Roots editie 6 - 2023 - Inkijkexemplaar

+ Een leven lang in de ban van roggelelies
JUNI 2023
• MIDDEN IN DE NATUUR •
Boommarters
op huisbezoek
Wandelen
Grootse uitzichten in
Zuid-Limburgs Heuvelland
Jaar van de
scholekster
Alles uit de kast voor
de ‘bonte piet’
Operatie
peperboompje
Op de bres voor
100 zeldzame planten
Bidsprinkhaan
meldt zich in Nederland
Speuren naar
de blauwborst
in Waverhoek
BOOMKIKKERS
FOTOGENIEKE HERRIEMAKERS

Geluk
Dat woorden een grote impact kunnen hebben,
weet ik uit ervaring. Twee voorbeelden. Het
eerste is van lezeres Helen, die een tijdje terug in
een mail schreef: “Roots is een blad waar ik mijn
hart aan op kan halen. Ik word er wat gelukkiger
van.” Voor die woorden ben ik haar eeuwig
dankbaar. Want soms twijfel ik over het maatschappelijke
nut van mijn werk, maar na het
lezen van die woorden is mijn twijfel volledig
verdwenen. Dus dank Helen!
Andere woorden die nagalmen zijn die van een
dierbare vriendin die heeft besloten om nooit
meer in een vliegtuig te stappen. Niet vanwege
vliegangst, maar omdat de wereld er slechter van
wordt. In mijn ogen is het een prachtig streven,
maar zelf word ik er wat ongelukkig van. Het
idee dat je niet meer naar de natuurbestemmingen
kunt reizen die buiten het bereik van trein,
boot of auto liggen… Daar hebben vriendin en
ik hele gesprekken over gehad en de uitkomst
is dat ik het woordje ‘nooit’ heb ingeruild voor
‘heel soms’.
Globetrotter Floortje Dessing spreekt in haar
nieuwste boek Heimwee moet je koesteren
over ‘vliegbewustzijn’ in plaats van over ‘vliegschaamte’;
omdat toerisme zo veel kan brengen,
niet alleen voor de reiziger, maar ook voor de
mensen en/of de natuur op de te bezoeken plek.
Over duurzaam reizen en wel of niet vliegen
gaat ook De Kwestie op pagina 68. Voor de een
zit het geluk in een avontuur op een ander
continent, voor de ander in een wandelvakantie
binnen Europa. Of in het lezen van Roots!
16 Wandelen rond Wijlre
78 Op zoek naar de blauwborst
Caroline Vogel,
hoofdredacteur
caroline.vogel@roularta.nl
facebook.com/rootsmag
twitter.com/rootsnl
instagram.com/rootsnl
nl.pinterest.com/rootsmagazinenl
rootsmagazine.nl/podcast
Kijk voor het laatste
natuurnieuws, nog meer
lezersfoto’s en wandelen
fotografietips op
rootsmagazine.nl.
4 JUNI
38 In de ban van de roggelelie

Operatie Peperboompje 84
50 Familie boomkikker
inhoud
- Juni -
Bidsprinkhaan: present! 62
BELEVEN & ONTDEKKEN
06 Nu te zien, doen,
wandelen en fotograferen
27 Volg Roos ook online!
28 Jaar van de scholekster
37 Ontdek de Roots
wandelgidsen én
Vogelmagazines
50 Familie boomkikker
96 Sterren kijken met
Govert Schilling
FLORA & FAUNA
34 Wat een vraag!
38 In de ban van roggelelie
44 Boommarters op zolder
62 Bidsprinkhanen
68 De kwestie: duurzaam
reizen
84 Plantenreddingsplan
NAAR BUITEN
16 Wandelen door het Zuid-
Limburgse Heuvelland
(+ routekaart)
78 Natuurommetje in
Waverhoek
PAG. 44
FOTOGRAFIE
60 Stem op jouw favoriete
natuurfoto
70 Lezersfoto’s: de kracht
van de natuur
COLUMNS
15 Saskia struint
42 De kleintjes van Krekels
ELKE MAAND
48 Helende kracht
77 De Groene Pagina
83 Post
92 Roots recenseert
98 Colofon & lezersservice
99 Volgende maand
100 Doe-boek cadeau bij een
abonnement op Roots
Gestommel op zolder
Bijzonder boommarternest
Hulp voor de bonte piet 28
COVERONDERWERPEN - COVERFOTO MISJA SMITS/BB
WWW. MAGAZINE.NL 5

nu te zien
TEKST PAUL BÖHRE
Hoornaarvlinder
Sommige insecten zien eruit en gedragen zich als een
gevaarlijke soortgenoot. Bijvoorbeeld de apart gekleurde
hoornaarvlinder, die qua uiterlijk en grootte veel weg heeft
van een echte hoornaar, een soort überwesp. Dat noemen
biologen mimicry.
De meeste hoornaarvlinders vliegen van begin juni tot half
juli. Verse vlinders en parende exemplaren kunnen overdag
rustend op oude populierenstammen worden gevonden.
filmtip
De hoornaarvlinder doet er
alles aan om aangezien te
worden voor een hoornaar.
Hij maakt zelfs schokkerige,
wesp achtige bewegingen
wanneer hij wordt
verstoord. Bekijk het op
rootsmagazine.nl/video.
PAUL BÖHRE
6 JUNI

waterdiertjes
Waterdiertjes
Op en onder het wateroppervlak valt van alles te beleven op het gebied van waterdieren.
Hoe schoner het water, des te meer soorten er kunnen voorkomen. Veel van deze diertjes
hebben prachtige aanpassingen aan het specifieke leven in en onder water.
Kokerjuffer
Dit insect wordt ook wel een schietmot
genoemd. De larven van veel soorten
maken een kokertje van steentjes, zand,
stukjes blad of takjes. Met een netje dat
ze ‘uitschieten’ vangen ze andere diertjes
uit het water als prooi.
Driedoornige
stekelbaars
Raar maar waar: de driedoornige stekelbaars
is geen familie van de baars, wel
van het zeepaardje. Met zijn rode buik
en zelfgemaakte nestje is dit visje een
echte casanova. Deze kleine vis leeft
in grote aantallen in de Nederlandse
wateren.
Poelslak
De bekendste waterslak is de poelslak.
Kan tot 6 cm groot worden en behoort
tot de longslakken: de wand van de mantelholte
werkt als long en hij heeft ook
kleine kieuwen. Daarom moet de poelslak
af en toe even naar het wateroppervlak
om een nieuwe voorraad lucht te halen.
Schaatsenrijder
Geen kever, maar een soort wants. En
volledig afhankelijk van de oppervlaktespanning
van het water. Met zijn harige,
vette voetjes rust de schaatsenrijder op
het oppervlak. Hij maakt sprongetjes in
de richting van een mogelijke prooi.
Veel waterdiertjes zijn
ook ’s nachts actief.
Met een zaklantaarn
kun je de beestjes in je
vijver goed bekijken
Geelgerande
watertor
Een joekel van een kever, deze geelgerande
watertor met opvallende gele randen
aan de schilden. Hij is een goede vlieger
die houdt van glimmende oppervlaktes,
zoals een nieuwe vijver of zelfs een glimmende
auto. Deze rooftor kan ook snel
zwemmen, doordat de achterpoten een
soort inklapbare roeispanen vormen.
Ook de aanwezigheid van waterspin,
bloedzuiger, bootsmannetje, waterschorpioen
of stekelbaars in sloot of
vijver kunnen een indicatie zijn van
schoon water.
Alle soorten waterdiertjes (inclusief de soorten hierboven) staan op de herkenningskaart Waterdiertjes van Jasper de Ruiter.
Te bestellen via shop.jasperderuiter.com/collections/herkenningskaarten.
ILLUSTRATIES JASPER DE RUITER
WWW. MAGAZINE.NL 7

nu te horen &zien
GETTY IMAGES
12 JUNI

Takkelingen
takkelingen
Hoog in de toppen van de bomen bevinden
zich nu jonge, bijna vliegvlugge ransuilen. Ze
maken urenlang een hoog piepend ‘pii-ih’
geluid, dat eigenlijk nog het meest lijkt op het
geluid van een slecht geolied scharnier van een
deur. Jonge ransuilen verlaten medio juni hun
nest, waarna ze via dit geluid contact houden
met hun ouders. Die moeten namelijk wel weten
waar de jonge vogels zich bevinden om hun een
prooi te kunnen voeren.
Eenmaal van het nest af halen de pullen soms
halsbrekende toeren uit. Met behulp van hun
scherpe klauwen verkassen ze via takken en
de stam naar een goed verscholen plekje tussen
de bladeren. Ze worden daarom ook wel
takkelingen genoemd.
filmtip
Bekijk op rootsmagazine.nl/video een filmpje
met roepende jonge ransuilen, zowel in het
donker als overdag.
(ADVERTORIAL)
Goed in de kijker
Met de handzame Swarovski CL
Companion krijg je je waarnemingen
nog beter in de kijker.
Info: swarovskioptik.com.
WWW. MAGAZINE.NL 13

Rootswandeling
met routekaart
Wandelen rond Wijlre
Groene snelwegen
door het heuvelland
Het heuvellandschap in Zuid-Limburg is doorspekt met groene lijnen. Ze zijn
niet alleen een lust voor het oog, maar vervullen ook belangrijke functies voor
de natuur. Wandel mee door holle wegen, langs graften en hagen.
TEKST EN FOTO’S BOB LUIJKS
Wijlre ligt net achter je of de eerste holle
weg dient zich aan met in de flanken
twee kalk ovens. Ooit lagen er meer dan 100 van
dergelijke kalk ovens in het Limburgse land, nu
resteren er nog maar 23. Hoewel het branden
van kalk al sinds de middeleeuwen gebeurde,
beleefde de kalkbranderij zijn hoogtepunt in
de periode van de beide wereldoorlogen, omdat
de aanvoer van kalk uit het buitenland stagneerde.
In de ovens langs de Dikkebuiksweg werd
kunradersteen gebrand, afkomstig uit een
kleine groeve aan de overkant van de weg. Het
eindproduct, een poeder, werd vooral gebruikt
voor het bekalken van akkers.
Na een pittige klim sta je ineens boven op
de heuvel en is het uitzicht overweldigend. In
de diepte van het Geuldal ligt Wijlre; de kerktoren
van de Sint-Gertrudiskerk steekt maar
net boven de rand uit. Verder naar links ligt
het beter zichtbare Gulpen met de Sint-
Petruskerk. De hellingen aan de overkant
vormen het decor van het tweede deel
van de wandeling, maar eerst is het Eyserbos
met water win gebied Roodborn aan de beurt.
Bij het betreden lijkt het Eyserbos een doorsnee
bos. Dat komt doordat de grond hoog op
de helling vrij zuur en arm is. De lager gelegen
delen zijn echter kalkrijk. Hier vind je vele
bijzonderheden, zoals de grote keverorchis
en heelkruid. Vanuit de bosrand ontvouwt
zich een nieuw panorama: in de voorgrond
bloeien margrieten, terwijl Italiaanse populieren
in de achtergrond je het gevoel geven in
Toscane te zijn. Een klein stukje verder loop je
de uit gestrekte graslanden van Roodborn op.
IJle grashalmen wiegen in de wind. Onder
die grashalmen bevindt zich een floristisch
paradijsje met hondskruid, ruige weegbree,
harige ratelaar, betonie, bevertjes en grote
centaurie. Het behoeft geen betoog dat een
dergelijke bloemenrijkdom ook een rijk
insectenleven betekent.
Het ontstaan van graften
De verschillende graslanden waar je langs
wandelt, worden van elkaar gescheiden door
graften, met struiken begroeide steilranden.
Graften bestaan al zo lang dat niet met zekerheid
valt vast te stellen hoe ze exact zijn ontstaan.
Sommige mensen menen er Romeinse
wijnbouwterrassen in te herkennen. De naam
‘graft’ verklapt wel iets, want die stamt af van
‘graven’, ofwel het afgraven van de bodem.
Graften liggen altijd op hellingen.
1 Doorkijkje vanuit het Eyserbos over een veld
margrieten en het achterliggende heuvelland.
2 Een snorzweefvlieg op gewone agrimonie.
>
16 JUNI

1
2
WWW. MAGAZINE.NL 17

Alle hens aan dek voor de
bonte piet piET
28
JUNI

Jaar van de scholekster
De scholekster, een van Europa ’ s grootste
steltlopers, staat onder druk. Dit jaar krijgt deze
fraaie vogel dankzij onderzoek en bescherming
een belangrijk steuntje in de rug. Natuurfotograaf
Edwin Giesbers vertelt én laat glorieus zien waarom
deze ‘bonte piet’ een helpende hand verdient.
Met zijn opvallende verenkleed
in zwart-wit, grote oranjerode
snavel, rode kraaloogjes en oranje tot
rode poten is de scholekster met geen
andere vogel te verwarren. Daarbij komt
nog zijn opvallende roep ‘(te-)piet!’, die
schel klinkt en ver draagt en waaraan
de vogel deels zijn bijnaam ‘bonte piet’
te danken heeft. Helaas gaat het niet
goed met de scholekster in Nederland;
de populatie is in de afgelopen 20 jaar
meer dan gehalveerd. Daarom hebben
Vogelbescherming Nederland en Sovon
Vogelonderzoek Nederland 2023 uitgeroepen
tot het Jaar van de Scholekster.
“Vanaf een stabiele situatie rond 1920
is er een neerwaartse trend in de broedvogelpopulatie”,
vertelt Gert Ottens van
Vogelbescherming Nederland.
“De daling van het aantal scholeksters
dat in de Waddenzee overwintert, is
sinds 1990 vrijwel zeker vooral veroorzaakt
door het verdwijnen van de droogvallende
mosselbanken als gevolg van
overbevissing.” Daarnaast brengen
de scholeksters simpelweg te weinig
jongen groot, waardoor de populatie in
TEKST EN FOTO’S EDWIN GIESBERS
Nederland met 60 procent is afgenomen.
Ook de problemen waar weidevogels
als kievit en grutto mee te
maken hebben – de intensivering van
de landbouw en verdroging – spelen bij
de scholekster een rol in de achteruitgang.
Onder zoek wees uit dat tijdens
droge voorjaren ook kuikens daar last
van hebben, omdat er minder voedsel
beschikbaar is. De kuikens zijn dan geneigd
meer zelf hun voedsel te zoeken,
in plaats van in de beschutting te wachten
op hun ouders die komen voeren.
Daardoor lopen ze een grotere kans
om door roofdieren als vos en zwarte
kraai gevangen te worden.
Op het dak
Naast zijn karakteristieke aanwezigheid
aan zee en op boerenlanderijen,
laat de scholekster zich de afgelopen
jaren steeds vaker zien – en luidruchtig
horen – in stedelijke omgevingen.
Vooral in de omgeving van industrieterreinen
zie je hem steeds vaker. Daar
mag de vogel graag zijn nest bouwen
op de platte daken van bedrijfspanden.
>
WWW. MAGAZINE.NL 29

in de ban van...
WILD WONDERS OF EUROPE/WIDSTRAND/NPL
38 JUNI

In de rubriek In de ban van... komen mensen aan
het woord die een bijzondere fascinatie hebben
voor één speciaal aspect van de natuur.
IN DE BAN VAN...
‘het begon allemaal
FRED BOS, DE ‘LELIEPAUS’
met drents chauvinisme’
Al bijna een halve eeuw is hij bezig de roggelelie ­ te redden – en niet zonder resultaat.
Fred Bos kreeg er een lintje en een Duitse erenaam voor: der Lilienpapst.
Maar veel blijer is hij met de effecten van zijn acties voor de lelie zélf.
TEKST MARJOLEIN VAN ROTTERDAM
“Het ging mij natuurlijk niet om
die ridderorde”, zegt Fred Bos (79)
lachend. “Of dat ze mij in Duitsland
de leliepaus noemen, of dat in 1994
in Nederland een postzegel werd
uitgegeven met de roggelelie erop.
Dat is mooi hoor, maar het is nog
veel mooier dat je daardoor een gelegenheid
schept om iets te betekenen
voor de roggelelies in het veld.”
Zo voorkwam Bos in Govelin, zo’n
90 km ten zuidoosten van Hamburg,
dat de subsidie werd gehalveerd voor
de boer die de intussen zwaar zeldzame
Feuer-Lilie op zijn land had
staan en door ouderwets te boeren
behield.
“Ik sprak met de minister en zorgde
voor een tentoonstelling. Dat hielp:
de boer behield zijn subsidie. Deze
boer was voor mij cruciaal. Jaren
eerder had ik hier voor het eerst sinds
mijn jeugd oog in oog met een akker
vol rogge lelies gestaan. Het was
magisch. We liepen op een weggetje
in de ­middle of nowhere, en ineens
rook ik het stuifmeel van de akker,
de geur van mijn jeugd. Er zaten
ortolanen en geelgorzen en boven
de akker zongen de leeuweriken. Een
paar duizend rogge lelies stonden er.
Ik werd er gewoon emotioneel van.
Dat je er zo middenin kon staan…”
Praat met Fred Bos en het wordt snel
duidelijk: behalve veel gevoel voor
wilde planten heeft hij ook een uitstekende
neus voor pr. Maar waarom
zette hij die kennis en neus juist voor
de rogge lelie in? “Ik was sinds de NJN
(Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie,
red.) in de ban van wilde
bloemen”, vertelt hij. “Maar de roggelelie
was iets bijzonders. In 1980 verscheen
de Atlas van de Nederlandse
Flora. Die bestond uit drie delen,
waaronder een deel over zeer zeldzame
en uitgestorven planten. Daarin
stond een foto van wat toen nog de
oranje lelie heette. Ik dacht: hé, die
ken ik. Van vroeger uit Gieten, het
Drentse dorp waar ik geboren en
getogen ben en waar de plant roggelelie
heette. In de atlas stond dat de
oranje lelie na 1950 niet meer voorkwam.
Dat kon niet kloppen. In 1952
werd de Zuid-es van het dorp vlakgemaakt
om er sportvelden aan te
leggen. Daarbij kwamen bollen
tevoor schijn. Toen waren ze er dus
‘Een paar duizend
roggelelies stonden
er. Ik werd er gewoon
emotioneel van’
nog. Het was dus ook een beetje
Drents chauvinisme dat ik me met
de rogge lelie ging bemoeien: ik wilde
graag laten zien dat ze in Drenthe
wél voorkwamen.”
In 1980 was Fred inmiddels verhuisd.
Hij had als slimme boerenzoon de
ulo mogen doen en was leerkracht
geworden. Een leerkracht met een
hobby die groter en groter werd.
“Ik belde mijn vader. ‘Pap, fiets eens
door het dorp en kijk of je nog wat
van die lelies tegenkomt.’ Mijn vader
zag ze nog overal. Hij telde zeker
dertig tuinen met rogge lelies.”
Icoon van een ecosysteem
Fred was in zijn nopjes. Hij had zijn
onderwerp te pakken. Het klopte
helemaal. Zijn wildeplanten gekte en
dan ook nog iets wat hij kende van
vroeger. “Zodoende schreef ik in 1984
mijn eerste artikel over de rogge lelie.”
Het zou niet het laatste verhaal zijn.
Alles zocht hij uit. Al gauw kreeg hij
van heinde en verre tips van mensen
die ze ergens hadden zien staan. Elk
tip trok hij na. Zo kwam hij ook in
Govelin terecht. “In die tijd zag je in
Nederland nergens meer rogge akkers
met uitbundig bloeiende wilde bloemen.
Met dank aan de ruilverkaveling
en mechanisatie. Diep ploegen, zoals >
WWW. MAGAZINE.NL 39

Bijzonder boommarternest
Moeder boommarter
als dakhaas,
vlak voordat ze in
een grote eik springt
en op jacht gaat.
Gestommel en
een schrapend
geluid; de
zolderbewoner
sluipt bepaald
niet op kousenvoeten
rond
44 JUNI

spoken Spoken op
zolder
Natuurfotograaf Niels Kooyman hoort steeds vaker geluiden op zolder en vindt uiteindelijk een
nest jonge boommarters, op een voor de soort wel heel bijzondere locatie. Een buitenkansje om
het familieleven van deze atleten onder de marterachtigen te kunnen fotograferen.
TEKSTT EN FOTO’S NIELS KOOYMAN
We werden al vaker verrast door de natuur
rondom het huisje dat mijn vriendin en ik sinds
enige tijd huren, ergens in een Drents bos, maar
de geluiden die klinken op zolder tijdens de afgelopen
voorjaarsdagen zijn nieuw en vallen binnen de categorie
alternatieve ufo-waarnemingen: ‘unidentified fauna object’.
Voorlopig onzichtbaar en onbekend, maar zeker niet
on opvallend; de nieuwe zolderbewoner sluipt bepaald niet
op kousenvoeten rond. We horen met name gestommel,
maar ook een schrapend geluid en iets wat lijkt op een bij
jeuk krabbende hond. Ik heb niet de illusie dat het mysterie
is opgelost zodra ik mijn hoofd in het gat naar de vliering
steek en dus besluit ik om dit professioneel aan te pakken
met het installeren van een wildcamera. Dit type camera
registreert warmte verschillen met een sensor die gevoelig
is voor infrarode straling en zodra een dier voor de camera
verschijnt, wordt een korte videoclip opgenomen – het
onder werp merkt daar niets van.
Nadat ik de camera strategisch heb opgesteld, verlaat ik met
een goed gevoel de bedompte en warme ruimte en maak het
luik achter me dicht. Nu zal snel duidelijk worden met welk
dier we te maken hebben, kat in ’t bakkie lijkt me. Na ruim
een week, een week met flink wat herrie op zolder, haal ik
vol verwachting de geheugenkaart uit de wildcamera en
constateer tot mijn verbijstering dat er geen filmpjes zijn
gemaakt. Niets op de houten vloer liet de sensor reageren, je
zou bijna in spoken gaan geloven. Snel controleer ik de instellingen
van de camera en daar mankeert niets aan, ook
reageert de camera normaal bij een test. Wat is hier aan
de hand? Mijdt het dier de camera op basis van geur? Ook
in de dagen die volgen registreert de camera niets en blijft
onduidelijk waarmee we van doen hebben.
Drie hulpeloze welpjes
Dan hoor ik op een ochtend, terwijl ik plaatsneem achter
mijn bureau, een klagend gepiep boven mijn kantoor. >
Het nest ligt in een diepe sleuf en is bekleed
met stukjes isolatieschuim. Met de telefoon
gefotografeerd op 19 april, de welpjes zijn
dan naar schatting 2 weken oud.
Een cameraval in een van de kabelgoten
fotografeert met behulp van flitslicht een
rondscharrelend jong, links is nog de staart
van een broertje of zusje zichtbaar.
Moeder boommarter springt in het pikkedonker
met twee jongen tegelijk over een
stalen balk van de dakconstructie.
WWW. MAGAZINE.NL 45

LUCAS BUSTAMANTE/NPL
De ROODOOGMAKI KIKKER
of roodvoetmaki kikker uit
Midden-Amerika is een van
de bekendste kikkers door zijn
uitzonderlijk bonte kleuren
en kleurpatronen.
TENEN MET HECHTSCHIJVEN
Aan de uiteinden van vingers en tenen hebben boomkikkers
hechtschijven. Deze lijken een beetje op zuignappen, maar
hebben een andere werking. De hechtschijven bestaan uit fijne
kanaaltjes waaruit vocht wordt gedreven; zo blijft de kikker beter
plakken. Bij het klimmen scheidt ook de buikzijde een dun slijmlaagje
af om beter te blijven plakken.
50 JUNI

ALLES OVER boomkikkers
HET SUCCES
VAN EEN PIEPKLEINE
HERRIEMAKER
Het is misschien wel een van de meest fotogenieke
amfibieën ter wereld: de boomkikker. Met ruim duizend
soorten wereldwijd een globetrotter. In Nederland
komen drie van de zes Europese soorten voor, blijkt
uit recent DNA-onderzoek. En het gaat best goed
met deze kwetsbare kwakers. Jelger Herder,
medewerker van Ravon, legt uit waarom.
TEKST PAUL BÖHRE
De Europese boomkikker,
dé (enige) inheemse soort in
Nederland en België, was in de tweede
helft van de vorige eeuw nog sterk
bedreigd en zeldzaam. Met een achteruitgangsstatistiek
van maar liefst
87 procent zag het er zelfs somber uit
voor het kleinste kikkertje in onze
regio. Jelger Herder, medewerker bij
Ravon, kennisorganisatie voor vissen,
reptielen en amfibieën: “Reden te
meer om vanaf 2001 een landelijk
beschermingsplan te lanceren met
herstelmaatregelen om deze prachtige
kikkersoort te redden. Onder meer
door de aanleg van nieuwe poelen
en struweel op kansrijke, voormalige
populatieplekken. Ondiepe poelen die
snel opwarmen in het zonnetje. De
boomkikker heeft die nodig om zich
voort te planten. Daarnaast zijn ze
geherintroduceerd in tal van herstelde
gebieden. Dit heeft op verschillende
plekken tot een sterke groei van de
populatie geleid. Het blijft echter wel
nodig om die poelen en de omgeving
bij te houden en te zorgen dat ze visvrij
blijven, zodat de boomkikkers zich
daar kunnen handhaven. Anders
nemen de aantallen gestaag weer af.”
Kwaken in koor
April en mei, met een uitloop in juni,
zijn de uitgelezen maanden om boomkikkers
te zien en te horen. Herder: “In
deze tijd maken de mannetjes een hels
kabaal met hun enorme kwaakblazen.
Hun luide gekekker begint al voor de
schemer, rond de voortplantingspoel.
Ze zitten tot in het donker op een
meter hoogte in de struiken. Pas als
het echt donker is, komen ze naar de
rand van de poel om te paren. Maar
dan is het intussen al pikkedonker en
hoor je ze alleen maar. Wel een fantastisch
geluid, dat boomkikkerkoor. Als
het aanzwelt, vergaat het horen en zien
je. Ze bereiken flink wat decibellen.
Het is van grote afstand te horen!” >
WWW. MAGAZINE.NL 51

NICK GARBUTT/NPL
De CENTRAL BRIGHT EYED
FROG komt voor in het oosten
en zuiden van Madagaskar.
NICK GARBUTT/NPL
De vliegende kikker uit
Borneo loopt nooit op de
grond, maar zweeft van
boom tot boom
De ZWARTVOET-
BOOMKIKKER is ook
bekend als de vliegende
boomkikker van Wallace.
58 JUNI

ALLES OVER boomkikkers
De GEMARMERDE
RIETKIKKER uit
Tanzania is een goede
klimmer die ook in huizen
voorkomt, zelfs achter
schilderijen.
De IMBABURA-BOOMKIKKER
komt voor in de Pacifische
laaglanden van westelijk
Colombia en noordwestelijk
Ecuador tot 1.000 meter
boven de zeespiegel.
LUCAS BUSTAMANTE/NPL CHRIS MATTISON/NPL
WWW. MAGAZINE.NL 59

BENOÎT OUTREY/BIOSPHOTO/NIS
De bidsprinkhaan is het
enige insect dat zijn kop in
verschillende richtingen kan
draaien zoals wij dat met
ons hoofd kunnen.
Paspoort
• Naam: Europese bidsprinkhaan.
• Wetenschappelijke
naam: Mantis religiosa.
• Lengte: tot 9 cm. Mannetje
is kleiner dan vrouwtje.
• Kenmerken: grote voorpoten,
driehoekige kop en verlengd
borststuk. Lichaam is meestal
groen, soms bruin of geel. Lichte
vleugelrand. Tweekleurig (roze
en geel) oog met lichte streep
erdoor. Rozige dijen van pootpaar
twee en drie, opvallende
zwart-witte oogvlek aan
de binnenzijde van de dij van
het eerste pootpaar.
• leefgebied: warme, droge,
struikrijke omgeving. In Zuid-
Europa lokaal algemeen.
• Voedsel: vliegen, motjes,
bijen, wespen, sprinkhanen.
Soms ook soortgenoten.
• actief: augustus-november.
Bidsprinkhanen zijn zowel dagals
nachtactief.
62 JUNI

NIEUWE
SOORT VOOR
NEDERLAND
bidsprinkhaan
meldt zich
Wie weleens in zuidelijke streken komt en oog heeft
voor natuur, heeft dit bijzondere insect – dat met zijn
voorpoten prooien pakt – mogelijk al eens gezien:
de Europese bidsprinkhaan. De dichtstbijzijnde populatie
bevindt zich in Vlaanderen, en de laatste jaren zien
we dit grote insect ook in Nederland. De komende
zomermaanden wordt daarom onderzocht of de Europese
bidsprinkhaan zich ook hier voortplant.
Elk jaar gaan de weerrecords
aan flarden: het klimaat wordt
warmer en droger. Vaak gaat dat
gepaard met lang aanhoudende wind
uit het zuiden. Dat heeft onder meer tot
gevolg dat de Nederlandse insectenfauna
verandert. Steeds meer ‘zuidelijke’
soorten komen onze kant op.
Jinze Noordijk, onderzoeker bij EIS
Kenniscentrum Insecten in Leiden:
“De afgelopen jaren zijn vele tientallen
nieuwe insectensoorten voor Nederland
gemeld. Onder meer soorten die op
de warme zuidenwinden mee liften.
Maar tussen deze zogenoemde klimaatschuivers
bevinden zich ook echte
verrassin gen. Zoals de vestiging van een
populatie van de Gallische wandelende
tak (Clonopsis gallica). En daarmee een
compleet nieuwe insectenorde voor
Nederland: de Phasmatodea. Bedenk dat
het bij een ‘orde’ gaat om een compleet
TEKST PAUL BÖHRE
nieuwe groep insecten met dezelfde
lichaams bouw, zoals kevers of libellen.
Daarom is het zo bijzonder dat recent
weer een kanjer van een nieuw komer
is gemeld: de Europese bid sprink haan
(Mantis religiosa), waarmee we wederom
een nieuwe orde aan de soortenlijst
kunnen toevoegen: Mantodea. Ook
deze soort komt oorspronkelijk uit
Zuid-Europa en is zich van daaruit
geleidelijk aan het ver spreiden naar
het noorden. Na een recente vestiging
in Vlaanderen lijkt dit bijzonder fraaie
insect zich ook in Nederland te vestigen,
en dat is ronduit spectaculair.”
Perfecte camouflage
Europese bidsprinkhanen zijn grote
insecten. Maar als ze zich stilhouden,
zijn ze in lage vegetatie perfect gecamoufleerd
vanwege hun langwerpige
vorm en groene kleur. Noordijk: “Sterker
nog: het is behoorlijk lastig om deze
joekels van soms wel 9 centimeter lang
zelf te ontdekken. Eigenlijk maak je in
de tuin nog de grootste kans. Een flink
aantal van de waarnemingen is gedaan
in een tuin. Als een bidsprinkhaan hier
landt, loopt hij vaak wat rond op zoek
naar een warm, insectenrijk plekje.
Aangezien mensen relatief meer tijd
doorbrengen in de eigen tuin dan in een
willekeurig stukje natuur, heb je juist
hier meer kans om er een te zien.”
Op zoek naar nimfen
Tijdens de opvallend warme zomers van
afgelopen jaren zijn op verschillende locaties
in Nederland Europese bidsprinkhanen
waargenomen en gefotografeerd.
“Vaak na zeer warme nachten, omdat
ze dan vliegen, vaak nog best ver ook,”
aldus Noordijk. “Het ging om zwervende
dieren. De meeste waarnemingen
komen uit Zuid-Limburg. Hier zijn ook
op één plek op opeenvolgende avonden
twee verschillende exemplaren ontdekt.
En op een andere locatie is de soort
ook twee keer gezien, met een interval
van twee maanden. Dat schept hoge
verwachtingen dat het om een populatie
zou kunnen gaan. Zeker omdat dicht
bij deze plekken, net over de grens in
Belgisch Limburg, inmiddels ook
juveniele dieren (nimfen) zijn gevonden.
Komende zomer gaan we op de betreffende
plekken in Limburg op zoek naar
nimfen, en daarmee mogelijk het bewijs
van de eerste populatie in Nederland.
De komst van dit prachtige en grote
insect zal veel enthousiasme teweegbrengen
onder natuurliefhebbers. Maar
tegelijkertijd vormt de komst van de
bidsprinkhaan het zoveelste bewijs
voor het snel opwarmende klimaat.” >
WWW. MAGAZINE.NL 63

Grote muggenorchis
– REDDINGSPLAN VOOR LIMBURGSE PLANTEN –
Operatie
Peperboompje
In het Zuid-Limburgse heuvelland leven tal van bijzondere
planten, waaronder vele soorten orchideeën die soms alleen
maar hier groeien. Veel van deze vaak zeldzame planten soorten
hebben echter te lijden onder invloeden als vermesting,
verzuring, verdroging en versnippering. Een reddingsoperatie
moet erger voorkomen: Operatie Peperboompje.
TEKST EN FOTO’S EDWIN GIESBERS
84 JUNI

Rood peperboompje
WWW. MAGAZINE.NL 85