland,<br />

zeegroen en wit biscuit, verguld brons, 39 x 20 x 22,5 cm,<br />

© Galerie Atena. Prijs: € 4.400<br />

Essentie van een ijsbeer<br />

1925 (model) 2018 (editie)<br />

Het was op de Salon d’Automne in 1922 dat François<br />

Pompon het gipsbeeld van deze beer presenteerde, een<br />

duidelijke breuk met het traditionele realisme van de<br />

dierensculpturen. Daarmee loodste hij het genre meteen<br />

de moderniteit binnen. Sinds 1905 streefde de kunstenaar<br />

naar een vereenvoudiging van de vormen, terwijl hij de<br />

details probeerde te beperken tot de essentie, zonder dat<br />

het afgebeelde dier evenwel ook maar iets aan levendigheid<br />

inboette. Het model van deze versie van biscuit uit 2018 dateert<br />

van 1925. De sculptuur werd gemaakt in verschillende<br />

formaten en materialen, zoals gips, steen, brons en hars.<br />

Deze versie van biscuit verleent ze pas echt de dichterlijke<br />

schoonheid van besneeuwde decors.<br />

François Pompon, Ours blanc, Nationale Manufactuur van Sèvres, 21,5 x 9,5 x 40 cm.<br />

© Sèvres – Manufacture et Musée Nationaux. Foto: Gérard Jonca.<br />

Vleugels van biscuit<br />

2021<br />

Thu-Van Tran, Le génie qui redresse le ciel, uniek stuk, biscuit, 11,5 x 16 x<br />

24 cm. Nationale Manufactuur van Sèvres, © Sèvres – Manufacture et<br />

Musée Nationaux. Foto: Gérard Jonca.<br />

De Nationale Manufactuur van Sèvres staat nooit stil. Ze staat ook<br />

open voor hedendaagse experimenten en nodigt geregeld eigentijdse<br />

kunstenaars uit. Die benutten dan de vele mogelijkheden die biscuit<br />

biedt. Thu-Van Tran (°1979), een kunstenaar van Vietnamese origine<br />

die in Parijs woont, verbleef een tijd in de Nationale Manufactuur als<br />

artist in residence. Een van de resultaten is dit unieke stuk, geïnspireerd<br />

op een Vietnamese legende. Honderd stenen, aan de rand van<br />

een meer in Hanoi, zouden op een avond, bij volle maan, zijn getransformeerd<br />

tot zilveren vogels. Die vlogen weg, op zoek naar rouwende<br />

families, om die als troost de glans van de maan te schenken. Deze<br />

wonderlijke transformatie was te danken aan de Zevende Genius,<br />

die de Hemel ondersteunde na deze te hebben losgemaakt van de<br />

Aarde. Elf Geniën van de Hemel werden gecreëerd van porselein, met<br />

gesteente van ‘le Moulin’, waar het porseleinmengsel van de Manufactuur<br />

wordt gemaakt. De vleugels van de geniën werden met de hand<br />

vervaardigd, naar klassieke figuren uit het Sèvres-repertoire.<br />

57

Tout court:<br />

spraakmakende<br />

zaken<br />

In 2017 werd het schilderij Salvador<br />

Mundi van Leonardo da Vinci voor<br />

450 miljoen euro geveild. Vijf jaar later<br />

is de garantie van echtheid verlopen<br />

en de twijfel gebleven. Terwijl de<br />

prijzen blijven stijgen, is de kwestie<br />

van authenticiteit van kunstwerken<br />

nog steeds actueel. Het begrip<br />

‘authenticiteit’ heeft meerdere facetten;<br />

met kopieën, vervalsingen en twijfels<br />

over de toeschrijving van een werk blijft<br />

het een punt van aandacht en zorg,<br />

voor kopers en professionals. Twee<br />

voorbeelden uit de jurisprudentie in<br />

Frankrijk over dit onderwerp.<br />

TEKST: BRIGITTE SPIEGELER<br />

EN CHARLOTTE SCETBON<br />

Leonardo da Vinci, Salvator Mundi, ca.1500, olieverf op paneel, 45,4 × 65,6 cm. Foto: R.V.<br />

In Frankrijk ligt het wettelijk kader om<br />

vervalsingen te bestrijden vast in de<br />

zogenaamde Wet Bardoux. Deze wet<br />

bestraft vervalsingen ‘op de manier van’<br />

en het frauduleuze gebruik van de handtekening<br />

of het onderscheidingsteken van<br />

een kunstenaar op een werk dat hij of zij<br />

niet heeft gemaakt om het voor authentiek<br />

door te laten gaan.1 De kwalificatie namaak<br />

is dus de ongeoorloofde reproductie<br />

van het geheel of een deel van een door het<br />

auteursrecht beschermd werk.<br />

Sommige vervalsingen zijn geen namaak.<br />

Dit is bijvoorbeeld het geval bij een schilderij<br />

waarin de stijl van een kunstenaar is<br />

geïmiteerd en zijn of haar handtekening is<br />

aangebracht, maar waarbij geen herkenbare<br />

elementen van bestaande werken<br />

zijn overgenomen. Twee recente zaken in<br />

Frankrijk belichten verschillende aspecten<br />

van authenticiteit.<br />

58

Alberto Giacometti in zijn atelier in Montparnasse in Parijs, gefotografeerd door zijn echtgenote Annette. Foto: Wikipedia.<br />

VALSE MIRO<br />

In de eerste zaak erfde iemand een tekening,<br />

gesigneerd door Miró, die zijn vader<br />

in 1981 op een veiling had gekocht. Hij<br />

bood de tekening ter authentificatie bij<br />

het Miró-comité aan. Het comité oordeelde<br />

dat het werk niet van Miró was,<br />

waarna de erfgenamen van de kunstenaar<br />

de eigenaar aanklaagden wegens een artistieke<br />

vervalsing op grond van bovenstaande<br />

wet. Op 4 februari 2022 stelde de<br />

rechtbank in Parijs de erfgenamen in het<br />

gelijk. Om de verkoop en het in de handel<br />

brengen van inbreukmakende werken tegen<br />

te gaan, biedt artikel L. 331-1-4 van de<br />

Franse wet inzake intellectuele eigendom<br />

de rechters de mogelijkheid verschillende<br />

maatregelen te treffen: vernietiging van<br />

inbreukmakende voorwerpen verplichten,<br />

inbreukmakende producten uit het commerciële<br />

circuit halen of de verbeurdverklaring<br />

ervan gelasten.<br />

In deze zaak verplichtte de rechtbank de<br />

eigenaar van het kunstwerk om de tekening<br />

aan de erfgenamen te overhandigen, voor<br />

vernietiging. Zij moest dus een afweging<br />

maken tussen twee eigendomsrechten,<br />

namelijk enerzijds het eigendomsrecht<br />

van de eigenaar en anderzijds het intellec-<br />

De erfgenamen<br />

van Miró beriepen<br />

zich op de Wet<br />

Bardoux.<br />

tuele eigendomsrecht van de erfgenamen<br />

van Miró. De rechtbank koos uiteindelijk<br />

voor bescherming van de erfgenamen. Zo<br />

oordeelde zij dat het onvoldoende was<br />

om bijvoorbeeld op de achterkant van het<br />

schilderij ‘reproductie’ aan te brengen, een<br />

van de alternatieven voor vernietiging die<br />

verkozen was in een eerdere zaak over een<br />

ander werk van Miró in 2021.<br />

ONGEAUTORISEERDE<br />

REPRODUCTIES<br />

In de tweede kwestie had een Parijse galerie<br />

een paar bronzen armstoelen verkocht,<br />

die waren toegeschreven aan de Zwitserse<br />

beeldhouwer en ontwerper Diego Giacometti,<br />

broer van Alberto. De wens van de<br />

kunstenaar was dat er na zijn dood geen<br />

nieuw of gereproduceerd werk gemaakt<br />

zou worden. Hoewel de bronzen werken in<br />

de originele mallen van Giacometti waren<br />

gemaakt, werden zij toch als ongeoorloofde<br />

bronzen afgietsels gekwalificeerd en<br />

dus als inbreuk beschouwd. Op 2 november<br />

2022 kende het Hof van Beroep in Parijs<br />

een schadevergoeding van 1.000 euro<br />

ter compensatie van de eigendomsrechten<br />

aan de rechthebbenden van de kunstenaar<br />

toe. Tegelijkertijd werd de schadevergoeding<br />

voor de morele rechten verhoogd tot<br />

10.000 euro, gezien de duidelijke schending<br />

van de wensen van de kunstenaar.<br />

Authenticiteit is dus niet alleen een kwestie<br />

van de kwaliteit of het uiterlijk van het werk,<br />

maar ook een kwestie van de intrinsieke<br />

relatie met de kunstenaar en het honoreren<br />

van zijn of haar nagelaten wensen.<br />

Brigitte Spiegeler en Charlotte Scetbon zijn<br />

werkzaam bij Heffels Spiegeler Advocaten<br />

(Den Haag en Parijs)<br />

www.heffels-spiegeler.com<br />

Noten<br />

—<br />

1. Wet van 9 februari 1895 inzake fraude op<br />

artistiek gebied.<br />

2. Rechtbank Parijs, 4 februari 2022, n°18-6368.<br />

3. Hof van Beroep, Parijs, 5, 1, 02-11-2022, n° 20/12306.<br />

59

Marie-Puck<br />

Broodthaers<br />

Een biografische collectie<br />

Met zijn unieke oeuvre heeft de<br />

Belgische kunstenaar Marcel<br />

Broodthaers een onuitwisbare<br />

stempel op de kunstgeschiedenis<br />

gedrukt. Twaalf jaar lang was zijn<br />

dochter Marie-Puck, die van 1987<br />

tot 2021 galeriehouder was en nu<br />

art-consultant is, een bevoorrechte<br />

getuige van zijn bruisende<br />

creativiteit. De waarden die ze van<br />

hem meekreeg zijn voor haar altijd<br />

een leidraad geweest. Deze maand<br />

is er een veiling van bijzonder werk<br />

van haar vader.<br />

TEKST: GWENAËLLE GRIBAUMONT<br />

PORTRET: GUY KOKKEN<br />

Op 25 mei gaat Artcurial over tot<br />

de verkoping van een opmerkelijk<br />

ensemble manuscripten,<br />

boeken en objecten van Marcel<br />

Broodthaers (1924-1976), die het eigendom<br />

van zijn dochter Marie-Puck zijn, samen<br />

met originele werken, boeken en manuscripten<br />

van kunstenaars die een rol hebben<br />

gespeeld in het avontuur van haar galerie.<br />

Alles samen gaat het om zo’n 250 lots, onder<br />

meer van James Lee Byars, Giorgio de<br />

Chirico, Robert Desnos, Óscar Domínguez,<br />

Marcel Duchamp, Yves Klein, René Magritte,<br />

Francis Picabia, Dieter Roth en Niele<br />

Toroni. De veiling wordt georganiseerd<br />

door de afdeling Boeken & Manuscripten,<br />

in samenwerking met boekhandelaars en<br />

experts Philippe Luiggi en Benoît Forgeot.<br />

Een mooie aanleiding tot een gesprek met<br />

Marie-Puck Broodthaers.<br />

60

Giorgio De Chirico, Zonder titel (La Grace exilée), ca. 1929-1930, olieverf op doek, gesigneerd G. de Chirico rechtsonder, 26 × 40,5 cm. Artcurial, Parijs, 25-05.<br />

© Artcurial. Richtprijs: € 180.000-220.000.<br />

Terug naar uw vroege kinderjaren. Was<br />

u zich ervan bewust op te groeien in een<br />

atypisch milieu?<br />

“Ik ben geboren in het artistieke universum<br />

van mijn vader. Ik was helemaal ondergedompeld<br />

in die wereld. Voor mij was<br />

dat dus allemaal vanzelfsprekend. Toch<br />

voelde ik me wat anders dan de andere<br />

kinderen. Onder meer omdat ik voortdurend<br />

omringd was door volwassenen, van<br />

verzamelaars en kunstenaars tot kunstcritici<br />

en conservators. Ik heb het gevoel dat<br />

ik wat sneller groot geworden ben.”<br />

Welke soort vader was Marcel<br />

Broodthaers?<br />

“Vooreerst zou ik willen zeggen dat we<br />

elkaar zielsgraag zagen. Als klein meisje<br />

zag ik hem als een denker, voortdurend<br />

verzonken in gedachten. Het belangrijkste<br />

om te begrijpen is echter dat mijn vader<br />

wist dat hij zou sterven. Hij wilde me dan<br />

ook zeer veel meegeven. Zo stopte hij een<br />

fototoestel in mijn handen om me in te<br />

wijden in de fotografie. Hij maakte me ook<br />

vertrouwd met lezen en literatuur en zette<br />

me sterk onder druk om te lezen. Die liefde<br />

voor boeken is me altijd bijgebleven.”<br />

‘Als kind<br />

werd ik<br />

ondergedompeld<br />

in het artistieke<br />

universum<br />

van mijn vader’<br />

Betrok hij u bij zijn werk?<br />

“Soms betrok hij me bij zijn tekeningen,<br />

of hij werkte mee aan de mijne. Dat waren<br />

dan ‘vierhandige’ werken. Ik heb ook meegewerkt<br />

aan verschillende van zijn films.<br />

Ik kreeg kleine rollen of hij gebruikte mijn<br />

stem. In Berlin oder ein Traum mit Sahne<br />

(1974) zie je mij palmen begieten en door<br />

het venster van ons appartement kijken. In<br />

Un film de Charles Baudelaire (1970) hoor<br />

je mij met een zekere aarzeling zeggen:<br />

‘Museum. Geen toegang voor kinderen’.”<br />

Heeft u er altijd van gedroomd een eigen<br />

kunstgalerie te openen?<br />

“Aanvankelijk wilde ik kunstenaar worden.<br />

Ik wilde gaan studeren aan de Slade<br />

School of Fine Art in Londen, maar ik werd<br />

niet toegelaten. Vervolgens ging ik naar<br />

New York om er te werken in de galerie<br />

van Marian Goodman. Daar ben ik een<br />

jaar gebleven, waarna ik aan de slag ging in<br />

Keulen, in de galerie van Michael Werner.<br />

Uiteindelijk keerde ik terug naar New York,<br />

om te werken in een door Michael Werner<br />

en Mary Boone geopende galerie. Na die<br />

galerie-ervaring belandde ik bij veilinghuis<br />

Lempertz, in Keulen, om er de afdeling hedendaagse<br />

kunst verder uit te bouwen.”<br />

U zou snel een eigen zaak openen, met al<br />

meteen een gedurfd, avant-gardistisch en<br />

conceptueel programma?<br />

“Dat was in 1987. Ik was vijfentwintig toen<br />

mijn oog viel op een te huur-bordje, tegenover<br />

het Paleis voor Schone Kunsten. Voor<br />

mij was dat een plaats vol nostalgie, omdat<br />

ik er vroeger vaak kwam met mijn vader.<br />

Zonder één frank ben ik eraan begonnen.<br />

Dat was best dapper, maar dat moet je ook<br />

zijn in dit vak! Mijn eerste tentoonstelling<br />

61

uimte van drie bij twee meter! Van 1997<br />

tot 2005 hield ik er vier tentoonstellingen<br />

per jaar. Daarna organiseerde ik er nog<br />

enkele, maar steeds minder, in een andere<br />

woning, in de Generaal Pattonstraat. In<br />

2012 zette ik een punt achter mijn activiteiten<br />

als galeriehouder, omdat het werk<br />

in verband met mijn vaders oeuvre steeds<br />

tijdrovender werd.”<br />

Marcel en Marie-Puck Broodthaers, Kassel, Duitsland, 1972. Foto: Benjamin Katz.<br />

‘De veiling is<br />

een afspiegeling<br />

van mijn leven<br />

als galeriehouder,<br />

verzamelaar en<br />

dochter van<br />

een kunstenaar’<br />

ging over Belgische kunst, met werken<br />

van onder meer Ensor, Spilliaert, Magritte,<br />

Broodthaers en Hergé. Later presenteerde<br />

ik werk van Francis Picabia, Niele Toroni,<br />

Christian Boltanski, Marcel Duchamp,<br />

Marina Abramović, James Lee Byars, André<br />

Cadere, Piero Manzoni en anderen. Toen ik<br />

hen ontmoette en werk van hen tentoonstelde,<br />

waren veel van die kunstenaars nog<br />

verre van populair. Zoals Piero Manzoni,<br />

van wie ik werk presenteerde eind 1987:<br />

niemand wilde iets van hem kopen. Het<br />

is me wel gelukt werken te verkopen aan<br />

handelaars. Veel winst heeft dat niet opgeleverd,<br />

maar ik was bijzonder blij die tentoonstelling<br />

te hebben georganiseerd.<br />

Ik heb ook werk van jongere kunstenaars<br />

tentoongesteld, zoals Ann Veronica Janssens,<br />

Angel Vergara, Michel François en<br />

Joëlle Tuerlinckx. In 1996 hield ik mijn<br />

laatste tentoonstelling in de Ravensteinstraat.<br />

Die was volledig gewijd aan mijn<br />

vader. Voor mij was het belangrijk dit<br />

avontuur op deze manier te kunnen beëindigen.<br />

Daarna opende ik een piepkleine<br />

galerie in mijn woning, in de Van Elewijckstraat,<br />

tussen twee verdiepingen. Ik doopte<br />

het ‘Hyper Space’. Iedereen dacht aan<br />

een reusachtige loods, maar het was een<br />

Waarom doet u zo’n 250 stukken uit uw<br />

collectie van de hand?<br />

“In de loop der jaren heb ik enorm veel werken,<br />

edities, efemera enzovoort verzameld.<br />

Op een bepaald moment stelde zich de<br />

vraag wat ik moest doen met die collectie.<br />

Op een dag ontmoette ik boekhandelaar en<br />

expert Philippe Luiggi. Ik had veel waardering<br />

voor de manier waarop hij de veiling<br />

van de collectie van Geneviève en Jean-<br />

Paul Kahn had georganiseerd, van 2019 tot<br />

2022. Ik kwam toen op het idee een veiling<br />

op touw te zetten en een catalogus samen<br />

te stellen met een overzicht van mijn carrière.<br />

Op de veiling kan men bieden op zo’n<br />

tweehonderdvijftig stukken. Het is echt een<br />

afspiegeling van mijn carrière als galeriehouder<br />

en mijn activiteiten als verzamelaar,<br />

maar ook van mijn leven als dochter<br />

van een kunstenaar. Het eerste gedeelte<br />

heeft betrekking op Marcel Broodthaers<br />

zelf, met manuscripten, tekeningen die ik<br />

samen met mijn vader heb gemaakt, edities<br />

en boeken die ik heb vergaard, zoals een<br />

nooit eerder tentoongestelde Chronique de<br />

l’amour enchanté uit 1960. Het is zowel een<br />

literair manuscript als een volwaardig plastisch<br />

werk. Er is ook een lange brief die hij<br />

me heeft geschreven, een van de weinige<br />

trouwens, waarin sprake is van een gebeurtenis<br />

toen we nog in Berlijn woonden, in<br />

1974. Ik was toen tien. Het tweede gedeelte<br />

heeft betrekking op een ensemble kunstenaars<br />

van wie ik werk heb tentoongesteld,<br />

zoals Richard Hamilton, Francis Picabia,<br />

Giorgio de Chirico, Piero Manzoni, James<br />

Lee Byars, Niele Toroni, Wolfgang Laib,<br />

André Cadere, René Magritte.”<br />

Gaat de opbrengst van de veiling naar een<br />

bepaald project?<br />

“Ik ben een verzamelaar in hart en nieren<br />

en wil doorgaan met aankopen. Ik hou<br />

ervan nieuwe dingen te ontdekken en<br />

volg mijn hart bij mijn aankopen. Onlangs<br />

kocht ik werk van onder anderen Annabelle<br />

Guetrata, Tavares Strachan, Slavs and<br />

Tatars, Vivian Suter, Frank Walter, André<br />

Cadere, Piero Manzoni en Valentine Hugo.”<br />

62

‘Op de veiling kan<br />

men bieden op zo’n<br />

tweehonderdvijftig<br />

stukken’<br />

Kunt u bij wijze van afsluiter een kleine<br />

anekdote vertellen over een kunstenaar<br />

die een bijzondere indruk op u heeft<br />

nagelaten?<br />

“Zonder aarzelen denk ik dan aan James<br />

Lee Byars. Na de dood van mijn vader<br />

onderhield ik een nauwe band met hem. Ik<br />

beschouwde hem een beetje als een tweede<br />

vaderfiguur, net als Richard Hamilton en<br />

Gilbert & George. Ik heb vier keer werk van<br />

hem tentoongesteld. Ik herinner me dat ik,<br />

toen ik in Londen woonde, van de Amerikaanse<br />

kunstcriticus Barbara Reise het<br />

boek Brave New World van Aldous Huxley<br />

kreeg. Ongelofelijk genoeg heeft James<br />

me in 1993 dezelfde uitgave van dat boek<br />

geschonken en voorgesteld een stuk te creëren<br />

voor mijn galerie, met als titel<br />

Smithereens, wat ‘gruzelementen’ betekent.<br />

Ik had dat woord net ontdekt in het boek<br />

Marcel Broodthaers, De zwarte vlag. Onbegrensde afdruk, 1968, gestempelde plastic plaat beschilderd met<br />

acryl in zwart en rood, 84 × 120 cm. Artcurial, Parijs, 25-05. © Artcurial. Richtprijs: € 40.000-60.000.<br />

van Huxley. Ik heb zijn voorstel dan ook<br />

meteen aanvaard. Het was de bedoeling een<br />

bol van witte pleister te laten uiteenspatten,<br />

in gruzelementen. De avond ervoor hadden<br />

we een test gedaan en alles was goed verlopen.<br />

Op de dag van de vernissage was de<br />

knal evenwel zo krachtig dat het raam van<br />

de galerie aan scherven vloog!”<br />

‘James Lee Byars<br />

beschouwde ik<br />

als een tweede<br />

vaderfiguur, net als<br />

Richard Hamilton<br />

en Gilbert & George’<br />

BEZOEKEN<br />

James Lee Byars, Hartvormige brief, geen plaats of datum, zilverpotlood op rood hartvormig papier,<br />

gesigneerd Byars, onder glas, 62 × 82 cm. Artcurial, Parijs, 25-05. © Artcurial. Richtprijs: € 2.000-3.000.<br />

From the Marie-Puck Broodthaers<br />

Collection<br />

Artcurial<br />

Parijs<br />

www.artcurial.com/en/sale-4336-mariepuck-broodthaers-collection<br />

25-05<br />

63

64

Bieden op een<br />

kasteelcollectie<br />

Internationale vedette Jacques<br />

Garcia heeft al talloze woningen,<br />

hotels en andere gebouwen<br />

ingericht. Al meer dan veertig jaar<br />

is hij fervent kunstverzamelaar.<br />

Op 16 mei veilt Sotheby’s in Parijs<br />

75 prestigieuze werken die Garcia<br />

koos ter verfraaiing van Champ<br />

de Bataille, dat hij al sinds 1992<br />

restaureert. Na dit titanenwerk kan<br />

dit Normandische kasteel, met de<br />

grootste privétuin van Europa, weer<br />

het hele jaar door bezocht worden.<br />

TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE<br />

Jacques Garcia (°1947, Parijs) hield<br />

al op jonge leeftijd van snuisteren<br />

op de rommelmarkt aan de Porte de<br />

Vanves en in Montreuil. “Ik begon<br />

te verzamelen op mijn achttiende, zoals<br />

werken van moderne schilders als Yves<br />

Klein, die nu fenomenaal veel waard zijn<br />

en die ik intussen heb verkocht”, vertelde<br />

de Franse interieurarchitect in 2004 in een<br />

gesprek met Luxe Magazine. “Het is Maria<br />

de Beyrie, een antiquair met voor de 20e<br />

eeuw baanbrekende ideeën, die me de essentie<br />

heeft geleerd, toen ik de dingen nog<br />

oppervlakkig bekeek. Ze legde uit wat ‘het<br />

wezen der dingen’ was. Ik heb goed geluisterd<br />

en heb haar raad meteen omgezet in<br />

de praktijk. Ze heeft mijn interesse voor<br />

kunstobjecten gewekt.”<br />

De eerste kunstobjecten tikte Garcia op de<br />

kop toen hij 25 was. Dankzij zijn eruditie,<br />

leergierigheid, kennis van inventarissen<br />

en collecties en ambitie kon hij uitgelezen<br />

werken aankopen, niet zelden van<br />

koninklijke herkomst. “Ik heb een fortuin<br />

verdiend door kunstobjecten te verkopen<br />

aan musea. (…) Zo verkocht ik de laatste<br />

buste die nog ontbrak in de collecties van<br />

de Lodewijk XIV-periode van de Spiegelzaal<br />

in Versailles! Iedereen keek me met de<br />

nek aan, men dacht dat het een vervalsing<br />

was. Ik bood het stuk te koop aan op een<br />

veiling en … Versailles kocht het.”<br />

LANGZAAM HOGEROP<br />

Garcia ontdekte dat hij aanleg voor tekenen<br />

had. In 1966 trok hij naar Penninghen,<br />

een prestigieuze school voor interieurarchitecten<br />

in Parijs. Later volgde hij ook een<br />

‘Decorateur was<br />

niet mijn roeping:<br />

ik wilde architect<br />

worden. Maar al<br />

snel besefte ik dat er,<br />

gezien mijn afkomst,<br />

een heuse sociale<br />

barrière was’<br />

JACQUES GARCIA<br />

opleiding in kunstambachten. Vervolgens<br />

ging hij aan de slag bij een bureau voor<br />

interieurontwerp. Garcia specialiseerde<br />

zich in hedendaagse architectuur. Later<br />

zou hij zeggen: “Decorateur was niet mijn<br />

roeping: ik wilde architect worden. Al<br />

snel besefte ik echter dat er, gezien mijn<br />

afkomst als kind van een Spaanse migrant,<br />

een heuse sociale barrière was en dat het<br />

me niet zou lukken. (…) Ik ben begonnen<br />

als tekenaar op een ontwerpbureau.<br />

Daarna was ik projectleider en uiteindelijk<br />

had ik de leiding van het bureau. Ik werkte<br />

voor belangrijke klanten, onder wie een<br />

vriendin van mijn baas, die me de raad gaf<br />

zelfstandige te worden, omdat ze vond<br />

dat ik beter was dan hij. Zo begon ik aan<br />

opdrachten voor hotelgroepen, als uitvoerder:<br />

Sofitel, Frantel, Méridien, Tour Montparnasse.<br />

Die eerste opdrachten deed ik<br />

louter om den brode, omdat ik geen an-<br />

65

Dominique Desseigne ontmoette, gingen<br />

voor Garcia de deuren van de hotelgroep<br />

Lucien Barrière open. Hij mocht tal van<br />

hotels van de groep renoveren, in een<br />

stijl die hij zelf omschreef als ‘gaande van<br />

het zen-minimalisme tot de neogotische<br />

overdaad, van het exotisme na de terugkeer<br />

uit Egypte tot de excessen ten tijde<br />

van Napoleon III’. De typische Garcia-stijl,<br />

vaak nagebootst, was sexy en barok. In<br />

1996 mocht hij Hôtel Costes herinrichten.<br />

Door die projecten raakte hij bekend bij<br />

het grote publiek. Dankzij dit succes kon<br />

Garcia in 1987 het kasteel van Menou aankopen,<br />

in de regio Nivernais, gebouwd ten<br />

tijde van Lodewijk XIV.<br />

Vitrine met het Het beau bleu-ornithologisch servies in porselein van Sèvres, 1792 en 1793; in 1792 gekocht<br />

door de heren Lanos en Perrégaux, agenten van de heer Sudell, in 2005 aangekocht bij Sotheby's New<br />

York, uit de collectie van Laurance S. Rockefeller. Rockefeller-collectie. Sotheby's / Art Digital Studio.<br />

Richtprijs: € 600.000-1.000.000.<br />

De typische<br />

Garcia-stijl, vaak<br />

nagebootst, was<br />

sexy en barok.<br />

dere keuze had. Geleidelijk aan kwamen er<br />

steeds meer privéklanten bij, aangebracht<br />

door vrienden. En steeds vaker werd mij<br />

om advies gevraagd.”<br />

In 1980 nam Garcia zijn intrek op de eerste<br />

verdieping van het Hôtel de Sagonne, in<br />

het centrum van Parijs. Dat hotel was<br />

de eerste bekende realisatie van Jules<br />

Hardouin-Mansart, gebouwd in 1667-1668.<br />

Garcia zou het restaureren en inrichten in<br />

diens stijl. Toen foto’s van zijn inrichting<br />

verschenen in een interieurmagazine,<br />

ging de bal pas echt rollen. Steeds meer<br />

opdrachten van privéklanten, zoals Ornano,<br />

Bouygues en Mauboussin, volgden.<br />

Toen hij in de jaren negentig Diane en<br />

ROEMRUCHT KASTEEL<br />

Het was echter de renovatie van het prachtige<br />

herenhuis van de sultan van Brunei,<br />

aan de Place Vendôme in Parijs, dat hem<br />

in 1992 de mogelijkheid bood het Normandische<br />

kasteel Champ de Bataille aan te<br />

kopen, na het kasteel van Menou van de<br />

hand te hebben gedaan. Het kasteel werd<br />

tussen 1653 en 1665 gebouwd door Louis<br />

Le Vau voor graaf Alexandre de Créqui-<br />

Bernieulles, een ‘Fronde’-opstandeling<br />

die was verbannen van het hof en huisarrest<br />

kreeg van kardinaal Mazarin. Hij<br />

moest op zijn landgoed in Normandië<br />

blijven. Het kasteel moest de in ongenade<br />

gevallen graaf herinneren aan de pracht<br />

en praal van het hof, waar hij geen voet<br />

meer mocht zetten. Via erfenis kwam het<br />

kasteel in handen van de hertogen van<br />

Harcourt. Tijdens de Revolutie werd het<br />

geplunderd. Een restauratie vond plaats<br />

aan het begin van de 20e eeuw en later<br />

een verbouwing tot armenhuis. Tijdens<br />

de Tweede Wereldoorlog werd het kasteel<br />

gebruikt als gevangenis, om na de oorlog<br />

weer in handen van de familie Harcourt<br />

te komen. In 1982 werd het verkocht aan<br />

Gilles Boutrolle d’Estaimbuc, die er een<br />

golfterrein liet aanleggen en er klank- en<br />

lichtspelen en wedstrijden voor paardenkarren<br />

organiseerde. Uiteindelijk verkocht<br />

hij het kasteel aan Jacques Garcia. Die<br />

begon toen aan een grondige renovatie,<br />

om het interieur van het kasteel te herstellen<br />

in zijn vroegere staat, zoals het was ten<br />

tijde van het Ancien Régime.<br />

Alles werd grondig doordacht. Het resultaat<br />

is dan ook grandioos. De versiering is<br />

geïnspireerd op die van de 17e, 18e en 19e<br />

eeuw. Het gaat om meubelen, schilderijen<br />

en kunstobjecten komend uit de grootste<br />

collecties, zoals die van koningen Lode-<br />

66

In 2014 zorgde Garcia<br />

in het Louvre voor<br />

de herinrichting van<br />

35 zalen gewijd aan<br />

Franse meubelkunst<br />

van de 18e eeuw.<br />

wijk XV en Lodewijk XVI, en koninginnen<br />

Marie Leszczyńska en Marie-Antoinette.<br />

In diezelfde geest begon de nieuwe eigenaar<br />

ook aan de herinrichting van het park<br />

en de tuinen, samen meer dan honderd<br />

hectare groot. Hij kon daarbij enkel steunen<br />

op een vage schets toegeschreven aan<br />

landschapsarchitect André Le Nôtre. Garcia<br />

deed dat in samenwerking met Patrick<br />

Pottier. Wellicht deze zomer zal het geheel,<br />

met een groot aantal Chinese en Indische<br />

paviljoenen geïnspireerd op de Wereldtentoonstellingen,<br />

klaar zijn.<br />

Zijn hele leven lang heeft deze vurige bewonderaar<br />

van het Franse patrimonium<br />

ernaar gestreefd de schade te herstellen die<br />

het in de loop van de geschiedenis heeft<br />

geleden, met name tijdens de Franse Revolutie,<br />

toen heel wat waardevolle stukken<br />

werden verkocht op veilingen. Zo verza-<br />

Jacques Garcia, tafel, 20e eeuw, gepatineerd brons en fossiel marmer uit zuidelijk Devoon Marokko.<br />

Sotheby's / Art Digital Studio. Richtprijs: € 150.000-250.000.<br />

Garcia was tien<br />

jaar lang mecenas<br />

van het paleis van<br />

Versailles.<br />

Jean-Pierre Latz (att.), ladenkast, Lodewijk XV-periode, ca. 1750, satijnhout en violet houtfineer, marqueterie<br />

van bloemen in kolfhout en verguld bronzen beslag; waarschijnlijk afkomstig uit de voormalige collectie van de<br />

markiezin van Pompadour, in het Château de Crécy, dat de Duc de Penthièvre, kleinzoon van Lodewijk XIV, in<br />

1757 met het meubilair kocht. Sotheby's / Art Digital Studio Richtprijs: € 300.000-500.000.<br />

melt Garcia al heel lang objecten van koninklijke<br />

herkomst, verspreid over de hele<br />

wereld. Die vinden nu een waardig onderkomen<br />

in het kasteel Champ de Bataille.<br />

Het was dan ook geen verrassing dat het<br />

Louvre hem in 2014 de herinrichting van<br />

de 35 zalen gewijd aan Franse meubelkunst<br />

van de 18e eeuw toevertrouwde. Garcia<br />

was ook tien jaar lang een mecenas van het<br />

paleis van Versailles, waar hij meewerkte<br />

aan de herinrichting en het hermeubileren<br />

van de privévertrekken van Lodewijk XIV,<br />

Lodewijk XV, Lodewijk XVI en de Mesdames,<br />

de dochters van Lodewijk XV.<br />

67

Het gaat om<br />

meubelen, schilderijen<br />

en kunstobjecten<br />

komend uit<br />

koninklijke collecties<br />

van onder anderen<br />

Lodewijk xv en xvi,<br />

Marie Leszczyńska en<br />

Marie-Antoinette.<br />

UNIEKE STUKKEN<br />

Het Champ de Bataille wordt beschouwd<br />

als een van de mooiste domeinen van<br />

Frankrijk. Al in 2004 zei Jacques Garcia<br />

daarover: “Dit eigendom zal me overleven.<br />

Ik moet er dus voor zorgen dat de toekomst<br />

ervan verzekerd is.” Wellicht is het daarom<br />

dat er straks bij Sotheby’s een veiling plaatsvindt.<br />

Die kun je zien als een hommage<br />

aan de sierkunst van de 17e, 18e en 19e<br />

eeuw, met uitgelezen meubelen, sculpturen<br />

en stukken van porselein. Veel van die<br />

meesterwerken hebben een illustere herkomst.<br />

Zo zijn er verschillende meubelen<br />

van Georges Jacob, geleverd voor koningin<br />

Marie-Antoinette, waaronder twee paar<br />

fauteuils en een canapé van gesneden en<br />

verguld hout, wellicht besteld voor het<br />

Cabinet Turc in Fontainebleau – elk lot zou<br />

€ 400.000 tot 600.000 moeten opbrengen.<br />

Tot de opvallendste meubelen behoren<br />

een consoletafeltje met ebbenfineer en<br />

geschilderd plaatstaal, waarschijnlijk door<br />

de bekende handelaar in luxegoederen<br />

Dominique Daguerre besteld bij Adam<br />

Weisweiler (richtprijs: € 1 à 2 miljoen).<br />

De stijl van dit prachtige stuk is typerend<br />

voor het einde van de regeerperiode van<br />

Lodewijk XVI, door de combinatie van<br />

kostbare materialen, zoals Japans lak en<br />

platen van porselein. Het gebruik van geschilderd<br />

plaatstaal, hier vergezeld van een<br />

marmeren blad, maakt er een uniek stuk<br />

van in het repertoire van de meubelmaker,<br />

al knoopt het ook aan bij het oeuvre van<br />

Martin Carlin, zijn voorganger als hoofdleverancier<br />

van Dominique Daguerre.<br />

Een andere blikvanger is een paar kabinetten<br />

uit de Edo-periode, met een<br />

verbluffend geraffineerde versiering van<br />

Japans lak en een zilveren montuur (ca.<br />

1640-1680), afkomstig uit de voormalige<br />

collectie van de Engelse koning Willem III<br />

en koningin Mary II (richtprijs: € 800.000-<br />

1.200.000). Stadhouder-koning Koning<br />

Willem III van Oranje heerste samen<br />

Het Tapijtensalon in het kasteel van Champ de Bataille. Sotheby's / Art Digital Studio.<br />

68

Kabinet (van een paar), Japan, Edo-periode, ca.<br />

1640-1680, lak en zilverbeslag, zilveren zijgrepen,<br />

Engeland, 17e eeuw; waarschijnlijk uit de voormalige<br />

collectie van koning Willem III en koningin Mary II.<br />

Sotheby's / Art Digital Studio.<br />

Richtprijs: € 700.000-1.000.000.<br />

Belangrijk paar monumentale vazen, genaamd 'grands vases étrusques' of 'vases Lagrenée', gedateerd 1797,<br />

Sèvres hard porselein, verguld bronzen montage door Pierre-Philippe Thomire. Deze vazen, die deel uitmaakten<br />

van de revolutieverkoop, werden in 1808 aangekocht door de hertog van Hamilton © Sotheby's / Art Digital<br />

Studio. Richtprijs: € 800.000-1.200.000.<br />

Madame de<br />

Pompadour verfraaide<br />

het kasteel met<br />

prachtig meubilair,<br />

totdat Lodewijk xv<br />

het hof vanwege<br />

de Zevenjarige Oorlog<br />

meer soberheid<br />

oplegde.<br />

met zijn echtgenote en volle nicht Mary<br />

II over Engeland, Ierland en Schotland,<br />

van 1689 tot 1694, toen Mary overleed, en<br />

daarna in zijn eentje, tot aan zijn dood in<br />

1702. Tijdens hun regeerperiode ontstond<br />

de ‘William & Mary’-stijl, met sterke<br />

Vlaamse en Nederlandse invloeden, in<br />

combinatie met oosterse elementen, die<br />

geleidelijk aan hun intrede deden in het<br />

oppervlak, zoals de versiering van deze<br />

kabinetten laat zien.<br />

Tot slot is er nog een commode met bloemenmarqueterie<br />

uit de tijd van Lodewijk<br />

XV, toegeschreven aan meubelmaker<br />

Antoine-Robert Gaudreau (richtprijs:<br />

€ 400.000-700.000), met het merkteken<br />

van het kasteel van Bizy, dat de hertog van<br />

Penthièvre, kleinzoon van Lodewijk XIV,<br />

zou erven. Die zou het kasteel uitrusten<br />

met meubelen afkomstig uit zijn kasteel in<br />

Crécy, dat hij samen met een deel van het<br />

meubilair kocht van markiezin de Pompadour.<br />

Het ging om de eerste en grootste<br />

woning die deze lieveling van de koning<br />

kocht in 1746. Het was ook het kasteel dat<br />

Madame de Pompadour het langst in eigendom<br />

had. Na aankoop vroeg ze Lazare<br />

Duvaux een deel van het nieuwe meubilair<br />

te leveren. Ze verfraaide het kasteel tot in<br />

1755, toen Lodewijk XV het hof een zekere<br />

soberheid oplegde, met het oog op de Zevenjarige<br />

Oorlog. Van soberheid is gelukkig<br />

geen sprake op deze grandioze veiling, die<br />

ongetwijfeld genoeg zal opbrengen om de<br />

toekomst van het Champ de Bataille te<br />

verzekeren.<br />

VEILING<br />

Veiling Jacques Garcia/ Intemporel<br />

Sotheby’s<br />

Parijs<br />

www.sothebys.com<br />

16-05<br />

BEZOEKEN<br />

Domein Champ de Bataille<br />

Sainte-Opportune-du-Bosc<br />

Normandië<br />

www.chateauduchampdebataille.com<br />

LEZEN<br />

Franck Ferrand, Jacques Garcia ou l’Eloge du<br />

Décor, Flammarion, Parijs, 2005, ISBN 978-2-<br />

08011-465-5, prijs: € ca. 65 (paperback) en ca.<br />

€ 100 (hardcover).<br />

Jacques Garcia. Vingt ans de passion :<br />

Le Château du Champ de Bataille,<br />

Flammarion, Parijs, 2013, ISBN 9782081300170,<br />

prijs: € 95.<br />

69

Christopher<br />

Dresser<br />

Less is more avant la lettre<br />

Een Japans geïnspireerde waterketel in rood en geel koper en verzilverd, op voet, ca 1882-1885, hoogte: 26,5 cm. Richtprijs: € 4.000-6.000.<br />

70

Carlo Bonte Auctions veilt een<br />

omvangrijke en gevarieerde<br />

collectie zilver, verzilverd, aardewerk<br />

en porselein van de hand van<br />

Christopher Dresser, pionier van de<br />

Britse Modern Movement.<br />

De veiling is in samenwerking met<br />

zilverexpert Emil Fonfoneata, die in<br />

2007 een tentoonstelling rond deze<br />

ontwerper in Gent, Praag en Keulen<br />

organiseerde.<br />

Een koperen Kordofan-kandelaar, gesigneerd ‘Dr Dressers’s Design’, 1883, hoogte: 14 cm. Richtprijs: € 2.000-<br />

3.000.<br />

TEKST: LINDSAY VANDENABEELE<br />

‘Dresser is de eerste die de nieuwe industrie<br />

met al zijn mogelijkheden omarmt’<br />

Bij een overzichtstentoonstelling<br />

in 2013 rond Henry Van de Velde<br />

wordt door de Koninklijke Musea<br />

voor Kunst en Geschiedenis in<br />

Brussel een vergelijking gemaakt met<br />

Christopher Dresser (1834-1904) en tegelijkertijd<br />

van hem werk getoond. Ook het<br />

befaamde Victoria and Albert Museum<br />

wijdde in 2021 een groots opgezette tentoonstelling<br />

aan deze Britse ontwerper.<br />

Niet vreemd dus dat Carlo Bonte Auctions<br />

werk van hem aanbiedt.<br />

De veiling in Brugge, die deze maand<br />

plaatsvindt, omvat onder andere een koperen<br />

kordofan-kandelaar uit 1883, gesigneerd<br />

‘Dr Dresser’s Design’ en vervaardigd<br />

door de firma Richard Perry, Son & Co., dé<br />

designklassieker die in alle grote musea<br />

van toegepaste kunst terug te vinden is.<br />

De vorm is schatplichtig aan de trommels<br />

in lakwerk die in het Japanse Noh-theater<br />

gebruikt worden. De kandelaar werd destijds<br />

verkocht bij Liberty & Co. in Londen,<br />

een van de eerste grootwarenhuizen met<br />

een groot aanbod voor alles wat oosters<br />

en exotisch was. Vandaar ook de naam<br />

‘kordofan’, een duidelijke reminiscentie<br />

naar Kordofan, een vroegere Soedanese<br />

provincie. De kandelaars waren in<br />

verschillende kleuren verkrijgbaar, de<br />

‘Liberty art colours’.<br />

Bij ons is Christopher Dresser relatief<br />

weinig bekend, maar de ontwerper is van<br />

onschatbare waarde als pionier van de<br />

Modern Movement. Engeland is het land<br />

bij uitstek waar de industrie zich in de 19e<br />

eeuw met volle kracht vooruitzet. Dresser<br />

is de eerste die specifiek voor en met de<br />

industrie zal gaan creëren, iemand die de<br />

nieuwe industrie met al zijn mogelijkheden<br />

omarmt. Dit in groot contrast tot zijn<br />

tijdgenoten, theoreticus John Ruskin en<br />

duizendpoot William Morris, die de moderne<br />

wereld juist verguizen. Zijn ontwerpen,<br />

die vanaf de jaren zestig van de 19e<br />

eeuw de wereld bestormen, zijn uniek en<br />

utopisch. Maar de wereld is er niet klaar<br />

voor. Pas ruim een halve eeuw later nemen<br />

Bauhaus en vervolgens Alberto Alessi,<br />

die als groot aanhanger van Dresser heel<br />

wat echo’s toont van zijn futuristische<br />

modellen, zijn kenmerkende lijnen over.<br />

Hiermee wordt het moderne design uiteindelijk<br />

op de kaart gezet. Zo’n veertig jaar<br />

later, met art deco in volle ontwikkeling,<br />

wordt het typerende design pas echt hot<br />

voor het grote publiek. Het is dan ook pas<br />

vanaf de late jaren dertig van de 20e eeuw<br />

dat men hem stilaan gaat herwaarderen.<br />

UITGEPUURDE VORMEN<br />

De collectie in de veiling toont verschillende<br />

belangrijke stukken, maar ook heel<br />

wat items voor dagdagelijks gebruik zijn<br />

gemaakt voor de minder brede portemon-<br />

71

Een verzilverd toastrek geïnspireerd op een Japanse brug,<br />

gemerkt ‘Hukin & Heath Ltd’, ca 1881, hoogte: 12 cm. Richtprijs:<br />

€ 3.000-5.000.<br />

Een Japans geïnspireerde verzilverde koffie- en theeset, gemerkt ‘Hukin & Heath Ltd’, ca 1880-1885, hoogte:<br />

9,5 - 39 cm. Richtprijs: € 3.000-4.000.<br />

Verzamelaars tellen<br />

astronomische<br />

bedragen neer voor<br />

prototypes, die maar<br />

zelden op de markt<br />

komen.<br />

nee. Twee zeldzame kandelaars in rood en<br />

blauw gepatineerd blik en meerdere koperen<br />

kannen zijn hier treffend. Dressers<br />

technisch vernuft komt hierbij goed van<br />

pas. Denk bijvoorbeeld ook aan de koffieen<br />

theeset voor onderweg, de zogenaamde<br />

‘travelling sets’, die als Russische matroesjka’s<br />

in elkaar passen, waarvan er ook een<br />

voorbeeld in de veiling zit.<br />

De designer is bijzonder productief en ontwerpt<br />

voor veel verschillende firma’s. Al op<br />

zijn dertiende begint hij de opleiding van<br />

de London School of Design, waar hij later<br />

met glans afstudeert. Hij wordt er onder<br />

meer gewezen op de studie van flora als<br />

inspiratiebron, en dit leidt tot een uitvoerige<br />

plantkundige studie. Dresser schrijft<br />

hierover drie publicaties en ontvangt een<br />

doctoraat in de botanische wetenschappen.<br />

In zijn vormgeving maakt hij veelal<br />

een vertaling van de abstractie van plantvormen.<br />

Tussen 1876 en 1877 bezoekt hij<br />

als een van de eerste Europese ontwerpers<br />

Japan, waar hij vier maanden lang Japanse<br />

kunst bestudeert. Deze reis naar Japan<br />

is voor hem een ware openbaring in het<br />

verder vertalen van de puurheid van vorm<br />

naar functie. Het laat sterke sporen na in<br />

alles wat hij daarna zal produceren.<br />

Dresser is een groot voorvechter van de<br />

moderne techniek en wil er alle mogelijkheden<br />

daarvan onderzoeken en<br />

optimaliseren. Hij is de eerste die zich<br />

zal bezighouden met industrieel design,<br />

bijvoorbeeld inzake geperste en gestanste<br />

productieprocessen. Hij wil kwaliteit<br />

afleveren met een zuiver ontwerp, voor<br />

iedereen. ‘Less is more’ avant la lettre.<br />

Daarom werkt hij veelal in materialen die<br />

betaalbaar zijn voor de gewone man, zoals<br />

verzilverd metaal, koper en blik. Een voorbeeld<br />

van zijn uitgepuurde vormen vinden<br />

we in zijn toastrekjes, met de gekende<br />

vormen waarmee later Alessi furore zal<br />

maken.<br />

Vergeet vooral niet dat Engeland, op het<br />

moment dat Dresser zijn eerste passen<br />

richting modernisme zet, volop de kaart<br />

van het historisme trekt. Er is de arts-andcraftsbeweging<br />

met haar hang naar het<br />

middeleeuwse, en later de Aesthetic Movement,<br />

die eveneens alles omarmt wat naar<br />

het verheerlijkte pre-industriële tijdperk<br />

verwijst. A.W.N. Pugin finaliseert in 1860<br />

zijn Houses of Parliament in volle neogotiek.<br />

Dresser blijft niet onberoerd voor de<br />

charmes van zijn tijd en zal parallel met<br />

zijn avant-garde kubistische vormgeving<br />

meegaan met een hang naar het organische<br />

en sensuele van de Aesthetic Movement.<br />

Uiterst geliefd zijn zijn meubelontwerpen<br />

en de tegels die hij ontwierp voor onder andere<br />

Minton. Voorbeelden van haardtegels<br />

vinden we terug in de veiling.<br />

72

RADICAAL VERNIEUWEND<br />

Uit zijn tijd in Japan, waar hij met de grootste<br />

égards ontvangen wordt door de Japanse<br />

keizer, behoudt Dresser zijn hele carrière<br />

de voorliefde voor de zuiverheid in lijn en<br />

de typisch Japanse naturalistische manier<br />

van ontwerpen. De veiling biedt onder meer<br />

een imposante koffie- en theeset in Japanistische<br />

stijl met gehamerde afwerking aan.<br />

Het topstuk uit de verzameling is een, geheel<br />

volgens de Japanse principes getekende,<br />

waterketel op voet, in geel en rood koper uit<br />

1882-1885. De waterketel was al in 2022 te<br />

zien in een tentoonstelling over Dresser in<br />

Tokio. Daarnaast wijzen we op een groenbruin<br />

geglazuurde vaas met twee handvatten<br />

van aardewerk. Of de champagne-emmer in<br />

hout, met verzilverde montuur en Dressers<br />

typerende handvatten.<br />

Bij James Dixon & Sons en Hukin & Heath<br />

start de ontwerper met een vormgeving die<br />

aanvankelijk aanleunt bij wat traditioneel<br />

in de smaak valt bij het grote publiek. Maar<br />

hij krijgt er de kans om een radicaal nieuwe<br />

richting in te slaan, lijnrecht tegenover<br />

Dressers<br />

ontwerpen zijn<br />

uniek en utopisch.<br />

Maar de wereld<br />

is er dan nog niet<br />

klaar voor.<br />

het klassieke en tegenover de protagonisten<br />

van de Aesthetic Movement van die<br />

tijd. Dresser gaat resoluut voor krachtige,<br />

moderne lijnen, ver vooruit op hun tijd. Ook<br />

de andere firma’s waarvoor hij ontwerpen<br />

levert, en dat zijn er heel wat, volgen stilaan.<br />

Typerend voor Dresser is de geometrische<br />

precisie. Je voelt hoe de lijnen uiterst<br />

doordacht met elkaar in verbinding staan<br />

in zijn werk. Niemand anders werkt op dat<br />

moment op die manier. Deze echte uomo<br />

universale is als botanicus en onderzoeker<br />

erg gedreven. Als ontwerper creëert hij, net<br />

als zijn tijdgenoot William Morris, werkelijk<br />

alles, van meubilair en wandtegels tot<br />

gebruiksvoorwerpen en behangpapier.<br />

Verzamelaars tellen astronomische bedragen<br />

neer voor prototypes, die overigens<br />

maar zelden op de markt komen. Christopher<br />

Dresser kan vandaag de dag gekocht<br />

worden voor een paar honderd euro’s tot<br />

tienduizenden euro’s, afhankelijk van de periode,<br />

vormgeving en zeldzaamheid van het<br />

stuk. Maar zijn populariteit en prijzen zitten<br />

gegarandeerd in de lift.<br />

VEILING<br />

Carlo Bonte Auctions<br />

Brugge<br />

www.carlobonte.be<br />

24-05<br />

Een Japans geïnspireerde champagne-emmer in hout met verzilverde montuur, gemerkt ‘Hukin & Heath Ltd’,<br />

ca 1880, hoogte: 19,5 cm. Richtprijs: € 2.500-3.000.<br />

Maull & Polyblank, portret van Christopher<br />

Dresser, Londen, ca. 1864-1865, eigendom van de<br />

Linnean Society of London.<br />

73

Maori hei tiki-hangers in nefriet, Nieuw-Zeeland. Studio Asselberghs. Foto: Frédéric Dehaen.<br />

De rijke cultuur<br />

van Polynesië<br />

Vanaf eind mei presenteert het<br />

Brusselse filiaal van Lempertz<br />

een grote tentoonstelling over<br />

Polynesische kunst, in samenwerking<br />

met Kevin Conru, een handelaar<br />

gespecialiseerd in kunst uit Oceanië.<br />

TEKST: EMILIE JOLLY<br />

Polynesië staat bekend om de rijkdom<br />

van zijn culturele patrimonium,<br />

traditionele geloof, rituele praktijken<br />

en zeevaarttechnieken. Het is ook<br />

een van de meest uitgestrekte geografische<br />

regio’s van onze planeet. Het gaat om een<br />

groep van meer dan duizend eilanden in het<br />

zuidelijke deel van de Stille Oceaan, met onder<br />

meer Aotearoa (Nieuw-Zeeland), Hawaï,<br />

Tahiti, Tonga, Fiji, Samoa en Rapa Nui (Paaseiland).<br />

Ondanks hun eigenheden hebben<br />

de diverse eilandengroepen van Polynesië<br />

gemeenschappelijke culturele expressievormen.<br />

Verwonderlijk is dat niet, als je weet dat<br />

de Polynesiërs afstammen van een en hetzelfde<br />

volk, dat oorspronkelijk uit Zuidoost-<br />

Azië kwam en zo’n drieduizend jaar geleden<br />

naar die regio emigreerde. De traditionele<br />

samenlevingen waren hiërarchisch georganiseerd<br />

volgens de regel van het eerstgeboorterecht.<br />

De leiders erfden hun gezag en er was<br />

een klassenstelsel met notabelen, priesters,<br />

kunstenaars, krijgers en gewone burgers.<br />

SPIRITUELE OERKRACHT<br />

Een van de gemeenschappelijke en bepalende<br />

kenmerken van die samenlevingen is<br />

de ‘mana’, een moeilijk te definiëren, maar<br />

wezenlijk concept. Het gaat om de spirituele<br />

kracht die niet alleen mensen in zich zouden<br />

hebben, maar ook alles wat zich in onze<br />

natuurlijke omgeving bevindt, van oceanen<br />

tot bergen. ‘Mana’ schuilt in alle dieren en<br />

planten, zelfs in levenloze objecten. Het is<br />

een kracht die de mens verbindt met de spirituele<br />

wereld. Wie veel hiervan in zich heeft,<br />

dwingt gezag af en wordt vereerd door de<br />

gemeenschap. De leden van de elite dachten<br />

dat ze hun gezag te danken hadden aan die<br />

‘mana’, die hen ook verbond met hun goddelijke<br />

voorouders. Men geloofde ook dat<br />

74

De leden van de<br />

Polynesische elite<br />

dachten dat ze hun<br />

gezag te danken<br />

hadden aan ‘mana’,<br />

een kracht die<br />

hen verbond met<br />

hun goddelijke<br />

voorouders.<br />

die kracht kon worden overgedragen, en dat<br />

sommigen hun ‘mana’ konden versterken of<br />

verliezen door hun daden en ervaringen.<br />

Tal van Polynesische culturen hebben dan<br />

ook rituelen ontwikkeld om die energie te<br />

beschermen of versterken. Het gaat om traditionele<br />

ceremonies, tatoeages en sacrale<br />

objecten, zoals amuletten en talismans. De<br />

Brusselse vestiging van veilinghuis Lempertz<br />

toont vanaf 25 mei een groot aantal<br />

objecten, overgedragen van generatie op generatie,<br />

waarin die ‘mana’ heet te schuilen.<br />

Zo heb je de ‘hei tiki’, traditionele Maorihangers<br />

gemaakt van nefriet. Na de eerste<br />

reis van de Britse ontdekkingsreiziger James<br />

Cook, gemaakt tussen 1768 en 1771, raakten<br />

de Europeanen al snel in de ban van<br />

die sieraden. Verzamelaars van etnische<br />

kunst zijn er trouwens nog steeds dol op.<br />

De naam ‘tiki’ verwijst naar de eerste mens,<br />

de oervoorouder. Die naam werd niet enkel<br />

in Nieuw-Zeeland gebruikt, ter aanduiding<br />

van kostbare sierhangers, maar ook op de<br />

Markiezeneilanden, de Genootschapseilanden,<br />

de Cookeilanden en Hawaï, waar de<br />

naam verwees naar antropomorfe sculpturen<br />

van hout, steen of been.<br />

ARTISTIEKE TRADITIE<br />

Al meer dan twee eeuwen dwingen Polynesische<br />

beelden en gebruiksvoorwerpen<br />

bewondering af door hun unieke esthetiek<br />

en culturele belang. Ze behoorden tot de<br />

eerste werken uit het gebied van de Stille<br />

Oceaan die westerlingen waardeerden,<br />

misschien deels dankzij de collecties van<br />

bekende ontdekkingsreizigers, missionarissen<br />

en handelaars. Kenmerkend voor<br />

de Polynesische artistieke traditie zijn de<br />

figuratieve afbeeldingen, die hetzij volwaardige<br />

sculpturen zijn, hetzij versieringen van<br />

objecten als prauwen, altaren en symbolen<br />

van gezag, zoals knotsen en vliegenmeppers.<br />

De bewoners van de Markiezeneilanden<br />

hebben een heel bijzondere representatie<br />

van de ‘tiki’ ontwikkeld: een personage met<br />

licht gebogen benen, de handen op de buik<br />

en twee reusachtige ogen, die vrijwel de helft<br />

van het imposante gezicht beslaan. Deze figuur<br />

is niet alleen te zien op de zogenaamde<br />

‘U’u’-knuppel, maar ook op allerlei sieraden.<br />

Alledaagse objecten zoals neksteunen en<br />

schalen waren zeer courant op de Fiji-eilanden,<br />

Tonga en Samoa, net als de kunstig<br />

bewerkte oorlogsknotsen. Er werden ook<br />

afgodsbeelden gemaakt, van hout en ivoor<br />

van zeedieren, een kostbaar materiaal dat<br />

eveneens werd gebruikt voor diverse juwelen,<br />

zoals borstsieraden en halskettingen.<br />

‘Tapa’, textiel gemaakt van boombast, is een<br />

techniek die overal in de Stille Oceaan werd<br />

en wordt toegepast. De vrouwen op de Fijieilanden<br />

zijn wat dat betreft uitblinkers. Ook<br />

de ambachtsvrouwen op de Genootschapseilanden<br />

zijn vermaard om de kwaliteit<br />

van hun grote, fraaie ‘tapa’s’. De meeste nog<br />

overgebleven exemplaren daterend uit de<br />

tijd vóór de eerste contacten met Europanen<br />

zijn tegenwoordig te vinden in openbare collecties.<br />

De nabijgelegen Cookeilanden staan<br />

ook bekend om het vernuft van de lokale<br />

handwerkslieden. Staaltjes van hun kunnen<br />

zijn de vele profane en sacrale stukken, grote<br />

met slingers versierde speren (‘akatara’) en<br />

prachtige afbeeldingen van de god van de<br />

vissers (te zien aan de boeg van boten).<br />

VAN NIEUW-ZEELAND NAAR HAWAÏ<br />

Nieuw-Zeeland is de enige Polynesische<br />

eilandengroep met een uitgestrekt grondgebied,<br />

een gematigd klimaat en natuurlijke<br />

rijkdommen in overvloed. Daardoor<br />

ontwikkelde zich er de Maori-cultuur, waarin<br />

talloze objecten in uiteenlopende stijlen,<br />

afhankelijk van de regio en het tijdperk, tot<br />

stand kwamen. Elk object, of het nu bestemd<br />

was voor oorlog, voor rituele praktijken of<br />

dagelijks gebruik, was bezield met ‘mana’ en<br />

vaak versierd met fijn uitgesneden spiralen<br />

en ‘tiki’. Te zien op de tentoonstelling zijn<br />

artefacten zoals ‘taiaha’ (traditionele vechtstokken),<br />

voorouderbeelden, maskers, kommen,<br />

schatkistjes, knotsen en sieraden.<br />

Rapa Nui (Paaseiland) is het kleinste en<br />

meest afgelegen van de Polynesische eilanden.<br />

Vroegere generaties vervaardigden er<br />

bijna duizend ‘moai’ (grote stenen beelden)<br />

en een groot aantal antropomorfe houten<br />

sculpturen, danspeddels met twee bladen,<br />

borstsieraden en staven versierd met twee<br />

van elkaar afgewende gezichten. Hawaï, het<br />

meest noordelijk gelegen cultuurgebied,<br />

had misschien wel de meest geordende<br />

samenleving. De lokale gemeenschap was<br />

strak hiërarchisch verdeeld in verschillende<br />

kasten. De leiders werden beschouwd als<br />

zijnde van goddelijke afkomst. Om hun<br />

rang en gezag in de kijker te zetten, hadden<br />

ze een waaier van kenmerkende objecten<br />

nodig. Schoudermantels, verenkronen en<br />

halskettingen gemaakt van haar en ivoor<br />

waren voorbehouden aan de elite.<br />

In diverse Belgische musea en privécollecties<br />

vind je tal van uitgelezen objecten uit Oceanië.<br />

Ook deze tentoonstelling brengt een<br />

selectie van zo’n 225 prachtige stukken uit<br />

het zuidelijke deel van de Stille Oceaan. Sommige<br />

zijn zelden of nooit getoond aan het<br />

publiek. Bezoekers kunnen er alles te weten<br />

over de geschiedenis, culturen en tradities<br />

van deze regio en zo het unieke artistieke erfgoed<br />

des te beter naar waarde schatten.<br />

BEZOEKEN<br />

Polynesian art<br />

Lempertz<br />

Brussel<br />

www.lempertz.com<br />

25-05 t/m 30-06<br />

Set mannelijke moai kavakava-beelden, Paaseiland.<br />

Foto: Hughes Dubois.<br />

75

Veilingen<br />

Wereldwijd<br />

$ 9.440.000 (€ 8.657.000)<br />

Giuseppe Guarneri del Gesù, viool Baltic, 1731.<br />

Tarisio, New York, 16-03. © Tarisio.<br />

€ 127.000<br />

Jean Delville, Dernières idoles, 1931, olieverf<br />

op doek, 414 x 354,5 cm. Sotheby’s, 16 t/m<br />

22-03. © Sotheby’s.<br />

$ 2.800.000 (€ 2.600.000)<br />

Katsushika Hokusai, De grote golf van Kanagawa, 1830-1832, houtgravure,<br />

25,1 x 37,1 cm. Christie’s, New York, 21-03.<br />

© Christie’s.<br />

AFGELOPEN<br />

Een uiterst<br />

zeldzame viool bij<br />

Tarisio<br />

De Baltic, een uiterst zeldzame<br />

Italiaanse viool uit de 18e eeuw,<br />

was dé blikvanger op de onlineveiling<br />

die Tarisio op 16 maart hield in<br />

New York, met meer dan honderd<br />

lots. Veilinghuis Tarisio is gespecialiseerd<br />

in oude muziekinstrumenten.<br />

De legendarische viool<br />

werd vervaardigd door Giuseppe<br />

Guarneri del Gesù, een maker van<br />

snaarinstrumenten uit Cremona.<br />

Hij maakte de viool volledig met de<br />

hand in 1731. Zijn eigen snaarinstrumenten<br />

en die van zijn familie<br />

behoren tot de meest gewilde<br />

ter wereld, misschien wel door de<br />

diepere klank die ze voortbrengen<br />

in vergelijking tot andere violen,<br />

toegeschreven aan het hout dat hij<br />

gebruikte: gewaterd esdoorn. Violisten<br />

als Isaac Stern, Jascha Heifetz<br />

en Itzhak Perlman zijn fervente<br />

aanhangers van de Italiaanse vioolbouwer.<br />

De Baltic had een richtprijs<br />

van $ 10 miljoen. De nieuwe eigenaar<br />

telde er $ 9,44 miljoen (€ 8,66<br />

miljoen) voor neer, inclusief kosten.<br />

Dat is een nieuw veilingrecord voor<br />

een viool van deze meester en het<br />

derde hoogste bedrag ooit voor<br />

een muziekinstrument.<br />

Een andere<br />

moderniteit bij<br />

Sotheby’s<br />

De laatste jaren staan de art-decokunstenaars<br />

weer volop in de<br />

belangstelling. Zowat overal in Europa<br />

organiseert men tentoonstellingen<br />

over grote talenten als Raphaël<br />

Delorme, Georges Dorignac<br />

en André Devambez. In 2016 hield<br />

Sotheby’s ook een veiling gewijd<br />

aan Boutet de Monvel. Nogal wat<br />

van die talenten uit de 20e eeuw<br />

werden lange tijd onterecht genegeerd<br />

door de kunstgeschiedenis<br />

en de kunstmarkt. Tegenwoordig<br />

erkennen die wél hun belangrijke<br />

bijdrage in de periode 1900-1950.<br />

De kijk op moderne kunst is intussen<br />

geëvolueerd. Die is nu minder<br />

ideologisch. De grenzen tussen de<br />

verschillende kunstbewegingen<br />

zijn nu ook minder scherp, terwijl<br />

kunstenaars die niet aangesloten<br />

waren bij avant-gardistische<br />

bewegingen als het kubisme, het<br />

surrealisme en de abstracte kunst<br />

nu erkend worden om hun talent<br />

en creativiteit. Van 16 tot 22 maart<br />

kon men bij Sotheby’s, in Parijs,<br />

bieden op een selectie werken<br />

van sommige van die moderne<br />

en heel aparte kunstenaars, zoals<br />

enkele religieuze en mythologische<br />

schilderijen van Emile Fabry<br />

en Fernand Allard l’Olivier, een<br />

genrestuk van Léon Navez en een<br />

monumentaal schilderij van Jean<br />

Delville. Die kunstenaars van Belgische<br />

origine hebben tevens hun<br />

stempel gedrukt op de plastische<br />

identiteit van de eerste helft van<br />

de 20e eeuw, een periode gekenmerkt<br />

door oorlogen, die een<br />

diepgaande invloed hebben gehad<br />

op de stijl en de thema’s vanaf<br />

de jaren 1910. Een van de Belgische<br />

meesterwerken is Dernières Idoles<br />

(1931), van Jean Delville (1867-1953),<br />

een van de belangrijkste representanten<br />

van het symbolisme in de<br />

schilderkunst. Dit bijzonder grote<br />

schilderij had een richtprijs van<br />

€ 50.000-70.000, maar ging van de<br />

hand voor € 127.000.<br />

Record voor<br />

Hokusai bij<br />

Christie’s<br />

Van 21 tot 24 maart vond bij<br />

Christie’s, in New York, de Asian<br />

Week plaats. Op 21 maart ging er<br />

een zeldzame versie van De grote<br />

golf van Kanagawa, van Katsushika<br />

Hokusai (1760-1849), onder de hamer.<br />

Het werk werd aan het begin<br />

van de 20e eeuw gekocht door<br />

een Europese verzamelaar en later<br />

altijd bewaard door zijn nazaten.<br />

Het werd in 1993 tentoongesteld<br />

in de Ny Carlsberg Glyptotek, in<br />

Kopenhagen. Dit werk uit de reeks<br />

Zesendertig gezichten op de berg<br />

Fuji behoort tot het twintigtal beste<br />

afdrukken die er nog bestaan.<br />

De richtprijs bedroeg $ 500.000-<br />

700.000. Na een hevige biedstrijd<br />

van zo’n dertien minuten ging het<br />

werk naar een anonieme persoon<br />

die via de telefoon het winnende<br />

bod van $ 2,8 miljoen (€ 2,6 miljoen)<br />

uitbracht. Deze prent wordt<br />

zo het duurste exemplaar van het<br />

beroemde meesterwerk. De meest<br />

gezochte afdrukken van de Grote<br />

golf op de markt zijn als eerste,<br />

te herkennen aan hun zuiverdere<br />

lijnen en de aanwezigheid van<br />

wolken aan een roze hemel. Die<br />

twee elementen verklaren waarom<br />

het in New York geveilde werk zo<br />

zeldzaam is. De grote golf, die een<br />

monster met klauwen en tegelijk<br />

ook de kracht van de natuur<br />

verbeeldt, blijft verzamelaars aantrekken<br />

en liefhebbers van Japanse<br />

prenten fascineren.<br />

Artcurial scoort met<br />

Snijders<br />

Op 22 maart pakte de afdeling<br />

oude en 19e-eeuwse meesters van<br />

Artcurial uit met een opmerkelijk<br />

ensemble schilderijen, tekeningen<br />

en sculpturen, op een veiling die<br />

in totaal € 4,5 miljoen in het laatje<br />

bracht, inclusief kosten. Men kon<br />

bieden op meesterwerken van museumkwaliteit<br />

die zowel instellingen<br />

als ervaren verzamelaars wisten<br />

te bekoren. Zo ging een prachtig<br />

schilderij van Frans Snijders de<br />

deur uit voor € 787.200, een bedrag<br />

76

€ 787.200<br />

Frans Snijders, Wild, mand met<br />

vruchten en vaas met bloemen op<br />

een tafel, met ernaast twee honden,<br />

olieverf op doek. Artcurial, Parijs, 22-03.<br />

© Artcurial.<br />

€ 478.800<br />

Fernand Khnopff, Deux études pour un Sphinx; Deux études pour Victoria,<br />

zwart natuurkrijt, wit krijt op blauwgrijs papier, 19 x 9 cm. Christie’s, Parijs, 22-03.<br />

© Christie’s Images Ltd.<br />

€ 33.600<br />

Kruisafneming, Brabant, wellicht Brussel,<br />

ca. 1480-1500, gesneden notenhout,<br />

46 x 34 cm. Pousse-Cornet OVV,<br />

Blois, 26-03. © Pousse-Cornet.<br />

dat binnen de richtprijzen bleef.<br />

Frans Snijders (1579-1657) was net<br />

als Jan Fijt een van de belangrijkste<br />

schilders van dierentaferelen en<br />

jachtstillevens, een genre dat in de<br />

17e eeuw bijzonder populair was in<br />

Vlaanderen.<br />

Wereldrecord<br />

voor een tekening<br />

van Khnopff bij<br />

Christie’s<br />

Terwijl in Parijs de Salon du Dessin<br />

zijn deuren opende, hield Christie’s<br />

er zijn jaarlijkse veiling van<br />

tekeningen, goed voor meer dan<br />

vier eeuwen van Europese creativiteit,<br />

van de 16e tot de 19e eeuw<br />

ongeveer. Het aanbod omvatte<br />

een kleine honderd lots, met een<br />

gezamenlijke geschatte waarde<br />

van € 1,3 miljoen. Men kon bieden<br />

op een ruime waaier van werken<br />

op papier, van de Franse, Italiaanse,<br />

Nederlandse en Vlaamse<br />

scholen. Blikvangers waren onder<br />

meer een zeldzame studie van<br />

Peter Paul Rubens, een tekening<br />

van Victor Hugo en een ensemble<br />

Italiaanse tekeningen afkomstig<br />

uit een Europese privécollectie.<br />

In totaal bracht de veiling € 2,4<br />

miljoen op. Ze lokte kandidaatkopers<br />

uit een vijftiental landen.<br />

Bijzonder veel belangstelling was<br />

er voor hét klapstuk van de veiling,<br />

een ensemble studies van Fernand<br />

Khnopff (1858-1921), afgehamerd<br />

op € 478.800, een wereldrecord<br />

voor een tekening van de Belgische<br />

symbolistische kunstenaar.<br />

Dit indrukwekkende ensemble<br />

van vier studies van vrouwen op<br />

licht blauwachtig papier, geordend<br />

per twee (elk paar gevat in een<br />

verguld passe-partout), werd in<br />

1892 door Khnopff zelf samengebracht<br />

in een brede versierde lijst<br />

van verguld hout. Datzelfde jaar<br />

nog stelde hij het tentoon bij de<br />

Société Royale Belge des Aquarellistes.<br />

De studie met als titel Etude<br />

d’homme agenouillé vu de profil,<br />

getekend met zwart natuurkrijt<br />

met wit hoogsel op velijnpapier,<br />

werd toegewezen voor € 378.000,<br />

meer dan de hoogste richtprijs.<br />

Een Brabantse<br />

Passie bij Pousse-<br />

Cornet<br />

Een Kruisafneming, met heilige<br />

personages van gesneden notenhout,<br />

gecreëerd in Brabant<br />

(wellicht in Brussel) aan het einde<br />

van de 15e eeuw, ging op 26 maart<br />

onder de hamer bij Pousse-Cornet<br />

OVV, in Blois (Frankrijk). De groep<br />

dateert van omstreeks 1480-1500.<br />

De figuren staan erg dicht op<br />

elkaar, wat kenmerkend is voor de<br />

Brabantse school. Het gaat om getuigen<br />

van de Passie, onder wie de<br />

Maagd Maria en de heilige Johannes,<br />

die het lichaam van Christus<br />

meenemen. Het werk, wellicht<br />

afkomstig van een retabel, maakte<br />

vroeger deel uit van de collectie<br />

van E. Van Overbeke, in Brussel.<br />

Via zijn erfgenamen belandde het<br />

uiteindelijk in een kasteel in de<br />

regio Sologne. Het ging van de<br />

hand voor € 33.600.<br />

Een burgerkoppel<br />

in Drouot<br />

Een paar nooit eerder verkochte<br />

portretten, sinds de 18e eeuw<br />

bewaard door de familie van een<br />

reder in de havenstad Lorient<br />

(Bretagne), ging op 28 maart<br />

onder de hamer, op een veiling<br />

die Daguerre OVV hield in Drouot,<br />

in samenwerking met Cabinet<br />

Turquin. De panelen zijn te danken<br />

aan de Nederlande schilder Jacob<br />

Adriaensz. Backer (ca. 1607/1608-<br />

1651). Daarop is een koppel te zien,<br />

waarvan de soberheid en strengheid<br />

doen vermoeden dat ze leden<br />

van de mennonitische kerk waren,<br />

in West-Friesland, en wellicht ook<br />

van de congregatie van Waterland,<br />

die de schilder van deze twee<br />

olieverfschilderijen had verkozen<br />

tot prediker. De kunstenaar deelde<br />

met zijn tijdgenoot Rembrandt,<br />

verbonden met deze religieuze<br />

gemeenschap via zijn echtgenote,<br />

dezelfde klanten en soms ook<br />

dezelfde modellen, in Amsterdam.<br />

De mennonitische kerk werd<br />

gesticht door de doopsgezinde<br />

reformator Menno Simons (1496-<br />

1561) en was geïnspireerd op het<br />

anabaptisme, dat de kinderdoop<br />

verwierp, alle geweld afzwoer en<br />

tolerantie predikte. De predikanten<br />

en diakens werden verkozen, maar<br />

genoten een grote autonomie. De<br />

leden van de kerk beloofden elkaar<br />

wederzijds te zullen helpen, en<br />

sober te leven, zonder opzichtige<br />

kledij of juwelen. De mannen<br />

droegen een baard, terwijl de<br />

vrouwen hun hoofd bedekten.<br />

De kwaliteit van de diepzwarte<br />

stoffen, de hoed en het paar<br />

handschoenen van het mannelijke<br />

model (een blijk van trouw aan<br />

zijn echtgenote) getuigen van de<br />

welstand van het koppel. Net als<br />

de jonge Rembrandt schilderde<br />

Jacob Adriaensz. Backer portreten<br />

in een haast monochroom palet,<br />

waar zwarte tinten een dialoog<br />

aangingen met grijze en bruine<br />

tinten. De richtprijs bedroeg<br />

€ 60.000-80.000, maar het lot<br />

werd afgehamerd op € 156.000.<br />

Meesterwerk van<br />

Italiaans design bij<br />

Artcurial<br />

Op 28 maart hield Artcurial, in<br />

Parijs, een veiling van Italiaans<br />

design. Men kon er onder meer<br />

bieden op een zeldzaam bureau,<br />

vervaardigd in Turijn door Carlo<br />

77

Veilingen<br />

Wereldwijd<br />

€ 156.000<br />

Jacob Adriaensz. Backer, Portret van een<br />

man, vanaf het middel en Portret van een<br />

dame, vanaf het middel, 1637, olieverf op<br />

eiken paneel, 91 x 66 cm (elk). Daguerre<br />

OVV, Parijs, 28-03. © Daguerre.<br />

€ 590.400 (inclusief kosten)<br />

Carlo Mollino, bureau Casa Editrice Lattes, ca. 1951-1954, 66 x 208 x 123 cm.<br />

Artcurial, Parijs, 28-03. © Artcurial.<br />

€ 579.975<br />

Jane Graverol, Le Trait de Lumière, 1959,<br />

olieverf op doek. Bonhams Cornette<br />

de Saint Cyr, Parijs, 29-03. © Bonhams<br />

Cornette de Saint Cyr.<br />

Mollino (1905-1973) voor Casa<br />

Editrice Lattes (ca. 1951-1954). Het<br />

was de allereerste keer dat dit<br />

meesterwerk van de Italiaanse<br />

ontwerper onder de hamer ging.<br />

Het bureau had een richtprijs<br />

van € 250.000-350.000, maar<br />

ging van de hand voor € 590.400,<br />

kosten inbegrepen. Carlo Mollino<br />

was niet alleen een befaamde<br />

architect, maar ook een talentrijke<br />

meubelontwerper. Hij begon zijn<br />

carrière door een woning aan<br />

zee te ontwerpen, in Forte dei<br />

Marmi. Hij won daarmee de G.<br />

Pistono Prijs. Daarna ontwierp<br />

hij intussen beroemd geworden<br />

gebouwen, zoals het RAI Auditorium,<br />

de Camera di Commercio<br />

en het Teatro Regio in Turijn. Zijn<br />

oeuvre als architect getuigt van<br />

zijn feilloze vermogen om zowel<br />

excentrieke als complexe vormen<br />

te creëren. Zijn ontwerpen waren<br />

van een uitgesproken eigentijdse<br />

stijl. Dat kenmerk vind je ook terug<br />

in zijn meubelen. Mollino creëerde<br />

geregeld speciaal meubelen voor<br />

de gebouwen die hij ontwierp. Hij<br />

is de geestelijke vader van klassiekers<br />

als de fauteuil Gilda, de tafel<br />

Reale en het bureau Cavour. De<br />

Italiaan staat thans bekend om zijn<br />

belangrijke bijdrage tot het design<br />

en de architectuur. Beroemde<br />

stukken van hem vind je in de<br />

vaste collecties van het Centre<br />

Georges Pompidou in Parijs, het<br />

Victoria and Albert Museum in<br />

Londen en het Brooklyn Museum<br />

in New York.<br />

Wereldrecord voor<br />

Jane Graverol bij<br />

Bonhams Cornette<br />

de Saint Cyr<br />

De Belgische kunstenaar en dichter<br />

Jane Graverol (1905-1984) verdient<br />

onze erkenning als een van de<br />

grootste surrealistische schilders.<br />

Haar vader, een schrijver, was zelf<br />

ook een schilder: de symbolist<br />

Alexandre Graverol. Na te hebben<br />

gestudeerd aan de Academie<br />

voor Schone Kunsten in Etterbeek<br />

volgde ze een opleiding aan de<br />

Koninklijke Academie voor Schone<br />

Kunsten in Brussel, waar ze les<br />

kreeg van Constant Montald en<br />

Jean Delville. Vanaf het einde van<br />

de jaren 1930 neigde haar werk naar<br />

het surrealisme. Ze trad evenwel<br />

pas toe tot die beweging in 1940.<br />

Een van haar eerste contacten met<br />

de groep dateert uit 1936, toen ze<br />

E.L.T. Mesens ontmoette in Parijs.<br />

In 1949 maakte Jane Graverol kennis<br />

met Louis Scutenaire, Camille<br />

Goemans en Marcel Lecomte, die<br />

mee aan de wieg van de Belgische<br />

surrealistische beweging stonden.<br />

Daarna kon ze rekenen op de steun<br />

van René Magritte, die in 1950 een<br />

eerste tentoonstelling over haar<br />

werk op touw zette, als blijk van<br />

zijn oprechte vriendschap. Haar<br />

oeuvre heeft weliswaar niet dezelfde<br />

conceptuele en filosofische<br />

dimensie als dat van De Chirico,<br />

dat een sterke invloed had op Magritte,<br />

maar het is wel uitgesproken<br />

poëtisch, meer geworteld in een<br />

dromerige en bovennatuurlijke wereld.<br />

Haar oeuvre baadt ook in een<br />

symbolistische sfeer, onder invloed<br />

van het schilderoeuvre van haar<br />

vader, waar ze als kind mee was<br />

opgegroeid. Met haar even gladde<br />

als nauwkeurige techniek zette<br />

Jane Graverol de perceptie van de<br />

realiteit op losse schroeven. Haar<br />

werken roepen gevoelens op die<br />

zowel tot het domein van de poëzie<br />

als tot dat van het zonderlinge behoren.<br />

Op 29 maart ging Le Trait de<br />

Lumière (1959), een werk behorend<br />

tot die poëtische strekking, onder<br />

de hamer in de Parijse vestiging<br />

van Bonhams Cornette de Saint<br />

Cyr, op een aan het surrealisme<br />

gewijde veiling. Experts hadden<br />

een opbrengst van € 35.000-55.000<br />

verwacht, maar het werk ging van<br />

de hand voor liefst € 579.975. Dat is<br />

een nieuw wereldrecord voor deze<br />

kunstenaar.<br />

Fraai stilleven<br />

bij Koller<br />

De Nederlander Willem Claesz.<br />

Heda (1594-1680) schilderde<br />

stillevens in een zacht palet van<br />

groene en gele tinten. Op het<br />

eerste gezicht lijken het eenvoudige<br />

composities, maar hij kon<br />

meesterlijk spelen met het licht,<br />

met prachtige weerkaatsingen op<br />

gladde en glanzende materialen.<br />

Hij wordt beschouwd als een<br />

van de hoofdrepresentanten van<br />

het ‘monochrome banketje’, een<br />

stillevengenre dat zich onderscheidt<br />

door een beperkt palet<br />

van neutrale tinten. Een van zijn<br />

werken ging op 31 maart onder<br />

de hamer bij Koller, in Zürich.<br />

Het werd toegewezen voor CHF<br />

488.300 (inclusief kosten), een<br />

bedrag dat binnen de richtprijzen<br />

bleef. Dit ongemeen geraffineerde<br />

schilderij vertoont een diagonale<br />

compositie, gestructureerd door<br />

geometrische elementen, nog<br />

versterkt door de opstelling van<br />

het vaatwerk (liggend glas, mes,<br />

bord, enz.). Van een eenvoudige<br />

tafel tegen een monochrome<br />

achtergrond heeft de kunstenaar<br />

uit Haarlem iets gemaakt waar je<br />

als waarnemer heel even stil van<br />

wordt. Er gaat een vreemde rust<br />

van uit, wat in deze roerige tijden<br />

des te meer op prijs wordt gesteld.<br />

OP KOMST<br />

De wereld van Heidi<br />

Norten bij Christie’s<br />

Christie’s gaat in Genève over tot<br />

de verkoping van de weergaloze<br />

juwelencollectie van Heidi Horten<br />

(1941-2022). Het ensemble omvat<br />

meer dan zevenhonderd stukken,<br />

die getuigen van de tijdeloze elegantie<br />

van de Oostenrijkse miljardair,<br />

haar glamour en eruditie. De<br />

78

CHF 488.300 (€ 495.000)<br />

Willem Claesz. Heda, Stilleven met roemer, geschilde citroen<br />

en zakhorloge, 1630, olieverf op paneel, 41,5 x 57,3 cm. Koller,<br />

Zürich, 31-03. © Koller.<br />

RICHTPRIJS: op aanvraag<br />

Bulgari, armband met ingezette<br />

gekleurde diamanten, smaragden en<br />

diamanten, waaronder een kussenvormige<br />

diamant van 32,23 karaat,<br />

geel goud van 18 karaat. Christie’s,<br />

Genève, 10-05 & 12-05. © Christie’s<br />

Images Ltd.<br />

RICHTPRIJS: $ 25.000.000 (€ 23.000.000)<br />

Willem de Kooning, Orestes, 1947, olieverf, email en collage op<br />

papier, gemonteerd op karton, 61,3 x 91,8 cm. Christie’s, New York,<br />

mei. © Christie’s Images Ltd.<br />

collectie van uitgelezen kwaliteit is<br />

een ode aan de juwelierskunst in<br />

al haar pracht. Het ensemble gaat<br />

onder de hamer in het kader van<br />

een reeks veilingen, beginnend<br />

op de avond van 10 mei, gevolgd<br />

door een veiling op 12 mei en<br />

een onlineveiling van 3 tot 15 mei.<br />

De collectie wordt gezien als de<br />

belangrijkste die tot nu toe onder<br />

de hamer ging, met diamanten,<br />

robijnen en jades, en uitzonderlijke<br />

creaties van befaamde ontwerpers<br />

als Bulgari, Cartier, Tiffany, Harry<br />

Winston en Van Cleef & Arpels.<br />

Overeenkomstig de wens van de<br />

overledene gaat de opbrengst volledig<br />

naar de in 2020 opgerichte<br />

Heidi Horten Stichting, ter financiering<br />

van haar collectie hedendaagse<br />

kunst, tentoongesteld in<br />

het Weense Goëss-Hortenpaleis,<br />

en van medisch onderzoek en<br />

andere filantropische activiteiten<br />

die ze tientallen jaren lang heeft<br />

gesteund.<br />

De collectie van<br />

Michael Goedhuis<br />

bij Bonhams<br />

Op 17 mei gaat Bonhams, in<br />

Londen, over tot de veiling van een<br />

selectie schilderijen met Oost-<br />

Indische inkt, te danken aan meer<br />

dan twintig bekende schilders van<br />

de afgelopen vier decennia, en<br />

verder ook sculpturen en bronzen<br />

kommen en vaten, uit de tijd<br />

van de Song-dynastie (960-1279)<br />

tot die van de Qing-dynastie<br />

(1644-1911). Het geheel komt uit<br />

de collectie van de Londense<br />

handelaar Michael Goedhuis. Wat<br />

de werken op papier betreft, is<br />

er een prachtig werk met Oost-<br />

Indische inkt van Liu Dan, Oude<br />

cipres in de Verboden Stad (2007),<br />

dat £ 200.000-300.000 (€ 230.000-<br />

340.000) zou moeten opbrengen.<br />

De belangrijkste bronzen sculptuur<br />

van deze veiling is een zeldzame<br />

Guanyin-figuur met zilveren<br />

inlegwerk. Guanyin is de Chinese<br />

versie van de boeddhistische godin<br />

Avalokitesvara, een van de meest<br />

vereerde bodhisattva’s, eerst nog<br />

verbeeld als een man, maar vanaf<br />

de tijd van de Song-dynastie als<br />

een vrouw. Guanyin belichaamt<br />

het mededogen. Ze helpt de<br />

hele mensheid de verlichting te<br />

bereiken en is nog steeds een bijzonder<br />

populaire beschermer. De<br />

sculptuur zou £ 100.000-200.000<br />

(€ 114.0000-230.000) in het laatje<br />

moeten brengen.<br />

De collectie van<br />

S.I. Newhouse<br />

bij Christie’s<br />

In mei kan men bij Christie’s,<br />

in New York, bieden op meesterwerken<br />

uit de nalatenschap<br />

van Samuel Irving – kortweg S.I.<br />

– New-house Jr., de voormalige<br />

eigenaar van de persgroep Condé<br />

Nast. De avondveiling brengt zestien<br />

werken van de man die werd<br />

beschouwd als een van de invloedrijkste<br />

verzamelaars van zijn tijd.<br />

Een van de topstukken is Orestes,<br />

een zwart-witcollage van Willem de<br />

Kooning uit 1947, die Newhouse in<br />

2002 kocht bij Sotheby’s voor $ 13,2<br />

miljoen en die nu meer dan $ 25<br />

waard zou zijn. Andere blikvangers<br />

zijn een vervormd zelfportret van<br />

Francis Bacon uit 1969, dat meer<br />

dan $ 20 miljoen zou moeten<br />

opbrengen, L’Arlésienne van Pablo<br />

Picasso, en een abstract portret<br />

van de Amerikaanse fotograaf Lee<br />

Miller uit 1937, dat eveneens meer<br />

dan $ 20 miljoen zou moeten opbrengen.<br />

Men kan ook bieden op<br />

werken van Lee Bontecou, Jasper<br />

Johns en Roy Lichtenstein. Experts<br />

verwachten dat deze veiling in<br />

totaal zo’n $ 144 miljoen (€ 132<br />

miljoen) oplevert.<br />

Design bij Christie’s<br />

Op 26 mei houdt Christie’s, in<br />

Parijs, een veiling van design, met<br />

zo’n tweehonderd lots uit verschillende<br />

privécollecties, met een<br />

gezamenlijke geschatte waarde<br />

van € 5 tot 7 miljoen. De veiling<br />

is een ode aan de creativiteit en<br />

diversiteit van de Franse designers,<br />

met hier als blikvangers Charlotte<br />

Perriand en Jean Prouvé. Een week<br />

later, op 3 juni, is er een designveiling<br />

in New York, waar dan weer<br />

Jean Royère in de schijnwerpers zal<br />

staan. Bijzonder aan het veilingmenu<br />

in Parijs is het dertigtal lots<br />

afkomstig uit Les Arcs, ontworpen<br />

door Charlotte Perriand<br />

voor verschillende sites van deze<br />

vakantieplaats in de bergen van<br />

Savoye. Dit was een van de scharniermomenten<br />

uit de carrière van<br />

Perriand. De veiling knoopt aan bij<br />

de grote overzichtstentoonstelling<br />

die de Fondation Louis Vuitton<br />

een tijd geleden aan haar wijdde<br />

en die Perriands belangrijke rol in<br />

de geschiedenis van het design<br />

belichtte. De veiling bij Christie’s<br />

brengt hoofdzakelijk werk van<br />

vrouwelijke designers, met onder<br />

meer ook een groot aantal stukken<br />

van Janette Laverrière, Line Vautrin,<br />

Denyse Gatard en Claude Lalanne.<br />

Blikvangers zijn alvast een Bureau<br />

forme libre van Charlotte Perriand<br />

(richtprijs: € 200.000-300.000)<br />

en een zeldzaam Bureau présidence<br />

van Jean Prouvé (richtprijs:<br />

€ 250.000-350.000). De veiling<br />

richt zo meteen ook de schijnwerpers<br />

op de wederzijdse invloed<br />

en bewondering van deze twee<br />

bekende ontwerpers, die in hun<br />

werk nauw met elkaar verbonden<br />

zijn. Het twintigtal lots van Jean<br />

Prouvé wordt aangevuld met een<br />

bijzonder fraai ensemble dat Paul<br />

Dupré-Lafon in 1947 ontwierp voor<br />

een van zijn opdrachtgevers, een<br />

selectie keramieken stukken van<br />

Georges Jouve en verschilldende<br />

stukken van Diego Giacometti,<br />

met richtprijzen van € 200.000 tot<br />

600.000.<br />

79

€ 110.000<br />

Verrassend afgehamerd<br />

Een leuke verrassing op 19 maart in Nazareth,<br />

waar Coronari Auctions een wereldrecord<br />

vestigde door een olieverfschilderij<br />

van Willem Geets (1838-1919)<br />

te verkopen voor € 110.000. Als kind toonde<br />

de kunstenaar al een duidelijk talent voor<br />

tekenen. Hij begon zijn artistieke studies aan<br />

de Academie van Mechelen en later aan de<br />

Academie van Antwerpen, waar hij les kreeg<br />

van Nicaise De Keyser, een van de belangrijkste<br />

schilders van de Vlaamse Romantiek. Tussen<br />

1861 en 1863 volgde hij ook lessen bij Léon<br />

Cogniet in Parijs. In 1869 werd hij benoemd<br />

tot directeur van de Mechelse Academie, waar<br />

hij bleef tot 1891. Geets stond bekend om zijn<br />

historische schilderijen, zoals deze belangrijke<br />

anekdote uit de geschiedenis. Lange<br />

tijd waren de academies een mannenwereld;<br />

pas in het midden van de 19e eeuw werden<br />

er vrouwelijke modellen gebruikt. En vanaf<br />

het einde van die eeuw werden ook vrouwelijke<br />

studenten toegelaten. De combinatie<br />

van een vrouwelijk model en een vrouwelijke<br />

kunstenaar maakt het door Coronari geveilde<br />

werk tot een historisch belangrijk en iconisch<br />

schilderij. De lage richtprijs van € 30.000 tot<br />

50.000 werd dan ook prompt verpulverd.<br />

Willem Geets, Kunstenares aan het werk in de<br />

eerste echte vrouwenacademie van <strong>België</strong>, olieverf<br />

op doek, 172 x 100,5 cm. Coronari Auctions, 17-03. ©<br />

Coronari.<br />

80

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

€ 24.500<br />

Fragment van een bas-reliëf in<br />

gebeeldhouwde en gedeeltelijk<br />

gepolychromeerde kalksteen met drie<br />

figuren, Egypte, Middenrijk, 11e-13e<br />

dynastie, ca. 24 x 18,5 x 5,5 cm. Vanderkindere,<br />

15-03. © Vanderkindere.<br />

€ 17.500<br />

Georges Lenfant, 18-karaats geelgouden armband,<br />

1970/1980, lengte: 20,2 cm. Millon Brussel, 27-03.<br />

© Millon Brussel.<br />

€ 670.800<br />

Jacob Jordaens (1593-1678), Suzanna belaagd door de ouderlingen,<br />

17e eeuw, olieverf op doek, 171 x 149 cm. Coronari<br />

Auctions, 17-03. © Coronari Auctions.<br />

AFGELOPEN<br />

Een Egyptisch<br />

bas-reliëf bij<br />

Vanderkindere<br />

De kunst- en antiekveiling op 14 en<br />

15 maart bij Vanderkindere leverde<br />

een wel heel verrassend topstuk!<br />

Het hoogste bod was namelijk voor<br />

een kleine borstelpot in Chinees<br />

polychroom porselein, ‘Famille Verte’<br />

genaamd en gedecoreerd met<br />

een galante scène. Dit kleine object<br />

met een hoogte van 12,5 cm dateert<br />

van de Kangxi-periode (eind<br />

17e eeuw); het werd geschat tussen<br />

€ 700-1.000 maar afgehamerd voor<br />

wel € 25.500! In het aanbod Chinees<br />

porselein ook nog twee vazen<br />

die onverwacht hoog scoorden.<br />

Een kleine vaas met een hoge hals<br />

in Chinees polychroom porselein,<br />

gedecoreerd met figuren in<br />

‘Famille Verte’ uit de Kangxi-periode,<br />

werd verkocht voor € 19.000,<br />

hoewel slechts geschat tussen<br />

€ 500-700. Een prachtige Chinese<br />

polychrome porseleinen rolvaas,<br />

versierd met een landschap met<br />

meer, figuren en dieren in goud op<br />

een poederblauwe achtergrond,<br />

ging van de hand voor € 18.500<br />

(richtprijs: € 1.500-2.000). Deze vaas<br />

rustend op een houten voetstuk<br />

dateert van de Qing-dynastie ca.<br />

1700. Het tweede hoogste bod van<br />

de veiling was voor een Egyptisch<br />

bas-reliëf in gebeeldhouwde en<br />

gedeeltelijk gepolychromeerde<br />

kalksteen met drie figuren,<br />

afkomstig uit de collectie van<br />

Jeanne Toussaint. Daterend uit het<br />

Middenrijk (13e dynastie) was het<br />

geschat tussen € 2.000-2.500 maar<br />

scoorde € 24.500. Verder haalde<br />

een tweetal bronzen boeddhabeelden,<br />

gemiddeld geschat rond<br />

€ 1.500, hoge hamerprijzen. Een<br />

grote boeddha, zittend op een<br />

lotusbloem uit de Ming-periode,<br />

werd afgehamerd voor € 24.000.<br />

Een andere kleine Chinees-Thibetaanse<br />

boeddha uit de 18e eeuw<br />

werd verkocht voor € 20.000. In<br />

het aanbod schilderkunst was het<br />

hoogste bod voor een werk van<br />

Maurice Wyckaert (1923-1996). Voor<br />

Les champs bleues (1983) werd<br />

€ 19.000 geboden, net iets meer<br />

dan de hoogste richtprijs.<br />

Chinees porselein<br />

en juwelen<br />

bij Millon<br />

De veiling van Aziatische kunst bij<br />

Millon in Brussel op 15 maart scoorde<br />

een aantal mooie resultaten.<br />

Het hoogste bod én de grootste<br />

verrassing was toch wel de hamerprijs<br />

voor een Chinese vaas van<br />

porselein met deksel, versierd met<br />

lotusbloemen en boeddhistische<br />

symbolen in polychroom email op<br />

een roze achtergrond. Dit stuk uit<br />

de Daoguang-periode (1821-1850)<br />

werd maximaal geschat op € 1.500<br />

maar afgeklopt voor € 65.000. Een<br />

bloempot in Chinees porselein<br />

gedecoreerd met een landschap in<br />

blauwwitte email uit de Kangxiperiode<br />

(1662-1722) behaalde de<br />

hoogst geschatte richtprijs en<br />

werd verkocht voor € 58.000. De<br />

pot staat op een houten gesneden<br />

voet, versierd met gestileerde drakenkoppen.<br />

Een ander verrassend<br />

resultaat was voor een porseleinen<br />

kom gedecoreerd met een draak<br />

in golven in blauwwit en ijzerrood<br />

email. Het is voorzien van een zes<br />

karakters tellend Daoguang-merk<br />

en werd verkocht voor € 18.000, het<br />

zesvoud van de hoogste richtprijs.<br />

Bij de bronzen sculpturen ook<br />

een onverwacht resultaat: een<br />

gedeeltelijk verguld bronzen beeld<br />

van Guanyin, zittend afgebeeld, uit<br />

de Ming-periode (1368-1644) was<br />

geschat tussen € 6.000-8.000 en<br />

ging van de hand voor € 18.000.<br />

Op 27 maart was er een juwelenverkoop<br />

bij Millon. Ook daar een<br />

paar opvallende resultaten. Een<br />

18-karaats gouden armband van<br />

Georges Lenfant uit de jaren 70-80<br />

werd afgehamerd voor € 17.500.<br />

De gelede armband, bestaande<br />

uit zeven grote ovale schakels<br />

in structuurgoud van opgerold<br />

en gevlochten gouddraad, was<br />

geschat tussen € 5.500-7.500. Een<br />

broche/hanger van het beroemde<br />

Brusselse huis Demaret (1924-2013)<br />

in 18-karaats goud, verlicht door<br />

een ronde briljante peridot, werd<br />

verkocht voor € 3.000 (richtprijs:<br />

€ 1.200-1.800). Een 18-karaats<br />

geelgouden vogelbroche met een<br />

lichaam in chrysopraas, lapis lazulikop<br />

en -staart, roze agaat-vleugels<br />

en robijnen oog van Cartier,<br />

gedateerd 1991, zorgde misschien<br />

wel voor de grootste verrassing.<br />

Geschat tussen € 350-550 werd het<br />

afgehamerd voor € 2.100.<br />

Recordavond bij<br />

Coronari Auctions<br />

Het veilinghuis Coronari Auctions<br />

hield op 17 maart een veiling van<br />

Oude Meesters en 19e-eeuwse<br />

schilderijen. Het succes van de<br />

veiling was bijzonder groot. Het<br />

topwerk van de veiling, Suzanna<br />

belaagd door de ouderlingen<br />

van de hand van Jacob Jordaens<br />

(1593-1678) en atelier, werd<br />

aangeboden met een schatting<br />

van € 500.000. Na een korte maar<br />

hevige biedstrijd telde de nieuwe<br />

81

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

€ 10.000<br />

Jules Weyns (1849-1930), Chryselephantien<br />

van Mercurius/Hermes, basis in brons,<br />

gezicht in ivoor en verguld bronzen helm,<br />

hoogte: 36,5 cm. Soudant, 19-03.<br />

© Soudant.<br />

€ 18.000<br />

Franse school, volgeling van Jacques Linard, Memento Mori, 17e eeuw,<br />

olieverf op paneel, 32,5 x 40,5 cm. Horta, 20-03. © Horta.<br />

€ 7.500<br />

Twee kandelaars uit de Empire-periode<br />

in gepatineerd en verguld brons,<br />

hoogte: 87 cm. Ventes Elysée, 20-03.<br />

© Ventes Elysée.<br />

eigenaar uiteindelijk € 670.800<br />

neer voor het 17e-eeuwse schilderij<br />

in kwestie. Afgebeeld is het bekende<br />

oudtestamentische verhaal<br />

van Suzanna, de mooie en vrome<br />

vrouw van Joachim, een rijke Jood<br />

in Babylonische ballingschap.<br />

Terwijl ze in haar tuin aan het<br />

baden was, werd ze bespioneerd<br />

door twee oudere mannen die<br />

haar tevergeefs onfatsoenlijke<br />

voorstellen deden, waarna ze uit<br />

wraak de kuise vrouw beschuldigden<br />

van overspel met een jonge<br />

man, volkomen onterecht. Ook<br />

andere topresultaten bleven niet<br />

uit. Een ‘Boschiaans’ werk uit het<br />

derde kwart van de 16e eeuw met<br />

als voorstelling het publiek bij<br />

een goochelact, werd in de markt<br />

geplaatst met een schatting van<br />

€ 70.000-100.000. Het werk, met<br />

een duidelijke waarschuwing voor<br />

het geloof in magie en tovenarij,<br />

komt in een nieuwe collectie<br />

terecht voor €110.000. Tot slot kan<br />

ook een uitzonderlijke voorstelling<br />

van een kunstenaarsatelier met<br />

een kunstenares en haar vrouwelijk<br />

model niet onvermeld blijven.<br />

Dit iconische schilderij van de Mechelse<br />

kunstenaar en academiedirecteur<br />

Willem Geets (1838-1919)<br />

bracht ongeveer het vierdubbele<br />

van de laagste schatting op en<br />

steeg vlot naar eveneens €110.000,<br />

een absoluut wereldrecord voor de<br />

kunstenaar.<br />

Hoogvliegers<br />

bij Soudant<br />

Bij de verkoop van antiek en<br />

schilderijen op 19 maart bij<br />

Soudant kunnen we twee onverwachte<br />

hoogvliegers noteren.<br />

Een prachtige Chryselephantien<br />

die Mercurius/Hermes afbeeldt<br />

van de Antwerpse beeldhouwer<br />

Jules Weyns (1849-1930) zorgde<br />

voor een nieuw wereldrecord voor<br />

de kunstenaar. Slechts geschat<br />

tussen € 600-800, eindigde de<br />

hamerprijs op € 10.000, meer dan<br />

het tienvoud. Chryselephantien<br />

verwijst naar de Oudgriekse<br />

beeldhouwtechniek waarbij de<br />

kostbare materialen goud en ivoor<br />

werden aangewend. De handel in<br />

ivoorhoudende beelden is sinds<br />

januari 2022 streng gereglementeerd,<br />

maar deze sculptuur was<br />

voorzien van het Cites-certificaat<br />

voor legale en belangrijke<br />

stukken. Ook een geglazuurde<br />

zandstenen fontein uit Vietnam<br />

van rond 1900 behaalde meer<br />

dan het twintigvoudige van zijn<br />

richtprijs. Geschat rond € 300-400<br />

scoorde het stuk de recordprijs<br />

van € 9.000! Hiermee wordt de<br />

rage voor Aziatische kunst en<br />

vooral voor antieke voorwerpen<br />

van Vietnamese oorsprong<br />

die de Chinese markt inhalen<br />

bevestigd. Bij de schilderijen<br />

scoorde een aantal werken van<br />

Adolf Bischop verrassend hoog.<br />

Architecture constructiviste (1925)<br />

werd verkocht voor € 3.800 en<br />

een symbolistische compositie<br />

met elegante vrouwen op een<br />

terras met de Maagd (1921) ging<br />

van de hand voor € 3.600, hoewel<br />

beide slechts rond € 300 geschat<br />

waren. De werken kwamen uit de<br />

privécollectie van de Brusselse architect<br />

Paul Hamesse, familie van<br />

de kunstenaar, met een handgeschreven<br />

certificaat van de familie.<br />

Schilderkunst<br />

scoort bij Horta<br />

Tijdens de kunst- en antiekveiling<br />

op 20 maart bij Horta bevonden<br />

zich de beste en verrassende<br />

resultaten vooral in de afdeling<br />

schilderkunst. Topstuk van de<br />

veiling was een atypisch oriëntaals<br />

schilderij van Théo Van Rysselberghe<br />

uit 1882. Het werk werd<br />

onderzocht; aan de koper zal<br />

een echtheidscertificaat kunnen<br />

worden overhandigd. Het<br />

werd afgehamerd voor € 26.000.<br />

Opvallend ook een aantal onverwacht<br />

hoge resultaten. Een werk<br />

van de hand van een volgeling<br />

van Jacques Linard van de Franse<br />

school (17e eeuw), Memento<br />

Mori, dat geschat was tussen<br />

€ 4.000-6.000, werd verkocht voor<br />

€ 18.000, het tweede hoogste bod<br />

van de veiling. Het doek L’arbre<br />

de vie van de Belgische schilder<br />

Marcel Delmotte (Belgische<br />

school, 1901-1984) werd afgeklopt<br />

op € 14.000, bijna het drievoudige<br />

van zijn hoogste schatting. Het<br />

paneel De bekoring van de Heilige<br />

Antonius naar David Teniers<br />

de Jonge (Vlaamse school) met<br />

een richtprijs van € 2.500-3.500<br />

haalde verrassend de verkoopprijs<br />

van € 10.500. Verder nog mooie<br />

resultaten voor een werk van<br />

Anna Boch en Jean-Michel Folon.<br />

Het schilderij Een kade in La Rochelle<br />

van Anna Boch (Belgische<br />

school 1848-1936) met verschillende<br />

tentoonstellingsetiketten,<br />

waaronder van het ‘Grand Salon<br />

de Printemps aux Beaux-Arts’<br />

in 1931, ging van de hand voor<br />

€ 14.000. Een aquarel van Jean-<br />

Michel Folon (1934-2005) getiteld<br />

Moi ?, werd verkocht voor € 12.000<br />

hoewel hoger geschat. In het<br />

aanbod beeldhouwwerk scoorde<br />

een bronzen sculptuur van René<br />

Julien (Belgische school 1937-2016)<br />

dan weer beter dan verwacht. Het<br />

beeld in brons met groene patina<br />

De adolescentie (hoogte: 140 cm)<br />

met een richtprijs tot € 12.000<br />

werd afgeklopt op € 14.000.<br />

82

Abraham Mignon Jachtstilleven. Olieverf op doek, 64 x 48 cm. Veiling 20 mei in Keulen<br />

VEILINGEN IN KEULEN EN BRUSSEL<br />

225 JAAR<br />

10 mei Kunst uit Afrika en Oceanië (Brussel) 17 mei Juwelen en exclusieve Horloges 19 mei Decoratieve Kunst<br />

20 mei Oude Meesters 6–7 juni Moderne Kunst en Hedendaagse Kunst 6 juni Fotografie<br />

31 mei–14 juni Contemporary Art online 21 juni Aziatische Kunst 10–24 juni Aziatische Kunst Online<br />

Kijkdagen in Brussel: Kunst uit Afrika en Oceanië 6–10 mei<br />

Keulen, Neumarkt 3 T +49-221-92 57 290 info@lempertz.com www.lempertz.com<br />

Brussel, Grote Hertstraat 6 T +32-2-514 05 86 brussel@lempertz.com<br />

83

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

€ 46.000<br />

Chlebnikov, art nouveau-etui met Boyar-decoratie, ca.<br />

1909, Rusland, zilver, 17 x 32 x 19 cm. Haynault, 21-03.<br />

© Haynault.<br />

€ 8.000<br />

Een groot reliquarium met 26<br />

relikwieën en een centraal groot<br />

relikwie van het Heilige Kruis, 29<br />

x 49 cm. Flanders Auctions, 22-<br />

03. © Flanders Auctions.<br />

€ 15.000<br />

Emile Claus (1849-1924), Canal à Venise, 1906, olieverf op doek, 26<br />

x 38 cm. Van de Wiele, 24-03. © Van de Wiele.<br />

Kunst en antiek<br />

bij Elysée<br />

Bij de verkoop van kunst en antiek<br />

op 20 maart bij Ventes Elysée in<br />

Luik een variatie aan beste resultaten.<br />

De hoogste bieding was voor<br />

een Chinese vaas met polychrome<br />

decoratie van geanimeerde landschappen<br />

op een blauwe achtergrond<br />

met goud versierd. Slechts<br />

geschat tussen € 1.200-1.600 werd<br />

ze verrassend hoog afgehamerd<br />

op € 12.000. Een paar kandelaars<br />

uit de Empire-periode in gepatineerd<br />

en verguld brons en versierd<br />

met een Victory die de zesarmige<br />

fakkel ondersteunt, werden toegeschreven<br />

aan Thomire. Ze werden<br />

verkocht voor € 7.500 (richtprijs:<br />

€ 4.000-5.000). Het derde mooie<br />

resultaat was voor een eikenhouten<br />

kast in Luikse stijl van de hand van<br />

Yvan Guilmot die werd afgehamerd<br />

voor € 3.300.<br />

Zilveren topstuk<br />

bij Haynault<br />

Er waren verschillende opmerkelijke<br />

momenten bij Haynauts<br />

verkoop van 20e-eeuwse kunst<br />

op 21 maart. Vanaf het begin van<br />

de verkoop zorgde het onderdeel<br />

Russische kunst voor enkele leuke<br />

verrassingen, zoals een zilveren<br />

art nouveau-doosje (ca. 1909),<br />

gesigneerd door Chlebnikov.<br />

Geschat op € 15.000-20.000 en<br />

verkocht voor € 46.000 was het<br />

meteen het topstuk van deze<br />

veiling. Een paneel van Kolesnikov<br />

(1879-1955) met een sneeuwlandschap<br />

werd verkocht voor € 8.500,<br />

bijna het driedubbele van de<br />

hoogste schatting (richtprijs:<br />

€ 2.000-3.000). Meer courant maar<br />

nog steeds zeer gewild, ging een<br />

Chryselephantine-sculptuur, een<br />

Oudgriekse beeldhouwtechniek<br />

met goud en ivoor, van Chiparus<br />

(1886-1947) van de hand voor<br />

€ 7.000 (richtprijs: € 3.000-4.000<br />

met certificaat). Verder in de afdeling<br />

beeldhouwkunst werd voor<br />

een zeldzaam exemplaar van de<br />

Franse kunstenaar Goudji (°1941)<br />

tot € 28.000 geboden (richtprijs:<br />

€ 15.000-20.000). Het beeldje<br />

Reiziger met vogel uit 2006 is<br />

vervaardigd uit zilver, bergkristal,<br />

pyriet en parelmoer, een uniek<br />

stuk. In de afdeling schilderkunst<br />

brak een compositie uit 1970 van<br />

de Franse schilder Jacques Germain<br />

(1915-2001) alle records met<br />

€ 16.000, uniek voor een werk van<br />

deze omvang. Het werk Paysage à<br />

Cernay (1892) van Emile Claus ging<br />

van de hand voor € 5.000.<br />

Religieuze kunst bij<br />

Flanders Auctions<br />

De 200 loten die op 1 maart werden<br />

geveild bij Flanders Auctions<br />

pasten allemaal in de koffer van<br />

een doorsnee personenwagen.<br />

Het was met voorsprong de kleinste<br />

veiling die ooit plaatsvond bij<br />

het in 2020 gestarte veilinghuis.<br />

Alle relieken en thecas werden<br />

toegewezen aan een nieuwe<br />

eigenaar, verspreid over het volledige<br />

continent (en ver daarbuiten).<br />

Op 22 en 23 maart werd dan<br />

weer een kunst- en antiekveiling<br />

georganiseerd met een kleine<br />

1.000 loten. Ook hier scoorde de<br />

religieuze kunst uitstekend. Een<br />

groot reliquarium met 26 relieken<br />

werd verkocht voor het ronde<br />

bedrag van € 8.000. Het centraal<br />

groot en mooi uitgewerkt relikwie<br />

van het Heilig Kruis is afgewerkt<br />

met ‘Velum van Veronica’, doornenkroon,<br />

dobbelstenen, gesel<br />

en een kruis. Verrassend werd ook<br />

een treincoupé van Henry Van de<br />

Velde (1863-1957) aangeboden en<br />

afgeklopt boven de schattingsprijs<br />

voor € 5.000. Een tweede<br />

model van deze bank staat in het<br />

Design Museum Gent.<br />

Een Delfts<br />

gebedenboek bij<br />

Van de Wiele<br />

Op vrijdag 24 maart werd op de<br />

veiling bij Van de Wiele romantische<br />

schilderkunst aangeboden.<br />

De twee meest verrassende<br />

resultaten waren voor een werk<br />

van de Belgische schilder Emile<br />

Claus en van de Baltische schilder<br />

Yuliy Klever. In het jaar 1906 reisde<br />

Emile Claus (1849-1924) naar Venetië,<br />

waar hij zijn impressies van<br />

de stad op doek vereeuwigde.<br />

Canal à Venise (1906), afkomstig<br />

uit een privécollectie, verdubbelde<br />

ruim de hoogste schattingsprijs<br />

en ging van de hand<br />

voor € 15.000. Wood Landscape<br />

(1911) van Yuliy Klever (1850-<br />

1924), slechts geschat tussen<br />

€ 2.400-3.600, werd verkocht voor<br />

€ 12.500. Uit Oost-Europa was<br />

veel belangstelling voor dit romantisch<br />

schilderij van een woud.<br />

Het topstuk van deze dag was het<br />

schilderij The Thread of Life van<br />

Giovanni Battista Torriglia (1858-<br />

1937) met een score van € 18.000<br />

(richtprijs: € 12.000-15.000).<br />

Op zaterdag 25 maart waren<br />

alle ogen gericht op een Delfts<br />

gebedenboek, volledig handgeschreven<br />

op perkament en<br />

verlucht in Delftse stijl. De Delftse<br />

stijl bloeide volop rond 1475<br />

en kenmerkte zich door zogenaamde<br />

‘blokranden’. Doordat de<br />

marges geheel met penwerk zijn<br />

gevuld, lijkt de versiering de tekst<br />

als een blok te omsluiten. Hoewel<br />

de schatting € 18.000-26.000 was,<br />

betaalde de koper uiteindelijk<br />

€ 31.000 voor deze unieke middeleeuwse<br />

codex, nog in zijn oorspronkelijke<br />

band. Zo geraakte dit<br />

stuk onverwachts in de top drie<br />

naast de Brusselse incunabel van<br />

de Broeders van het Gemene Leven<br />

(1476) en de eerste editie van<br />

de Encyclopedie van Diderot &<br />

D’Alembert (1751-1780) die beide<br />

hun laagst geschatte richtprijs<br />

haalden. De incunabel haalde het<br />

hoogste bod en werd verkocht<br />

voor € 36.000, de encyclopedie<br />

voor € 32.000.<br />

84

Collect-1/2pQ-mai.qxp_320 6/04/23 10:48 Page3<br />

DVC<br />

AUCTIONS<br />

Ellermanstraat 36-38 - Antwerpen - 03/232.36.64<br />

dvc@dvc.be - www.dvc.be<br />

VOLGENDE VEILING<br />

6 & 7 mei <strong>2023</strong><br />

EXPOSITIE:<br />

28 april tot 2 mei<br />

Klassieke & Moderne Kunst<br />

Antiek<br />

Art Deco & Design<br />

Sierkunsten & Zilver<br />

Ethnische Kunst<br />

OPENBARE VEILING<br />

23 & 24 MEI om 18u30<br />

Constant Permeke - "Ploegen in Jabbeke"<br />

Olieverf op doek. Gesigneerd rechtsonder<br />

Getiteld en gedateerd 1928. Belgische school. Afmeting: 60 x 75 cm<br />

Chsée de St-Job n° 638 - 1180 Bxl Tel : 02/372 92 19 - info@sdvu.be - www.sdvu.be<br />

Ch Samba<br />

J.Moeschal<br />

Dim: 81 x 100 cm<br />

Grote rechthoekige plaque in gebeeldhouwd albast<br />

en met sporen van vergulding die "De dode Christus ondersteund door<br />

God de Vader" voorstelt. Kring van Jacques Du Brœucq. School van de<br />

Zuidelijke Nederlanden. Periode: eind 16e eeuw. Afm: 32,5 x 27,5 cm<br />

TENTOONSTELLING<br />

19, 20 EN 21 MEI<br />

VAN 10 TOT 18 U<br />

HOTEL DE VENTES VANDERKINDERE S.A.<br />

685-687 ALSEMBERGSESTEENWEG - 1180 B RUSSEL<br />

PRIVÉ PARKING • TEL. 02 344 54 46<br />

info@vanderkindere.com<br />

w w w . v a n d e r k i n d e r e . c o m<br />

H : 178 cm<br />

2 zetels Cassina<br />

H:<br />

161

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

€ 13.400<br />

Mata Carlos (1949-2008),<br />

Taureau Tamiko, sculptuur in<br />

gepatineerd brons, 59,5 x 42 x<br />

10 cm. Uccle Saint-Job, 27-03.<br />

© Uccle Saint-Job.<br />

€ 33.000<br />

Pierre Alechinsky (°1927), Tub du soir, 1978, Oost-Indische inkt<br />

en acryl op Chinees papier, 60 x 99 cm. Millon Brussel, 04-04. ©<br />

Millon Brussel.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 5.000-6.000<br />

Dubbele Louis d’or, 1640, Haynault,<br />

04-05. Haynault.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 2.000-4.000<br />

Zeldzaam 18e-eeuws<br />

tulpenvaasje in Delftse<br />

faience, gemerkt ‘Lambertus<br />

van Eenhoorn,<br />

eigenaar De Metaale Pot<br />

(1691-1724)’. DVC Antwerpen,<br />

06-05. © DVC.<br />

Design bij<br />

Uccle Saint-Job<br />

De verkoop van hedendaagse<br />

kunst en design op 27 maart bij<br />

veilinghuis Uccle Saint-Job bood<br />

geen speciale verrassingen, maar<br />

de verwachtingen werden wel<br />

ingelost. Het topstuk was een<br />

uniek exemplaar van een bronzen<br />

sculptuur van de hand van Mata<br />

Carlos (1949-2008). Taureau<br />

Tamiko, geschat tussen € 9.000-<br />

12.000, werd afgehamerd voor<br />

€ 13.400. Een vaas van Niki de Saint<br />

Phalle (1930-2002) scoorde dan<br />

weer onder de richtprijs (€ 9.000-<br />

12.000): deze werd verkocht voor<br />

€ 7.500. In het aanbod design<br />

werden een paar wandarmaturen<br />

uit in zand gegoten brons (1965)<br />

van Jules Wabbes aangeboden.<br />

Hoewel in perfecte staat, scoorden<br />

ze de laagste richtprijs van € 7.500.<br />

Ook een paar fauteuils in gebogen<br />

multiplex type ‘Schell’ ontworpen<br />

door de Deense designer Hans<br />

Wegner (1914-2007) wisselden van<br />

eigenaar voor € 4.500.<br />

Privécollecties<br />

bij Millon Brussel<br />

Op 4 april was er een veiling<br />

van Belgische en Luxemburgse<br />

privécollecties bij Millon Brussel.<br />

Het hoogste bod was niet geheel<br />

onverwacht voor een werk van<br />

Pierre Alechinsky (°1927) waarvan<br />

de authenticiteit door de kunstenaar<br />

zelf is bevestigd. Tub du soir<br />

(1978), een werk in Oost-Indische<br />

inkt en acryl op Chinees papier,<br />

werd afgehamerd op € 33.000,<br />

net boven de hoogste richtprijs.<br />

Wel verrassend waren de<br />

resultaten voor werken van Joan<br />

Hernandez Pijuan en Léon Navez,<br />

die beide € 16.000 scoorden. Het<br />

doek Les Albes (1983) van Joan<br />

Hernandez Pijuan (1931-2005)<br />

kreeg een schatting van € 4.000-<br />

6.000. Het schilderij Les chaises<br />

(1957) van Léon Navez (1900-1967),<br />

tentoongesteld op de wereldexpositie<br />

van 1958 in Brussel, was<br />

geschat tussen € 2.000-3.000,<br />

maar werd verkocht voor meer<br />

dan het vijfvoudige. Opvallend<br />

ook een serie decoratieve panelen<br />

met de vier seizoenen uit 1900<br />

van Alphonse Mucha (1860-1939).<br />

Deze Tsjechische jugendstilkunstenaar<br />

maakte vooral affiches,<br />

die indertijd zelfs van de straat<br />

geroofd werden. Zijn werk kenmerkt<br />

zich door de sierlijke lijnen,<br />

frisse pastelkleuren en weelderige<br />

motieven. Deze vier lithografieën<br />

in kleur op satijn werden nog in<br />

hun oorspronkelijk kader aangeboden.<br />

Elk geschat op € 2.000-<br />

3.000, werden er drie verrassend<br />

afgeklopt op elk € 10.000 en Le<br />

printemps zelfs op € 15.000.<br />

KOMENDE<br />

Collections<br />

bij Haynault<br />

De veiling Collections van 4 mei,<br />

georganiseerd in de Haynaultzaal<br />

in Brussel, omvat numismatiek,<br />

phaleristiek (ordes, decoraties<br />

en medailles) en historische<br />

documenten, evenals strips. Op<br />

numismatiek vlak wordt een interessante<br />

aureus van Nero aangekondigd,<br />

geschat op 1.000 tot<br />

1.500 euro, met op de keerzijde<br />

de kolos die het Domus Aurea<br />

sierde, maar ook een zeer mooie<br />

dubbele Louis d’or, gedateerd<br />

1640 en gegraveerd door de<br />

Luikse beeldhouwer Jean Warin<br />

(1607-1672). Deze laatste munt,<br />

geschat op € 5.000 à 6.000, wordt<br />

beschouwd als een van de mooiste<br />

in de Franse numismatiek.<br />

Onder de militaire decoraties zou<br />

een zeer mooie plaquette van<br />

de Orde van de Noordelijke Ster<br />

van Zweden, geschat op € 700 tot<br />

800, veel aandacht bij de verzamelaars<br />

oproepen. Een andere<br />

zeer zeldzame onderscheiding is<br />

die van de ‘Société Petotico-Macaronico-Huitrique’,<br />

een broederschap<br />

van gastronomen dat<br />

in 1832 in Bergen (<strong>België</strong>) werd<br />

opgericht. Voor de liefhebbers<br />

van strips tippen we een zwartwit<br />

versie van De Blauwe Lotus<br />

uit 1936 (schatting € 400 tot 600),<br />

maar ook een album van Gaston<br />

Lagaffe (Guust Flater), zeer fraai<br />

gesigneerd door Franquin, geschat<br />

op 1.200 tot 1.500 euro.<br />

Delfts aardewerk<br />

bij DVC<br />

Op 6 en 7 mei is er bij DVC in<br />

Antwerpen een klassieke kunsten<br />

antiekveiling. In het aanbod<br />

onder andere een collectie uit<br />

Knokke met fraai, vooral 18eeeuws<br />

Delfts aardewerk en mooie<br />

15e/17e-eeuwse sculpturen uit<br />

West- en Zuid Europa. Verder ook<br />

nog een aantrekkelijke collectie<br />

Belgische kunst uit de jaren 50<br />

t/m 80 en de inboedel van een<br />

huis met art-deco- en designmeubelen.<br />

Afrikaanse kunst<br />

bij Lempertz<br />

De veiling van Kunst van Afrika,<br />

de Stille Oceaan en Amerika op<br />

10 mei bij Lempertz in Brussel<br />

heeft vooral een sterk aanbod van<br />

Afrikaanse werken. Een zeldzame,<br />

zoömorfe machtsfiguur uit Koninkrijk<br />

Kongo (richtprijs: € 25.000-<br />

30.000) werd verzameld door de<br />

orchideeënjager Wilhelm Micholitz<br />

in Afrika in 1885. Een zeldzaam<br />

Duala-masker uit Kameroen werd<br />

tentoongesteld in de Neumann<br />

86

Klassieke kunstveiling 23.05 om 14u<br />

Kijkdagen 18.05 tot en met 21.05 van 10u tot 18u<br />

Catalogus online: www.campocampo.be<br />

Grotesteenweg 19-21 - 2600 Antwerpen-Berchem- Tel 03 218 47 77 - guy@campocampo.be

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 25.000-30.000<br />

Kongo zoömorfe machtsfiguur,<br />

Democratische Republiek Congo,<br />

hoogte: 27 cm. Lempertz, 10-05.<br />

© Lempertz.<br />

RICHTPRIJS: € 12.000-18.000<br />

Adrien Delorme (1722-1791), Lodewijk<br />

XV-kabinet, 18e eeuw, Chinees lakwerk<br />

en palissander fineer. Flanders Auctions,<br />

10-05. © Flanders Auctions.<br />

RICHTPRIJS: € 25.000-30.000<br />

Anna De Weert, De bomen van Judea, 1921, olieverf op doek, 50 x 90 cm. FW Auction,<br />

13-05. © FW Veiling.<br />

& Nierendorf Galerie in Berlijn<br />

in 1926 in Exoten, Kakteen und<br />

Janthur, de eerste tentoonstelling<br />

met de close-upfoto’s van planten<br />

door Karl Blossfeldt. Het werd geschat<br />

tussen € 10.000-15.000. Een<br />

zeldzaam en groot paar Yorubatweelingfiguren<br />

uit de Oke-Ihoregio<br />

(richtprijs: € 4.000-6.000)<br />

is een van de hoogtepunten van<br />

het bezit van wijlen verzamelaar<br />

Jan Friesen uit Goor in Nederland.<br />

Een ongeregistreerd masker van<br />

de Luluwa uit Congo is een van<br />

slechts een handvol bekende maskers<br />

met een geschatte waarde<br />

van € 6.000-8.000. De verkoop<br />

omvat ook de laatste groep van<br />

drie maskers uit de collectie van de<br />

Zwitserse kunstenaar Charles Hug.<br />

Van de Dan, Wè en Senufo variëren<br />

de schattingen van € 2.000 tot<br />

12.000. Drie fraaie Kota-relikwieën<br />

uit een particuliere collectie worden<br />

geschat op € 15.000-50.000.<br />

De schattingen voor drie Fangfiguren<br />

uit Equatoriaal Guinea<br />

variëren van € 2.000 tot 20.000.<br />

Een grote collectie Centraal-Afrikaanse<br />

wapens sierde vroeger een<br />

hele muur in het huis van wijlen<br />

Corneel De Vleeschouwer. Een van<br />

zijn zeldzaamste aanwinsten was<br />

een Mbala-hoofdsteun (richtprijs:<br />

€ 10.000-15.000). De veiling wordt<br />

afgesloten met de collectie van<br />

wijlen Dr. Hans Walter Liebenschütz.<br />

Geboren in Indonesië,<br />

werd zijn belangstelling voor<br />

niet-westerse kunst geïnspireerd<br />

door zijn oom, de bekende paleontoloog<br />

en geoloog G.H.R. von<br />

Köningswald, die op Java werkte.<br />

Hoogtepunten omvatten een<br />

paal van de Molukken met daarop<br />

een voorouderfiguur die werd<br />

verzameld door H.J. Raedt van<br />

Oldenbarnevelt, rond 1900; deze<br />

was in bruikleen bij het Tropisch<br />

Instituut in Amsterdam van 1915 tot<br />

1982 (richtprijs: € 10.000-15.000).<br />

Een fijn Sepik-masker is geschat<br />

op € 10.000-15.000.<br />

Kunst en antiek bij<br />

Flanders Auctions<br />

Flanders Auctions veilt een uiteenlopend<br />

aanbod kunst- en antiek<br />

op 10 mei. Na het enorm positieve<br />

resultaat van de 18e-eeuwse commode<br />

van Pierre Roussel (€ 37.500)<br />

en Thomas Hache (€ 25.000), gaat<br />

Flanders Auctions verder op het<br />

elan van de kwalitatieve meubelen<br />

en kunstvoorwerpen. De veiling<br />

van mei biedt een uiteenlopend<br />

aanbod van meubelen, design,<br />

schilderijen, beelden en andere<br />

kunstartikelen. Op het programma<br />

voor de veiling staan onder andere<br />

een 18e-eeuwse Lodewijk XVkabinet<br />

gesigneerd door Adrien<br />

Delorme (richtprijs: €12.000-<br />

18.000), enkele werken van de<br />

bekende West-Vlaamse schilder<br />

Koen Scherpereel (1961-1997),<br />

een barmeubel van Aldo Tura<br />

(1909-1963), een uitzonderlijk groot<br />

servies van <strong>Mei</strong>ssen en een speciale<br />

collectie miniatuurvazen met<br />

reductieglazuur door de bekende<br />

Belgische keramist Elisabeth<br />

Vandeweghe.<br />

Anna de Weert<br />

bij FW Auction<br />

Veilinghuis FW biedt op 13 mei<br />

onder meer een prachtig olieverf<br />

op doek van Anna De Weert (1867-<br />

1950) aan, getiteld De bomen van<br />

Judea. Gesigneerd, gedateerd<br />

1921 en plaatsbepaald ‘Rome’ in<br />

de rechter benedenhoek heeft dit<br />

werk een richtprijs tussen € 25.000<br />

en 30.000. De Weert, geboren<br />

Anna Cogen in een Gentse, kunstminnende<br />

familie, kreeg tekenles<br />

van onder meer Jean Delvin en<br />

Armand Heins. Haar ontmoeting<br />

met Emile Claus in 1892, die in haar<br />

een geestverwant zag, had een<br />

grote invloed op haar ontwikkeling<br />

als kunstenaar. Zij schilderde vanaf<br />

het begin in luministische trant en<br />

bouwde haar werk op in een frisse<br />

en heldere toon, met een vlotte<br />

en zwierige toets. Net als bij Claus<br />

staat de natuurlijke omgeving van<br />

de Leie centraal in haar werk. In<br />

tegenstelling tot het werk van haar<br />

mentor lijkt het werk van De Weert<br />

voller en contrastrijker, doordat ze<br />

veel meer witte accenten in haar<br />

composities verwerkt en de landschappen<br />

luchtiger maar ook helderder<br />

worden. Vermeldenswaard<br />

zijn ook een fraaie collectie litho’s<br />

van Paul Delvaux (1897-1994), zoals<br />

een mooie collectie 18e-eeuwse<br />

schilderijen, voorwerpen en meubilair,<br />

waaronder Cartels, bustes en<br />

een klok van Napoleon III.<br />

Groot aanbod<br />

bij De Vuyst<br />

Op 20 mei is er een grote veiling<br />

van hedendaagse kunst, moderne<br />

en oude meesters bij De Vuyst.<br />

Meer dan 600 kunstwerken zullen<br />

de hamer passeren: een omvangrijke<br />

selectie, met stuk voor<br />

stuk uitzonderlijke objecten. De<br />

veiling start met Oude Meesters,<br />

waaronder een impressionant<br />

schilderij van Pieter Meulener.<br />

De 20e eeuw wordt ingeluid door<br />

James Ensor. Eerst komen enkele<br />

van zijn vroege werken aan bod:<br />

een academische tekening van de<br />

Laokoön-groep, het schilderij La<br />

poissonnière (1877) en een mooie<br />

selectie etsen. Uit 1907, wanneer de<br />

carrière van de kunstenaar hoge<br />

toppen scheert, is er het schilderij<br />

Dame in ’t blauw, oftewel Portret<br />

van Mevrouw Duhot. In het aanbod<br />

symbolisme is er werk van onder<br />

anderen Fernand Khnopff, Le<br />

pommeau bleu (1912), en George<br />

Minne, waaronder een Grote<br />

reliekdrager (1929). Het Vlaams<br />

Expressionisme wordt op deze veiling<br />

vertegenwoordigd met enkele<br />

welluidende namen. Zo is er een<br />

belangrijk werk in olieverf op<br />

papier van Frits Van den Berghe,<br />

88

Exclusive Items<br />

6 Juni <strong>2023</strong><br />

Aziatica<br />

Indonesische schilderijen<br />

7 Juni <strong>2023</strong><br />

Maurits Cornelis Escher<br />

(1898-1972)<br />

Reimond Kimpe (1885-1970) Kijkdagen:<br />

Isaac Israels (1865-1934)<br />

Vrijdag 2 juni 10 -17 uur<br />

Zaterdag 3 juni 10 -17 uur<br />

Jacob Maris (1837-1899)<br />

Maandag 5 juni 10 -17 uur<br />

Dinsdag 6 juni 10 -12 uur<br />

Lee Man Fong (1913-1988)<br />

David Oyens (1842-1902)<br />

Johann Carl Loth (1632-1698)<br />

middelburg amsterdam tel. +31(0)118 - 650 680 info@zeeuwsveilinghuis.nl www.zeeuwsveilinghuis.nl<br />

Frits Van den Berghe<br />

Jef Verheyen<br />

VEILING<br />

HEDENDAAGSE KUNST, MODERNE & OUDE MEESTERS<br />

Zaterdag 20 mei <strong>2023</strong> - 13u & 19u30<br />

Kijkdagen: 10 t.e.m. 17 mei - 10-19u<br />

Wenst u te verkopen?<br />

Contacteer Hervé Lescornez: +32 9 348 54 40 of<br />

herve.lescornez@de-vuyst.com. Bezoek aan huis op afspraak.<br />

Bernar Venet<br />

Veilinghuis De Vuyst - Kerkstraat 22-54 - 9160 Lokeren (<strong>België</strong>) - +32 9 348 54 40 - info@de-vuyst.com - www.de-vuyst.com<br />

DEV23_003_<strong>COLLECT</strong>_<strong>Mei</strong><strong>2023</strong>_200x132_KL_BENL.indd 1 28/03/<strong>2023</strong> 13:18

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 150.000-200.000<br />

James Ensor, De dame in ‘t blauw<br />

(Portret van Mevrouw Duhot), 1906. De<br />

Vuyst, 20-05. © De Vuyst.<br />

RICHTPRIJS: € 15.000-18.000<br />

Rik Wouters, Onopgemaakt bed, aquarel op papier, 42,5 x<br />

52,5 cm. Horta, 22 & 23-05. © Horta<br />

.<br />

RICHTPRIJS: € 10.000-15.000<br />

Hoenderen bij maanlicht, in het genre van Melchior<br />

d’Hondecoeter en Franz Werner von Tamm, 17e eeuw,<br />

olieverf op doek. Campo & Campo, 23-05. © Campo &<br />

Campo.<br />

dat de mysterieuze titel Masker en<br />

naakt (1931) draagt. Van Constant<br />

Permeke is er een prachtig Staand<br />

naakt in pastel en houtskool en het<br />

indrukwekkende doek De haven.<br />

Vrouw met koffiemolen (1926) is<br />

een belangrijk werk van Hubert<br />

Malfait. Van Olivier Strebelle zijn<br />

er drie belangrijke sculpturen in<br />

brons, waaronder Dans ses bras<br />

II (1979), dat bijna 1 meter hoog<br />

meet. Jaune, noir et blanc (1953) is<br />

een groot schilderij op doek van<br />

Gaston Bertrand. Van Roger Raveel<br />

is er onder meer Portret van mijn<br />

tuin (1966) uit de collectie van Karel<br />

Geirlandt. Fiesole, waarom is de<br />

zon zo zwart opgegaan (1976) van<br />

Jef Verheyen toont een diepblauwe<br />

kleurenpracht die zijn kijkers<br />

bedwelmt. De catalogus omvat<br />

ook kunstwerken van internationale<br />

topkwaliteit, waaronder twee<br />

werken uit de Volume-series van<br />

Dadamaino en Cavallo e Cavaliere<br />

(1954), in tempera op papier van<br />

Marino Marini. Van Pablo Atchugarry<br />

is er een sculptuur in het<br />

subtiele roze marmer van Portugal,<br />

getiteld Cascada (1992). Verder ook<br />

een indrukwekkende collectie van<br />

27 Angelitos (1994-2012), speelse<br />

sculpturen van Aurora Cañero. Het<br />

aanbod hedendaagse kunstenaars<br />

uit eigen land is bijzonder sterk<br />

vertegenwoordigd. Er wordt nu<br />

al met belangstelling uitgekeken<br />

naar enkele ronkende namen. Er<br />

zijn twee monumentale houtskooltekeningen<br />

van Rinus Van de<br />

Velde: Flower (2010) en Out of a<br />

lack of inspiration and the necessity<br />

to have an overview ... (2016).<br />

Jean-Michel Folon weet ons te verblijden<br />

met een omvangrijke selectie<br />

werken in keramiek en brons,<br />

waaronder La pêche miraculeuse<br />

(2004). Dreimal Selbst mit Magier<br />

(2016) van Kati Heck neemt ons<br />

mee in de wonderlijke gedachtenkronkels<br />

van de kunstenares. Arne<br />

Quinze beschouwt zijn Stilhouses<br />

als menselijke wezens, wankel en<br />

weerbaar. Metal Black Stilhouse<br />

(2011) is een uniek exemplaar van<br />

maar liefst 6,5 meter hoog.<br />

Belgische kunst<br />

bij Horta<br />

Naast een aantal mooie juwelen,<br />

met name een witgouden ring<br />

met een briljantgeslepen solitaire<br />

diamant van ca. 8,70 karaat en diamanten<br />

van verschillende grootte<br />

(schatting € 65.000-70.000), zal<br />

de kunst- en antiekveiling, die op<br />

22 en 23 mei in Veilinghuis Horta<br />

wordt gehouden, zich toespitsen<br />

op Belgische kunstenaars uit de 19e<br />

en 20e eeuw. Bij het aanbod hoort<br />

een aquarel en een brons van Rik<br />

Wouters (1882-1916), mixed media<br />

op papier van Léon Spilliaert (1881-<br />

1946) en een tekening in Oost-Indische<br />

inkt op papier (dubbelzijdig)<br />

van James Ensor (1860-1949). Ook<br />

opmerkelijk zijn drie etsen en een<br />

partij van een twintigtal lithografieën<br />

uit de serie La gamme<br />

d’amour van Ensor. Er is ook een<br />

collectie mooie klokken, waaronder<br />

een Franse mystérieuse-klok uit de<br />

19e eeuw (schatting 10.000-15.000<br />

euro). Onder de kunstvoorwerpen<br />

noteren we ten slotte een<br />

prachtige zilveren vleesschaal met<br />

een deksel versierd met een zwijn<br />

in zilverdraad. Gesigneerd ‘Lisi’ en<br />

gedateerd 1950 wordt dit prachtige<br />

stuk zilverwerk geschat op<br />

€ 20.000-2.000. Fratelli Lisi, broers<br />

uit een familie van Florentijnse<br />

zilversmeden, zijn vooral beroemd<br />

om hun naturalistisch geïnspireerde<br />

werk en samenwerking met<br />

de juwelier Buccellati.<br />

Klassieke<br />

kunstveiling bij<br />

Campo & Campo<br />

De klassieke kunstveiling bij<br />

Campo & Campo op 23 mei omvat<br />

een mooie verzameling oude<br />

en 19e-eeuwse kunstvoorwerpen<br />

en schilderijen. Onder de oude<br />

kunst in deze veiling een bijzonder<br />

16e-eeuws, vermoedelijk<br />

Duits, retabel, de graflegging van<br />

Christus, gesneden uit eikenhout<br />

(richtprijs: € 3.000-5.000). Daarnaast<br />

wordt er een prachtig 17eeeuws<br />

olieverf op doek aangeboden,<br />

Hoenderen bij maanlicht.<br />

De resten van een handtekening<br />

kunnen jammer genoeg niet<br />

thuisgebracht worden, maar het<br />

werk valt helemaal in het genre<br />

van Melchior d’Hondecoeter en<br />

Franz Werner von Tamm (richtprijs:<br />

€ 10.000-15.000). Zoals<br />

steeds wordt ook een mooie<br />

collectie porselein aangeboden,<br />

waaronder een bijzondere vaas<br />

in de vorm van een dubbele<br />

karper. Daarnaast wordt heel<br />

wat Europees aardewerk geveild<br />

waaronder Majolica uit Spanje,<br />

Delfts blauw, een reeks van acht<br />

grappige baardmankruiken en<br />

verschillende art-nouveauvazen<br />

ontworpen door Charles Catteau.<br />

Ook 19e-eeuwse kunstenaars zijn<br />

op deze veiling vertegenwoordigd.<br />

Oude bekenden passeren<br />

de revue, zoals Edward Portielje<br />

met onder andere De brief<br />

(richtprijs: €3.000-5.000). Andere<br />

schilders die in dit rijtje passen<br />

zijn Frans Mortelmans, Jean-Baptiste<br />

Madou, Adrien-Charles Le<br />

Mayeur, Henri De Braekeleer en<br />

David Col. Alfons Van Beurden is<br />

vertegenwoordigd met een mooie<br />

ivoren buste, La villageoise (richtprijs:<br />

€ 2.000-3.000). Zoals steeds<br />

wordt deze veiling vervolledigd<br />

met een mooie collectie glas- en<br />

zilverwerk, oosterse tapijten en<br />

juwelen.<br />

90

SINDS 1707<br />

MODERNE EN HEDENDAAGSE KUNST<br />

JUWELEN, HORLOGES<br />

Prestige-veilingen<br />

Palais Dorotheum Wenen<br />

23 – 26 mei <strong>2023</strong><br />

Dorotheum Brussel<br />

Honorine d‘Ursel, +32 2 514 00 34<br />

honorine.dursel@dorotheum.be<br />

www.dorotheum.com<br />

François Morellet, Lunatique neonly - 16 quarts de cercle n°5, 2005, € 80.000 – 120.000, veiling 24 mei <strong>2023</strong><br />

Palais Dorotheum Wenen +43 1 515 60-570 | Hamburg | Düsseldorf | München | Rome | Milaan | Londen | Parijs | Brussel | Praag | Genève<br />

91

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

RICHTPRIJS: € 20.000-30.000<br />

Floris Jespers (1889-1965), Clowns in een landschap, 1932,<br />

églomisé, 53,5 x 74,5 cm. Carlo Bonte, 23-05. © Carlo Bonte.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 10.000-15.000<br />

Adriaen Hanneman (1601-1671),<br />

Portret van een dame met muziekblad<br />

in een pastoraal landschap,<br />

1657, olieverf op doek, 84,5 x 103 cm.<br />

Carlo Bonte, 23-05. © Carlo Bonte.<br />

RICHTPRIJS: € 5.000-7.000<br />

Edgard Tytgat, De Kapel te Sint-Idesbald, 1934, olieverf<br />

op doek, 50 x 61 cm. Millon, 23-05. Millon<br />

Oude meesters<br />

bij Carlo Bonte<br />

De veiling op 23, 24 en 25 mei bij<br />

Carlo Bonte focust zich op Europese<br />

kunst naast een ruime collectie<br />

Japanse ukiyo-e’s en ivoor.<br />

Het aanbod en de kwaliteit van<br />

oude meesters is opvallend groot.<br />

Bijzonder is het grote werk op<br />

doek Een musicerend gezelschap<br />

in een landschap, erkend als van<br />

de hand van Jan Steen. Van Adriaen<br />

Hanneman is er het aantrekkelijke<br />

Portret van een dame met<br />

een muziekblad uit 1657. Verder<br />

ook werk van Gerrit van Honthorst<br />

(Prins van Oranje), Adriaan van<br />

Diepenbeeck (Aanbidding van de<br />

herders), Abraham Janssens (Flora<br />

en Bacchus), Mathys Schoevaerdts<br />

(Geanimeerde scène in een dorp)<br />

en tot slot het Portret van admiraal<br />

du Casse in banyan, toeschreven<br />

aan Nicolas de Largillière. Het<br />

moderne luik bevat onder meer<br />

de ets De Guldensporenslag van<br />

James Ensor. Heel wat kunstenaars<br />

uit de Latemse School zijn<br />

vertegenwoordigd, zoals Albert<br />

Saverys, Modest Huys, Valerius De<br />

Saedeleer en Hippolyte Daeye.<br />

Van de hand van Jean Brusselmans<br />

is er een bijzonder mooie<br />

jachtvoorstelling in pastel op<br />

papier uit 1925. Van Floris Jespers<br />

is er de églomisé Clowns in een<br />

landschap, uit 1932. Uit de tweede<br />

helft van de 20e eeuw is er werk<br />

van Gérard Schneider, Opus uit<br />

1958. Daarnaast een groot abstract<br />

werk van Michel Mouffe (160 x<br />

332,5 cm) en de gouache Square<br />

within a square within a square van<br />

Sol LeWitt. Uitzonderlijk zijn ook de<br />

twee complete reeksen zeefdrukken<br />

Myths en Queens van Andy<br />

Warhol. Tot slot is Joseph Willaert<br />

vertegenwoordigd met Landschap<br />

met tekstballonnetje. De categorie<br />

beeldhouwkunst is royaal, met<br />

een Antwerpse graflegging, twee<br />

versies van Sint Joris en de draak,<br />

en heel wat 16e- en 17e-eeuwse<br />

religieuze sculpturen. Uit de 19e<br />

eeuw is er de verfijnde marmeren<br />

cupido, toegeschreven aan Bertel<br />

Thorvaldsen. Voor de liefhebbers<br />

van toegepaste kunst is er de grote<br />

vaas met pinguïns van Charles<br />

Catteau (49 cm) en de aanzienlijke<br />

collectie van de Engelse designer<br />

Dr. Christopher Dresser. Daarnaast<br />

noemen we een laat 16e-eeuws<br />

wandtapijt. Indrukwekkend en<br />

uniek is de geheel in ivoor vervaardigde<br />

Napoleon III-pendule. De<br />

veiling bevat overigens een groot<br />

aantal Europese en Japanse ivoren<br />

objecten. Voor wat de Japanse<br />

kunst betreft maken we gewag<br />

van de okimono met ijsvogels, het<br />

grote Nō-masker en Hiroshige’s<br />

nr. 43 van de 100 zichten op Edo<br />

uit 1857. Alle items zijn door het<br />

veilinghuis uiteraard voorzien<br />

van het nodige CITES-certificaat,<br />

geldig voor verkoop binnen de<br />

Europese Unie.<br />

Brusselse veiling<br />

bij Millon<br />

Op 23 mei houdt het Millon<br />

Belgique een Brusselse veiling,<br />

met als hoogtepunt een werk van<br />

Edgard Tytgat (1879-1957), getiteld<br />

La Chapelle de Saint-Idesbald (1934).<br />

Dit werk, geschilderd in olieverf op<br />

doek, is typerend voor zijn stijl en<br />

wordt geschat op € 5.000 tot 7.000.<br />

Het gezin van de jonge Tytgat,<br />

zoon van een Belgische graveur en<br />

drukker die hem de steendrukkunst<br />

bijbracht, woonde enkele jaren in<br />

Brugge alvorens zich definitief in<br />

Brussel te vestigen. Als kind kreeg<br />

Edgard een ernstig ongeluk toen<br />

hij van een draaimolen viel. Dit<br />

trauma, tegenover het plezier van<br />

de carrousel, speelt een centrale rol<br />

in zijn werk. Als schilder van shows,<br />

beurzen, kermissen en circussen<br />

heeft Tytgats werk een vrolijke,<br />

naïeve en dromerige uitstraling die<br />

een duistere werkelijkheid verbergt,<br />

waar onschuld en doodsangst elkaar<br />

ontmoeten. Tytgat was een productief<br />

kunstenaar en heeft bijna 500<br />

schilderijen en enkele duizenden<br />

houtsneden, tekeningen en etsen<br />

gemaakt. Hoewel zijn stijl niet in een<br />

bepaalde stroming past, is zijn schilderkunst<br />

herkenbaar door de naïeve<br />

personages, vreemde perspectieven<br />

en de eenvoud in de lijnen, die<br />

worden geaccentueerd door het<br />

gebruik van sobere kleuren.<br />

Georges Le Brun<br />

bij Legros<br />

Op 25 mei houdt veilinghuis Legros<br />

in Verviers een klassieke catalogusverkoop.<br />

Naast antieke meubels en<br />

diverse voorwerpen, een zeldzaam<br />

en uitzonderlijk werk van Georges<br />

Le Brun, een intieme schilder uit<br />

Verviers (1873-1914), waarvan een<br />

werk momenteel te zien is in het<br />

Musée d’Orsay in het kader van<br />

de tentoonstelling Pastels. Van<br />

Millet tot Redon (tot 02-07). Het is<br />

een met waskrijt en pastel verrijkte<br />

aquarel, getiteld Huizen in Spixhe<br />

en gedateerd 1913. Het wordt<br />

geschat op € 15.000 tot 20.000. Als<br />

zoon van een industrieel ingenieur<br />

en een vrouw uit de bourgeoisie<br />

groeide Le Brun op in een bevoorrecht<br />

milieu, een intellectuele<br />

omgeving waar hij een interessant<br />

netwerk opbouwde. Zo ontmoette<br />

hij in Brussel Octave Maus van het<br />

tijdschrift L’Art Moderne, die hem<br />

onder de aandacht bracht. Hij<br />

bezocht andere kunstenaars zoals<br />

Maurice Pirenne en exposeerde<br />

soms in groepsverband zonder ooit<br />

erkenning na te streven. Nadat hij<br />

een studie geneeskunde in Brussel<br />

had aangevat en opgegeven, trok<br />

hij zich terug in de Hoge Venen<br />

en wijdde zich aan zijn kunst, die<br />

hij als een persoonlijke verwezenlijking<br />

beschouwde. “Door zich<br />

te vestigen in Xhoffraix, ‘in the<br />

92

RICHTPRIJS: € 15.000-20.000<br />

Georges Le Brun, Huizen in Spixhe, 1913, aquarel, waskrijt en pastel,<br />

60 x 90 cm. Legros, 25-05. Legros.<br />

RICHTPRIJS: € 40.000-60.000<br />

Boli-fetish, Mali, Bambara, hout, organisch<br />

en anorganisch materiaal, 40 x<br />

49 cm. Native Auctions, 27-05. © Native<br />

Auctions.<br />

RICHTPRIJS: € 20.000-30.000<br />

Triomf van de Tijd, Nederlanden, ca. 1550,<br />

olieverf op paneel, 44,8 x 36 cm. Native<br />

Auctions, 27-05. © Native Auctions.<br />

middle of nowhere’, met geen<br />

ander gezelschap dan zijn honden<br />

en zijn boeken, neemt hij, net als<br />

andere symbolistische kunstenaars,<br />

stelling tegen de burgerlijke<br />

maatschappij, de industrialisatie,<br />

de commercie en de commerciële<br />

wereld van de kunst. Hij geeft de<br />

voorkeur aan de dorpelingen, die<br />

hij ziet als de bewaarplaats van<br />

verloren waarden. Het werk en de<br />

dagen, de eenzaamheid van de<br />

arbeider en het huis zijn, samen<br />

met het omringende landschap,<br />

de enige thema’s in zijn werk, dat<br />

onmiddellijk baadt in een stille<br />

kwaliteit en een mysterieus gevoel<br />

van plaats dat soms knaagt aan de<br />

menselijke figuur en deze verduistert”,<br />

schrijft Danièle Gillemon in<br />

2015 in Le Soir. De veiling bevat ook<br />

een werk van Paul Daxhelet, heel<br />

bijzonder qua formaat en onderwerp,<br />

dat een cabaretscène voorstelt.<br />

Ook ter veiling aangeboden:<br />

een met bizons versierde vaas van<br />

steengoed van Charles Catteau,<br />

een aquarel van Joe Downing en<br />

een zeer mooi sneeuwlandschap<br />

van Périclès Pantazis.<br />

Een Belgische<br />

collectie bij Native<br />

Auctions<br />

Tijdens de veiling bij Native Auctions<br />

op 27 mei wordt een Belgische<br />

collectie aangeboden zoals Native<br />

ze graag heeft: een mix van etnische<br />

kunst, uitgelezen design en<br />

hedendaagse kunst. Het aanbod<br />

wordt verder aangevuld met een<br />

selectie van werken uit andere<br />

collecties. Onder de blikvangers<br />

bevinden zich voor de etnische<br />

kunst een indrukwekkende bolifiguur<br />

die nog toebehoord heeft<br />

aan Jacques Kerchache (richtprijs:<br />

€ 40.000-60.000). Boli-figuren<br />

speelden een cruciale rol in de<br />

Bamana-rituelen. Ook een belangrijke<br />

Bakongo-figuur, die zich eerder<br />

in de collectie bevond van Bill<br />

en Ann Ziff, wordt aangeboden en<br />

is geschat op € 18.000-25.000. in de<br />

categorie design is er een mooi ensemble<br />

van Scandinavische kunst,<br />

met meerdere stukken van Poul<br />

Kjærholm, waaronder de uiterst<br />

zeldzame PK56-tafel, maar ook een<br />

unieke lamp van Tapio Wirkkala,<br />

en verder drie unieke stukken in<br />

lakwerk van Marcel Wolfers. Een<br />

opmerkelijk buitenbeentje in de<br />

veiling is een anoniem 16e-eeuws<br />

schilderij uit de voormalige Walraff-<br />

Richartz-verzameling in Keulen, dat<br />

de Triomf van de Tijd voorstelt. Het<br />

is zeer waarschijnlijk dat dit schilderij<br />

deel uitmaakte van een volledige<br />

cirkel van de zes ‘Triomfen’ naar het<br />

zesdelige gedicht van Petrarca; het<br />

werd geschat op € 20.000-30.000.<br />

Ten slotte vermelden we nog graag<br />

een prachtig reliëf van Luis Tomasello<br />

en een bronzen sculptuur<br />

van Miquel Barceló voor het luik<br />

moderne en hedendaagse kunst.<br />

Het sculptuur Twee verschillende<br />

gewichten (2004) van Barceló krijgt<br />

een richtprijs van € 25.000-35.000.<br />

KUNST- EN<br />

ANTIEKVEILINGEN<br />

JORDAENS NV<br />

VEILINGEN<br />

DINSDAG 23 EN WOENSDAG 24 MEI<br />

VANAF 19 UUR.<br />

KIJKDAGEN<br />

VRIJDAG EN ZATERDAG VOOR DE VEILING<br />

VAN 10 TOT 17 UUR.<br />

Drabstraat 74 I 2640 Mortsel I info@jordaens.eu<br />

03 449 44 30 I Catalogi en livestream: www.jordaens.eu<br />

93

Auction calendar<br />

MAY / JUNE <strong>2023</strong><br />

Belgium<br />

MAY<br />

14/4-2 Bernaerts<br />

Timed Online veiling ONLINE<br />

2 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

3-4 Legia Auctions<br />

Grand Classique HANNUT<br />

4 Monsantic<br />

Kunst en antiek BERGEN<br />

4 Haynault<br />

Numismatique, timbres,<br />

décorations, militaria,<br />

souvenirs historiques UKKEL<br />

5 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

6 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

6-7 DVC Antwerpen<br />

Kunst en antiek (klassieke<br />

veiling) ANTWERPEN<br />

8 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

10 Mosan Liège<br />

Maroquineries de luxe ONLINE<br />

10 Flanders Auction<br />

Kunst en antiek WINGENE<br />

10 Lempertz Brussel<br />

Kunst van Afrika, de Stille<br />

Oceaan en Amerika BRUSSEL<br />

11 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

12 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

13 Campo & Campo<br />

Grafiekveiling<br />

ANTWERPEN<br />

13 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

13 FW-auctions<br />

Kunst en antiek NAMEN<br />

16 Berg van Barmhartigheid<br />

Juwelen BRUSSEL<br />

19 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken<br />

BRUSSEL<br />

20 De Vuyst<br />

Hedendaagse kunst,<br />

moderne en oude meesters<br />

LOKEREN<br />

20 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

22 Uccle Saint Job<br />

Design UKKEL<br />

22 Ventes Elysée<br />

Kunst en antiek<br />

GRIVEGNÉE-LIÈGE<br />

22-23 Galerie Moderne<br />

Kunst en antiek BRUSSEL<br />

22-23 Horta<br />

Kunst en antiek BRUSSEL<br />

23 Ventes Elysée<br />

Burgerveiling GRIVEGNÉE-LIÈGE<br />

23 Campo & Campo<br />

Klassieke kunstveiling<br />

ANTWERPEN<br />

23 Salle de ventes du<br />

Béguinage<br />

Belles successions BRUSSEL<br />

23 Millon Brussel<br />

Brussels auction (Tableaux<br />

etc.) BRUSSEL<br />

23 Berg van Barmhartigheid<br />

Juwelen, muziekinstrumenten<br />

en stripverhalen BRUSSEL<br />

23 Carlo Bonte<br />

Europese, Japanse en<br />

ivoorkunst BRUGGE<br />

23-24 Vanderkindere<br />

Kunst en antiek UKKEL<br />

24 Carlo Bonte<br />

Christopher Dresser: Pioneer<br />

of Modern Design BRUGGE<br />

25 Legros<br />

Kunst en antiek VERVIERS<br />

25 Carlo Bonte<br />

Timed online veiling ONLINE<br />

26 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

27 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

27 Native Auctions<br />

Tribal Art, Modern Art and<br />

20th Century Furniture<br />

BRUSSEL<br />

30 Berg van Barmhartigheid<br />

Juwelen BRUSSEL<br />

JUNE<br />

2 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

2-3 Damien Voglaire<br />

Boeken en klassieke<br />

schilderijen BRUSSEL<br />

3 Berg van Barmhartigheid<br />

Juwelen BRUSSEL<br />

3 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

4 Antenor<br />

Antenor V: Paintings,<br />

Furniture and Works of Art<br />

BRUSSEL<br />

5 Antenor<br />

Juwelen BRUSSEL<br />

5 Bonhams-Cornette<br />

Design des XXe et XXIe<br />

siècles BRUSSEL<br />

5 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

5 Haynault<br />

Tableaux, mobilier et objets<br />

d'art UKKEL<br />

6 Haynault<br />

Bijoux, joailleries &<br />

horlogeries UKKEL<br />

9 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

10 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

12 Bonhams-Cornette<br />

Art Belge & Contemporain<br />

BRUSSEL<br />

12 Amberes<br />

Kunst en antiek ANTWERPEN<br />

The Netherlands<br />

MAY<br />

1 Bouwman & Bouwman<br />

Speelgoedveiling ONLINE<br />

3-17 De Zwaan<br />

Kunst en antiek AMSTERDAM<br />

9-10 Burgersdijk & Niermans<br />

Boeken, prenten, tekeningen,<br />

manuscripten etc. LEIDEN<br />

10-11 De Ruiter<br />

Zilver, munten, juwelen,<br />

horloges, bankbiljetten<br />

KLAASWAAL<br />

12-14 Notarishuis Rotterdam<br />

Design, kunst en antiek<br />

ROTTERDAM<br />

15 Bouwman & Bouwman<br />

Speelgoedveiling ONLINE<br />

23 Venduehuis der Notarissen<br />

Den Haag<br />

Eenmalige eigenaar<br />

verzameling 'Van Katwijk tot<br />

Scheveningen' DEN HAAG<br />

23-26 Bubb Kuyper<br />

Prenten, tekeningen, boeken<br />

etc. HAARLEM<br />

24 Schulman<br />

Bankbiljetten AMSTERDAM<br />

24-25 Venduehuis der<br />

Notarissen Den Haag<br />

Oude meesters, 19e eeuw<br />

& vroeg moderne kunst DEN<br />

HAAG<br />

29 Bouwman & Bouwman<br />

Speelgoedveiling ONLINE<br />

JUNE<br />

5 Ald Fryslan<br />

Chinees en Oosters porselein<br />

ONLINE<br />

5-6 Adams Amsterdam<br />

Auctions<br />

Old Masters, Modern, Post-<br />

War & Contemporary Art<br />

AMSTERDAM<br />

5-7 Medusa Auctions<br />

Kunst en antiek BREDA<br />

6 Zeeuws Veilinghuis<br />

Exclusieve items<br />

MIDDELBURG<br />

6 De Jager<br />

Kunst en antiek GOES<br />

7 Zeeuws Veilinghuis<br />

Aziatica & Indonesian Art<br />

ONLINE<br />

7 De Jager<br />

Juwelen GOES<br />

8 De Jager<br />

Aziatica GOES<br />

12 Zuydwal Veilingen<br />

Schilderijen, bronzen,<br />

Chinees en Japans porselein,<br />

zilver, sieraden en design<br />

HUIZEN<br />

France<br />

MAY<br />

25/4-4 Christies<br />

Art contemporain ONLINE<br />

28/4-4 Artcurial<br />

Hôtel Bauer Palazzo ONLINE<br />

4 Eve<br />

Cadres anciens & modernes<br />

(Drouot) PARIS<br />

4 Thierry de Maigret<br />

Vente caritative : Fondation<br />

Lejeune (Drouot)<br />

PARIS<br />

4 Cannes enchères<br />

Lithographies CANNES<br />

4-10 Sothebys<br />

Irish Art ONLINE<br />

5 Bonhams<br />

Rebel spirits part II: Nonconformist<br />

art from important<br />

European collections<br />

PARIS<br />

5 Beaussant Lefèvre<br />

La dernière demeure du<br />

Maréchal Joffre (Drouot) PARIS<br />

5 Auctie's<br />

Arts du XXe et Arts premiers<br />

(Drouot) PARIS<br />

5 Daguerre<br />

Collections privées - Dessins,<br />

tableaux, mobilier & objets<br />

d'art (Drouot)<br />

PARIS<br />

5 Gros & Delettrez<br />

Bijoux & Montres (Drouot) PARIS<br />

5 Cannes enchères<br />

Art moderne CANNES<br />

6 Cannes enchères<br />

Art contemporain CANNES<br />

7 Azur enchères<br />

Parcours ceramique JUAN-<br />

LES-PINS<br />

9-25 Aguttes<br />

A modern spring ONLINE<br />

10 Ader<br />

Orfèvrerie PARIS<br />

10 Thierry de Maigret<br />

Vente classique : Tableaux,<br />

objets d'art, mobilier, tapis<br />

(Drouot) PARIS<br />

10 Euvrard & Fabre<br />

Livres, tableaux, bijoux,<br />

orfevrerie, bibelots, meubles<br />

(Drouot) PARIS<br />

10 Doutrebente<br />

Vente à l'ancienne sans liste<br />

et sans live (Drouot) PARIS<br />

10 Oger - Blanchet<br />

Vente Bokor PARIS<br />

10 Deburaux<br />

Drouot bijoux (Drouot) PARIS<br />

10 Villanfray Pommery<br />

Vente d'art moderne et<br />

contemporain (Drouot) PARIS<br />

10 Ferri & ass<br />

Livres anciens et modernes -<br />

Autographes (Drouot) PARIS<br />

10 Osenat<br />

Livres & autographes PARIS<br />

11 Bonhams<br />

European Art: Heritage and<br />

Innovation, 1850-1950 PARIS<br />

11 Libert Damien<br />

Vente classique : Tableaux,<br />

objets d'art, mobilier (Drouot)<br />

PARIS<br />

11 Drouot Estimations<br />

Classique (Drouot) PARIS<br />

11 Lucien Paris<br />

Tableaux, dessins, estampes,<br />

objets de vitrine, bijoux NOGENT<br />

11 Piasa<br />

Scandinavian Design PARIS<br />

11-16 Artcurial<br />

Mode & accessoires de luxe<br />

ONLINE<br />

12 Coutau-Bégarie<br />

Noblesse & Royauté - Art<br />

Russe (Drouot) PARIS<br />

12 L'Huillier & ass<br />

Mobilier & objets d'art<br />

(Drouot) PARIS<br />

12 Copages Auction Paris<br />

Bijoux anciens, modernes<br />

et contemporains - Mode<br />

(Drouot) PARIS<br />

94

Auction calendar<br />

MAY / JUNE <strong>2023</strong><br />

12 Giquello & ass<br />

Mobilier et objets d'art<br />

(Drouot) PARIS<br />

12 Ader<br />

Art impressioniste et<br />

moderne (Drouot) PARIS<br />

14 Osenat<br />

Art Russe VERSAILLES<br />

15 Eve<br />

Vente classique : mobilier &<br />

objets d'art (Drouot) PARIS<br />

15 Jean-Marc Delvaux<br />

Tableaux, mobilier, objets<br />

d'art, tapis (Drouot) PARIS<br />

15-17 Aguttes<br />

Collection Randier - Science,<br />

marine & curiosités NEUILLY<br />

16 Sothebys<br />

Jacques Garcia, Intemporel<br />

PARIS<br />

16 Bonhams<br />

Hermès Sale PARIS<br />

16 Ferri & ass<br />

Vente classique (Drouot) PARIS<br />

16 Digard Auction<br />

Art contemporain urbain<br />

(Drouot) PARIS<br />

16 Giquello & ass<br />

Avant Garde (Drouot) PARIS<br />

16 De Baecque & ass<br />

Art populaire (Drouot) PARIS<br />

16 Ader<br />

Art Russe (Drouot) PARIS<br />

16 Artcurial<br />

Limited Edition PARIS<br />

16 Artcurial<br />

Art Déco/Design PARIS<br />

19-22 Osenat<br />

Vente de l'Angélus à Chaillyen-Bière<br />

CHAILLY-EN-BIÈRE<br />

23 Euvrard & Fabre<br />

Bijoux, argenterie, mobilier et<br />

objets d'art (Drouot) PARIS<br />

23 L'Huillier & ass<br />

Bijoux & orfèvreries (Drouot)<br />

PARIS<br />

23 Ader<br />

Arts décoratifs du XVIe au<br />

XIXe siècle (Drouot) PARIS<br />

23 Maison R&C<br />

Bijoux & Montres (Drouot) PARIS<br />

23 Cannes enchères<br />

Bijoux modernes & anciens<br />

CANNES<br />

23-6/6 Christies<br />

Photographies ONLINE<br />

24 Sothebys<br />

Important Design PARIS<br />

24 Bonhams<br />

Jewels PARIS<br />

24 Alde<br />

Livres anciens PARIS<br />

24 Artcurial<br />

Archéologie & Arts d'Orient PARIS<br />

24 Piasa<br />

Jewels Paris - New York PARIS<br />

25 Artcurial<br />

De la collection Marie-Puck<br />

Broodthaers PARIS<br />

25 Bonhams<br />

The Greek Sale PARIS<br />

25 De Baecque & ass<br />

Intérieurs et décoration<br />

(Drouot) PARIS<br />

26 Gros & Delettrez<br />

Bijoux & Montres (Drouot)<br />

PARIS<br />

26 Tessier & Sarrou<br />

Arts décoratifs du XXe siècle<br />

(Drouot) PARIS<br />

27 Osenat<br />

Furniture & works of art<br />

FONTAINEBLEAU<br />

27 Osenat<br />

Mode & luxe FONTAINEBLEAU<br />

30 Ader<br />

Enluminures, livres anciens et<br />

modernes (Drouot) PARIS<br />

31 Nouvelle Etude<br />

Univers classique (Drouot)<br />

PARIS<br />

31 Farrando<br />

Collection Pierre Lecoules<br />

(Drouot) PARIS<br />

31 Eve<br />

Art moderne et<br />

contemporain, tableaux,<br />

mobilier, objets d'art (Drouot)<br />

PARIS<br />

31 Tessier & Sarrou<br />

Bibliothèque de voyage<br />

(Drouot) PARIS<br />

31 Maison R&C<br />

Design (Drouot)<br />

PARIS<br />

31 Tajan<br />

Furniture & works of art<br />

PARIS<br />

JUNE<br />

1 Bonhams<br />

The Male Form PARIS<br />

2 Giquello & ass<br />

Livres anciens et modernes<br />

(Drouot) PARIS<br />

2 L'Huillier & ass<br />

Mobilier & objets d'art<br />

(Drouot) PARIS<br />

2 Crait + Müller<br />

Bijoux, montres & argenterie<br />

(Drouot) PARIS<br />

2 Aguttes<br />

Peintres d'Asie, oeuvres<br />

majeures NEUILLY<br />

3 Coutau-Bégarie<br />

Bande dessinée et illustration<br />

(Drouot) PARIS<br />

4 Osenat<br />

Les intérieurs de Versailles<br />

VERSAILLES<br />

6 Sothebys<br />

Art Contemporain Evening<br />

Auction PARIS<br />

6 Bonhams<br />

Limited editions and<br />

artists'jewellery<br />

PARIS<br />

6 Gros & Delettrez<br />

Hermès vintage (Drouot)<br />

PARIS<br />

6 Ader<br />

Bijoux, montres (Drouot) PARIS<br />

6 Yann Le Mouel<br />

Photographie moderne et<br />

contemporaine (Drouot) PARIS<br />

6 Giquello & ass<br />

Mobilier & objets d'art - Vente<br />

prestige (Drouot) PARIS<br />

6 Tajan<br />

Impressionist & modern art<br />

PARIS<br />

8 Aguttes<br />

Instruments & archets NEUILLY<br />

8 Artcurial<br />

Impressionniste & moderne<br />

PARIS<br />

8 Artcurial<br />

Post-war & contemporain<br />

PARIS<br />

8 Artcurial<br />

Collection Pierre Boulez PARIS<br />

8 Artcurial<br />

Generation 21 by Artcurial<br />

PARIS<br />

8-14 Artcurial<br />

Chanel vintage online ONLINE<br />

9 Gros & Delettrez<br />

Arts d'Asie (Drouot) PARIS<br />

9 Crait + Müller<br />

Art contemporain (Drouot)<br />

PARIS<br />

9 Beaussant Lefèvre<br />

Art impressioniste et<br />

moderne (Drouot) PARIS<br />

9 Ader<br />

Arts décoratifs et sculptures<br />

du Xxe (Drouot) PARIS<br />

9 Ferri & ass<br />

Vente classique (Drouot) PARIS<br />

9 Piasa<br />

Révélations PARIS<br />

9-16 Bonhams<br />

Vietnamese Art ONLINE<br />

9-16 Bonhams<br />

La Modernité Vietnamienne<br />

ONLINE<br />

9-16 Bonhams<br />

Chinese Art ONLINE<br />

17 Artcurial<br />

Design Scandinave PARIS<br />

17 Bonhams<br />

Design PARIS<br />

17 Beaussant Lefèvre<br />

Tableaux, mobilier, objets<br />

d'art (Drouot) PARIS<br />

17 Euvrard & Fabre<br />

Livres, tableaux, bijoux,<br />

orfevrerie, bibelots, meubles<br />

(Drouot) PARIS<br />

17 Douot Estimations<br />

Montres, bijoux, objets de<br />

vitrine & argenterie (Drouot)<br />

PARIS<br />

17 Osenat<br />

Claude Fierin collection PARIS<br />

17 Piasa<br />

De Jacob à Capron : d'une<br />

demeure du Perche PARIS<br />

17-24 Aguttes<br />

Montres de poche ONLINE<br />

18 Boisgirard Antonini<br />

Vente classique<br />

NICE<br />

25 Ader<br />

Estampes anciennes et<br />

modernes (Drouot) PARIS<br />

25 Lucien Paris<br />

Fonds de maisons et à divers<br />

amateurs NOGENT<br />

25-31 Artcurial<br />

Art contemporain Africain<br />

ONLINE<br />

26 Bonhams<br />

Watches PARIS<br />

26 Christies<br />

Design PARIS<br />

26 Thierry de Maigret<br />

Souvenirs historiques et<br />

militaria (Drouot) PARIS<br />

26 Oger - Blanchet<br />

Tableaux, dessins et<br />

sculptures modernes, Art<br />

Nouveau - Art Déco design<br />

(Drouot) PARIS<br />

26 Daguerre<br />

Art moderne - Tableaux,<br />

mobilier, design & arts<br />

décoratifs du XXe (Drouot)<br />

PARIS<br />

1 Ader<br />

Arts d'Afrique, d'Océanie et<br />

d'Asie (Drouot) PARIS<br />

1 Aguttes<br />

Arts d'Asie NEUILLY<br />

1 Alde<br />

Musique et spectacles -<br />

Collection André Tubeuf PARIS<br />

1 Piasa<br />

Japan Spirit, curated by Marie<br />

Kalt PARIS<br />

1-7 Sothebys<br />

Art Contemporain Day<br />

Auction ONLINE<br />

1-8 Artcurial<br />

Bijoux online ONLINE<br />

1-16 Christies<br />

Maîtres Anciens: Peintures -<br />

Sculptures ONLINE<br />

2 Rémy Le Fur & ass<br />

Tableaux modernes et<br />

contemporains (Drouot) PARIS<br />

2 Pescheteau-Badin<br />

Ceramiques anciennes<br />

(Drouot) PARIS<br />

6-7 Piasa<br />

Modern and Contemporary<br />

Art PARIS<br />

6-20 Christies<br />

Art of Asia ONLINE<br />

7 Bonhams<br />

Art de l'Avant-Garde à nos<br />

jours PARIS<br />

7 Alde<br />

Editions originales du XIXe au<br />

XXIe siècle PARIS<br />

7 Artcurial<br />

Art moderne et contemporain<br />

PARIS<br />

7 Tajan<br />

Contemporary art PARIS<br />

7-8 Christies<br />

Art contemporain PARIS<br />

8 Pescheteau-Badin<br />

Vente de bijoux, objets de<br />

vitrine & orfèvrerie (Drouot)<br />

PARIS<br />

8 Ader<br />

Photographies<br />

PARIS<br />

9-21 Christies<br />

Joaillerie Paris ONLINE<br />

United Kingdom<br />

MAY<br />

21/4-4 Sothebys<br />

The Coronation Sale ONLINE<br />

2-11 Bonhams<br />

Discovery Sale Online ONLINE<br />

3-10 Sothebys<br />

The Samurai: Japanese Arms<br />

and Armour ONLINE<br />

3-10 Sothebys<br />

Landscape to City: A<br />

Collection of 20th Century<br />

Japanese Prints Part II ONLINE<br />

5-15 Bonhams<br />

The Art of Craft ONLINE<br />

10-17 Sothebys<br />

A Journey through China's<br />

History. The Dr Wou Kiuan<br />

Collection. Part I ONLINE<br />

95

Auction calendar<br />

MAY / JUNE 223<br />

10-24 Christies<br />

Sculpted by Nature: Fossils,<br />

Minerals and Meteorites<br />

ONLINE<br />

11 Bonhams<br />

Watches and Wristwatches<br />

LONDON<br />

12-19 Sothebys<br />

China/5000 years ONLINE<br />

12-23 Sothebys<br />

Classic Design: furniture,<br />

clocks, silver & ceramics<br />

ONLINE<br />

12-24 Sothebys<br />

Design 17/20: furniture, silver<br />

& ceramics ONLINE<br />

15-16 Bonhams<br />

Asian Art LONDON<br />

16-23 Bonhams<br />

From Dacha to Dance: Folk art<br />

and the Ballets Russes ONLINE<br />

17 Bonhams<br />

Michael Goedhuis: Brush and<br />

Bronze LONDON<br />

17-30 Bonhams<br />

Travel & Exploration Sale<br />

ONLINE<br />

18 Bonhams<br />

Fine Chinese Art LONDON<br />

18 Bonhams<br />

Fine Japanese Art LONDON<br />

18-26 Bonhams<br />

Islamic and Indian Art<br />

ONLINE<br />

19 Phillips<br />

Photographs LONDON<br />

23 Bonhams<br />

Islamic and Indian Art LONDON<br />

23 Bonhams<br />

From Harunobu to Hasui -<br />

Japanese Prints across the<br />

centuries LONDON<br />

24 Bonhams<br />

Antique Arms and Armour<br />

LONDON<br />

24 Bonhams<br />

Rock, Pop & Film LONDON<br />

24 Bonhams<br />

Modern and Contemporary<br />

Middle Eastern Art LONDON<br />

25 Bonhams<br />

Sporting Guns, Rifles and<br />

Vintage Firearms<br />

LONDON<br />

JUNE<br />

2 Bonhams<br />

Prints and Multiples LONDON<br />

2-15 Christies<br />

Jewels online: The London<br />

Edit ONLINE<br />

6 Bonhams<br />

Modern and Contemporary<br />

South Asian Art LONDON<br />

7 Bonhams<br />

India in Art LONDON<br />

7 Bonhams<br />

20th Century Decorative Arts<br />

LONDON<br />

7-8 Phillips<br />

Evening & Day Editions<br />

LONDON<br />

Germany<br />

MAY<br />

2-16 Karl & Faber<br />

Alte <strong>Mei</strong>ster & Kunst des 19.<br />

Jahrhunderts ONLINE<br />

6 Hermann Historica<br />

Kunst & Antiquitäten, Antiken<br />

& Asiatika MÜNCHEN<br />

6-7 Schloss Ahlden<br />

Internationale Kunst und<br />

Antiquitäten AHLDEN<br />

9 Hermann Historica<br />

Antike Waffen und Rüstungen<br />

aus aller Welt MÜNCHEN<br />

10 Hermann Historica<br />

Schusswaffen aus fünf<br />

Jahrhunderten MÜNCHEN<br />

10-22 Van Ham<br />

Kurt Kühn. An unknown<br />

impressionist ONLINE<br />

11 Hermann Historica<br />

Orden und Militaria bis 1918<br />

MÜNCHEN<br />

12 Hermann Historica<br />

Orden und Militaria ab 1918<br />

MÜNCHEN<br />

12-13 Schloss Ahlden<br />

Internationale Kunst und<br />

Antiquitäten<br />

AHLDEN<br />

15 Van Ham<br />

Fine Art KÖLN<br />

16 Van Ham<br />

Fine jewels & watches KÖLN<br />

17 Van Ham<br />

Decorative Art KÖLN<br />

19-20 Dr. Fischer<br />

Kunst, Antiquitäten, Silber &<br />

Schmuck<br />

HEILBRONN<br />

22 Ketterer Kunst<br />

Wertvolle Bücher HAMBURG<br />

23-24 Quittenbaum<br />

Jugendstil - Art Deco<br />

MÜNCHEN<br />

25 Quittenbaum<br />

Joie de vivre MÜNCHEN<br />

25 Karl & Faber<br />

Alte <strong>Mei</strong>ster & Kunst des 19.<br />

Jahrhunderts MÜNCHEN<br />

29-30 Karl & Faber<br />

Moderne & Zeitgenössische<br />

Kunst MÜNCHEN<br />

Fair calendar<br />

MAY / JUNE <strong>2023</strong><br />

Belgium<br />

MAY<br />

1 Zilvermarkt<br />

LAARNE<br />

27-29 Brocante Deulin<br />

DEULIN<br />

Germany<br />

MAY<br />

4-7 ART Karlsruhe<br />

RHEINSTETTEN<br />

Scotland<br />

The Netherlands<br />

MAY<br />

4-7 KunstRAI<br />

AMSTERDAM<br />

12-14 Huntenkunst<br />

ULFT<br />

25-28 May Fair Share Art Fair<br />

AMSTERDAM<br />

10-14 Affordable Art Fair<br />

Hampstead<br />

LONDON<br />

10-14 Photo London<br />

LONDON<br />

12-14 Sussex Art Fair<br />

CHICHESTER<br />

5-7 The Petwork Park Fair<br />

PETWORTH<br />

United States<br />

MAY<br />

12-14 Independent New York<br />

NEW YORK<br />

12-16 TEFAF New York<br />

NEW YORK<br />

18-21 Focus Art Fair New York<br />

LONDON<br />

France<br />

MAY<br />

4-7 BAD+ Art Fair<br />

BORDEAUX<br />

MAY<br />

19-21 Glasgow Contemporary<br />

Art Fair<br />

GLASGOW<br />

Sweden<br />

31-4/6 Amsterdam Art Week<br />

AMSTERDAM<br />

9-11 Het Juweel<br />

DRIEBERGEN<br />

United Kingdom<br />

10-11 Museums + Heritage<br />

Show<br />

LONDON<br />

18-28 Firsts<br />

LONDON<br />

1-25 London Design Biennale<br />

LONDON<br />

19-21 Frieze New York<br />

NEW YORK<br />

19-21 NADA New York<br />

NEW YORK<br />

MAY<br />

MAY<br />

11-14 SUPERMARKET<br />

STOCKHOLM<br />

12-14 Market Art Fair<br />

STOCKHOLM<br />

9-14 The Decorative Antiques<br />

& Textiles Fair<br />

LONDON<br />

9-14 The Decorative Fair<br />

Spring<br />

LONDON<br />

96

collect<br />

Confidential<br />

Service Guaranteed<br />

Benelux<br />

We speak your Language<br />

€ 49,50<br />

voor 9 nummers<br />

of € 25 digitaal<br />

Worldwide Art Shipping,<br />

Packing & Storage,<br />

Picture Hanging<br />

& Sculpture Installation.<br />

CONTACT OUR TEAM FOR A FREE QUOTE<br />

Een jaar lang leesplezier!<br />

www.collectaaa.be<br />

mtecbelgium@mtecfineart.com<br />

+32 (0) 3 765 9051<br />

www.mtecfineart.com<br />

@mtec0<br />

28 &29<br />

M A Y<br />

<strong>2023</strong><br />

MARCEL MARIËN<br />

FONDATION<br />

MARCEL MARIËN<br />

Catalogues raisonnés in voorbereiding<br />

JANE GRAVEROL<br />

RACHEL BAES<br />

Eregast :<br />

Jean-François THIERION (FR/DK)<br />

5300 Andenne<br />

70 internationale keramisten<br />

Tentoonstelling van JF Thierion<br />

Keramisch café + Discussie<br />

Demonstraties + Animaties<br />

Rondleiding door de stad<br />

WWW.CERAMICARTANDENNE.BE<br />

Om uw werken (schilderijen, sculpturen, werken op papier, foto’s)<br />

in het corpus te laten opnemen,<br />

kan u contact met ons opnemen op de hieronder vermelde email adressen.<br />

We zijn ook geïnteresseerd in boeken, documenten en archieven<br />

van en over alle surrealistische kunstenaars die actief waren in <strong>België</strong>.<br />

Onze documentatie is ter beschikking op aanvraag voor wetenschappers<br />

en onderzoekers.<br />

CONTACTS<br />

Marie Godet, projectverantwoordelijke : mariegodet@live.be - +32 499 42 98 51<br />

Fondation Marcel Mariën : info@fondation-marcel-marien.com

Museum calendar<br />

MAY / JUNE <strong>2023</strong><br />

Belgium<br />

ANTWERPEN<br />

M HKA<br />

△ Dora Garcia. Elle a<br />

plusieurs noms<br />

t/m 21-05<br />

MOMU<br />

△ Geometrically Wired<br />

t/m zomer<br />

Museum De Reede<br />

△ Rembrandt. Fotograaf<br />

avant la lettre<br />

t/m 22-05<br />

BINCHE<br />

Musée international<br />

du Carnaval et du<br />

Masque<br />

△ Entrelacs. Textiles<br />

rituels<br />

j. 24-09<br />

BRUSSELS<br />

Atomium<br />

△ View from my window<br />

j. 29-05<br />

BOZAR<br />

△ Swedish Ecstasy : De<br />

Swedenborg à Hilma af<br />

Klint et au-delà<br />

j. 21-05<br />

△ Michel François.<br />

Contre nature<br />

j. 21-07<br />

△ Le baroque à Florence.<br />

La collection de la famille<br />

Haukohl<br />

j. 21-07<br />

Centre Albert<br />

Marinus<br />

△ Unique(s)<br />

j. 09-07<br />

Design Museum<br />

△ Brussels Queer<br />

Graphics<br />

17-05 au 05-11<br />

△ Zephir Busine.<br />

Designer<br />

j. 27-08<br />

Maison d’Erasme<br />

△ Hâte-toi lentement<br />

05-05 au 29-10<br />

Maison de l’histoire<br />

européenne<br />

△ Jeter. Histoire d’une<br />

crise contemporaine<br />

j. 31-01-2024<br />

MIMA<br />

△ Local Heroes<br />

j. 28-05<br />

MRBAB<br />

△ Remedies: For Love’s<br />

S(n)ake! Johan Van<br />

Mullem<br />

j. 23-07<br />

△ Johan Van Mullem. For<br />

Love’s Snake<br />

j. 23-07<br />

Musée Art & Histoire<br />

△ Expéditions d’Egypte<br />

j. 01-10<br />

Musée Horta<br />

△ Victor Horta versus Art<br />

nouveau<br />

j. 08-01-2024<br />

Musée juif de<br />

Belgique<br />

△ 236. Land(es)capes<br />

from the 20th Convoy. Jo<br />

Struyven / Luc Tuymans<br />

j. 14-08<br />

△ Four Sisters : Chantal<br />

Akerman, Marianne<br />

Berenhaut, Sarah Kaliski,<br />

Julia Pirotte<br />

j. au 27-08<br />

Musée Mode &<br />

Dentelle<br />

△ Diane von Fürstenberg<br />

j. 07-01-2024<br />

Musée René Magritte<br />

△ Renée Demeester,<br />

paysages abstraits<br />

j. 03-09<br />

Villa Empain<br />

△ Ornamentum<br />

j. 14-05<br />

△ Family Matters<br />

j. 28-05<br />

WIELS<br />

△ Nuit américaine. Marc<br />

Camille Chaimowicz<br />

j. 13-08<br />

CHARLEROI<br />

Musée de la<br />

Photographie<br />

△ Stephan Gladieu.<br />

Corée du Nord - Brian<br />

McCarty. War-Toys -<br />

Vasco Ascolini. Ciseler<br />

l’ombre<br />

j. 21-05<br />

Musée des Beaux-<br />

Arts<br />

△ Dupuis : La fabrique de<br />

héros. 100 ans de 9e art<br />

au Pays noir<br />

j. 30-07<br />

Musée du Verre<br />

△ Desislava Stoilova et<br />

Rémy Hans. De mémoire<br />

et de forme<br />

j. 10-09<br />

Palais des Beaux-Arts<br />

△ Pierre Debatty<br />

j. 18-06<br />

GENT<br />

Dr. Guislain Museum<br />

△ De Windstoot. Over de<br />

macht van de beperking<br />

t/m 01-10<br />

SMAK<br />

△ Grace Ndiritu. Healing<br />

the Museum<br />

t/m 10-09<br />

△ Haegue Yang: Several<br />

Reenactments<br />

t/m 10-09<br />

HASSELT<br />

C-Mine<br />

△ Enzo Mari<br />

t/m 28-05<br />

HORNU<br />

CID<br />

△ Michele De Lucchi &<br />

ADML Circle<br />

j. 27-08<br />

MAC’s<br />

△ Angel Vergara. Dans<br />

l’instant<br />

j. 08-10<br />

ITTTRE<br />

Musée Marthe Donas<br />

△ Marie-Paul Haar. 50<br />

ans de création<br />

j. 28-05<br />

LA LOUVIÈRE<br />

Keramis<br />

△ Daniel Pontoreau.<br />

Avant le paysage<br />

j. 20-08<br />

LEUVEN<br />

Museum M<br />

△ Leen Voet - Jill Magid<br />

t/m 10-09<br />

LIÈGE<br />

La Boverie<br />

△ Private Views<br />

j. 13-08<br />

Trinkhall Museum<br />

△ Un art de vivre. Michel<br />

Petiniot<br />

j. 05-11<br />

NAMUR<br />

Château de Thozée<br />

△ Hommage à Pan<br />

j. 02-07<br />

Le Delta<br />

△ Brognon Rollin. The<br />

Land and the Unfolded<br />

Map<br />

j. 11-06<br />

OOSTENDE<br />

Mu.ZEE<br />

△ Friends in a field :<br />

conversations with Raoul<br />

De Keyser<br />

t/m 21-05<br />

PUURS-SINT-AMANDS<br />

Emile<br />

Verhaerenmuseum<br />

△ Dirck Braeckman.<br />

Déboires de l’âme<br />

t/m 04-06<br />

SENEFFE<br />

Domaine du Château<br />

de Seneffe<br />

△ Mondes hybrides.<br />

Exposition en plein-air<br />

j. 12-11<br />

Gallery calendar<br />

MAY / JUNE <strong>2023</strong><br />

ANTWERPEN<br />

Annie Gentils Gallery<br />

△ Stefaan Dheedene.<br />

LIMBO<br />

j. 07-05<br />

Coppejans Gallery<br />

△ Hans Lemmen<br />

t/m 14-05<br />

De Zwarte Panter<br />

△ Jan Vanriet.<br />

Sleepwalkers<br />

t/m 25-06<br />

Galerie Micheline<br />

Szwjcer<br />

△ Luciano Fabro<br />

12-05 t/m 15-07<br />

Gnyp Gallery<br />

△ Zachary Armstrong.<br />

Portraits<br />

t/m 15-07<br />

Keteleer Gallery<br />

△ Comon Ground.<br />

Ricardo Breyt & Lois<br />

Weinberger<br />

t/m 06-05<br />

Office Baroque<br />

△ B. Wurtz. You Know,<br />

This Is How He Is<br />

j. 03-06<br />

Rossaert<br />

△ Boris Vian<br />

(1920-1959)<br />

t/m 26-06<br />

Tim Van Laere Gallery<br />

△ Inès Van den Kieboom.<br />

Le Temps des Cerises<br />

j. 20-05<br />

valerie_traan<br />

△ Geert Vanoorlé: série<br />

discrète<br />

t/m 06-05<br />

BEERSEL<br />

LKFF<br />

△ Transmission<br />

t/m 07-05<br />

BORNEM-HINGENE<br />

Den Heeck<br />

△ Yahya Gaber<br />

Youssef<br />

28-05 t/m 07-07<br />

BRUGGE<br />

Adornes Domein<br />

△ It is. Jean De Groote<br />

t/m 09-09<br />

BRUSSELS<br />

Association du<br />

Patrimoine Artistique<br />

△ Victor Van Dyck,<br />

peintre décorateur<br />

1862-1943<br />

25-05 au 01-07<br />

Atelier 34zero<br />

△ Multiphotographs:<br />

jeux américains<br />

j. 04-06<br />

Baronian<br />

△ Ndoye Douts.<br />

Villes Cartonnées<br />

j. 14-05<br />

Belfius Art Gallery<br />

△ Art Beats<br />

j. 24-06<br />

Belgian Gallery<br />

△ Reversing<br />

the Talk. Yves Velter &<br />

Celine Cuvelier<br />

j. 19-05<br />

Box Galerie<br />

△ Bill Steber. Time stood<br />

still<br />

j. 13-05<br />

Caroline Notte<br />

△ Smalto Astratto. Adélie<br />

Ducasse<br />

j. 26-05<br />

Centre d’Art de<br />

Rouge-Cloître<br />

△ André Buzin. Peintre<br />

de la vie sauvage<br />

j. 21-05<br />

Charles Riva<br />

Collection<br />

△ Level<br />

j. 01-07<br />

98

Gallery calendar<br />

MAY / JUNE <strong>2023</strong><br />

CIVA<br />

△ Style Congo. Heritage<br />

& Heresy<br />

j. 03-09<br />

Claes Gallery<br />

△ Life in Dark II. Gopal<br />

Dagnogo<br />

j. 16-06<br />

Contretype<br />

△ Daphné Le Sergent.<br />

Defected Times<br />

j. 27-05<br />

Didier Devillez<br />

△ Bern Wery<br />

j. 20-05<br />

Dvir Gallery<br />

△ Thomas Hirschhorn.<br />

M.E.S.S.S.Y.<br />

j. 01-07<br />

Eleven Steens<br />

△ Mijn Tuin. Mon Jardin.<br />

Laurent Martin<br />

j. 14-05<br />

Esther Verhaeghe Art<br />

Concepts<br />

△ Christine Reifenberger.<br />

Danse de travers<br />

j. 24-05<br />

Fondation A<br />

△ Hans-Peter Feldmann<br />

- 100 Jahre<br />

j. 02-07<br />

Fondation blan<br />

△ Stephan Balleux.<br />

Artificialia<br />

j. 01-07<br />

Fondation CAB<br />

△ André Cadere.<br />

Expanding Art<br />

j. 15-07<br />

Galerie Eric Mouchet<br />

△ Ta’me Sib’. Kubra<br />

Khademi<br />

j. 15-07<br />

Galerie Faider<br />

△ Caroline Bia. Vibrance<br />

j. 03-06<br />

Galerie La Forest<br />

Divonne<br />

△ Guy de Malherbe<br />

11-05 au 24-06<br />

Galerie Nathalie<br />

Obadia<br />

△ Laura Henno<br />

j. 06-05<br />

Galerie Renaud Riley<br />

△ Sismique des objets.<br />

Jean-Luc Moerman<br />

& Jean-Marc De<br />

Pelsemaeker<br />

j. 20-05<br />

Gallery Sofie Van den<br />

Bussche<br />

△ L’Endscape. Yves<br />

Beaumont & dominiq. V.<br />

D. wall<br />

j. 21-05<br />

Hangar<br />

△ Replica Falsifica.<br />

Paul D’Haese<br />

j. 08-07<br />

△ Melting Islands -<br />

Paul D’Haese : Replica<br />

Falsifica<br />

j. 08-07<br />

△ Echoes of tomorrow<br />

j. 10-06<br />

Huberty & Breyne<br />

△ Milan Jespers.<br />

Cénotaphes<br />

26-05 au 17-06<br />

△ Philippe Geluck.<br />

Le Chat au<br />

Châtelain<br />

j. 13-05<br />

iMAL<br />

△ Christa Sommerer &<br />

Laurent<br />

Mignonneau<br />

j. 24-09<br />

In-Gate Gallery<br />

△ Marie Theres<br />

Madani<br />

j. 27-05<br />

Irène Laub<br />

△ Ecologies<br />

intimes<br />

j. 06-05<br />

ISELP<br />

△ Là où je me terre<br />

j. 01-07<br />

Jan Mot<br />

△ Robert Filliou. Funny<br />

Bones<br />

13-05 au 08-07<br />

La Centrale<br />

△ Mehdi-Georges<br />

Lahlou & Candice Breitz<br />

- EXTRA<br />

j. 17-09<br />

La Patinoire Royale<br />

△ Young Belgium.<br />

Jeune scène belge<br />

contemporaine.<br />

Fiction(s) - opus 2<br />

j. 13-05<br />

△ Claire Trotignon. Italian<br />

Ice cream in the wind<br />

j. 27-05<br />

La Verrière<br />

△ Anne Marie Laureys.<br />

Bise<br />

17-05 au 29-07<br />

Le Botanique.<br />

Museum<br />

△ Les Marcel, Collection<br />

R. Patt<br />

25-05 au 30-07<br />

Lempertz<br />

△ Polynesian Art<br />

25-05 au 30-06<br />

Maison des Arts<br />

△ Sub terra<br />

j. 14-05<br />

Maruani Mercier<br />

△ Esiri Erheriene-Essi.<br />

Mother Tongue<br />

j. 27-05<br />

Mathilde<br />

Hatzenberger<br />

△ Olivia Barisano. De la<br />

poussière à l’or<br />

j. 27-05<br />

Mhaata<br />

△ Roman Minin<br />

j. 07-05<br />

Michèle Schoonjans<br />

Gallery<br />

△ Luis Guzman<br />

14-05 au 01-07<br />

Modesti Perdriolle<br />

△ T. Venkanna. Looking<br />

for Peace<br />

j. 10-06<br />

Nino Mier Gallery<br />

△ Stephanie Temma Hier<br />

- Bendix Harms<br />

j. 13-05<br />

Nosbaum Reding<br />

△ Trois à part. Jan Voss,<br />

Sophie Ullrich, Sophie<br />

Kitching<br />

j. 13-05<br />

Odradek XL<br />

△ Grand format<br />

j. 01-07<br />

OHME<br />

△ Tell all the truth but tell<br />

it slant<br />

26-05 au 09-07<br />

OV Project<br />

△ Contemplation:<br />

Markus Döbeli >< Indian<br />

Ritual Celebration<br />

j. 01-07<br />

Parc Royal<br />

△ Le Chat déambule à<br />

Bruxelles !<br />

j. 30-06<br />

Pierre Marie<br />

Giraud<br />

△ Joseph Dirand<br />

j. 20-05<br />

Rodolphe Janssen<br />

△ Dan McCarthy - Alice<br />

Tippit<br />

j. 20-05<br />

Saint-Martin<br />

Bookshop<br />

△ Ambiguities/<br />

Affirmations<br />

j. 13-05<br />

Sorry we’re Closed<br />

△ Playtime. Kristof Santy<br />

j. 20-05<br />

Stems Gallery<br />

△ Olivier Souffrant.<br />

Hitting the Apex<br />

j. 27-05<br />

Super Dakota<br />

△ John Divola. The<br />

Landscape and Things in<br />

the Way<br />

j. 13-05<br />

The Merode<br />

△ Elzéard Bouffier<br />

j. 15-07<br />

The Palm Beach<br />

△ April’s Spells<br />

j. 27-05<br />

Vanderborght<br />

△ Peter Lindbergh.<br />

Untold Stories<br />

j.14-05<br />

Visual Gallery<br />

△ Reliefs. Mirages<br />

04 au 31-05<br />

Xavier Hufkens<br />

△ Roni Horn. Recent<br />

Drawings<br />

j. 06-05<br />

Zedes Art Gallery<br />

△ Jean-Pierre Müller.<br />

Sspeechless<br />

j. 06-05<br />

CHARLEROI<br />

Galerie Cerami<br />

△ Iris Hutegger. Vers le<br />

milieu du jour<br />

j. 17-06<br />

DURBUY<br />

Galerie B<br />

△ Just for Today I Will Be<br />

Unafraid. Sasha Drutskoy<br />

j. 14-05<br />

FLÉMALLE<br />

La Châtaigneraie<br />

△ Prix Georges Collignon<br />

j. 14-05<br />

GENT<br />

Atelier Ecru<br />

△ In my garden - Jojo<br />

Corvaïa. The Things I<br />

tell you<br />

t/m 07-05<br />

Settantotto Galerie<br />

△ Floris Boccanegra -<br />

Always on the Run<br />

07-05 t/m 28-05<br />

HASSELT<br />

Z33<br />

△ Healing water<br />

t/m 20-08<br />

△ River of Ribirth<br />

t/m 27-08<br />

JAMBES<br />

Galerie Detour<br />

△ Emmanuel Dundic.<br />

Travaux assez récents<br />

j. 06-05<br />

KNOKKE-HEIST<br />

CC Scharpoord<br />

△ Rankin: The Dazed<br />

Decades<br />

t/m 11-06<br />

Lukasz Majewski<br />

Gallery<br />

△ Olga Morano<br />

t/m 15-07<br />

QG Gallery<br />

△ François Ristori<br />

t/m 14-05<br />

Stephane Simoens<br />

△ Johan Nobell. Past -<br />

Present<br />

j. 15-05<br />

LA LOUVIÈRE<br />

Centre Daily Bul & Cie<br />

△ Pol Bury. La main à<br />

plume<br />

j. 14-05<br />

LIÈGE<br />

Galerie Christine<br />

Colon<br />

△ Flo Arnold et Jean-<br />

Pierre Ruel<br />

j. 07-05<br />

Les Chiroux<br />

△ 2 strong for 2 long<br />

j. 13-05<br />

Liège Guillemins<br />

△ Extra Muros<br />

j. 01-10<br />

Nadja Vilenne<br />

△ Le Monde est Rond<br />

j. 04-06<br />

LOUVAIN-LA-NEUVE<br />

Espace 001<br />

△ Justine Van Impe<br />

14-05 au 11-06<br />

MECHELEN<br />

Kazerne Dossin<br />

△ Homosexuels et<br />

lesbiennes dans l’Europe<br />

nazie<br />

t/m 10-12<br />

MONS<br />

L’Atelier des Capucins<br />

△ Jeux de Mains<br />

j. 14-05<br />

TOURNAI<br />

TAMAT<br />

△ L’animal dans l’art<br />

j. 10-09<br />

WIJNEGEM<br />

Axel Vervoordt<br />

△ Bosco Sodi. Spheres<br />

and Sack Paintings<br />

t/m 15-07<br />

ZAVENTEM<br />

Maruani Mercier. The<br />

Warehouse<br />

△ Tales for a Stranger<br />

25-05 t/m 01-07<br />

99

Koninklijke Belgisch – Luxemburgse<br />

kamer van veilingzalen<br />

Veilingmeesters-Taxateurs, Makelaars en Deskundigen V.z.w. Opgericht In 1936<br />

Louizalaan 500, 1000 Brussel<br />

Tel. 0475-62 71 85<br />

Fax 02-741 60 70<br />

www.auctions-in-belgium.be<br />

info@auctions-in-belgium.be<br />

Uittreksel ledenlijst (Volledige lijst gratis verkrijgbaar op secretariaat hierboven)<br />

ANTWERPEN 2000<br />

Amberes b.v.b.a<br />

(Dir. Rik Dupain - Marc<br />

Royer)<br />

Terninckstraat 6-8-10<br />

T.03/226.99.69 -<br />

F.03/227.03.89<br />

www.amberes.be.<br />

Gecatalogeerde kunstveilingen,<br />

schattingen voor nalatenschappen<br />

en verzekering.<br />

Geïllustreerde catalogus.<br />

Wekelijkse burgerveilingen.<br />

Meer dan 35.000 loten<br />

toegewezen per jaar<br />

Bernaerts Kunstveilingen<br />

(Dir. Ch. & P. Bernaerts)<br />

Verlatstraat 16-22<br />

T.03/248.19.21<br />

info@bernaerts.be<br />

www.bernaerts.be<br />

LIVE & ONLINE VEILINGEN<br />

Oude, Romantische &<br />

Moderne Meesters.<br />

Antiek, Toegepaste kunsten,<br />

Design, Werk op papier.<br />

Expertises voor verdeling en<br />

verzekering<br />

Campo & Campo<br />

(Dir. Guy Campo)<br />

Grote Steenweg 19-21 - 2600<br />

Berchem<br />

T.03/218.47.77<br />

F.03/218.53.63<br />

guy@campocampo.be<br />

www.campocampo.be - 5<br />

Gecatalogeerde kunst- en<br />

antiekveilingen - schilderijen<br />

- grafiek - beeldhouwkunstmeubelen<br />

- porselein - zilverwerk<br />

- tapijten - wijnen<br />

e.a.<br />

DVC<br />

(Dir. D. Van Cappel)<br />

Ellermanstraat 36-38 - 2060<br />

Antwerpen<br />

T.03/232.36.64<br />

F.03/234.22.14<br />

Gecatalogiseerde kunst- en<br />

antiekveilingen schattingen<br />

en expertises van nalatenschappen<br />

en verzekeringen<br />

e-mail: dvc@dvc.be<br />

www.dvc.be<br />

Jordaens N.V.<br />

Drabstraat 74 - 2640 Mortsel<br />

T.03/449.44.30<br />

e-mail: info@jordaens.eu<br />

www.jordaens.eu<br />

Openbare verkopingen van<br />

kunst, antiek, juwelen, wijn,<br />

collecties en inboedels.<br />

Taxatie voor verdeling en<br />

verzekering<br />

BRUGGE 8000<br />

Carlo Bonte Auctions<br />

Kardinaal Mercierstraat 20,<br />

8000 Brugge<br />

www.carlobonte.be<br />

info@carlobonte.be<br />

T. 050 33 23 55<br />

Internationale ONLINE<br />

Kunst- en Antiekveilingen.<br />

Asian Art, Western Art,<br />

Antiques, Design. Advies bij<br />

verkoop - expertise - schattingen<br />

Van de Wiele Auctions<br />

Groeninge 34<br />

T.050 49 07 69<br />

auctions.vandewiele@proximus.be<br />

www.marcvandewiele.com<br />

Zeldzame drukken en handschriften,<br />

oude kaarten, atlassen,<br />

grafiek en schilderijen.<br />

Schattingen voor verzekeringen<br />

en nalatenschap.<br />

BRUSSEL 1000<br />

Arenberg Auctions<br />

(dir. Johan Devroe § Henri<br />

Godts)<br />

Wolstraat 19 bus 2 - 1000<br />

Brussel<br />

T. 02-5441055<br />

info@arenbergauctions.com<br />

www.arenbergauctions.com<br />

Veilingen van zeldzame<br />

atlassen, boeken, prenten<br />

en tekeningen. Ook gehele<br />

bibliotheken, archieven en<br />

zeldzame manuscripten.<br />

Salle de Ventes du<br />

Beguinage s.p.r.l.<br />

(Olivier Bolens - David Libotte)<br />

Rue Haute 161 (1000)<br />

T.02/218.17.42<br />

0475/87.06.77<br />

F.02/218.86.50<br />

www.salledeventesdubeguinage.be<br />

s.v.b@hotmail.be<br />

Online via Drouot digital<br />

Haynault Kunstveilingen<br />

(dir. Rodolphe de<br />

Maleingreau d’Hembise)<br />

Stallestraat 9 - 1180 Brussel<br />

T.02/842.42.43<br />

www.haynault.be<br />

info@haynault.be<br />

Negen gespecialiseerde veilingen<br />

per jaar: juwelen, goud<br />

en zilverwerk (3x); munten<br />

penningen, verzamelingen<br />

en historische souvenirs (2x);<br />

schilderijen, kuntwerken uit<br />

Europa en Azië (4x)<br />

Lempertz 1798<br />

(dir. Henri Moretus Plantijn)<br />

Grote Hertstraat 6, 1000<br />

Brussel / Rue du Grand Cerf<br />

6, 1000 Bruxelles<br />

T. 02 514 05 86<br />

F. 02 511 48 24<br />

brussel@lempertz.com<br />

www.lempertz.com<br />

Schattingen en expertises<br />

van maandag tot vrijdag<br />

van 9:00 – 13:00 uur en van<br />

14:00 uur -17:00 uur.<br />

Hôtel de Ventes Horta<br />

(Dir. Dominique de Villegas)<br />

70/74 Avenue de<br />

Roodebeek (1030)<br />

T.02/741.60.60<br />

F.02/741.60.70<br />

www.horta.be<br />

info@horta.be<br />

‘Ventes mensuelles cataloguées<br />

d’antiquitées, oeuvres<br />

d’art, bijoux et vins’<br />

Brussels Art Auctions<br />

Dir. Ph Serck & Is. Maenaut<br />

Rue Ernest Allardstraat 7-9 /<br />

Sablon - Zavel (1000).<br />

F. 02/503.62.10<br />

www.ba-auctions.com<br />

info@ba-auctions.com<br />

T.02/511.53.24<br />

Vente d’art et antiquités.<br />

Spécialiste en art Belge classique<br />

et moderne<br />

Galerie Moderne<br />

(Dir. David & Jérôme Devadder)<br />

Rue du Parnasse 3 (1050) -<br />

T.02/511.54.15 - F.02/511.99.40<br />

www.galeriemoderne.be -<br />

info@galeriemoderne.be<br />

11 Ventes mensuelles cataloguées<br />

GENT 9000<br />

DVC<br />

(Dir. D. Van Cappel)<br />

Zandlopersstraat 10 - 9030<br />

Mariakerke<br />

T.09/224.14.40<br />

F.09/225.04.14<br />

e-mail: dvc@dvc.be -<br />

www.dvc.be<br />

Gecatalogiseerde Kunst- en<br />

Antiekveilingen<br />

Schattingen en expertises<br />

voor nalatenschappen en<br />

verzekeringen<br />

Galerie en Veilingzaal<br />

Pictura b.v.b.a.<br />

Brusselsesteenweg 656<br />

9050 Gentbrugge<br />

T.0475/74.49.25<br />

henk.vervondel@telenet.be<br />

www.pictura.be<br />

Loeckx<br />

auctioneers Belgium<br />

(Dir. Cécile La Pipe,<br />

Peter en Natan Loeckx)<br />

Ingelandgat 4<br />

T.09/223.37.93<br />

F.09/233.76.71<br />

www.loeckx.be<br />

info@loeckx.be<br />

International art & antiques<br />

auctions. Expertises<br />

LIEGE 4000<br />

Hôtel des Ventes Elysée<br />

(Dir. Fairon)<br />

Boulevard Cuivre et Zinc 28<br />

T.04/221.09.09<br />

F. 04/221.15.05<br />

www.ventes-elysee.be<br />

info@ventes-elysee.be<br />

Ventes publiques mensuelles<br />

d’antiquités et objets<br />

d’art, Vintage, Maroquinerie,<br />

Bijoux. Expertises et accueil<br />

du lundi au vendredi de<br />

9h00 à 12h00 et de 13h00 à<br />

17h00. Fermé le mercredi<br />

Légia – Auction<br />

(Dir. Bruno de Wasseige<br />

& Vincent de Lange)<br />

Rue de Cras-Avernas, 12<br />

4280 Hannut<br />

Tél. : 019/63.55.59<br />

0495/87.99.01 - 0475/27.73.87<br />

www.legia-auction.com contact@legia-auction.com<br />

Ventes publiques d’Arts et<br />

d’Antiquités, tapis, mobiliers,<br />

bijoux, tableaux, Art d’Asie,…<br />

Expertises gratuites sur rendez-vous.<br />

Librairie LHomme<br />

(Dir. David Lhomme)<br />

Rue des Carmes 9<br />

T.04/223.24.63<br />

F.04/222.24.19<br />

www.michel-lhomme.com<br />

librairie@michel-lhomme.com<br />

Livres anciens et modernes<br />

de qualité - Gravures -<br />

Tableaux - Curiosités<br />

Hôtel des Ventes Mosan<br />

(Dir. Maxence Nagant de<br />

Deuxchaisnes)<br />

Rue du Nord belge 9 (4020)<br />

T.04/344.91.70 - F.04/341.39.19<br />

www.hvm.be - Expertises<br />

gratuites tous les vendredi<br />

de 9h à 12h30 et de 14h à 18h<br />

LOKEREN 9160<br />

De Vuyst<br />

(Dir. Guy De Vuyst &<br />

Pascale Philips)<br />

Kerkstraat 22-54, 9160<br />

Lokeren<br />

T.09/348.54.40<br />

F.09/348.92.18<br />

www.de-vuyst.com<br />

info@de-vuyst.com<br />

Internationale Kunstveilingen<br />

en Tentoonstellingen van<br />

17de eeuw tot hedendaagse<br />

kunst.<br />

Schattingen en expertises<br />

van nalatenschappen en verzekeringen<br />

MONS - MAISIERES 7020<br />

Monsantic<br />

(Dir: Daniel Otten)<br />

Rue Grande 193b,<br />

7020 Maisières (Mons)<br />

T.065/73.94.00<br />

F.065/73.94.09<br />

otten@monsantic.com<br />

www.monsantic.com<br />

Ventes publiques cataloguées<br />

Expertises le<br />

mercredi, le samedi ou sur<br />

rendez vous - déplacement<br />

gratuit à domicile<br />

NAMUR 5000<br />

Salle de Ventes ROPS<br />

(Dir. B. de Sauvage)<br />

Avenue d’Ecolys 2, 5020<br />

Suarlée (Namur)<br />

T.081/74.99.88<br />

F.081/74.99.86<br />

www.rops.be /<br />

www.rops-online.be<br />

Ventes publiques mensuelles<br />

d’antiquités et ventes bourgeoises.<br />

Expertises gratuites<br />

à domicile sur rendez-vous<br />

ou à la salle tous les jours<br />

de 9h à 12h, sauf les lundis<br />

et jeudis<br />

VERVIERS 4800<br />

Hôtel des Ventes Legros<br />

(Dir. Benoît Legros)<br />

Rue Peltzer de Clermont 41<br />

4800 Verviers<br />

T. 087/33.01.00 - F.087.30.19.00<br />

www.venteslegros.com<br />

benoit.legros@euronet.be.<br />

Ventes régulières d’antiquités<br />

et objets d’art<br />

100

Aanbevolen<br />

adressen<br />

Zoekers<br />

Verzekeringen<br />

INVICTA ART INSURANCE<br />

‘Verzekeren ten dienste van de kunst’<br />

Eeckman Jean-Pierre & Eeckman<br />

Isabelle<br />

67-69 Bd.Reyerslaan – 1030 Brussel<br />

Tel : 02/735 55 92 - Fax: 02/734 92 30<br />

Eeckman.jpe@portima.be,<br />

Eeckman.ie@portima.be<br />

invicta.belgium@portima.be<br />

Musea – Privé coll. —Tentoonstellingen<br />

– Particuliere en beroepsstichtingen–<br />

verblijven – Transport<br />

www.invicta-art.com<br />

Restauratie<br />

METAALRESTAURATIE<br />

Restauratie van antieke metalen<br />

objecten, fototoestellen, projectoren,<br />

microscopen, automaten,…<br />

Specialisatie : klokken en horloges.<br />

Aanmaak van presentatiesystemen<br />

Geert Schumeth, GeertSchumeth@<br />

hotmail.com<br />

www.metaalrestauratie.com<br />

RESTAURATIEATELIER TEMPERA<br />

Tempera bvba, Aalst - Aurel<br />

Uytterhaegen & zoon<br />

Restauratie van schilderijen op doek en<br />

paneel en gepolychromeerde beelden.<br />

Voor vrijblijvende deskundige beoordeling:<br />

tempera@telenet.be of 0494<br />

47 60 32<br />

www.temperarestauratie.be<br />

Inlijstingen<br />

VAN THIENEN CVBA<br />

Aanbeeldstraat 28, 1210 Brussel<br />

T. 02 230 27 16<br />

Artisanale productie van moderne,<br />

hedendaagse en oude kaders. Meer<br />

dan 600 modellen, gemaakt met<br />

de hand. Restauratie van oude en<br />

moderne kaders. Bladgoudvergulden.<br />

Uniek model op bestelling.<br />

www.van-thienen.be<br />

Art Handling<br />

ART ON THE MOVE<br />

Henri-Joseph Genessestraat 1, 1070<br />

BrusselTél. : 02 333 2411<br />

georges.merz@art-onthemove.be &<br />

stephane.merz@art-onthemove.be<br />

Gespecialiseerde en inclusieve dienstverlening:<br />

voor, gedurende en na<br />

het transport. Ophangen/hangen,<br />

bescherming & verpakking, beveiligde<br />

opslag, verzekering, nationaal &<br />

internationaal transport/verzending,<br />

douaneformaliteiten, enz...<br />

www.art-onthemove.be<br />

Zolderopruiming<br />

BROCANTE -<br />

ZOLDEROPRUIMING<br />

Snuisterijen en leuke voorwerpen<br />

voor brocante gezocht. Prijs samen<br />

overeen te komen.<br />

Huis volledig leegmaken is ook<br />

mogelijk.<br />

Evrard de Villenfagne:<br />

evrard@haveso.be - 0032 476 410 916.<br />

Museum<br />

MEM - MUSEUM VAN EROTIEK<br />

EN MYTHOLOGIE<br />

Dit museum in een mooi huis van<br />

de Zavel geeft een historisch overzicht<br />

van de erotische kunst in de<br />

loop der tijden sinds de oudheid tot<br />

hedendaags. Deze private collectie,<br />

één van de mooiste van Europa,<br />

toont zeldzame voorwerpen van allerlei<br />

aard : ivoren, schilderijen, skulpturen,<br />

griekse en romeinse antikwiteiten,<br />

japanse etsen, tekeningen ,<br />

litho’s, werken van Belgische artiesten<br />

en andere curiosa.<br />

Sint-Annastraat, 32 (Zavel)<br />

1000 Brussel<br />

T: +32(0)2/514.03.53<br />

E-Mail : info@m-e-m.be<br />

www.m-e-m.be<br />

Aangeboden<br />

Origineel kunstalbum –<br />

Paardenrassen – uitgegeven in 1898<br />

Zutphen Nl .41 afbeeldingen van Otto<br />

Eerelman ( 48 x 62 cm ). Chromolithographie<br />

van J.L.Goffart. Met<br />

beschrijving door E.A.L. Quadekker.<br />

Info 32 496 055066<br />

Particulier verkoopt drukgrafiek van:<br />

C.andriessen/ Kraguluy/ Cuixart<br />

/ Wittevrongel/ P.Van Gysegem/<br />

Marchoul/ L.Collet/ P.Caille/<br />

Lismonde/ J.P.Point/ L.Van Malderen/<br />

Baeyens/ E.Hoorne/ P.Mara/ e.v.a. Info:<br />

02/4283260<br />

Gezocht kunstwerken van Geo<br />

Sempels. Kunstschilder geboren<br />

in 1926 te Lubbeek en overleden in<br />

Vilvoorde op 25.08.1990. Naar aanleiding<br />

van de 100ste verjaardag van<br />

de geboortedag van deze Belgische<br />

abstracte kunstenaar zal in 2026 een<br />

retrospectieve tentoonstelling worden<br />

georganiseerd. Ten behoeve van<br />

deze overzichtstentoonstelling zijn we<br />

op zoek naar kunstliefhebbers, verzamelaars,<br />

kunstgalerijen en musea<br />

die bereid zijn hun kunstwerken<br />

tijdelijk in bruikleen te geven.We zijn<br />

meer bepaald op zoek naar werken uit<br />

de beginperiode van GEO SEMPELS,<br />

de jaren ’50, ’60, ’70 en ’80. Ook foto’s,<br />

publicaties of teksten, brieven of verhalen<br />

van of over deze kunstenaar zijn<br />

welkom. Bent u geïnteresseerd om<br />

hieraan mee te werken neem dan vrijblijvend<br />

contact op via<br />

info@geosempels.com<br />

Gezocht<br />

Gezocht: Werken (schilderijen, tekeningen)<br />

en gegevens (krantenartikels,<br />

brieven, foto’s, ...) over het leven van<br />

de Belgische schilder Albert Dupuis<br />

(1923-2010) voor een tentoonstelling<br />

en catalogus in het Charlier Museum.<br />

Contact: Michèle Schoonjans van de<br />

stichting F.A.D. gsm: 0478 71 62 96 of<br />

michele@micheleschoonjans.be of<br />

mailto:fondation.albert.dupuis.2010@<br />

gmail.com<br />

VOORAANSTAANDE Vooraanstaande kunstgallerij<br />

KUNSTGALERIE<br />

op toplocatie aan toplocatie de Belgische kust<br />

op toplocatie aan de Belgische kust<br />

zoekt meewerkende vennoot of overnemer<br />

Bij interesse, graag reactie via de redactie van <strong>COLLECT</strong><br />

Bij interesse, graag reactie els.bracke@ips.be via de redactie van Collect<br />

De Musea van de Stad Luik wijden<br />

binnenkort een tentoonstelling aan<br />

de schilder Marguerite RADOUX (Luik<br />

1873 - Parijs 1943). Opgeleid aan de<br />

Academie van Luik, in Frankrijk vanaf<br />

1910, heeft zij vele portretten op haar<br />

naam staan, vaak van (elegante) vrouwen,<br />

musici, leden van haar familie en<br />

vrienden, die zij weergeeft in olieverf,<br />

in donkere tinten of, omgekeerd, op<br />

zeer geraffineerde en minimalistische<br />

wijze in pastel. Zij blinkt uit in de weergave<br />

van het clair-obscur en het kleuren<br />

lichtspel van alledaagse taferelen<br />

in ter plekke geschetste “tableautins”,<br />

landschappen en stillevens. Haar stijl<br />

kan worden omschreven als post-impressionistisch,<br />

evoluerend naar<br />

fauvisme. Ze tekent meestal “Marg.<br />

Radoux”, soms MR of MRO. Contact:<br />

info@MargueriteRadoux.art of Sophie<br />

Wittemans, curator van de tentoonstelling,<br />

op 0479 91 11 28, margueriteradoux.org.<br />

Ik zoek over CERAMIQUE DE<br />

BRUXELLES alle mogelijke documenten,<br />

dwz : catalogus, reclamefolder,<br />

briefpapier, foto’s van gebouwen, ... De<br />

firma werd gesticht in 1921 en opgedoekt<br />

in 1950. Het oorspronkelijke<br />

adres was de Antwerpsesteenweg<br />

330, daarna Dobbelenbergstraat 27 en<br />

Slachthuislaan 27 in Brussel.<br />

De stichtingsakte vermeldt o.a.<br />

Fernand Thon, céramiste en Marcel<br />

de Vinck. Daarna Alfons Smeets als<br />

bedrijfsleider. Ik wil een geschiedenis<br />

- memorandum over deze Brusselse<br />

firma schrijven. Contact: Pierre DEWIL,<br />

François Rigasquare 51, 1030 Brussel,<br />

tel 0479/60.92.35, dewilpierre@gmail.<br />

com<br />

De Ecole d’Art in Waterloo zoekt<br />

voor de afdeling restauratie oude<br />

schilderijen (16e, 17e en 18e eeuw),<br />

beschadigd of in slechte staat (gaatjes,<br />

verfschilfers of -spaanders, slijtage,<br />

scheuren, kreuken in het doek of<br />

op het paneel). tel. 0472308106 of<br />

0491932094<br />

Om een catalogue raisonné samen te<br />

stellen van kunstschilder Ward Lernout<br />

(Tervuren) zijn we op zoek naar al zijn<br />

gesigneerde schilderijen en tekeningen.<br />

Graag hadden we via deze weg<br />

een oproep gedaan aan personen die<br />

in het bezit zijn van werken van Ward<br />

Lernout. Privacy wordt gegarandeerd.<br />

We hebben een afbeelding nodig (met<br />

GSM is ok) en bijkomend volgende<br />

informatie: titel, jaartal en afmetingen<br />

(zonder kader). Deze info kan<br />

doorgestuurd worden naar volgend<br />

emailadres: tille.lernout@telenet.be.<br />

Dit bericht is ook te lezen op de FB<br />

pagina: Ward Lernout kunstschilder.’<br />

101

Fine Art<br />

Fine Jewels<br />

Watches<br />

Decorative Art<br />

Sale: 15–17 May <strong>2023</strong><br />

Preview: 11–14 May <strong>2023</strong><br />

ANTHONY CLAESZ II<br />

(1607 – 1649)<br />

Vase of flowers with insects and a snail<br />

Oil on panel | 49.5 x 36.5 cm<br />

Estimate: € 40,000 – 60,000<br />

Free Catalogues | Online Catalogues | Dates: www.van-ham.com<br />

Representative Netherlands /Belgium | Dr. Petra Versteegh-Kühner | Sterrenlaan 6 | B-3621 Rekem<br />

Tel. +32 89 7160 04 | Mobile +31 620 402187 | p.versteegh@van-ham.com

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2025 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!