Roots editie 9 - 2023 - Inkijkexemplaar

+ Flora Batava : botanische bestseller
SEPTEMBER 2023
• MIDDEN IN DE NATUUR •
uit de
lucht
De aarde
van boven
Te voet
Belgische
Voerstreek
& havezate
Mensinge
nacht
vlinders
Fraaie bestuivers
Wolken
vergroten je
wereld
Euraziatische lynx
WILDLIFE EUROPA
HET WEL EN WEE VAN GROTE EN KLEINE ZOOGDIEREN

Dromen
Wij bij Roots hebben een droom, een wandeldroom
om precies te zijn. Tijdens een overleg
over mogelijk nieuwe wandel gidsen pingpongden
we wat ideeën over en weer, tot het moment
dat de uitgever van onze boeken aangaf het
liefst een variant te willen hebben op het Roots
Natuurpad, onze tegen hanger van het beroemde
Pieterpad. “Dan verlengen we het Roots
Natuurpad toch door België!”, riep ik uit. Het
idee werd goed ontvangen, dus aan mij de vraag
om het uit te werken. Daarvoor schakelde ik
collega en wandelcoördinator Daniël in, zelf
fervent wandelaar en bedenker van het Roots
Natuurpad door Nederland. Hij sprak uitgebreid
met een bekende wandelboekenschrijver in
België en binnen een paar weken lag er een
blauwdruk: zo’n 350 kilometer door Vlaanderen,
zoveel mogelijk over onverharde paden.
Maar zo makkelijk als het bedenken van het plan
was, zo lastig blijkt de uitvoering. Aan enthousiasme
geen gebrek, wel aan financiën. Want
deze droom is kostbaar. Dus zolang daar nog
geen oplossing voor is gevonden, blijft het bij
dromen. Waarom ik dit opschrijf? Ze zeggen
dat wat je aandacht geeft, groeit. Dus wie weet
maakt het openbaar maken van deze wandeldroom
iets los, waardoor we het Roots Natuurpad
Vlaanderen toch kunnen waarmaken. Hoe
mooi zou dat zijn! Gelukkig hebben we in deze
editie een route in de Voerstreek, het meest
oostelijke puntje van Vlaanderen. Ook mooi!
16 Wandelen in de Voerstreek
84 Wildlife Europa
Caroline Vogel,
hoofdredacteur
caroline.vogel@roularta.nl
PS Een bericht voor de oplettende abonnee:
deze keer is Roots verzonden in een recyclebare
Biosiel®, die bij het oudpapier kan. Weer een
stapje vooruit in het verduurzamingsproces.
facebook.com/rootsmag
twitter.com/rootsnl
instagram.com/rootsnl
nl.pinterest.com/rootsmagazinenl
rootsmagazine.nl/podcast
Kijk voor het laatste
natuurnieuws, nog meer
lezersfoto’s en wandelen
fotografietips op
rootsmagazine.nl.
4 SEPTEMBER
46 De aarde van boven

GEZOCHT:
oeverspin
pag. 68
De kwestie: bramen 82
Langs de waterkant 56
BELEVEN & ONTDEKKEN
06 Nu te zien, doen,
wandelen en fotograferen
26 Nachtvlinders
46 De aarde van boven
68 Grote gerande overspin
96 Sterren kijken met
Govert Schilling
FLORA & FAUNA
34 Flora Batava
42 Wat een vraag!
64 In de ban van wolken
82 De kwestie: bramen
84 Zoogdieren in Europa
NAAR BUITEN
16 Wandelen in de Belgische
Voerstreek
(+ routekaart)
76 Natuurommetje rond
havezate Mensinge
inhoud
- September -
FOTOGRAFIE
56 Lezersfoto’s: langs
de waterkant
COLUMNS
15 Saskia struint
54 Beestenboel
74 De kleintjes van Krekels
ELKE MAAND
25 De Groene Pagina
32 Helende kracht
81 Post
94 Roots recenseert
98 Colofon & lezersservice
99 Volgende maand
100 Verrekijker bij een
abonnement Roots
DE FLORA BATAVA
Het Nederlandse plantenrijk
anno 1800
PAG. 34
Nachtvlinders 26
COVERONDERWERPEN - COVERFOTO GETTY IMAGES
WWW. MAGAZINE.NL 5

Rootswandeling
met routekaart
De Belgische Voerstreek
Wandelen in andere tijden
Fruitbomen, hagen en houtsingels. Franstalige naambordjes en bunkers. In de
Belgische Voerstreek wandel je echt in het buitenland én in een andere, vervlogen tijd.
TEKST EN FOTO’S BOB LUIJKS
De Voerstreek dankt zijn naam aan het
riviertje de Voer, dat zijn naam eveneens
aan de meeste dorpen gaf. Dat geldt ook voor
Sint-Pieters-Voeren, het kleinste ‘Voerdorp’ en
tevens startpunt van de wandeling. Kasteel
Commanderie, waarvan de oudste delen al
500 jaar oud zijn, bepaalt samen met de naastgelegen
Sint-Pieterskerk de skyline van het
dorp. Op het domein van het kasteel ontspringt
de Voer en bevindt zich de oudste viskwekerij
van België. De route volgt het water echter niet,
maar gaat juist de andere kant op.
Rust in het Vrouwenbos
Lang blijft de route niet in het dal. Een steile
bergweg beneemt je direct de adem. Maar steil
omhoog betekent ook dat je snel kunt genieten
van de fraaie vergezichten. In de voorgrond ligt
Sint-Pieters-Voeren, op de achtergrond pronkt
het spoorwegviaduct van Sint-Martens-Voeren.
Na een paar bochten sta je ineens boven in het
Vrouwenbos. Omdat de jonge vogels inmiddels
uitgevlogen zijn en er geen partners meer
gezocht hoeven worden, heerst er nu rust.
Slechts enkele vaste bewoners maken duidelijk
dat ze er zijn. Geritsel verraadt een verder zwijgzame
heggenmus, een roodborst houdt vanaf
zijn vaste tak zijn territorium nog wel nauwlettend
in de gaten en een grote bonte specht
prikt zijn snavel in een vermolmde stam op
zoek naar wat lekkers. Beuken, eiken en
lariksen bepalen aanvankelijk het beeld. Maar
na wat regendagen zijn er ook paddenstoelen
in alle vormen, kleuren en maten. Sommige
daarvan kun je overal tegenkomen, terwijl veel
andere soorten een sterke voorkeur hebben
voor bepaalde boomsoorten, zoals het eikenbladzwammetje
en de dennenvoetzwam. Het
duurt nog even voordat de bomen mee willen
gaan in het herfstgevoel, maar de adelaarsvarens
hebben er al wel zin in en kleuren van
groen, via oranjegeel naar bruin.
Valfruit voor de das
Na een korte afdaling opent het landschap
zich en ontvouwt zich een historisch panorama.
Fruitbomen, hagen en houtsingels omringen
het gehucht Veurs. Hier zie je hoe Zuid-Limburg
er een eeuw geleden ook uitgezien moet hebben
en ontdek je hoe schrikbarend veel er helaas in
de tijd verloren is gegaan. Vakwerkhuizen
maken het plaatje compleet. Alleen de asfaltverharding
maakt duidelijk dat je in de 21 e eeuw
bent. Een dergelijke historische plek is niet
alleen een streling voor het oog, ook tal van
dieren profiteren ervan.
1 Het 15 meter hoge Croix de Charneux, te zien
vanaf bunker MN18. 2 Het kleinschalige landschap
rond Veurs.
>
16 SEPTEMBER

1
2
WWW. MAGAZINE.NL 17

In de Lage Landen komen wel ruim zeshonderd soorten
wantsen voor. De vuurwants is er een van. Tijdens de
paring, in voorjaar en zomer, blijven de achterlijven aan
elkaar ‘hangen’, soms wel 7 dagen lang. Als je weet dat
een vuurwants slechts 1 jaar leeft...
Heggenmus
18 SEPTEMBER

In een diepe holle weg waan je je in een weelderige kloof.
De eikels zijn rijp en zullen spoedig uit de boom vallen.
WWW. MAGAZINE.NL 19

nachtvlinders in de stad
GROOT AVONDROOD.
GUY EDWARDES/NPL

CHRIS MATTISON/NPL
BONTE BRANDNETELMOT.
Amsterdam
zoekt mot
Wat fladdert er in onze tuinen als
de zon ondergaat? We gaan mee met de
Nachtvlinderkaravaan, waarbij bewoners
van Amsterdam-Noord in hun eigen tuin
op zoek gaan naar nachtvlinders.
EDWIN GIESBERS/NPL
TEKST JOCELYN DE KWANT
GEWONE WORTELUIL.
WWW. MAGAZINE.NL 27

nachtvlinders in de stad
WITTE TIJGER.
CHRIS MATTISON/NPL
Wil je meer vlinders
in je tuin, zet dan de juiste
waardplanten erin
ALEX HYDE/NPL
HUISMOEDER.
>
lichtingsobsessie, maar de duisternis
brengt ons veel meer. En dat het
veiliger is met lichten aan, klopt niet.
Uit onderzoek blijkt dat ongelukken
en misdaden niet afhankelijk zijn van
licht of donker.”
Planten van hier
Terug bij de vlinderval. Een prachtige
lindepijlstaart landt op het witte
kleed. De rupsen van de lindepijlstaart
voeden zich met het blad van
de lindeboom, berk of zoete kers. Op
het kleed zijn ook een bonte brandnetelmot
en een gewone wortel uil geland.
Als de lamp weer uitgaat, zullen
ze weer verder vliegen. “De tijdelijke
lamp van de vlinderval is een noodzakelijk
kwaad om mensen bewust
te maken van wat we aan het verliezen
zijn”, zegt Nicky Castricum van
Vlindertuin Mot in Mokum. “Mensen
vragen daarna vaak wat ze kunnen
doen. Een van de oplossingen is
heel simpel: wil je meer vlinders in je
tuin, zet dan de waardplanten van
vlinders erin.”
Waardplanten zijn de planten waar
vlinders hun eitjes op afzetten omdat
deze door de rupsen gegeten worden.
Voor elke vlindersoort is dat een
andere plant. De naam van de waardplant
zit soms al in de naam van de
vlinder, zoals bij de brandnetelmot.
Castricum: “De plant overleeft dat in
de meeste gevallen. Het merendeel
van de rupsjes eindigt toch als voer
voor vogels. Hoe ik het zie: een plant
die niet gegeten wordt, is niet van
nut.” Waardplanten zijn vrijwel altijd
inheemse planten, dus de planten
die al sinds de laatste ijstijd in Nederland
voorkomen. Castricum: “Het
plaatsen van een paar waardplanten
zorgt direct al voor meer leven in je
tuin. Hoe de dieren die zo snel
vinden? Nachtvlinders zijn gewoon
veel slimmer dan we denken.”
30 SEPTEMBER

NACHT VAN DE
NACHTVLINDERS
Op 15 en 16 september is het
de Nationale Nachtvlindernacht.
Verspreid door heel Nederland
worden excursies georganiseerd.
Kijk op vlinderstichting.nl
voor meer informatie.
MARJA VAN DER LAAN/NIS
LINDEPIJLSTAART.
WWW. MAGAZINE.NL 31

flora batava
BOTANISCH
MONUMENT
De Flora Batava is het allereerste overzichtswerk van de
nationale flora van Nederland. Het verscheen in 28 delen
tussen 1800 en 1934. Nu is er een impossante heruitgave
die alle 2.240 botanische kleurenprenten bundelt.
TEKST DANIËL MULDER ILLUSTRATIES FLORA BATAVA
Herfsttijloos
De krokus is een voorjaarsbode,
het zeldzame
plantje herfsttijloos
luidt juist de herfst in.
De lilakleurige bloemen
verschijnen in september
en oktober. De
plant heeft eigenlijk
twee levens, want in
het voorjaar komen
de bladeren en de eivormige
doosvrucht
tevoorschijn. In de
zomer verdwijnt de
plant even en bloeit
dan in de herfst. Wil je
de plant in het echt
zien, reis dan af naar
het Nederlands-
Belgisch natuurgebied
De Plateaux-Hageven.
De heruitgave van de Flora Batava
levert de dikste en zwaarste
plantengids van Nederland op. Je zou het
kunnen zien als een veldgids voor wilde
planten, alleen is die door de afmeting
(30 x 25,5 cm en 6 cm dik) en een gewicht
van 3,7 kilo nauwelijks geschikt voor een
rugzak. Nee, de Flora Batava 1800-1934
De wilde planten van Nederland is vooral
een boek om aan de keukentafel uitgebreid
te bekijken én te lezen.
Het zaadje voor dit boek wordt geplant op
7 april 1798. Uitgeverij J.C. Sepp & Zoon
plaatst voor een nieuwe titel een advertentie
in de Oprechte Haarlemse Courant:
“Een Nederlandsch plantenwerk onder
de tytel: FLORA BATAVA, behelzende eene
Afbeelding en beschryving van alle in ons
Vaderland of de Bataaffsche Republiek
zich bevindende planten en kruyden”.
Ofwel: een geïllustreerd overzichtswerk
met alle planten van Nederland. Zacht
gezegd, een ambitieus plan van Jan
Christiaan Sepp (1739-1811), die al meer
natuurhistorische boeken uitgegeven
had. Dat het boek Flora Batava heet komt
trouwens doordat het Koninkrijk der
Nederlanden toen nog niet bestond.
Tussen 1795 en 1806 heette het eventjes
de Bataafse Republiek.
Bouwen aan een kathedraal
Tussen 1800 en 1934 is er gewerkt aan
de reeks, die in totaal uit 28 delen en
461 afleveringen bestaat. Je kunt het vergelijken
met de bouw van een kathedraal,
het duurde meer dan eeuw voordat het
min of meer klaar was. In 1800 verscheen
de eerste aflevering van de Flora Batava.
Het boek opende met een illustratie en
beschrijving van de gewone ereprijs en
het stopte pas in 1934 met de duinstinkzwam.
Ja, ook paddenstoelen, mossen
en wieren werden opgenomen. Het
resultaat, zo staat in de inleiding: “Een
boekenplank met 28 delen, met ruim
5.000 pagina’s tekst en 2.240 pagina grote,
(hand)gekleurde platen.”
Reis door de geschiedenis
Al bladerend – met ruim 900 pagina’s
een flinke klus – maak je ook een kleine >
WWW. MAGAZINE.NL 35

flora batava
Blauwe zeedistel
Bij de originele tekst over de blauwe zeedistel staat onder meer: “Door
hare Bladen en Bloemhoofd gelykt zy veel naar een Distel. Hare hoogte is
van 2 tot 3 voeten.” Het uiterlijk doet inderdaad anders vermoeden, maar
de blauwe zeedistel valt onder schermbloemigen zoals berenklauw en
fluitenkruid. 1 voet is trouwens 30,48 cm. Omgerekend wordt de plant
dus circa 30 tot 60 cm groot.
Paardenbloem
Ook bij de paardenbloem, een verzamelnaam voor vele micro soorten
zo verklapt Karst Meijer in een mooie bijdrage over de plant, weer
uitgebreid aandacht voor het huishoudelijk gebruik:
“De Bladen of struikjes worden algemeen in het voorjaar opgezocht en
verkocht, en leveren eene aangename, gezonde spijze, ’t zij raauw als
salade of gekookt als moes-spijze (…).”
Flora Batava
Flora Batava 1800-1934 De wilde planten
van Nederland, onder redactie van
Esther van Gelder (conservator oude
drukken bij KB nationale bibliotheek) &
Norbert Peeters ( botanisch filosoof en
schrijver), uitgeverij Lannoo, prijs € 79
(t/m 31 augustus 2023, daarna € 99).
Je bestelt het boek eenvoudig op
rootsmagazine.nl/boeken.
WWW. MAGAZINE.NL 41

46 SEPTEMBER
de aarde

lik op de wereld
Rond de aarde cirkelen duizenden
actieve satellieten. Ruim driehonderd
daarvan maken haarscherpe foto’s
van het aardoppervlak . Die beelden
bieden nieuwe vensters op de wereld.
Reis met Roots op grote hoogte langs
de mooiste natuurplekken op aarde:
van het Waddeneiland Griend tot het
Oog van Afrika.
Griend
53 15 8 N, 5 15 10 E
Twaalf kilometer onder
Terschelling ligt Griend, een
onbewoond eiland van nog geen
500 meter doorsnee. In 1984
werden er tijdens archeologische
opgravingen potscherven gevonden
van 300 jaar voor Christus.
Mogelijk was er in de omgeving
van Griend toen al menselijke
bewoning. Later ontstond er een
dorpje, Stedeke Grint of Gryn
genoemd, en aan het begin van
de 13 e eeuw stichtten Norbertijner
monniken er zelfs een klooster.
Maar de zee bleek inhalig: bij elke
storm sloegen er stukken van
het eiland af en op 14 december
1287 volgde de doodsteek. Toen
raasde de Sint-Luciavloed over
Noord-Nederland.
Tegenwoordig is Griend een
vogeleiland met de grote stern
als vogel icoon. Om Griend, dat in
beheer is bij Natuurmonumenten,
te behouden voor de toekomst
kreeg het in 2016 een facelift,
onder meer door het aanbrengen
van 200.000 m 3 zand. Helemaal
onbewoond is het niet: er staat
namelijk een vogelwachtershuisje.
SAMENSTELLING DANIËL MULDER FOTO’S GOOGLE
vanuit de hemel
WWW. MAGAZINE.NL 47

lezersfoto’s
langs de waterkant
Maandelijks ontvangen we voor onze wedstrijd Foto van de Maand
de meest schitterende foto’s van lezers via rootsmagazine.nl. Deze maand
met het thema ‘langs de waterkant’. Roots koos de winnaar en maakte
een selectie van de mooiste eervolle vermeldingen.
PRODUCTIE RENÉ ALBLAS
1
EERVOLLE VERMELDINGEN
Deze foto’s vallen buiten de prijzen,
maar verdienen wel een plek in
Roots.
1
Gonda Versteeg
• Klaar voor de eerste duik
Een originele foto met een hoog oh- en ahgehalte.
De compositie is perfect, vooral
omdat het middelste kuiken net niet in het
midden staat.
2
2
Nick Hijmensen
• Drieteenstrandlopers
De vogels staan niet allemaal dezelfde kant
op gedraaid en dat maakt de compositie
heel krachtig. Het licht is warm, de reflectie
is fraai en de schelpen maken het beeld nog
aantrekkelijker. Klein minpunt is de half aangesneden
strandloper aan de rechterkant.
3
Tom Kruissink
• Kemphaan in prachtkleed
Het zeer lage standpunt en het zachte licht
maken van dit ‘eenvoudige vogelportret’
iets bijzonders.
4
Dini Liefferink
• Spiegelbeeld
Alles klopt in deze foto van de groene kikker:
het gouden licht, de rimpeling in het water,
de symmetrie en de witte lichtvlekjes die net
niet uitgebeten zijn.
56 SEPTEMBER

3
4

68 SEPTEMBER
Begin september
is het moment
om deze bijzondere
spinnensoort
te spotten

GROTE GERANDE OEVERSPIN
Waakzame
watertijger
Zij is groot, kan over water lopen, duiken, vangt zelfs gewervelden
als visjes en salamanders en is bovendien uiterst zeldzaam:
de grote gerande oeverspin. In het nationale park Weerribben-Wieden
bezoekt natuurfotograaf Edwin Giesbers een van de grootste
populaties, tijdens de kraamtijd.
TEKST EN FOTO’S EDWIN GIESBERS
Rustig varen door het nationale park
Weerribben-Wieden is niet bepaald een
straf. Mijn fotomaat en vriend Peter van
Wieringen fungeert als kapitein en bedient
het roer van het fluisterbootje, terwijl ik de
omgeving observeer. Verderop is zittend op
een tak een ijsvogel niet te missen door zijn
opvallend blauwe en oranje verenkleed.
Waterlelies en gele plomp spiegelen in het
kalme water. Soms zijn de vaar wegen zo
smal en intiem door de weelderige begroeiing
dat je je op een kanotocht in de jungle
van Costa Rica waant. En na elke bocht verwachten
we een glimp op te vangen van een
otter, want hier leven naar schatting maar
liefst honderd exemplaren van deze ooit
bijna verdwenen marterachtige.
Vandaag ligt de focus vooral op een kleinere
diersoort, die niet minder bijzonder is: de
grote gerande oever spin. Het is een van de
grootste spinnen van Nederland en bovendien
behoorlijk zeldzaam. Maar hier in de
Weerribben-Wieden komen ze nog in aardige
aantallen voor en bovendien is nu, begin
september, het moment om ze te spotten.
Dan bewaakt het vrouwtje haar kraamweb
met jongen. Het duurt dan ook niet al te
lang of we zien ons eerste exemplaar: in
de vegetatie van de oeverrand zit een enorm
vrouwtje bij haar kraamweb met een bolletje
van wel honderden lichtbruine oeverspinnetjes.
Prachtig, maar ook spannend
om zo van dichtbij te zien. Wellicht door
mijn lichte arachnofobie verwacht ik dat
moeder spin elk moment in de boot kan
springen. Gelukkig laat ze het achterwege.
Kieskeurig en zeldzaam
De grote gerande oeverspin is niet alleen
bij ons zeldzaam, ook elders in Europa
wordt de soort bedreigd, waardoor ze op
de Rode lijst van de Internationale Unie
voor Natuurbescherming (IUCN) staat. De
zeldzaamheid van de spin heeft natuurlijk
een oorzaak. “De spin stelt hoge kwa liteitseisen
aan zijn leefomgeving”, vertelt
spinnen kenner Peter van Helsdingen,
die jarenlang onderzoek heeft gedaan naar
de spin nadat hij bij Naturalis kwam te
werken. “Wat deze spin wil, is goede oevervegetatie
langs water van goede kwaliteit:
helder met voldoende waterplanten en
>
WWW. MAGAZINE.NL 69

Het Lieversche Diep kronkelt nog ouderwets
door een ongeschonden en prachtig beekdal..

WILD WONDERS OF EUROPE/WIDSTRAND/NPL
‘We zijn in 7 à 8 generaties totaal verleerd
met de wolf samen te leven’
84 SEPTEMBER

Wilde dieren
De populaties van veel grote
zoogdieren in Europa nemen weer
voorzichtig toe. Welke factoren
bepalen of lynx, eland en wolf
zich weer kunnen verspreiden?
Uiteindelijk gaat het erom
hoeveel ruimte wij mensen de
wilde dieren gunnen.
HEROVEREN
HUN
NATUURLIJKE
PLEK
TEKST PAUL Q DE VRIES FOTO’S GETTY IMAGES E.A
WWW. MAGAZINE.NL 85

88 SEPTEMBER
GROTE ZOOGDIEREN
IN OPMARS

EUROPESE BRUINE BEER
VERSPREIDINGSPOTENTIEEL: LAAG • In Europa leven nog ruwweg 15.000 bruine beren (Rusland niet meegeteld), in meestal
kleine populaties in Scandinavië, Roemenië, Italië, Oostenrijk, de Spaanse Pyreneeën en overige streken in Zuid- en Oost-Europa • In
Nederland tegen de 11 e eeuw uitgeroeid • Heeft een groot leefgebied nodig en de kans op conflicten met mensen is relatief groot: beren
die in Zwitserland (2013) en Duitsland (2006) opdoken werden bijna direct tot ‘probleembeer’ uitgeroepen • Handhaving van
de huidige populaties lijkt voorlopig het hoogst haalbare.
WWW. MAGAZINE.NL 89