Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
NUMMER <strong>45</strong> • HERFST 20<strong>23</strong> | WWW.NEWFINANCIALFORUM.NL<br />
new<br />
FINANCIAL<br />
MAGAZINE<br />
SAMEN WERKEN AAN EEN NIEUWE ECONOMIE<br />
RINEKE DIJKINGA MOOI ETEN<br />
UIT DE LOKALE KETEN<br />
ANNE VAN LEEUWEN<br />
MEER BOEREN NODIG<br />
MATTHIJS SCHOUTEN<br />
NATUUR ALS BASIS<br />
WOUTER VEER RUIMTE<br />
VOOR TOEKOMSTBOEREN<br />
THEMA<br />
Re-Generatie<br />
MOODIES STOP<br />
MENSTRUATIEAFVAL<br />
KEES KLOMP INNERLIJK<br />
MENSELIJK HUISHOUDEN<br />
EXTINCTION REBELLION<br />
OPSTAAN TEGEN ONRECHT<br />
JEROEN DE JONG<br />
VADERSCHAP NIET VOOR WATJES<br />
BOY VAN DROFFELAAR • RON VAN ES • LENNART HOOPS • NADINE MAARHUIS • ALAN MCSMITH
New Financial Forum<br />
Samen werken aan<br />
een nieuwe economie<br />
Missie<br />
De stichting New Financial Forum staat voor een nieuwe economie,<br />
dienstbaar aan de samenleving. Vanuit de kernwaarden: duurzaam, sociaal,<br />
inclusief en verantwoord.<br />
Visie<br />
De financiële sector is de bloedsomloop van de economie. Nu de oude<br />
economie niet langer de samenleving gezond houdt, dient de financiële<br />
sector een aanjagende rol te vervullen richting een nieuwe economie.<br />
Ambitie<br />
De stichting New Financial Forum bundelt krachten, ideeën, inspiratie<br />
en best practices van zowel financieel dienstverleners als innovatieve<br />
ondernemers en bedrijven om gezamenlijk die nieuwe economie versneld<br />
tot stand te brengen.<br />
Dit doen we met drie pijlers:<br />
• New Financial Inspiration biedt inspirerende praktijkvoorbeelden, visies<br />
en ontwikkelingen uit de nieuwe economie door middel van magazines,<br />
nieuwsbrieven, events, storytelling, films en dialoogsessies.<br />
• New Financial Activators is een netwerk dat vanuit haar sterke wortels<br />
in de financiële wereld haar expertise wil inzetten om ondernemers<br />
te helpen (verdere) stappen te zetten in de nieuwe economie.<br />
• New Financial Academy biedt opleidingen, trainingen en coach-ing die<br />
zelfontwikkeling en nieuw leiderschap stimuleren vanuit hart, hoofd<br />
en handen.<br />
De stichting New Financial<br />
Forum is opgericht in 2014<br />
op initiatief van Willem<br />
Vreeswijk.<br />
De Raad van Toezicht bestaat<br />
sinds 1 januari 20<strong>23</strong> uit<br />
voorzitter Mark Boskamp<br />
(Dukers & Baelemans),<br />
secretaris Dick-Jan Abbringh<br />
(Purpose) en Carola<br />
Wijkamp-Hermsen (ARAG).<br />
Allianz, Alpina Group, ARAG,<br />
a.s.r., Dazure, De Goudse,<br />
Nationale Waarborg, Turien<br />
& Co., Univé en Welten Groep<br />
zijn partners van de stichting.<br />
Dankzij hun support komt de<br />
missie van de stichting een<br />
stuk dichterbij: een nieuwe<br />
economie, dienstbaar aan de<br />
samenleving.<br />
Werk mee aan een nieuwe economie en meld je aan<br />
www.newfinancialforum.nl
RE-GENERATIE<br />
VOORWOORD<br />
Re-Generatie<br />
“DOE JE MEE<br />
MET DE<br />
RE-GENERATIE?”<br />
Re-Generatie is een nieuw woord dat twee belangrijke<br />
perspectieven in zich heeft: aan de ene kant een<br />
gezonde veerkrachtige aarde goed voor mens, natuur<br />
en samenleving en aan de andere kant een generatie<br />
die samen wil bouwen aan een socialere, eerlijkere en<br />
duurzamere samenleving.<br />
Een gezonde aarde vergt een algehele duurzame transitie<br />
van de Nederlandse landbouw. Omdat de associatie vervolgens<br />
is dat dit ten koste zou gaan van onze welvaart en van de<br />
boer schieten veel mensen meteen in de weerstand. Niet nodig,<br />
want iedereen, ook de boer, heeft baat bij een andere manier<br />
van landbouw.<br />
Thomas Oudman geeft in Uit de shit; een pleidooi voor meer<br />
boeren en minder vee een fantastische oplossingsrichting.<br />
De stikstofuitstoot is namelijk niet het probleem,<br />
hooguit een symptoom. Het echte probleem<br />
is dat de huidige landbouw zich heeft<br />
losgeweekt van het ecosysteem. Als we dit systeem<br />
weer centraal stellen, zijn er juist meer<br />
boeren nodig, wordt het boerenvak weer aantrekkelijker<br />
voor jongeren, groeit de economische<br />
waarde en is de voedselzekerheid gegarandeerd.<br />
Er is een zak subsidiegeld beschikbaar<br />
van maar liefst 24,3 miljard euro om te<br />
verduurzamen. Die zou dan gebruikt kunnen<br />
worden om deze transitie mogelijk te maken.<br />
Een gezonde samenleving bouw je met<br />
een generatie die de handen uit de mouwen<br />
wil steken. Het is niet eerlijk de verantwoordelijkheid<br />
alleen bij jongeren te leggen. Onder de Re-Generatie<br />
versta ik dan ook alle mensen die bereid zijn onze huidige<br />
systemen te analyseren en waar nodig in te ruilen voor systemen<br />
die mens, dier en aarde wel dienen. Niet dat alle verworvenheden<br />
bij het grofvuil moeten worden gezet, wel dat wat<br />
niet langer rechtvaardig is recht wordt gezet.<br />
In deze editie veel aandacht voor de Re-Generatie. Zo reiken<br />
Rineke Dijkinga en Jan Dommerholt een panklaar plan<br />
aan om ‘mooi eten uit de lokale keten’ voor iedereen bereikbaar<br />
te maken en laat Anne van Leeuwen van Bodemzicht<br />
zien hoe regeneratieve landbouw werkt in de praktijk. Lessen<br />
uit de oerwildernis zijn er opnieuw van wildernisgids<br />
Alan McSmith. Ook breek ik graag opnieuw een lans voor<br />
het werk van de Stichting ALPA. Zij zetten zich in om de longen<br />
van Europa te behouden, voor nu en in de<br />
toekomst. Daar is financiële ondersteuning<br />
voor nodig, een investering in onze toekomst<br />
(www.alpa.land).<br />
Verder in deze editie een nieuwe aflevering<br />
van betekenisvolle bedrijven in de praktijk<br />
(het kan wel), krijgen we inzicht in de denkwereld<br />
van ‘Gen Z’ of wel de ‘Zoomers’ en geven<br />
we inzicht in de wereld achter Extinction<br />
Rebellion.<br />
Doe je mee met de Re-Generatie?<br />
Veel inspiratie toegewenst. n<br />
WILLEM VREESWIJK<br />
willem@newfinancialforum.nl<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 3
COLOFON<br />
NEW FINANCIAL MAGAZINE HÉT PLATFORM<br />
VOOR DE NIEUWE ECONOMIE<br />
Een initiatief van Willem Vreeswijk<br />
Nummer <strong>45</strong> van het New Financial Magazine<br />
verschijnt in een oplage van 1500 exemplaren.<br />
UITGEVER/HOOFDREDACTEUR<br />
Willem Vreeswijk 06 10630149,<br />
willem@newfinancialforum.nl<br />
EINDREDACTEUR<br />
Bibi Smissaert, bibi@bluebottle.nu<br />
6 12<br />
RINEKE DIJKINGA MOOI ETEN ANNE VAN LEEUWEN<br />
UIT DE LOKALE KETEN MEER BOEREN NODIG<br />
UITGAVE VAN<br />
Stichting New Financial Forum,<br />
Wapendragervlinder 29, 3544 DL Utrecht<br />
BASISIONTWERP EN VORMGEVING<br />
Peter Beemsterboer, www.beemsfoto.nl<br />
ABONNEMENTEN<br />
Een jaarabonnement (vier nummers) op het<br />
New Financial Magazine kost € 44,95, excl btw.<br />
Bedrijfsabonnementen op aanvraag:<br />
willem@willemvreeswijk.com.<br />
REPRODUCTIE<br />
Overname van artikelen, tekeningen, foto’s e.d.<br />
is slechts mogelijk na schriftelijke toestemming<br />
van de Stichting New Financial Forum<br />
18 28<br />
WOUTER VEER RUIMTE<br />
MOODIES EINDE AAN<br />
VOOR TOEKOMSTBOEREN<br />
MENSTRUATIEAFVAL<br />
REALISATIE<br />
Edicola Publishing bv<br />
Postbus 2013, 7420 AA Deventer<br />
info@edicola.nl / www.edicola.nl<br />
COÖRDINATIE<br />
Jolanda Leemhuis<br />
DRUKWERK<br />
Veldhuis Media, Raalte<br />
41 46<br />
EXTINCTION REBELLION<br />
JEROEN DE JONG VADERSCHAP<br />
OPSTAAN TEGEN ONRECHT<br />
NIET VOOR WATJES<br />
4 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
INHOUD<br />
THEMA RE-GENERATIE<br />
16<br />
MATTHIJS SCHOUTEN<br />
NATUUR ALS BASIS<br />
34<br />
KEES KLOMP INNERLIJK<br />
MENSELIJK HUISHOUDEN<br />
50<br />
BOY VAN DROFFELAAR WILDERNIS<br />
TRANSFORMEERT LEIDERSCHAP<br />
INTERVIEW<br />
12 Waarom we véél meer boeren nodig hebben | Anne van<br />
Leeuwen (Bodemzicht)<br />
36 Morele plicht om solidair te zijn | Janna Lenders en Toby<br />
Hofland (Extinction Rebellion)<br />
46 Vaderschap is niet voor watjes | Jeroen de Jong<br />
(De Praktijkvader)<br />
OPROEP<br />
6 Mooi eten uit de lokale keten | Orthomolecuul voedingsdeskundige<br />
en auteur Rineke Dijkinga<br />
PERSPECTIEF<br />
22 Gevoed door het leven; de helende werking van regeneratieve<br />
landbouw | Nadine Maarhuis (MaatschapWij)<br />
26 Ruimte voor toekomstboeren | Wouter Veer (Lenteland)<br />
28 Betekenisvolle bedrijven in praktijk | Joline Jolink, Ministerie<br />
van Hergebruik, Moodies, Hydraloop, PaperWise<br />
52 Wildernis transformeert leiderschap | Boy van Droffelaar<br />
(Foundation for Natural Leadership)<br />
56 CropiFi: token voor landbouwgrond | Lennart Hoops (HAS<br />
green academy)<br />
ESSAY<br />
18 De hap van gematigdheid | Wildernisgids Alan McSmith<br />
42 Re-Generatie in de filmzaal | Ron van Es (School for Purpose<br />
Leadership Rotterdam)<br />
59 De kracht van verstilling, stilte | Mentor Kees van der Stel<br />
COLUMN<br />
16 De natuur moet weer de basis worden van alles | Ecoloog en<br />
filosoof Matthijs Schouten (Staatsbosbeheer)<br />
34 Innerlijk menselijk huishouden | Kees Klomp (lector<br />
Betekeniseconomie)<br />
50 Is het de schuld van Archimedes? | Jack Cox (Forza Asset<br />
Management)<br />
BOEKEN VAN BETEKENIS<br />
64 Als alle stemmen spreken, Sandra Bouckaert | Ron van Es<br />
(School for Purpose Leadership Rotterdam)<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 5
RE-GENERATIE<br />
RINEKE DIJKINGA:<br />
“BETROKKENHEID BIJ<br />
VOEDSEL GEEFT<br />
VERBINDING EN<br />
ZINGEVING”<br />
6 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
– oproep –<br />
Mooi eten uit de<br />
lokale keten<br />
Stel je voor dat er door heel Nederland een mozaïek patroon zou liggen van akkertjes, zo tussen<br />
de 2,5 en 5 hectare waar ‘gezondheid per hectare’ voor alles wat leeft de prioriteit heeft.<br />
Dit biedt enorm veel voordelen voor mens én natuur. En het is te realiseren. Doe je mee?<br />
TEKST RINEKE DIJKINGA | BEELD GABRIËLA HENGEVELD EN NORMAFOTOGRAFIA.NL<br />
In de huidige landbouw zouden<br />
deze akkertjes ‘postzegels’ worden<br />
genoemd, maar het zijn wel akkertjes<br />
die groots zijn. Ze bevatten<br />
een enorme diversiteit aan gewassen,<br />
vragen om vakmanschap, bieden<br />
een verdienmodel binnen één jaar<br />
en zijn aantrekkelijk voor jonge boeren.<br />
Deze postzegels dienen bovendien<br />
als educatieplek waar iedere boer, teler,<br />
ondernemer en/of consument weer<br />
leert hoe (h)eerlijk het eten van Nederlandse<br />
bodem is. En die akkertjes zijn<br />
nog makkelijk te kopiëren ook. Zullen<br />
we van start gaan met één of twee pilots?<br />
HET JAAR ROND<br />
Waarom eten we niet veel meer van eigen<br />
bodem? Het blijft lastig uit te leggen<br />
dat Nederland veel voedsel verbouwd<br />
maar dat het gros ervan wordt<br />
geëxporteerd, terwijl het voedsel op<br />
ons etensbord voor het grootste deel<br />
wordt geïmporteerd. Een gemiste<br />
kans, voor onze boeren, de biodiversiteit<br />
en onze gezondheid. Hoewel er<br />
al heel veel prachtige initiatieven zijn<br />
(denk aan Herenboeren, Caring Farmers,<br />
CSA Netwerk Nederland, Lenteland,<br />
Land van ons etc.) zou het mooi<br />
zijn als er nog meer boeren, producenten<br />
en consumenten kunnen profiteren<br />
van duurzaam, gezond en écht eten van<br />
eigen bodem, het hele jaar rond. Om<br />
ook dunbevolkte gebieden hierbij te betrekken,<br />
dienen we ‘verwerkings CSA’s’<br />
op te starten (Community Supported<br />
Agriculture, red.).<br />
VOORDELEN<br />
Ik zie minimaal negen voordelen als we<br />
de korte voedselketen kleinschalig opschalen<br />
en versterken:<br />
1. Klimaat, C02-, voedselkilometers,<br />
bodemuitputting zijn grote issues.<br />
Door veel meer van eigen bodem te<br />
eten kunnen we het aantal voedselkilometers<br />
(gemiddeld 30.000 per<br />
maaltijd) drastisch verminderen en<br />
kinderlijk eenvoudig iets doen aan<br />
CO-2 vermindering.<br />
2. Het blijft bijzonder om te zien dat<br />
ons supermarkt eten afkomstig is<br />
van een handjevol grote bedrijven<br />
wereldwijd. Zij bepalen Emile dus Corre. eigenlijk<br />
welke ‘monoculturen’ je op je<br />
bord krijgt (soja, mais, tarwe, zuivel,<br />
vlees zijn de ‘Big Five’ op ons<br />
bord, aangevuld met 99 suikerklontjes<br />
per week), maar ook wat de<br />
economische waarde van ons eten<br />
is: en dus wat de boer of teler ervoor<br />
krijgt. Monoculturen op het<br />
land zijn niet alleen nadelig voor<br />
de biodiversiteit van de natuur en<br />
het milieu (en daarmee onze voedselzekerheid)<br />
maar ook voor de diversiteit<br />
op ons eigen bord en daarmee<br />
voor onze eigen gezondheid.<br />
Duurzaam voedsel op eigen bodem<br />
verbouwen en dat ook opeten, betekent<br />
per definitie meer variatie<br />
in landbouwgewassen en mee-eten<br />
met het seizoen.<br />
3. Deze grote diversiteit aan gewassen<br />
is bovendien gunstig als risicospreiding<br />
voor de boer/teler. Door veel<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 7
RE-GENERATIE<br />
verschillende gewassen te verbouwen,<br />
al dan niet in combinatie met<br />
wat dieren, zijn er altijd inkomsten.<br />
Ook kunnen op deze kleine akkers<br />
allerlei gewassen/teelten worden<br />
uitgeprobeerd (met het oog op klimaatadaptatie)<br />
zonder dat daar<br />
grote financiële risico’s aan kleven.<br />
4. Voedsel van dichtbij komt verser en<br />
natuurlijk ‘afgerijpt’ op ons bord en<br />
bevat daardoor meer vitale stoffen,<br />
zoals essentiële suikers en beschermende<br />
antioxidanten. Bovendien<br />
geven kortere transporttijden meer<br />
zekerheid als het gaat om voedselveiligheid.<br />
5. Door alle geopolitieke ontwikkelingen<br />
en bedreigingen van de laatste<br />
jaren is inzetten op voedsel van eigen<br />
bodem ook inzetten op voedselzekerheid.<br />
Het geeft kleine boeren<br />
bovendien meer autonomie en<br />
de mogelijkheid om buiten de grote<br />
afnemers (die de prijs dicteren)<br />
een eerlijke prijs voor hun product<br />
te ontvangen. Een eerlijke prijs betekent<br />
dat de kleine boer rentmeester<br />
kan zijn over zijn grond en weer<br />
‘met de natuur mee’ kan verbouwen.<br />
Of dieren kan houden.<br />
6. Voedselongelijkheid, inkomensongelijkheid<br />
en gezondheidsongelijkheid<br />
gaan steeds vaker hand in<br />
hand. Als de korte keten een totaalaanbod<br />
kan leveren van vers- en<br />
droogwaren, kan dit voedsel ook via<br />
kantines van bedrijven, scholen, instellingen<br />
etc. worden aangeboden<br />
zodat veel meer mensen tenminste<br />
één wezenlijke/voedzame maaltijd<br />
per dag te eten krijgen. Met veel<br />
minder tussenschakels in de keten<br />
en minder monopolyposities van<br />
inkopende organisaties, maken we<br />
bovendien gezond voedsel eerlijker<br />
beschikbaar voor elke portemonnee.<br />
7. Betrokkenheid bij voedsel geeft verbinding<br />
en zingeving. Welvaart en<br />
het ervaren van een zinvol bestaan<br />
lijken steeds verder uit elkaar te<br />
drijven. Eten weer ‘een sociaal gezicht’<br />
en ‘een verhaal’ geven lijkt belangrijker<br />
dan ooit. Lokaal voedsel<br />
is een belangrijke pijler om de verbinding<br />
tussen boer/teler en consument<br />
te herstellen. Maar ook de<br />
verbinding tussen voedsel en onszelf<br />
en de relatie voedsel en onze<br />
gemeenschapszin. Zie het prachtige<br />
verhaal Gemeenschap als ons beste<br />
medicijn van Raymundo Resink in<br />
de zomer-editie 20<strong>23</strong> van het New<br />
Financial Magazine.<br />
8. Omdat inmiddels gemiddeld zeventig<br />
procent van het voedsel in de supermarkten<br />
bewerkt is, afkomstig is<br />
uit de voedingsmiddelenindustrie, is<br />
de voedingswaarde (en daarmee de<br />
gezondheidswaarde voor de consument)<br />
steeds meer in het geding.<br />
9. Door zelf de lokale voedselproductie<br />
weer op te starten, kan elke consument<br />
kiezen voor voedzaam,<br />
duurzaam en ongeraffineerd voedsel.<br />
Voedsel waarmee we onze lichamelijke<br />
en geestelijke gezondheid<br />
een dienst kunnen bewijzen. Voedsel<br />
dat komt uit een gezonde bodem<br />
en een gezonde omgeving.<br />
ZEVEN VOORDELEN<br />
Ik zie minimaal zeven grote voordelen<br />
van ‘verwerkings CSA’s’:<br />
1. Er kunnen veel meer jonge boeren<br />
het vak instromen, met veel lagere<br />
financiële lasten/investeringen en<br />
een gezond basisinkomen. Het zijn<br />
“HET GROS VAN HET VOEDSEL DAT IN NEDERLAND WORDT<br />
VERBOUWD, WORDT GEËXPORTEERD, TERWIJL HET VOEDSEL<br />
OP ONS ETENSBORD GROTENDEELS WORDT GEÏMPORTEERD”<br />
immers kleine akkers/minder hectares<br />
met een hoog rendement dat<br />
voor een groot deel kan worden behaald<br />
door directe levering aan de<br />
consument. Ook zijn er neveninkomsten<br />
in de vorm van het geven<br />
van trainingen en cursussen, lage<br />
mechanisatiekosten en deze kleine<br />
akkers worden idealiter overgedragen<br />
aan Community Land Trusts.<br />
Niet winst/speculatie maar biodiversiteit,<br />
verbinding met ons voedsel<br />
en ecosysteemdiensten van<br />
grond zijn leidend bij dit gemeenschapsgebaseerd<br />
eigendomsmodel.<br />
Mogelijk zijn er zelfs natuurorganisaties<br />
en particulieren met kleine<br />
percelen die een paar hectare<br />
grond op deze wijze een toegevoegde<br />
waarde willen geven en willen<br />
overdragen aan Community Land<br />
Trusts.<br />
2. We kunnen op deze manier het jaar<br />
rond divers eten van eigen grond,<br />
de eindproducten zijn immers<br />
houdbaar gemaakt. Omdat deze<br />
‘postzegelakkers’ bedoeld zijn om<br />
de eigen bevolking van een gezond,<br />
voedzaam en divers eetpatroon te<br />
voorzien wordt ook om die reden<br />
een grote diversiteit aan gewassen<br />
verbouwd. (bij voorkeur conform<br />
de principes van het Planetary Health<br />
Diet dat rekening houdt met de<br />
draagkracht van de aarde in relatie<br />
tot onze eigen gezondheid. Hierin<br />
wordt de hoeveelheid dierlijk eiwit<br />
drastisch verlaagd maar zeker niet<br />
uitgebannen). Diversiteit op ons<br />
bord is misschien wel de belangrijkste<br />
pijler waarmee we onze gezondheid,<br />
maar ook die van de aarde,<br />
kunnen beïnvloeden. Door ons<br />
voedsel deels weer in eigen hand te<br />
nemen krijgen wij de zo broodnodige<br />
variatie op ons bord.<br />
3. Door weer met eten in al zijn facetten<br />
aan de slag te gaan (opscharrelen,<br />
helpen bij de teelt/oogst/verwerking/bereiding<br />
doen we allemaal<br />
spelenderwijs weer voedsel-,<br />
gezondheids- en kookvaardigheden<br />
op. De ‘verwerkingstrainingen’ op<br />
8 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
deze ‘verwerkings CSA’s’ zijn een<br />
fantastische manier om ons deze<br />
kennis weer eigen te maken.<br />
4. Verwerking tot houdbaar eindproduct<br />
is een perfecte manier om de<br />
35 procent voedselverspilling tegen<br />
te gaan waar we nog steeds mee te<br />
kampen hebben. Omdat de verwerking<br />
tot eindproduct grotendeels op<br />
locatie plaatsvindt kan de kwaliteit<br />
bovendien optimaal gewaarborgd<br />
worden.<br />
5. Volop kansen voor de lokale economie/de<br />
leefbaarheid van het<br />
platteland. En meer werkgelegenheid<br />
vanwege de, deels handmatige,<br />
oogst en verwerking van lokaal<br />
voedsel. Ooit was de voedselverwerking<br />
en bereiding een ambacht:<br />
voedsel werd zo bewaard/geconserveerd<br />
en tot eindproduct verwerkt<br />
dat mensen het hele jaar van eigen<br />
grond konden eten. Die tijd is voorbij.<br />
Hoogste tijd om deze gezonde,<br />
oorspronkelijke verwerking het<br />
nieuwe normaal te laten worden en<br />
over te dragen op komende generaties.<br />
Wellicht kunnen er zelfs weer<br />
opleidingen voor jongeren ontstaan<br />
waarin ze het ambacht leren.<br />
6. Er zijn nu veel kleine boeren/telers<br />
die qua grootte (in hectares) of qua<br />
ligging (te ver van steden) niet geschikt<br />
zijn om rechtstreeks aan de<br />
consument te leveren. Door dit plan<br />
kunnen zij wél meedoen. En kunnen<br />
meer jonge boeren in hun eigen<br />
gebied aan de slag. Het ‘ommeland<br />
gaat de stad weer voorzien’. Dit zal<br />
voor veel projecten in bijvoorbeeld<br />
de grensregio’s of dunbevolkte gebieden<br />
van Nederland een perfecte<br />
uitkomst zijn.<br />
7. Voor de al bestaande CSA’s kan dit<br />
plan een uitbreiding van hun assortiment<br />
van Nederlandse bodem<br />
betekenen. Naast de versproducten<br />
uit het seizoen kunnen ze hun<br />
klanten ook de ‘basics in onze keukenkastjes’<br />
leveren. Deze komen nu<br />
heel vaak nog uit het buitenland<br />
(denk aan pasta, meel, granen, bonen,<br />
pesto’s, soepen)<br />
DE MENSEN ACHTER DIT PLAN<br />
JAN DOMMERHOLT<br />
EN RINEKE DIJKINGA:<br />
“HET JAAR ROND<br />
VAN EIGEN GROND.”<br />
Jan Dommerholt heeft ruim dertig jaar bij Staatsbosbeheer gewerkt als boswachter<br />
en mechanisatie adviseur. In de laatste functie bestond zijn werk uit<br />
het toepassen van techniek bij bos- en natuurbeheer. Elk gebied en elke grondsoort<br />
vergen andere kwaliteiten van machines, banden en techniek. Samen<br />
met een ervaren boer/loonwerker heeft hij het prototype ontwikkeld.<br />
Rineke Dijkinga is twintig jaar werkzaam als orthomoleculair voedingsdeskundige.<br />
De laatste tien jaar heeft zij zich intensief bemoeid met de korte duurzame<br />
voedselketen, als auteur, producent, productontwikkelaar, begeleider<br />
van nieuwe productlijnen, trainer en storyteller. Voor dit laatste aspect richtte<br />
zij het non-profit platform ‘MOOI eten uit de lokale keten’ op. Hierop worden<br />
de verhalen van kleinschalige boeren en projecten verteld.<br />
Meer informatie: rinekedijkinga.nl/mooi-eten-lokale-keten/<br />
BEELD: NORMAFOTOGRAFIA.NL<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 9
RE-GENERATIE<br />
"KENNIS OVER GEZONDE<br />
VOEDSELVERWERKING<br />
KAN OP EEN GEDEGEN<br />
MANIER TERUGKEREN"<br />
CONCREET<br />
1. Hoe ziet de kleinschalige mechanisatie<br />
eruit? Er wordt hard gewerkt aan<br />
de ontwikkeling van een prototype<br />
elektrische werktuigdrager. Op<br />
smalle stroken worden zeer diverse<br />
hoeveelheden gewassen geteeld.<br />
Denk aan allerlei granen, peulvruchten,<br />
groenten, fruit en kruiden. Dit<br />
vereist een totaal andere manier van<br />
mechanisatie: kleinschalige elektrische<br />
mechanisatie met één basismachine<br />
moet ervoor zorgen dat deze<br />
grote variëteit aan gewassen gezaaid,<br />
gewied en geoogst kan worden.<br />
Een deel van de oogst zal in dit<br />
model overigens altijd handmatig<br />
plaatsvinden. Dat zien wij als groot<br />
voordeel.<br />
2. Aan wie verkoop je de eindproducten/<br />
halffabricaten? De overvloed van het<br />
seizoen wordt verwerkt en hetzij via<br />
de eigen locatie verkocht (aan bijvoorbeeld<br />
consumenten/kantines)<br />
of aan boerderijwinkels, CSA’s, Herenboeren,<br />
Caring Farmers, Hofweb,<br />
Streekboer en/of andere aanbieders<br />
van duurzaam/lokaal voedsel<br />
in de omgeving. Ook voor de vele<br />
voedselbossen die in Nederland ontstaan,<br />
zou dit plan van meerwaarde<br />
kunnen zijn. Zij kunnen in hun regio<br />
ook de verwerking en afzet gaan coördineren/tot<br />
stand brengen en aanhaken<br />
bij de ‘verwerkings CSA’s’.<br />
3. Hoe kan de oogst verwerkt worden?<br />
Granen, peulvruchten en oliehoudende<br />
zaden zullen logischerwijs<br />
voor het drogen, schonen en eventueel<br />
malen en verpakken naar een<br />
lokaal bedrijf verzonden moeten<br />
worden. Maar groenten, fruit, kruiden,<br />
oliehoudende zaden en deels de<br />
peulvruchten kunnen ter plekke verwerkt<br />
worden door ze bijvoorbeeld<br />
te drogen, te fermenteren of in te<br />
maken. Dit zal gerealiseerd worden<br />
via ‘mobiele verwerkingsunits’ die<br />
door een aantal boeren/telers/voedselbossen<br />
in een gebied gebruikt<br />
gaan worden.<br />
4. Trainingen om de oogst te verwerken<br />
tot gezond eindproduct. Door op de<br />
kleine ‘verwerkings CSA’s’ ook trainingen,<br />
workshops en cursussen<br />
te geven kan een deel van de oogst<br />
direct verwerkt worden. Educatie<br />
(laten)geven is dan ook direct een<br />
van de inkomstenbronnen van de<br />
boer/teler. De industriële manier<br />
van voedselbewerking heeft de oorspronkelijke/ambachtelijke<br />
verloren<br />
laten gaan, met veel gevolgen voor<br />
onze gezondheid. De kennis over<br />
een gezonde voedselverwerking kan<br />
op een gedegen manier terugkeren,<br />
niet alleen om gezondheidsredenen<br />
maar ook om de voedselveiligheid<br />
niet in gevaar te brengen. Deze<br />
trainingen zouden bijvoorbeeld een<br />
fantastisch vervolg kunnen zijn op<br />
de opleidingen die de Regeneratieve<br />
School al biedt.<br />
WIL JE ONS HELPEN?<br />
Wat we nodig hebben om dit plan verder<br />
uit te bouwen:<br />
1. Een jonge boer/teler met ondernemersbloed<br />
die hier zijn schouders<br />
onder wil zetten.<br />
2. Een tweede locatie die als pilot wil<br />
gaan fungeren. De eerste pilot is<br />
Heerlijk Westerwolds Land waar<br />
veel ervaring is opgedaan.<br />
3. Financiën voor de realisatie van één<br />
of twee prototypes werktuigdragers.<br />
4. Financiën om de mobiele verwerkingsunit<br />
te bouwen.<br />
5. Financiën en mankracht om de opleidingen<br />
op te zetten met vakbekwame<br />
en ervaren trainers.<br />
Doneren kan via onderstaande QR-code.<br />
Misschien vraag je je af What’s in it<br />
for me? Nou, je wordt een van de grondleggers<br />
die bijdraagt aan het ‘nieuwe<br />
normaal’ in Nederland. Je wordt deelgenoot<br />
aan het verhaal en de realisatie<br />
ervan. Uit trots dat je eraan bijgedragen<br />
hebt, ga je dit verhaal verder vertellen<br />
aan jouw eettafel of in jouw bedrijfskantine.<br />
En wie weet, komt er dan ook een<br />
‘verwerkings CSA’ in jouw omgeving. n<br />
10 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
Schrijf mee aan een nieuw verhaal<br />
waar wij en onze kinderen<br />
trots op kunnen zijn…<br />
Laten we<br />
toekomst<br />
schrijven…<br />
HELP<br />
De Gouden Cirkel is een gebied in Transsylvanië met<br />
de meeste biodiversiteit van Europa. Het is een gebied<br />
waar veel mensen juist nu naar verlangen: regeneratieve<br />
landbouw, een regionale voedselketen<br />
en sociale cohesie. Een gebied waar mensen in<br />
verbinding en harmonie leven, met zichzelf, met elkaar<br />
en met het omringende leven.<br />
Om dit unieke gebied te behouden, is snel actie<br />
nodig. De stichting ALPA, begeleid door het<br />
European Network of Access to Land, heeft de<br />
expertise om land aan te kopen en onder te<br />
brengen in de stichting die het land veilig stelt<br />
voor komende generaties. Ze beschikken echter niet<br />
over de financiële middelen om dit te doen. Met onze<br />
donatie kunnen zij dit wel.<br />
JE MEE?<br />
Help ALPA mee land in de Gouden Cirkel te<br />
verwerven. Ieder stukje land dat de stichting via<br />
donaties kan aankopen, is een concrete bijdrage<br />
aan uniek natuurbehoud. Door in dit gebied op<br />
slimme manier stukjes land aan elkaar te rijgen,<br />
ontstaat een onneembare veste voor partijen met<br />
destructieve intenties.<br />
ACTIE IS NU NODIG<br />
Initiatiefnemers zijn Willem Vreeswijk (stichting<br />
New Financial Forum) en Jelle Bartels (Next Step<br />
Factory) die dit initiatief onbezoldigd hebben<br />
opgezet. Lees de achtergrondverhalen in deze u<br />
itgave van het New Financial Magazine, vraag<br />
de digitale brochure aan en/of informeer naar<br />
de mogelijkheden om te doneren.<br />
• JELLE BARTELS<br />
(jelle@nextstepfactory.nl, 06-2502<strong>45</strong><strong>45</strong>)<br />
• WILLEM VREESWIJK<br />
(willem@willemvreeswijk.com, 06-10630149)<br />
MEER INFORMATIE: WWW.ALPA.LAND
RE-GENERATIE<br />
Waarom we véél meer<br />
boeren nodig hebben<br />
In 2040 kunnen we een heel ander landbouwsysteem hebben, weet Anne van Leeuwen. Zonder<br />
landbouwgif, kunstmest en monoculturen. En met méér boeren, in plaats van minder. Maar dan<br />
wel regeneratieve boeren die het landschap herstellen en hun gemeenschap van mensen,<br />
dieren, planten en microben voeden. “Op Bodemzicht zien we elke dag dat dit mogelijk is.”<br />
TEKST NADINE MAARHUIS | BEELD GABRIELA HENGEVELD<br />
Ruim 3,5 jaar geleden kwamen<br />
Anne van Leeuwen en haar<br />
partner Ricardo Cano aan op<br />
boerderij Bodemzicht in Malden,<br />
net onder Nijmegen. Op<br />
vijf hectare gedegradeerde<br />
landbouwgrond gingen ze aan de slag.<br />
Inmiddels is de boerderij een oase van<br />
leven. De no-dig moestuin – waarin<br />
niet gegraven, geschoffeld of geploegd<br />
wordt zodat het bodemleven haar gang<br />
kan gaan – voorziet ruim honderd<br />
gezinnen en zes restaurants wekelijks<br />
van gifvrije groenten, kruiden en<br />
eetbare bloemen. Ook vind je er 249<br />
kippen, die steeds naar een ander stukje<br />
veld verplaatst worden zodat ze<br />
de bodem niet uitputten, maar juist<br />
12 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
vruchtbaarder maken. En de bomen<br />
van het agroforestry project, die staan<br />
deze lente voor het eerst in bloei.<br />
“We hebben zeker vierduizend<br />
fruit- en notenbomen geplant, zoals<br />
kersen en kastanjes en rondom het<br />
agroforestry-veld vind je eetbare hagen,<br />
met tientallen soorten bessen. Eigenlijk<br />
planten we de hele dag door. Er staan<br />
hoge bomen, lagere bomen, daaronder<br />
struiken en daaronder weer een kruidlaag,<br />
waar bijvoorbeeld ook aardbeien<br />
groeien. Zo bootsen we de opbouw van<br />
een natuurlijk bos na en creëren we een<br />
veerkrachtig geheel, net zoals in een<br />
rijk ecosysteem.”<br />
“Eigenlijk is de kernvraag van<br />
deze eeuw: hoe worden we weer inheems?”,<br />
stelt Anne. “Inheemse gemeenschappen<br />
leven al duizenden<br />
jaren in harmonie met hun omgeving.<br />
Ze dragen zorg voor al het leven, en dat<br />
over meerdere generaties heen.” Deze<br />
verantwoordelijkheid is geen last, weet<br />
Anne, maar één van de mooiste dingen<br />
die er is. “Want als je jouw gemeenschap<br />
voedt, krijg je ook direct feedback.<br />
Niet alleen van de mensen die onze<br />
groentepakketten en klimaateieren<br />
ophalen, maar ook van alle dieren die<br />
hier wonen of hun voedsel vinden.”<br />
Terwijl ze het zegt, pakt ze haar<br />
verrekijker erbij. “Kijk, daar! De bonte<br />
vliegenvangers bedrijven de liefde.”<br />
MÉÉR BOEREN, NIET MINDER<br />
Als het aan Anne ligt, is in 2040 twintig<br />
procent van de bevolking weer boer,<br />
in plaats van de huidige halve procent.<br />
“We hebben méér boeren nodig die op<br />
menselijke schaal en in verbinding met<br />
het land werken”, zegt ze. Dit is niet<br />
alleen gezonder voor al het leven, maar<br />
ook productiever, als je het goed aanpakt,<br />
weet Anne, die de tuinders op Bodemzicht<br />
fatsoenlijk kan betalen. “Een<br />
levende bodem brengt namelijk meer<br />
voedsel voort en de aanwezigheid van<br />
bestuivers verhoogt de productiviteit<br />
van gewassen. Alleen daarvoor moeten<br />
we weer leren luisteren naar al die soorten.<br />
Zodat we ontdekken hoe we met ze<br />
kunnen samenwerken, in plaats van ze<br />
te onderdrukken met chemische middelen.”<br />
ANNE VAN LEEUWEN:<br />
“EIGENLIJK IS DE<br />
KERNVRAAG VAN DEZE<br />
EEUW: HOE WORDEN<br />
WE WEER INHEEMS?”<br />
PLAATSGEBONDEN LANDBOUW<br />
“Rondom steden liggen veel kansen<br />
voor kleinschalige regeneratieve boerderijen,<br />
want daar zit een makkelijke<br />
optie voor directe vermarkting aan<br />
burgers”, weet Anne. Op het platteland<br />
ziet ze – ook in 2040 – opties voor<br />
meer grootschalige landbouw. Maar altijd<br />
zonder pesticiden, kunstmest, megastallen<br />
en monoculturen. “En iedere<br />
boerderij is plaatsgebonden. Dus bij alles<br />
wordt de vraag gesteld: hoe doe ik<br />
recht aan deze plek? Met Bodemzicht<br />
zitten we bijvoorbeeld in een bosrijk<br />
gebied op zandgrond, dus daar passen<br />
bomen, heggen en struiken goed bij.<br />
Maar op een andere plek past een andere<br />
vorm van landbouw weer veel beter.<br />
Zoals grazers op grasland of moeraslandbouw<br />
in het veenweidegebied.”<br />
Om hier te komen hebben we volgens<br />
Anne plaatsgebonden landbouwonderwijs<br />
nodig. Daarom werkt Bodemzicht<br />
met leerlingboeren en heeft<br />
de boerderij onlangs – samen met Lenteland<br />
en Decade of Action – de Regeneratieve<br />
School gelanceerd: een<br />
decentraal onderwijsnetwerk van<br />
regeneratieve pioniers die hun kennis<br />
willen delen. Anne: “Ik wil dat héél veel<br />
mensen een regeneratieve boerderij<br />
starten, die bij hen én hun context<br />
past. In plaats van dat we overal<br />
Bodemzicht-franchises gaan openen.<br />
Plaatsgebonden diversiteit is de sleutel<br />
tot succes.”<br />
EERLIJKE PRIJZEN<br />
“Voedsel moet een eerlijke prijs krijgen<br />
én iedereen moet toegang krijgen<br />
tot eerlijk voedsel”, stelt Anne. Daarom<br />
pleit ze voor true cost, oftewel de echte<br />
prijs. “Want op dit moment worden<br />
de kosten van bodemdegradatie, ziektes<br />
zoals Parkinson en het ministerie<br />
van stikstof allemaal afgewenteld op<br />
de belastingbetaler en zitten ze niet in<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 13
RE-GENERATIE<br />
bij de prijs van goedkope aardappelen.<br />
Doen we dat wel, dan wordt gifvrij,<br />
gezond en lokaal voedsel vanzelf de<br />
goedkoopste optie. En dus de meest<br />
betaalbare optie voor iedereen.”<br />
Boerderijen die hun voedsel nu<br />
al toegankelijker willen maken, kunnen<br />
kiezen voor een solidair betaalmodel,<br />
net zoals Bodemzicht doet.<br />
Anne: “We geven de deelnemers van<br />
onze Community Supported Agriculture<br />
tuinderij drie opties: een laag,<br />
redelijk en goed tarief. Het idee is dat<br />
mensen die een goed tarief kunnen<br />
betalen het mogelijk maken voor<br />
mensen die minder te besteden hebben<br />
om voor het lage tarief te kiezen. Zo<br />
zorgt de gemeenschap voor balans en<br />
krijgen onze tuinders eerlijk betaald.”<br />
Ook landbouwgrond moet weer betaalbaar<br />
worden, zodat nieuwe regeneratieve<br />
boeren makkelijker een plek kunnen<br />
Anne van Leeuwen en haar<br />
partner Ricardo Cano.<br />
“IK WIL DAT HÉÉL VEEL<br />
MENSEN EEN REGENERA-<br />
TIEVE BOERDERIJ STARTEN<br />
DIE BIJ HEN PAST”<br />
vinden, vindt Anne. “Daarom zijn initiatieven<br />
zoals Lenteland, die grond uit<br />
de economie halen en gemeenschappen<br />
in staat stellen om mede-eigenaar<br />
te worden van boerderijen, zo belangrijk.<br />
Het zorgt ervoor dat we als mensen<br />
weer samen zorg kunnen dragen<br />
voor een plek en daar vervolgens ook<br />
met z’n allen de vruchten van plukken.<br />
Die verbinding – met het land en met<br />
elkaar – is wat ons mens maakt.” n<br />
Dit artikel is onderdeel van de reeks<br />
‘Woordvoerders van de Toekomst’, die<br />
MaatschapWij in samenwerking met<br />
Transitiecoalitie Voedsel en het programma<br />
Duurzaam Door maakt. Je leest alle<br />
verhalen op www.maatschapwij.nu.<br />
14 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
COLUMN<br />
De natuur moet<br />
weer de basis<br />
worden van alles<br />
Voor het toekomstig welzijn van al het leven op<br />
Aarde is het van cruciale betekenis dat we op zoek<br />
gaan naar wezenlijk samenleven en samenwerken<br />
met de natuur, stelt natuurfilosoof en ecoloog<br />
Matthijs Schouten. Hij pleit voor het natuurcontract<br />
als basis van ons landbouw- en voedselsysteem.<br />
TEKST MATTHIJS SCHOUTEN | BEELD DIANE VAN DER MAREL<br />
Al meer dan 25 jaar werk ik met studenten in de Burren,<br />
een karstlandschap aan de Ierse westkust. In<br />
brochures voor toeristen wordt het gebied omschreven<br />
als ‘a true Irish wilderness’. Niets is echter minder<br />
waar. Zo’n 6000 jaar geleden vestigden zich hier<br />
boeren: ze kapten de toenmalige bossen en begonnen<br />
het landschap voornamelijk te gebruiken voor het grazen<br />
van vee. En zes millennia lang is dit zo gebleven. Nog altijd<br />
wordt de Burren begraasd door koeien: het is geen wildernis<br />
maar een oud agrarisch landschap.<br />
Dat men dit gebied zo graag een wildernis noemt, heeft<br />
te maken met het gegeven dat het bijzonder rijk is aan wilde<br />
planten en dieren. Op een oppervlakte van niet meer dan vijfhonderd<br />
vierkante kilometer is meer dan tachtig procent van<br />
de Ierse biodiversiteit vertegenwoordigd.<br />
Dit is een veelbetekenend gegeven. Wanneer we de Europese<br />
Habitatrichtlijn onder de loep nemen, zien we dat de ecosystemen<br />
met de hoogste biodiversiteit in het algemeen – zoals<br />
men dat in het natuurbeheer noemt – ‘halfnatuurlijk’ zijn.<br />
Deze term verwijst naar traditionele agrarische landschappen<br />
waarin het menselijk gebruik eeuwenlang ongewijzigd<br />
bleef.<br />
BIO-CULTURELE DIVERSITEIT<br />
Datzelfde fenomeen vinden we ook op wereldschaal. Die regio’s<br />
op onze planeet die een zeer grote variatie aan wilde<br />
planten en dieren bevatten, zijn vaak ook gebieden met een<br />
grote culturele diversiteit: verschillende culturele tradities<br />
bleven daar naast elkaar over lange tijd ongewijzigd bestaan.<br />
In de wetenschap spreekt men over bio-culturele diversiteit.<br />
Dat oude cultuurlandschappen vaak zo rijk zijn aan biodiversiteit<br />
heeft voor een groot deel te maken met traditionele<br />
landbouwpraktijken. Tot nog niet zo lang geleden werden<br />
er geen kunstmest en bestrijdingsmiddelen gebruikt en wat<br />
boeren voornamelijk deden is het verwijderen van biomassa<br />
door begrazing, maaien, branden en plaggen. Bij zulk grondgebruik<br />
kunnen concurrentie-krachtige planten de zwakkeren<br />
niet verdringen. Als gevolg is de variatie aan plantensoorten<br />
per oppervlakte-eenheid meestal groter dan in het oorspronkelijke<br />
natuurlijke systeem (bij ons was dat vooral bos).<br />
Een grotere variatie aan planten leidt tot een grotere rijkdom<br />
aan insecten, vogels en zoogdieren.<br />
Kortom: In oude agrarische systemen werkten mens en<br />
natuur op zo’n wijze samen dat niet alleen de mens er wel bij<br />
voer, maar ook de natuur er rijker door werd.<br />
16 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
COLUMN<br />
SAMENWERKEN MET DE NATUUR<br />
In de milieufilosofie worden vanouds twee waarden van natuur<br />
onderscheiden. Er is de instrumentele waarde, dat wil<br />
zeggen de waarde die de natuur heeft voor menselijk welzijn:<br />
de natuur voedt ons, ze biedt ons medicijnen, bouwmaterialen<br />
en schoonheid om maar een paar zaken te noemen. Daarnaast<br />
spreekt men van de intrinsieke waarde, dat wil zeggen<br />
de waarde die de natuur op en voor zichzelf heeft, onafhankelijk<br />
van wat ze voor ons betekent.<br />
In recente tijd is daar nog een waarde aan toegevoegd: de<br />
relationele waarde. Mens en natuur kunnen op een zodanige<br />
wijze samenwerken dat er wederzijdse voordelen uit voortvloeien.<br />
Zo’n samenwerken, of samenleven, heeft in de wetenschap<br />
de naam conviviality gekregen.<br />
Nu was de traditionele landbouw er in het algemeen niet<br />
bewust op gericht de biodiversiteit te verhogen. Dat was als<br />
het ware een niet gepland ‘bijproduct’ van vroegere landbouwpraktijken.<br />
Maar deze hebben wel gevoerd tot bijzonder<br />
waardevolle en ook heel mooie landschappen.<br />
Met de intensivering van het agrarische bedrijf verdwijnen<br />
deze landschappen wereldwijd in steeds sneller tempo.<br />
Bij ons bestaan ze alleen nog maar in natuurreservaten, waar<br />
de natuurbeheerders optreden als boeren uit de 19de eeuw.<br />
Het verlies van half-natuurlijke gebieden wereldwijd is een<br />
van de voornaamste oorzaken van de schrikbarende achteruitgang<br />
van de mondiale biodiversiteit.<br />
Voor het toekomstig welzijn van de grote symfonie van<br />
leven op deze planeet is het van cruciale betekenis dat we in<br />
onze voedselvoorziening nu bewust op zoek gaan naar conviviality,<br />
naar wezenlijk samenleven en samenwerken met de<br />
natuur.<br />
De Franse filosoof Michel Serres stelde een natuurcontract<br />
voor. Het sociale contract waarin het eigen welzijn gewogen<br />
wordt in het licht van het welzijn van de ander, vormt<br />
het cement van een goed functionerende menselijke samenleving.<br />
En de essentie van het sociale contract is terughoudendheid.<br />
Op dezelfde wijze – zo redeneert Serres – zouden we bij<br />
ons handelen in de wereld ons menselijk belang moeten wegen<br />
in het licht van het belang van niet-menselijke aanwezigheden.<br />
Het natuurcontract als basis voor het welzijn van alle vormen<br />
van leven. n<br />
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd op We Are The Regeneration:<br />
hét platform voor regeneratie en regeneratieve landbouw.<br />
Lees verder op www.re-generation.cc<br />
MATTHIJS SCHOUTEN: “HET NATUUR-<br />
CONTRACT ALS BASIS VOOR HET WELZIJN<br />
VAN ALLE VORMEN VAN LEVEN.”<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 17
RE-GENERATIE<br />
– essay –<br />
De hap van<br />
gematigdheid<br />
Bossen ademen. Elke zomer is er een uitademing. Tijdens warme zonnige dagen zorgen de<br />
diepgroene kleuren voor maximale productiviteit waarbij grote hoeveelheden vrijkomen van<br />
het meest essentiële en onmisbare natuurlijke ingrediënt: zuurstof. Tegelijkertijd halen bossen<br />
grote hoeveelheden koolstofdioxide uit de lucht. Bloemen, vogels, insecten en andere<br />
levensvormen gedijen in de ontstane overvloed. Verwachtingen hangen in de lucht.<br />
TEKST ALAN MCSMITH<br />
Vervolgens ademen bossen elke winter weer in. Een<br />
diepe collectieve inademing, een pauze van naderende<br />
rust en verjonging. Deze ritmes en levenscycli zijn<br />
de perfecte overlevingssymfonie van de natuur. Cycli<br />
van ongelooflijke intelligentie en complexiteit. De innovatieve<br />
ecologische patronen zorgen voor vernieuwing,<br />
onderlinge afhankelijkheid, balans, efficiëntie en matigheid.<br />
Exact dezelfde principes bepalen ons welzijn of zelfs<br />
onze overleving? De patronen van de ecologie zijn immers het<br />
besturingssysteem van al het leven op aarde.<br />
We kunnen veel leren van bossen. Ik nodig je uit om los<br />
van je geheugen of verbeelding te komen en tijd door te brengen<br />
in het huidige moment tijdens een langzame virtuele<br />
wandeling.<br />
18 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
Wat zie je? Bomen van verschillende soorten en maten, struiken,<br />
planten, gras, bladafval. Misschien wat vogels en insecten.<br />
Hier en daar een dierenspoor. Als je echt geluk hebt, een<br />
vluchtige glimp van een edelhert dat zich geruisloos door het<br />
kreupelhout voortbeweegt met zijn zachte zwarte ogen, nerveus<br />
glinsterend in het gevlekte zonlicht.<br />
En wat ruik je? Lucht, zoals het hoort te ruiken: gefilterd<br />
en opgefrist door de planten en gekoesterd door je lichaam,<br />
je longen, je weefsels, je spieren en elke cel in je lichaam. En<br />
misschien komt ook de geur van recent omgewoelde grond<br />
vrij. Dit is geaarde goedheid, de bron van vruchtbaarheid van<br />
onze planeet<br />
En wat hoor je? Vogelzang. En misschien je gedempte<br />
voetstap op de bladeren. Misschien je eigen ademhaling en<br />
hartslag. Of als je echt geluk hebt, helemaal niets.<br />
Wat je kunt zien, ruiken en/of horen, vormen prachtige<br />
momenten. Ze zijn dichtbij, herkenbaar en tastbaar. Maar<br />
hoe zit het met de processen die je niet kunt zien of horen?<br />
Dat wat ongrijpbaar is en normaal gesproken niet wordt herkend<br />
of begrepen. Dit zijn samenwerkingsverbanden die we<br />
niet opmerken maar die wel cruciaal zijn voor het leven op<br />
aarde. Die als vanzelfsprekend worden beschouwd, maar het<br />
wezenlijke fundament is van ons bestaan. Zoals bijvoorbeeld<br />
zuivere, met zuurstof verrijkte, lucht.<br />
GROTE WETTEN<br />
De mensheid verkeert momenteel in een existentiële crisis.<br />
Het is de hoogste tijd om in te zien dat onze zelfgecreëerde<br />
besturingssystemen – in ecologische termen – uitermate gebrekkig<br />
zijn. Dit bewustzijn komt voort uit ecologische nederigheid:<br />
het besef dat het menselijke dier niet immuun is<br />
voor de grote wetten van de ecologie. In tijden van crisis leert<br />
de geschiedenis ons dat we gewoonlijk op twee manieren reageren:<br />
of we doen minder van hetzelfde of we doen meer van<br />
hetzelfde. Nu is het echter de tijd om het anders te doen en<br />
toe te geven dat alle crises waar de mensheid op dit moment<br />
mee te maken heeft, geworteld zijn in een ecologische crisis.<br />
In wezen is dit het thema van mijn lezingen en van mijn<br />
werk als wildernisgids: het herschrijven van het verhaal van<br />
onze relatie met de natuur. Tijdens een lezingencyclus in Nederland<br />
in april van dit jaar had ik het geluk dat er ook een<br />
aantal sessies in de natuur plaatsvonden. Wandelen in de natuur<br />
is een prachtige manier om een open zinvolle dialoog te<br />
creëren en een bijzondere gelegenheid om een aantal ecologische<br />
inzichten die ik heb opgedaan in Botswana, Zimbabwe<br />
of Namibië te vertalen naar een bos in Drenthe, Apeldoorn of<br />
Zeist. De principes van de ecologie zijn universeel.<br />
Op een van die uitstapjes – in Zeewolde – zag ik een jonge<br />
elzenboom waar een edelhert een tak vanaf had gegeten met<br />
een kenmerkende hoek van <strong>45</strong> graden, veroorzaakt door de<br />
overbeet van de tanden van het dier. Het lijkt subtiel en ogenschijnlijk<br />
onbeduidend, maar dit is van grote ecologische betekenis.<br />
Juist deze bijthoek stimuleert een verdere groei van<br />
de plant, terwijl een ‘zuivere’ hoek van negentig graden – bijvoorbeeld<br />
veroorzaakt door een mes – de groei juist tegengaat.<br />
Met de hoek van <strong>45</strong> graden zorgt het edelhert ervoor<br />
Een edelhert biedt een elzenboom<br />
de gelegenheid verder te groeien.<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 19
RE-GENERATIE<br />
Een bijthoek van <strong>45</strong> graden houdt<br />
de plant gezond.<br />
dat bomen zich verder kunnen ontwikkelen. Sterker nog, exponentieel<br />
kunnen groeien. De ecologische intelligentie van<br />
deze samenwerking leidt ertoe dat het hert niet te veel van de<br />
boom consumeert terwijl de boom in staat wordt gesteld veder<br />
te groeien. Het hert eet een takje zodat de boom nieuwe<br />
takken kan laten groeien en er meer bladeren komen die ons<br />
weer van zuurstof voorzien.<br />
Dit opmerkelijke proces noem ik de ‘hap van gematigdheid’.<br />
Het is een van de meest fundamentele transacties in de<br />
natuur. Het gebeurt overal om ons heen en is essentieel voor<br />
de gezondheid en veerkracht van ecosystemen.<br />
“PAS ALS WE ERKENNEN DAT HULPBRON-<br />
NEN EINDIG ZIJN, KUNNEN WE GEZONDE<br />
SAMENWERKINGSVERBANDEN AANGAAN”<br />
INNERLIJK ECOSYSTEEM<br />
In de moderne samenleving gebeurt het tegenovergestelde.<br />
We hebben geleerd om maximaal te consumeren, gebaseerd<br />
op de onjuiste gedachte van eeuwige – economische – groei.<br />
Of anders gezegd, wij mensen consumeren uitsluitend met<br />
bijthoeken van 90 graden. We werken niet samen maar gaan<br />
voor eigengewin.<br />
Het netto resultaat? De levensbron verdort langzaam en<br />
begint te sterven. Vervolgens doen we hetzelfde bij een volgende<br />
elzenboom, etcetera. Wat de ‘hap van gematigdheid’<br />
ons leert, is dat wij mensen verstandig dienen te consumeren<br />
zodat de bron gezond kan blijven en zich kan vermenigvuldigen.<br />
Door de wijze waarop het edelhert eet, kunnen elzenbomen<br />
niet alleen een gezond leefgebied voor insecten, spinnen,<br />
reptielen, vogels en zoogdieren bieden, maar ook voor de<br />
voor onze niet-zichtbare superhelden, zoals bacteriën, microorganismen<br />
en schimmels. Daarmee leveren ze een belangrijke<br />
bijdrage aan het ecosysteem als geheel. Hoe diverser een<br />
ecosysteem, hoe productiever en veerkrachtiger.<br />
Wij mensen onttrekken ons hieraan en blijven ons focussen<br />
op eigenbelang. Ondertussen verwachten we van anderen<br />
wat we in onszelf zo missen. Ik heb het dan over compassie,<br />
geduld, empathie, begrip, tolerantie. Deze deugden waar we<br />
zo naar verlangen, zijn vaak het slachtoffer van onze dwangmatigheid<br />
om te blijven snijden in hoeken van negentig graden.<br />
De enige hoop die we hebben is dat we deze patronen weer<br />
gaan omkeren. In eerste instantie zullen we ons innerlijke<br />
ecosysteem dienen te transformeren. Op basis van de wetten<br />
van onderlinge afhankelijkheid, diversiteit en het bewustzijn<br />
dat hulpbronnen eindig zijn, kunnen we weer gezonde samenwerkingsverbanden<br />
aangaan. Dit is de weg om onze falende<br />
systemen daadwerkelijk te transformeren.<br />
MATIGHEID<br />
Als we het concept van ecologische nederigheid aantrekkelijk<br />
vinden en toegeven dat ons welzijn niet los kan worden gezien<br />
van het welzijn van de natuur, dan is meer matigheid in<br />
ons dagelijks leven vereist. Dit geldt ook voor de verwachtin-<br />
20 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
ALAN MCSMITH<br />
Alan McSmith is dertig jaar wildernisgids en natuurbeschermer.<br />
Hij woont in Zuid-Afrika en faciliteert wilderniservaringen<br />
en transformationele leiderschapstrajecten<br />
in verschillende Afrikaanse landen. In de wildernis<br />
laat hij het belang en de betekenis van natuur diep ervaren,<br />
evenals de urgentie om ons natuurlijk erfgoed te<br />
behouden en te herstellen. Het liefst begeeft hij zich te<br />
midden van kuddes olifanten. Alan is tevens een inspirerend<br />
spreker en auteur. Voor het New Financial Magazine<br />
schrijft Alan over zijn wilderniservaringen.<br />
Meer informatie: www.alanmcmsmith.com<br />
Alan McSmith: “Herschrijven<br />
van het verhaal van onze<br />
relatie met de natuur.”<br />
gen die we van onszelf hebben. In feite zegt de door het hert<br />
geplukte takje ons: consumeer met mate en neem wat je echt<br />
nodig hebt uit het midden van de boom, zodat de bron verder<br />
kan blijven groeien. Op deze manier wordt bijgedragen aan<br />
een bescheiden en bewust groeipotentieel.<br />
LITANIE<br />
Het was een heerlijke zonnige dag in Zeewolde. Het prachtige<br />
in bloei staande bos ademde diep uit. De lucht was rijk, zoet<br />
en fris. Opnieuw verwonderde ik me over de veerkracht van<br />
planten om de winter te overleven, vooral in Europa met haar<br />
extreme seizoenswisselingen. We moeten een merkwaardig<br />
tafereel hebben gevormd; een divers gezelschap, zittend op<br />
de bosbodem dat een hapje gematigdheid aan het bestuderen<br />
was. Voor ons was het echter het meest logische ter wereld.<br />
Hoe meer we de elzenboom bestudeerden en ermee ons verhaal<br />
voedden, hoe meer we inzagen hoe ook andere dieren gematigdheid<br />
praktiseren. De signalen waren overal gezien. Een<br />
litanie van de seizoenen kwam in me op:<br />
Het is nu zomer en de plant is volop productief. De dagen zijn<br />
warm, de lucht is blauw en de omstandigheden zijn perfect.<br />
Het bos ademt uit. En net als in de moderne samenleving is<br />
de zomer een seizoen van primaire productie: we extraheren,<br />
consumeren en produceren maximaal. We streven er allemaal<br />
naar om de ‘eindeloze zomer’ te beleven.<br />
Omdat we de neiging hebben om te veel te consumeren, dienen<br />
we ons te realiseren dat de zomer het meest gevoelige seizoen van<br />
allemaal is. Een verhoogde mate van bewustzijn en nederigheid is<br />
vereist. Daarom moeten we vertragen om de niet zichtbare partnerships<br />
en processen – die ons door de winter hebben geholpen –<br />
te erkennen en te vieren.<br />
Herfst. Koelere en kortere dagen. Een seizoen om het momentum<br />
te vertragen. Het is verleidelijk om de productie zo lang mogelijk<br />
vast te houden, maar de herfst herinnert ons aan de naderende<br />
winter. Dit maakt ons nederig. Bladeren vallen en geven het<br />
oude zonlicht terug aan hun bron, de grond. Het is van cruciaal<br />
belang dat er nu al rekening wordt gehouden met de impact van<br />
koolstofproductie. Terwijl de bladeren vallen, trekt de groei-energie<br />
van de plant zich terug naar de wortelstelsels.<br />
Winter. Het zijn moeilijke tijden. Crisis. De groei-energie en<br />
de reservebrandstof voor de plant is aan het zicht onttrokken. Het<br />
is hier veilig tijdens dit seizoen van herstel, bezinning en herschikking.<br />
Een seizoen van strategische planning die ervoor zorgt dat<br />
de schimmelnetwerken en micro-organismen – de onzichtbare helden<br />
– in stand worden gehouden. Via deze netwerken worden voedingsstoffen<br />
en essentiële voorraden tussen planten gedeeld. De<br />
boom en het bos ademen in en houden vast.<br />
Lente. Langere dagen en warmte. De groei-energie en het<br />
groeipotentieel keren langzaam terug boven het oppervlak en voeden<br />
de toppen, takken en bladknopen.<br />
En op een gegeven moment in dit proces sabbelt een hert aan<br />
een tak van een elzenboom.<br />
ONDER DE OPPERVLAKTE<br />
Op het eerste gezicht lijkt het verhaal te gaan over een hert<br />
en een plant. Maar het gaat over oneindig veel meer. Over het<br />
verbinden van mensen en ecologie. Over wat zich onder de<br />
oppervlakte bevindt en wat wij niet kunnen zien. Over wat<br />
stil is, maar cruciaal is. Juist dit zijn de ruimtes waar inspiratie,<br />
samenwerking en transformatie ontstaan. n<br />
LEADERSHIP TRAIL<br />
Alan McSmith en de stichting New Financial Forum<br />
zijn voornemens in 2024 een meerdaagse Leadership<br />
Trail te organiseren naar de Okavanga Delta in Botswana.<br />
Met minimaal acht deelnemers gaan we deze unieke<br />
reis organiseren. Inmiddels zijn er vier belanstellende.<br />
Meer informatie: www.newfinancialforum.nl/events/<br />
leadership-trailbotswana of stuur een mail naar<br />
willem@newfinancialforum.nl.<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 21
RE-GENERATIE<br />
NADINE MAARHUIS:<br />
“NU AL ZIN IN<br />
VOLGENDE WEEK.”<br />
22 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
Regeneratieve boeren werken samen met de natuur. Hierdoor<br />
blijven ze niet alleen binnen de ecologische grenzen<br />
van de Aarde, maar zijn ze tevens in staat om het leven op<br />
hun boerenerf te herstellen. En dat voel je aan alles.<br />
De helende werking van regeneratieve landbouw<br />
Gevoed door<br />
het leven<br />
TEKST NADINE MAARHUIS<br />
Iedere vrijdag help ik mee op een regeneratieve<br />
boerderij. Soms twijfel<br />
ik of ik zal gaan, moe van de werkweek<br />
die achter me ligt. Maar vanaf<br />
het moment dat ik het erf oploop,<br />
weet ik dat ik de juiste keuze<br />
heb gemaakt. Ik hoor de vogels fluiten,<br />
de wind ritselt door de bomen en de<br />
hond des huizes komt me tegemoet. Dit<br />
is, voor mij, de essentie van het leven.<br />
Of ik nu tomatenplanten bevrijd<br />
van onkruid, gedroogde bonen afweeg<br />
voor de markt of fruit pluk in de boomgaard,<br />
na een paar uur op het land begin<br />
ik me meer mezelf te voelen. Rustiger<br />
en helderder, en tegelijk levendiger.<br />
Overal waar ik kijk, beweegt, zoemt of<br />
fladdert er iets. De lucht zit vol heerlijke<br />
luchten, die ik diep op wil snuiven.<br />
Tussen het wieden, oogsten en plukken<br />
door doe ik dat. Dan recht ik mijn rug<br />
en neem ik een paar goede ademteugen.<br />
Wat een voorrecht om onderdeel<br />
te mogen zijn van deze plek.<br />
MEER MENS<br />
Inmiddels weet ik hoe het voelt om een<br />
composthoop te bouwen, zaailingen te<br />
planten en meer te oogsten dan ik ooit<br />
voor mogelijk had gehouden. Ik weet<br />
dat een bijensteek best meevalt, hoe<br />
je aubergines inmaakt en dat ik net zo<br />
gek ben op het geredde boerderijvarken<br />
als op de geredde boerderijhond. Door<br />
deze ervaringen is niet alleen mijn liefde<br />
voor landbouw en eten, maar ook<br />
mijn liefde voor alles dat leeft toegenomen.<br />
En voel ik me – iedere vrijdag –<br />
een stukje meer mens, letterlijk en figuurlijk<br />
gevoed door het leven.<br />
“OOK NIET-MENSEN<br />
VINDEN HELING OP EEN<br />
REGENERATIEVE<br />
BOERDERIJ”<br />
Ook niet-mensen vinden heling op een<br />
regeneratieve boerderij. Schimmelnetwerken<br />
onder de grond kunnen hun<br />
hart ophalen, omdat kunstmest, drijfmest<br />
en pesticiden afwezig zijn en er<br />
niet of nauwelijks wordt geploegd. Gewassen<br />
staan er trots bij, met hun wortels<br />
in een levende bodem vol nutriënten.<br />
En talloze soorten zoals wilde<br />
bijen, vogels en kleine zoogdieren floreren,<br />
omdat biodiversiteit de plek heeft<br />
ingenomen van monoculturen.<br />
BOERENMARKT<br />
Op woensdagavond neem ik deel aan<br />
een ander regeneratief ritueel: de wekelijkse<br />
boerenmarkt. Vol enthousiasme<br />
vullen mijn partner en ik meerdere<br />
boodschappentassen met biologische en<br />
regeneratieve groenten, kruiden, fruit<br />
en eieren. Terwijl we afrekenen, en we<br />
degenen die ons voedsel hebben geproduceerd<br />
in de ogen aankijken, weten we<br />
nog voordat we überhaupt één hap hebben<br />
genomen dat we een gezonde keuze<br />
hebben gemaakt. Voor ons lichaam,<br />
maar zeker ook voor ons hoofd en hart.<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | <strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
Community Supported Agriculture is een vorm van gemeenschapslandbouw, waarbij<br />
lokale bewoners een oogstseizoen lang lid worden van een boerderij.<br />
En het mooie is, net zoals de boerin mij<br />
wekelijks op haar erf verwelkomt, doen<br />
veel regeneratieve boeren en tuinders<br />
precies hetzelfde. Bijvoorbeeld omdat<br />
ze hun producten in hun eigen boerderijwinkel<br />
verkopen, rondleidingen geven<br />
of meewerkdagen organiseren. Of<br />
omdat ze kiezen voor Community Supported<br />
Agriculture: een vorm van gemeenschapslandbouw,<br />
waarbij lokale<br />
bewoners een oogstseizoen lang lid<br />
worden van een boerderij. Vooraf betalen<br />
de leden een vast bedrag en in ruil<br />
daarvoor ontvangen ze iedere week een<br />
eerlijk deel van de oogst. Zo is de boer<br />
verzekerd van een eerlijk inkomen en<br />
ontdekken mensen weer wat er allemaal<br />
bij regeneratieve voedselproductie<br />
komt kijken. En hoe waardevol dat is.<br />
SOLIDAIR<br />
Als we allemaal voor regeneratieve<br />
landbouw zouden kiezen, dan hadden<br />
we nu geen stikstofcrisis of biodiversiteitscrisis.<br />
En misschien ook wel<br />
een minder grote ongelijkheidscrisis.<br />
Steeds meer regeneratieve boeren kiezen<br />
namelijk voor solidaire betaling,<br />
waarbij degenen die wat meer kunnen<br />
betalen dat doen, en het zo voor mensen<br />
met een kleine portemonnee mogelijk<br />
maken om ook regeneratief te eten.<br />
Andere boerenorganisaties halen regeneratieve<br />
landbouwgrond zelfs uit de<br />
“REGENERATIEVE BOERDERIJEN ZIJN EEN AFSPIEGELING VAN<br />
DE WERELD WAARIN IK OOIT HOOP WAKKER TE WORDEN”<br />
economie, om een eind te maken aan<br />
speculatie en gezonde voedselproductie,<br />
stukje bij beetje, terug te geven aan<br />
de gemeenschap.<br />
AFSPIEGELING<br />
Voor mij zijn regeneratieve boerderijen<br />
een afspiegeling van de wereld waarin<br />
ik ooit hoop wakker te worden. Een wereld<br />
waarin we in verbinding staan met<br />
al het leven om ons heen en we de tijd<br />
nemen om dat leven te leren kennen.<br />
Zodat we vanuit gelijkheid kunnen samenwerken<br />
en het welzijn van de Aarde<br />
en de gemeenschap het altijd wint van<br />
financiële hebzucht.<br />
Het is vrijdag, een uurtje of zeven<br />
’s avonds. De boerin en ik zitten naast<br />
elkaar op een stoepje. Zij een biertje,<br />
ik een fles door haar gebrouwen kombucha.<br />
We kijken naar de lucht, die<br />
langzaam lichtroze kleurt. Ik voel m’n<br />
schouders ontspannen en glimlach. Nu<br />
al zin in volgende week. n<br />
24 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
Lenteland ontwikkelt regeneratieve boerderijen. Dat zijn boerderijen waar<br />
gezond eten wordt geproduceerd terwijl de natuur weer kan opleven en de<br />
bodem gezond wordt. En nu is er goed nieuws: Lenteland heeft er een nieuwe<br />
boerderij bij, in Gelderland. Daarmee is Lenteland erin geslaagd om binnen<br />
twee jaar 86 hectare grond vast te leggen voor regeneratieve landbouw. Een<br />
goed moment om meer mensen te betrekken als mede-eigenaar.<br />
Ruimte voor<br />
toekomstboeren<br />
TEKST MONIQUE BOERE | BEELD JENS CORDIER<br />
De vierde boerderij – ‘t Gagel in<br />
Lochem – is 46 hectare groot.<br />
Naast groente- en fruitproductie<br />
zijn er goede mogelijkheden<br />
voor overnachting en recreatie,<br />
bijvoorbeeld in de vorm van een<br />
B&B en camping. De overdracht is gepland<br />
in december 20<strong>23</strong>.<br />
“Hiermee zetten we een enorme<br />
stap om onze missie te verwezenlijken,”<br />
vertelt Wouter Veer, oprichter van Lenteland.<br />
“We hebben er weer een nieuwe<br />
plek bij voor ‘toekomstboeren’ die de<br />
bodem en biodiversiteit willen verbeteren<br />
en die anders moeilijk toegang hebben<br />
tot grond.”<br />
BODEM VERBETEREN<br />
Dagelijks is in het nieuws te lezen waarom<br />
Lenteland hier zo hard aan werkt.<br />
Onder andere was er een onderzoek<br />
van de Europese Rekenkamer waarin<br />
geconcludeerd wordt dat 60 tot 70 procent<br />
van de bodem in Europa ongezond<br />
is en dat dit alleen maar verslechtert.<br />
“De verandering die we willen zien<br />
in de samenleving zullen we zelf, van<br />
onderop, moeten bouwen”, zegt Wouter.<br />
“Gelukkig groeit die beweging.<br />
Steeds meer mensen willen zelf de regie<br />
op een beter voedselsysteem en zoeken<br />
naar een betere balans tussen economische,<br />
ecologische en sociale waarden.<br />
Met het ontwikkelen van meer Lenteland-boerderijen<br />
willen we dit in een<br />
stroomversnelling brengen.”<br />
EEN PLEK VOOR BOEREN<br />
Het is ook een welkom aanbod voor de<br />
‘toekomstboeren’. “Dat is een groeiende<br />
groep mensen die als boer aan de<br />
slag wil, maar dan kleinschaliger, zon-<br />
26 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
der gif, zonder kunstmest en samenwerkend<br />
met de natuur en gezinnen uit<br />
de buurt.”<br />
De boeren die samen met Lenteland<br />
aan de slag gaan produceren voedsel<br />
én ontwikkelen een regeneratief landschap.<br />
“Dat betekent: een gezonde bodem,<br />
meer biodiversiteit, CO2-opslag,<br />
ruimte voor mensen én dieren en een<br />
economisch gezond bedrijfsmodel. Binnenkort<br />
start Lenteland met het werven<br />
en selecteren van de boeren voor<br />
deze vierde boerderij in Lochem.”<br />
WOUTER VEER:<br />
“DE BEWEGING GROEIT.”<br />
LENTELAND<br />
Lenteland ontwikkelt regeneratieve<br />
gemeenschapsboerderijen van 5 tot<br />
25 hectare, dichtbij woongebieden.<br />
De gemeenschap, die allerlei dagverse<br />
groente en fruit afneemt bij de<br />
boer, wordt ook eigenaar van het bedrijf,<br />
inclusief de grond en de gebouwen.<br />
Op deze manier zorgt Lenteland<br />
voor gezonde boerenbedrijven<br />
en sterke onderlinge betrokkenheid,<br />
of zoals ze het zelf zeggen: leven in<br />
verbinding.<br />
Er zijn nu vier Lenteland-boerderijen<br />
in bedrijf. In Nederland is dat<br />
Erve Kiekebos in het Gelderse Empe<br />
(zie de zomereditie 20<strong>23</strong> van het<br />
New Financial Magazine), ’t Sierveld<br />
in het Limburgse Mechelen en sinds<br />
kort ’t Gagel in Lochem. In België is<br />
dat Strackxhoeve in Laakdal.<br />
Lenteland biedt verschillende<br />
manieren om mee te doen. Je kunt<br />
investeren in Lenteland en mede-eigenaar<br />
worden van een boerderij, je<br />
kunt je aanmelden als regeneratieve<br />
boer, je kunt geschikte percelen aandragen<br />
en je kunt uiteraard klant<br />
worden van een boerderij.<br />
Meer informatie: www.lente.land<br />
MEDE-EIGENAAR<br />
Onderdeel van het Lenteland-model is<br />
dat iedereen mee kan doen. Door groente<br />
en fruit af te nemen, mee te werken<br />
als vrijwilliger én door mee te investeren.<br />
Er loopt nu een crowdfunding campagne<br />
voor de Lenteland-coöperatie.<br />
Door mee te investeren word je indirect<br />
mede-eigenaar van de Lentelandboerderijen<br />
en maak je nieuwe boerderijen<br />
mogelijk. Zo vormen we samen de<br />
bottom-up beweging die zo nodig is.<br />
“Door burgers mede-eigenaar te<br />
maken zorgen we ervoor dat er weer<br />
geld vrijkomt voor het aankopen van<br />
een volgende boerderij én dat we als<br />
burgers weer grip krijgen op de grond<br />
om ons heen en op onze eigen gezonde<br />
voedselproductie”, aldus Wouter.<br />
Investeringen van mede-eigenaren<br />
worden gebruikt voor de aankoop en<br />
ontwikkeling van Lenteland-boerderijen.<br />
Het grootste deel gaat direct naar de<br />
financiering van de boerderijen (grond<br />
en gebouwen) en is dus waardevast.<br />
Een kleiner deel wordt gebruikt om<br />
operationele kosten te dekken.<br />
“Het voornaamste rendement voor<br />
investeerders is een gezonde bodem,<br />
meer natuur en bloeiende boerderijen<br />
die lokaal in gezond voedsel voorzien.<br />
Daarnaast kan je financieel rendement<br />
ontvangen. Dat kan oplopen tot 5 procent<br />
per jaar. En je bent natuurlijk van<br />
harte welkom op deze plekken.” n<br />
“STEEDS MEER MENSEN WILLEN BETERE BALANS TUSSEN<br />
ECONOMISCHE, ECOLOGISCHE EN SOCIALE WAARDEN”<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 27
RE-GENERATIE<br />
Betekenisvolle<br />
bedrijven in praktijk<br />
Alleen al in Nederland zijn er talloze ondernemingen die de wereld elke dag daadwerkelijk<br />
mooier maken. Ze doen het niet omdat het zo mooi aansluit bij de trends van vandaag, maar<br />
doen het van binnenuit, juist omdat het hun bestaansreden is. Het mooie is dat je als klant de<br />
wereld ook een beetje mooier maakt. In de herfsteditie 2021 van het New Financial Magazine<br />
was er aandacht voor Pieter Pot, SOCOCO, Verfgroen en Sprinklr, in de lente-editie 2022<br />
voor: De Clique, MUD Jeans, i-did, Happy Tosti en The Dutch Weed Burger en in de wintereditie<br />
2022 voor Roze Bunker, Zustainable Box, A Beautiful Story en Het Groene Loket. Dit<br />
keer: Joline Jolink, Het Ministerie van Hergebruik, Moodies, Hydraloop en PaperWise.<br />
SAMENSTELLING WILLEM VREESWIJK<br />
Joline Jolink: mode zonder voetafdruk<br />
Zoek je naar mooie, fijne kleding,<br />
zonder dat je je bezwaart hoeft te<br />
voelen over milieuvervuiling of kinderarbeid?<br />
Ga dan eens kijken bij<br />
Joline Jolink, mode zonder voetafdruk.<br />
Het kan online of in haar winkel<br />
in Rotterdam. De ontwerpstudio<br />
is sinds kort gevestigd op een boerenerf<br />
in Overijssel.<br />
Om snel wat inzicht te krijgen: de<br />
kledingindustrie is na de olie-industrie<br />
de meest vervuilende ter wereld.<br />
Het is vervuilender dan de luchten<br />
scheepvaart bij elkaar. Door de hoge<br />
uitstoot, chemische kleuring en grote<br />
mate van overproductie. Daarbovenop<br />
gooien we per jaar wereldwijd 764.000<br />
vuilniswagens aan kostbare materialen<br />
weg. Om deze reden is het van cruciaal<br />
belang dat de kledingindustrie drastisch<br />
verandert evenals het gedrag van<br />
de consument.<br />
Hoe het volstrekt anders kan, bewijst<br />
Joline. Ze ontwikkelt unieke<br />
items die heel lang meegaan. “Waarbij<br />
de stoffen verantwoord en mooi zijn en<br />
het ontwerp goed doordacht. Mocht je<br />
er onverhoopt op uitgekeken zijn, of<br />
het is je maat niet meer, dan maak je<br />
er een ander blij mee. Nieuwe Liefdes<br />
(hergebruikte Joline Jolink items) gaan<br />
zo hand in hand met nieuwe unieke<br />
stukken en andere (tweedehands) kleding<br />
van de drager.”<br />
Haar bedrijf produceert in beperkte<br />
oplages om overschotten te voorkomen.<br />
Minder, maar beter. “Ook hebben<br />
wij onszelf een limiet opgelegd van<br />
maximaal 20.000 nieuw geproduceerde<br />
kledingstukken per jaar. Een groeiplafond<br />
om binnen de grenzen van de planeet<br />
te blijven.”<br />
Haar biologisch afbreekbare sneaker<br />
‘Forward’ is gemaakt van biologisch<br />
katoen met een zool van honderd procent<br />
natuurlijk rubber en een voetbed<br />
van plantenresten. Ook produceert<br />
haar onderneming honderd procent<br />
cruelty free. De wol is mulesing-vrij. Dat<br />
wil dat er geen delen van de huid rond<br />
het achterste van een schaap worden<br />
weggesneden om verkleuring van de<br />
wol te voorkomen, iets wat helaas gebruikelijk<br />
is. Verder zijn alle schoenen<br />
vegan, wordt er geen zijde gebruikt.<br />
Het kan, verantwoord en modieus.<br />
28 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
En hoe… Neem bijvoorbeeld Lin, een<br />
stijlvol jasje volledig gemaakt van Nederlands<br />
linnen. Lin is biologisch afbreekbaar<br />
en kan na het dragen en<br />
doorgeven terug de grond in. Zo wordt<br />
Lin voeding voor de aarde.<br />
Kleine aanpassingen kunnen grote<br />
gevolgen hebben. Zo maakte ze gerecylede<br />
jeans. “Het weglaten van de<br />
klinknagels en het label zorgen ervoor<br />
dat de jeans zich moeiteloos laat<br />
vermalen tot nieuwe stof. Naast details<br />
weglaten, wilde ik ook schoonheid<br />
brengen. Het was even zoeken, maar<br />
uiteindelijk heb ik een heel liefdevolle<br />
toevoeging gevonden. Het geborduurde<br />
label is voor mij poëzie.” n<br />
https://www.jolinejolink.com<br />
Lin, het stijlvolle jasje van<br />
ontwerper Joline Jolink.<br />
Ministerie van Hergebruik: duurzame educatie<br />
Leerkrachten die meer aandacht willen<br />
besteden aan duurzaamheid in<br />
het klaslokaal, maar niet weten hoe<br />
of er simpelweg geen tijd voor hebben,<br />
kunnen terecht bij Het Ministerie<br />
van Hergebruik. Nee, geen overheidsorgaan,<br />
maar minstens zo belangrijk.<br />
Het ministerie werd medio 2022 opgericht<br />
door kunstenaar Froukje<br />
van de Weg-Oosterhuis, in 2017 afgestudeerd<br />
aan de Hogeschool voor<br />
de Kunsten Utrecht. Met het Ministerie<br />
van Hergebruik ontwikkelt ze complete<br />
kunstlessen, onder meer voor<br />
het basisonderwijs. De lesplannen zijn<br />
ontwikkeld vanuit de visie van Emiel<br />
Heijnen, lector Kunsteducatie aan de<br />
Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten.<br />
Hij ontwikkelde een nieuw model<br />
voor authentieke kunsteducatie met als<br />
achterliggende gedachte dat kunst en<br />
cultuur niet los te zien zijn van wat er<br />
speelt in de maatschappij. Bovendien<br />
sluit dit onderwijs aan op de belevingswereld<br />
van de leerling. Froukje heeft<br />
De duurzame business bank.<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 29
RE-GENERATIE<br />
dit model omarmd en voegt daar onder<br />
meer ‘hergebruik’ aan toe.<br />
De materialen die geleverd worden<br />
voor deze kunstlessen zijn allemaal<br />
restmaterialen. Schoon en veilig ‘afval’<br />
als nieuwe grondstof om mee te knutselen.<br />
“Geen uniforme materialen voor<br />
uniforme werkjes, maar uitdagend materiaal<br />
dat steeds weer anders is en de<br />
creativiteit prikkelt. Zo wordt het werk<br />
van elke leerling een uniek kunstwerk.<br />
Deze duurzame materialen en avontuurlijke<br />
lesbrieven vormen samen met<br />
een complete powerpointpresentatie<br />
en reflectiemateriaal het ultieme hulpmiddel<br />
voor de leerkracht om duurzame<br />
kunsteducatie van niveau te verzorgen.”<br />
Bijzonder is dat leraren en/of leerlingen<br />
de materialen niet zelf hoeven te verzamelen,<br />
maar dat Froukje dit gewoon<br />
komt brengen. In een blog schrijft ze:<br />
“Vaak zijn kinderen zelf al heel creatief<br />
met materialen. Zeker jonge kinderen<br />
worden nog niet gehinderd doordat<br />
iets ‘mooi’ of ‘iets’ moet zijn. Hun fantasie<br />
is nog veel vrijer en ze zijn meestal<br />
trots op alles wat ze produceren. Gewoon<br />
een bak materialen aanbieden<br />
om te knutselen is vaak al genoeg, dan<br />
wordt er van alles ontworpen en gebouwd.<br />
Soms is een voorzetje toch fijn.”<br />
Voor het primair onderwijs heeft<br />
Frouke complete lespakketten ontwikkeld.<br />
Voor het voortgezet onderwijs<br />
zijn er nog geen complete lespakketten,<br />
maar kunnen wel duurzame materialen<br />
voor handvaardigheid worden aangeleverd.<br />
Denk aan resthout, verpakkingsmaterialen,<br />
restanten uit voorraden,<br />
restanten die overblijven aan het<br />
eind van productieprocessen, etc. Ook<br />
denkt Froukje mee met het verduurzamen<br />
van vakken, lessen en projecten op<br />
scholen.<br />
Voor BSO en kinderopvang levert<br />
Froukje ook duurzaam materiaal, waarbij<br />
rekening wordt gehouden met het<br />
niveau en de leeftijd van de kinderen en<br />
wordt rekening gehouden met de veiligheid.<br />
“We denken graag mee hoe u de<br />
opdrachten die u met de kinderen op<br />
uw opvang doet kunt verduurzamen.” n<br />
www.ministerievanhergebruik.nl/<br />
Moodies: einde aan menstruatieafval<br />
Het substantieel terugbrengen van<br />
het menstruatieafval, verkleinen van<br />
de footprint van producten, vrouwen<br />
en meisjes een fijne oplossing bieden<br />
én bijdragen aan het verkleinen van<br />
de menstruatiearmoede. Dat is de visie<br />
van Moodies.<br />
Een gemiddelde vrouw gebruikt in<br />
een mensenleven zo’n 60-90 kilo<br />
wegwerp maandverband of tampons of<br />
jaarlijks zo’n 250-300 producten. Een<br />
maandverband bestaat voor circa 90<br />
procent uit plastic en een tampon voor<br />
circa 6 procent. De natuur heeft meer<br />
dan 500 jaar nodig om deze producten<br />
af te breken.<br />
Voor partners Miguel Koerts en<br />
Claire van Beek reden om Moodies op<br />
te richten. “Onze droom is dat we het<br />
menstruatieafval substantieel kunnen<br />
terugbrengen. Moodies broekjes kunnen<br />
daar een forse bijdrage aan leveren.<br />
We zullen met z’n allen moeten werken<br />
aan een schonere planeet waarin we<br />
duurzamere keuzes maken om de planeet<br />
gezonder achter te laten voor onze<br />
kinderen.”<br />
Ook wil Moodies de footprint verkleinen<br />
van de producten. “We ontwikkelen<br />
producten die gemaakt zijn van gerecycled<br />
materiaal en onderzoeken hoe<br />
we onze producten duurzamer kunnen<br />
laten maken. “En natuurlijk worden we<br />
blij van het feit dat we veel vrouwen en<br />
meisjes een fijne oplossing kunnen bieden.<br />
Voor meisjes en dames die zwaarder<br />
menstrueren, voor meisjes die voor<br />
Claire van Beek en Miguel<br />
Koerts: “Duurzamere keuzes.”<br />
het eerst ongesteld zijn en voor dames<br />
die last hebben van lichte incontinentie.<br />
Tenslotte zijn we er trots op dat<br />
we bijdragen aan het verkleinen van<br />
menstruatiearmoede door broekjes te<br />
schenken aan de Sociale Kruidenier<br />
(onderdeel van de Voedselbank).”<br />
En Moodies zijn nog beter voor<br />
de portemonnee ook. Vrouwen besteden<br />
elke maand gemiddeld 12,05 euro<br />
30 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
aan menstruatieproducten. De broekjes<br />
van Moodies gaan echter zo’n twee<br />
tot drie jaar mee. In die periode hebben<br />
vrouwen er zo’n vijf nodig. In twee<br />
tot drie jaar kan er dan circa 150 tot 200<br />
euro worden bespaard.<br />
In een blog over het ontstaan van<br />
Moodies schrijft Claire: “Ik irriteerde<br />
me steeds vaker aan campagnes die<br />
meer greenwashing waren dan dat er<br />
daadwerkelijk iets wordt bijgedragen<br />
aan een maatschappelijk issue. Ik wilde<br />
hier iets mee, maar was nog zoekende<br />
naar wat. Toen Miguel een menstruatiebroekje<br />
toegestuurd kreeg wisten we<br />
eerst niet wat het was. Het was een nog<br />
totaal onbekend product in Nederland<br />
en ik kon bijna niet geloven dat dit echt<br />
zou werken. Ik ben het gaan gebruiken –<br />
het was wel even wennen – maar al snel<br />
wilde ik niet anders meer. Dit voelt zoveel<br />
natuurlijker en fijn dat je geen afval<br />
meer hebt. En ook heel comfortabel.”<br />
Ze besloten hun eigen merk te ontwikkelen.<br />
“Met de ervaring in de kledingbranche<br />
van mijn vriend en partner<br />
Miguel Koerts en mijn achtergrond in<br />
marketing zijn we Moodies gestart. Zo<br />
gaaf om samen een nieuw product neer<br />
te zetten wat vrouwen echt helpt en tegelijkertijd<br />
de afvalberg verkleint.” n<br />
www.moodiesundies.nl<br />
Hydraloop: weg met de watercrisis<br />
Verlaag je water- en energierekening,<br />
bespaar 25 tot <strong>45</strong> procent op kraanwater<br />
en verklein je ecologische voetafdruk<br />
zonder ook maar iets van je<br />
wooncomfort in te leveren. Dat doen<br />
de waterrecyclingsystemen van Hydraloop.<br />
Hopelijk een bekende naam,<br />
want het won vele prijzen, timmert<br />
internationaal aan de weg en wordt<br />
gezien als een van de oplossingen<br />
voor de watercrisis.<br />
Hydraloop werd in 2017 – na jaren<br />
van onderzoek en ontwikkeling –<br />
gelanceerd door voormalig mediamagnaat<br />
Arthur Valkieser (United Broadcast<br />
Facilities). Puur door logisch nadenken.<br />
“Het is absurd dat mensen in<br />
de 21e eeuw nog steeds hun toilet doorspoelen<br />
met kostbaar water, want het<br />
wordt elke dag schaarser.”<br />
Hij ontwikkelde zijn eigen prototypes<br />
die hij bij hem thuis installeerde. Na<br />
jaren lukte het hem om een compact,<br />
betaalbaar, stijlvol, gebruiksvriendelijk<br />
en onderhoudsarm apparaat te creëren.<br />
In november 2017 werd de Hydraloop<br />
met succes gelanceerd.<br />
Binnen drie jaar installeerde Hydraloop<br />
honderden van zijn innovatieve<br />
systemen in landen in Europa, het Midden-Oosten<br />
en Afrika en kreeg het internationale<br />
erkenning voor zijn duurzame<br />
aanpak. Op CES 2020 – het meest<br />
invloedrijke Tech Event ter wereld –<br />
Arthur Valkieser:<br />
‘Een probleem is<br />
een gunst.”<br />
werd Hydraloop bekroond als Best of Innovation<br />
in de categorie Sustainability,<br />
Eco-design and Smart Energy en won tevens<br />
de Best Start-Up, Best Sustainable<br />
Product en de overall award Best of the<br />
Best. Hiermee versloeg het bedrijf meer<br />
dan 4000 concurrenten in verschillende<br />
categorieën. Ook werd Hydroloop<br />
in 2020 door Time Magazine bestempeld<br />
als een van de 25 beste verduurzamingsproducten<br />
ter wereld en wordt<br />
het bedrijf in de documentaire Brave<br />
Blue World op Netflix genoemd als een<br />
van de oplossingen om de wereldwijde<br />
watercrisis op te lossen.<br />
Hydraloop is een systeem dat bad-, douche-,<br />
wasmachinewater en condensatiewater<br />
van warmtepomp, wasdroger<br />
en airconditioners opvangt. Het systeem<br />
werkt zonder filters, membranen<br />
of chemicaliën, maar combineert<br />
verschillende technologieën om vuil,<br />
zeep en andere deeltjes uit het water te<br />
verwijderen. Het hergebruikte water is<br />
dus schoon, helder en veilig en voldoet<br />
aan de hoogste internationale normen.<br />
Hiermee kunnen de toiletten gespoeld,<br />
de wasmachine gedraaid en er is water<br />
over voor tuin en/of zwembad. Met een<br />
Hydraloop systeem wordt 25 tot <strong>45</strong> procent<br />
leidingwater bespaard, de riooluitstoot<br />
met 25 tot <strong>45</strong> procent verminderd<br />
en bespaart een gezin van vier personen<br />
600 kWh/jaar energie in landen<br />
met een koeler winterklimaat.<br />
Met de smartphone App kan de gebruiker<br />
zelf instellen voor welke toepassing<br />
het Hydraloop-water hergebruikt<br />
wordt. In de winter kun je bijvoorbeeld<br />
kiezen voor toiletspoeling en<br />
de wasmachine en in de zomermaanden<br />
voor het irrigeren van de tuin.<br />
Het systeem is ook nog eens makkelijk<br />
te installeren in nieuwbouwhuizen<br />
en in appartementen en als onderdeel<br />
van een huisrenovatie. Het is ook goed<br />
mogelijk om Hydraloop in bestaande<br />
woningen te installeren. n<br />
www.hydraloop.com<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 31
RE-GENERATIE<br />
PaperWise: duurzaamheid als nieuwe normaal<br />
De papieren en kartonnen afvalberg<br />
van bedrijven is gigantisch. Hoe kun<br />
je hier wat aan doen en hoe kun je<br />
je klanten laten zien welke stappen<br />
ze moeten nemen op het gebied van<br />
duurzaamheid. Het antwoord is PaperWise.<br />
PaperWise is opgericht in 2015 door<br />
Peter van Rosmalen en Nick Op den<br />
Buijsch. Een jaar eerder vroeg de zesjarige<br />
kleindochter aan Van Rosmalen:<br />
“Opa, als jullie alles opmaken, wat blijft<br />
er dan voor ons over?” Het zaadje was<br />
geplant. De tijd was rijp voor een revolutie<br />
in papierland!<br />
“De natuur kent geen afval, dat is<br />
onze inspiratie: Afval is nuttig in een<br />
nieuwe toepassing. In dit geval als<br />
grondstof voor kwalitatief hoogwaardig,<br />
duurzaam papier en karton. Paper-<br />
Wise geeft landbouwafval een tweede<br />
leven. Bladeren en stengels die overblijven<br />
van de oogst worden bewerkt tot<br />
grondstof voor papier en karton. We<br />
geloven in bewustwording; samen kunnen<br />
we organisaties en mensen verbinden<br />
en in beweging brengen voor een<br />
duurzame samenleving.”<br />
PaperWise helpt bedrijven en organisaties<br />
verder te verduurzamen<br />
met duurzame verpakkingen en duurzaam<br />
drukwerk van papier en karton<br />
van landbouwafval. Naast 47 procent<br />
milieuwinst biedt PaperWise een communicatieconcept<br />
om medewerkers en<br />
klanten te laten zien welke stappen de<br />
organisatie zet op het gebied van duurzaamheid.<br />
PaperWise maakt deel uit van het<br />
United Economy-netwerk, opgericht<br />
door Heidi Leenaarts. Dit is een netwerk<br />
van bedrijven die zich samen inzetten<br />
voor het verduurzamen van de<br />
economie, simpelweg door te doen.<br />
United Economy is tevens aangesloten<br />
bij het New Financial Forum en vice<br />
versa. Leenaarts zet dit jaar op haar site<br />
af en toe een pareltje uit haar netwerk<br />
Nick Op den Buijsch en<br />
Peter van Rosmalen: “Het<br />
nieuwe normaal maken.”<br />
in de picture. Zo ook PaperWise. Zij<br />
sprak met mede-eigenaar Nick Op den<br />
Buijsch, die onder meer zegt: “We kiezen<br />
ervoor om ons bedrijf zo veel mogelijk<br />
te financieren met eigen vermogen<br />
in plaats van leningen die de schuldpositie<br />
vergroten. We hebben de basis gelegd<br />
met zelf ingebracht geld. We zijn<br />
met niks begonnen, dus de eerste jaren<br />
van het bestaan was er weinig tot geen<br />
geld om Peter en mij, de eigenaren, een<br />
salaris te betalen. We investeerden alles<br />
wat er binnenkwam direct in de groei<br />
van PaperWise. We zijn nu acht jaar<br />
verder en de jaaromzet is gegroeid tot<br />
boven twee miljoen euro. Dus we zijn<br />
een fase verder dan bij de start.”<br />
Inmiddels kunnen de salarissen van<br />
alle medewerkers worden betaald, maar<br />
het principe om alle winst direct weer<br />
in het bedrijf te steken, is onveranderd.<br />
“Het gaat ons niet om winstmaximalisatie<br />
voor de aandeelhouders, maar om<br />
bij te dragen aan een duurzamere wereld.<br />
Daarbij is geld een hulpmiddel om<br />
landbouwafval, dat anders verbrand<br />
zou worden, te benutten om er papier<br />
en karton van te maken. Hiermee voorkomen<br />
we onnodige bomenkap, krijgen<br />
boeren extra inkomen en verlagen<br />
we de milieu-impact van papier significant.<br />
Dát groter maken, het wereldwijd<br />
introduceren en uiteindelijk ‘het nieuwe<br />
normaal maken’ is ons doel!” n<br />
www.paperwise.eu<br />
TIPS!<br />
Tal van mensen en bedrijven maken<br />
de overstap naar een nieuwe<br />
economie die duurzaam, sociaal,<br />
inclusief en verantwoord is. Missie<br />
van het New Financial Forum is<br />
deze beweging zichtbaar(der) maken,<br />
om te beginnen in Nederland.<br />
Ken jij mensen en bedrijven die nu<br />
al hét verschil maken in de praktijk?<br />
Geef ze door voor een volgende editie<br />
van het New Financial Magazine:<br />
willem@newfinancialforum.nl.<br />
32 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
COLUMN<br />
Innerlijk menselijk<br />
huishouden<br />
Als we het over de economie hebben, dan hebben<br />
we het over de zaken die we tijdens het alledaagse<br />
leven over economie horen en zien: inflatie,<br />
koopkracht, belastingdruk en Bruto Binnenlands<br />
Product. Dit is de meest oppervlakkige manier om<br />
naar de economie te kijken. Economen bestuderen<br />
louter de methodische aspecten – de financiële<br />
prikkels - en de daarbij horende individuele<br />
menselijke levensstijl.<br />
DIEPERE LAAG<br />
Maar we kunnen nog een diepere economische laag ontdekken.<br />
Dit is de ontologische economie. We kunnen (h)erkennen<br />
dat de socio-economische kapitalistische context wordt<br />
veroorzaakt door nog iets diepers: ons menselijk geloof. Wij<br />
mensen zijn existentiële wezens. Wij geven betekenis aan gebeurtenissen<br />
en creëren verhalen waarmee we onszelf kunnen<br />
identificeren. We opereren (on)bewust vanuit wereldbeelden,<br />
mensbeelden en zelfbeelden. Ons gedachtegoed en<br />
gedrag is altijd gebaseerd op ons geloof, op onze levensvooronderstelling.<br />
En in het geval van het huidige economische<br />
systeem is dat de heilige drie-eenheid van individualisme,<br />
liberalisme en materialisme. Ons totale denken en doen is<br />
doorspekt van deze drie drijfveren<br />
TEKST KEES KLOMP | BEELD ALFRED OOSTERMAN<br />
We kunnen de economie echter ook benaderen als<br />
een socio-economisch gegeven. Als gedachtegoed.<br />
Dit wordt ook wel de politieke economie genoemd.<br />
Hierbij kijken we niet naar de oppervlakkige<br />
economische onderwerpen, maar naar de levensbeschouwing<br />
die bepalend is voor de context<br />
waarin deze economische onderwerpen bestaan. De methodische<br />
economie is per definitie ingebed in de politieke economie.<br />
De politieke economie van het huidige economische<br />
systeem is kapitalistisch. De kapitalistische, culturele context<br />
bepaalt de economische realiteit. De manier waarop we economisch-methodisch<br />
omgaan met zaken als inflatie, koopkracht,<br />
belastingdruk en Bruto Binnenlands Product wordt<br />
bepaald door de kapitalistische gewoonte.<br />
BINNENWERELD<br />
Betekeniseconomie richt zich op deze laatste universele laag.<br />
Economie is geen gedragswetenschap maar een geesteswetenschap.<br />
Economie gaat niet over financiële prikkels, maar<br />
om existentiële prikkels. Als we een economische systeemverandering<br />
willen bewerkstelligen, dan moeten we diép in de<br />
menselijke binnenwereld beginnen.<br />
Betekeniseconomie is gebaseerd op het beginsel dat een<br />
mensenleven onlosmakelijk gepaard gaat met een besef van<br />
onzekerheid, kwetsbaarheid en breekbaarheid. Een mensenleven<br />
gaat onvermijdelijk gepaard met diépe existentiële onbestendigheid.<br />
We worden als mens geboren om te sterven,<br />
en met dit keiharde feit moeten we leren te leven. We moeten<br />
als mens leren ons te verzoenen met de inherente betekenisloosheid<br />
van ons leven en proberen dat te doen door er<br />
betekenis aan te geven en er zin in te vinden. Dit is de diépste<br />
menselijke drijfveer. En omdat deze existentiële innerlij-<br />
34 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
COLUMN<br />
ke werkelijkheid zo ontzettend pijnlijk is, probeert een eveneens<br />
grote groep van de mensheid het besef van de onvervulbare<br />
leemte te vermijden of te verzachten. Dit doen we door<br />
ons heil te zoeken in allerlei pseudo-oplossingen: in substituerende<br />
zaken die de leegte in ons hart lijken te vullen, maar<br />
telkens toch geen werkelijke vervulling blijken te bieden. We<br />
zoeken afleiding van de pijn en vinden die massaal en makkelijk<br />
in een economisch systeem die de diépe existentiële<br />
behoefte exploiteert middels het aanjagen en aanbieden van<br />
materialistische begeerte. In plaats van het (h)erkennen van<br />
de menselijke conditie, consumeren – en dus ook produceren<br />
– we ons suf in de veronderstelling en verwachting dat het<br />
ons gelukkig zal maken. Of eigenlijk nog nauwkeuriger gezegd:<br />
in de veronderstelling en verwachting dat het ons ongelukkig<br />
zijn zal wegnemen. Onze verhitte, moderne economie<br />
is een loze belofte van de maakbaarheid van pijnbestrijding.<br />
Want dat lukt natuurlijk niet. Want dat kan namelijk helemaal<br />
niet. We kunnen de betekenisloosheid en zinloosheid<br />
van het (mensen)leven helemaal niet bestrijden of vermijden<br />
met goederen en/of geld. We kunnen echter wel leren om de<br />
existentiële pijn te verdragen en omarmen.<br />
LEVEN IS LIJDEN<br />
Zoals het boeddhisme luid en duidelijk stelt, is lijden een inherent<br />
onderdeel van het menselijke leven. De Eerste Edele<br />
Waarheid van de boeddhistisch leer luidt niet voor niets: er is<br />
lijden. Het is onmogelijk om als mens lijden-loos te leven; dat<br />
is de ongemakkelijke existentiële waarheid. Maar datzelfde<br />
boeddhisme leert ons dat dit lijden een oorzaak heeft en dat<br />
die oorzaak opgeheven kan worden. Dit is het beginsel van<br />
Betekeniseconomie. Betekeniseconomie draait om het innerlijke<br />
menselijke huishouden. Betekeniseconomie is expliciet<br />
intrinsiek van aard in plaats van het extrinsieke karakter van<br />
conventionele economie.<br />
Als we deze bewustzijnskunst leren en het benodigde binnenwerk<br />
verrichten, leren we een gezonde relatie met goederen<br />
en geld ontwikkelen. In tegenstelling tot de bodemloze put<br />
van het materialisme en consumentisme, ontdekken we de<br />
kracht en pracht van het genoeg. Geluk schuilt niet in het verdienen<br />
van zoveel mogelijk geld en het bezitten van zoveel<br />
mogelijk goederen, maar in het maximaal faciliteren van een<br />
gezonde, florerende menselijke geest. n<br />
KEES KLOMP:<br />
“ECONOMIE IS EEN<br />
GEESTESWETENSCHAP.”<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 35
RE-GENERATIE<br />
36 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
“Ons persoonlijke verhaal doet er niet toe. Wel het grote plaatje. Dat we<br />
de morele plicht hebben om op te komen voor die miljoenen mensen die<br />
als gevolg van de klimaat- en ecologische crisis hun oogst zien mislukken,<br />
hun huis kwijtraken, moeten vluchten, in conflicten en oorlogen terechtkomen.<br />
Daarnaast wordt één op de vier diersoorten op aarde met<br />
uitsterven bedreigd, wat het voortbestaan van het leven op aarde op het<br />
spel zet. Het is noodzakelijk dat er een einde komt aan deze vernietiging<br />
en onrechtvaardigheid en daarom hebben we ons aangesloten bij Extinction<br />
Rebellion”, aldus Janna Lenders (26) en Tobias Hofland (28).<br />
Morele plicht om<br />
solidair te zijn<br />
TEKST WILLEM VREESWIJK<br />
Het gesprek met Tobias en Janna<br />
vond plaats voor de bezetting<br />
van de A12 van 9 september.<br />
Ze sloten zich allebei afzonderlijk<br />
eind 2022 aan bij<br />
Extinction Rebellion (XR), leerden<br />
elkaar kennen tijdens een actie op<br />
de A12 en werden geliefden. Inmiddels<br />
hebben ze een actieve rol binnen het<br />
snel groeiende XR. Zo maken ze nieuwkomers<br />
wegwijs in de beweging en begeleiden<br />
ze demonstranten op actiedagen.<br />
Beiden waren zich al jaren bewust<br />
van de vele crises waar we momenteel<br />
doorheen gaan, maar voelden zich vaak<br />
eenzaam in hun woede en machteloosheid.<br />
Die woede is er niet minder op geworden,<br />
maar voor hen is het bemoedigend<br />
dat steeds meer mensen in actie<br />
komen voor een meer rechtvaardige<br />
wereld. Belangrijk is ook dat de acties<br />
van XR geweldloos zijn en dat tegelijkertijd<br />
niemand om de acties heen kan.<br />
Janna en Tobias hebben een totaal<br />
verschillende achtergrond. Terwijl Janna<br />
opgroeide op een kleinschalige idyllische<br />
(zorg)boerderij waar geborgenheid<br />
en gezondheid centraal stonden,<br />
kwam Tobias uit een bankiersfamilie<br />
en leek hij voorbestemd voor een grote<br />
carrière in het bedrijfsleven.<br />
Tobias studeerde bedrijfskunde, filosofie<br />
en internationale politieke economie,<br />
deed een stage bij ABN Amro in<br />
Londen en werkte een tijd bij een duurzaamheidsadviesbureau.<br />
Nu werkt hij<br />
aan verduurzamingsvraagstukken in de<br />
Provincie Zuid-Holland. “Vroeger geloofde<br />
ik nog dat het kapitalisme leidt<br />
tot een verbetering in de kwaliteit van<br />
leven. Nu geloof ik dat niet meer. Door<br />
kennis te vergaren en inzicht te krijgen<br />
hoe politiek en economie werken,<br />
zag ik steeds duidelijker in dat dit systeem<br />
kapot is. Saamhorigheid, solidariteit,<br />
ethiek en veranderingsgezindheid<br />
zijn ver te zoeken. We leverden<br />
bijvoorbeeld als adviesbureau aan een<br />
grote bank een rapport met een overzicht<br />
van de risico’s op schendingen van<br />
mensenrechten in de keten. Maar daar<br />
werd vervolgens geen vervolg aan gegeven.<br />
Mooie rapporten, mooie woorden,<br />
maar daden bleven uit. Eenzelfde soort<br />
teleurstelling heb ik ook met de Sustainable<br />
Development Goals (SDGs). Bedrijven<br />
omarmen enkele SDG’s, dragen<br />
dat uit, laten zich er op voorstaan, niemand<br />
kan er iets tegen inbrengen, maar<br />
het wezen en de doelstellingen van zo’n<br />
bedrijf veranderen niet en zo blijven ze<br />
bijdragen aan de vergroting van de onrechtvaardigheid<br />
in de wereld. Je ziet<br />
het ook terug bij het Parijs-akkoord,<br />
waar rijke, geïndustrialiseerde landen<br />
weigeren verantwoordelijkheid te nemen<br />
voor de uitstoot die zij in het verleden<br />
hebben veroorzaakt en ook weigeren<br />
om bindende afspraken te maken<br />
over de vermindering van uitstoot.”<br />
Hoe meer hij zich in het onderwerp<br />
verdiepte, hoe meer hij inzag dat de<br />
dogma’s van het kapitalisme onethisch<br />
en onrechtvaardig zijn. “Het beperkte<br />
‘succes’ van het kapitalisme in het wes-<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 37
RE-GENERATIE<br />
ten is gebaseerd op de uitbuiting van<br />
de natuur en de uitbuiting van mensen<br />
elders. Ik werd cynisch, vond weinig<br />
draagvlak voor mijn kritische blik in<br />
mijn omgeving en toen corona kwam,<br />
kreeg ik zoals dat heet een klimaatdepressie.<br />
Toch heb ik nooit kunnen en<br />
willen accepteren dat er geen andere<br />
weg mogelijk is en bleef ik zoeken. Vorig<br />
jaar sloot ik me aan bij XR. Hier trof<br />
ik gelijkgestemden aan die de grote problemen<br />
in de wereld niet bagatelliseerden,<br />
maar er iets aan wilden doen.”<br />
Janna Lenders: “Opstaan tegen<br />
onrechtvaardigheid.”<br />
UIT DE BUBBEL<br />
Terwijl boerenbedrijven steeds grootschaliger<br />
werden in Nederland, gingen<br />
Janna’s ouders – die elkaar hadden ontmoet<br />
in Nicaragua na de socialistische<br />
revolutie midden jaren ’80– bewust een<br />
andere weg. Zij kozen voor een kleine<br />
– wat we nu noemen – regeneratieve<br />
boerderij, waren zo goed als zelfvoorzienend<br />
en openden hun deuren voor<br />
dagbesteding voor mensen die zorg of<br />
begeleiding nodig hebben. “Een veilige<br />
omgeving, waar ik dankbaar voor ben,<br />
maar zelf wilde ik iets ‘groters’ doen.<br />
Toen ik jong was, was dat niets minder<br />
dan het redden van de wereld. Die<br />
grootheidswaanzin ben ik inmiddels<br />
ontgroeid; we moeten dit samen doen.”<br />
Janna studeerde Taal- en Cultuurstudies<br />
in Utrecht en ging – toen ze<br />
22 jaar was – via een uitwisselingsprogramma<br />
studeren in Mexico. In die tijd<br />
reisde ze onder meer naar Colombia.<br />
“En daar viel ineens het kwartje. Ik zag<br />
in dat ik me in een bubbel bevond. Het<br />
voelde zo leeg om gericht te zijn op consumptie<br />
en niks terug te geven aan de<br />
aarde of aan de gemeenschap zelf. Het<br />
was niet in evenwicht.”<br />
Eenmaal teruggekeerd ging Janna bij<br />
Amnesty International aan de slag en<br />
startte haar studie Internationale betrekkingen<br />
en Latijns-Amerikastudies.<br />
Ze deed onderzoek in Bolivia en zag<br />
hoe vrouwen en meisjes, in al hun diversiteit,<br />
structureel te maken hebben<br />
met geweld en niet beschermd worden<br />
door het systeem. “Ik werd me ervan<br />
bewust hoe het patriarchaat, kolonialisme<br />
en kapitalisme met elkaar verweven<br />
zijn. Ze zijn zowel de oorzaak van<br />
dit gendergerelateerd geweld als de oorzaak<br />
van de klimaat- en systeemcrisis.<br />
Onrecht, misstanden, machtsmisbruik,<br />
(natuur)geweld en zelfverrijking worden<br />
in stand gehouden door deze patronen.<br />
Dat inzicht heeft bij mij geleid<br />
tot systeemwoede.”<br />
Janna ging terug naar Nederland<br />
waar ze moeite had om te landen. Ze<br />
ging werken bij een ecofeministische<br />
“WIJ DIENEN SOLIDAIR<br />
TE ZIJN MET MENSEN DIE<br />
ONDERDRUKT WORDEN EN<br />
GEEN STEM KRIJGEN”<br />
organisatie en sloot zich aan bij XR,<br />
waar ze Tobias ontmoette. “Het is fijn<br />
om gelijkgestemden te ontmoeten die<br />
willen opstaan tegen het systeem dat<br />
gericht is op uitbuiting. Uiteraard is het<br />
een voorrecht om in Nederland geboren<br />
te zijn en een privilege om te kunnen<br />
demonstreren. Gezien alle onrecht<br />
in de wereld is het eigenlijk een morele<br />
plicht je uit te spreken in een land als<br />
Nederland. Wij dienen solidair te zijn<br />
met mensen die onderdrukt worden<br />
en geen stem krijgen, wij dienen op te<br />
staan tegen onrechtvaardigheid en zullen<br />
met elkaar in verbinding moeten<br />
komen om samen een systeem te bouwen<br />
dat wel houdbaar is.”<br />
BEWEGING<br />
De naam Extinction Rebellion is al vaak<br />
gevallen, maar wat voor beweging is het<br />
eigenlijk? XR begon in 2018 in het Verenigd<br />
Koninkrijk met als doel om met<br />
geweldloze burgerlijke ongehoorzaam-<br />
38 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
EISEN<br />
Extinction Rebellion eist een rechtvaardige transitie die de behoeften en stemmen<br />
van degenen die het meest getroffen worden door de klimaatcrisis centraal<br />
stelt en degenen die het meest verantwoordelijk zijn voor ecologische verwoesting<br />
ter verantwoording roept. De eisen zijn drieledig:<br />
1. Wees eerlijk over de klimaatcrisis en de ecologische ramp die ons voortbestaan<br />
bedreigen. Maak mensen bewust van de noodzaak voor grootschalige<br />
verandering.<br />
2. Doe wat nodig is om biodiversiteitsverlies te stoppen en verminder de uitstoot<br />
van broeikasgassen naar netto nul in 2025. Doe dit op een rechtvaardige<br />
manier.<br />
2. Laat burgers beslissen over een rechtvaardige transitie door het oprichten<br />
van een Burgerberaad dat een leidende rol speelt in de besluitvorming.<br />
heid de regering te dwingen actie te ondernemen<br />
tegen de klimaatcrisis.<br />
De eisen van XR zijn heel overzichtelijk:<br />
wees eerlijk over de klimaatcrisis,<br />
doe wat nodig is en laat burgers beslissen<br />
(zie kader 1). Je kunt het eens of<br />
oneens zijn met de acties die XR organiseert,<br />
maar los hiervan is een kijkje<br />
in de keuken van de beweging bijzonder<br />
interessant. Het is een platte organisatie,<br />
zonder hiërarchische structuren,<br />
waar iedereen welkom is die zich<br />
aan de kernwaarden houdt, zoals respect<br />
voor anderen en geweldloosheid<br />
(zie kader 2). Wie mee wil doen aan een<br />
actie, wordt goed voorbereid.<br />
Zo worden er verschillende informatiebijeenkomsten<br />
vooraf aan een<br />
actie georganiseerd met algemene wetenschappelijke<br />
informatie over de klimaatcrisis<br />
en informatie over de organisatie<br />
zelf. Duidelijk wordt gemaakt<br />
dat iedereen die mee wil doen, niet over<br />
eigen grenzen moet gaan, dat niemand<br />
verplicht is om mee te doen, juist omdat<br />
het heftige ervaring kan zijn en dat<br />
helden sowieso niet bestaan. Elke bijdrage<br />
is even welkom. Of je nu bureauwerk<br />
doet, als supporter een actie ondersteunt<br />
of je als activist laat arresteren.<br />
Mensen dringen elkaar niks op,<br />
maar raden elkaar bijvoorbeeld juist<br />
aan thuis te blijven als iemand even<br />
niet zo goed in zijn vel zit. Wie wel aan<br />
een actie mee wil doen, wordt nadrukkelijk<br />
gevraagd om respectvol en geweldloos<br />
te blijven richting autoriteiten<br />
en andersdenkenden, en – mocht<br />
het toch uit de hand lopen – de geleerde<br />
de-escalatietechnieken toe te passen.<br />
Stemmingmakerij of agressieve leuzen<br />
worden tijdens een actie afgeraden.<br />
Een blokkade van de A12 kan duizenden<br />
demonstranten aantrekken.<br />
Tobias Hofland: “De uitgangspunten van<br />
het kapitalisme zijn onrechtvaardig.”<br />
Beeld: James Petermeier<br />
Om dit goed te begeleiden, worden de<br />
demonstranten dagen van tevoren in<br />
kleine groepen (vingers) verdeeld met<br />
een eigen coördinator met actie-ervaring,<br />
die toeziet op het welzijn van alle<br />
deelnemers in zijn of haar groep. Dat<br />
welzijn van de deelnemers is sowieso<br />
van groot belang binnen XR. Na de actie<br />
zijn er bijvoorbeeld debriefsessies<br />
waar iedereen zijn verhaal kan komen<br />
doen. Ook krijgen nieuwe actievoerders<br />
een buddy toegewezen die hen begeleidt.<br />
Tijdens de acties lopen vrijwilligers<br />
rond die in herkenbare hesjes een specifieke<br />
rol op zich nemen, waarvoor ze<br />
een training hebben gevolgd. Deze voeren<br />
het woord namens XR richting autoriteiten<br />
of tegendemonstranten of zorgen<br />
voor de-escalatie indien nodig. Met<br />
tekens geven zij aan wat actievoerders<br />
op zo’n moment het beste kunnen doen.<br />
Mochten er tijdens een actie demonstranten<br />
worden gearresteerd, dan<br />
wordt dit nauwkeurig bijgehouden door<br />
het organisatieteam. De arrestanten<br />
worden niet alleen bijgestaan door een<br />
advocaat die is aangedragen vanuit de<br />
organisatie, tevens zorgen ze voor opvang<br />
als de demonstranten weer worden<br />
vrijgelaten. Je kunt er als arrestant<br />
ook voor kiezen om anoniem te blijven.<br />
En wie komen naar een informatie-<br />
of actiedag? Uiteraard veel jonge<br />
mensen uit verschillende culturen met<br />
een ideaal. Maar je ziet er ook veel oudere<br />
mensen, advocaten, ondernemers,<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 39
RE-GENERATIE<br />
ambtenaren en ‘gewone’ burgers. De<br />
een is vastberaden, de ander is voorzichtig,<br />
de een heeft een ideaal, de ander<br />
is boos, de een krijgt veel steun van<br />
zijn familie, de ander staat alleen. Kortom,<br />
de diversiteit is enorm en het aantal<br />
mensen dat zich aansluit groeit.<br />
BOUWEN<br />
“XR spreekt mij niet alleen aan vanwege<br />
de geweldloze acties die we moeten voeren<br />
om de systeemcrises tegen te gaan,<br />
maar ook omdat XR een voorbeeld is<br />
van hoe een nieuw systeem wel kan werken”,<br />
aldus Tobias. “Het gaat er vooral<br />
om dat we gezamenlijk vorm gaan geven<br />
aan de samenleving die we wensen.<br />
Directe democratie en prefiguratie kunnen<br />
zo’n proces enorm ondersteunen.”<br />
Directe democratie is een bestuursvorm<br />
waarbij burgers zelf direct invloed<br />
uitoefenen op het wetgevingsproces en<br />
prefiguratie is een manier van politieke<br />
actie waarbij een toekomstideaal experimenteel<br />
wordt verwezenlijkt in het<br />
hier en nu. Voorbeeld van dit laatste is<br />
de manier waarop Occupy-kampen waren<br />
georganiseerd: binnen de bezette<br />
ruimte werd een alternatieve samenleving<br />
vormgegeven.<br />
“Onze acties hebben niet alleen een<br />
praktisch doel, zoals het stoppen van<br />
fossiele subsidies, ze hebben ook het<br />
doel de politieke verbeelding te prikkelen<br />
en te laten zien dat een andere samenleving<br />
mogelijk is. Het gaat erom<br />
dat beslissingen gemaakt worden in samenspraak<br />
en overeenstemming met<br />
degenen over wie besloten wordt. Consensus,<br />
gedeelde besluitvorming en betrokkenheid<br />
zijn belangrijke onderdelen<br />
van XR.”<br />
Directe actie was in het begin voor<br />
beiden even wennen. “Het is een bevrijding<br />
om buiten de kaders te kunnen<br />
en mogen denken van wat wel of niet<br />
als legitiem wordt gezien”, aldus Janna.<br />
“Het is heel verfrissend om niet alleen<br />
te praten over al het onrecht in de<br />
wereld, maar er vooral iets aan te doen.<br />
Mooi dat steeds meer mensen op de<br />
barricaden staan voor een rechtvaardige<br />
samenleving.”<br />
KERNWAARDEN<br />
1. Wij hebben een gedeelde visie op verandering: wij willen een wereld doorgeven<br />
waarin ook de generaties na ons goed kunnen gedijen.<br />
2. Wij richten onze missie op wat nodig is: het mobiliseren van 3,5 procent van<br />
de bevolking, de kritische massa die nodig is om een systeemverandering te<br />
bewerkstelligen.<br />
3. Wij hebben behoefte aan een regeneratieve cultuur, oftewel: een gezonde<br />
en veerkrachtige cultuur die meebeweegt met de omstandigheden.<br />
4. Wij dagen ons giftige systeem en onszelf openlijk uit: wij doorbreken de gewone<br />
gang van zaken en komen in actie voor verandering.<br />
5. Wij hechten waarde aan reflectie en leren: wij doorlopen cycli van actie, reflectie,<br />
leren en plannen maken voor nieuwe acties. We leren van andere bewegingen<br />
en perspectieven én van onze eigen ervaringen.<br />
6. Wij verwelkomen iedereen en alles wat je als persoon meebrengt: wij zetten<br />
ons in voor een laagdrempelige beweging waarin iedereen zich veilig kan<br />
voelen.<br />
7. Wij werken actief aan het inperken van machtsstructuren: hiërarchie vervangen<br />
we door gelijkwaardige participatie van iedereen.<br />
8. Wij vermijden het beschuldigen en het te schande maken van anderen: wij<br />
leven in een giftig systeem, maar we houden niemand daarvoor individueel<br />
verantwoordelijk.<br />
9. Wij zijn een geweldloos netwerk: onze strategieën en tactieken zijn geweldloos.<br />
Voor ons is dit de meest effectieve manier om fundamentele verandering<br />
te bewerkstelligen.<br />
10. Wij baseren ons op autonomie en decentralisatie: samen creëren we de<br />
structuren die nodig zijn om machtsconcentratie tegen te gaan.<br />
“GEZAMENLIJK VORM GAAN<br />
GEVEN AAN DE SAMEN-<br />
LEVING DIE WE WENSEN”<br />
Zijn Janna en Tobias optimistisch over<br />
de toekomst? Tobias vindt het hoopvol<br />
dat steeds meer mensen zich bewuster<br />
worden van de onrechtvaardigheid<br />
in de wereld, van mening zijn dat het<br />
zo niet langer kan en zich aansluiten<br />
bij XR. “Hoe meer mensen onder ogen<br />
zien dat ze in actie moeten komen tegen<br />
het onrecht in de wereld, hoe meer<br />
kans van slagen er voor een daadwerkelijke<br />
systeemverandering zal komen. In<br />
die zin ben ik hoopvol.”<br />
Bij Janna is het vooral woede die<br />
tot actie aanzet. “Met hoop heb ik niet<br />
zoveel. Denk aan de doos van Pandora.<br />
Zeus zei dat ze de doos nooit mocht<br />
openen als ze een gelukkig leven wilde<br />
leiden. Toch opende ze de doos. Alle<br />
tegenslagen en onheil kwamen uit de<br />
doos: ziektes, verbittering, pijn en alle<br />
mogelijke kwaad en als laatste en meest<br />
giftige de hoop in de vorm van een vogel.<br />
Woede en solidariteit daarentegen<br />
zijn veel sterker: dit is brandstof voor<br />
verandering.”<br />
Waar staan jullie over vijf jaar? “Mijn<br />
wens is om dan in een gemeenschap te<br />
leven, een gemeenschap van mensen<br />
die voorleven wat ze hun kinderen willen<br />
meegeven”, aldus Tobias. “Ik wil terug<br />
naar Zuid-Amerika en me aansluiten<br />
bij een feministische organisatie”,<br />
vult Janna aan. “Mens en aarde zijn niet<br />
van elkaar gescheiden, maar onlosmakelijk<br />
met elkaar verbonden en in elkaar<br />
verweven. Dat is iets wat ik ongelooflijk<br />
mis in Nederland.” En lachend besluiten<br />
ze samen: “Dan zal het wel een gemeenschap<br />
in Zuid-Amerika worden.” n<br />
40 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
– essay –<br />
Re-Generatie en<br />
de filmzaal<br />
Het begrip regeneratie is het laatste jaar snel gestegen in het dagelijks woordgebruik van veel<br />
mensen. Het begon bij landbouw – zoals regeneratief het land verbouwen, logisch – maar duikt<br />
nu opeens overal op. Ik las zelfs ergens ‘regeneratief leiderschap’. Wat is het? Wat is regeneratief?<br />
‘Bijvoeglijk naamwoord, regeneratief, terugwinnend, herwinnend’, vertelt Wiktionary.<br />
TEKST RON VAN ES<br />
Ik was op de boerderij Erve Kiekebos van Jaap Fris en<br />
Niels Moshagen (lees het interview in de zomereditie<br />
20<strong>23</strong>, van het New Financial Magazine) die dus regeneratief<br />
bezig zijn. “Wij telen gezonde groenten en fruit door<br />
in harmonie met de natuur te boeren.” Met Jaap Fris<br />
hadden Michael van Loenen en ik een podcast gesprek<br />
voor onze serie De Betekenis Makers (check Spotify). En in de<br />
middag hadden we ook een prachtig gesprek met Koos Bakker.<br />
Koos is founder van Odin, de supermarktketen.<br />
Wat mij sterk opviel in dat prachtige gesprek met Koos Bakker<br />
is dat wat wij nu hip regeneratief noemen, en ook overal<br />
op plakken, er als idee al veel langer was. Odin werd in 1983<br />
opgericht, maar gaat in haar opzet en ideeën al veel langer terug.<br />
Koos sprak dan ook over de jaren ‘20 van de vorige eeuw<br />
en hoe daar al regeneratief werd gedacht over landbouw. Mijn<br />
vraag in dat gesprek was dan ook: waar zijn we dat dan onderweg<br />
verloren? Globalisatie, opschalen, groei-economie, industrialisatie,<br />
noem ze maar op. Eerst nog onder het adagium:<br />
42 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
we moeten de wereld voeden. Daarna onder de druk van neokapitalisme<br />
en neoliberalisme. Groei, groei, groei. Dat betekende<br />
en betekent geen tijd om het voedsel op natuurlijke<br />
wijze te laten groeien. Het is nog net niet uit de grond rukken<br />
van groenten of – in geval van vee(l)teelt – varkens en koeien<br />
door een laboratorium laten opkweken.<br />
KRACHTIG BESEF<br />
Gelukkig, en dat vertelden Jaap en Niels ons ook, is er een<br />
krachtig besef bij veel boeren dat het zo niet langer kan. Het<br />
businessmodel voor de boeren staat hevig onder druk en er<br />
moet echt gekeken worden naar een andere manier van een<br />
boer kunnen zijn. En daar komt dat idee van regeneratieve<br />
landbouw weer om de hoek kijken. Dat idee dat al meer dan<br />
honderd jaar bestaat en waar Koos dus over sprak. Terug naar<br />
een natuurlijke manier die voor mens, dier en planeet goed is.<br />
En het kan ook. Ondanks het weerwoord van sommige ‘partijen’.<br />
GEN Z<br />
In het woord regeneratief zit ook generatie. Als het als bijvoeglijk<br />
naamwoord ‘terugwinnen’ betekent, dan kun je in<br />
het woord ‘generatie’ ook lezen dat elke nieuwe generatie iets<br />
terug te winnen heeft. Terug te winnen op de generatie voor<br />
hen. Martijn Lampert en zijn onderzoeksbureau Glocalities<br />
hebben een groot onderzoek naar Gen Z wereldwijd opgezet.<br />
“GEN Z ALS PIONIERS VAN NIEUWE ROUTES<br />
OM VOORBIJ DE POLYCRISIS TE KOMEN<br />
WAARIN DE WERELD NU VERWIKKELD IS”<br />
“Uit het onderzoek (‘Cultural Revolution Among Generation<br />
Z’) blijkt dat er een culturele revolutie op komst is onder<br />
Gen Z over de hele wereld. In deze tijden van polycrisis<br />
wordt de nieuwe generatie geremd in haar ontwikkeling en<br />
voelt ze zich steeds meer vervreemd, ontworteld en pessimistisch<br />
over de toekomst. Deze ontwikkelingen zijn zichtbaar<br />
in een wereldwijde crisis in de geestelijke gezondheidszorg.<br />
Tegelijkertijd vindt er convergentie van waarden plaats tussen<br />
Oost en West, Noord en Zuid, wat nieuwe wegen uit de<br />
crisis laat zien. Jongeren in opkomende economieën emanciperen<br />
steeds meer, terwijl de steun voor het patriarchaat afneemt.<br />
Dit is zichtbaar in recente golven van protesten tegen<br />
repressieve regimes die verandering niet willen faciliteren<br />
(denk bijvoorbeeld aan Iran, China en Rusland). Ook voelen<br />
steeds meer jonge volwassenen in ontwikkelde economieën<br />
zich in de steek gelaten door de samenleving. Ze zijn steeds<br />
“Er zijn toch echt twee<br />
koeien per hectare<br />
land nodig om het<br />
rendabel te maken”<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 43
RE-GENERATIE<br />
meer op zoek naar betekenis, doel, kwaliteit van leven en spiritualiteit.”<br />
Er is een enorme beweging gaande onder die Gen Z, een<br />
golf van protest, onvrede, depressie en ook angst. Ze stellen<br />
vragen als: welke wereld erven wij? Wat staat ons te doen in<br />
een wereld die gebouwd is op onevenwichtige en vernietigende<br />
groeiambities van oudere generaties? Wat wordt onze rol<br />
eigenlijk?<br />
HERWINNEN<br />
Je zou deze Gen Z misschien kunnen vergelijken met de uitgeputte<br />
grond van de hedendaagse landbouw. Door monocultuur<br />
te gebruiken, door kunstmest en pesticiden, door intensief<br />
gebruik is de grond onder onze voeten aan het eind van<br />
haar Latijn gekomen. Dat kun je bijvoorbeeld heel goed zien<br />
in de documentaire Kiss the Ground. Een groep activisten,<br />
wetenschappers, boeren vertellen in die film hoe landbouwgrond<br />
door klimaatverandering en intensief gebruik vernietigd<br />
wordt. Maar ook hoe de grond zich binnen korte tijd volledig<br />
kan herstellen. Dat is de mooie boodschap aan het eind.<br />
We kunnen dus de landbouwgrond revitaliseren, de natuur<br />
helpt mee. We kunnen de landbouwgrond herwinnen, regenereren.<br />
BUREN-BOEREN<br />
Jaap Fris en Niels Moshagen zijn daar op hun boerderij mee<br />
begonnen en steken veel tijd in het contact maken met hun<br />
buren-boeren. Die laatsten vragen zich af wat deze ‘jongens’<br />
hier komen doen en welke stadse fratsen zij meebrengen.<br />
“Ja”, vertellen Jaap en Niels, “wij zoeken, net als jullie, naar<br />
hoe het anders en ook beter kan.” Mooi is het dan dat ze daarbij<br />
niet hun neus in de lucht steken van eigenwaan maar echt<br />
in gesprek gaan. Willen leren. Zoals bijvoorbeeld het gegeven<br />
dat er toch echt twee koeien per hectare land nodig zijn om<br />
het rendabel te maken. Iets dat ze in ‘Den Haag’ niet weten<br />
en daarmee tegen de haren van de dagelijkse boerenlogica in<br />
strijken.<br />
Door in gesprek te gaan, samen te kijken, samen te leren,<br />
ontstaat er ook een ander soort regeneratie, namelijk het terugwinnen<br />
van vertrouwen.<br />
Nood breekt de wet van weerstand misschien. Zoals die<br />
boer uit Kiss the Ground die zijn oogsten jaar na jaar zag mislukken<br />
door extreme weersomstandigheden. Totdat hij op<br />
een dag geen geld meer had om kunstmest en pesticiden<br />
te kopen en noodgedwongen zijn heil zocht in regeneratieve<br />
landbouw. Niet alleen gaat het hem sindsdien financieel<br />
voor de wind, maar je ziet ook een duidelijk verschil tussen<br />
“MOOIE OEFENING OM TE HANDELEN<br />
IN GEZAMENLIJK BELANG”<br />
44 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
zijn weelderige groene land en het uitgedroogde land van zijn<br />
buurman.<br />
“Gen Z, de hoogst opgeleide en best verbonden generatie<br />
ooit in de geschiedenis van de mensheid, staat aan de vooravond<br />
van een diepgaande transformatie. Het onderzoek<br />
toont aan dat zij de pioniers zijn van nieuwe routes om voorbij<br />
de polycrisis te komen waarin de wereld nu verwikkeld is”.<br />
(uit: Cultural Revolution Among Generation Z)<br />
FILMZAAL<br />
In hun boek Wat nu!? - nieuw perspectief op grootschalige gedragsverandering<br />
beschrijven Thijs Homan en Rob Wetzels een<br />
mooie oefening. Stel je een volle filmzaal voor. Op het grote<br />
doek voor hen zien de aanwezigen een cockpit waar iedereen<br />
dus in zit en met hulp van een zogenaamde vluchtsimulatie<br />
kunnen ze samen het vliegtuig besturen. Met bordjes in hun<br />
handen wordt mensen gevraagd samen het vliegtuig te laten<br />
landen. Aan de linkerkant van de zaal zitten de mensen met<br />
bordjes die het vliegtuig links richting geven. Aan de rechterkant<br />
de mensen met bordjes die het vliegtuig rechts begeleiden.<br />
In het midden proberen mensen het vliegtuig rechtdoor<br />
te laten vliegen. Dat gaat eigenlijk best goed, maar het wordt<br />
natuurlijk duvels ingewikkeld als iedereen er ook voor moet<br />
zorgen het vliegtuig veilig te laten landen. Er is echter een gezamenlijk<br />
belang om het zo goed mogelijk voor elkaar te krijgen.<br />
Maar wat nu als diezelfde aanwezigen in de filmzaal allemaal<br />
een eigen doel nastreven, eigen belangen hebben? En als<br />
die belangen dan ook nog eens op dat witte doek – in beelden,<br />
grafieken, hoogtemeters, verwachtingen –<br />
zichtbaar worden gemaakt? Ga er maar aanstaan om dan<br />
als hele zaal dat vliegtuig aan de grond te krijgen en geen<br />
crash te veroorzaken.<br />
HERWINNEN<br />
In mijn interview met Koos Bakker vertelde hij: “Ik wil dat de<br />
hele voedselketen, van productie tot consumptie, en buiten<br />
het bereik van de multinationals, weer terug gaat naar de burger<br />
zelf.” Re-generatie is dan niet alleen ‘terugwinnen’, maar<br />
ook ‘herwinnen’. Herwinnen op het idee dat we in een volle<br />
filmzaal zitten met allemaal een eigen belang. Dat is niet zo.<br />
Ons gemeenschappelijk belang is dat we niet crashen. Dat we<br />
de totale verbinding met de natuur weer weten te maken. Dat<br />
we met alle generaties naar datzelfde beeld kunnen kijken in<br />
onze ‘filmzaal’. n<br />
Ron van Es - mentor, schrijver, spreker &<br />
maker bij School for Purpose Leadership.<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | <strong>45</strong>
RE-GENERATIE<br />
In 2014 begon Jeroen de Jong met ‘De Praktijkvader’, een trainingspraktijk<br />
voor krachtige, betrokken en eigenzinnige vaders, die willen<br />
voorleven vanuit liefde in plaats van opvoeden uit angst. Tien jaar<br />
eerder las hij een artikel van Ton van der Kroon over vaderschap.<br />
Zijn vrouw Wendy was zwanger van hun eerste kind en Jeroen wilde<br />
de best mogelijke vader worden. “Mijn eigen vader was emotioneel<br />
afwezig. Ik wilde er wel helemaal zijn voor mijn kind.” Dat was zijn<br />
motivatie, maar de vraag was: hoe dan? Dat werd zijn zoektocht en<br />
onder meer in zijn boek Vadervuur geeft hij daar antwoord op.<br />
Vaderschap is niet<br />
voor watjes<br />
TEKST JORIS VINCKEN<br />
Vol passie spreekt Jeroen over<br />
vaderschap, zijn praktijk en<br />
het schrijven van zijn recent bij<br />
uitgeverij Samsara verschenen<br />
boek Vadervuur. “Na het lezen<br />
van het artikel van Ton van der<br />
Kroon en zijn boek De terugkeer van de<br />
koning, begreep ik dat ik dit alleen met<br />
andere mannen kon uitzoeken. Daar<br />
zat een grote honger, een soort vaderhonger.<br />
Toen ben ik naar een mannengroep<br />
in Nijmegen gegaan. Het maffe<br />
was dat ik daar de jongste was. Ik was<br />
28 en de anderen veel ouder. Het waren<br />
mannen die een crisis hadden meegemaakt,<br />
gescheiden waren, een burn-out<br />
hadden gehad, ontslagen waren of vast<br />
dreigden te lopen in hun relatie. Daar<br />
kwam ik als jonkie tussen en dacht, wat<br />
gebeurt hier? De gesprekken hielpen<br />
me echter te vertrouwen op mijn eigen<br />
keuzes. Dat het oké was om een ander<br />
pad te lopen dan dat van mijn eigen vader.<br />
Dat ik wel over straat kon met mijn<br />
kind in een draagdoek, ook al vond<br />
mijn vader zoiets maar flauwekul.”<br />
VROUWEN<br />
Vanaf zijn achttiende ontwikkelde Jeroen<br />
meer vriendschappen met vrouwen<br />
dan met mannen. “Met vriendinnen<br />
kon ik het hebben over gevoelens<br />
en over de problemen waar we mee<br />
worstelden. Ik had ook behoefte om<br />
over deze onderwerpen met mannen in<br />
gesprek te gaan. Maar dat vond ik spannend.<br />
Mannen willen het er niet met<br />
vrienden over hebben.”<br />
“WORD DE VADER<br />
DIE JE JE<br />
KIND GUNT”<br />
Pas toen zijn kinderen wat ouder waren,<br />
voelde hij dat hij voldoende ervaring<br />
had om een boek te schrijven over<br />
het vaderschap met voorbeelden uit<br />
zijn eigen leven en de trainingen die hij<br />
al lange tijd gaf. Het is een toegankelijk<br />
boek geworden, nergens is er sprake<br />
van een ‘wijzende vinger’ richting andere<br />
vaders. “Het vinden van de juiste<br />
toon was niet eenvoudig. De feedback<br />
van meelezers heeft hier ook bij geholpen.<br />
Ik heb vaak gehoord dat het boek<br />
‘makkelijk’ leest.”<br />
TABOE<br />
In 2004, het jaar dat Jeroen vader werd,<br />
gingen er nog niet zoveel mensen naar<br />
een coach of begeleider. “De tijd is nu<br />
anders, ook al vinden nog altijd veel<br />
mannen het lastig om te zeggen dat<br />
ze naar een mannengroep gaan. Er is<br />
veel onwetendheid en er zijn ook veel<br />
vooroordelen. We zitten niet in een<br />
kringetje elkaars hand vast te houden.<br />
46 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
Het gaat over waarachtigheid, over wat<br />
waar is voor je. Wat gebeurt er in je hart<br />
en je lijf.”<br />
Volgens Jeroen is er inmiddels al<br />
veel ten goede gekeerd. “Toen Ton van<br />
der Kroon zijn boek in 1996 publiceerde,<br />
werd hij uitgemaakt voor van alles<br />
en nog wat. Van Kooten en De Bie staken<br />
in de jaren negentig in ‘De Cursus<br />
Wildeman’ – waarin mannen op zoek<br />
gingen naar de wilde kant in zichzelf<br />
– de draak met het boek ‘Op zoek naar<br />
de man’ van Robert Bly. Een geweldige<br />
persiflage, maar het droeg niet bepaald<br />
bij aan de acceptatie om als man over je<br />
gevoelens te praten.”<br />
HEFTIG<br />
Tijdens zijn cursussen komen er soms<br />
veel emoties los. Deelnemers voelen<br />
zich veilig en durven zich te uiten. Dit<br />
leidt soms tot bekentenissen over depressiviteit,<br />
verbroken contact met<br />
ouders of zelfs fysiek geweld tegenover<br />
kinderen. “Het begint met erkenning<br />
dat het er is. Soms is er herkenning<br />
bij andere mannen. Pas dan kan de<br />
schaamte worden toegelaten. Schaamte<br />
is een teken dat er iets in ons is dat<br />
we niet aan durven kijken. Als mannen<br />
dit wel durven, komt er ruimte.<br />
Dan kunnen ze aanwezig zijn in hun<br />
vaderschap. Je hoeft natuurlijk niet<br />
aan je kind te vertellen waar je je allemaal<br />
voor schaamt, maar als je je er bewust<br />
van bent, ontstaat er ruimte om<br />
naar de situatie te kijken en dan ben je<br />
ook in staat er iets aan te veranderen.<br />
Op het moment dat je je minder zorgen<br />
maakt of iets van jezelf juist accepteert,<br />
word je een completer mens. En<br />
dat heeft effect op je hele leven, ook op<br />
je vaderschap.”<br />
KEUZES<br />
“Er zijn veel mooie theorieën over vaderschap,<br />
maar in de kern gaat het over<br />
energie. Alles kost energie, je bent moe,<br />
het is intens. Met name hele jonge kinderen<br />
vragen heel veel. En mannen<br />
hebben vaak al een hele drukke baan en<br />
ook de relatie moet worden onderhouden.<br />
Vaak is het te veel. Tijdens cursus-<br />
JEROEN DE JONG:<br />
“MAAK KEUZES!”<br />
JEROEN DE JONG<br />
Jeroen de Jong is vader van drie opgroeiende kinderen en oprichter van De<br />
Praktijkvader. Met zijn praktijk wilde hij een plek creëren waar vaders alles wat<br />
ze tegenkomen in het vaderschap kunnen delen, bevragen en onderzoeken.<br />
Sinds 2014 geeft hij trainingen voor mannen waarin het vaderschap en persoonlijk<br />
leiderschap samenkomen. En in die trainingen wordt altijd wel een<br />
vuurtje gestookt.<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 47
RE-GENERATIE<br />
sen onderzoeken we hoe je de balans<br />
kunt herstellen, de balans tussen werk,<br />
relatie en vaderschap.”<br />
Als jonge vader dien je je heel bewust<br />
te zijn van je situatie. “Vaderschap<br />
is heel intensief, maar tijd om uit te rusten<br />
is er niet en dus blijf je moe. Dan<br />
werken je hersens niet optimaal en doe<br />
je dingen die minder handig zijn. Maar<br />
als je vindt dat alles moet blijven doorgaan<br />
zoals het was – een carrière opbouwen,<br />
trainen voor de marathon en elke<br />
week met je vrienden afspreken – dan<br />
gaat het wringen. Je kunt niet alles wat<br />
je voorheen deed, blijven doen en ook<br />
nog eens een goede vader zijn. Er moeten<br />
keuzes worden gemaakt. Dat is wat<br />
je te doen hebt als vader en als volwassen<br />
man: keuzes maken. Je bent immers<br />
niet meer de jonge prins die alles kan.<br />
Je moet keuzes maken. Mannen vinden<br />
dat lastig. En zeggen dan: ‘ik ben mijn<br />
vrijheid kwijt’. Dat klopt, antwoord ik<br />
dan. Die ben je ook kwijt, niet alleen nu,<br />
maar de komende twintig jaar.”<br />
Volgens Jeroen dienen vaders keuzes<br />
te maken die niet alleen optimaal<br />
voor henzelf zijn maar ook voor hun<br />
kind. “Mannen dienen de vraag te stellen:<br />
wat wil mijn kind? Vaak blijven ze<br />
teveel uitgaan van hun eigen behoeften.<br />
Maar wordt een kind wel blij als hij<br />
of zij vier dagen per week naar de opvang<br />
wordt gebracht? Misschien moet<br />
je het dus anders regelen? Niet makkelijk,<br />
maar dan heb je het wel over betrokken<br />
vaderschap.”<br />
Theatervoorstelling ‘Vadervuur’<br />
waar zijn boek met dezelfde<br />
titel werd gelanceerd.<br />
De training ‘Vadervuur’<br />
in de praktijk.<br />
“VADERSCHAP VRAAGT<br />
MOED OM NAAR JE<br />
EIGEN PATRONEN EN<br />
VOOROORDELEN TE KIJKEN”<br />
MOED<br />
Vaderschap is niet statisch. “Waar je in<br />
het begin vooral bezig bent met verzorgen,<br />
gaan kinderen daarna steeds meer<br />
ruimte innemen. Als ze ouder worden,<br />
gaan ze bijvoorbeeld uit en komen ze<br />
in aanraking met alcohol of drugs. Dat<br />
is spannend. Waar leg je dan de grens<br />
en hoe communiceer je daarover? Uiteraard<br />
komen veruit de meeste kinderen<br />
wel goed terecht. Hoe meer je echter<br />
naar jezelf durft te kijken, hoe makkelijker<br />
de rit daarnaartoe wordt. Dan<br />
geef je ze meer mee van wat je echt wilt<br />
en minder van je eigen shit. Betrokken<br />
vaderschap is niet voor watjes. Het<br />
vraagt moed om naar je eigen patronen<br />
en vooroordelen te kijken en ook om<br />
af en toe grenzen aan te geven. Moed<br />
om toe te geven dat je het niet weet en<br />
moed om met andere mannen in gesprek<br />
te gaan over wat wezenlijk is. Dat<br />
klinkt misschien normaal, maar in onze<br />
samenleving zijn dit vaak te hoge drempels.<br />
Mannen vinden het vaak ongemakkelijk<br />
om uit hun hoofd te stappen<br />
en te gaan voelen. Maar als dat lukt,<br />
dan voelen ze zichzelf weer en kunnen<br />
ze ook veel beter de verbinding maken<br />
met hun kind, hun partner en met zichzelf.<br />
Ze zijn er weer echt. Dat is ook wat<br />
mensen vaak zeggen: ik ben er weer!”<br />
De ondertitel van zijn boek Vadervuur<br />
is ook niet voor niets: ‘Word de vader<br />
die je je kind gunt’. n<br />
Joris Vincken is schrijver, coach, muzikant<br />
en inspirator (www.jorisvincken.nl)<br />
48 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
COLUMN<br />
De Griek Archimedes leefde van 287 tot 212 voor<br />
Christus en wordt beschouwd als grootste wis- en<br />
natuurkundige van de oudheid. Met zijn gevleugelde<br />
uitspraak “Geef mij een hendel lang genoeg,<br />
een steunpunt om hem op te plaatsen en ik zal de<br />
wereld bewegen”, gaf hij de formulering van de<br />
hefboomwerking perfect weer.<br />
TEKST JACK COX | BEELD PICTURE PEOPLE<br />
Een hefboom is een mechanisme waarmee je een kleine<br />
kracht in combinatie met een grote beweging kunt<br />
omzetten in een kleine beweging die een groot gewicht<br />
verplaatst, waarvoor een grote kracht nodig is.<br />
Door gebruik te maken van de hefboomwerking namen<br />
onze krachten explosief toe. Voorwerpen werden<br />
verplaatst die voorheen onmogelijk van hun plek konden<br />
worden gebracht. In ons dagelijks leven is het principe van<br />
een hefboom zichtbaar in een veelvoud aan toepassingen.<br />
EIGENDOM<br />
In de financiële wereld wordt het principe van een hefboom<br />
veelvuldig toegepast en is het een niet weg te denken onderdeel<br />
geworden van onze samenleving. Het fundament onder<br />
onze economie is de registratie van eigendom. Denk hierbij<br />
aan het Kadaster waar het eigendom en gebruik van vastgoed<br />
en ruimte wordt vastgelegd. Geregistreerd eigendom heeft<br />
als groot voordeel dat het in onderpand kan worden gegeven.<br />
50 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
COLUMN<br />
Is het de schuld<br />
van Archimedes?<br />
Hierdoor hebben we in de loop van de tijd een fijnmazig bancair<br />
systeem weten te creëren. Als banken het eigendom in<br />
onderpand nemen en vervolgens op basis hiervan leningen<br />
verstrekken, is een financiële hefboomwerking tot stand gebracht.<br />
Waar Archimedes zei dat hij door gebruik te maken<br />
van een hefboom de wereld kon bewegen, hebben we zijn uitspraak<br />
in financiële zin al te letterlijk genomen. Want we bewegen<br />
ons inmiddels al in meerdere werelden.<br />
EARTH OVERHOOT DAY<br />
Earth Overshoot Day is de dag van het jaar waarop – van 1 januari<br />
geteld – de mensheid wereldwijd evenveel grondstoffen<br />
en voedingswaren heeft verbruikt als de aarde in één jaar tijd<br />
kan leveren. Deze dag is een maatstaf voor de biocapaciteit<br />
van onze planeet.<br />
De Nederlandse Overshoot Day viel dit jaar op 12 april. Als<br />
de hele wereld onze levensstijl zou hanteren dan zouden we<br />
dus 3,6 planeet nodig hebben om op te leven. Op woensdag 2<br />
augustus viel dit jaar de wereldwijde Overshoot Day wat een<br />
voetafdruk van 1,7 planeet impliceert.<br />
Ondanks alle inspanningen en akkoorden die in internationaal<br />
verband worden gesloten om klimaatverandering tegen<br />
te gaan en het verlies aan biodiversiteit een halt toe te<br />
roepen komt de Overshoot Day bijna elk jaar een stukje eerder<br />
in het jaar te liggen. Er is maar weinig fantasie nodig om<br />
te beseffen dat we dit niet nog enkele generaties gaan volhouden.<br />
Door gebruik te maken van de financiële hefboomwerking<br />
kwam langzaam maar zeker steeds meer geld in omloop.<br />
Onze levensstandaard steeg en de welvaart nam toe. In eerste<br />
instantie ondervonden we hier geen nadelige gevolgen van.<br />
Deze werden pas langzaam maar zeker duidelijk toen berekeningen<br />
werden gemaakt over onze steeds groter wordende<br />
ecologische voetafdruk en de hiermee gepaard gaande negatieve<br />
gevolgen voor het klimaat en het grote verlies aan biodiversiteit.<br />
Om toekomstig menselijk leven op onze planeet<br />
te waarborgen dienen we het tempo waarin we economische<br />
activiteiten ontplooien af te remmen. Het steeds verder vergroten<br />
van schulden zorgt ervoor dat een ongezonde druk op<br />
economische groei in stand wordt gehouden.<br />
“DE BALANS TUSSEN ECOLOGIE<br />
EN ECONOMIE MOET WEER<br />
VANZELFSPREKEND WORDEN”<br />
De financiële hefboomwerking heeft te goed zijn werk gedaan.<br />
We hebben de wijsheid van Archimedes omarmt en<br />
hierdoor onze economische krachten kunnen vergroten in<br />
een tempo dat eerder voor onmogelijk werd gehouden. Maar<br />
we ervaren met grote regelmaat de keerzijde van ons economische<br />
succes.<br />
Earth Overshoot Day moet weer kunnen plaatsvinden op<br />
de dag waar hij thuishoort, op 31 december. We zouden Archimedes<br />
de schuld kunnen geven, maar beter kunnen we als samenleving<br />
in onze eigen spiegel kijken en op zoek gaan naar<br />
nieuwe wegen waarin balans tussen ecologie en economie als<br />
vanzelfsprekend wordt gezien. n<br />
Jack Cox is directeur van vermogensbeheerder Forza Asset Management<br />
en auteur van Vlindereconomie.<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 51
RE-GENERATIE<br />
Imfelozi, Zuid Afrika.<br />
– essay –<br />
Wildernis<br />
transformeert<br />
leiderschap<br />
Een verblijf in de ongerepte natuur doet wat met ons. We komen tot rust, reflecteren en<br />
kunnen zelfs een diepe verandering ondergaan. Recent onderzoek wijst uit dat een reis in<br />
de wildernis de ontwikkeling van authentiek, doelgericht leiderschap bevordert.<br />
TEKST BOY VAN DROFFELAAR<br />
Zelfs na het herstel van bedrijfsschandalen en de financiële<br />
crisis van 2008 blijft wantrouwen in leiderschap<br />
vandaag de dag een probleem. Daarnaast zijn de omstandigheden<br />
waarin leiders opereren in de loop van<br />
de tijd behoorlijk complexer geworden. De nadruk op<br />
traditionele organisatiewaarden (zoals kwaliteit van<br />
producten en diensten, financiële prestaties) wordt verbreed<br />
naar aandacht voor sociale verantwoordelijkheid, duurzaamheid<br />
en milieu.<br />
De SDG’s, die in 2015 door alle lidstaten van de Verenigde Naties<br />
zijn geratificeerd, zijn daarbij bedoeld als een blauwdruk<br />
voor vrede en welvaart voor mens en planeet nu en in de toekomst.<br />
Dat wil zeggen een duurzame wereld in 2030. Dit stelt<br />
organisaties en hun leiders voor een enorme uitdaging.<br />
Ondanks het bestaan van een visie op wat er moet worden<br />
bereikt, is de vooruitgang in de richting van deze visie<br />
tot nu toe onbevredigend geweest. Steeds komen we erachter<br />
dat aanmodderen geen optie is en dat een meer fundamente-<br />
52 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
le mentaliteitsverandering noodzakelijk is. Wetenschappers<br />
luiden daarom de bel dat ons systeem het meest effectief kan<br />
worden veranderd door middel van innerlijke transformaties<br />
van leiders waarbij bewustzijn, denkmethoden, waarden, wereldbeelden,<br />
overtuigingen, spiritualiteit en de verbinding<br />
van de mens met de natuur een cruciale rol spelen.<br />
Boy van Droffelaar:<br />
“Wilderniservaringen<br />
leiden tot<br />
persoonlijke groei.”<br />
VAN BINNENUIT<br />
In 2021 is om deze reden Inner Development Goals (IDG) opgericht,<br />
een internationale non-profit organisatie die input<br />
ontvangt van vooraanstaande wetenschappers en opinieleiders.<br />
Waar bij de SDG’s het gaat om het ‘wat’ is het IDGraamwerk<br />
van tools en kwaliteiten gericht op het ’hoe’, dus<br />
hoe kan de mind-set van leiders effectief worden getransformeerd.<br />
In dat verband heeft IDG op de natuur gebaseerde<br />
transformatie programma’s als een veelbelovend instrument<br />
omarmd.<br />
AUTHENTIEK LEIDERSCHAP<br />
Als een antwoord op de financiële crisis is met name Authentiek<br />
Leiderschap volop in de belangstelling gekomen. Authentieke<br />
leiders laten zich leiden door sterke morele overtuigingen<br />
en handelen in overeenstemming met hun diepgewortelde<br />
normen en waarden, waardoor ze eigenschappen zoals een<br />
groter zelfbewustzijn, een geïnternaliseerd moreel perspectief,<br />
evenwichtige informatieverwerking en relationele transparantie<br />
ten toon spreiden.<br />
Wetenschappers betogen dat ‘kritieke levensgebeurtenissen’<br />
een flinke boost kunnen geven aan de ontwikkeling van<br />
Authentiek Leiderschap. Zowel dramatische als subtiele verschuivingen<br />
in de omstandigheden van mensen kunnen leiden<br />
tot fundamentele verandering van inzichten en mindset.<br />
Zulke diepe ervaringen zouden de triggers zijn van persoonlijke<br />
groei en ontwikkeling in de richting van meer Authentiek<br />
Leiderschap.<br />
TRIGGER EN INSPIRATIEBRON<br />
Stichters van grote religies, maar ook opmerkelijke mystici,<br />
sjamanen, filosofen, romantici en natuurhistorische schrijvers<br />
brachten langere tijd alleen door in verlaten natuurgebieden.<br />
In inheemse culturen worden doorgangsrituelen en<br />
inwijdingsceremonies vaak geassocieerd met langere verblijven<br />
in de wildernis. Maslow (1964) beweerde al dat natuurlijke<br />
omgevingen piekervaringen teweeg kunnen brengen.<br />
Piekervaringen zijn holistische, diepgaande ervaringen van<br />
een geïntegreerd zelf, vergezeld van gevoelens van euforie en<br />
verwondering. Bovendien wijst onderzoek uit dat verblijf in<br />
de natuur diepgaande psychologische effecten kan hebben,<br />
zoals stressvermindering en herstel van aandacht. Doorgaans<br />
kunnen piekervaringen in de natuur functioneren als triggergebeurtenissen<br />
die kunnen leiden tot zelfreflectie, diep luisteren<br />
en het delen van levensverhalen, waardoor persoonlijke<br />
transformatie wordt gestimuleerd.<br />
BOY VAN DROFFELAAR<br />
Na zijn carrière als corporate executive bij grote ondernemingen<br />
als AkzoNobel, Randstad en SaraLee/DE, begon<br />
Boy van Droffelaar (1949) in 2009 met het begeleiden van<br />
wildernis trails voor de de Foundation for Natural Leadership.<br />
In 2020 promoveerde hij aan Wageningen University<br />
& Research op het proefschrift: ‘The Impact of a Wilderness-based<br />
Training Program on Leadership Transformation’.<br />
Sinds 2021 maakt Boy samen met zijn zoon Niek<br />
de podcast ‘Leaders into the Wild‘ waarin de trail ervaringen<br />
en het effect op leiderschap centraal staan.<br />
Meer informatie:<br />
- www.innerdevelopmentgoals.org<br />
- naturalleadership.eu<br />
WILDERNIS TRAILS<br />
Al meer dan twintig jaar nodigt de Foundation for Natural Leadership<br />
(FNL) leiders uit om hun authentieke leiderschapscapaciteiten<br />
te ontwikkelen door zich te verbinden met de natuur<br />
in afgelegen wildernisgebieden. Inmiddels hebben ruim<br />
2000 leiders (m/v) aan deze uitnodiging gevolg gegeven. Het<br />
leiderschapsprogramma in de wildernis is een welomschreven<br />
traject van circa drie maanden, dat is opgebouwd rond belangrijke<br />
zogenaamde trail-principes: eenvoud (loskoppelen van<br />
de westerse wereld), sensing (openen van alle zintuigen), delen<br />
(in een-op-eengesprekken of ‘councils’ met behulp van de<br />
‘talking stick’), stilte (tijdens wandelingen en nachtwacht), integriteit<br />
(eerlijk zijn tegen jezelf en anderen), dienstbaarheid<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 53
RE-GENERATIE<br />
(zorgen voor de natuur en voor elkaar), en Zelf (wie ben ik en<br />
wie zou ik kunnen zijn). Centraal in het programma staat een<br />
wildernis trail van vier tot zes dagen met een groep van vijf tot<br />
zeven deelnemers, begeleid door een of twee lokale gidsen en<br />
een gecertificeerde FNL-facilitator.<br />
AANZET<br />
Mijn eerste trail was in 2009 en ik ben daarna facilitator geworden.<br />
Ik raakte meteen gefascineerd door de constatering<br />
dat alle deelnemers, vrijwel zonder uitzondering, de trail ervaring<br />
als een ’life-changing experience’ kwalificeerden. Dat<br />
wekte mijn nieuwsgierigheid. Ik dook de literatuur in en trof<br />
daar nauwelijks empirisch onderzoek aan over de impact<br />
van wildernis ervaringen op leiderschapsontwikkeling. Dat<br />
spoorde mij aan om, als nuttige invulling van de levensfase na<br />
mijn pensionering, deze leemte in te gaan vullen. Ik startte in<br />
2012 mijn promotieonderzoek aan Wageningen Universiteit.<br />
Er zijn door mij drie empirische studies uitgevoerd die 1.<br />
de ervaringen van leiders en de resulterende intenties om te<br />
veranderen analyseren; 2. de daadwerkelijke impact van het<br />
trainingsprogramma op authentiek leiderschap meten; en 3.<br />
de rol onderzoeken van de herinneringen van leiders aan hun<br />
wilderniservaringen op hun leiderschapsstijl.<br />
Studie 1<br />
De eerste studie betrof twee onderzoeksvragen: ten eerste,<br />
wat ervaren leiders tijdens hun verblijf in de wildernis? Ten<br />
tweede, welke intenties worden door deze wilderniservaringen<br />
ingegeven?<br />
De kwalitatieve analyse van de trail-verslagen van de deelnemers<br />
(n=97) bracht vier categorieën van ervaren inzichten<br />
aan het licht: vergroting van het zelfbewustzijn, vasthouden<br />
aan eigen innerlijke kompas, verbeteren van aandachtig luisteren<br />
en transparant zijn in wat je denkt en voelt. De deelnemers<br />
stelden dat ze bereid waren om hun kwetsbaarheid te<br />
tonen, wat resulteerde in een significant meer open en oprechte<br />
interactie. Deze inzichten en intenties komen nauw<br />
overeen met de vier eigenschappen van Authentiek Leiderschap:<br />
zelfbewustzijn, moreel kompas, diep luisteren, en relationele<br />
transparantie.<br />
Studie 2<br />
De tweede, kwantitatieve studie (n=66) was een meting van<br />
Authentiek Leiderschap vóór, drie maanden na, en een jaar<br />
later na de trail. Met behulp van een gevalideerde vragenlijst<br />
werden de vier pijlers van Authentiek Leiderschap getest.<br />
De resultaten laten zien dat alle vier Authentiek Leiderschap<br />
kenmerken significant toegenomen waren na het trailprogramma<br />
met effectgroottes tussen 0,61 en 0,75, wat kan<br />
worden geclassificeerd als middelgroot tot groot. Deze cijfers<br />
ondersteunen de hypothese dat deelname aan het programma<br />
Authentiek Leiderschap aanzienlijk bevordert. De verandering<br />
nam niet af met de tijd, zoals de meting na één jaar liet zien.<br />
Studie 3<br />
De focus van de derde empirische, kwalitatieve studie lag op<br />
twee onderzoeksvragen: 1) Welke herinneringen aan het verblijf<br />
in de wildernis komen naar boven tijdens het dagelijkse<br />
werk van de leiders? En 2. Welke veranderingen in hun leiderschapsstijl<br />
zijn volgens de deelnemers door hun wilderniservaring<br />
beïnvloed? Het onderzoek bestond uit semigestructureerde<br />
interviews (n=36) van leiders die in het verleden<br />
(gemiddeld zes jaar geleden) hadden deelgenomen aan een<br />
trail-programma in de wildernis.<br />
Waar deelnemers veelal (wekelijks, soms dagelijks) op teruggrijpen<br />
zijn momenten (‘defining moments’) als solitude<br />
(tijd in je eentje zitten), een diepe verbinding met de natuur,<br />
en de peer-to-peer counseling sessies. Daarbij laat de studie<br />
zien dat deze episodische herinneringen met name bij emotionele<br />
druk en stress op het werk een positief effect hebben op<br />
hun feitelijk leiderschapsgedrag. Ze stellen meer zelfvertrouwen,<br />
meer gemoedsrust en meer onderlinge verbinding te ervaren,<br />
die zelfs na vele laren verankerd blijft.<br />
DEFINING MOMENTS<br />
Uit het promotieonderzoek blijkt dat ervaringen in de wildernis<br />
leiden tot authentieke leiders met meer zelfbewustzijn,<br />
die met een open mind en een open hart naar zichzelf en hun<br />
wereld kunnen kijken. De ervaring in de wildernis leidt tot<br />
persoonlijke groei, wat resulteert in een blijvende transformatie<br />
van leiderschapsstijl. Door ontvankelijk en attent te<br />
zijn, en de natuur intens waar te nemen, herbeleven leiders<br />
telkens weer hun ‘defining moments’ op momenten in hun<br />
leven die ertoe doen. Ze erkennen het belang van volledige<br />
aandacht voor de ander met een zuivere intentie, waardoor<br />
ook die ander geïnspireerd wordt om een meer authentieke<br />
leider te worden. n<br />
54 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
Decentrale financiering, of DeFi, is een snelgroeiende vorm van financiering<br />
die een revolutie teweeg wil brengen in het traditionele<br />
financiële systeem. Met behulp van blockchaintechnologie, stelt<br />
DeFi individuen in staat om toegang te krijgen tot een breed scala<br />
aan financiële diensten en inkomsten zonder afhankelijk te zijn van<br />
tussenpersonen als banken of andere financiële instellingen.<br />
CropiFi: token voor<br />
landbouwgrond<br />
TEKST LENNART HOOPS, STUDENT HAS GREEN ACADEMY<br />
Peer-to-peer transacties, mogelijk<br />
gemaakt door smart contracts,<br />
zorgen voor veilige en<br />
transparante interacties tussen<br />
deelnemers. Bij een smart contract<br />
worden de voorwaarden<br />
van de overeenkomst rechtstreeks in<br />
code geschreven, waardoor geautomatiseerde<br />
transacties mogelijk worden.<br />
Deze financiële innovatie heeft geleid<br />
tot veel toepassingen, die inclusiviteit<br />
bevorderen en de toegang tot financiële<br />
middelen democratiseren.<br />
BELOFTE IN ECHTE WERELD<br />
Veel van de rendementen en rentes van<br />
cryptotoepasingen zijn vaak van korte<br />
duur, gedreven door inflatoire tokenmodellen<br />
of speculatie. Om dit probleem<br />
te ondervangen, worden echte<br />
activa op de blockchain geïntroduceerd.<br />
Tokenization –<br />
het proces van het creëren van digitale<br />
tokens die activa in de echte wereld<br />
vertegenwoordigen – injecteert waarde<br />
en duurzaamheid in het DeFi-ecosysteem.<br />
Deze tokens kunnen worden gebruikt<br />
in innovatieve cryptofinancieringstoepassingen,<br />
waardoor nieuwe<br />
mogelijkheden ontstaan voor financiële<br />
producten.<br />
DEMOCRATISERING<br />
Terwijl de tokenisatie van vastgoed of<br />
vastrentende producten al plaatsvindt,<br />
is er één gebied dat nog grotendeels<br />
onaangeroerd is gebleven: landbouwgrond.<br />
Investeringen in landbouw en<br />
“CropiFy bevindt zich in de voorhoede van<br />
de agrarische investeringsrevolutie”<br />
“OMDAT IK BETROKKEN WAS BIJ ZOWEL DE AG-INVESTERINGS-<br />
WERELD ALS DE BLOCKCHAINWERELD, REALISEERDE IK ME OP<br />
EEN DAG DE MOGELIJKHEID OM BEIDE TE COMBINEREN”<br />
landbouwgrond staan al langere tijd<br />
in de belangstelling van investeerders<br />
vanwege het stabiele rendement en de<br />
waardevermeerdering. Kapitaalvereisten<br />
die gepaard gaan met beleggingen<br />
in landbouwgrond sluiten kleinere beleggers<br />
echter vaak uit van deelname.<br />
56 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
CropiFi wil deze kloof overbruggen<br />
door landbouwgrond te tokenen, wat<br />
fractioneel eigendom mogelijk maakt.<br />
Deze aanpak verdeelt de kosten in betaalbare<br />
fracties, waardoor individuele<br />
investeerders de markt kunnen betreden<br />
op basis van hun behoeften.<br />
De Boston Consulting Group voorspelt<br />
dat tegen 2030 16 biljoen dollar<br />
aan activa zal worden getokeniseerd.<br />
CropiFi erkent het enorme potentieel<br />
van het tokenen van landbouwgrond.<br />
Door investeerders toegang te<br />
bieden tot deze activaklasse draagt<br />
CropiFi bij aan de bredere trend van<br />
tokenization van echte activa. Via het<br />
platform kunnen investeerders digitale<br />
eigendomstokens verwerven die aandelen<br />
van landbouwgrond vertegenwoordigen.<br />
Dit geeft hen de mogelijkheid<br />
om hun investeringsportefeuilles<br />
te diversifiëren en deel te nemen aan de<br />
landbouwsector.<br />
VISIE EN FONDSENWERVING<br />
CropiFi bevindt zich in de voorhoede<br />
van de agrarische investeringsrevolutie.<br />
Het maakt gebruik van tokenization<br />
en DeFi-principes om alternatieve<br />
investeringsmogelijkheden aan te<br />
bieden. Via crowdfunding kunnen investeerders<br />
digitale eigendomstokens<br />
verwerven die aandelen van landbouwgrond<br />
vertegenwoordigen.<br />
Naast investeringsmogelijkheden<br />
voor individuele investeerders, kunnen<br />
ook boeren gebruik maken van het<br />
platform CropiFi. Zij kunnen hun land<br />
op CropiFi tokenen zonder het te verkopen,<br />
waardoor ze eigenaar blijven<br />
terwijl ze de waarde van hun landbouwgrond<br />
ontsluiten. Op deze manier krijgen<br />
boeren toegang tot meer liquiditeit<br />
en dat stelt ze in staat om hun bedrijf<br />
te transformern en/of te laten groeien.<br />
Door tokens binnen het DeFi-ecosysteem<br />
te combineren, kunnen boeren<br />
hun mogelijkheden verder vergroten.<br />
LENNART HOOPS: “NAAR FINANCIËLE<br />
INCLUSIE IN DE LANDBOUWSECTOR.”<br />
LENNART HOOPS<br />
Lennart Hoops studeert International Food & Agribusiness aan de HAS green<br />
academy in Den Bosch. Hij liep stage bij agrarische investeringsmaatschappijen<br />
als Farmfolio en AG Beheer Partners. Lennart is geïnteresseerd in de toepassingen<br />
van blockchain technologie en ontdekt hiermee nieuwe investeringsmehtoden<br />
om de voedselketen duurzamer te maken.<br />
Samen met mede-studenten Bart van Haaren, Pim Heeman en Tom Engels<br />
won hij in 20<strong>23</strong> in de categorie Sustainable Food Systems een FoodmanShip<br />
Award, die wordt uitgereikt aan veelbelovende jonge talenten die (bijna) klaar<br />
zijn om de arbeidsmarkt te betreden. Het team ontwierp een unieke regeneratieve<br />
kernboerderij van 500 hectare in Ethiopië, die exportgewassen produceert<br />
zoals biologische avocado’s. Centraal daarbij staat onder meer een leefbaar<br />
loon voor werknemers, het genereren van buitenlandse waarde en aandacht<br />
voor een bodem in balans.<br />
Meer informatie over CropiFi: www.youtube.com/watch?v=-CvpJNflzZE<br />
BOUW<br />
CropiFi is actief investeringen aan het<br />
werven om het platform te bouwen.<br />
Het bedrijf is in gesprek met startup incubators<br />
en investeerders om de benodigde<br />
financiering voor de ontwikkeling<br />
van het platform te verkrijgen.<br />
Door het potentieel van tokenization<br />
van echte activa te benutten, baant<br />
CropiFi de weg voor financiële inclusie in<br />
de landbouwsector. De combinatie van<br />
tokenization, DeFi en landbouwgrondinvesteringen<br />
belooft niet alleen het financiële<br />
landschap te veranderen, maar<br />
voorl ook nieuwe kansen te creëren voor<br />
zowel investeerders als boeren. n<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 57
RE-GENERATIE<br />
– essay –<br />
De kracht van<br />
verstilling, stilte<br />
Stilte laat zich voor mij het beste omschrijven als het zien van een grazend paard in de<br />
weide. De uitstraling, de kracht, de vrede, de rust, de schoonheid van het fysiek en de<br />
flow van in het huidige moment zijn is prachtig. Het is een beeld waarbij ik een gevoel<br />
van liefde en eenheid ervaar. Als het paard dichterbij komt en mij toestaat het over het<br />
hoofd te aaien is die ervaring welhaast overweldigend en emotionerend.<br />
TEKST KEES VAN DER STEL | BEELD PAUL DE GRAAFF<br />
Als ik daarentegen mensen observeer, is het gemakkelijk<br />
in te zien dat velen van hen nagenoeg altijd ‘aan’<br />
staan en voor wie het ervaren van stilte een volstrekt<br />
onbekend fenomeen lijkt. ‘Aan’ betekent vele uren<br />
per dag druk zijn met surfen op de sociale media,<br />
herrie maken, eindeloos luidruchtig met elkaar praten<br />
en telefoneren, opgewonden het hoogste woord voeren in<br />
een groep, druk in het hoofd zijn en daarmee onbewust, doch<br />
feitelijk de stilte voortdurend doorbrekend, zowel naar buiten<br />
als naar binnen. En dan is er de tsunami van geluiden en<br />
flitsende beelden die mensen continu produceren door middel<br />
van het gebruik van ingeblikte muziek, machines, beeldschermen,<br />
apparaten en de alom aanwezige vervoermiddelen<br />
met ronkende motoren, waardoor ook de omgeving feitelijk<br />
24/7 ‘aan’ staat.<br />
Het contrast tussen de mens die altijd ‘aan’ staat en de<br />
stilte van het grazende paard is groot. Het is een schril contrast<br />
omdat men totaal geen weet heeft hoeveel negatieve invloed<br />
het constante ‘aan’ staan bij velen heeft op de mentale<br />
gezondheid en het welbevinden. Wat er gebeurt, is dat men<br />
mentaal volkomen in beslag wordt genomen door de stem<br />
van de ‘automatische piloot’ of ‘robot’, zoals die onderstaand<br />
nader wordt geduid.<br />
INNERLIJKE DIALOOG<br />
De benaming innerlijke dialoog of stem gaat over geluid, maar<br />
zeker ook over beeld, gevoel, intuïtie en beleving.<br />
Er worden drie niveaus van innerlijke dialoog onderscheiden.<br />
De herkenning en erkenning van dat onderscheid helpt<br />
ons bij onze geestelijke ontplooiing, mits we daarvoor openstaan.<br />
De eerste stem = Robot/Automatische piloot = De stem van het<br />
Ego.<br />
De bewust of onbewust ingesleten, ‘overgeërfde’, automatische<br />
denkpatronen die zijn gevormd door de overleveringen<br />
van familie, cultuur, historie, politiek, enz. Enerzijds is een<br />
goede integratie van deze externe oriëntatie als kind en in de<br />
jeugdjaren nodig om te kunnen functioneren en tot volle wasdom<br />
te komen.<br />
Anderzijds is het de ‘robot’ die ons prikkelt tot een continue<br />
gedachtestroom, die veelal de meest onzinnige, afwijzende,<br />
kritische, boze en oordelende Ego scripts laat bovenkomen<br />
over jezelf, anderen en het andere, waardoor er geen<br />
greintje ruimte is voor het besef van het bestaan van innerlijke<br />
stilte en de kracht van het zachte en het relativerende die<br />
daarvan uitgaat.<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 59
RE-GENERATIE<br />
KEES VAN DER STEL:<br />
“STIL ZIJN BETEKENT<br />
GEENSZINS PASSIVITEIT.”<br />
60 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
RE-GENERATIE<br />
Door de dominantie en het repeterende karakter van deze<br />
stem krijgt je intuïtie en je innerlijke weten geen of weinig<br />
ruimte om te zeggen hoe het in elkaar steekt, waardoor je het<br />
risico loopt dat je onevenwichtig, oppervlakkig of eenzijdig<br />
naar de wereld kijkt en communiceert.<br />
De tweede stem = De weg naar binnen, de weg van verstilling.<br />
De tweede stem ontstaat – door oefening – en is een expressie<br />
van je eigen identiteit en groeiende authentieke innerlijke oriëntatie<br />
en daardoor een belangrijke factor in het ontwikkelen<br />
van emotionele - en spirituele intelligentie. Wil je tot de innerlijke<br />
stilte doordringen is het noodzakelijk dat de ‘tweede’<br />
stem, en dat is wezenlijk, de stem van de automatische piloot<br />
onder controle krijgt, zonder die echter te onderdrukken of<br />
te miskennen.<br />
De derde stem = De stem van het hart.<br />
De derde stem suggereert. Het is de stem die in je opkomt<br />
waardoor je iets weet, voelt, intuïtief iets doet of zegt. Als<br />
de tweede dialoog goed op gang gekomen is, komt er een derde<br />
stem waaraan de tweede stem zich leert over te geven. De<br />
derde stem is de stem van de innerlijke stilte.<br />
VAN BUITEN NAAR BINNEN<br />
Door de tweede en derde stem te ontplooien ga je je onderscheiden<br />
van anderen die stilte veelal als saai beschouwen.<br />
Echter door je oriëntatie van buiten naar binnen te verschuiven<br />
plaats je jezelf juist in een uitdagende en speelse positie.<br />
Stil zijn betekent geenszins passiviteit. Op de moeilijkste<br />
momenten van het leven is er een groot verschil tussen stil<br />
zijn en niets doen. Stil zijn in vertrouwen en vrede te midden<br />
van de chaos en verwarring zorgt voor een duidelijker beeld<br />
van de omstandigheden, waardoor de noodzakelijke acties<br />
met meer aandacht, gerichter en effectiever kunnen worden<br />
uitgevoerd.<br />
Innerlijke stilte is belangrijk om je op een dieper niveau<br />
liefdevol en empathisch te kunnen verhouden met andere<br />
mensen, flora en fauna, hetgeen voor de mens een wezenlijke<br />
en transformerende opdracht is voor het herstel en het behoud<br />
van de Natuur en onze leefomgeving. Met de constante<br />
ruis van de ‘automatische piloot’ gaat dit nooit lukken. Het<br />
vergt van de mens een attitude van pure, onpersoonlijke, onvoorwaardelijke<br />
liefde die zijn voeding en expressie vindt in<br />
de innerlijke stilte.<br />
Verstilling is een belangrijke opstap om een leerproces<br />
van bewustzijnsontwikkeling te initiëren en het stimuleert<br />
de intrinsieke behoefte daartoe. Verstilling en stilte zijn nodig<br />
om tot diepere en bredere bewustzijnslagen in jezelf door<br />
te kunnen dringen en zodoende te kunnen komen tot het<br />
ervaren van innerlijke vrede, eenheid, zelfzijn, broederschap<br />
en liefde.<br />
Stilte, innerlijke stilte is op zich een belangrijke drijfveer/<br />
belangrijke persoonlijke waarde! De weg van de verstilling (de<br />
“ALS EEN ‘EERLIJKE GETUIGE’ IN HET<br />
LEVEN STAAN, ZONDER (VOOR)OORDEEL,<br />
MET GEVOEL VOOR HUMOR”<br />
weg naar binnen) stelt je in staat om te onderscheiden welke<br />
drijfveren, waarden en overtuigingen echt van jezelf zijn en<br />
welke er van ‘anderen’ of van de ‘omgeving’ zijn gekomen. Het<br />
kennen van dit onderscheid is van belang om van externe invloeden<br />
los te kunnen komen en een proces in gang te zetten<br />
dat kan leiden tot meer zelfkennis, meer zelfbewustzijn en<br />
bevrijding. Hoe meer innerlijke stilte hoe effectiever je wordt<br />
in wat je denkt, doet en (nalaat). Het is de stilte die je vrijmaakt<br />
en die je de tijd, de ruimte en de creativiteit geeft om je<br />
potentieel te ontplooien.<br />
HARTSADEMHALING<br />
• Zoek een plek waar je een paar minuten alleen en ongestoord<br />
kunt verblijven en ga op een rechte stoel zitten.<br />
• Houding goed rechtop en ontspannen in de stoel.<br />
• Voel even goed hoe je lichaam in de stoel zit.<br />
• Goed aarden. Voeten plat op de grond en je knieën van<br />
slot.<br />
• Sluit je ogen, anders is de afleiding te groot.<br />
• Verplaats je aandacht naar je ademhaling en volg die<br />
gewoon een aantal malen zoals die komt en gaat.<br />
• Verander niets aan het tempo of diepgang van je ademhaling.<br />
Je hoeft haar alleen maar te observeren.<br />
• Verplaats nu je aandacht naar je hartstreek.<br />
• Voel en visualiseer een inademing door je neus vanuit<br />
je hart.<br />
• Voel en visualiseer een uitademing door je mond en<br />
vanuit het gebied net onder je hartstreek.<br />
• Herhaal deze hartsademhaling bewust en in een rustig<br />
tempo een aantal keren.<br />
• Zoek gevoelsmatig een bron van stilte, verstilling en<br />
anker dit gevoel door je handen op je hartstreek te leggen.<br />
Neem even de tijd.<br />
• Houd dit gevoel vast en houd je handen op je hartstreek.<br />
• Ga terug in hartsademhaling en koppel deze ademhaling<br />
aan het voornoemde anker.<br />
• Herhaal deze geankerde hartsademhaling nog een aantal<br />
keren.<br />
• En kom weer rustig terug in het hier en nu.<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 61
RE-GENERATIE<br />
HOE BEREIK JE DE STILTE IN JEZELF<br />
Geabstraheerd is verstilling/stilte het gevolg van het stopzetten<br />
van het praten tegen jezelf. De eerste opdracht is dan ook<br />
om je robot stil te leggen door je continue gedachtestroom te<br />
stoppen en te luisteren. Leer je innerlijke dialoog en de beelden<br />
te herkennen die je jezelf meestal onbewust voorhoudt.<br />
Dit is je wereldbeeld. Elke dag tien minuten bewust worden<br />
van wat je tegen jezelf zegt, en dan: leren bewust worden van<br />
vooronderstellingen en (voor)oordelen die in deze innerlijke<br />
conversatie besloten liggen. Korte meditaties, contemplatie,<br />
mantra’s reciteren, reflectie en dagelijkse momenten van alleen<br />
zijn in de letterlijke stilte ondersteunen hierbij. Het vergt<br />
oefening en discipline om die vol te houden. Discipline op zich<br />
wordt bevorderd door je bewust bezig te houden met de Natuur,<br />
literatuur en kunst; door te luisteren naar symfonische<br />
muziek en …te genieten van de nabijheid van een paard...<br />
Een andere mogelijkheid om de stilte in jezelf te bereiken<br />
is het leren in het hier en nu te leven. Als je in de stilte van het<br />
moment kunt leven, wordt de weg vrijgemaakt om een ruimer<br />
bewustzijn te ervaren. Loslaten van het verleden en het<br />
onthechten van de toekomst zijn daarvoor cruciaal, evenals<br />
de houding of kwaliteit waarmee je in het leven staat. Een intrigerende<br />
vraag die je jezelf in dit kader kunt stellen is of je<br />
als een ‘meester’ en ‘eerlijke getuige’ in het leven kunt staan,<br />
neutraal, spontaan, zonder (voor) oordeel, zonder vooringenomenheid,<br />
met gevoel voor humor. Zo kan je direct rust en<br />
vrede in ieder moment vinden door bewust in hartsademhaling<br />
te gaan en de verstilling en de stilte toe te laten in je hart.<br />
Zie het kader voor de instructies.<br />
Het verstillingsproces kan verder worden vormgegeven<br />
door het bewust innemen van een zogenaamde beschouwende<br />
positie of metapositie. In deze metapositie ‘kijk’ je als het<br />
ware met een zekere afstand naar jezelf en je dagdagelijkse beslommeringen,<br />
problemen, onzekerheden, angsten of zorgen<br />
waardoor je jezelf in staat stelt de scherpe randjes eraf te halen<br />
en/of ze los te laten. Je gaat als het ware boven de problematiek<br />
staan en ziet deze onder ogen, hetgeen het welbevinden<br />
en het voorkomen van gezondheidsproblemen bevordert.<br />
Regelmatig stilstaan bij onze diepste verlangens vanuit<br />
een beschouwende positie biedt de mogelijkheid een innerlijk<br />
houvast en innerlijke rust te ervaren. Naast andere technieken,<br />
zoals dissociatie wordt deze relativerende metapositie<br />
ingenomen vanuit de verbondenheid met het hart dat per<br />
definitie neutraal en mild is. Mede daardoor komt er ruimte<br />
“HET IS DE STILTE DIE JE VRIJMAAKT EN DIE<br />
JE DE TIJD, DE RUIMTE EN DE CREATIVITEIT<br />
GEEFT OM JE POTENTIEEL TE ONTPLOOIEN”<br />
KEES VAN DER STEL<br />
Kees van der Stel heeft als Executive Mentor in Bewustzijnsontwikkeling<br />
een missie om mensen in hun ontwikkelingsproces<br />
te begeleiden naar wat hen na aan het hart<br />
ligt met als gevolg dat mensen meer bevlogenheid als leidraad<br />
in hun leven toelaten.<br />
Na een langjarige carrière in het bedrijfsleven op directieniveau<br />
maakte Van der Stel een innerlijke levensreis<br />
van het financieel-economische terrein naar het terrein<br />
van coaching en bewustzijnsontwikkeling. Mentoring<br />
is zijn tweede natuur geworden: zijn manier van<br />
werken bestaat uit het bieden van veiligheid en vertrouwen,<br />
een luisterend oor, spontaniteit, gevoel voor humor<br />
en medemenselijkheid. ‘Zien met het hart’ noemt hij dat.<br />
Van der Stel is financieel-economisch en actuarieel<br />
geschoold en heeft een universitaire mastertitel in marketing.<br />
Sinds 2005 volgt hij studies in coaching en bewustzijnsontwikkeling.<br />
Meer informatie: www.keesvanderstel.nl.<br />
voor innerlijke stilte. Ook dit proces wordt versterkt door in<br />
hartsademhaling te gaan.<br />
SCHOONHEID EN STILTE<br />
De schoonheid in de wereld zien is in tijden van polarisatie,<br />
oorlog, migratie, instabiliteit en ontwrichting moeilijk doch<br />
van wezenlijk belang. Innerlijke stilte bevordert het (weer)<br />
ontsluiten van de relatie met de schoonheid van de Natuur,<br />
alsmede het ontsluiten van de relatie met de schoonheid in<br />
de ander en het andere. Daarmee is innerlijke stilte een belangrijke<br />
opstap én kans om de wereld te verbeteren, stabieler<br />
en… schoner… te maken en geenszins te blijven steken in<br />
negativisme. n<br />
62 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
BOEKEN VAN BETEKENIS<br />
Als alle stemmen spreken<br />
Deep Democracy, een levensstijl<br />
Ik maakte ooit voor televisie een documentaire in<br />
Zuid-Afrika en de beelden van de slums waar ik<br />
was, zal ik niet gauw meer vergeten. Het meest<br />
lastige vond ik dat ik letterlijk aan de andere kant<br />
stond – de kant van de televisiemaker – en ik mij<br />
moeilijk kon voorstellen hoe het was om in een<br />
schamel huisje te wonen met weinig tot heel<br />
weinig middelen. Ik keek naar de situaties als regisseur,<br />
‘thuis’ verwachtten ze toch een televisieprogramma,<br />
maar ik kon er niet zijn als medemens.<br />
En dan nog, hoe doe je dat? Ik heb het er –<br />
ook na montage van de beelden en de uitzending<br />
– moeilijk mee gehad.<br />
TEKST RON VAN ES<br />
In het boek van Sandra Bouckaert Als alle stemmen spreken,<br />
over Deep Democracy, gaat het over die diepe verbinding.<br />
Het model van Deep Democracy is overigens<br />
ontwikkeld in Zuid-Afrika door Myrna en Greg Lewis;<br />
niet moeilijk voor te stellen in een samenleving die zo<br />
ontwricht is geraakt en waar men nu zo die verbinding<br />
zoekt en nodig heeft. Hoe breng je alle stemmen bij elkaar?<br />
Het gedachtegoed van Deep Democracy, schrijft Bouckaert, is<br />
gebaseerd op de procesgeoriënteerde psychologie van Arnold<br />
Mindell, die zelf weer zijn bronnen vond in kwantumfysica,<br />
de Tao en het boeddhisme. Deze Arnold Mindell wordt herhaaldelijk<br />
aangehaald in het boek dus als je na lezing door<br />
wilt studeren dan ligt het voor de hand hem ook eens te lezen.<br />
IJSBERG<br />
Het belangrijkste model in het werk van Deep Democracy is<br />
misschien wel de ijsberg. Wat is er boven het water te zien en<br />
wat vermoeden we dat er onder - altijd het grootste deel van<br />
een ijsberg - aanwezig is? Bovenaan de ijsberg zijn er regels<br />
te hanteren die tot een helder gezamenlijk standpunt leiden.<br />
64 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
BOEKEN VAN BETEKENIS<br />
Aan de onderkant van de ijsberg zul je eerst op zoek moeten<br />
naar: “de spelregels, het gegeven dat alles gezegd mag worden,<br />
dat wat geraakt wordt en vooral de noodzaak van een<br />
oplossing”.<br />
Het boek van Bouckaert is mooi opgebouwd en neemt je mee<br />
langs alle facetten van het werk van Deep Democracy. Daarbij<br />
raakt het ook aan ongezegde en soms onvermoede invalshoeken<br />
zoals je afkomst en dat wat je onbewust meedraagt, iets<br />
dat bijvoorbeeld in familieopstellingen zo naar voren kan komen.<br />
Of de verschillende stemmen in je leven, mede gevormd<br />
door je opvoeding, die in Voice Dialogue ook krachtig aangetoond<br />
kunnen worden. In die zin geeft het boek een bijzonder<br />
overzicht hoe met Deep Democracy te werken, ook in heel ingewikkelde<br />
omstandigheden.<br />
PSYCHOSYNTHESE<br />
Als opgeleid psychosyntheticus doet het mij deugd dat in<br />
hoofdstuk 4 ook de psychosynthese wordt aangehaald; een<br />
manier van werken waarbij vanuit tegenstellingen een nieuwe<br />
situatie de synthese kan ontstaan. In dat hoofdstuk wordt<br />
het werken in vier dimensies beschreven. In de eerste dimensie<br />
de abnormaliteit van de situatie. In de tweede dimensie<br />
wordt het verleden meegenomen - de biografie. In de derde<br />
dimensie het zicht op het onbewuste deel van ons als mens en<br />
het zicht op de ziel en de spiritualiteit. En tenslotte de vierde<br />
dimensie waarin al de vorige dimensies meegenomen worden<br />
om te komen tot een ‘holistische benadering van menselijk<br />
gedrag’. Door het boek slingeren aansprekende verhalen die<br />
de theorie verder verklaren.<br />
In de wereld van vandaag is de poging om alle stemmen mee<br />
te laten spreken niet alleen belangrijk - en het boek geeft<br />
prima aan hoe je dat kunt leren en toepassen - maar ook extreem<br />
noodzakelijk omdat de polarisatie overal, en dan bedoel<br />
ik echt overal, aanwezig is. “Het wij-zij-paradigma”,<br />
schrijft Bouckaert, “verhindert mensen naar de feiten te kijken.<br />
Internet en sociale media versterken deze neiging met<br />
nepnieuws en echokamers: je ontvangt enkel berichten waarmee<br />
je het al eens bent.”<br />
In iedere editie van het New Financial<br />
Magazine, een van de uitingen<br />
van de stichting New Financial Forum,<br />
bespreekt Ron van Es (mentor,<br />
schrijver, spreker, maker bij School<br />
for Purpose Leadership Rotterdam)<br />
een boek van betekenis. Koop Als<br />
alle stemmen spreken bij YouBeDo<br />
en doneer van de vaste boekenprijs<br />
2,95 euro aan een goed doel.<br />
Sandra Bouckaert: “Het wijzij-paradigma<br />
verhindert<br />
mensen naar de feiten te kijken.”<br />
Beeld: Félice Hofhuizen<br />
Bij deze zinnen moest ik denken aan een boek dat honderd<br />
jaar geleden (19<strong>23</strong>) geschreven werd, Ich und Du, van Martin<br />
Buber, misschien wel de voorloper van het werken met Deep<br />
Democracy, die schreef dat elke ontmoeting gaat over de verbinding,<br />
het zien van een ‘ik’ tegenover een ‘jij’. In dat herkennen<br />
en erkennen is er een gesprek mogelijk. Zodra iemand<br />
niet gezien wordt en, zoals Buber schreef, een ‘het’ wordt, is<br />
er geen ontmoeting meer mogelijk. Een ‘het’, soms uit angst<br />
voor de onbekende ander, soms uit vooroordelen, soms omdat<br />
het nu eenmaal zo is. Maar geen enkele situatie is er nu<br />
eenmaal. Elke situatie is er om te leren.<br />
TOOLS<br />
Zoals al beschreven kent het boek van Bouckaert goede tools<br />
om in een situatie te leren luisteren naar alle stemmen en<br />
daarvan uit en daarmee een proces richting te geven. Zo ook<br />
hier en daar een rijtje reflectievragen. Ik stuitte daarbij ook<br />
op deze, en ze gaven opnieuw kleur aan de herinnering van<br />
mijn reis die ik aan het begin beschreef.<br />
• Wat waren momenten in jouw leven dat je na een crisis van<br />
richting veranderde?<br />
• Wat veranderde er in jezelf?<br />
• Welk proces ben je doorgelopen, heb je getwijfeld, was het<br />
een worsteling of speelde het proces zich meer onbewust af?<br />
• Welke nieuwe ontwikkeling zette zich daarna in?<br />
Zou ik nu anders gereageerd hebben op de situatie? Mogelijk.<br />
Als laatste woorden schrijft Sandra Bouckaert, en ook<br />
voor mij is dat troostend: “Ik hoop dat dit boek bijdraagt aan<br />
het idee dat je onder water kunt duiken, dat verstoringen en<br />
spanningen bij het leven horen en dat er veranderkracht zit<br />
in confrontatie.” n<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 65
AMBASSADEURS<br />
Activators van het<br />
• Dick-Jan Abbringh | Purpose<br />
Newfinancialforum.nl/dick-jan-abbringh<br />
• Kim van den Anker | MeerwAarde<br />
Newfinancialforum.nl/kim-van-den-anker<br />
• Roy van den Anker | Heilbron<br />
Newfinancialforum.nl/roy-van-den-anker<br />
• Jeroen Bais | Next Step Factory<br />
Newfinancialforum.nl/jeroen-bais<br />
• Femke Bakker | AnsvarIdéa<br />
Newfinancialforum.nl/femke-bakker<br />
• Pieter van den Ban | Univé<br />
Newfinancialforum.nl/pieter-van-den-ban<br />
• Jelle Bartels | Next Step Factory<br />
Newfinancialforum.nl/jelle-bartels<br />
• Ewald Bary<br />
Newfinancialforum.nl/ewald-bary<br />
• Ron Bavelaar | Univé<br />
Newfinancialforum.nl/ron-bavelaar<br />
• Lambert Becks | Qees<br />
Newfinancialforum.nl/lambert-becks<br />
• Robin van Beem | Polis Advocaten<br />
Newfinancialforum.nl/robin-van-beem<br />
• Toon Berendsen | VVP<br />
Newfinancialforum.nl/toon-berendsen<br />
• Onno Bloemers | First Day Advisory Group<br />
Newfinancialforum.nl/onno-bloemers<br />
• Robbert Boeijink | YouBeDo<br />
Newfinancialforum.nl/robbert-boeijink<br />
• Cees Bol | BOL-Advies<br />
Newfinancialforum.nl/cees-bol<br />
• Olette Bollen | Connect4Value<br />
Newfinancialforum.nl/olette-bollen<br />
• Thom Boot | Thomorrow LifePlanning<br />
Newfinancialforum.nl/thom-boot<br />
• Mark Boskamp | Dukers & Baelemans<br />
Newfinancialforum.nl/mark-boskamp<br />
• Jules Brader | De Goudse<br />
Newfinancialforum.nl/jules-brader<br />
• Nanda Bramer | MY Organization<br />
Newfinancialforum.nl/nanda-bramer<br />
• Michiel Brandt | SVC Brandt Advies<br />
Newfinancialforum.nl/michiel-brandt<br />
• Robert van den Broek / Financieel Zeker<br />
Newfinancialforum.nl/robert-van-den-broek<br />
• Wilma de Bruijn | Eurapco<br />
Newfinancialforum.nl/wilma-de-bruijn<br />
• Paul Burger | AnsvarIdéa<br />
Newfinancialforum.nl/paul-burger<br />
• Christel van Capelleveen | a.s.r.<br />
Newfinancialforum.nl/christel-van-capelleveen<br />
• Urjan Claassen | C-Profile<br />
Newfinancialforum.nl/urjan-claassen<br />
• Jos Claessens | result-is<br />
Newfinancialforum.nl/jos-claessens<br />
• Marcel Coopman | Next Step Factory<br />
Newfinancialforum.nl/marcel-coopman<br />
• Jack Cox | Econsenso<br />
Newfinancialforum.nl/jack-cox<br />
• Kim Cramer | Emotone<br />
Newfinancialforum.nl/kim-cramer<br />
• Ralph van Dam | Centraal Beheer Achmea<br />
Newfinancialforum.nl/ralph-van-dam<br />
• Gary Damen | Paradigma Groep<br />
Newfinancialforum.nl/gary-damen<br />
• Chris Das | Taurus Financiële Belevingen<br />
Newfinancialforum.nl/chris-Das<br />
• Michiel Dietvorst | Pridea<br />
Newfinancialforum.nl/michiel-dietvorst<br />
• Douwe Dijkstra<br />
Newfinancialforum.nl/douwe-dijkstra<br />
• Ilse Diks | Alpina Groep<br />
Newfinancialforum.nl/ilse-diks<br />
• Joram van Doorn | Site Online<br />
Newfinancialforum.nl/joram-van-doorn<br />
• Kees Dullemond | INSVER<br />
Newfinancialforum.nl/kees-dullemond<br />
• Peter Dussel | Figlo<br />
Newfinancialforum.nl/peter-dussel<br />
• Patrick Eppink | Turner<br />
Newfinancialforum.nl/patrick-eppink<br />
• Ron van Es | School for Purpose Leadership<br />
Newfinancialforum.nl/ron-van-es<br />
• Erik Friedeberg<br />
Newfinancialforum.nl/erik-friedeberg<br />
• Indra Frishert | Dazure<br />
Newfinancialforum.nl/indra-frishert<br />
• Annemarie Gerritsma | GAPP<br />
Newfinancialforum.nl/annemarie-gerritsma<br />
• Peter van Geijtenbeek | Turien & Co<br />
Newfinancialforum.nl/peter-van-geijtenbeek<br />
• Frank Jan de Graaf | Hogeschool van Amsterdam<br />
Newfinancialforum.nl/frank-jan-de-graaf<br />
• Roger Hagen | Rebels in Finance<br />
Newfinancialforum.nl/roger-hagen<br />
• Jan Hamburger | Turien & Co<br />
Newfinancialforum.nl/jan-hamburger<br />
• Aloys Harmsen | Pensioen Support Nederland<br />
Newfinancialforum.nl/aloys-harmsen<br />
• Kees Haverkamp | Advieskeuze.nl<br />
Newfinancialforum.nl/kees-haverkamp<br />
• Trèske Heere | De Dreamfabryk<br />
Newfinancialforum.nl/treske-heere<br />
• Maurice van den Hemel | All-Insure<br />
Newfinancialforum.nl/maurice-van-den-hemel<br />
• Robin Heuten | VLPN<br />
Newfinancialforum.nl/robin-heuten<br />
• Eline Hesse | Circular IQ<br />
Newfinancialforum.nl/eline-hesse<br />
• Jaap Hiddinga | Jaap Hiddinga<br />
Newfinancialforum.nl/jaap-hiddinga<br />
• Jac Hielema | Economy Transformers<br />
Newfinancialforum.nl/jac-hielema<br />
• Marco Hoekstra<br />
Newfinancialforum.nl/marco-hoekstra<br />
• Liesbeth Hogervorst | Energizer<br />
Newfinancialforum.nl/liesbeth-hogervorst<br />
• Fred Huibers | Hogeschool van Amsterdam<br />
New Financial Forum/fred-huibers<br />
• Arno Groot Koerkamp | Future of Finance<br />
Newfinancialforum.nl/arno-groot-koerkamp<br />
• Chantal Inen | The Punchy Pack<br />
Newfinancialforum.nl/chantal-inen<br />
• Sylvia Janssen | Onkar Compliance<br />
Newfinancialforum.nl/sylvia-janssen<br />
• Femke de Jong<br />
Newfinancialforum.nl/femke-de-jong<br />
• Gert de Jong | Hogeschool van Amsterdam<br />
New Financial Forum/gert-de-jong<br />
• Antoinette Kalkman | Nationale Waarborg<br />
Newfinancialforum.nl/antoinette-kalkman<br />
• Ron van Kesteren | Stv<br />
Newfinancialforum.nl/ron-van-kesteren<br />
• Mark Klabbers | AS Support<br />
Newfinancialforum.nl/mark-klabbers<br />
• Pepijn van Kleef | MoneyView Research<br />
Newfinancialforum.nl/pepijn-van-kleef<br />
• Kees Klomp | Karmanomics<br />
Newfinancialforum.nl/kees-klomp<br />
• Erna Knipscheer | Financieel Vitaal<br />
Newfinancialforum.nl/erna-knipscheer<br />
• Theo Kocken | Cardano Group<br />
Newfinancialforum.nl/theo-kocken<br />
• Alexander Koene | BR-ND<br />
Newfinancialforum.nl/alexander-koene<br />
• Dirk Kooiman | Kooiman Advies<br />
Newfinancialforum.nl/dirk-kooiman<br />
• Gijsbert Koren | We Are Stewards<br />
Newfinancialforum.nl/gijsbert-koren<br />
• Stef Kuypers | Happonomy<br />
Newfinancialforum.nl/stef-kuypers<br />
66 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>23</strong>
AMBASSADEURS<br />
New Financial Forum<br />
• Sjoerd Laarberg | Alpina Groep<br />
Newfinancialforum.nl/sjoerd-laarberg<br />
• Heidi Leenaarts | United Economy<br />
Newfinancialforum.nl/heidi-leenaarts<br />
• Peter Paul Leutscher | RedZebra Group<br />
Newfinancialforum.nl/peter-paul-leutscher<br />
• Joke Lodewijk | Urban Knowmads<br />
Newfinancialforum.nl/joke-lodewijk<br />
• Michael van Loenen | YouBeDo<br />
Newfinancialforum.nl/michael-van-loenen<br />
• Nicolette Loonen | Fidet Finance Professionals<br />
Newfinancialforum.nl/nicolette-loonen<br />
• Nadine Maarhuis | VMaatschapWij<br />
Newfinancialforum.nl/nadine-maarhuis<br />
• Michael Mackaaij | Verne Business Excellence<br />
Newfinancialforum.nl/michael-mackaaij<br />
• Gerard van der Made | Gerard van der Made BV<br />
Newfinancialforum.nl/gerard-van-der-made<br />
• Thom Mallant | Allianz Nederland<br />
Newfinancialforum.nl/thom-mallanT<br />
• Damaris Matthijsen | Economy Transformers<br />
Newfinancialforum.nl/damaris-matthijsen<br />
• Gilbert Mattu | a.s.r.<br />
Newfinancialforum.nl/gilbert-mattu<br />
• Maria Mazarakis | Maria Mazarakis Levensverhaal<br />
Inzicht<br />
Newfinancialforum.nl/maria-mazarakis<br />
• Jaap van der Meer | VLPN<br />
Newfinancialforum.nl/jaap-van-der-meer<br />
• Hubrien Meijaard | Hubrien financieel advies 2.0<br />
Newfinancialforum.nl/hubrien-meijaard<br />
• Patrick Meijn<br />
Newfinancialforum.nl/patrick-meijn<br />
• Richard Meinders | SVC Groep<br />
Newfinancialforum.nl/richard-meinders<br />
• Saskia Michels | W’aarde controlling<br />
Newfinancialforum.nl/saskia-michels<br />
• Marc de Moor | Sandstreet Consultants<br />
Newfinancialforum.nl/marc-de-moor<br />
• Kaj Morel | De Zaak van Betekenis<br />
Newfinancialforum.nl/kaj-morel<br />
• Carla Muters | NHG<br />
Newfinancialforum.nl/carla-muters<br />
• Natasja Naron | Garbriël Financiële Bescherming<br />
Newfinancialforum.nl/natasja-naron<br />
• Maarten Nijman | ONE<br />
Newfinancialforum.nl/maarten-nijman<br />
• Harrie-Jan van Nunen | De Financiële Makelaar<br />
Newfinancialforum.nl/harrie-jan-van-nunen<br />
• Thera van Osch | OQ Consulting<br />
Newfinancialforum.nl/thera-van-osch<br />
• Li An Phoa | Drinkable Rivers<br />
Newfinancialforum.nl/li-an-phoa<br />
• Gilbert Pluym | Onderlinge ‘s-Gravenhage<br />
Newfinancialforum.nl/gilbert-pluym<br />
• Karin Polman | Florius<br />
Newfinancialforum.nl/karin-polman<br />
• Peter Post | MoneyView Research<br />
Newfinancialforum.nl/peter-post<br />
• Jeppe van Pruisen | Change the Story<br />
Newfinancialforum.nl/jeppe-van-pruisen<br />
• Cindy Ras | Fontys<br />
Newfinancialforum.nl/cindy-ras<br />
• Mundo Resink | Astronauts on Earth<br />
Newfinancialforum.nl/mundo-resink<br />
• Paul Rijns | a.s.r.<br />
Newfinancialforum.nl/paul-rijns<br />
• Tim Rijvers | DAK Intermediairscollectief<br />
Newfinancialforum.nl/tim-rijvers<br />
• Bert Rorije<br />
Newfinancialforum.nl/bert-rorije<br />
• Han de Ruiter<br />
Newfinancialforum.nl/han-de-ruiter<br />
• Faisal Setoe | HDI<br />
Newfinancialforum.nl/faisal-setoe<br />
• Kyon Soons | a.s.r.<br />
Newfinancialforum.nl/kyon-soons<br />
• Ellen Steijvers | Senvy Consulting<br />
Newfinancialforum.nl/ellen-steijvers<br />
• Pieter van Stratum | FIDIB<br />
Newfinancialforum.nl/pieter-van-stratum<br />
• Boudewijn van Uden | a.s.r.<br />
Newfinancialforum.nl/boudewijn-van-uden<br />
• Gert Vasse | Ockto<br />
Newfinancialforum.nl/gert-vasse<br />
• Leon Veenhuijzen | First Day Advisory Group<br />
Newfinancialforum.nl/leon-veenhuizen<br />
• Christiaan van der Ven | Budlr.<br />
Newfinancialforum.nl/christiaan-van-der-ven<br />
• Ben Venneman | Onderboven<br />
Newfinancialforum.nl/ben-venneman<br />
• Cas Verhage | Nh 1816 Verzekeringen<br />
Newfinancialforum.nl/cas-verhage<br />
• Regina Vermeulen | YouBeDo<br />
Newfinancialforum.nl/regina-vermeulen<br />
• Jan Verstegen | Dialogue Group<br />
Newfinancialforum.nl/jan-verstegen<br />
• Joris Vincken | Joris Vincken<br />
Newfinancialforum.nl/joris-vincken<br />
• Valentina Visser | Havelaar & Van Stolk<br />
Newfinancialforum.nl/valentina-visser<br />
• Jack Vos<br />
Newfinancialforum.nl/jack-vos<br />
• Willem Vreeswijk | NFF/VVP<br />
Newfinancialforum.nl/willem-vreeswijk<br />
• Michiel van Vugt | NNEK<br />
Newfinancialforum.nl/michiel-van-vugt<br />
• Esther Vuijsters | Florius<br />
Newfinancialforum.nl/esther-vuijsters<br />
• Ozewald Wanrooij | Rendement van Geluk<br />
Newfinancialforum.nl/ozewald-wanrooij<br />
• Rinus van Warven | Uitgeverij Van Warven<br />
Newfinancialforum.nl/rinus-van-warven<br />
• Judith Webber | Pure Human<br />
Newfinancialforum.nl/judith-webber<br />
• Carolien Wegener | Wire Group<br />
Newfinancialforum.nl/carolien-wegener<br />
• Richard Weurding | Verbond van Verzekeraars<br />
Newfinancialforum.nl/richard-weurding<br />
• Angelo Wiegmans | Bedrijf Plus<br />
Newfinancialforum.nl/angelo-wiegmans<br />
• Enno Wiertsema | Adfiz<br />
Newfinancialforum.nl/enno-wiertsema<br />
• Carola Wijkamp-Hermsen | ARAG<br />
Newfinancialforum.nl/carola-wijkamp-hermsen<br />
• Robert Witteveen | First Day Advisory Group<br />
Newfinancialforum.nl/robert-witteveen<br />
• Max Wohlgemuth Kitslaar | Maxmundo<br />
Newfinancialforum.nl/max-wohlgemuth-kitslaar<br />
• Peter Wormskamp | Helder Beheerd<br />
Newfinancialforum.nl/peter-wormskamp<br />
• Patricia Wouda | Patricia Wouda<br />
Newfinancialforum.nl/patricia-wouda<br />
• Amba Zeggen | Risk & Goverance<br />
New financial forum.nl/amba-zeggen<br />
HERFST 20<strong>23</strong> <strong>NFM</strong> | 67
NEW FINANCIAL MAGAZINE<br />
Samen werken aan een nieuwe economie<br />
Het magazine is een van de uitingen van de stichting New Financial Forum.<br />
De stichting bundelt krachten, ideeën, inspiratie en best practices van positief<br />
ingestelde mensen die gezamenlijk een bijdrage leveren aan een gezonde en<br />
gerespecteerde financiële sector. Het Forum organiseert bijeenkomsten, workshops,<br />
faciliteert dialogen, is aanjager van vernieuwing, voegt betekenis toe en is de stem<br />
van een innovatieve en betrokken financiële sector.<br />
WWW.NEWFINANCIALFORUM.NL
Change language