Cursusboek Rond punt NL

Inhoud
1. Inleiding 1
2. De principes van verbindende communicatie 5
3. De jakhals en de giraf 15
A JAKHALSTEST 29
B JAKHALSTAAL VERTALEN NAAR GIRAFTAAL 35
4. Hoe krijg je met iemand verbinding? 39
5. Het model van verbindende communicatie 67
A HOE VERTEL JE DE ANDER EERLIJK WAT ER IN JOU LEEFT? 69
1 Beschrijf de feitelijke waarneming 72
2 Uit je gevoel 81
3 Zeg wat je behoefte is 89
4 Doe de ander een verzoek 97
5 Eigen casus: je eerlijk uiten 105
B HOE GEEF JE DE ANDER EMPATHIE? 107
1 Tracht de ander zo goed mogelijk te begrijpen 108
2 Valkuilen van empathie 109
3 Hoe geef je iemand dan wél empathie? 114
4 Eigen casus: iemand empathie geven 123
C HOE GEEF JE JEZELF EMPATHIE ALS JE HET MOEILIJK HEBT? 125
D EERLIJK UITEN OF EMPATHIE GEVEN: WANNEER DOE JE WAT? 131
E ALLEDAAGS TAALGEBRUIK 135
6. Tot slot 141

1
Inleiding
© Imboorling bv, 2022
Teksten: Frederik Imbo
Vormgeving: Wim Winten
Alle rechten voorbehouden. Behoudens
uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen
mag niets uit deze uitgave zonder uitdrukkelijke
voorafgaande schriftelijke toestemming
van de uitgever worden openbaar gemaakt of
verveelvoudigd, op welke wijze of onder welke
vorm dan ook, waaronder begrepen het reproduceren
door middel van druk, offset, fotokopie
of microfilm of in enige digitale, elektronische,
optische of andere vorm.

1 Inleiding
Veel mensen hebben nooit geleerd om open en verbindend
met elkaar te communiceren. Ze trachten dan ook elk conflict
te vermijden. Ze lopen er soms letterlijk van weg of komen
meteen met een oplossing op de proppen. Zo kunnen ze verder
doen waar ze mee bezig waren en doen alsof er niets gebeurd
is. Zolang ze er maar niet moeten over praten, want dat
voelt zo bedreigend.
Klinkt dat herkenbaar?
Maar ondertussen blijven de frustraties wel groeien. Onderhuids.
Zolang je die emoties negeert, blijft de kern van het conflict bestaan.
Vergelijk het met een ballon die vol lucht zit en die je onder water duwt. Het kost je
enige moeite, maar het lukt je. Zolang je de ballon onder water houdt, lijkt het alsof
er geen probleem is.
Alleen, zodra je hem loslaat, floept hij weer boven water. Dat wil je niet, dus duw je de
ballon opnieuw naar beneden. Na verloop van tijd kost het je steeds meer inspanning
om de ballon onder water te houden, tot je niet meer kan.
De ballon stopt enkel met druk uit te oefenen wanneer jij hem boven water laat komen
en de lucht uit de ballon laat ontsnappen.
Emoties verdwijnen enkel wanneer er tijd genomen wordt om erover te spreken. Net
zoals de lucht in de ballon, zal het conflict pas verdwijnen als er ruimte voor gemaakt
wordt.
Of de ballon ontploft! Als mensen toch ineens hun mond opendoen, vliegen de oordelen
en de verwijten in het rond.
Is het je ook al opgevallen? Ons taalgebruik klinkt steeds harder en ruwer. Scrol een
tijdje door de sociale media en je staat verbaasd: vijandige uitlatingen zijn eerder
regel dan uitzondering. Cynisme en elkaar kleineren nemen de bovenhand waardoor
onze communicatie bitsig en agressief wordt. We halen alles uit de kast om ons gelijk
te halen en de ander te veranderen. Maar de ander kan je niet veranderen!
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
3

Ik aanvaard wat ik niet kan veranderen.
Ik verander wat ik wel kan veranderen.
En Ik gebruik mijn verstand
om het onderscheid tussen die twee
te kunnen maken.
naar Reinhold Niebuhr
En daar knelt meestal het schoentje. Veel mensen ergeren zich over zaken waar ze eigenlijk nauwelijks
zelf iets kunnen aan veranderen. Ze klagen over hun collega’s of voelen zich gefrustreerd
over hoe respectloos hun baas met hen omgaat. Maar wat de ander doet, kan je helemaal niet veranderen.
Je zal dat moeten aanvaarden. Hoe moeilijk het ook is. Wat de ander zegt of doet, vertelt
iets over de ander. Hoe jij daarop reageert, vertelt iets over jezelf. Dit cursusboek focust zich enkel
op de zaken waar je zelf iets kan doen. Ik deel graag inzichten en tips om zo verbindend mogelijk
met de ander te communiceren.
In 2011 volgde ik in Albuquerque (New Mexico, USA) een International Intensive
Training bij Marshall Rosenberg (+2015), de grondlegger van het
model van ‘Geweldloze communicatie’.
Net als vele andere mensen ben ik door hem bijzonder geïnspireerd en wil
ik zijn gedachtegoed verder helpen uitdragen.
Om het model van Marshall zo toegankelijk mogelijk te maken, goot ik het
op een speelse manier in een rondpunt met vier straten.
2
De principes
van verbindende
communicatie
Neem het rondpunt in plaats van het kruispunt
Wist je dat er op een kruispunt 38 verschillende verkeersconflicten kunnen gebeuren? Op een
rondpunt of rotonde zijn dat er maar 8. Daarom neemt dit cursusboek het rondpunt als metafoor
voor vloeiend communicatieverkeer. Verbinding als het vierkant draait.
Dit cursusboek heeft de ambitie om jouw GPS te zijn
die je de weg wijst naar verbinding.
1
2
3
Door de ander te zeggen wat er op je hart ligt
Door empathie te geven aan de ander
Door jezelf empathie te geven
Ik nodig je dan ook uit om samen met mij op weg te
gaan en een nieuwe wereld te verkennen. Neem waar,
voel, verlang en doe een verzoek. Luister, ontdek en
overleg. Welkom op het rondpunt. En succes op weg
naar verbinding!
Frederik Imbo
Noot: hij/zij
In dit cursusboek heb ik omwille van
het leesgemak gekozen om de mano
nelijke voornaamwoorden ‘hij’ en
‘hem’ te gebruiken telkens ik naar een
persoon verwijs. Wat dat betreft volg
ik de richtlijn van het ‘Team Taalado
vies’ van de Vlaamse Overheid. Maar
ik vind het belangrijk dat iedereen
zich op een gelijkwaardige en respecto
volle manier betrokken voelt. Daarom
nodig ik je uit om de voornaamwooro
den al dan niet te vervangen zodat ze
matchen met jouw voorkeur.
• • •
4 Rond punt - verbinding als het vierkant draait
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
5

Ik ben ik en jij bent jij.
Ik ben niet op de wereld
om aan jouw verwachtingen te voldoen,
en jij bent niet in de wereld
om aan de mijne te voldoen.
Jij bent jij, en ik ben ik.
En als we elkaar kunnen vinden, is dat prachtig.
En zo niet, niets aan te doen.
2 De principes van
verbindende
communicatie
Fritz Perls
Wat is verbindende communicatie eigenlijk? Het is je op zo’n
manier uitdrukken dat je de kans vergroot om door de ander
echt begrepen te worden. Maar nog veel meer als je eerst je
best doet om de ander te begrijpen. Door aandacht te besteden
aan wat die voelt en nodig heeft. En ook al heb je zelf een
totaal andere mening, dan toch bereid bent om te luisteren
naar het standpunt van de ander en te reageren met empathie.
We vinden het toch allemaal prettig om door de ander begrepen te worden? We koesteren
allemaal het verlangen dat de ander interesse heeft voor wat we vinden over
gebeurtenissen, andere mensen of over onszelf.
Hoe meer je het eens bent met de drie principes van verbindende communicatie en
er ook naar handelt, hoe groter de kans op verbinding.
"Als je anderen gelukkig wil maken,
beoefen mededogen,
als je zelf gelukkig wil zijn,
beoefen mededogen."
De Dalai Lama
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
7

Principe
1
Je bent zelf
verantwoordelijk
voor hoe je omgaat
met je emoties
wel degelijk kiezen. Hoe langer de initiële emoties uit je amygdala voorbij zijn, hoe meer controle
je hebt over wat je denkt. Jij bent de kapitein van je emotionele schip, jij hebt het stuurwiel in handen
en jij kan jouw gedachten navigeren in de koers die jij bepaalt. Als volwassen mens kan je leren
reflecteren over je emoties én wat je ermee wil aanvangen.
Een peuter kan dat nog niet. Als hij tegen de tafel loopt, roept hij makkelijk ‘Stoute tafel!’ Een volwassene
die getuige is van deze situatie glimlacht en denkt: ‘De tafel is niet stout. Het kind was
gewoon onoplettend en heeft pijn om het er zelf is tegen gelopen.’
Hoe logisch dit ook is, opvallend veel mensen gedragen zich bij conflicten ineens weer als een
kind. Zo is het logisch en zelfs begrijpelijk dat je je in eerste instantie verongelijkt voelt als iemand
iets kwetsend tegen jou zegt. Alleen is de vraag; wat wil je nu doen met deze emoties?
Afhankelijk van de gedachten waar je vervolgens voor kiest, zal je je ofwel boos en wraakzuchtig of
net mild en vergevingsgezind voelen.
Wanneer iemand je fysiek pijn doet – je een duw of een trap geeft – dan is de ander overduidelijk
verantwoordelijk voor de pijn die je in je lichaam voelt. Maar hoe zit het met niet-fysieke voorvallen
die hevige emoties teweeg brengen? Kan iemand je bijvoorbeeld boos… ‘maken’?
Stel, je partner is voor de zoveelste keer te laat thuis, terwijl je tegen het afgesproken uur wel het
eten hebt klaargemaakt. Daar sta je dan met je gegrilde steak en vers gebakken frieten. Op zo’n
moment is het niet onlogisch dat je je boos voelt. Alleen is de vraag: is dat de schuld van je partner?
Heeft hij je boos… ‘gemaakt’? Dat is toch wat velen zouden zeggen tegen hun partner wanneer die
uiteindelijk een half uur later vrolijk binnen wandelt alsof er niets aan de hand is: ‘Jij maakt me boos
omdat je altijd te laat komt en nooit verwittigt.’
Wat zijn emoties eigenlijk? In vakjargon zijn emoties ‘een kinesthetische metacommentaar op de
werkelijkheid’. In mensentaal: gevoelens zijn reacties op gebeurtenissen die je aanzetten om iets te
doen. Emotie komt immers van het latijn ‘emovere’, wat betekent ‘bewegen naar buiten’.
In eerste instantie kan je niets aan die emoties doen aangezien het een onbewust proces is. Het zijn
reflexen die je overvallen en afkomstig zijn uit je amygdala, je oerbrein. Daar heb je geen controle
over. Er gebeurt iets en BOEM, daar geeft jouw oerbrein razendsnel een betekenis aan en die – onbewuste
– gedachte resulteert in een emotie.
De betekenis die je aan een gebeurtenis geeft via jouw denken verloopt zo razendsnel, dat het lijkt
alsof er niet gedacht is en de emotie rechtstreeks uitgelokt werd door de buitenwereld. Het idee
dat emoties een reactiepatroon zijn dat we zelf creëren, druist in tegen onze intuïtie dat zij ons van
buitenaf ‘gegeven’ worden of dat de omstandigheden ze ‘maken’, zoals de zon ons haar warmte
‘geeft’ of de regen ons nat ‘maakt’. Het idee van ‘geven’ en ‘maken’ is even intuïtief maar even onjuist
als het idee dat de zon rond de aarde draait en dat wij ze bijgevolg zien ‘opgaan’ en ‘ondergaan’. Ook
al gaat dit alles bliksemsnel, het gebeurt IN jouw zonder dat je er controle over hebt.
Waar je wél controle over hebt, is hoe je omgaat met die initiële reflexen. Wat is jouw tweede, derde
en vierentwintigste gedachte in de seconden en minuten die daarop volgen? Die gedachten kan je
Zo creëer je een gevoel van frustratie als je
denkt: ‘De ander kan mij op die manier toch
niet behandelen!’ Euh… blijkbaar wel, want
de ander heeft het juist gedaan!
denken
voelen
Als je daarentegen denkt: ‘De ander wilde
wellicht zijn ongenoegen op mij afreageren
en hoopt zich daardoor beter te voelen’, dan
voel je je wellicht een stuk kalmer en misschien
zelfs begripvol.
Wat we voelen is het rechtstreekse gevolg van wat we denken. En dat denken, is een bewuste
keuze.
Als je je prettig wil voelen, kies dan geen gedachten die je misnoegd, opstandig of verdrietig doen
voelen. Dat klinkt logisch, toch?
Kies! Kies bewust de gedachten die het best passen bij hoe je je wil voelen. Zoals je ’s morgens de
kleren uit je kleerkast kiest die passen bij het weer of om in een bepaalde stemming te geraken.
8 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
9

Laat je oordeel ‘Ik ben beledigd’ vallen
en de belediging is verdwenen.
Marcus Aurelius
Principe2
Gevoelens zijn
een signaal dat
behoeftes wel of
niet vervuld zijn
Stop er dus mee om anderen de schuld te geven voor wat jij voelt.
Je bent zelf verantwoordelijk voor hoe je omgaat met je gevoelens en voor wat je zegt en doet.
Je bent NIET verantwoordelijk voor hoe de ander zich daarbij voelt en hoe hij daarop reageert.
Je bent weer WEL verantwoordelijk voor jouw reactie op de ander zijn reactie.
‘Ik ben boos ALS je met
vuile voeten bent binnen
gekomen OMDAT mijn
behoefte aan netheid niet
is vervuld…’
‘Ik voel me nukkig ALS ik
een ingewikkelde taak
alleen moet doen OMDAT
mijn behoefte aan ondersteuning
niet vervuld is…’
‘... en voel ik me
opgelucht OMDAT mijn
behoefte aan netheid
wel is vervuld.’
‘...en ik voel me opgelucht
ALS je mij een handje
helpt OMDAT mijn behoefte
aan ondersteuning
wel vervuld is.’
Zeg dus niet langer:
‘Ik ben boos OMDAT je te laat bent.’
Maar zeg:
‘Ik ben boos ALS je te laat bent.’
We voelen wat we voelen OMDAT behoeftes wel of niet vervuld zijn. Net zoals een lampje op het
dashboard gaat branden om het signaal te geven dat onze auto ergens behoefte aan heeft.
De reden WAAROM (de OMDAT) je iets voelt, brengt ons bij principe 2.
Een rood lampje maakt duidelijk dat
je moet gaan tanken omdat bepaalde
behoeftes niet vervuld zijn. Ben je je
teleurgesteld, boos of verdrietig, dan
signaleert dat gevoel misschien dat je
snakt naar erkenning, rust of efficiëntie.
Een groen lampje geeft aan dat je kunt gas
geven omdat jouw behoeftes vervuld zijn.
Je voelt je blij, trots, vrolijk of euforisch
omdat je behoeftes aan erkenning, rust of
efficiëntie misschien vervuld zijn.
Neem zelf de verantwoordelijkheid voor wat je voelt door aan te geven wat jou triggert, WAT je
daarbij voelt en WAAROM je dat voelt. M.a.w. door aan te geven welke behoefte je hebt. Bijvoorbeeld:
‘Als je me zegt dat mijn werk waardeloos is, dan voel ik me verdrietig omdat ik behoefte heb
om iets bij te dragen. Ik voel me ook gekwetst omdat ik respect mis.’
10 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
11

Heel wat mensen zijn zich nauwelijks bewust van wat
ze voelen en wat ze nodig hebben. Nochtans, als je
het de ander op een duidelijke manier laat weten, ontstaat
er sneller verbinding. Dat komt omdat de ander
zich in jouw behoefte kan herkennen. Behoeften zijn
namelijk universeel. Waar jij nood aan hebt, heeft de
ander namelijk soms ook behoefte aan.
Geef uiting aan je
verdriet en het wordt
zachter, geef uiting
aan je vreugde en ze
wordt nog intenser.
Alle mensen hebben dezelfde behoeftes.
Of je nu verpleger, manager, vuilnisophaler of minister bent, we verlangen allemaal naar vrijheid,
erkenning, respect, duidelijkheid, empathie, plezier, samenhorigheid en rust. Iedereen heeft dezelfde
behoeftes.
Al wil dat natuurlijk niet zeggen dat we die behoeftes allemaal op hetzelfde moment hebben, noch
dat we die op dezelfde manier trachten te vervullen.
Zo tracht de ene zijn behoefte aan vrijheid te vervullen door zelf te beslissen naar welk televisieprogramma
hij wil kijken, terwijl de ander streeft naar vrijheid door geen vlees te eten.
Ongeacht ieders unieke strategie, komen die verschillende invullingen allemaal neer op het vervullen
van dezelfde universele behoefte aan vrijheid.
Het is net dankzij het feit dat iedereen dezelfde behoeftes heeft en we elkaar daardoor makkelijk
kunnen begrijpen, dat verbinding ontstaat. Want als jij de ander vertelt dat je nood hebt aan
respect, zal de ander zich daar makkelijk mee kunnen verbinden omdat hij beseft dat hij zelf ook
belang hecht aan respect. Het uitdrukken van je behoefte stimuleert het intuïtieve vermogen van
elk mens om zich in de ander in te leven en vergroot daardoor de kans dat er verbinding ontstaat.
12 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
13

Principe3
Je bent zelf
verantwoordelijk
voor de vervulling
van je behoeftes
Stel iemand doet iets wat je niet respectvol vindt. Je wordt kwaad en vindt dat de ander zijn verontschuldigingen
moet aanbieden. Zie je opnieuw de valkuil? Je legt de verantwoordelijkheid wederom
bij de ander. Dit keer vind je dat de ander jouw behoefte aan respect moet vervullen.
Ook deze manier van denken stamt uit onze kindertijd. Als kind konden we inderdaad niet zelf
instaan voor de vervulling van onze behoefte. We huilden als we honger hadden tot iemand ons
eten gaf of krijsten bij gevaar tot iemand ons vastpakte en ons veiligheid en troost bood. Als volwassene
is onze zelfredzaamheid zoveel groter geworden en doen we er dan ook goed aan om zelf
de verantwoordelijkheid te nemen voor de vervulling van onze behoeftes.
3
De jakhals
en de giraf
Heb je al eens zin gehad in een dik pak frieten? Wat doe je dan? Wacht je tot er toevallig
iemand vraagt: ‘Heeft iemand zin in frieten?’ Nee. Je gaat zelf naar de frituur.
Of stel, je hebt zin om op je lievelingsliedje te dansen. Wacht je dan tot het op de radio
komt? Nee, je zet zelf je favoriete muziek op. Net zoals je gaat tanken als je benzinelampje
gaat branden… moet je steeds zelf in actie schieten om elke behoefte te vervullen.
Dat wil niet zeggen dat je alles in je eentje moeten klaren. Je kan zeker iemand vragen om jou te
helpen: ‘Oh, wil jij mijn lievelingsliedje eens opzetten?’ Jij bent de redacteur van je behoeftes, ze
zijn jouw eindverantwoordelijkheid, maar je kan gerust aan anderen vragen of ze je willen ondersteunen.
En als de ander ‘nee’ antwoordt op je verzoek, dan zal je op zoek moeten gaan naar iets of
iemand anders om je behoeftes te vervullen.
De communicatieparadox
Ondanks het feit dat de ander zelf verantwoordelijk is voor
wat hij voelt en voor de vervulling van zijn behoeften, is het
aan te raden om zo empathisch mogelijk te reageren op hoe
de ander zich uit. Tenminste, als je met hem verbinding wil.
Laat zien en horen dat je begaan bent met hoe de ander zich
voelt en waar hij nood aan heeft, ZONDER te denken dat jij verantwoordelijk
bent om de situatie voor de ander op te lossen.
14 Rond punt - verbinding als het vierkant draait
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
15

3 De jakhals
& de giraf
Een conflict maakt het beest in ons los. Ofwel steekt de
jakhals de kop op, ofwel laat de giraf van zich horen. Beide
dieren staan symbool voor twee delen die we allemaal in ons
hebben. De jakhals wil gelijk hebben, terwijl de giraf streeft
naar verbinding. Welk deel zit bij jou het meest aan het stuur?
De jakhals
Een jakhals ziet zichzelf als het middelpunt van de wereld en verlangt dat iedereen
naar zijn pijpen danst. Eigenlijk is een jakhals een stampvoetende peuter gebleven
omdat hij het niet meer dan normaal vindt dat iedereen met hem rekening houdt en
permanent bereid is om zijn behoeftes te vervullen.
Als hij zichzelf in het nauw gedreven voelt, begint hij te oordelen en te verwijten. Of
hij reageert cynisch om zijn vel te redden.
Omdat hij op alles commentaar geeft, vindt een jakhals het ontzettend moeilijk om te
luisteren naar het standpunt van de ander. Hij vindt zijn gesprekspartners saai, dwaas
of vervelend.
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
17

Hij heeft gelijk. De ander heeft ongelijk. Punt. En als de ander iets verkeerds doet, moet hij daarvoor
gestraft worden.
Een jakhals kent vooral zijn rechten, maar ziet minder
zijn plichten. Hij vindt dat hij dwars mag liggen zonder
zelf met een oplossing te komen. Een jakhals is een
spookrijder die denkt dat alle anderen verkeerd rijden.
Veel jakhalzen staan na verloop van tijd dan ook volledig
geïsoleerd. De mensen uit hun omgeving zijn het
beu om met iemand te moeten omgaan die het altijd
beter weet.
Telkens wanneer je
gelijk wil halen
zit je jakhals achter
het stuur
Alle bovengenoemde reacties creëren een gevoel van
ongelijkwaardigheid. Een jakhals voelt zich superieur
en haalt anderen naar beneden. Of omgekeerd; hij
haalt zichzelf naar beneden en gedraagt zich als een
slachtoffer.
Als je denkt in termen van goed en fout, normaal en
abnormaal, gelijk en ongelijk, dan creëert dit angst,
schuldgevoel en schaamte. Omdat we haast allemaal
moeilijk met deze gevoelens kunnen omgaan, ontstaat
er geweld tegen een ander of tegen onszelf.
Haatdragend zijn
is net als vergif
innemen en denken
dat je vijand er van
zal sterven
Malachy McCourt
Slachtofferrol
Als het hem niet lukt om op die manier zijn zin te krijgen, trekt hij een totaal andere kaart door zich
als slachtoffer te gedragen en tracht zo medelijden op te wekken. Dan wentelt hij zich in zelfbeklag,
zieligheid en hulpeloosheid en tracht hij de ander schuldig te laten voelen over zijn gedrag.
Een jakhals neemt snel dingen persoonlijk
Een jakhals voelt zich snel onheus behandeld of tekort gedaan. Als hij niet datgene krijgt waar hij
naar zijn mening recht op heeft, reageert hij zich af door oordelend en verwijtend uit de hoek te
komen.
Herken je de volgende situatie?
oordelen
gelijk willen halen
eisen
cynisme
verwijten
slachtoffer
MELK
Je partner vraagt je: ‘Oh nee! Ben je alweer
vergeten om melk te gaan halen in
de supermarkt?’ Je beseft dat je dat inderdaad
compleet bent vergeten, maar
je hebt de moed niet om dat toe te geven
en reageert hierop heftig: ‘Denk je
nu echt dat ik niets anders te doen heb?’
In veel gevallen is je heftige reactie naar
de ander toe een veruitwendiging van
wat er zich binnen in jezelf afspeelt. Eigenlijk
ben je kwaad op jezelf. Je vindt
het belangrijk om je beloftes na te komen
en je wil rekening houden met de
ander zijn behoeftes. Omdat je dit niet
hebt gedaan, ben je boos op jezelf. Je
zou graag willen dat de ander begrijpt
dat je het niet met opzet bent vergeten.
In plaats van je kwetsbaar op te stellen
en dat tegen de ander te zeggen, reageer
je je af op de ander. Dat is makkelijker.
De taal van de jakhals:
oordelen
‘Jij bent een egoïst!’
‘Dat is overdreven en belachelijk!’
gelijk willen halen
‘Ik heb nog zo gezegd dat je dat zo moest
doen, maar je wilde weer niet luisteren.’
‘Zie je wel dat die procedure niet werkt!Ze is
veel te ingewikkeld!’
eisen
‘Maak de vaatwasser eens leeg!’
‘Je moet veel duidelijker afspraken maken
met je collega!’
cynisme
‘Denk je dat ik doof ben of zo?’
‘Er zijn er hier die denken dat de printer
zich vanzelf met papier vult.’
(zelf)verwijten
‘Jij denkt alleen aan jezelf en houdt nooit
rekening met mij!’
‘Ik kan ook niets. Ik ben een echte loser!’
het slachtoffer spelen
‘Waarom krijg ik weer de schuld? Ik kan ook
nooit iets goeds doen. Het is al goed. Ik zal
voortaan gewoon mijn mond houden.’
‘Dan zal ik het maar alleen doen zeker. Als jij
mij niet wilt helpen?’
Oefening 1
De jakhals zit in ieder van ons. Herken je die ook bij jezelf? Sta even stil bij wat je de afgelopen
dagen hebt meegemaakt en schrijf hieronder wanneer je jouw innerlijke jakhals bent tegengekomen.
De commentaren kunnen zowel gaan over anderen, maar het kan ook best zijn dat je oordelen
en verwijten over jezelf had.
Dit waren enkele van mijn jakhalsgedachten of -zinnen die ik heb uitgesproken:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
19

Nochtans bedoelt de jakhals het allemaal niet slecht
Hij probeert er alleen maar voor te zorgen dat hij zich goed voelt. Alleen heeft hij nooit geleerd om
zich op een andere manier uit te drukken dan op een verbaal geweldvolle manier. Zijn oordelen en
verwijten zijn dysfunctionele manieren om te laten weten waar hij behoefte aan heeft. Hierdoor
creëert hij telkens weer afstand tot de ander in plaats van verbinding.
De jakhals staat niet afgebeeld op een verbodsbord, maar op een gevarenbord. Het verkeersbord
wil je waarschuwen voor jezelf: ’Let op! Je wil gelijk hebben! Je zit in je ego!!!’.
EGO = afkorting van ‘Eigen Grote Onzekerheid’
Welke neiging voel jij wanneer je je onzeker voelt of bang bent dat anderen met jou geen rekening
zullen houden? Dan ga je toch in de aanval? ‘De aanval als beste verdediging’ is voor velen een
manier om hun tekort aan zelfvertrouwen te compenseren. Ze gebruiken gespierde stoere taal om
indruk te maken of te dreigen.
De giraf
De giraf zoekt verbinding
Een giraf is een metafoor voor het andere deel in ons allemaal, dat deel dat op zoek is naar verbinding.
De giraf in ons wil niets liever dan op dezelfde golflengte met de ander zitten in plaats van
naast elkaar te praten. Hij wil écht contact met de ander. Hij heeft oog en oor voor de ander zijn
standpunt en vertelt ook eerlijk wat hij zelf ervaart. Hij wil eerst de ander begrijpen en tracht dan
pas begrepen te worden.
Een andere strategie van het ego is roddelen over iemand die het dwazer, trager, lelijker of hulpelozer
vindt dan zichzelf. Door iemand een paar kopjes kleiner te maken, proberen het zich zelf groter
te voelen. Ons ego geeft kritiek op een succesvoller, welbespraakter, slimmer, of mooier iemand
omdat het jaloers is op eigenschappen waar het zich zelf in gefaald voelt. In plaats van die onzekerheid
onder ogen te komen, reageert ons ego zijn frustratie af op anderen.
Maar de Vredelaan ligt toch nooit in de roddelwijk? Ken jij veel gelukkige mensen die vaak over
anderen kwaad spreken? Nee, die doen dat niet. Die hebben genoeg aan zichzelf.
Als iemand iets doet of zegt wat de jakhals in ons niet prettig vindt, dan zinnen we op wraak: want,
‘Hij is begonnen!’ Het protest van de ander is een reactie die te voorspellen is, waardoor je nog
harder tekeer gaat en de ander op zijn beurt nog snediger uit de hoek komt. Geweld lokt geweld
uit. Als elke aanval beantwoord wordt met een tegenaanval, ligt op de duur iedereen met elkaar
overhoop en ontstaat een spiraal van steeds erger wordend geweld.
‘Stop!’
OOG
OM
OOG
Gandhi
De boel draait vierkant tot iemand zegt: ’Stop! Dit werkt niet op
deze manier. Ik ben het beu om steeds gelijk te moeten krijgen,
want dit leidt nergens naartoe en het is zo vermoeiend. Ik ben bereid
om mijn ego aan de kant te schuiven en het anders aan te
pakken. Ik wacht niet langer tot mijn gesprekspartner zich anders
opstelt, ik zet zelf de eerste stap.’
Zodra iemand tot dit inzicht komt, verdwijnt hun innerlijke jakhals
richting palliatieve. Hij sterft een stille dood. Zijn voedingsbodem
droogt uit, zijn retoriek is uitgewerkt. En op het moment
dat de jakhals zijn laatste adem uitblaast, wordt er op de materniteit
een giraf geboren.
MAAKT
DE WERELD
BLIND
Als jij wilt dat
anderen anders
op jou reageren
verander dan de
manier waarop jij
reageert op anderen
Timothy Leary
De giraf heeft oog voor de
ander
In tegenstelling tot de jakhals
heeft de giraf oog voor het
standpunt van de ander. Hij is
alert voor wat de ander voelt
en nodig heeft. Hij doet de
ander graag het cadeau om
met volle aandacht naar hem
te luisteren omdat hij weet
dat de ander zich dan opgelucht
voelt. Hij beseft dat alles
zoveel vlotter loopt als je met
de ander rekening houdt.
Een giraf laat niet over zich
heen lopen maar steekt zijn
nek uit
Hoe vredelievend een giraf
ook lijkt, hij komt wel degelijk
voor zichzelf op. Met zijn robuuste
poten staat hij stevig
op de grond en steekt hij zijn
nek uit door eerlijk te zeggen
hoe hij de situatie ervaart. Zijn
horens gebruikt hij enkel als
hij frontaal wordt aangevallen.
Hij verdedigt zich alleen
maar om verder geweld te
voorkomen.
Als je wilt dat mensen je waarderen
zorg dan dat zij door jou
een goed gevoel krijgen over zichzelf
De giraf geeft empathie
Een giraf laat zien dat hij begaan
is met de ander. Net
zoals jouw huisdier je likjes
geeft als teken van liefde, laat
ook een giraf zijn genegenheid
blijken. Vooral als de ander
het moeilijk heeft, leeft hij
zich in de ander zijn situatie in
en reageert hij met empathie.
20 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
21

gevoelens & behoeften
Waarom hebben ze nu precies de giraf gekozen als symbool voor
verbindende communicatie?
contact vanuit het hart
De giraf heeft – na de olifant – het grootste hart heeft van alle landdieren
Enig idee hoeveel een giraffenhart weegt? Gemiddeld 11 kilogram! Dat is iets meer dan het
gewicht van een emmer water. Een gigantisch hart als metafoor om meer met elkaar in contact
te treden, van hart tot hart. Door vanuit je hart te spreken, schep je een communicatieklimaat
waarbij de ander uitgenodigd wordt om hetzelfde te doen. Kwetsbaarheid aan het stuur en je
ego in de kofferbak.
persoonlijk nemen
(zelf)empathie
De giraf heeft een stevige, taaie tong
De giraf eet takjes en doornen van een acaciaboom. Om te verhinderen dat deze scherpe punten
hem vanbinnen kwetsen, scheidt zijn tong speeksel af met een bijtende substantie om de
doornen en takjes te verpulveren. Een mooie metafoor die je stimuleert om de scherpe randjes
rond jouw woorden weg te laten. Herkauw je verwijten en oordelen tot wanneer je ze op een -
voor de ander - verteerbare manier kan uiten. Draai dus je tong een paar keer rond voor je iets
zegt. Stel je kwetsbaar op en vertel de ander wat je voelt en waar je naar verlangt. Daardoor
voelt je gesprekspartner zich minder snel aangevallen en ontstaat er makkelijker verbinding.
De scheikundige die aan zijn hart de elementen
medeleven, respect, verlangen, geduld, spijt, verrassing,
en vergevingsgezindheid kan onttrekken en tot één
verbinden, kan het atoom maken dat liefde genoemd wordt.
- Kahlil Gibran
Naar buiten gedraaide giraforen om
zaken niet persoonlijk te nemen
Met zijn naar buiten gedraaide giraforen
belet de giraf ook dat hij de woorden van
de ander persoonlijk neemt. Een giraf
hoort achter de scherpe woorden van de
ander net een hulpkreet om begrepen
te worden. Met je naar buiten gedraaide
oren hoor je als giraf dus dat de ander zich
boos, bang of verdrietig voelt omdat hij
snakt naar vertrouwen, begrip of nabijheid.
Vervolgens geef je de ander empathie.
consequenties op lange termijn
Een giraf behoudt het overzicht en
denkt aan de consequenties op lange
termijn
De giraf doet niet uit de hoogte maar gebruikt
zijn lange nek net om het overzicht
te bewaren i.p.v. ondoordacht te reageren.
Hij heeft oog voor de hele situatie en
besteedt aandacht aan ieders standpunt.
Als hij iets zegt of doet, dan is hij zich bewust
van de gevolgen op lange termijn.
Dat staat in schril contrast met het kortetermijndenken
van de jakhals.
Naar binnen gedraaide giraforen om
onszelf empathie te geven.
Een giraf kan zijn oren ook naar binnen
draaien en naar zichzelf luisteren. In plaats
van de schuld bij de ander te leggen en
van je af te bijten, richt je je aandacht naar
binnen. Niet om je in de slachtofferrol te
wentelen of jezelf te veroordelen, maar
om jezelf empathie te geven. Je staat stil
bij hoe je je voelt en rouwt over wat er niet
loopt zoals je zou willen en ontdekt bij
jezelf welke behoeftes niet vervuld zijn.
open staan voor de ander
De giraf heeft het minst aantal
natuurlijke vijanden
De giraf staat open voor de ander en tracht
in harmonie met hen samen te leven. Wist
je dat de giraf van alle dieren die leven
op het land het minst aantal natuurlijke
vijanden heeft? Hij is een planteneter en
heeft dus geen andere dieren nodig om
aan zijn maaltijd te geraken. Vertaald naar
de mens: je staat zelf in voor de vervulling
van je behoeftes in plaats van anderen
ervoor te laten opdraaien.
Oefening 2
Herken je ook de giraf bij jezelf? Overloop jouw gedachten en de woorden die je uitgesproken
hebt in de laatste uren en dagen. Schrijf hieronder wat je bij jezelf als giraf bent tegengekomen.
Dit waren enkele van mijn girafgedachten of -zinnen die ik heb uitgesproken:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
23

‘Wat een pest, die mist’, zegt de pessimist.
‘Die trekt wel op, die mist’, zegt de optimist.
JAKHALS
GIRAF
PROBLEEMGERICHT
Een jakhals is probleemgericht. Hij zaagt en
klaagt over de werkdruk, het lawaai, traag werkende
systemen, de files, het weer, de scheidsrechter,
vervelende kinderen, luie collega’s,…
OPLOSSINGSGERICHT
Een giraf is oplossingsgericht. Hij steekt zijn nek
uit om het probleem te overzien en een oplossing
te bedenken die zoveel mogelijk voor iedereen
werkt.
‘Zeg luierik, jij laat je sokken altijd overal rondslingeren.
Je denkt alleen maar aan jezelf, jij. Ik
ben je meid niet, hoor!’
‘Als je op maandag gewassen sokken wil, gooi je
dan je vuile kousen ten laatste zondagmorgen
om 11 uur in de wasmand?’
Een jakhals denkt: ‘Ikke ikke ikke en de rest kan
stikken.’
Hij komt zonder gêne te laat op een vergadering.
‘Ze moeten maar op mij wachten.’
Een giraf denkt aan ‘wij’. Hoe kunnen we ervoor
zorgen dat wij allemaal zoveel mogelijk krijgen
wat we willen?
Een giraf komt op tijd omdat hij het belangrijk
vindt om met anderen rekening te houden. Als
hij toch te laat komt, verontschuldigt hij zich.
Als het overal waar je komt naar stront stinkt,
kijk dan eens in je eigen broek!
FRAGIEL
ANTIFRAGIEL
Een jakhals is fragiel. Net als een vaas: niet tegen
een stootje bestand. Hoe hij zich voelt is erg afhankelijk
van de externe omstandigheden.
Een giraf is antifragiel. Net als een boom: bestand
tegen de wind en dus veerkrachtig. De externe omstandigheden
maken hem net sterker.
Een vriendschap of relatie met een jakhals is fragiel.
Één verkeerde opmerking van de ander kan
hem van de kaart brengen.
Een gezonde vriendschap of liefdesrelatie is antifragiel:
een meningsverschil of tegenslag maken de
relatie niet zwakker, maar juist sterker.
NIP
De jakhals is een NIP, een Negatief Ingesteld Persoon.
Geef een NIP een compliment en hij zegt: ‘Je hebt
zeker iets nodig van mij?’
Een NIP is achterdochtig als hij een compliment
krijgt maar voelt zich tegelijk snel tekort gedaan
als hij te weinig erkenning krijgt. Het is dus eigenlijk
nooit goed.
PIP
De giraf is een PIP, een Positief Ingesteld Persoon.
Geef een PIP een compliment en hij zegt: ‘O, hoe
attent. Dank je wel!’
Een PIP vindt erkenning krijgen fijn, maar zit er
niet op te wachten. Als hij niet voldoende waardering
krijgt, laat hij de ander weten hoe hij zich
voelt of geeft zichzelf gewoon een schouderklopje.
Een jakhals die constant pijn en vervelende toestanden
tracht te vermijden, wordt steeds fragieler.
Zijn tolerantie voor dagelijkse tegenslagen
wordt steeds kleiner.
Daardoor staan zijn emotionele reacties niet langer
in verhouding tot het belang van een gebeurtenis.
Een jakhals schreeuwt moord en brand als
zijn hamburger met een paar slablaadjes teveel of
te weinig wordt geserveerd.
Een jakhals wil alleen maar leuke pleziertjes en
verwacht dat zijn behoeftes altijd bevredigd
worden. Op die manier blijft hij emotioneel een
kleuter.
Een giraf werkt bewust aan zijn antifragiliteit door
pijn toe te laten en vervelende situaties aan te pakken.
Zijn incasseringsvermogen en creativiteit maken
hem tot een steeds betere versie van zichzelf.
De giraf reageert sereen op wat er gebeurt omdat
hij beseft dat vervelende situaties nu eenmaal deel
uitmaken van het leven. Nog beter: hij ziet problemen
als een gratis les in tolerantie en vertrouwt
erop dat hij het allemaal wel aan kan.
Een giraf streeft naar een waardevol bestaan en
aanvaardt dat zijn behoeftes soms niet vervuld zullen
worden. Antifragiliteit leidt daarom tot groei en
volwassenheid.
24 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
25

RODDELEN
EERLIJK ZEGGEN
WIL JE GELIJK HEBBEN?
Telkens als je denkt dat je gelijk hebt, zet je jezelf
boven de ander. Dat leidt meestal niet tot harmonieuze
relaties. Niemand voelt zich immers graag
onderdrukt.
Want wat als de ander ook denkt dat die gelijk
heeft? Dan komt die in opstand en ontstaat er
kortsluiting en ontploft de boel. Is dat de prijs die
je wil betalen?
Een mens hoeft zich nooit te schamen om te bekennen dat hij ongelijk had.
Daarmee zegt hij immers slechts in andere woorden dat hij vandaag
wijzer is dan hij gisteren was.
Alexander Pope
WIL JE GELUKKIG ZIJN?
De giraf wil gelukkig zijn. Hij streeft naar gelijkwaardigheid
en balans door enerzijds te luisteren
naar de ander en anderzijds te vertellen wat hij
zelf nodig heeft.
Hij beseft en aanvaardt dat hij soms niet krijgt
waar hij op had gehoopt.
De giraf is niet bang om toe te geven dat hij ongelijk
had. Hij ziet dit juist als een verrijking waar
hij iets van leert.
De jakhals vindt het heerlijk om te roddelen. Hij
praat liever achter iemands rug dan recht in de
ander zijn gezicht te zeggen waar het op staat.
Hij probeert zich groter te voelen door anderen
kleiner te maken.
‘Zeg, heb je gezien met wat voor een lang gezicht
ze er weer bij zat tijdens de vergadering? Wat een
pretentie! Ze ging weer met geen enkel van mijn
voorstellen akkoord. Sshht, daar komt ze!’
Omdat op het eerste zicht alles oké lijkt, kunnen
mensen soms geen hoogte van de jakhals krijgen.
Als jij een masker draagt en de ander ook
dan is er geen sprake van een relatie
maar van een gemaskerd bal.
Thomas d’Ansembourg
De giraf zegt waar het op staat. Al kan dit soms
confronterend zijn voor de ander, hij probeert
toch op een respectvolle manier eerlijk te zijn:
‘Ik vind het demotiverend wanneer je elk voorstel
afkeurt. Ik zou graag eens van je horen wat je
dan wél voorstelt. Ik heb liever dat je constructief
meedenkt en zelf ook met oplossingen komt.’
Daardoor weten mensen precies wat ze aan de
giraf hebben. Dat bevordert het vertrouwen in
de onderlinge samenwerking.
HET SLACHTOFFER SPELEN
Waarom vraagt niemand naar mijn mening tijdens
de vergadering?’
Een jakhals neemt alles persoonlijk en beklaagt
zichzelf als slachtoffer. Hij vraagt zich af waarom
hij al die problemen moet meemaken en waarom
hij altijd wordt benadeeld.
ZELF
VERANTWOORDELIJKHEID
NEMEN
‘Als ik wil dat anderen naar mijn mening luisteren,
dan moet ik mijn mond open doen.’
De giraf steekt zijn nek uit en neemt zelf de verantwoordelijkheid
voor wat hij doet, voelt en nodig
heeft. Hij vraagt zich af hoe hij zelf de situatie
kan veranderen en kijkt wat hij aan zichzelf kan
verbeteren.
Hoeveel staat er op jouw emotionele bankrekening?
Elke keer dat je met iemand in contact komt, vindt er een transactie
van vertrouwen plaats. Ofwel stort je vertrouwen op de ander zijn
emotionele bankrekening, ofwel haal je er vertrouwen van af.
Als je je gesprekspartner overdondert met kritiek, verwijten en oordelen
of hij komt jouw roddels en achterklap te weten, dan haal je elke
keer een klein of een groot bedrag van zijn emotionele rekening af. Voor
je het weet, is de ander blut. Hij heeft geen vertouwen meer in jou en iedere
poging tot contact zal mislukken.
Als je daarentegen met de ander rekening houdt, oprecht luistert en met respect jouw standpunt
vertelt, dan stort je vertrouwen op zijn emotionele bankrekening. Daardoor stijgt het vertrouwen
tussen jullie beiden. En als je zelf ooit eens een mindere dag hebt, dan zal de ander je dat niet kwalijk
nemen. Je hebt immers voldoende krediet opgebouwd, dat de andere je met plezier de intrest
zal willen terugstorten.
26 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
27

Wat doe jij meestal?
Spijs jij meestal de rekeningen van anderen? Dan gedraag je je meestal als een giraf. Of, plunder je
meestal de rekeningen van anderen? Dan ben je dikwijls een jakhals.
3A Jakhalstest
We hebben allemaal zowel de jakhals als de giraf in ons. In bepaalde periodes van ons leven of
wanneer iemand op het verkeerde knopje drukt, zijn we overwegend een jakhals. Op momenten
waarop we beter in ons vel zitten, reageren we meer als een giraf.
Dat is wat ons als mensen met elkaar verbindt: we hebben allemaal dezelfde behoeftes en verlangen
er allemaal naar om begrepen en gekoesterd te worden. We hebben allemaal vertrouwen en
veiligheid nodig.
A B C
D
Iemand kan nog zo verbitterd en hard overkomen,
toch kan hij geraakt zijn door iets wat hij ziet of
hoort. Iemand kan op het ene moment bitsig en onverdraagzaam
overkomen terwijl hij zich op andere
momenten liefdevol en begripvol gedraagt.
Zo hebben we allemaal een jakhals in ons zitten, de
een al wat meer dan de ander. Wil je weten hoe groot
jouw jakhalsgehalte is? Doe dan de jakhalstest.
Onthou dat iedereen
die je ontmoet
van iets bang is,
van iets houdt
en iets verloren heeft.
H. Jackson Brown Jr.
Hoe ga je meestal om met anderen in de situaties waarbij er spanning in de lucht hangt of
wanneer je een conflict met iemand hebt? Reageer je dan meer als een jakhals of als een
giraf?
Door deze test te doen, kom je te weten hoe groot jouw jakhalsgehalte is. Want meten is
weten!
De jakhalstest doet jou nadenken over hoe je omgaat met anderen en met jezelf. Om iets
aan je communicatiestijl te kunnen veranderen moet je je namelijk eerst bewust zijn van
hoe je het vandaag doet.
Als je denkt dat je eerder een giraf bent en vindt dat je daardoor beter bent dan iemand
anders, dan val je meteen door de mand. Denken dat je meer waard bent dan iemand
anders is namelijk een typische jakhalsgedachte. Een giraf begrijpt dat iedereen steeds de
beste versie van zichzelf is en beschouwt iedereen als gelijkwaardig, ieder met zijn eigen
mogelijkheden en beperkingen.
We schotelen je tien situaties voor met telkens vier mogelijke antwoorden.
Wat zou je doen, zeggen of denken in die situatie?
Omcirkel op de invullijst op bladzijde 32 het antwoord dat het dichtst bij jouw
keuze ligt. Als je je in geen enkele van de vier mogelijkheden kan vinden, kies
dan het antwoord dat het minst ver verwijderd ligt van wat hoe je in de realiteit
zou reageren.
Let op! Het is niet de bedoeling dat je het antwoord kiest waarvan je denkt dat
het het gewenste is. Anders krijg je een vertekend beeld. Maak een eerlijke keuze.
Veel succes.
STOP
Roddelwijk
STOP
Roddelwijk
28 Rond punt - verbinding als het vierkant draait
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
29

1
A
B
C
D
2
A
B
C
D
3
A
B
C
D
KWALIJK KWARTIERTJE
Je had om 11 uur met een collega afgesproken, maar je komt pas om 11u15 aan. Dat komt omdat je
je te lang met iets anders hebt bezig gehouden. Jouw collega zucht: ‘Eindelijk! Het is bijna middag!’
Wat zeg je nadat je je verontschuldigd hebt?
Ik zeg lachend: ‘Ah, als het bijna middag is, dan ben ik net op tijd voor het aperitief, hè.’
Ik zeg: ‘Kom, niet stressen. We beginnen eraan.’
Ik zeg: ‘Ik heb de indruk dat het jou irriteert. Vind je het belangrijk dat ik gewoon op tijd kom?’
Ik verzin een excuus: ‘Ik kan er toch ook niet aan doen dat iemand me heeft opgehouden?’
LAST MINUTE
Je staat op het punt om naar huis te vertrekken na een zware werkdag. Je bent moe en wil echt
graag naar huis. Je leidinggevende vraagt je: ‘Wil je mij nog snel even helpen met taak X?’ Deze
taak is volgens jou niet echt dringend en zou je bovendien minstens een half uur werk vergen.
Hoe reageer je?
Ik zucht: ‘Ja oké, maar kon je dat echt niet wat vroeger vragen?’
Ik zeg: ‘Goh, ik vind het lastig dat je mij dat nu vraagt. Eigenlijk ben ik moe en wil ik nu liever naar huis.’
Ik begin er meteen aan om mijn baas niet te ontgoochelen.
Ik verzin een uitvlucht en zeg: ‘Sorry, ik moet naar de tandarts. Ik zal morgen wel een tandje bij steken.’
TERUG VAN WEGGEWEEST
Nadat je een week bent thuis gebleven wegens ziekte, kom je weer werken. Als je je leidinggevende
in de gang kruist, zegt je baas: ‘Ah, wie we hier hebben. Leef jij nog? En wij maar werken terwijl jij
thuis lekker niets lag te doen.’ Hoe reageer je?
Ik denk: ‘Schandalig. Mijn baas vraagt niet eens hoe het met mij gaat.’
Ik zeg: ‘Denk je nu echt dat ik voor mijn plezier een week met koorts in bed heb gelegen?’
Ik roep mijn leidinggevende gekwetst achterna: ‘Ook een goeiemorgen, hè!’
Ik denk: ‘Trek het je niet aan. Mijn baas is misschien een beetje overwerkt en snakt naar rust.’
6 ONGEVAL
Je bent zonet met je auto tegen een voorligger gereden. Je was afgeleid omdat je met je smartphone
bezig was. Wat is de eerste gedachte die door je hoofd gaat?
A
B
C
D
7
A
B
C
D
8
A
B
C
D
‘Wat een kalf voor mij. Had die onnozelaar niet plots geremd, dan was ik er nooit tegen gereden.’
‘OMG! Wat overkomt mij nu!? Rustig blijven. Hoe kan ik dit praktisch afhandelen?’
‘Hoe lomp van mij! Ik moet dringend leren rijden.’
‘O nee, wat gaat mijn partner hiervan zeggen? Ik zal het weer mogen horen.’
TO THE POINT
Tijdens een vergadering weidt een naaste collega langer uit over een bepaald onderwerp dan je lief is.
Je wil niets liever dan dat je collega stopt met praten, want je hebt nog veel ander werk. Hoe reageer je?
Ik zwijg en denk: ‘Jongens, die kan zagen. Ik heb wel wat anders te doen.’
Ik onderbreek en zeg: ‘Sorry, maar als we over alles zo lang uitweiden, zitten we hier morgen nog.’
Ik zucht en kijk opvallend op mijn uurwerk in de hoop dat de spreker de boodschap wel zal begrijpen.
Ik zeg: ‘Sorry dat ik je onderbreek. Als ik eerlijk ben, ben ik niet meer aan het luisteren. Eigenlijk heb ik nog
veel ander werk. Zie je het zitten om af te ronden?’
WACHTEN OP FEEDBACK
Je bent vrijdagavond blijven overwerken aan een voorstel dat dringend klaar moest. Je hebt hiervoor
zelfs jouw wekelijkse partijtje padel laten vallen. Nu zit jouw voorstel al drie dagen in de mailbox van
jouw leidinggevende zonder dat je baas je erover heeft aangesproken. Je bent boos. Wat is jouw reactie?
Ik zeg: ‘Ik heb nog geen feedback van jou gekregen op mijn voorstel en ik heb de indruk dat je het nog niet
hebt bekeken. Klopt dat?’
Ik zeg: ‘Waarom vraag je mij iets dringends af te werken, als je niet eens de tijd neemt om ernaar te kijken?’
Ik denk: ‘Oei, ik zal mijn werk niet goed gedaan hebben. Mijn baas durft mij er niet over aan te spreken.’
Ik zeg: ‘Mijn padelpartner vraagt of ik nu vrijdag wél kan spelen. Kan dat of moet er weer iets ‘dringends’
worden afgewerkt?’
4
A
B
C
D
SLORDIGE VERGADERZAAL
Je komt een vergaderzaal binnen terwijl de vorige gebruikers de zaal verlaten. Je ziet de tafels en
stoelen verspreid staan. De tafel ligt vol met lege koffiebekers en papierresten. Je bent het beu,
omdat dit vaker gebeurt. Hoe reageer je?
Ik zeg: ‘Ik wil niet vervelend zijn, maar zien jullie het zitten om het lokaal op te ruimen voor jullie weggaan?’
Ik zucht en begin de zaal zelf op te ruimen.
Ik wacht tot de vorige gebruikers weg zijn en begin te klagen tegen mijn collega’s.
Ik zwijg en denk: ‘Foert. Voortaan ruim ik de zaal ook niet meer op.’
5 EVALUATIEGESPREK
Jouw collega komt net uit een evaluatiegesprek met haar leidinggevende. Ze heeft tranen in de ogen
en zucht: ‘Ik heb het gevoel dat ik hier niets goeds kan doen.’ Je antwoordt haar:
A
B
C
D
‘Je mag dat niet zo persoonlijk nemen. Je kent je baas toch.’
‘Waarom heb je je niet verdedigd? Je mag je niet laten doen, anders zal je leidinggevende je nooit respecteren.’
‘Oei. Ik zie dat de feedback hard is aangekomen. Had je gehoopt om meer erkenning te krijgen voor je werk?’
‘Ik leef met je mee. Dat is echt niet eerlijk! Je baas beseft niet wat je allemaal gepresteerd hebt.’
9 RODDELEN
Je staat met een paar naaste collega’s een praatje te slaan aan de koffiemachine. Net nadat Bart weer
aan de slag is gegaan, zegt Nancy: ‘Let op hè! Bart doet altijd heel vriendelijk tegen je, maar achter
je rug wordt er over jou geroddeld. Ik verwittig je maar.’ Stel, jij ervaart Bart wél als een oprechte
collega. Hoe reageer je dan tegen Nancy?
A
B
C
D
‘Komaan Nancy, je ziet spoken! Ik heb Bart nog nooit horen roddelen over om het even wie.’
‘En jij vindt dat Bart roddelt? De pot verwijt de ketel, hè Nancy!’
‘Zou je niet beter zelf tegen Bart zeggen dat je dat vervelend vindt?’
‘Echt Nancy? Vertrouw je Bart niet en twijfel je aan zijn oprechtheid?’
10 SPELFOUTEN
Tijdens een briefing met het hele team zegt jouw leidinggevende: ‘Zeg, die mail die je mij gestuurd
hebt, heeft jouw zoontje van acht die opgesteld of zo? Hij stond vol spelfouten!’ Je vindt het niet
prettig dat jouw leidinggevende je op die manier aanspreekt terwijl anderen erbij zitten. Je zegt:
A
B
C
D
‘Geen probleem. Ik zal erop letten.’ Terwijl je denkt: ‘Mierenneuker!’
‘Komaan zeg, alsof iedereen hier zonder fouten schrijft. Ik zal eens een paar mails opzoeken.’
‘Ik hoor hoe belangrijk het voor jou is dat een mail geen fouten bevat. Maar eigenlijk voel ik me wel gegeneerd
als je dit hier voor de hele groep zegt.’
‘Zeg, motiverend leiderschap. ‘motiverend’ is dat met een ‘d’ of ‘t’ achteraan?’
30 31

JAKHALSGEHALTE?
0%
10%
20%
30%
Proficiat! Je bent een giraf in hart en nieren. Enerzijds omdat je open staat voor wat de ander voelt
en met empathie reageert als hij het lastig heeft. Anderzijds omdat je zelf de verantwoordelijkheid
draagt voor de vervulling van je behoeften. Als iemand iets doet of zegt wat je niet prettig vindt, dan
zeg je hoe je je daarbij voelt zonder te beschuldigen.
Je bent positief ingesteld en weet tegenslagen te relativeren. Wellicht is jouw manier van communiceren
dan ook een inspiratiebron voor anderen. Doe zo verder!
Goed bezig! Je hebt een laag jakhalsgehalte. Wanneer er spanning in de lucht hangt, dan communiceer
je voornamelijk oplossingsgericht en neem je meestal zelf de verantwoordelijkheid voor wat
je voelt en nodig hebt. Afhankelijk van waar jouw uitdaging ligt, kan je nog meer giraf worden door
ofwel sneller je nek uit te steken en op te komen voor wat je wil, zonder te eisen. Of door net meer
aandacht te hebben voor de onvervulde behoeften van de ander en met meer empathie te reageren.
Jij kent jezelf het best en weet wat je werkpunt is. Succes!
40%
Oef! Je bent nog net iets meer giraf dan jakhals. Let op voor de neiging om een situatie vooral vanuit
je eigen standpunt te bekijken en de schuld voor wat je voelt bij de ander te leggen. Laat je cynische
uitlatingen, beschuldigingen of geklaag achterwege en durf meer te uiten wat je nodig hebt. Of nog
beter: tracht eerst de ander te begrijpen voor je wil begrepen worden.
Als je meer oog en oor hebt voor de gevoelens en behoeften van de ander, dan daalt je jakhalsgehalte
gegarandeerd. Succes ermee!
50%
Het is mossel noch vis bij jou. Je innerlijke giraf zal de bovenhand nemen in de mate dat je de verwijten
en oordelen die je vanbinnen hebt, vertaalt naar wat je voelt en nodig hebt. Laat het de ander
weten, zonder te slaan of pijn te doen, maar vanuit jouw streven om begrepen te worden. Neem zaken
minder persoonlijk door je te focussen op de positieve intentie van de ander en te reageren met
empathie. Geef jezelf een schouderklopje telkens je daarin slaagt want je hebt de neiging om nogal
streng te zijn voor jezelf. Het komt goed!
60%
70%
Opgelet! Je jakhalsgehalte is aan de hoge kant. Je gelooft dat de ander verantwoordelijk is voor de
frustraties die je vanbinnen voelt en slaagt er meestal niet in om daar op een constructieve manier
mee om te gaan. Tijd voor wat meer openheid! Enerzijds door sneller je kwetsbaarheid te laten zien
en op een verbindende manier te vertellen wat er in je leeft zonder te beschuldigen of te verwijten.
Anderzijds door wat verdraagzamer naar de ander te zijn en meer open te staan voor wat die vindt en
voelt. Luister en wees nieuwsgierig naar de achterliggende behoeften van de ander. Hoe meer aandacht
je daar aan schenkt, hoe groter de kans dat de ander ook met jou zal willen rekening houden!
Veel succes!
Heb je alle antwoorden gegeven? Nu wordt het spannend. Tijd om je score te berekenen.
Puntentelling:
• Vergelijk nu jouw antwoorden met onze scorekaart op bladzijde 34. Zet bij elke situatie
je puntenaantal in de rechterkolom. Als je bijvoorbeeld bij vraag 1 als antwoord A, B
of D hebt gegeven, dan heb je 10 jakhalspunten verdiend. Antwoord C, het girafantwoord,
is 0 punten waard.
• Tel op het einde alle punten samen. Dat getal, dat in totaal op 100 zal staan, is je jakhalsgehalte.
• Hoe hoger je score, hoe hoger je jakhalsgehalte. Hoe lager je score, hoe meer je denkt
en communiceert als een giraf.
80%
90%
Oei! Je komt uit deze test als een echte jakhals die denkt: ‘Ik heb gelijk!’ Het is hoog tijd om je minder
als een slachtoffer te gedragen die de schuld bij de ander legt. Je zal enkel meer verbinding ervaren
als je bereid bent om zelf de verantwoordelijkheid op te nemen voor de vervulling van je behoeften.
Laat je ego los. Het maakt je niet gelukkig. En stel je een pak kwetsbaarder op. Dat kan enkel als je
vertelt wat je nodig hebt i.p.v. de ander de straffen voor wat hij fout doet. Laat dan ook alle verwachtingen
die je van anderen hebt los en wees meer flexibel i.p.v. je gelijk te willen halen.
Vraag wat de ander nodig heeft en reageer met empathie. Ik voorspel het je: je omgeving zal jouw
positieve verandering zeker waarderen. Ga ervoor!
100%
Ai. Deze score doet wellicht geen deugd. Haal jezelf alsjeblieft niet naar beneden want je bent geen
slecht mens! Maar zou het kunnen dat je oordelen en verwijten naar anderen eigenlijk voortkomen
uit onvrede met jezelf? De eerste stap vooruit is dan ook wat milder voor jezelf te zijn i.p.v. constant
op je eigen kop te kloppen. Ontdek welke behoeften je hebt en leer om ze zelf te vervullen. Durf daarbij
ook om ondersteuning te vragen i.p.v. wild om je heen te slaan en alles en iedereen te beschuldigen!
Stel jezelf kwetsbaarder op en vertel wat je voelt en waar je naar verlangt op een open, eerlijke
en kalme manier. Vertrouw erop dat je daardoor een liefdevoller en aangenamer persoon wordt. Ik
ben je grootste supporter. Succes!
32 Rond punt - verbinding als het vierkant draait
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
33

SCOREKAART
A B C D
3B
Een jakhals
is een giraf
met een
taalprobleem.
Jakhalstaal
vertalen naar
giraftaal
Tsssss!
Oefening 3
Onderstaande verklaringen zijn afwisselend uitgedrukt in
jakhals- en giraftaal.
Onderzoek per tekst:
Bwah
GRRR!
• Wat zijn de cruciale woordkeuzes in de tekst?
• Hoe zou de jakhalstekst klinken in giraftaal en vice versa?
JAKHALS
TAAL
1 BROOD MEENEMEN
‘Nu ben je alweer vergeten om brood mee te brengen! Je luistert
ook nooit naar wat ik je vraag. Nu moet ik alweer zelf door
de regen naar de bakker. Verdomme, je maakt me gek. Haast je
maar naar de bakker en zorg er voor dat je terug bent voor ik de
tafel gedekt heb.’
• Wat maakt volgens jou dat dit jakhalstaal is?
• Omcirkel de cruciale woorden.
• Hoe zou je dit in giraftaal zeggen?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
34 Rond punt - verbinding als het vierkant draait
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
35

GIRAF
TAAL
2 RUSTIG VERGADEREN
Hieronder vind je onze vertalingen. Uiteraard zijn dat niet de enige juiste oplossingen.
Vergelijk ze gerust met jouw antwoorden.
Ik word onrustig als ik je een aantal keer op je uurwerk zie kijken. Ik heb de indruk dat
je weinig tijd hebt voor dit gesprek. Klopt dat? Ik wil graag jouw volledige aandacht
omdat ik grondig over dit punt wil overleggen. Kun je aangeven hoeveel tijd je nu
nog voor ons over hebt? Zo kunnen we samen beslissen of dit agendapunt nu wordt
besproken of beter naar een ander moment kan worden verplaatst.’
• Wat maakt volgens jou dat dit giraftaal is?
• Omcirkel de cruciale woorden.
• Hoe zou je dit in jakhalstaal zeggen?
JAKHALS
TAAL
1 BROOD MEENEMEN
‘Nu ben je alweer vergeten om brood mee te brengen! Je luistert ook nooit naar wat ik je
vraag. Nu moet ik alweer zelf door de regen naar de bakker. Verdomme, je maakt me gek.
Haast je maar naar de bakker en zorg er voor dat je terug bent voor ik de tafel gedekt heb.’
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Wat maakt dat dit volgens jou jakhalstaal is?
De spreker geeft de ander de schuld voor zijn gevoelens en behoeftes. Hij maakt verwijten
en eist.
• De cruciale woorden zijn hierboven op deze manier aangegeven.
• Hoe zou je het bovenstaande in giraftaal zeggen?
‘Ben je vergeten brood mee te brengen? Sorry, maar ik vind het echt vervelend. Hoe komt
het dat je het vergeten bent? Ik voel me gefrustreerd omdat het vaker gebeurt dat je iets
vergeet en omdat ik graag wil kunnen rekenen op de afspraken die we gemaakt hebben.
Hoe kunnen we ervoor zorgen dat je de dingen die ik je vraag niet vergeet? Als ik niet kan
eten wanneer ik honger heb, maakt het mij nogal ‘hangry’, begrijp je? Zie je het zitten om nu
snel naar de bakker te gaan? Ik zal intussen de tafel dekken. Ok?’
JAKHALS
TAAL
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 REORGANISATIE
‘Kom je nu alweer terug op de reorganisatie van jouw afdeling? We hebben dat punt
al twintig keer besproken! We zijn dankzij jou weer serieus veel tijd aan het verspillen.
Jij komt altijd alleen maar met kritiek aanhollen en dan verwacht je ook nog eens dat
wij jouw miserie oplossen, want zelf met een oplossing komen is blijkbaar niet aan jou
besteed. Hou daar toch eens mee op!’
• Wat maakt volgens jou dat dit jakhalstaal is?
• Omcirkel de cruciale woorden.
• Hoe zou je dit in giraftaal zeggen?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Er leven twee dieren in mij:
een jakhals en een giraf.
Welke van de twee zal overwinnen?
Diegene die je
het meest voedt.
GIRAF
TAAL
2 RUSTIG VERGADEREN
‘Ik word onrustig als ik je een aantal keer op je uurwerk zie kijken. Ik heb de indruk dat je
weinig tijd hebt voor dit gesprek. Klopt dat? Ik wil graag jouw volledige aandacht omdat ik
grondig over dit punt wil overleggen. Kun je aangeven hoeveel tijd je nu nog voor ons over
hebt? Zo kunnen we samen beslissen of dit agendapunt nu wordt besproken of beter
naar een ander moment kan worden verplaatst.’
• Wat maakt dat dit volgens jou giraftaal is?
De spreker blijft rustig en constructief door aan te geven wat hij nodig heeft om verder te
kunnen en door een heel concreet verzoek te doen.
• De cruciale woorden zijn hierboven op deze manier aangeduid.
• Hoe zou je het bovenstaande in jakhalstaal zeggen?
‘Weet je na tien keer kijken op je uurwerk nog altijd niet hoe laat het is? Besef je niet dat dit
heel storend is? We kunnen er beter mee ophouden als je er niet met je gedachten bij bent.
Kom dan achteraf niet klagen dat je weer van niets weet.’
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
37

JAKHALS
TAAL
3 REORGANISATIE
4
Kom je nu alweer terug op de reorganisatie van jouw afdeling? We hebben dat punt al
twintig keer besproken! We zijn dankzij jou weer serieus veel tijd aan het verspillen. Jij komt
altijd alleen maar met kritiek aanhollen en dan verwacht je ook nog eens dat wij jouw miserie
oplossen, want zelf met een oplossing komen is blijkbaar niet aan jou besteed. Hou daar
Hoe krijg je
toch eens mee op!’
• Wat maakt dat dit volgens jou jakhalstaal is?
met iemand
De spreker veralgemeent, maakt een verwijt en eist. Hij uit niet wat hij voelt en welke
onvervulde behoeftes hij heeft.
• De cruciale woorden zijn hierboven op deze manier aangeduid.
• Hoe zou je het bovenstaande in giraftaal zeggen?
verbinding?
‘Ik hoor dat je die reorganisatie van jouw afdeling nog steeds niet hebt verteerd. Ik geloof
oprecht dat dit lastig voor je moet zijn. Tegelijk word ik moedeloos als ik telkens opnieuw
hoor wat er allemaal fout loopt zonder dat je met een oplossing komt. Ik wil gerust tijd
maken om dit te bespreken als je bereid bent om het constructief aan te pakken en zelf
ook met voorstellen komt. Hoe klinkt dat voor jou?’
38 Rond punt - verbinding als het vierkant draait

ZONDER VERBINDING KAN JE NIET SURFEN
OP HET INTERNET. LOGISCH TOCH?
ALS DAT ZO LOGISCH IS,
WAAROM VERGETEN WE DAN VAAK
OM EERST VERBINDING TE MAKEN WANNEER WE
MET DE ANDER WILLEN COMMUNICEREN?
ZEKER ALS ER SPANNING IS OF WANNEER JE
MET IEMAND EEN CONFLICT HEBT, MOET JE SOMS wat
harder ZOEKEN ALVORENS JE HET WACHTWOORD
VAN JE GESPREKSPARTNER HEBT GEVONDEN
OM VERBINDING TE KUNNEN MAKEN.
Frederik Imbo
4 Hoe krijg je
met iemand
verbinding?
Verlangen we niet allemaal naar verbinding? Het gevoel dat
je je gezien, gehoord en gewaardeerd voelt, dat je op dezelfde
golflengte zit met de ander. Het ontstaat als je er alles aan
doet om zelf begrepen te worden en ook bereid bent om de
ander te begrijpen.
Maar wat als de ander geen verbinding wil met jou? Wat doe je als de ander in zijn ego
zit en jou op afstand wil houden of wil straffen? Het lastige aan de zaak is dat je geen
controle hebt over hoe de ander zich opstelt. Je hebt enkel controle over hoe je je zelf
tegenover die persoon gedraagt. Door er telkens weer bewust voor te kiezen hoe je
met de ander communiceert, heb je natuurlijk weer wél impact op de ander. Want de
kwaliteit van jouw actie heeft zeker invloed op de reactie van de ander.
Oefening 4
Hoe krijg je met iemand verbinding?
Stel jezelf dus de vraag: hoe kan jij door jouw manier van communiceren met de ander
verbinding tot stand brengen wanneer er spanning in de lucht hangt? Wat doe
je tijdens een conflict wél en wat beter niet om verbinding met iemand te krijgen?
Noteer hieronder zoveel mogelijk ideeën.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
41

Het drieletterwoord in communicatie
Kijk eens goed naar het woord ‘communicatie’. Welk drieletterwoord vind je erin verborgen? Juist, UNI.
Het gaat inderdaad om een UNI!
En voor één keer is de jakhals het daar helemaal mee eens: ‘U… NI(et)!’
Terwijl de giraf net door heeft dat het wél over U gaat. Want als je kijkt naar de volgorde van de
letters in het woord UNI, dan zie je eerst U en daarna pas Ik: er staat duidelijk geschreven U eN Ik.
Dat betekent dat als Ik met U verbinding wil krijgen, Ik eerst zal moeten met U rekening houden.
U eN Ik: Om succesvol en harmonieus te communiceren met U pas Ik mij eerst aan aan U.
U eN Ik: Ik hou rekening met wie U bent, met wat er in U leeft en met wat U denkt of voelt.
De ‘U’ staat voor ‘openstaan voor de ander’. De ‘I’ voor ‘zonder jezelf te vergeten’. Of anders gezegd:
tracht eerst de ander te begrijpen en tracht pas daarna begrepen te worden.
TRACHT EERST DE ANDER TE BEGRIJPEN
+ IN BOE BE
Voor je met iemand in gesprek gaat, is het nuttig om bij jezelf te checken vanuit welke intentie je
dat wil doen. Want als je boos of verdrietig bent, dan zou het wel eens kunnen dat je de ander op
een of andere manier wil pijn doen of straffen door hem eens ‘goed aan te pakken’ of hem eens
‘flink de waarheid te vertellen’. Als je vanuit die intentie het gesprek begint, dan vrees ik dat de
spanning eerder zal toenemen. De intentie van waaruit je handelt is cruciaal.
Een goede manier om je bewust te worden over je intentie is jezelf de volgende vragen te stellen:
‘Vertrek ik vanuit gelijkwaardigheid?’ en 'Ben ik bereid om de ander echt trachten te begrijpen?’
Als het antwoord ‘ja’ is, dan zit je goed. Als het antwoord echter ‘nee’ is, kan je best even wachten tot
jouw hevigste emoties wat getemperd zijn vooraleer je het gesprek aansnijdt.
Veiligheid
THE AR RE
+ IN BOE BE
+ P BV AR
+ M DN & WE
+ S R E
Maak
tijd
Laat
uitspreken
Stel
vragen
Maak
oogcontact
Geef
empathie
EAAEPTON
+ T WTEO
+ M KN SL
+ VT/ IE
+ F RK J
Wees H voor de feiten
Wees ZT voor de mens
Gebruik
IK-boodschappen
Hou het kort
Ieder mens is biologisch voorgeprogrammeerd
om zowel het verlangen te voelen om
zich met een ander te verbinden als de angst
voor afwijzing te ervaren. Welke van deze twee
richtingen we uit gaan, wordt bepaald door de
mate waarin we ons al dan niet veilig voelen.
Veiligheid is de essentiële voorwaarde en tegelijk
het omslagpunt om ofwel het contact
met anderen aan te gaan of om ons terug te
trekken. Dat wordt bepaald door ons autonome
zenuwstelstel. Automatisch, constant en
onbewust scant het onze omgeving op waarschuwings-
en verwelkomingssignalen en
schat razendsnel in of iemands blik, lichaamshouding
en manier van spreken veilig is of
niet.
Dus als je een oprechte intentie hebt om met
iemand verbindend te communiceren, toon
dan dat het veilig is om met jou een verbinding
aan te gaan. Zorg er voor dat je blik, gezichtsuitdrukkingen,
lichaamshouding en gebaren
vriendelijkheid en openheid uitstralen.
Een onbeweeglijk gezicht wordt ervaren als
een teken van gevaar, terwijl een bewegelijk
gezicht wordt ervaren als levend en informatief.
Het draaien en kantelen van het hoofd
geeft beschikbaarheid en interesse aan. De
oogkringspier rondom de ogen opent en sluit
het ooglid en creëert de rimpels rondom de
ogen die emoties uitdrukken. Wees oprecht.
Als je faket en bijvoorbeeld op een niet oprechte
manier naar de ander lacht, voelt de ander
dat intuïtief. Het gevolg is dat hij zich – vaak
onbewust – zal afsluiten en afstand nemen.
Diezelfde oprechtheid weerklinkt ook in je
stem. Let er dan ook voor dat je zacht en uitnodigend
klinkt.
42 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
43

Hoe de ander onze boodschap begrijpt
wordt slechts 7% bepaald door onze woorden
38% komt door de toon waarop we spreken
en 55% wordt bepaald door onze lichaamstaal
Albert Mehrabian
+ P BV AR
SERVICE 4G
8:20 PM
Message
Het model van verbindende communicatie is een methode die bestaat uit vier stappen. Je zegt wat
je waarneemt, wat je daarbij voelt, welke behoefte je hebt en doet de ander een verzoek. En toch
gaat het niet om het juist volgen van die stappen. Ook al spreek je volgens het boekje, als jouw
intentie niet verbindend is, zal de ander eerder afstand ervaren dan toenadering. Veel belangrijker
dan de woorden die je kiest, is hoe ze klinken. Verbindende communicatie is geen trucje dat je kan
gebruiken om je zin te krijgen. Let erop dat zowel je intentie als intonatie verbindend zijn.
‘Je bent constant bezig op je smartphone terwijl ik een verhaal aan het vertellen ben.
Interesseert het jou niet?’
Verwijtende toon met de intentie om de ander pijn te doen.
Verbindende toon met de intentie om de ander te begrijpen en te willen begrepen worden.
Hey, waar ben je?
Echt waar?
Meen je dat?
Weet je nog die juwelier
waar je die prachtige ring zag die
je zo graag wilde?
Eikel!
Ik zit in het café ernaast.
Wat is het verschil?
Bij de eerste, verwijtende versie geloof je dat de ander verantwoordelijk is voor wat je voelt en
daarvoor gestraft moet worden.
Bij de tweede, verbindende versie denk je: ‘Ik doe mijn best om de ander te begrijpen. Misschien
heeft hij op dit moment meer interesse in wat zijn smartphone hem aanreikt dan wat ik hem vertel.
Wellicht is hij zich niet bewust dat mij dat frustreert. Hoe kan ik er voor zorgen dat hij begrijpt dat
ik zijn volle aandacht nodig heb?’
Moet je altijd verbinding willen met de ander?
Natuurlijk niet! In sommige gevallen heb je daar zelfs helemaal geen zin in. Integendeel. Op dat
moment heb je blijkbaar een andere behoefte die belangrijker is. En dat is prima.
Als iemand aan de kassa voordringt en je hebt een zware dag gehad, wil je misschien gewoon
dat de ander net als iedereen zijn beurt afwacht en wil je hem dat ook laten merken.
Dan primeert gemak boven verbinding.
Als er gevaar is of er dreigt iets operationeel ernstig mis te lopen, dan kunnen jouw behoeftes
aan efficiëntie en veiligheid voorgaan op het verlangen aan verbinding.
Als iemand een giftige opmerking maakt die jou van slag brengt, dan wil je misschien liever
even alleen zijn om je wonden te likken. Dan is rust en veiligheid voor jou belangrijker dan
verbinding.
Het staat je volledig vrij om in elke situatie te reageren zoals je zelf verkiest. Alleen, besef dat je
achteraf ook de consequenties zal moeten dragen voor jouw gedrag. Actie-reactie, weet je nog?
‘We mogen toch eens lachen hè?’ Absoluut! Alleen… Onder het mom van humor zijn we niet altijd
even respectvol. Vaak zit er onder een goedbedoeld grapje wel wat venijn of frustratie verdoken:
‘Al lachend zegt de zot de waarheid.’
Bovendien is humor niet universeel. Wat de ene grappig vindt, ervaart de ander als een gebrek aan
respect.
Op andere momenten reageren we onrespectvol omdat we het heel erg oneens zijn met de ander.
We ervaren zijn gedrag of mening dan als een regelrechte bedreiging die met alle middelen moet
bestreden worden. Op zo’n moment reageren we impulsief en straffen we de ander met kwetsende
woorden: ‘Hoe dwaas van jou. Ben jij achterlijk of wat?’
Waarom flappen we er eigenlijk soms respectloze zaken uit?
Onze primaire, emotionele reacties op aangename en onaangename situaties worden gestuurd
door onze amygdala, ook wel ons oerbrein of ons reptielbrein genoemd. Onze amygdala, dat de
grootte van een avocadopit heeft, bevindt zich middenin ons hoofd. Het is een onderdeel van
het limbisch systeem van onze hersenen en is verantwoordelijk voor het ervaren, verwerken en
aansturen van onze emoties op basis van wat we waarnemen. De amygdala wil ons beschermen
tegen bedreigingen en reageert hierdoor ook razendsnel. Zo hebben we drie oer-reacties: vechten,
vluchten en bevriezen. Als we instinctief kiezen om te vechten of te vluchten, dan reageren we ons
af op de ander door iets gemeens te zeggen. We vechten met woorden en gebruiken onze tong
als scherp mes.
Wanneer de amygdala aan het stuurwiel van ons bewustzijn is, zijn we letterlijk niet in staat om
rustig en redelijk na te denken. Het is dus een goed idee om een time out te nemen die ook niet
lang hoeft te duren. Wacht minstens tien seconden tot de impulsen van de amygdala zijn verschoven
naar je prefrontale cortex, vooraan in je hersenen. Daar ben je wel in staat om gecontroleerd
en bewust te denken.
44 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
45

TIP
Voor je iets eruit flapt, tel eerst tot tien
of draai je tong drie keer rond. Zo vermijd
je scherpe woorden. Hoe intenser
je emotie, hoe meer keer je je tong moet
ronddraaien. Als je respect toont voor de
ander, stijgt de kans dat de ander op zijn
beurt ook meer respect toont voor jou.
En wat als de ander geen respect voor je heeft?
Weet je wat de hoogste vorm van respect is? Respecteren dat de ander geen respect heeft. Dat
wil niet zeggen dat je het gedrag van de ander moet goedkeuren en over je heen moet laten lopen.
Wél dat je het gedrag van de ander aanvaardt en vervolgens niet zelf even respectloos in de
tegenaanval gaat. Wat de ander doet, zegt iets over de ander. Hoe jij daarop reageert, vertelt iets
over jou.
Je kunt beter een nachtje slapen over wat je de ander wil zeggen,
dan wakker te liggen over wat je gezegd hebt.
‘Maar wat ik zeg is toch niet zo erg!’
Vaak ga je er van uit dat wat je zegt ok is, omdat je - vaak onterecht - gelooft dat je er zelf geen
probleem mee zouden hebben als iemand die woorden tegen jou zou uitspreken. ‘Ik bedoelde dat
niet slecht hoor!’ Maar het gaat niet om wat jij bedoelt. Het gaat om hoe de ander jouw woorden
ervaart. Leer dus aan te voelen waar de ander gevoelig voor is. Voorkomen is beter dan genezen.
Stoppen met roken
Stel dat een roker al een paar keer heeft
geprobeerd om te stoppen met roken.
Als je hem dan smalend toewerpt: ‘Je
hebt duidelijk ook niet veel discipline!’,
dan raak je hem op zijn gevoelige plek.
Alles op orde
Als je tegen een ordelijk iemand - die
voor één keer iets kwijt is - op een
cynische manier zegt: ‘Vreemd, ik
dacht dat jij altijd alles op orde had!’,
dan kan je toch wel begrijpen dat de
ander dat niet echt prettig vindt.
+ M DN & WE
Waarom oordelen we zo makkelijk over de ander? Ons brein wil steeds graag een verklaring vinden
voor wat ons wordt aangedaan. Door te oordelen, kunnen we een etiket op de ander kleven en
hem als zondebok bestempelen. Dat lucht op. Oordelen is de ander met de vinger wijzen en hem
reduceren tot één eigenschap.
Je bent een egoïst,
een luilak,
een profiteur!
Wat je doet
is dom, onnozel,
belachelijk!!!
Je denkt
alleen maar
aan jezelf!
WAT EEN
arrogantIE.
Ik kan
niet op je
rekenen!
AJED EKE,
Z EZ KP.
DW W HN T K.
Als we oordelen
zien we slechts een klein deel van de ander
en menen we dat hij niet meer is dan dat
Thomas d’Ansembourg
46 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
47

Oordelen geeft je het gevoel dat je terug controle over de situatie hebt en brengt rust. Voor jou
tenminste. Want wie het oordeel naar zijn hoofd geslingerd krijgt, voelt zich meestal miskend, aangevallen
of vernederd. Bijgevolg schiet de ander in zijn amygdala en slaat terug, klapt dicht of
vlucht weg.
Door over de ander te oordelen, maak je hem kleiner om zo jezelf beter te voelen. Maar je wordt
niet wijzer door te roepen dat de ander dom of achterlijk is. Trouwens, ben je zeker dat je het er zo
veel beter van afgebracht zou hebben, mocht je in de ander zijn schoenen hebben gestaan?
Hoeveel weet je eigenlijk over de ander zijn situatie?
Als je eerlijk met jezelf bent, moet je toegeven dat je niet weet hoe de situatie
voor de ander precies is. Je velt een oordeel over de ander op basis van zeer
beperkte gegevens. Want ken je de ander zijn voorgeschiedenis eigenlijk?
Weet je wat die de laatste 24 uur heeft meegemaakt? Waarom doet de ander
wat die doet?
+ S R E
Weet je nog? ‘Tracht de ander eerst te begrijpen voor je wil begrepen worden.’ Je hoeft het niet
per se met de ander eens te zijn, maar geef hen wel de kans om zich te uiten en doe je best om te
begrijpen wat er in de ander omgaat. Leef je in en tracht de ander daar te ontmoeten waar die op
dat moment is. Tracht te ontdekken wat de ander voelt en wees nieuwsgierig waar de ander naar
verlangt. Sluit aan op de ander zijn ervaring. Zoals een stekker in een stopcontact.
Een gesprek voeren zonder te luisteren
is zoals een stroomkabel doorknippen
en hopen dat het licht zal branden
Stel, je gaat op restaurant en hebt grote honger. Je hebt al een paar pogingen
ondernomen om de enige serveerster te roepen. Telkens negeerde ze je
en toen je aandrong snauwde ze: ‘Je ziet toch hoe druk het is!’ Als de serveerster
eindelijk bij je aan tafel komt, zucht ze terwijl ze geen oogcontact maakt
en zegt kortaf: ‘Ja? Wat wil je?’
Op dat moment heb je misschien zin om geërgerd te reageren en wil je haar
straffen voor haar onbeleefdheid. Wat zou daarvan het gevolg zijn? Wellicht
schiet de serveerster dan in een kramp of begint ze zich te verdedigen.
Maar stel dat je net omgekeerd zou reageren en heel vriendelijk en empathisch zou zeggen: ‘Amai,
je staat er helemaal alleen voor. Dat moet niet makkelijk voor je zijn. Moet je nog lang werken?’
1
Maak tijd
Je kan heel erg aanwezig zijn door gewoon stil te zijn. Zorg
dat de ander zijn verhaal kan doen, laat hem onbevangen zijn
standpunt en gevoel uiten. Iedereen vraagt tussen de lijnen
maar één ding; ‘Neem wat ik je zeg ernstig’. Door tijd vrij te maken
voor de ander, laat je zien dat wat die te vertellen heeft
belangrijk is. En als je oprecht wil luisteren, luister dan niet enkel
met je oren, maar ook met je verstand en je hart. Lees de
dialoog tussen vader en zoon op p. 50.
Wat zou er dan gebeuren? Wellicht ontspant de serveerster en waardeert ze jouw begripvolle toon.
Als je liefdevol reageert i.p.v. vijandig, vergroot je de kans op verbinding. Vooral als je bereid bent
om eerst naar de ander te luisteren.
Hatelijk gedrag is zelden
alleen maar wat het lijkt
wie ons pijn doet
voelt zich zelf gekwetst
de juiste reactie daarop
is dan ook nooit cynisme of agressie
maar – op die schaarse momenten dat
we het kunnen opbrengen –
alleen maar liefde
Alain de Botton
Je zou per dag minstens 15 minuten
moeten luisteren naar iemand die je graag ziet
tenzij je het het heel druk hebt
dan minstens een half uur
2
Maak oogcontact
Met haar onderzoek heeft de Amerikaanse lichaamstaalexpert,
Patti Wood, aangetoond dat een stevige handdruk met
oogcontact evenveel vertrouwen creëert als een goed gesprek
van een paar uur.
OogCONTACT is teken van oprechte waardering voor de ander
en zorgt voor vertrouwen en verbinding. Het toont dat de ander
jouw volledige aandacht heeft.
48 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
49

Zoon
Vader
Zoon
Vader
Zoon
Vader
Zoon
Vader
Hoeveel verdien je per uur?
Een gescheiden vader heeft om de veertien dagen het hoederecht over zijn
zoon. Hij is consultant en zit ’s avonds geconcentreerd achter zijn laptop terwijl
zijn zoontje van acht jaar zich aan het vervelen is.
Papa, mag ik jou iets vragen?
Ik ben aan het werk. Zie je dat niet? Wat wil je weten?
Papa, hoeveel verdien je per uur?
Hoezo? Waarom wil je dat weten?
Gewoon. Ik wil dat graag weten. Hoeveel geld verdien je per uur?
Dat zijn jouw zaken niet maar als je het echt wil weten, ik verdien 50 euro per uur.
- Na een lange stilte - Papa, mag ik 20 euro?
Wat is dat nu weer voor vraag? Jongens toch. Als je alleen maar wil weten hoeveel ik
verdien om mij geld te ontfutselen om er stomme prullen mee te kopen, dan ga je maar
beter naar je kamer. Ik werk me uit de naad en wat krijg ik als dank? Dit kinderachtige
gedrag van jou! Ga naar je kamer! Trouwens, je moest al lang in bed liggen.
De jongen vertrekt stilletjes naar zijn kamer en sluit de deur. Intussen zit de vader
beneden zijn hoofd te schudden. Hoe haalt hij het in zijn hoofd om geld te vragen! Waar
leert hij dit toch allemaal?
Nochtans, haast dagelijks maak je het volgende mee: je bent iets belangrijks aan het vertellen en
diegene die naar je luistert neemt ineens zijn smartphone. Wat voel je dan? Dan is het vertrouwen
toch in één oogwenk weg omdat je voelt dat de ander er niet meer exclusief voor jou is.
Oogcontact maken is niet aanstaren
Uiteraard moet je de ander ook weer niet constant doordringend zitten aanstaren. Dat geeft de
ander een ongemakkelijk gevoel. Als je moeite hebt de juiste hoeveelheid oogcontact te maken,
spiegel dan het oogcontact van diegene die tegen je spreekt. Kijkt die jou aan, dan wil dat zeggen
dat die graag ook gezien wil worden. Letterlijk. Als de spreker het oogcontact een tijdje verbreekt,
doe dan als luisteraar hetzelfde. Op die manier geef je de spreker wat ruimte. Blijf alert en kijk de
ander opnieuw aan als die met jou oogcontact zoekt. Combineer oogcontact af en toe met een
hoofdknikje of zeg ‘hm, hm’.
Spiegel voorts ook de mimiek van de ander om aan te geven dat je meeleeft wat de ander voelt
of denkt. Is de ander enthousiast en spert hij zijn ogen open, trek dan ook jouw ogen open. Fronst
de spreker, dan kun je hetzelfde doen om aan te geven dat je mee in zijn verhaal zit. Doe dit zo
natuurlijk mogelijk. Het creëert verbinding.
De één zoekt een verloskundige voor zijn gedachten, de andere zoekt
iemand die hij kan helpen. Zo ontstaat een goed gesprek.
Friedrich Nietzsche
Tien minuten later is de vader gelukkig wat gekalmeerd. Ineens denkt hij: mijn zoon
vraagt bijna nooit om geld. Misschien wilde hij wel iets kopen voor school of iets waar hij
erg naar verlangt. De man loopt de trap op naar de kamer, klopt en vraagt: ‘Slaap je al?’
3
Stel vragen
Zoon
Vader
Vader
Zoon
Nee. Ik kan niet slapen.
Sorry jongen. Misschien was ik wat te hard daarnet. Het was een zware dag op het werk
en ik heb me een beetje op jou afgereageerd. Sorry. Hier heb je de 20 euro waar je om
gevraagd hebt.
De jongen gaat meteen rechtop zitten in zijn bed, met een grote glimlach. ‘O dank je wel,
papa!’ Van onder zijn kussen graait hij een aantal biljetten en wat muntstukken onderuit.
Wanneer de vader ziet dat zijn zoon snel zijn geld telt
en bij elkaar raapt, voelt hij zich bekocht en vliegt uit
tegen zijn zoon.
Waarom vraag je mij 20 euro, als je al zoveel geld hebt?
Omdat ik niet genoeg had, papa, maar nu wel! Ik heb
nu 50 euro. Wil je morgen één uur met mij spelen?
Stel bij voorkeur ‘open vragen’
Sommigen stoppen na de derde letter in het woord ‘LUIsteren’:
ze zijn inderdaad LUI en laten de spreker al het werk doen.
Een actieve luisteraar stelt vragen. Op die manier hou je het
gesprek op gang en toon je interesse. Al mag het ook geen
kruisverhoor worden.
Als je wil te weten komen wat de ander denkt, voelt en nodig heeft, stel dan vooral open vragen.
Open vragen zijn vragen die je niet met enkel ‘ja’ of ‘nee’ kan beantwoorden. Het doel van je vraag
is immers om de ander meer te laten vertellen over wat er in hem leeft. Hieronder vind je een hulpmiddel
om makkelijk te onthouden hoe je ‘open vragen’ stelt.
Wie bij de scouts is geweest, kent ongetwijfeld een ‘HUDO’. Dit letterwoord staat voor ‘Hou Uw
Darmen Open’ en is eigenlijk een primitief toilet.
Hoe ziet een ‘HUDO’ er uit? Twee palen worden in de grond geslagen, en daar wordt een dwarsbalk
aan vastgesjord. Op die dwarsbalk zitten de scoutsjongens of -meisjes hun gevoeg te doen.
50 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
51

Welke letters vind je terug
in onderstaande tekening?
4
Laat uitspreken
Er is niets zo
irritant als iemand
die de hele tijd…
... jouw zinnen
afmaakt.
Dat haat ik ook!
Hoe goed bedoeld het ook is,
de spreker niet laten uitspreken
zorgt voor onrust en doet de verbinding
afnemen. Door iemand te
onderbreken zeg je eigenlijk: ‘Wat
ik te zeggen heb, is interessanter.’
Laat de ander vertellen op hun
tempo. De ander heeft soms tijd
nodig om de juiste woorden te
vinden. Gun hem die tijd en laat
de ander uitspreken.
Ja… Omdat
hij al weet…
... wat het einde van
je zin zal zijn. Inderdaad.
Super vervelend!
De H van • Hoe ‘Hoe komt het dat?’
De W van • Wat ‘Wat is er gebeurd?’
• Waar ‘Waar heb je het meest last van?’
• Waarom ‘Waarom is dit voor jou zo belangrijk?’
• Welke ‘Welke oplossing zou je graag willen?’
• Waarvoor ‘Waarvoor kom je op?’
• Waarmee ‘Waarmee wil je graag geholpen worden?’
• Waardoor ‘Waardoor zou je meer begrepen worden?’
• Waarover ‘Waarover ben je zo bezorgd?’
Gras groeit niet sneller door er aan te trekken
5
Geef empathie
Met ‘empathie geven’ wordt bedoeld dat je je zoveel mogelijk
inleeft in de situatie van de ander maar zonder iets te willen
oplossen. Wat doe je dan wel? Je koppelt in je eigen woorden
terug wat je denkt dat de ander voelt en nodig heeft. Vervolgens
check je bij de ander of dat klopt. Bijvoorbeeld:
Gesloten vragen zijn geschikt om een bevestiging of een ontkenning van de ander
te krijgen. Je kan bijvoorbeeld kort samenvatten wat de ander zei, gevolgd
door de gesloten vraag: ‘Klopt dat?’
• ‘Begin je je moed te verliezen als je er steeds nieuwe taken bij krijgt? Je zou echt graag ondersteuning
krijgen hè?’
• ‘Voel je je eenzaam? Dat kan in me inbeelden. Het moet nogal confronterend zijn om na al die
jaren plots weer single te zijn. Mis je de warmte en de nabijheid van iemand die je graag ziet?’
Verder in dit werkboek op p. 107 wordt er een volledig hoofdstuk aan empathie gewijd.
Niemand heeft ooit voor iemand een fakkel gehouden
zonder zelf verlicht te worden
52 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
53

... EN DAN PAS BEGREPEN TE WORDEN
+ T WTEO
Waarom stuur je iemand een kaartje of een sms’je om iemand een gelukkige verjaardag te wensen?
Om een reactie terug te krijgen? Of gewoon omdat je zin hebt om het te doen, zonder er per
se iets voor terug te verwachten? Of zoals Neale Donald Walsch het treffend verwoordt:
Als we iets voor een ander doen
moeten we het doen voor de respons die het in ons opwekt,
niet voor de respons die we hopen in de ander op te wekken.
En de respons in ons moet een echte ervaring zijn
van wie we willen zijn.
Anders moeten we het niet doen.
Neale Donald Walsch
Ottolenghi
Toen vrienden enkele maanden geleden bij jullie thuis kwamen eten, heb je uren achter de
kookpotten gestaan om hen een culinaire avond te bezorgen. Nu je bij hen wordt uitgenodigd,
verwacht je minstens dat ze even veel moeite doen door bijvoorbeeld een recept van Ottolenghi
klaar te maken. Wat blijkt? Het worden kant-en-klaar geleverde pizza’s. Teleurstelling troef.
Hetzelfde gevoel speelt bij een conflict. Als je op verontschuldigingen van de ander zit te wachten
of verwacht dat hij je empathie of erkenning voor iets geeft, dan maak je het voor jezelf wel heel
erg moeilijk. Het is onmogelijk voor de ander om jouw gedachten te lezen. Nochtans denk je vaak:
‘Dat zou hij toch moeten weten, dat is toch normaal.’ Merk je hoe afhankelijk van het gedrag van de
ander je dan bent om je goed te voelen? Bevrijd jezelf door je verwachtingen los te laten.
De reden waarom zoveel mensen ontevreden in het leven staan, is omdat ze verwachtingen hebben
van anderen die ze niet kunnen loslaten.
Hij denkt zeker dat ik kan toveren?
Ik had toch wel op wat meer begrip gerekend.
"WAT HEB IK ER AAN?",
Ze maakt een fout
en ze biedt niet eens haar
verontschuldigingen aan!
Mijn baas vroeg niet eens
hoe mijn gesprek
met de klant is verlopen.
Misschien denk je nu: ‘Hoezo, je verwachtingen loslaten? Als het iemands taak is om iets voor jou
te doen, dan mag je toch verwachten dat die dat voor je doet?’’ Absoluut. Tenminste als jullie daar
een duidelijke afspraak over gemaakt hebben. We hebben het hier alleen over het loslaten van
verwachtingen die niet uitgesproken zijn en waar geen afspraak over bestaat.
Laat je verwachtingen los of spreek ze uit en maak indien mogelijk een afspraak.
Bijvoorbeeld:
Verwachtingen hebben is gevaarlijk. Waarom? Als ze ze niet worden ingelost, kun je alleen ontgoocheld
en gefrustreerd raken. Als je er daarentegen in slaagt om jouw verwachtingen aan de kant te
schuiven, dan is alles wat je krijgt mooi meegenomen.
• ‘Ik heb een drukke dag vol vergaderingen gehad en zou het fijn vinden als jij deze avond zou
willen koken. Ik zou graag wat willen rusten. Zie je dat zitten?’
• ‘Ik voel me gedemotiveerd als je enkel zaken opsomt waar je niet tevreden over bent. Wil je ook
vertellen wat je wél waardeert?’
54 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
55

Oefening 5
Wat verwacht jij zoal van mensen? Welke verwachtingen bezorgen je frustratie als anderen er niet
aan voldoen?
Botsend
Bootje
• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wat wil je nu met deze verwachtingen doen? Ze loslaten? Of ze uitspreken en indien mogelijk een
afspraak maken?
+ M KN SL
Beeld je in... dat je met je bootje rustig
in midden van een vijver aan het vao
ren bent en van de natuur geniet. Plots
schrik je op door een harde botsing van
een ander bootje tegen jouw achtero
kant. Het is begrijpelijk dat je dan geo
ïrriteerd en boos reageert. Waar haalt
iemand het lef vandaan om je zomaar
aan te vallen? Maar wat blijkt als je je
omdraait? Je merkt dat het andere boo
tje gewoon leeg is… Dan verdwijnt toch
meteen je boosheid? Het andere bootje
bleek gewoon van de kant losgekomen
te zijn en zomaar te zijn weg gedobberd.
Het voorval is nog wel vervelend, maar
er is domweg niemand meer om boos op
te zijn. Je duwt het andere bootje weg en
je vaart verder met je eigen bootje.
Stel, je partner slingert je ’s morgens in je gezicht: ‘Ik heb geen oog dicht gedaan door jou! De hele
nacht heb je liggen snurken als een varken. Het is jouw fout dat ik vandaag een wrak ben!’
Hoe reageer je daarop? De kans is groot dat je het persoonlijk neemt.
Als je je beledigd, boos,
geërgerd of gekwetst
voelt.
Als je gelooft dat de
ander je met opzet
wilde raken.
Hoe weet je dat je iets persoonlijk neemt?
Als je gelooft dat de ander
verantwoordelijk is voor wat je voelt. Het
is gewoon de ander hun schuld.
Als je voelt dat je
je wil verdedigen
of vergelding wil
zoeken.
Als je voelt dat de
waarheid kwetst.
Besef je dat zodra je iets persoonlijk neemt, de ander jou in zijn macht heeft? De ander kan er blijkbaar
in zijn eentje over beslissen hoe jij je voelt. Hoe kan je dit onprettige gevoel ombuigen? Hoe
herwin je je vrijheid?
Door te beseffen dat je geen slachtoffer bent van wat de ander je aandoet. Die doet je zelfs helemaal
niets AAN. Je hebt gewoon pech dat de ander zich op dat moment niet bewust is van jouw
behoeftes.
Het bevrijdende inzicht is dat de anderen vaak als een leeg bootje zijn. Er is niemand die je bewust
heeft willen ergeren of boos maken. De ander was gewoon zo bezig met zijn eigen leven en zijn
eigen problemen, dat hij zonder het zelf te beseffen tegen jouw bootje is gevaren. Met andere
woorden: zie het gedrag van de ander als een veruitwendiging van de problemen van die ander en
niet als een bewust vijandige aanval op je eigen leven en welzijn.
Wat de ander doet of zegt doet hij niet zo zeer TEGEN jou. De ander doet het gewoon VOOR zichzelf.
Op dat moment heeft de ander gewoon meer aandacht voor zijn behoeftes dan voor die van jou.
Als een kind zich boos op de grond gooit omdat het naar bed moet en roept ‘Ik haat je!’, neem je
dat dan persoonlijk? Nee. Natuurlijk niet. Omdat je met mededogen naar het kind kijkt en beseft
dat het niet uit slechtheid handelt maar uit onwetendheid. Jonge kinderen hebben een beperkte
woordenschat en oncontroleerbare emoties. Je ziet in dat het kind zo tegen je tekeer gaat omdat
het nog wat langer wil opblijven om te spelen. Je kijkt er met mildheid naartoe, glimlacht en blijft
kalm. Meestal toch .
Wat de ander doet of zegt, vertelt niets over jou maar alles over de gevoelens die hij heeft. De ander
is zo boos of gefrustreerd dat die deze emoties enkel kan ventileren door te oordelen, verwijten
te maken of je koudweg te negeren.
Stel jezelf de vraag: welke onvervulde behoefte heeft de ander nu? Wat komt de ander tekort waardoor
hij zich op deze manier gedraagt? Zie je dat de ander zijn heftige reactie niets met jou te maken heeft
maar met het onvermogen van de ander om te kunnen omgaan met zijn niet-vervulde behoefte?
In het voorbeeld dat we daarnet gaven verwijt de ander je alleen maar dat het jouw schuld is dat
ze vandaag een wrak is, simpelweg omdat ze geen oog heeft dichtgedaan en dus een intense behoefte
aan slaap heeft.
56 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
57

Smartphone tijdens je uitleg
ZA REAE DRE
VIENVE HT,
NN T EEOJ.
Marshall Rosenberg
Je bent een uitleg aan het geven en iemand zit op zijn smartphone te kijken. Dat wil niet zeggen
dat jouw uitleg niet interessant is. Hoogstens ervaart die jouw uitleg op dat moment als niet interessant.
Dat kan toch? Vind jij altijd elke uitleg even boeiend? Nee toch? Blijkbaar heeft die ander
nu gewoon even behoefte aan ‘afleiding’ en is hij op zoek naar iets dat hem meer boeit. Alleen is
hij er zich op dit moment niet genoeg van bewust dat jij aandacht en betrokkenheid van hem
verwacht.
De positieve intentie van de ander zien wil echter niet zeggen dat je het gedrag van de ander zomaar
moet goedkeuren. Zo moeten we de motieven van delinquenten trachten te begrijpen, maar
moeten we geen begrip hebben voor wat ze aanrichten.
Of neem het voorbeeld van homofobie. Twee jongens wandelen hand in hand over straat en horen
plots een kerel roepen ‘Vuile jeanetten, hoe durven jullie hier zo rond te lopen?’ Voor het koppel
helpt het erg om het gedrag van die kerel niet persoonlijk te nemen door te denken aan de behoeftes
van die man. Misschien reageert hij zo kwaad omdat hij nood heeft aan een duidelijk en
traditioneel heteroseksueel rollenpatroon. Het zou zomaar kunnen dat voorspelbaarheid hem rust
en harmonie brengt en het koppel dat in de weg staat door hand in hand te lopen. Wie weet verlangt
de boze persoon er zelf naar om te kunnen zijn wie hij eigenlijk is, maar mist hij de moed om
dat te durven. Het zou zomaar kunnen.
In elk geval, zodra je de positieve intentie van de ander kan zien, neem je het minder persoonlijk
en reageer je meer verbindend.
Voetbalscheidsrechter
Om te leren om zaken minder persoonlijk te nemen
ben ik voetbalscheidsrechter geworden. Ik heb geleerd
dat de verwensingen die ik naar mijn hoofd geslingerd
krijg van spelers, trainers en supporters eigenlijk niets
over mij zeggen, maar wel alles over hun behoefte om
gelijk te willen halen en te willen winnen.
Homoseksualiteit vindt
men terug in 450 verschillende
soorten leven op aarde.
Homofobie vindt men slechts
bij 1 soort. Wie is er dan
eigenlijk onnatuurlijk?
Ik heb in 2019 een TEDx talk gegeven over 'How not to take things personally?’. Intussen
werd het al vele miljoenen keer bekeken. Als je nieuwsgierig bent, bekijk hem
gerust op YouTube.
Geef jezelf empathie
De focus verleggen naar de onvervulde behoefte van de ander, helpt om wat de ander doet minder
persoonlijk te nemen. Maar dat wil niet zeggen dat jij je ineens super voelt. Vergeet ook niet om
even te rouwen en jezelf empathie te geven als je het moeilijk hebt met wat de ander doet.
Rouwen gaat om leren aanvaarden. Enerzijds aanvaarden dat je niet gekregen hebt waarop je had
gehoopt. En anderzijds aanvaarden dat je het moeilijk hebt om die realiteit zomaar te aanvaarden
en je net daarvoor verdriet, boosheid of zelfs haat voelt. Door stil te staan bij wat je voelt en waar
je behoefte aan heb, geef je jezelf empathie.
Dus als je je ellendig voelt, vlucht dan niet weg van je emoties. Integendeel. Sta jezelf toe om stil te
staan bij de onmacht die je voelt: ‘Damn. Dit is balen! Soms is het leven echt klote!’ Marco Borsato
zou je troostend toezingen ‘Even slikken en weer doorgaan. Even vallen en weer opstaan’.
Laat vooral de verwachting los dat de ander jouw verlangen moet invullen en herinner je dat jij
alleen daar zelf verantwoordelijk voor bent. Anders gedraag je je als een slachtoffer.
Hoe moeilijk we het soms ook mogen hebben met wat de ander doet, achter elk gedrag schuilt
steeds een positieve intentie. Zelfs mensen die handelen vanuit agressie en zelfzucht doen dat
vanuit een positieve behoefte. Vaak willen ze gewoon aandacht en gezien worden voor wie ze
zijn. Het probleem is vaak dat ze nooit geleerd hebben om hun behoeftes op een niet-agressieve
manier te uiten en rekening te houden met hoe anderen zich daarbij voelen.
Als je de juiste houding cultiveert, worden je vijanden je beste spirituele
leraren omdat hun aanwezigheid je de mogelijkheid geeft
om tolerantie, geduld en begrip te ontwikkelen
De Dalai Lama
58 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
59

Oefening 6
Luisteren met jakhalsoren of giraforen,
naar binnen of naar buiten?
2 Jakhalsoren
naar binnen
Oordelen
over jezelf
Je hoort in jezelf een stemmetje
dat de ander gelijk
geeft en veroordeelt jezelf.
Je bent stom en slecht, of
je verwijt jezelf dat je laks,
ongeduldig of lui bent.
Je voelt je beschaamd of
schuldig.
‘Eigenlijk heeft mijn leidinggevende helemaal
gelijk.’
‘Ik ben inderdaad wel héééél zorgvuldig,
soms op het maniakale af.’
‘Ik kan inderdaad erg moeilijk beslissen. Ik
haat dit stuk van mezelf.’
‘Ik doe mijn werk niet goed.’
‘Ik ben in alles traag.’
‘Hoeveel keer heb ik dit al niet gehoord in
mijn leven?’
‘Ik ben niet goed genoeg.’
‘Ik moet leren werken zoals mijn leidinggevende
het vraagt.’
Als iemand iets tegen ons zegt, dan kunnen we daar op verschillende manieren naar luisteren.
Bijvoorbeeld: stel, jouw leidinggevende zegt tegen je: ‘Je werkt veel te lang aan bepaalde
projecten. Je zou beter minder nadenken en meer doen.’
Hoe deze boodschap bij je binnen komt, hangt af van welke oren je opzet. Ofwel luister je met
jakhals- of giraforen. Bovendien kan je die oren op twee verschillende manieren op je hoofd
zetten.
· Met de opening naar voren, dus luisterend naar de ander.
· Of met de opening naar achteren, luisterend naar de interne dialoog in onszelf.
In totaal zijn er dus 4 manieren van luisteren.
3 Giraforen
naar binnen
Verbinden met mezelf:
uiten van jouw eigen gevoel
en behoefte
Je voelt wat de opmerking
van de ander met je doet.
Je gaat na welke gevoelige
snaar wordt geraakt en
tracht te achterhalen welke
behoeftes bij jezelf niet
vervuld zijn. Door jezelf
wat te troosten, geef je jezelf
empathie.
Gevoel: ‘Ik voel me gekleineerd en gedemotiveerd.’
Behoefte: ‘Ik wil erkenning voor wat ik
wél goed doe, in plaats van enkel te horen
wat er met mij verkeerd is.’
Gevoel: ‘Ik ben in de war en benieuwd.’
Behoefte: ‘Ik wil graag beter begrijpen
waarover dit gaat. Ik heb nood aan een
open babbel om te weten wat hij precies
van mij verwacht.’
4 MANIEREN OM EEN BOODSCHAP VAN DE ANDER TE HOREN
1 Jakhalsoren
naar buiten
Oordelen
over de ander
Je denkt dat de ander je
probeert te manipuleren of
onderuit te halen. Je hoort
verwijten en beschuldigingen.
Je slingert op jouw beurt
oordelen over de ander naar
zijn hoofd.
(jouw leidinggevende in dit
voorbeeld)
‘Jij zou beter zelf wat meer nadenken.’
‘Jij geeft enkel en alleen kritiek. Een goede
leidinggevende geeft ook positieve en aanmoedigende
feedback.’
‘Typisch dat uitgerekend jij dat zegt.’
‘Lastig voor je dat je geen vat op me hebt,
hè? Je kunt het gewoon niet verdragen dat
ik meer analytisch ben dan jij.’
‘Je bent gewoon jaloers op mijn manier van
werken.’
4 Giraforen
naar buiten
Verbinden met de ander:
benoemen en checken
van het gevoel en de behoefte
van de ander
Je tracht de ander te begrijpen.
Je vertaalt de verwijten
en oordelen van de
ander naar wat hij voelt en
nodig heeft en geeft hem
empathie.
(jouw leidinggevende in dit voorbeeld).
Gevoel: ‘Voel je je ongeduldig en wantrouwig?’
Behoefte: ‘Wil je dat de boel vooruitgaat
en dat er resultaat geboekt wordt?’
Gevoel: ‘Ben je geïrriteerd en word je nerveus
als alles bij mij zo lang duurt?’
Behoefte: ‘Wil je graag dat ik je ongeduld
begrijp en verwacht je dat ik efficiënter
werk?’
Het bijzondere is dat je je bewust kunt worden van met welke oren je aan het luisteren bent.
Om jezelf vervolgens bij te sturen en te kiezen voor een andere manier van luisteren. In de
volgende oefening kan je hiermee wat experimenteren.
60 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
61

Aan de slag!
Stap 1
Stap 4
3 1
2
Schrijf hieronder iets wat je makkelijk persoonlijk neemt. Denk terug aan een situatie
die je ooit hebt meegemaakt of aan iets dat wel vaker gebeurt. Wat doet of zegt iemand
tegen je wat je echt als kwetsend ervaart en dat je uit evenwicht brengt? Noteer zo precies
mogelijk – in directe rede – de woorden die de ander uitspreekt en vermeld binnen
welke context de ander dat doet.
Bijvoorbeeld:
Ik neem het persoonlijk als mijn leidinggevende tegen me zegt: ‘Je werkt veel te lang
aan bepaalde projecten. Je zou beter minder nadenken en meer doen.’
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
2
3
Persoon 1 gaat op de eerste van de vier verschillende stoelen zitten aan de linkerkant
van de zaal en leeft zich in de gekozen situatie in.
Persoon 2 gaat op de ene stoel aan de rechterkant zitten, leeft zich in en zegt de
kwetsende woorden tegen persoon 1.
Persoon 3 begeleidt persoon 1 en helpt hem te luisteren en te reageren op een van
de vier verschillende manieren, afhankelijk van de stoel waar persoon 1 op zit.
Bijvoorbeeld bij stoel 1: ‘Je zit op de stoel waarbij je je oordelen over de ander de vrije
loop laat.’
Stap 2 1
2
1 2 3
3
4
Vorm groepjes van drie en zet vijf stoelen in de ruimte: vier stoelen in een boog aan de linkerkant
van de zaal, één stoel daartegenover, aan de rechterkant van de zaal.
1
Stap 5
Persoon 1 reageert vanuit de jakhals of giraf met de oren naar binnen of buiten,
afhankelijk van de stoel waarop hij zit.
Dit proces wordt herhaald bij elke stoel waarop persoon 1 gaat zitten.
Persoon 1 vertelt kort tegen de twee anderen hoe hij deze oefening heeft ervaren. Vervolgens
schuift iedereen een rondje door. Persoon 1 wordt persoon 2, 2 wordt 3 en 3 wordt 1.
Stap 3
Persoon 1 vertelt tegen persoon 2 wat hij makkelijk persoonlijk neemt en bij stap 1 genoteerd
heeft. Persoon 1 geeft ook wat context mee aan persoon 2.
Als de situatie voor persoon 2 duidelijk is, geeft persoon 1 zijn boek aan persoon 2, zodat hij
straks bij stap 4 kan spieken wat hij moet zeggen tegen persoon 1. Dus de uitspraak die persoon
1 zelf heeft neergeschreven (in directe rede) die hij makkelijk persoonlijk neemt.
Stap 6
Als iedereen aan de beurt is geweest kan je jezelf de volgende vragen stellen en kort even met
elkaar uitwisselen:
1 Hoe heb je deze vier manieren van luisteren ervaren?
2 Wat leveren deze verschillende manieren van luisteren op voor jou?
3 Heb je iets geleerd over jezelf waar je in de toekomst wil op letten?
62 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
63

+ VT/ IE
Weet dat als je naar iemand wijst
er misschien wel één vinger naar de ander is gericht
maar tegelijkertijd ook drie naar jezelf
Als je in je jakhals zit, wijs je naar de ander en maak je hem verwijten. Hij is de boosdoener. Maar
kijk eens goed naar jouw hand. Wat zie je? Inderdaad: één vinger wijst naar de ander, maar tegelijkertijd
wijzen er drie vingers naar jezelf! De wijsvinger staat symbool voor de jakhals die weigert
om zelf verantwoordelijkheid te dragen voor wat hij voelt. Toegegeven, het is veel makkelijker om
de ander terecht te wijzen. Maar de ander kan je niet veranderen. Dat is een mission impossible die
alleen maar frustratie oplevert.
De middelvinger, ringvinger en de pink die naar jezelf wijzen staan symbool voor de giraf in ons die
wel bereid is om naar zichzelf te kijken. Zo kom je te weten wat er in je leeft. Je bent immers altijd
zelf verantwoordelijk voor wat je voelt en nodig hebt.
Als jakhals wijs je naar de ander terwijl je denkt: ‘Mijn collega’s houden totaal geen rekening met
mij. Ze zijn verantwoordelijk voor het feit dat ik me slecht voel!’
Helaas, dat klopt niet. Je omgeving kan wel de trigger zijn voor hoe je je voelt, maar hoe jij je voelt
wordt enkel bepaald door hoe jij intern met de omstandigheden omgaat.
Neem als giraf zelf de verantwoordelijkheid voor wat er in je leeft en maak duidelijk hoe je je voelt
en waaraan je behoefte hebt. Stel jezelf de volgende vragen, één voor elke vinger die naar jezelf
wijst.
1 Wat voel ik nu?
2 Wat heb ik nu nodig?
3 Wat kan ik nu doen om mijn
behoefte te vervullen?
Stel je kwetsbaar op en laat de ander weten wat je voelt en welke behoefte je hebt. Bijvoorbeeld:
‘Sorry, maar ik word bloednerveus als jullie hier met zijn drieën staan te praten aan mijn bureau. Ik
wil me graag kunnen focussen op mijn werk. Zien jullie het zitten om ergens anders te gaan staan?’
De kans dat er verbinding ontstaat is veel groter wanneer je zegt wat je nodig hebt dan wanneer
je de schuld bij de ander legt.
+ F RK J
Vraag aan mensen wat hun belangrijkste waarden in het leven zijn. Wedden dat ‘eerlijkheid’ in hun
top drie voorkomt? Fantastisch! Alleen verschilt de eerlijkheid waar velen van ons mee opgegroeid
zijn, stevig met de eerlijkheid zoals die bedoeld wordt bij verbindende communicatie.
Zogezegde eerlijkheid 1:
ONTWIJKEND
Velen vinden het moeilijk om echt eerlijk te zeggen
wat ze echt denken. Ze willen de ander niet
kwetsen of ze zijn bang voor de reactie die ze van
de ander zouden kunnen krijgen. Als iemand hen
vraagt wat ze vinden van hun nieuwe jas of bril,
dan ontwijken velen de vraag door een nietszeggend
antwoord te geven: ‘Euh… Speciaal !’
Ofwel zwijgen ze of beginnen ze over iets anders.
Op die manier kiezen ze voor veiligheid in plaats
van voor eerlijkheid.
Zogezegde eerlijkheid 2:
BEOORDELEND
De meeste mensen zijn opgevoed
in een gezin waarin men zei waar
het op stond, zonder omwegen,
zonder filter, zonder empathie.
Eerlijkheid kwam neer op het beoordelen
van mensen in termen
van competent of niet competent,
goed of slecht, juist of verkeerd. Die
eerlijkheid roept dan ook straffen
en belonen op.
Iemand kritiek geven is niet zo moeilijk omdat je niet eens moet stilstaan bij wat je voelt en wat je
tekortkomt. Jij bent van jouw ergernis af, maar de ander zit nu met de pijn.
Bij verbindende communicatie bedoelen we met eerlijkheid niet de ontwijkende of de beoordelende
vorm. We zijn wel geïnteresseerd in dié eerlijkheid die mensen ondersteunt om zich met
elkaar te verbinden. Op zo’n manier dat mededogen haast onvermijdelijk wordt opgeroepen. De
sleutel tot dat soort eerlijkheid ligt in het vermogen om mensen te laten weten wat er in je leeft.
Hoe kan je nu eerlijk zijn zonder de ander te kwetsen? Neem het volgende als leidraad.
1
Blaffen
spaart
bijten uit.
Wees H voor de feiten
Wees ZT voor de mens
Wees hard voor de feiten. Vertel de ander duidelijk welke feiten
voor jou een probleem vormen. Veeg niets onder de mat.
Zeg wat je hebt vastgesteld en op welke manier dat anders is
dan je zou willen. Zeg wat er kan en wat er niet kan.
Probeer op een zo objectief mogelijke manier de situatie te
schetsen zonder gebruik te maken van woorden zoals ‘altijd’,
‘nooit’, ‘eindelijk’, ‘alweer’ en ‘steeds’.
Wees tegelijk zacht voor de mens. Ga ervan uit dat een mens altijd de beste versie van zichzelf is en
soms fouten maakt. Benader de ander met mededogen en mildheid. Speel de bal en niet de man.
64 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
65

A
A
Merk je het verschil tussen de volgende mededelingen?
‘Zeg, jij bent nooit thuis en we doen nooit meer
iets samen. Het is altijd hetzelfde met jou! Waarom
ben jij eigenlijk nog met mij samen? Je
denkt alleen maar aan je werk en je maakt nooit
tijd voor mij. Je bent gewoon een dikke egoïst!’
Van welke politieman krijg je het minst graag een boete?
‘Awel, denkt meneer dat hij meer mag dan iemand
anders? Bent u een uitzondering op de
wet en mag u wél bellen achter het stuur? …
Wat zegt meneer? Het was een dringend telefoontje?
Uw vrouw moet bevallen zeker? Kom
niet met onnozele excuses. We hebben die al
wel honderd keer gehoord. We zijn niet naïef.
Geef maar uw rijbewijs en uw identiteitskaart,
zodat ik u een verdiende boete kan geven. Wie
niet horen wil, moet voelen.’
‘Zeg, we hebben de laatste tijd niet samen gedaan.
Ik mis onze quality time. Heb je zin om
vanavond samen iets te gaan eten? Dan kunnen
we gezellig bijbabbelen zonder dat we
moeten koken.’
‘Meneer, we hebben u tegengehouden omdat
u aan het bellen was terwijl u reed…
Wat zegt u? Het was een dringend telefoontje?
Dat kan meneer. Dan hebt u echt pech dat
we hier net nu stonden te controleren. Helaas
is bellen achter het stuur niet toegelaten omdat
dat gewoon heel gevaarlijk is. Ik ga u daarvoor
een boete moeten geven in de hoop dat
het niet meer gebeurt. Kom, laten we dit snel
regelen. Dan laat ik u verder met rust. Mag ik
uw rijbewijs en identiteitskaart alstublieft?’
B
B
Het model van
5
verbindende
communicatie
2
Gebruik IK-boodschappen
‘Ik ben drie keer komen vragen of je mij feedback kon geven.
Telkens zei je dat je geen tijd had. Ik voel me gefrustreerd omdat
ik zonder jouw feedback niet verder kan werken. Ik zou
echt graag zo snel mogelijk met je samenzitten. Wanneer heb
je tijd?’
Als je beschrijft wat je ziet, wat je voelt en wat je nodig hebt,
kan de ander niet zeggen: ‘Je liegt. Zo voel jij je niet!’ Maar als
je zegt: ‘Jij hebt nooit tijd voor mij’, dan kan de ander dat weerleggen:
‘Dat is niet waar!’
3
Hou het kort
Weest even kort en bondig als een voetbaltrainer die instructies
geeft aan zijn spelers. Gebruik je teveel woorden, dan
haakt de ander af. Als je een sms’je stuurt, dan zend je toch
ook geen lappen tekst?
Wees tegelijk wel duidelijk en concreet genoeg, zodat de ander
precies weet wat je wil en de kans op een misverstand zo
klein mogelijk is.
66 Rond punt - verbinding als het vierkant draait

3
3
3
1
3
?
5 Het model van
verbindende
1
communicatie
3
3
1
3
3
3
1
Leren verbindend communiceren is als leren autorijden. Weet
je nog toen je je rijbewijs wilde behalen? Eerst beet je je tanden
stuk op de vele ingewikkelde verkeersregels en na intens
studeren legde je je theoretisch rijexamen af. Oef, geslaagd!
Maar dan na de theorie, de praktijk: achter het stuur tussen
andere weggebruikers in het echte verkeersleven met al zijn
complexiteit.
1
Ook hier doen we het zo. We laten je kennis maken met een vier-straten-model. Eenmaal
je de theorie onder de knie hebt, kan je het in de praktijk brengen in je alledaagse
communicatie:
Je vertelt
de ANDER
eerlijk wat er
in jou leeft.
Je geeft de ander
empathie: nadat je
naar hem geluisterd
hebt, koppel je
naar hem terug
wat je denkt dat hij
ervaart.
Je geeft jezelf
empathie als
je het moeilijk
hebt.
3
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
69
1

Op het rondpunt komen vier straten uit. Je kunt deze straten op een willekeurige volgorde in- en
uitrijden. Dit zijn tevens ook de vier stappen van het model:
De Waarnemingsstraat.
Welke waarneming heb je?
Wat zie of hoor je? Wat is
de trigger voor jouw (on)
vervulde behoefte?
De Gevoelsstraat.
Hoe voel je je bij die waarneming?
Gevoelens signaleren
dat we al dan niet
iets tekort komen.
Voorbeelden
1
WAARNEMING
GEVOEL
VERZOEK
BEHOEFTE
2 3
4
De Verzoekstraat.
Welk verzoek kan je doen
zodat jouw behoeftes
zoveel mogelijk vervuld
worden?
De Behoeftestraat. Welke
behoefte is al dan niet
vervuld? Wat is de reden
waarom je voelt wat je
voelt?
5A
5A Hoe vertel je de
ander eerlijk
wat er in jou leeft?
1. Je vertelt de ander eerlijk wat er
in jou leeft.
Je zegt tegen je collega:
‘Ik heb zopas je mail gelezen (waarbij de directie in
cc stond) waarin je je ontevredenheid uit over hoe
ik de vakantieplanning heb gemaakt. Daarin lees ik
een aantal zaken die ik als een verwijt heb ervaren. Je
beschrijft in de mail ook een aantal feiten waar ik het
niet mee eens ben (waarneming). Ik ben daar nogal
van geschrokken en voel daarbij irritatie en booso
heid (gevoel) omdat ik behoefte heb aan eerlijkheid
en open communicatie (behoefte). Zie je het zitten
om hierover met mij rechtstreeks in gesprek te gaan
(verzoek)?’
2. Je geeft de ander empathie: nadat je
naar hem geluisterd hebt, koppel je
naar hem terug wat je denkt dat hij ervaart.
Jouw collega heeft zojuist zijn ontevredenheid
geuit over het feit dat hij niet rond komt met al
zijn taken terwijl hij vindt dat jij te weinig doet
en het duidelijk niet druk hebt. Nadat je hem
volledig hebt laten uitspreken, zeg je hem:
‘Ik hoor dat je je gefrustreerd voelt (gevoel) bij de
hoeveelheid werk die je moet verrichten terwijl je de
indruk hebt dat ik het niet druk heb. Klopt dat (waarneming)?
Ben je lastig (gevoel) omdat je nood hebt
aan ondersteuning en wil je graag gelijkwaardigheid
bij hoe het werk tussen ons verdeeld is (behoefte)?
Zou je willen dat ik een aantal taken van jou overo
neem (verzoek)?’
3. Je geeft jezelf empathie als je
het moeilijk hebt.
Je bent leerkracht op een lagere school. Je zakt
door de grond nadat je zojuist tijdens de ouderavond
een moeder met die van een andere leerling
hebt verward. Je neemt even de tijd en zegt
tegen jezelf:
‘Ik ben echt beschaamd (gevoel), ik had daarnet een
moeder bij me op gesprek. Ik begon over haar zoon
Arthur te spreken. Na een paar minuten vertelde ze
me dat ze helemaal niet de moeder van Arthur maar
van Leon was (waarneming). Ik wil als leerkracht
graag het nodige respect voor de ouders hebben en
duidelijk weten welke ouder bij welk kind hoort (behoefte).
Ik neem me voor om een lijst met foto’s te
maken van elk kind en zijn ouders en ik kies ervoor
om nu niet te streng te zijn voor mezelf door te beo
denken dat niemand feilloos is en ik me meteen ook
geëxcuseerd heb (verzoek).’
Maar zo spreekt toch niemand?
Misschien denk je nu: ‘Als ik zo gekunsteld
ga spreken, krijgt iedereen de slappe lach
en ontstaat er zeker geen verbinding.’
Dat is een heel terechte opmerking. De
hierboven vermelde zinnen zijn enkel bedoeld
om de vier verschillende stappen
van het model duidelijk te leren (her)kennen.
In je alledaagse contacten raad ik je
aan om je veel natuurlijker uit te drukken,
zonder dat het opvalt dat je een opleiding
hebt gevolgd.
Op p. 135 in dit werkboek is een hoofdstuk
gewijd aan het leren spreken op een zo
normaal mogelijke manier.
70 Rond punt - verbinding als het vierkant draait
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
71

Oefening 7
A
1. Beschrijf de feitelijke waarneming
Je bent boos of ontgoocheld en dat zal je de ander eens snel laten weten!
Stop!!! Hold your horses! Want voor je de ander
overstelpt met wat je allemaal voelt, begin je beter
door de ander te vertellen wat er jou precies
triggert. Zo weet de ander waar je het over hebt.
Beschrijf wat jou stoort. Doe dat zo neutraal en objectief
mogelijk. Kijk. Begin met te observeren. Wat
zie je? En wat hoor je?
Waarnemen zonder te oordelen
is de hoogste vorm
van menselijke intelligentie
Jiddu Krishnamurti
WIE IS HET?
1. Ga per twee zitten.
2. Kies elk één van de 20 personages en hou dat voor de andere speler
geheim.
3. Stel elkaar elk om beurt een objectieve ja/nee-vraag over het
personage dat de ander heeft gekozen.
4. Raad zo snel mogelijk welk gezicht jouw tegenspeler heeft gekozen.
Het bekende gezelschapsspel ‘Wie is het?’ traint
ons vermogen om feitelijk en neutraal te observeren.
Bij wijze van oefening ga je met je
gesprekspartner een rondje ‘Wie is het?’ spelen.
Zorg ervoor dat jouw vraag objectief en neutraal is. Als de
vraag niet feitelijk is, wordt de vraag niet beantwoord en
gaat de beurt weer naar de andere speler. Bijvoorbeeld:
‘Heeft jouw gezicht dikke lippen?’ is geen feitelijke vraag.
Wat precies zijn immers ‘dikke lippen’? Wat wel kan is
‘Heeft jouw gezicht dikkere lippen dan personage X?’
Niets is wat het lijkt
Herman
Sandra
Erika
Ronny
Daan
Onze zintuigen zijn zeer goed ontwikkeld maar houden ons meer dan eens voor de gek. Tenminste,
onze gedachten bij wat we waarnemen zetten ons op het verkeerde been. Immers, niet alles
wat we denken te zien, is werkelijk zo. De realiteit feitelijk en neutraal observeren is heel erg moeilijk.
Telkens opnieuw nemen onze interpretaties, gedachtenladders en verwijten het van ons over.
Je zegt bijvoorbeeld tegen je collega: ‘Je houdt totaal geen rekening met mij en je beseft niet hoeveel
tijd je mij al hebt doen verliezen met dit project.’ Gevolg? De ander voelt zich aangevallen en
zal zich verdedigen: ‘Dat is helemaal niet waar!’ of: ‘Je overdrijft.’
Om minder weerstand bij je collega op te roepen, had je beter kunnen zeggen: ‘Ik heb je drie keer
gevraagd of je mij input kon bezorgen over X. Ik heb echter nog steeds niets ontvangen.’ Hoe neutraler
en objectiever je de feiten beschrijft, hoe groter de kans dat de ander daar constructief op
reageert.
Zet dus je GPS op en rijd naar de Waarnemingsstraat waar je er op let om gebeurtenissen feitelijk
en neutraal te beschrijven.
Kim
Joeri Patrick Martijn Bas
Twijfel je aan de objectiviteit van je waarneming? Doe de cameratest. Stel jezelf de vraag of een
camera hetzelfde zou registreren als jouw waarneming. Twee simpele voorbeeldjes:
• Een camera kan niet waarnemen dat ‘een chauffeur ‘geschift’ is en
‘onverantwoord snel rijdt’. Hij kan wel vaststellen dat ‘de chauffeur 70 km/u rijdt
in een zone waar hij maar 50 km/u mag rijden’.
Tom
Marleen
Linda
Younes
Anita
• Een camera kan onmogelijk waarnemen dat ‘iemand lui is’ en ‘de regels aan
zijn laars lapt’. Hij kan wel vaststellen dat ‘iemand zijn bord, bestek en glas op
tafel heeft laten staan en niet in de vaatwasser gezet heeft terwijl er een bordje
omhoog hangt om alles na de maaltijd zelf in de vaatwasser te zetten’.
Nelly
Ali
Marijke
Maria
Sara
72 Rond punt - verbinding als het vierkant draait
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
73

A
Zie het hele plaatje inclusief de context
Omschrijf de feiten niet enkel zo neutraal mogelijk. Tracht ook het volledige plaatje weer te geven
i.p.v. enkel je eigen standpunt te belichten.
Vergadering op het werk
Je hebt een vergadering gepland met een aantal aanwezigen om 14 uur. Ook jouw collega
Marc is hierop uitgenodigd. Het is intussen 14u10 en iedereen is al aanwezig, behalve Marc.
Je besluit dan maar om te beginnen. Om 14u30 komt Marc binnen. Zonder iets te zeggen
gaat hij zitten.
Na de vergadering spreek je Marc aan: ‘Marc, je was een half uur te laat op de vergadering
zonder me hiervan op de hoogte te brengen en toen je binnenkwam, kwam er geen uitleg
of verontschuldiging.’
Hoe waar deze feiten ook zijn, je kent enkel jouw versie ervan en dat geeft op zich een onvolledig
beeld.
Als we besluiten een zwart-witfoto
van onze omgeving te maken,
betekent dit nog niet dat die omgeving geen kleuren heeft.
Edward De Bono
Wat je misschien niet wist over Marc …
· Misschien heeft Marc je wel degelijk via mail verwittigd dat hij er pas om 14u30 uur kon zijn,
maar ben je die mail uit het oog verloren.
· Misschien kon Marc onmogelijk vroeger aanwezig zijn omdat hij een dringende zaak had die
om prioriteit vroeg.
· Misschien is Marc met opzet binnengekomen zonder iets te zeggen omdat hij de vergadering
niet wilde storen.
Misschien … misschien…
Je krijgt pas een volledig beeld als je de ander ernaar vraagt:
‘Marc, hoe komt het dat je een half uur later was op de vergadering
en niets zei toen je binnenkwam?’
Hoe vaak zijn we niet boos op iemand die ons niet terugbelt
of omdat iemand iets aanpakt op een manier die ons niet zint,
terwijl we niet eens weten hoe de vork precies aan de steel zit?
Check bij de ander wat zijn kant van het verhaal is.
Ook wat je denkt, geldt als een waarneming
Je gedachten zijn als een trein die op vele sporen tegelijk kan
rijden. Wat dus ook inhoudt dat gedachten je op een dwaalspoor kunnen brengen.
Stel, iemand kijkt tijdens een vergadering op zijn horloge. Wat denk je? Die collega vindt dat de
vergadering te traag verloopt, of hij vindt mijn uitleg saai, of hij maakt zich zorgen omdat een
ander overleg binnenkort begint. Het beste wat je dan kan doen als giraf, is te checken of je interpretatie
klopt. Bijvoorbeeld: ‘Ik zie je geregeld op je horloge kijken. Dat geeft mij de indruk dat de
vergadering voor jou te traag gaat. Klopt dat?’
Stel een controlevraag
Het is heel verbindend om vragen te stellen en op die manier te controleren of je interpretatie wel
correct is. Zo krijg je meer informatie over wat er feitelijk aan de hand is en wordt jouw interpretatie
omgezet naar een objectief feit.
Het rekensommetje van je zoon
Je zoon heeft net een rekensom gemaakt. Op de vraag ‘25 + 65 = ?’ schrijft hij ‘100’. Wat zeg je al
gauw als ouder als je zijn uitkomst ziet? ‘Je hebt niet goed nagedacht.’ Of zelfs: ‘Je wilde alweer te
snel zijn hè!’ Hoe subtiel ook, door jouw oordelen riskeert het zelfvertrouwen van jouw zoon telkens
een deuk te krijgen. Probeer de volgende zin eens uit: ‘Hm… 25 + 65 = 100? Ik ben in de war
want ik krijg een ander resultaat dan jij. Wil je me uitleggen hoe jij aan jouw resultaat komt?’
Merk je dat dit meer verbindend klinkt en daardoor constructiever overkomt?
74 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
75

A
KRANTENKOP
Vier valkuilen van een feitelijke waarneming
Een waarneming zo feitelijk mogelijk houden lijkt eenvoudig, maar is dat vaak niet. We zetten de
valkuilen op een rijtje.
• Interpretatie
Bijvoorbeeld: ‘Je vindt het hier saai en wil liever naar huis.’
• Oordeel / verwijt
Bijvoorbeeld: ‘Je bent een negatief persoon! Je beseft niet hoe moeilijk en vermoeiend je bent
om mee samen te werken.’
• Veralgemening
Bijvoorbeeld: ‘De directie weet het altijd beter en houdt nooit rekening met ons.’
• Niet gefundeerde conclusies
Bijvoorbeeld: ‘Mocht je op tijd gaan slapen zijn, zou je vandaag minder prikkelbaar zijn.’
Op de Antwerpse Groenplaats valt een loslopende pitbull
een kleutertje aan. Een man snelt toe, richt zijn geweer
en schiet de pitbull neer.
Een vrouw loopt op de man af en feliciteert hem:
Wow meneer, proficiat. Wat een heldendaad! Ik ben journaliste en zal hier
meteen een artikel over schrijven. Ik weet al welke kop ik ga gebruiken:
Oefening 8
In de linker kolom vind je enkele oordelen of verwijten. Als je je op die manier uitdrukt, voelt de
ander zich wellicht aangevallen. Om verbinding te krijgen blijf je beter bij de feiten. Zoek welke
neutrale waarneming uit de rechter kolom de vertaling is van het oordeel uit de linker kolom.
‘Hulpeloze kleuter gered door moedige antwerpenaar.’
De man zegt: Ik ben geen Antwerpenaar. Ik kom uit Marokko.
De vrouw antwoordt: Geen probleem. Ik pas gewoon mijn kop aan:
‘Moslimterrorist doodt belgische hond.’
1
B
1 2
A
Tegen je collega Olivia:
‘Lucas loopt er de kantjes
vanaf de laatste tijd.’
A
2 B
‘Deze ochtend kwam Lucas tien
minuten te laat op de vergadering.
De laatste twee weken
gebeurde dat al drie keer.’
76 Rond punt - verbinding als het vierkant draait
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
77

A
Welke zin in de rechterkolom is de feitelijke waarneming
van een zin in de linkerkolom?
De juiste combinatie vind je in de rechterhoek onder aan deze pagina.
1 2 3 4 5
Oefening 9
Hieronder lees je een aantal verwijten, beschuldigingen en oordelen. Leef je in de situatie
in en herschrijf deze jakhalszinnen naar giraftaal zodat ze alleen klinken als een
feitelijke waarneming, zonder oordeel of verwijt.
Oordeel of verwijt
Feitelijke waarneming
Als jouw waarneming niet 100% objectief is, zeg dan dat je het zus of zo interpreteert en
check indien mogelijk bij de ander of je interpretatie klopt.
1
Tegen je baas: ‘Ik loop er hier bij
voor spek en bonen. Je hebt totaal
geen vertrouwen in mij.’
A
‘Ik heb al 3 keer gevraagd wanneer
jouw tekst klaar zal zijn en online
gepost mag worden. Telkens zei je
dat de tekst nog niet klaar was en je
hem nog scherper wilde krijgen.’
Bijvoorbeeld:
‘Ik weet hier weer van niets. Jij houdt
nooit geen rekening met mij.’
VERTALING NAAR EEN FEITELIJKE WAARNEMING:
‘Ik hoorde net van onze collega Sandy dat je vandaag van thuis uit werkt. Daarvan was ik niet
op de hoogte. Ik heb je al eens gevraagd dat je mij persoonlijk laat weten als je zelf jouw planning
verandert. Ik ben vandaag speciaal naar kantoor gereden voor de vergadering die deze
middag om 15u gepland was. Ik heb de indruk dat je daar niet bij stil gestaan hebt. Klopt dat?’
2
Tegen je partner: ‘Tegen jou kan ik
nooit eerlijk zijn. Je bent een klein
kind.’
B
‘Ik kan me niet herinneren dat je uit
eigen initiatief gevraagd hebt hoe ik
een situatie zou aanpakken.’
Jouw beurt:
1
Tegen je collega: ‘Henk, het was niet echt gepast om Machteld zo hard aan te pakken. Je hebt
haar vernederd.’
3
Tegen je collega John: ‘Jij bent een
maniak. Voor jou is het nooit goed
genoeg.’
C
‘Ik vroeg deze ochtend aan Hannah
of ik die foutieve factuur gewoon
mocht verscheuren en een nieuwe
maken met hetzelfde nummer. Ze
zei dat dat niet mocht en dat ik een
kredietnota moest sturen.’
Vertaling naar een feitelijke waarneming:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2
Tegen je vader: ‘Je hebt nog altijd niet door dat ik geen klein kind meer ben.’
4
Tegen je zoon: ‘Het is hier geen
hotel hoor!’
D
‘Je vraagt me of ik mee wil naar de
supermarkt, maar als ik zeg dat ik
daar geen zin in heb, word je boos.
Ik begrijp niet goed waarom je het
mij vraagt als je met een ‘nee’ niet
akkoord gaat.’
Vertaling naar een feitelijke waarneming:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
Tegen je leidinggevende: ‘Die
mensen van de boekhouding zijn zo
kortzichtig!’
E
‘Je bent na je laatste hap meteen
naar boven gegaan. Je hebt de
laatste week geen enkele keer
geholpen met afruimen.’
3
Tegen een collega: ‘Je weet toch dat ik vandaag wat later ging zijn? Je zit hier de hele tijd te
zuchten en me te negeren. Je hebt niet eens de moeite genomen om mijn sms te lezen.’
Vertaling naar een feitelijke waarneming:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1B - 2D - 3A - 4E - 5C
78 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
79

A
4
5
Tegen je collega: ‘Je bent onbeleefd tegen klanten.’
Vertaling naar een feitelijke waarneming:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tegen je moeder: ‘Het is ook nooit goed voor jou. Je beseft niet wat je ons allemaal aandoet
door altijd maar het slachtoffer uit te hangen.’
Vertaling naar een feitelijke waarneming:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Uit je gevoel
Hoe voel je je nu?
Nu, op dit moment? Wat voel je? Kan je daar makkelijk op antwoorden?
BABY’S DENKEN NIET
ZE VOELEN
Veel mensen komen niet veel verder dan ‘goed’ of ‘niet goed’. Onze woordenschat om onze emoties
uit te drukken is nogal beperkt.
Hoe omschrijf je wat je voelt als iemand naar je lacht? Voel je je dan vrolijk of warm, of ben je op je
hoede? Of alle drie tegelijk?
En als iemand één van je spullen komt lenen maar niet uit eigen beweging terug brengt, ben je dan
kwaad, of eerder teleurgesteld, voel je je onzeker of wraakzuchtig?
Des te beter je erin slaagt om te verwoorden wat je voelt, hoe duidelijker de ander weet wat er in
je omgaat.
Dat we het moeilijk vinden om onze gevoelens te uiten, heeft misschien te maken met onze opvoeding.
Vroegen je ouders je geregeld onder woorden te brengen wat je voelde als je iets overkwam?
Of vonden ze het uiten van je emoties een teken van zwakte? Misschien kreeg je te horen:
‘Bijt op je tanden en wees flink!’ Heel wat mensen uiten niet wat ze voelen. Ze zeggen eerder wat
ze vinden en vuren oordelen af.
Hieronder vind je de opgegeven zinnen die vertaald zijn naar een feitelijke waarneming. Uiteraard
is onze vertaling maar één van de vele mogelijke juiste oplossingen. Controleer vooral of jouw
vertaling een neutrale waarneming is, zonder verwijten en oordelen. Of als je vertaling niet 100%
objectief is, dat je ook duidelijk aangeeft dat je die zus of zo interpreteert en - indien mogelijk - je
de ander vraagt of jouw interpretatie klopt.
1. ‘Henk, ik hoorde je zeggen tegen Machteld dat er geen ‘helpdesk’ op je voorhoofd staat en ze
moet leren om zelf haar werk te doen. Ik heb het idee dat Machteld zich gekwetst voelde door
je opmerking want ze werd meteen rood en liep weg.’
2. ‘Papa, ik heb je drie keer gezegd dat ik de weg wel weet naar dat plantencentrum. Toch blijf je
herhalen dat je mij de weg wel zult uitleggen. Ben je bezorgd dat ik het niet alleen kan?’
3. ‘Ik ben in de war. Ik heb de indruk dat je slechtgezind op me bent omdat ik vandaag een half
uur later ben. Klopt dat? Gisteren heb ik je gezegd dat ik na het werk nog langs de personeelsdienst
moest. Dat heb ik je ook nog ge-sms’t deze ochtend. Heb je die misschien gemist?’
4. ‘Daarnet hoorde ik je tegen een klant zeggen dat je maar twee handen hebt en niet kunt toveren.
Als ik je klanten zie begroeten, dan ben je minder enthousiast en hartelijk dan ik het van
jou verwacht.
5. ‘Mama, je zegt dat je niet op eigen houtje in de stad geraakt. We bieden je aan om jou te brengen,
maar dat weiger je door te zeggen ‘Ik weet wel dat ik een last ben voor jullie’. Ik heb de
indruk dat je niet beseft dat we ons daarbij gefrustreerd en machteloos voelen. Klopt dat?’
Toets wiskunde
Een vader zegt tegen zijn zoon:
‘Hoe zit dat eigenlijk met jou? KAN je niet of WIL je niet? Als je zo doorgaat,
vind je later nooit een fatsoenlijke job.’
De zoon kan hierin het oordeel horen: ‘Jij bent dom en lui.’
Hij voelt zich daardoor misschien moedeloos en gedemotiveerd en gaat als
gevolg hiervan nog minder presteren.
Als de ouder zijn gevoelens had geuit, had hij misschien gezegd:
‘Ik maak me zorgen. Als ik zie dat je voor wiskunde een vijf haalt en dat je deze
week nog maar een uur hebt gestudeerd, dan ben ik bang dat je dit schooljaar
niet zal slagen. Ik zou zo graag willen weten wat ik kan doen om jou te motiveren.
Wat denk jij?’
Door te vertellen wat je zelf voelt, creëer je een klimaat waarbij anderen ook makkelijker hun gevoel
gaan uiten. De drempel wordt lager en er ontstaat makkelijker verbinding. In bovenstaand
voorbeeld zal de emotionele eerlijkheid van de vader de zoon wellicht uitnodigen om mee te denken
over een oplossing om betere schoolresultaten te behalen.
80 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
81

Oefenen om je gevoel uit te drukken
Vroeger leerden artsen
tijdens hun opleiding
veel meer de pols te voelen
dan gevoelens te polsen
naar piet theys
Als we op school of op het werk niet uitgenodigd worden om na te gaan wat we voelen en aangemoedigd
worden om onze emoties uit te drukken, is het niet verwonderlijk dat we ons heel vaak niet
bewust zijn van wat we precies voelen. Laat staan dat we het helder onder woorden kunnen brengen.
Je bent alleen in staat om je in een ander land verstaanbaar te maken als je de lokale taal spreekt.
Hoe meer woorden je kent, hoe genuanceerder je je weet uit te drukken en hoe makkelijker het
doeltreffender het contact met anderen wordt. Net als het leren van een andere taal vraagt ook
onze gevoelsmatige woordenschat aandacht, bewustwording en vooral veel oefening om je vlotter
te kunnen uitdrukken.
Oefening 10
Welke gevoelens
zie je op deze foto’s?
• Schrijf bij elke foto welk gevoel
je waarneemt.
• Raadpleeg gerust de lijst op de
volgende twee pagina's.
• Vorm daarna duo’s en vergelijk
jullie antwoord met elkaar.
Let op voor pseudo-gevoelens!
Ik voel me
in de steek
gelaten.
Alleen?
Verontwaardigd?
Beschaamd?
Boos?
Er zijn ook woorden die lijken uit te drukken wat je voelt, maar die eigenlijk meer gaan over wat je
denkt over de ander of jezelf. Ze worden ‘pseudo-gevoelens’ genoemd. Ze klinken heel spontaan,
maar eigenlijk zijn het gevoelens die zich onder het wateroppervlak bevinden omdat ze niet omschrijven
wat iemand precies voelt. Bijvoorbeeld:
Ik voel me
aangevallen.
Ik voel me
een loser.
Ik voel me
vergeten.
Ik voel me niet
gerespecteerd.
Ik voel me
afgewezen.
Ik voel me
als een dweil.
Ik voel me niet
serieus genomen.
Ik heb het gevoel
dat ik niet meetel.
Let op want een jakhals kan in dit pseudo-gevoel een oordeel of een verwijt horen. Hij neemt dat
makkelijk persoonlijk en gaat in de verdediging. En dit terwijl jij net verbinding wilde door uit te
drukken wat je voelde. Om dit te vermijden kan je beter bij ‘echte’ gevoelens blijven. Je vindt de
lijst op de volgende pagina.
82 Rond punt - verbinding als het vierkant draait

GEVOELENS ALS BEHOEFTES NIET VERVULD ZIJN
ONRUSTIG
besluiteloos
bezorgd
gespannen
ongeduldig
ongemakkelijk
radeloos
verontrust
wanhopig
zenuwachtig
NIET BETROKKEN
afgeleid
afstandelijk
afwezig
apathisch
gelaten
koel
ongevoelig
ongeïnteresseerd
onverschillig
teruggetrokken
verdoofd
verveeld
vervreemd
ONZEKER
beschaamd
breekbaar
gegeneerd
geremd
hulpeloos
kwetsbaar
lichtgeraakt
machteloos
onveilig
schuldig
verlegen
wankel
GEËRGERD
gefrustreerd
geprikkeld
geïrrteerd
het beu zijn
humeurig
nors
nukkig
ontevreden
ontstemd
opgejaagd
prikkelbaar
KWAAD
hangry
opstandig
razend
verontwaardigd
woedend
AFKEER
afgunstig
haat
jaloers
minachting
rancuneus
walging
GESCHROKKEN
geschokt
ontzet
perplex
verbijsterd
ACHTERDOCHTIG
op mijn hoede
sceptisch
voorzichtig
wantrouwig
weigerachtig
VERWARD
chaotisch
geblokkeerd
gedestabiliseerd
in tweestrijd
overweldigd
van streek
verloren
BANG
angstig
bezorgd
doodsbang
in paniek
ongerust
versteend
VERDRIETIG
bedroefd
bedrukt
gebroken
gedemotiveerd
ontgoocheld
ontmoedigd
teleurgesteld
treurig
weemoedig
ONGELUKKIG
alleen
depressief
eenzaam
gedesillusioneerd
hopeloos
moedeloos
neerslachtig
pessimistisch
somber
verbitterd
verslagen
wanhopig
ZIEK
belabberd
duizelig
geradbraakt
koortsig
koud
miserabel
misselijk
pijn
slap
stijf
van de kaart
verschrikkelijk
GEVOELENS ALS BEHOEFTES WEL VERVULD ZIJN
ONTSPANNEN
comfortabel
gerustgesteld
kalm
op mijn gemak
rustig
veilig
voldaan
vrij
zorgeloos
TEVREDEN
opgelucht
sereen
vervuld
vredig
zalig
BETROKKEN
aandachtig
geboeid
geïnteresseerd
mededogend
nieuwsgierig
ontvankelijk
open
verbonden
ENTHOUSIAST
extatisch
gedreven
geweldig
hartstochtelijk
stralend
triomfantelijk
uitbundig
uitgelaten
verrukt
vurig
ENERGIEK
actief
alert
gesterkt
gretig
helder
hersteld
jeugdig
levendig
onstuimig
opgeladen
sprankelend
uitgeslapen
waakzaam
wakker
GELUKKIG
blij
dolblij
frivool
geamuseerd
geanimeerd
heerlijk
intens
opgebeurd
prettig
speels
verfrist
verheugd
voortreffelijk
vreugdevol
vrolijk
HARTELIJK
affectief
dankbaar
erkentelijk
liefdevol
openhartig
teder
verliefd
warm
zacht
ZELFZEKER
ambitieus
bewust
cool
in staat
krachtig
nuttig
onverstoorbaar
sterk
trots
vastberaden
vol vertrouwen
zeker
zelfvoldaan
VERWONDERD
ademloos
betoverd
gefascineerd
geïntrigeerd
onder de indruk
sprakeloos
verbaasd
verrast
HOOPVOL
moedig
optimistisch
positief
verlangend
verwachtingsvol
OPGEWONDEN
bezield
gepassioneerd
gestimuleerd
geïnspireerd
glorieus
lyrisch
ONTROERD
geraakt
gevoelig
nostalgisch
sentimenteel
stil
zachtmoedig
PSEUDO-GEVOELENS
PSEUDO-GEVOELENS
aan de kant geschoven
afgewezen
afankelijk
bedreigd
bedrogen
beetgenomen
bekeken
bekritiseerd
belachelijk gemaakt
beledigd
beoordeeld
bestolen
betutteld
buiten gesloten
dik
doelloos
dom
egoïstisch
gebruikt
gediscrimineerd
gedumpt
gedwongen
gefaald
geïntimideerd
geïsoleerd
gekleineerd
gemanipuleerd
genegeerd
gepest
geprovoceerd
gestraft
gevangen
geviseerd
gewantrouwd
hypocriet
in de steek gelaten
klem gezet
lastig
lastig gevallen
lelijk
minderwaardig
misbruikt
niet authentiek
niet geaccepteerd
niet professioneel
niet serieus genomen
niet vrij
niet welkom
nutteloos
onbegrepen
onbelangrijk
onbeleefd
ondankbaar
onder druk gezet
oneerlijk
ongewenst
onhandig
oud
slechtgezind
slecht in mijn vel
uitgebuit
uitgelachen
vals
vergeten
verkeerd begrepen
vernederd
veroordeeld
verplicht
verraden
verstikt
vervloekt
verwaarsloosd
waardeloos
aangemoedigd
aangesproken
aantrekkelijk
aanvaard
authentiek
autonoom
avontuurlijk
begrepen
behulpzaam
bekwaam
belangrijk
bescheiden
bevestigd
bijzonder
creatief
dienstbaar
eenvoudig
eerlijk
evenwichtig
geaard
gedisciplineerd
geduldig
gehoord
geliefd
gelijkwaardig
gerespecteerd
gesteund
getroost
gevoed
gewaardeerd
gezellig
gezien
goed in mijn vel
grappig
handig
integer
licht
mooi
netjes
onder controle
ondersteund
oprecht
oya lélé
perfect
proactief
professioneel
rijk
serieus genomen
slank
slim
solidair
speciaal
spontaan
stabiel
uitgedaagd
uitverkoren
van belang
verantwoordelijk
verdraagzaam
vergevingsgezind
vriendelijk
waardevol
welkom
wilskrachtig
zelfstandig
zorgzaam
84 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
85

Jouw gevoel heeft een signaalfunctie
Net zoals het lampje op je dashboard gaat branden om aan te geven dat er iets aan de hand is,
heeft jouw gevoel ook een signaalfunctie. Je kan er jou niets van aantrekken en gewoon doorrijden.
Dat is meteen ook de snelste manier om je auto kapot te rijden. Of je onderzoekt wat dat
gevoel precies betekent.
1 Je collega komt je vaker om
uitleg en hulp vragen dan dat
je prettig vindt.
Wat voel je dan?
?
Ik voel me. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2 Jouw beste vriend(in) heeft je
net verteld dat je het meest
geweldige maatje van de
wereld bent.
Wat voel je dan?
Ik voel me. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ik voel me
moe, gedemotiveerd,
verdrietig,
futloos,
…
Ik voel me
ongerust,
onzeker,
bang,
gespannen,
…
We hebben twee soorten gevoelens:
Ik voel me
gefrustreerd,
geïrriteerd,
kwaad,
geschokt,
…
Ik voel me
vrolijk,
energiek,
alert,
verrast,
…
Ik voel me
warm,
betrokken,
dankbaar,
ontroerd,
…
Ik voel me op
mijn gemak,
opgelucht,
zelfzeker,
…
De zogenaamde ‘onprettige’ gevoelens, aangeduid met een rood hart: dit zijn gevoelens
die je hebt als jouw behoeftes NIET vervuld zijn.
De zogenaamde ‘prettige’ gevoelens, aangeduid met een groen hart: dit zijn gevoelens die
je hebt als jouw behoeftes WEL vervuld zijn.
3 Je hebt het hele jaar hard
gewerkt en kunt nu eindelijk
met vakantie gaan. Je komt
aan op je vakantiebestemming en krijgt
in het hotel een kamer die je heel erg
tegenvalt en muf ruikt.
Wat voel je dan?
Ik voel me. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4 Je bent een kind en speelt
het liefst alleen met een stuk
speelgoed. Jouw ouders
zeggen boos: ‘Waarom kun je niet
gewoon samenspelen met je broers en
zussen zoals een normaal kind?’
Wat voel je dan?
Ik voel me. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Oefening 11
Beeld je in dat je onderstaande situaties beleeft en schrijf
op wat je dan precies zou voelen.
Neem er gerust de lijst met rode en groene gevoelens bij.
Je bent een ouder en je treft je zoon van twaalf jaar aan terwijl hij samen
met een ander kind aan het roken is. Wat voel je dan?
Ik voel me verbijsterd en geschokt.
Ik voel bezorgdheid om hun gezondheid.
Ik ben boos omdat ik graag wil dat mijn kinderen beseffen hoe ongezond het
is om te roken.
Ik voel me machteloos.
Ik voel me verward omdat ik niet weet hoe ik moet reageren.
5 Je bent een medewerker en
tijdens een vergadering zegt
je baas voor een groep van
tien mensen dat hij vindt dat
je prachtig gepresteerd hebt bij het
afgelopen project. Je ziet een paar
andere collega’s met hun ogen rollen.
Wat voel je dan?
Ik voel me. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6 Je bent een klant in een
warenhuis en staat te met een
volle kar te wachten aan de
kassa. Diegene die achter je
staat heeft enkel een fles wijn en twee
zakken chips onder de arm. Hij zucht:
‘In plaats van me gewoon even voor te
laten…’
Wat voel je dan?
Ik voel me. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
86 Rond punt - verbinding als het vierkant draait
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
87

A
7 Je partner heeft je net verteld:
‘Ik ben onze relatie beu.’
Wat voel je dan?
Ik voel me. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8 Je hoort hoe een paar
collega’s aan het roddelen
zijn over een andere
collega die je graag hebt.
Wat voel je dan?
Ik voel me. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Zeg wat je behoefte is
Het ontdekken, herkennen en uiten van onze behoefte is de meest cruciale stap in het model van
verbindende communicatie omdat het de kern laat zien van zowel het eigenlijke probleem als de
oplossing.
Stel, je staat in de file en je voelt je geïrriteerd. Dan is de file niet de reden voor wat je voelt, maar
enkel de aanleiding. Wat is dan wel de reden voor wat je voelt? Het feit dat bepaalde van je behoeftes
niet voldaan zijn. Gevoelens zijn signalen van vervulde of onvervulde behoeftes. In het geval
van de file voel je je wellicht geïrriteerd omdat je nood hebt aan efficiëntie.
Denk terug aan het lampje op het dashboard van je auto: het gaat branden om aan te geven dat je
iets tekort komt. Het benzinelampje geeft aan dat je dringend moet tanken. Dat je auto behoefte
heeft aan brandstof.
9 Je ziet tijdens het televisiejournaal
dat iemand van het TV
Iraanse leger de schuld op
zich neemt voor neerhalen van een passagiersvliegtuig
dat aan 176 mensen het
leven koste. Hij zegt dat het om een menselijke
fout ging en dat hij wenste dat
hij zelf dood was toen hij besefte wat er
gebeurd was.
Wat voel je dan?
Ik voel me. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10 Je hebt net tien minuten naar
het standpunt van je collega
geluisterd. Dat heeft je veel
moeite gekost omdat je het grondig met
hem oneens bent. Net op het moment
dat jij jouw mening wil geven, staat je
collega recht en zegt hij dat hij geen tijd
meer heeft.
Wat voel je dan?
Ik voel me. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wat we voelen geeft ons een signaal
dat een bepaalde behoefte wél of niet is vervuld
en zet ons aan om daar iets aan te doen
Wat is een behoefte precies?
Het is iets wat je nodig hebt of waarnaar je verlangt maar dat allesbehalve iets concreets is. Je
hoort mensen wel eens zeggen dat ze behoefte hebben aan een nieuwe IPhone, een compliment,
vakantie, chocolade of alcohol. Maar dit zijn geen behoeftes. Het zijn concrete strategieën die men
voor ogen heeft om een bepaalde behoefte te vervullen. De achterliggende motivator voor het
compliment of de alcohol is waar het echt om draait.
88 Rond punt - verbinding als het vierkant draait
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
89

LIJST BEHOEFTES
A
1. Een behoefte is nooit iets concreets
Je zegt op een morgen tegen je baas: ‘Ik heb behoefte aan opslag.’ Hoe hard je ook snakt naar een
salarisverhoging, ‘opslag’ is geen behoefte. Het gaat om geld en geld is concreet. Alles wat je in
een kruiwagen kan steken is sowieso geen behoefte. Een behoefte is steeds abstract en dus niet
tastbaar. Dus vallen ook ‘een compliment’ en ‘een vakantie’ als behoefte uit de boot.
OPSLAG COMPLIMENT VAKANTIE
Dus, om jouw echte behoefte – achter bijvoorbeeld ‘een salarisverhoging’, ‘een compliment’ of ‘een
vakantie’ – te ontdekken, stel jezelf de volgende vragen:
Welk verlangen wordt vervuld als ik krijg waar ik naar verlang?
Waarom is dit voor mij zo belangrijk?
Waar verlang ik echt naar?
In het geval van de loonsverhoging die je wil: ‘Welk verlangen wordt vervuld als ik opslag zou krijgen?
Waarom wil ik zo graag die salarisverhoging?’ Voorbeelden van mogelijke achterliggende behoeftes
voor een salarisverhoging zijn erkenning, waardering, van belang zijn of zelfs eerlijkheid.
ERKENNING
WAARDERING
EERLIJKHEID
Een behoefte is te vergelijken met een waarde of een deugd. Het is een begrip dat niet één
betekenis heeft en dat iedereen op een andere manier concreet invult. Niet iedereen op deze
wereld heeft een hoger salaris nodig maar iedereen heeft wel behoefte aan erkenning of eerlijkheid.
2. Behoeftes zijn universeel
Dit brengt ons bij een tweede kenmerk van een behoefte. Waar ook ter wereld, onafhankelijk van
ras, cultuur, geloof, leeftijd, religie, geslacht of seksuele voorkeur heeft iedereen behoefte aan autonomie,
verbinding, verzorging, empathie, spel, samenhorigheid, vreugde, rust enzoverder. Weliswaar
niet allemaal op hetzelfde ogenblik en op dezelfde manier, maar toch heeft iedereen er vroeg
of laat behoefte aan.
AUTONOMIE VERBINDING VERZORGING VREUGDE RUST
Net omdat iedereen dezelfde behoeftes met elkaar deelt, is de kans reëel dat de ander zich in jou
herkent als je hem laat weten waar je nood aan hebt. Deze herkenning is cruciaal om tot verbinding
te komen.
Als je wil weten of wat je wil wél of geen behoefte is, check dan even of het op deze lijst hiernaast
staat. Uiteraard bestaan er nog meer behoeftes, maar de lijst geeft jou wellicht al een duidelijker
beeld van wat zoal een behoefte is.
AUTONOMIE
eigen kracht inzetten
keuze
ruimte
tijd voor mezelf
vrijheid
zelfstandigheid
BETEKENIS
bewustzijn
inzicht
rouwen
samenhang
vieren
(zelf)reflectie
zingeving
EERLIJKHEID
authenticiteit
directheid
geloofwaardigheid
integriteit
openheid
oprechtheid
rechtvaardigheid
transparantie
EFFICIËNTIE
actie
afronding
discipline
gemak
leiderschap
proactiviteit
resultaat
snelheid
vooruitgang
ENTHOUSIASME
doorzettingvermogen
gedrevenheid
moed
passie
positiviteit
wilskracht
LIEFDE
affectie
geduld
gevoeligheid
gezelschap
seks
verdraagzaamheid
vergiffenis
vriendelijkheid
vriendschap
zachtheid
zorg
PLEZIER
afleiding
afwisseling
avontuur
creativiteit
gezelligheid
humor
lichtheid
ontspanning
risico nemen
spelen
spontaniteit
verwennerij
RESPECT
beleefdheid
bescheidenheid
duurzaamheid
gelijkwaardigheid
netheid
professionaliteit
stiptheid
zelfbeheersing
zorgzaamheid
RUST
eenvoud
evenwicht
geruststelling
harmonie
schoonheid
vrede
zorgeloosheid
SAMENWERKING
aanpassingsvermogen
behulpzaamheid
betrokkenheid
bijdrage
collegialiteit
communicatie
deelname
dienstbaarheid
elkaar op de hoogte
houden
flexibiliteit
informatie
input
met elkaar
ondersteuning
overleg
rekening houden
samenhorigheid
solidariteit
verantwoordelijkheid
wederkerigheid
VERANDERING
groei
hoop
inspiratie
leren
nieuwsgierigheid
ontwikkeling
perspectief
richting
uitdaging
VERBINDING
begrepen worden
begrijpen
contact
empathie
erbij horen
gehoord worden
gezien worden
klankbord
kwetsbaarheid
mededogen
troost
WAARDERING
aanmoediging
aardig gevonden
worden
bevestiging
dankbaarheid
erkenning
goedkeuring
van belang zijn
zelfwaardering
WELZIJN
beweging
comfort
energie
licht
lucht
voedsel
warmte
water
ZEKERHEID
bekwaamheid
controle
duidelijkheid
helderheid
houvast
juistheid (als in: het
moet juist zijn)
kwaliteit
nauwkeurigheid
orde
perfectie
planning
stabiliteit
structuur
veiligheid
vertrouwen
voorspelbaarheid
voorzichtigheid
90 Rond punt - verbinding als het vierkant draait
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
91

Let the beast go!
A
Oefening 12
• Leef je in in de situaties die hieronder beschreven staan.
• Ga bij jezelf na welke behoeftes op dat moment niet vervuld zijn.
• Let erop dat je zuivere behoeftes noteert en geen concrete strategieën, oplossingen of
gedragingen.
• Gebruik de lijst van behoeftes gerust als hulpmiddel.
1 2
Oefening 13: Oordeel in je voordeel!
En toch… Ook al bestaat er een lijst van behoeftes, toch blijft het voor velen moeilijk om te achterhalen
welke behoefte ze precies hebben op een bepaald moment. Op zo’n moment kan je innerlijke
jakhals de redder in nood zijn.
Let the beast go! En laat je oordelen en verwijten de vrije loop. Of hang maar eens goed het slachtoffer
uit. Doe het alleen niet luidop en al helemaal niet tegen de betrokken persoon. Luister in
gedachten naar hoe jouw jakhals te keer gaat en vraag hem: ‘Dus, wat kom je nu eigenlijk tekort in
deze situatie?’
Bijvoorbeeld: je hebt je bus gemist waardoor je een een half uur te laat zal arriveren op de afspraak
met een vriendin. Nadat je haar verwittigd hebt via sms, stuurt ze jou terug: ‘Zeg! Koop jou eens
een een nieuw uurwerk!’ Je vindt dat je vriendin overreageert en laat jouw oordelen de vrije loop:
Je geeft voor een groep collega’s een
presentatie over een tevredenheidsenquête.
Je hebt hier veel werk ingestoken.
Terwijl je aan het presenteren bent zie je
verschillende aanwezigen op hun smartphone
kijken.
Waar heb je op dat moment allemaal behoefte
aan?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tijdens een briefing legt jouw leidinggevende
heel gedetailleerd uit hoe ze graag
een taak vervuld zou willen zien door
jou. Ze zegt: ‘Vergeet deze keer je berekeningen
niet te controleren. De laatste
keer heb ik het werk helemaal opnieuw
mogen doen. En als je ermee klaar bent,
stuur het me dan door.‘ Je denkt: ‘Ik ben
wel geen kind hè. Ik kan dit wel alleen.’
Waar heb je op dat moment allemaal behoefte
aan?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
‘Wat een dramaqueen!
Is dat nu zo erg dat ik
wat later ben?’
‘Ik zou zo eens
moeten reageren
als zij haar bus zou
gemist hebben.’
‘Plezant hoor! Ik zal
haar nog eens speciaal
een sms sturen om te
verwittigen!’
‘Serieus? Is dat
haar manier om
haar vriendschap
te tonen?’
Vervolgens kan je elk oordeel en verwijt apart gaan onderzoeken door je de vraag te stellen: ‘Wat
mis ik hier echt?’
Als je voortborduurt op je eerste oordeel zegt jouw jakhals misschien: ‘Hoe onverdraagzaam
en rigide van haar!’ Zo komen vanzelf jouw behoeftes aan ‘rekening houden met
elkaar’ en ‘flexibiliteit’ boven drijven.
De jakhals in jou gedraagt zich wellicht als een slachtoffer omdat je ‘waardering’ mist
voor de moeite die je deed om een sms te sturen.
Als je denkt dat iemand meer inzicht nodig heeft
dan heb je zelf meer inzicht nodig
Katie Byron
Jouw jakhalsgeklaag is wellicht een manier om aan te geven dat je graag wat meer
‘inlevingsvermogen’, ‘mededogen’ en ‘troost’ had gekregen in plaats van haar verwijt.
De jakhals in jou heeft hier wellicht behoefte aan ‘van belang zijn’ en ‘respect’.
92 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
93

A
Aan de slag
Jouw beurt om jouw innerlijke jakhals eens helemaal los te laten.
Denk aan een specifieke situatie waarbij iemand veel oordelen bij je opwekt.
Wat zijn jouw oordelen over deze perso(o)n(en)?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Welke behoeftes zitten achter die oordelen?
Raadpleeg gerust de lijst met behoeftes op p. 91.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Oefening 14: Wat is jouw tere plek?
Misschien is het je al opgevallen dat je aan sommige behoeftes
gevoeliger bent dan aan andere, dat je er in vergelijking met jouw
naasten meer nood aan hebt. Wat is jouw top drie van behoeftes
die geregeld niet vervuld zijn in jouw leven? Welke tere plekken
worden makkelijk geraakt? En waar zijn die tere plekken ontstaan?
Zou het kunnen dat die behoeften in jouw kindertijd onder druk
stonden? Misschien werd je behoefte aan veiligheid, eerlijkheid of
respect moeilijk vervuld toen je nog een kind was. Misschien werd je minder erkend en gesteund
dan je nodig had. Dat waren pijnlijke momenten, misschien zelfs kleine trauma’s die nog steeds
niet geheeld zijn. Kan je begrijpen dat je er daardoor als volwassene nog steeds gevoelig voor
bent?
Schrijf hieronder de drie meest voorkomende onvervulde behoeftes en noteer een typisch voorbeeld
waarin dit zich manifesteert.
Bijvoorbeeld:
Onvervulde behoefte
Situatie waarbij deze behoefte zich voordoet.
Oordelen hebben een voordeel: je komt vanzelf te weten wat je voelt en wat je nodig hebt. Als je
dat eenmaal weet, kan je opnieuw op een verbindende manier uitdrukken wat je voelt en nodig is
in plaats van te zeggen wat er mis is met de ander.
Maar wat doe je als de ander zich aangevallen voelt door wat je zegt en in de verdediging gaat?
Interessante vraag. Wat heb jij nodig als je tegen iemand je beklag doet? Dat er naar je geluisterd
wordt. Precies. Dus je zwijgt en geeft de ander ruimte om te ventileren.
Erkenning
Samenwerking
Efficiëntie
Jouw beurt:
Mijn onvervulde behoefte
Als mijn leidinggevende mij enkel kritiek geeft en geen waardering
uit voor mijn inspanningen.
Als mijn partner mij alweer niet helpt bij het huishouden.
Als tijdens een vergadering een discussie maar blijft duren.
Situatie waarbij deze behoefte zich voordoet
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Niets blijft duren, niet de vuren,
niet de muren van het ouderlijk huis,
niet de kinderen in de straat,
niet de vrienden ‘s avonds laat,
niet de vogels in de bomen,
niet de dag die nog moet komen.
Niets blijft duren,
tenzij die onrust diep in mij,
dat onophoudelijk geruis.
Gilbert Cogghe
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Met een gesloten hart door het leven gaan
is als het maken van een zeereis in het ruim van het schip
Anja H.T. Mol
Jouw behoeftes kunnen veranderen als je met de ander verbinding hebt.
Als je de ander laat weten waar je behoefte aan hebt en je staat tegelijk open voor het verlangen
van de ander, dan is het best mogelijk dat je oorspronkelijke behoefte totaal verandert. Het volgende
verhaal is daar een mooi voorbeeld van.
94 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
95

A
Een notitie
uit Amerika
2011 — Albuquerque (New Mexico, V.S.)
In 2011 volgde ik in Albuquerque
(New Mexico, V.S.) de ‘International
Intensive Training’ bij Marshall
Rosenberg. Daarvoor had ik al vele
opleidingen en workshops gevolgd
waarbij ik steeds de gewoonte had om
tijdens de opleiding notities te nemen
op mijn laptop. Dat werkt voor mij het
meest efficiënt.
De eerste ochtend van de opleiding werd
echter meegedeeld dat het maken van foto’s
of video-opnames én het gebruik van een
laptop niet was toegelaten. Een reden werd
er echter niet gegeven. Daar zat ik dan… op
een opleiding die tien dagen zou duren en
die me een paar duizend euro had gekost. Ik
voelde frustratie omdat ik niet alles uit de
opleiding zou kunnen halen. Mijn behoefte
aan ‘vrijheid’, ‘autonomie’ en ‘efficiëntie’
werden gefnuikt. Ik was dus genoodzaakt
om alles met een balpen te noteren en dat
ging na al die jaren waarin ik dat nauwelijks
nog had gedaan ontzettend moeizaam.
Samen met een paar andere deelnemers die
er ook op gerekend hadden met hun laptop
notities te nemen, hadden we al een paar dagen
na elkaar aan de organisatie gevraagd
waarom die regel er precies was. Er werd
ons verteld dat het iets te maken had met
privacy, maar een duidelijk antwoord kregen
we niet. Na een paar dagen voelde ik me
vanbinnen zo ontzettend opstandig dat ik
tijdens het slot van de dag het woord vroeg
en me richtte tot Valentina, de echtgenote
van Marshall Rosenberg, die de organisatie
mee op zich nam. Ik vertelde hoe verdrietig
en boos ik me voelde en hoe ik worstelde met
mijn behoefte aan efficiëntie en vrijheid. Ze
luisterde en gaf me uitgebreid empathie.
Daarna vertelde ze me dat ze het zelf heel
lastig vond dat ze niet precies kon vertellen
waarom het niet toegelaten was. Ze deelde
mee dat het vorige bestuur van de organisatie
een reglement had opgesteld waarin
o.a. stond dat de privacy van elke deelnemer
verzekerd moest zijn.
Ze zei dat ze heel bang was dat er iemand
een rechtszaak zou aanspannen als deze
privacyregel overtreden zou worden. Blijkbaar
stapt men in Amerika al snel naar de
rechter, waardoor ze heel bang was dat er
mogelijke schadeclaims boven haar hoofd
zouden hangen met mogelijkerwijs zware
boetes tot gevolg als ze uitzonderingen zou
toestaan.
Blijkbaar stapt
men in Amerika
al snel naar
de rechter.
Ik voelde haar angst. Omdat Valentina eerst
heel goed luisterde naar mijn frustraties en
daarna pas haar emoties en behoefte deelde,
voelde ik hoe mijn eigen behoeftes omsloegen.
Hoe hard ik daarvoor ook mijn gelijk
wilde halen en vastberaden was om mijn
laptop te mogen gebruiken, had ik er plots
behoefte aan om rekening te houden met de
behoefte aan ‘veiligheid’ van Valentina.
Ik kan jou niet uitleggen hoe dat precies
komt. Ik vermoed dat ik mijn ego opzij kon
zetten doordat we verbinding hadden. En
door die verbinding voelde ik heel intens dat
ik met heel mijn hart bereid was om voorrang
te geven aan haar behoefte.
De rest van de opleiding schreef ik gewoon
verder met balpen, zonder enige frustratie.
Eenmaal terug thuis, typte ik al mijn notities
over op mijn laptop.
4. Doe de ander een verzoek
‘Rustig!!!!’
brult één van de ouders door de huiskamer wanneer hij zijn behoefte aan
rust wil duidelijk maken na een slopende werkdag. Waarop de kinderen repliceren: ‘Maar wij
zijn toch rustig aan het spelen!?’
Inderdaad… Wat is dat precies ‘rustig’? Een kind geeft daar wellicht een andere invulling aan dan
een volwassene.
Dit voorbeeld laat zien dat je enkel je behoefte kan vervullen als je concreet aangeeft HOE je het
precies wilt. De ouder had beter één van de volgende verzoeken kunnen doen:
Kunnen jullie
veel zachter
vieren als
jullie een
bonus winnen?
Verzoek aan de kinderen
Kunnen jullie
de koptelefoon
opzetten om dat
computerspelletje
te spelen?
Verzoek aan zichzelf
Zelf verantwoordelijk voor de vervulling van je behoeftes
Net zoals je verantwoordelijk bent voor hoe je omgaat met je gevoelens, ben je ook zelf verantwoordelijk
voor de vervulling van jouw behoeftes.
Er zijn namelijk talrijke andere manieren dan die ene strategie die je hebt bedacht en waarop je je
soms vastpint. De mogelijke strategieën om je verlangens te vervullen zijn oneindig, inclusief het
‘rouwen’ omdat je nu niet kreeg waar je zo hard naar had verlangt.
Een verzoek aan jezelf
Zien jullie het
zitten om boven
in jullie kamer
te gaan spelen?
Waarom ga ik
zelf niet op
een rustigere
plek zitten?
Zal ik mijn
oordopjes
insteken?
Ben ik bereid
dit te relativeren
door te beseffen
dat kinderen nu
eenmaal lawaai
maken?
Want behalve aan een ander, kan je ook een verzoek doen aan jezelf. Je voert dan als het ware een
innerlijke dialoog met jezelf. Bijvoorbeeld: ‘Ik ben moe na een lange werkdag en wil graag ontspannen.
Plots bedenk ik me dat ik nog drie belangrijke e-mails moet beantwoorden. Ik voel me
zenuwachtig en in tweestrijd omdat ik het enerzijds belangrijk vind om mijn verantwoordelijkheid
te nemen, maar anderzijds echt wel snak naar rust. En dus doe ik een verzoek aan mezelf: Zie je
het zitten om je perfectionisme even opzij te zetten en die mails morgenvroeg te beantwoorden?’
96 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
97

A
Als je je niet gewaardeerd voelt, kun je denken aan alle waardevolle dingen die je bij jezelf apprecieert
in plaats van te proberen populair te zijn en de waardering van anderen te claimen.
Als je je eenzaam en afgescheiden voelt, kun je denken aan de vele manieren waarop je elke dag
met andere mensen verbonden bent en dat je op elk moment iemand kunt aanspreken of opbellen.
Als iemand bij me aanbelt, doe ik altijd mijn jas aan
voordat ik de deur opendoe.
den door de spullen zelf op hun plaats te leggen. Het is uiteindelijk jouw behoefte, niet noodzakelijk
die van de anderen. Stel je bovendien opnieuw de vraag of je de ander een verzoek doet vanuit
de intentie om je te verbinden of omdat je gewoon je zin wil krijgen. Onthoud: je kan fluiten naar
verbinding als je de andere manipuleert of dwingt.
Wat wil je met je verzoek bereiken?
Er zijn veel verschillende soorten verzoeken. Ze onderscheiden zich van elkaar door de verschillende
doelen die je er mee wil bereiken.
Bij minder leuk gezelschap zeg ik:
Sorry,
ik moet net weg.
Als het wel leuk gezelschap is, zeg ik:
Wat prettig,
ik kom net thuis.
?
Een actieverzoek
Je wilt graag dat de ander
daadwerkelijk iets doet.
Bijvoorbeeld: ‘Wil jij dat pakket
naar de post brengen en
met spoed laten verzenden?’
Een verzoek tot eerlijkheid
en verbinding
Je wilt graag weten wat er
in de ander omgaat.
Bijvoorbeeld: ‘Wat denk en
voel je over wat ik net zei?’
Een empathieverzoek
Je wilt graag dat de ander
zich ervan bewust is wat er
in jou leeft.
Bijvoorbeeld: ‘Kan je begrijpen
hoe ik me voel en is het
je duidelijk waar ik behoefte
aan heb?’
Het feit dat je zelf verantwoordelijk bent voor de vervulling van je behoeftes, wil niet zeggen dat je
niet kunt vragen aan iemand of hij bereid is om je daarbij te helpen.
Twee gewassen truien op de trap
‘Er liggen twee gewassen truien op de trap (waarneming).
Ik voel me geïrriteerd (gevoel) als ik zie dat je ze niet mee
genomen hebt en ze in de kast gelegd hebt toen je zojuist
naar boven ging (waarneming). Ik wil graag orde in huis (beo
hoefte) en zou het waarderen als ik wat hulp krijg (behoefte).
Wil jij die truien in de kast leggen (verzoek)?’
Je gebruikt deze uitgebreide vorm vooral als er spanning in de lucht hangt. In de meeste situaties
werkt het prima als je alleen een verzoek formuleert: ‘Wil je die truien op de trap meenemen naar
je kamer en ze in de kast leggen?’
TIP: Welk verzoek doe ik?
Als de sfeer gespannen is, doe dan niet meteen een actieverzoek. Om het ijs wat te breken
kan je dan best eerst een verzoek tot eerlijkheid doen. Laat de ander praten, zo ontstaat er
verbinding. Herinner je, tracht eerst de ander te begrijpen en dan pas begrepen te worden.
Als je voelt dat de ander er meer voor open staat, kan je een actieverzoek of zelfs een empathieverzoek
doen.
Vraag en u zult krijgen
zoek en u zult vinden
klop en er zal voor u
worden opengedaan
matteüs 7:7
Let op! Het is niet omdat je een verzoek doet om jouw behoefte te vervullen, dat de ander daarom
altijd naar je pijpen moet dansen. Vergeet niet dat jouw behoefte aan orde ook vervuld kan wor-
98 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
99

A
De 5 voorwaarden van een goed verzoek:
1. Het verzoek is specifiek
‘Wil je meer rekening met me houden?’ is nogal vaag. Wees concreet, wees specifiek.
Bijvoorbeeld: ‘Wil je mij voortaan minstens vierentwintig uur op voorhand via mail laten weten
als jouw planning verandert?’
4. Het verzoek resulteert in een verbintenis
A
B
A
B
‘Kan jij die adreslijst vandaag nog afwerken?’
‘Ik heb het heel druk. Ik doe mijn best.’
‘Kan ik op je rekenen?’
‘Ik ga proberen.’
A: ‘Sorry dat ik aandring, maar ik zou echt graag een duidelijke ‘ja’ of ‘nee’ willen horen,
zodat ik weet waar ik sta.’
B: ‘Ok, tegen ten laatste 17u heb je ze.’
A: ‘Super! Dank je!’
Wat je graag wil van de ander moet daarom niet NU gebeuren, maar je wil wel NU de verbintenis
van de ander dat hij het zal doen. Bijt je er in vast zoals een kleine terriër. Als de ander je
vraag ontwijkt, hou dan vol tot de ander je een verbintenis geeft. Treed in de voetsporen van
mevrouw Protut uit de reeks ‘Het Eiland’, die geregeld vraagt: ‘Kunnen we dat zo afspreken,
Guido?’
Je kan een paard wel in het water trekken
maar je kan het niet verplichten om ervan te drinken
5. De ander mag ook ‘nee’ zeggen
Eigenlijk kan je de ander alles vragen, zolang de ander ook ‘nee’ mag antwoorden.
2. Het verzoek is positief geformuleerd
Het werkt niet zo goed als je vraagt wat je NIET wilt krijgen.
• ‘Wil je je gebruikte batterijen niet meer in de vuilnisbak onder je bureau gooien?’
De kans bestaat dat de ander zijn gebruikte batterijen in het vervolg in een andere vuilbak
gooit, of bij het PMD afval, of zelfs gewoon laat rondslingeren. Terwijl dit niet was wat je wilde.
Je kunt beter vragen:
• ‘Wil je in de toekomst je gebruikte batterijen in het recyclagebakje gooien op het rek in de
berging?’
Immers, als je niet bereid bent om een ‘nee’ als antwoord te tolereren, dan is het efficiënter om
het gewoon te eisen. Bij een eis dwing je de ander. Dat mag. Maar dan ben je niet meer aan
het verbindend communiceren en riskeer je dat de sfeer omslaat. Bij een verzoek daarentegen
vraag je de ander iets waarop hij in alle vrijheid zowel ‘ja’ als ‘nee’ mag antwoorden.
Elke volwassene weet immers dat hij niet altijd krijgt waar hij zin in heeft. Dat heb je te aanvaarden
zonder je een slachtoffer te voelen dat zich tekort gedaan voelt. Want als je verbinding wil,
ben je nieuwsgierig en vraag je de ander ’Wat maakt dat je ‘nee’ zegt?’. Zo nodig je de ander uit
om te laten weten wat zijn behoefte is en wat hij nu graag zou willen. Door te laten merken dat
je de ander wil begrijpen, vergroot je de kans om op jouw beurt door de ander begrepen te
worden.
3. Het verzoek is uitvoerbaar
Niet: ‘Wil je mij beloven om mij nooit meer te kwetsen met jouw opmerkingen?’
De ander kan je toch niet beloven dat hij je nooit meer zal kwetsen? De ander kan onmogelijk
weten waar je allemaal gevoelig aan bent. Wel kan je vragen of de ander bereid is om bepaalde
opmerkingen niet meer te maken.
Wel: ‘Wil je er op letten om in mijn bijzijn geen opmerkingen meer te maken over mijn
gewicht?’
Ook al raden we in punt 2 aan om je verzoek positief te formuleren, in sommige gevallen, zoals
hier, kan je haast niet anders.
De flessen voor
de glascontainer
staan al drie dagen
aan de voordeur!
Ja. Ik heb het
ook gezien!
100 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
101

A
De 4 valkuilen van een verzoek:
1. Dienstmededelingen: soms beschrijf je een feitelijke waarneming en hoop je dat het daarmee
wel duidelijk zal zijn wat je van de ander verlangt.
• ‘Het raam staat open terwijl de verwarming aan staat.’ (Terwijl je eigenlijk graag wil vragen
‘Wil je het raam dicht doen of de verwarming uit zetten?’).
• ‘Ik heb je dat nu al drie keer uitgelegd!’ (Terwijl je eigenlijk graag wil vragen ‘Wil je beter
opletten?’)
2. Wensen: je verwoordt openlijk je wildste dromen, zonder er een verzoek aan te koppelen.
• ‘Ik zou zo graag hebben dat iedereen op tijd zijn documenten bezorgt zonder dat ik achter
jullie veren moet zitten.’ (Terwijl je kan vragen: ‘Wil je mij uit eigen beweging het certificaat
van de gevolgde opleiding sturen tegen de afgesproken datum?’)
Een verzoek eindigt sowieso met een vraagteken.
3. Eisen:
• ‘Stuur mij die mail eens door.’
• ‘Denk na voor je iets doet.’
• ‘Dat schilderij moet hoger hangen.’
Je bedoelt het wellicht niet zo dwingend, maar hoeveel eisen heb je de laatste 24 uur gedaan?
Als de sfeer goed zit, is er meestal geen enkel probleem.
Maar beeld je in dat je precies dezelfde eisen uit op het ogenblik dat er spanning in de lucht
hangt. Kan je begrijpen dat dat wrevel kan opwekken bij de ander?
Het is een statistisch feit
dat 100% van de ballen die je niet trapt
nooit in het doel belanden
Wayne Gretzsky
Oefening 15
Onderzoek de volgende verklaringen om te bepalen of het verzoek specifiek, positief geformuleerd
en uitvoerbaar is. Als dat niet zo is, herschrijf het verzoek dan, zodat het wel degelijk
beantwoordt aan de criteria die we daarnet op een rijtje hebben gezet.
Bijvoorbeeld: ‘Je zou wat meer respect mogen hebben voor mij!’
Vertaling: ‘Wil je je laptop dichtklappen en aandachtig luisteren naar wat ik je wil vertellen?’
1
‘Heb nu toch eens gewoon wat meer vertrouwen in jezelf! Komaan, roep jij de ober maar.’
Vertaling:
………………………….………………………….………………………….………………
………….………………………….………………………….………………………………
Van eisen loopt niemand warm
Waarom eisen we eigenlijk iets? Vaak omdat we denken: ‘Als ik het gewoon vraag, krijg ik wellicht
toch een ‘nee’.’ In werkelijkheid is het vaak andersom. Net omdat je iets eist in plaats van
vraagt, creëer je weerstand bij de ander.
Doe een duidelijk verzoek, vertel vanuit welke behoefte je dat doet en let erop dat de ander
zich niet onder druk gezet voelt en zowel ‘ja’ als ‘nee’ mag zeggen zonder daarvoor gestraft te
worden.
4. Ongevraagd advies:
• ‘Je kan beter langs daar rijden, dat is sneller.’
• ‘Je mag dat document niet doorsturen zonder het na te lezen.’
• ’Je zou beter wat meer bewegen.’
Je kan beter vooraf even checken of de ander openstaat voor jouw mening: ‘Mag ik jou ongevraagd
advies geven?’
Bijvoorbeeld:
• ‘Ik hoor je vertellen dat het verkeer helemaal vast zat op jouw traject. Wil je horen op welke
manier het volgens mij sneller zou gaan?’
• ‘Ik zie dat er nog fouten in je document staan en ben bezorgd omdat ik graag een tekst wil
die volledig in orde is. Zie je het zitten om het document nog eens na te lezen?’
• ‘Ik hoor je zeggen dat je 10 kg bent aangekomen en je je zo slap voelt. Mag ik ongevraagd
advies geven? Wat vind je ervan om meer te bewegen?’
2
3
4
5
‘Ben je bereid om vaker de afwas te doen?’
Vertaling:
………………………….………………………….………………………….………………
………….………………………….………………………….………………………………
‘Ik zou graag willen dat je mij mezelf laat zijn. Laat me toch vals zingen!’
Vertaling:
………………………….………………………….………………………….………………
………….………………………….………………………….………………………………
‘Kun jij nu gewoon niet eerlijk tegen me zijn?’
Vertaling:
………………………….………………………….………………………….………………
………….………………………….………………………….………………………………
‘Je moet mijn privacy respecteren. Buiten de kantooruren mag je mij niet meer bellen.’
Vertaling:
………………………….………………………….………………………….………………
………….………………………….………………………….………………………………
102 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
103

A
5. Eigen casus: je eerlijk uiten
Onze oplossingen
Hieronder vind je mogelijke vertalingen van de gevallen waarin de verzoeken niet correct
zijn geformuleerd. Vergelijk ze met de antwoorden die jij voorstelt. Er zijn veel verschillende
goede verzoeken mogelijk. Zolang je verzoek maar concreet is en positief is geformuleerd
in het ‘nu’.
1. Vertaling:
‘Wil je zelf de ober roepen en hem zeggen dat jouw steak te lang gebakken is?’
2. Er is geen vertaling nodig.
Dit is een verzoek met een intentie van eerlijkheid en verbinding. Je wil eerst van de ander
weten hoe hij tegenover jouw wens staat. Meteen een actieverzoek doen, lijkt me te snel.
Pas als de ander hierop positief reageert, zou je iets kunnen vragen. Vertaling: ‘Welke concrete
afspraak zullen we maken?’
3. Vertaling:
‘Wil je me alsjeblieft laten zingen zonder commentaar te geven over hoe vals ik zing?’
4. Vertaling:
‘Wil je mij zeggen wat je écht denkt over mijn voorstel?’
5. Vertaling:
‘Kunnen we afspreken dat je mij in de week alleen overdag belt en tot ten laatste 18 u en
dus ook niet in het weekend?’
Denk aan een situatie waarbij iemand iets doet
(of juist niet doet) waarbij je je niet prettig voelt.
Stel je voor dat je direct tot die persoon spreekt.
Volg het traject van de auto en vul in vier stappen
in hoe je jezelf eerlijk kan uiten op een verbindende
manier.
1. FEITELIJKE WAARNEMING
Laat de ander weten wat er op je lever ligt.
Vermijd oordelen en verwijten.
Hou je bij de feiten.
• Ik zie / hoor / lees / merk …
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Ik bedenk mij dat …
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Als jouw waarneming niet 100% objectief is, zeg
dan dat je het zus of zo interpreteert en check
indien mogelijk bij de ander of je interpretatie
klopt.
• Ik heb de indruk dat…
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
â Klopt dat?
2. GEVOEL
Daarbij voel ik mij…
WAARNEMING
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
BESCHAAMD GESCHOKT
OPGELUCHT
HOOPVOL
MACHTELOOS
GEFRUSTREERD KWAAD
OP MIJN HOEDE
ONTGOOCHELD
ONGEMAKKELIJK GEÏRRITEERD BLIJ
GESPANNEN DANKBAAR LASTIG
IN PANIEK SOMBER GELUKKIG
IN TWEESTRIJD VERONTWAARDIGD BANG
SCHULDIG VERWARD
TEVREDEN
ONZEKER
VERBAASD ONRUSTIG
BEZORGD
VERDRIETIG AFGELEID
UITBUNDIG ENTHOUSIAST
KWETSBAAR
ONGERUST
4. VERZOEK
BEHOEFTE
GEVOEL VERZOEK
1. Zeg eerst tegen de ander wat precies je
niet fijn vindt,
2. beschrijf dan wat je daarbij voelt,
3. vertel welke behoefte je hebt,
4. en doe ten slotte een verzoek.
• Wil je … ?
• Zie je het zitten om … ?
• Wat denk en voel je bij wat ik net zei?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. BEHOEFTE
omdat ik
• behoefte heb aan … ?
• … nodig heb?
• … belangrijk vind?
RUST AFWISSELING Keuze Efficiëntie RESPECT
Erkenning Harmonie ONDERSTEUNING Veiligheid
RECHTVAARDIGHEID Zorg Nabijheid Verbinding
PROACTIVITEIT Resultaat Eerlijkheid Vrijheid ORDE
BEGRIP CONTROLE STRUCTUUR Samenwerking Empathie
COLLEGIALITEIT Zekerheid VERANTWOORDELIJKHEID Duidelijkheid
WEDERKERIGHEID Vertrouwen GELIJKWAARDIGHEID Ruimte
POSITIVITEIT Rekening houden met elkaar GERUSTSTELLING
KWALITEIT GEZIEN WORDEN Communicatie Flexibiliteit
ME-TIME Spontaniteit BETROKKENHEID Openheid
104 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
105

Ik heb er altijd naar gestreefd
om niet de spot te drijven met wat mensen doen,
er ook niet om te huilen of mij er kwaad over te maken,
maar hen te begrijpen.
Baruch Spinoza
5B
5B Hoe geef je
de ander
empathie?
106 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
107

B
1. Tracht de ander zo goed mogelijk te
begrijpen
Intussen heb je geleerd om op een verbindende manier te uiten wat er in je omgaat. Maar hoe
zorg je ervoor dat de ander open staat om naar jou te luisteren? Simpel: door de ander zelf eerst
aandacht en empathie te geven.
People don’t care how much you know
until they know how much you care
2. Valkuilen van empathie
Als mensen overweldigd zijn door een bepaald gevoel, dan
snakken ze er in eerste instantie naar om door de ander begrepen
worden. Goeie raad of een oplossing krijgen, is pas
voor nadien, als de meest intense emoties gaan liggen zijn.
En toch slaan we wat dat betreft de bal soms mis… Ondanks
onze goede intenties om empathisch te reageren, bereiken
we met onze reacties vaak het tegenovergesteld effect.
ETBRDT
MH . ER
Empathie is het vermogen om contact te maken met wat de ander denkt, voelt en nodig heeft. Het
ontdekken en begrijpen van wat er in de ander leeft is cruciaal om tot verbinding te komen.
Empathie start met aandachtig luisteren
Voor je de ander empathie kan geven, is het cruciaal om eerst tijd te maken om echt naar de ander
te luisteren. Vooral als het duidelijk is dat de ander in zijn emoties zit, laat hem dan ventileren. Stel
uitnodigende vragen om meer te weten te komen over hoe de ander zich voelt en waar die naar
verlangt.
Pas als je luistert om te begrijpen
in plaats van luistert om te reageren
ontstaat er echt contact
Garage
Een collega belt je en zegt geëmotioneerd:
‘Ik zit hier al een uur buiten in de kou te wachten omdat ze mijn auto in de garage niet meteen
kunnen repareren. Terwijl ik wel speciaal een afspraak had gemaakt!’
Hoe reageer je dan beter niet als de ander graag wil begrepen worden?
Ontdek de tien valkuilen van empathie en doe oefening 16 op de volgende pagina.
Observeer niet alleen WAT de ander zegt maar lees ook tussen de regels door. Kijk naar de lichaamstaal
en let op intonatie. De bedoeling is dat je door de bomen het bos tracht te zien, dat je door
de vele woorden, klanken, mimiek en gebaren tracht te ontdekken wat de ander voelt en wat zijn
verlangen is.
DE ANDER EMPATHIE GEVEN KAN WONDEREN DOEN.
Ik voel me
zo alleen!
Heb je behoefte
om gezien te worden?
Ja!!!!
In de badkamer
heb je een spiegel!
Soms toch...
108 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
109

Oefening 16
valkuilen
van
empathie
1. FASTFOOD-EMPATHIE
‘Ik begrijp het. Ja, ik begrijp het.’
2. VERDEDIGEN / UITLEG GEVEN
‘Misschien zijn er een aantal techniekers ziek en
zijn ze daardoor onderbemand. In dat geval kunnen
ze ook niet toveren, hè!’
6. HET VERHAAL MINIMALISEREN
‘Dat is toch niet erg. Een uurtje wachten is toch zo
voorbij!’
7. ONTKENNEN / CORRIGEREN
‘Je bent toch nog geen uur aan het wachten? Je bent
pas om 9u op kantoor vertrokken. En nu is het kwart
voor tien. Dus!’
A
B
1
‘Mijn baas stuurt me alleen maar mails met to do’s.
Doe dit! Doe Dat! Precies een ziekenwagen! Maar als ik
hem eens nodig heb om iets te bespreken, is hij nooit
bereikbaar! Dat is toch geen manier van werken!’
‘Ik begrijp het. Maar hij doet dat niet met opzet hoor.
Hij zal het waarschijnlijk heel druk hebben. Waarom
bel je hem niet op of plan je een afspraak in zijn
agenda om al jouw vragen in één keer te stellen?'
10
3. MEDELIJDEN / SYMPATHIE
8. OVER JEZELF BEGINNEN / OVERTROEVEN
B reageert met empathie
• Je vindt hier een aantal zinnen die
persoon A zegt tegen persoon B.
‘Oh nee! Hoe vreselijk! Je verdient het toch niet
om zo behandeld te worden. Straks loop je nog
een verkoudheid op.’
‘Waar jij over klaagt! Ik heb ooit eens met een hersenschudding
anderhalf uur moeten wachten op een
CT-scan in een ziekenhuis! Dat was pas erg.’
B reageert niet met empathie
Welk valkuil(en) herken je?
Nr.
• Kruis aan of je de reactie van persoon B
wel of niet empathisch vindt.
• Als je vindt dat B de bal mis slaat,
vermeld dan in welk van de 10 valkuilen
van empathie (in het kader hiernaast)
persoon B is gestruikeld.
4. VERALGEMENEN / DRAMATISEREN
‘Typisch! Het is altijd hetzelfde met die garagisten!
Voor hen is een klant gewoon een nummer. Als
het maar geld opbrengt.’
5. ANALYSEREN
‘Heb je je afspraak online gemaakt? Heb je niet
vooraf gecheckt of er een wachtruimte was waar
je ondertussen rustig kon werken?’
9. TROOSTEN
‘Ik vind dat je echt heel dapper bent! Als je terug bent
zal ik een lekkere warme chocomelk voor je maken!’
10. ONGEVRAAGD ADVIES / EEN OPLOSSING GEVEN
‘Ga terug in je auto zitten, zet je verwarming aan en
check intussen je mails op je telefoon. Of kom ik je
oppikken? Vraag in elk geval vandaag maar een flinke
korting.’
Als je vindt dat de reactie van B niet empathisch
is, schrijf dan hieronder hoe B volgens jou had
kunnen reageren mét empathie.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2
‘Pfffff, die coronacrisis blijft maar duren. Iedereen
heeft zich laten vaccineren en toch worden de maatregelen
weer strenger. Dat is toch niet eerlijk! Ze
pakken ons alle plezier af!’
3
‘Verdomme! Jij beschouwt alles wat ik hier doe als
normaal. Je hebt er geen idee van hoeveel moeite
het mij kost om alles hier netjes te houden.’
4
‘Deze ochtend zag ik mezelf in de spiegel. Het was
geen zicht. Ik vind het verschrikkelijk dat ik zo dik
en pappig word. Echt een oude doos.’
5
‘Ben je nu nog steeds aan die planning bezig? Als je
daarnet natuurlijk een half uur met Caroline staat
te kletsen, moet je niet verwonderd zijn dat je werk
nooit af raakt.’
A
B
‘Ja, het is vreselijk. Ik ben het ook beu om thuis gevangen
te zitten. We raken nooit meer van dat virus
af.’
A
B
‘Echt? Heb je de indruk dat ik jouw inspanningen
als vanzelfsprekend beschouw? Ergert je dat? Zou je
willen dat ik besef hoeveel werk je verzet en dat ik
daar meer dankbaarheid voor laat zien?’
A
B
‘Jij bent toch helemaal niet te dik? Ik smijt een brood
naar jou en het komt gesneden terug ! Trouwens;
we moeten allemaal aanvaarden dat we ouder worden
en alles begint te hangen. Ik ben het laatste jaar
5 kg bijgekomen. Hoor je mij klagen?’
A
B
‘Ah, en hoe weet je zeker dat ik gewoon stond te kletsen
met Caroline? Heb je gehoord waarover het gesprek
ging? Nee. Typisch. Er wordt hier altijd van veronderstellingen
uitgegaan. Caroline had me dringend
nodig en ik was de enige die haar kon helpen. Ok?’
B reageert met empathie
B reageert met empathie
B reageert met empathie
5kg
B reageert met empathie
B reageert niet met empathie
B reageert niet met empathie
B reageert niet met empathie
B reageert niet met empathie
Welk valkuil(en) herken je?
Nr.
Welk valkuil(en) herken je?
Nr.
Welk valkuil(en) herken je?
Nr.
Welk valkuil(en) herken je?
Nr.
Als je vindt dat de reactie van B niet empathisch
is, schrijf dan hieronder hoe B volgens jou had
kunnen reageren mét empathie.
Als je vindt dat de reactie van B niet empathisch
is, schrijf dan hieronder hoe B volgens jou had
kunnen reageren mét empathie.
Als je vindt dat de reactie van B niet empathisch
is, schrijf dan hieronder hoe B volgens jou had
kunnen reageren mét empathie.
Als je vindt dat de reactie van B niet empathisch
is, schrijf dan hieronder hoe B volgens jou had
kunnen reageren mét empathie.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B
Hier zijn onze mogelijke antwoorden bij deze oefening:
1. B reageert niet met empathie. Hij geeft eerst fastfood-empathie (valkuil 1), die hij meteen
daarna van tafel veegt door een uitleg te geven (valkuil 2) en te komen aandraven met ongevraagd
advies (valkuil 6). Een meer empathisch antwoord zou geweest zijn:
‘Ben je ontgoocheld in je baas en verwacht je dat hij gewoon meer beschikbaar is al je hem
nodig hebt? Wil je dat hij beseft dat je enkel efficiënt kan werken als je af en toe met hem persoonlijk
kan overleggen?’
2. B reageert met medelijden en sympathie (valkuil 3) en begint vervolgens over zichzelf (valkuil
8). Hij eindigt door te dramatiseren (valkuil 4) i.p.v. empathie te geven. Beter was geweest:
‘Amai. Word je er moedeloos van om opnieuw beperkt te worden omdat je net gehoopt had
om beloond worden voor alle inspanningen? Snak je naar vrijheid om terug te kunnen doen
waar je zin in hebt?’
3. B reageert met empathie op wat persoon A zegt.
4. Ik hoor dat persoon B minimaliseert (valkuil 10) en vervolgens ongevraagd advies geeft (valkuil
6) aan persoon A. Tenslotte begint hij over zichzelf (valkuil 8). Beter was geweest: ‘Amai. Ik
hoor hoeveel afkeer je voelt als je jezelf in de spiegel ziet. Is het omdat je het lastig vindt om te
aanvaarden dat je bijkomt? Zou je er gewoon graag slank en jeugdig blijven uitzien?’
5. B geeft geen empathie. Integendeel. Eerst verdedigt hij zich (valkuil 2) hij en daarna begint hij
te veralgemenen (valkuil 4) en zelfs te ontkennen en te corrigeren (valkuil 7). Het is in deze situatie
zeker begrijpelijk dat je wil corrigeren. Maar eerst is er empathie en geruststelling nodig.
Dus het was beter geweest voor B om dit te zeggen:
‘Oei. Ik heb de indruk dat het je irriteert dat ik daarnet een half uur met Caroline bezig was
terwijl mijn planning nog niet klaar is. Klopt dat? Frustreert het jou omdat je wil dat ik efficiënt
werk? Kijk, ik begrijp dat het misschien zo overkwam, maar ik was met Caroline niet zomaar
aan het kletsen. Ze kwam dringend hulp vragen en gezien ik de enige ben die haar daar mee
kon helpen, heb ik tijd gemaakt voor haar probleem. Kan je dat begrijpen of had je liever gehad
dat ik voorrang aan mijn planning had gegeven?’
Laten we niet naïef zijn. Je moet niet altijd met empathie reageren. Soms is enkel het geven van
een oplossing ... de oplossing . Als je computer vastloopt terwijl je dringend een mail moet versturen,
dan wil je in de eerste plaats dat iemand jouw computerprobleem oplost. Heel even empathie
krijgen is dan wel prettig, maar je wil vooral iemand die zo snel mogelijk voor je in actie schiet.
In de zeilsport is er een afspraak die zegt
dat het meest manoeuvreerbare schip
voorrang geeft aan het minst manoeuvreerbare
ik vind dat het soms goed is
om dezelfde afspraak toe te passen onder mensen
Joyce Brothers
Onthoud
Geef de ander wat hij nodig heeft.
Verbinding ontstaat door jouw gedrag
aan te passen aan de noden van de ander.
Natuurlijk gaat het soms wél om de oplossing
Help!
Mijn hond ligt
nog boven in
de slaapkamer!
Oei! Ben je in paniek
omdat je zo aan
hem gehecht bent?
Welk ras is het?
Red gewoon
mijn hond!!!
HULP
STOOM AFBLAZEN
Zoekt iemand dringend hulp,
geef hem dan zo snel mogelijk
een oplossing.
Wil iemand vooral stoom
afblazen, luister dan naar hem
en geef vervolgens empathie.
112 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
113

B
3. Hoe geef je iemand dan wél empathie?
Het zou er in de wereld heel wat vrediger aan toe gaan
als we minder op elkaar zouden letten
en meer op elkaar zouden passen
?
Ook al leren we bij verbindende communicatie
om onze oordelen en verwijten
opzij te zetten, toch kan het soms net
heel nuttig zijn om ze te gebruiken als je
empathie geeft.
Jakhals-empathie
Als iemand tegen jou jakhal staal gebruikt, kan het
net heel vertrouwd en daardoor verbindend aanvoelen
voor de ander als je in de manier waarop je empathisch
reageert diezelfde denkwijze en woordkeuze
overneemt.
Stel, iemand zegt: ‘Godverdomme. Hij laat mij weer
schoon in de steek. Kan die lul nu gewoon niet op tijd
komen?’
Dan reageer je het best:
‘Vind je het egoïstisch dat die gast voor de zoveelste
keer te laat komt? Ben je het kotsbeu dat je nooit op
hem kan rekenen?’
Dit antwoord hoort een jakhals gewoon liever. Hij herkent
zich hier makkelijker in omdat het overeenkomt
met woordenschat die hij zelf gebruikt. Benoem dus
gerust de oordelen en verwijten die je bij de ander
hoort.
Spreekt de ander jakhalstaal, koppel dan ook terug in
jakhalstaal. Een jakhals krijgt graag gelijk. Geef dan
ook toe dat hij gelijk heeft zodra dat het geval is: ‘Het is
waar, je hebt gelijk.’ Hij hoort niets liever. Pas het concept
U eN Ik toe om het snelst verbinding te maken.
1. Luister eerst aandachtig naar wat de ander zegt.
2. Laat merken dat je met de ander begaan bent en zeg ‘Oei! / Amai! / Echt? / Ai! / Is ‘t waar? / …’
+ spiegel hierbij de mimiek en de toon van de ander.
3. Check bij de ander of je juist begrepen hebt wat hij op dat moment ervaart.
Hoe? Door te gissen naar wat er in de ander leeft aan gedachten, gevoelens en behoeftes.
• ‘Vind je het … (benoem wat je vermoedt dat de ander denkt) als … (benoemen van datgene
wat de ander triggert)?’
Bijvoorbeeld:
’Vind je het onbeleefd en weinig collegiaal als ik voor mezelf koffie ga halen zonder je te
vragen of ik iets voor jou kan meebrengen, vooral omdat jij dat wel altijd vraagt?’
• ‘Voel je je … (benoem wat je vermoedt dat de ander nu voelt) omdat je behoefte hebt
aan … (benoem de behoefte die de ander volgens jou nu heeft)?’
Bijvoorbeeld:
‘Voel je je teleurgesteld
omdat je behoefte hebt aan wederkerigheid?’
4. Reik de ander een verzoek aan: ‘Wil je graag dat…?’
Bijvoorbeeld: ‘Wil je graag dat ik alsnog een koffie voor je ga halen?’
The proof of the pudding is in the eating
Weet je wanneer jouw empathie doeltreffend was? Als de ander reageert met een zucht van ontlading.
Dan hoor je de ander ‘Jaaaaa!’ zeggen om aan te geven dat die zich begrepen voelt. Zolang
die ontlading er niet komt, voelt de ander zich nog niet voldaan omdat hij nog niet voldoende of
niet de juiste empathie heeft gekregen.
Luister dan opnieuw goed naar wat de ander zegt en tracht uit zijn woorden te destilleren wat hij
voelt en welke behoefte hij heeft. Vervolgens kan je een nieuwe poging doen om de ander empathie
te geven, tot hij opgelucht ‘Jaaaaa’ zegt. Dan pas is er echt verbinding.
Bijvoorbeeld:
A
B
A
B
A
‘Waarom moet ik altijd iemand vervangen die tijdens het weekend uitvalt omdat er niemand
anders kandidaat is? En als ik dan inspring, krijg ik van niemand een ‘dankjewel’!’
‘Frustreert het dat er weinig collegialiteit is en ben je het beu dat jij altijd moet toegeven?’
‘Ja! En vooral; iedereen vindt dat precies maar normaal dat ik dan mijn gezin in de steek
laat. Een gewone ‘Merci’ is er duidelijk teveel aan.’
‘Mis je dankbaarheid van je collega’s voor jouw flexibiliteit?’
(diepe zucht) ‘Jaaaaa!’
Ga dus voor die zucht van verlichting bij de ander. Streef naar die ‘Jaaaaa!’
Pas dan kan je er op vertrouwen dat de ander zich voldoende begrepen voelt.
Misschien heb je het zelf al meegemaakt? Als je empathie nodig hebt en de ander reageert op
de juiste manier, dan valt er als het ware een last van je schouders en ervaar je haast een magisch
moment van verbinding.
114 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
115

B
Oefening 17
Het moeilijkste onderdeel van het reageren met empathie is voor velen het juist ‘raden’
van de gevoelens en de behoeftes van de ander. Nochtans, als je die correct terugkoppelt,
voelt de ander zich het meest van al begrepen. Dan gaat jouw empathie recht naar
zijn hart.
Vorm duo’s. Spreek met elkaar af wie A is en wie B.
Persoon A zegt: Empathische reactie persoon B:
1. Haal rustig adem.
2. Laat merken dat je met de ander begaan bent en
zeg ‘Oei! / Amai!/ Echt? / Ai! / Is ‘t waar? / …’ + spiegel
hierbij de mimiek en de toon van de ander.
3. Spreek de ander aan met zijn voornaam.
4. Vul de volgende zin aan: ‘Voel je je … omdat je
behoefte hebt aan …?’
• Persoon A doet zijn beklag tegen persoon B over een bepaalde situatie.
• Persoon B luistert aandachtig en probeert hier zo empathisch mogelijk op te reageren
door de gevoelens en behoefte van persoon A te ‘raden’. Als leidraad kun je hiervoor de
formulering gebruiken die we voorstellen in vier stappen.
• Als hulp kan persoon B de lijst bekijken van gevoelens en behoeftes op p. 84 en 91.
• A laat B weten of hij zijn gevoelens en behoeften al dan niet juist geraden heeft.
• Indien niet, probeert B het nog eens opnieuw tot A zich echt begrepen voelt en opgelucht
‘Jaaaaa’ zegt.
Situatie 1
‘Jij belt me nooit! Ik ben altijd
degene die het initiatief moet
nemen om samen iets te doen.’
B zegt: …
Voel je je …
omdat je behoefte hebt aan …?
Ben je …
omdat je belang hecht aan …?
...
• Vergelijk daarna B’s antwoord met onze suggestie op p. 120-121.
• Als jullie één situatie hebben afgerond, kunnen jullie naar de volgende situatie gaan. Draai
hierbij de rollen om. Persoon A wordt nu persoon B en omgekeerd.
A
B
Situatie 2
Voorbeeld
‘Ik weet dat je het goed
bedoelt, maar ik haat het als je
mij de hele tijd commandeert!’
B zegt: …
Voel je je …
omdat je behoefte hebt aan …?
Ben je …
omdat je belang hecht aan …?
...
Persoon A zegt: Empathische reactie persoon B:
1. Haal rustig adem.
2. Laat merken dat je met de ander begaan bent en
zeg ‘Oei! / Amai!/ Echt? / Ai! / Is ‘t waar? / …’ + spiegel
hierbij de mimiek en de toon van de ander.
3. Spreek de ander aan met zijn voornaam.
4. Vul de volgende zin aan: ‘Voel je je … omdat je behoefte
hebt aan …?’
A
B
‘Ik kan er echt niet tegen. Ik vraag
of je een cola wil en je zegt ‘Nee’.
Nu zitten we in de filmzaal en je
zit de hele tijd van mijn beker te
drinken.’
• ‘Voel je je geërgerd omdat je je zeker wil
zijn dat je genoeg cola voor jezelf hebt?’
• ‘Maakt het je zenuwachtig dat ik van jou
cola zit te drinken terwijl ik zei dat ik niets
moest hebben?’
• ‘Wil je dat ik de volgende keer beter
nadenk of ik iets wil drinken of niet, zodat
je op je gemak naar de film kan kijken?’
Situatie 3
‘Ik ga niet terug naar die groep,
ze zijn zo afzijdig. Ze zeggen
niet eens ‘hallo’ als je aankomt!’
B zegt: …
Voel je je …
omdat je behoefte hebt aan …?
Ben je …
omdat je belang hecht aan …?
...
A
B
A
B
116 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
117

B
Persoon A zegt: Empathische reactie persoon B:
1. Haal rustig adem.
2. Laat merken dat je met de ander begaan bent en
zeg ‘Oei! / Amai!/ Echt? / Ai! / Is ‘t waar? / …’ + spiegel
hierbij de mimiek en de toon van de ander.
3. Spreek de ander aan met zijn voornaam.
4. Vul de volgende zin aan: ‘Voel je je … omdat je
behoefte hebt aan …?’
Persoon A zegt: Empathische reactie persoon B:
1. Haal rustig adem.
2. Laat merken dat je met de ander begaan bent en
zeg ‘Oei! / Amai!/ Echt? / Ai! / Is ‘t waar? / …’ + spiegel
hierbij de mimiek en de toon van de ander.
3. Spreek de ander aan met zijn voornaam.
4. Vul de volgende zin aan: ‘Voel je je … omdat je
behoefte hebt aan …?’
Situatie 4
Situatie 7
‘Het gaat niet om wat je
gedaan hebt. Het gaat om
het feit dat je gelogen hebt
over wat je gedaan hebt!’
B zegt: …
Voel je je …
omdat je behoefte hebt aan …?
Ben je …
omdat je belang hecht aan …?
‘Ik heb gelogen tegen mijn
baas. Ik heb gezegd dat ik die
vergissing niet heb begaan. En
nu krijgt mijn collega de schuld!
Ik haat mezelf.’
B zegt: …
Voel je je …
omdat je behoefte hebt aan …?
Ben je …
omdat je belang hecht aan …?
...
...
A
B
A
B
Situatie 5
Situatie 8
‘Ga je nu eens eindelijk ophouden
met op jouw gsm te prutsen
terwijl je aan het rijden
bent? Stop ermee of ik neem
het stuur over!’
B zegt: …
Voel je je …
omdat je behoefte hebt aan …?
Ben je …
omdat je belang hecht aan …?
‘Ik krijg dat werk nooit tegen
morgenmiddag klaar! Ik heb
nog uren werk en het gaat
voor geen meter vooruit!’
B zegt: …
Voel je je …
omdat je behoefte hebt aan …?
Ben je …
omdat je belang hecht aan …?
...
...
A
B
A
B
Situatie 6
Situatie 9
‘Zeg nu niet dat je alweer niet
thuis bent vanavond! Ik moet
tegenwoordig een afspraak
maken om je te kunnen zien!’
B zegt: …
Voel je je …
omdat je behoefte hebt aan …?
Ben je …
omdat je belang hecht aan …?
‘Ik kan het niet verdragen
nog tot maandag te moeten
wachten op de diagnose
van de dokter!’
B zegt: …
Voel je je …
omdat je behoefte hebt aan …?
Ben je …
omdat je belang hecht aan …?
...
...
A
B
A
B
118 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
119

B
Persoon A zegt: Empathische reactie persoon B:
Situatie 10
‘Er komt precies geen einde
aan! Eerst mijn vaders hartaanval
en nu is de tweeling
thuis met griep. Het mag
stilaan gaan stoppen!’
Onze empathische suggesties:
Hieronder vind je de antwoorden van persoon B terug die wij suggereren als reactie op wat persoon A zei.
Uiteraard zijn dat niet de enige mogelijke antwoorden.
Het eerste antwoord is geschreven in de ‘leertaal’ om de precieze gevoelens en behoeftes duidelijk te leren
achterhalen. Daarna lees je hoe het wat alledaagser kan klinken.
Het belangrijkste is dat persoon A zich gehoord en begrepen voelt door de reactie van persoon B.
Situatie 1
‘Jij belt me nooit! Ik ben altijd degene die het initiatief
moet nemen om samen iets te doen.’
• ‘Voel je je teleurgesteld omdat je wederkerigheid
belangrijk vindt?’
• ‘Zou je graag hebben dat ik wat meer initiatief
neem en laat zien dat ik onze vriendschap belangrijk
vind?’
• ‘Ben je het beu dat jij altijd moet bellen en zou
je willen dat het meer van beide kanten komt?’
A
1. Haal rustig adem.
2. Laat merken dat je met de ander begaan bent en
zeg ‘Oei! / Amai!/ Echt? / Ai! / Is ‘t waar? / …’ + spiegel
hierbij de mimiek en de toon van de ander.
3. Spreek de ander aan met zijn voornaam.
4. Vul de volgende zin aan: ‘Voel je je … omdat je
behoefte hebt aan …?’
B
B zegt: …
Voel je je …
omdat je behoefte hebt aan …?
Ben je …
omdat je belang hecht aan …?
...
Situatie 2
‘Ik weet dat je het goed bedoelt, maar ik haat het als
je mij de hele tijd commandeert!’
• ‘Ben je prikkelbaar omdat je behoefte hebt aan
autonomie?’
• ‘Vind je dat ik de baas over je speel en zou je
willen dat ik je meer vertrouw?’
• ‘Werkt het op je zenuwen omdat ik op jouw terrein
kom? Wil je meer vrijheid?’
Situatie 3
‘Ik ga niet terug naar die groep, ze zijn zo afzijdig. Ze
zeggen niet eens ‘hallo’ als je aankomt!’
• ‘Voel je je alleen en wil je graag gezien worden
en erbij horen?’
• ‘Heb je geen zin meer om terug te gaan als je je
niet welkom voelt?’
• ‘Voel je je aan je lot overgelaten en zou je graag
willen dat ze jou vriendelijk ontvangen en moeite
doen om je je een deel van de groep te laten
voelen?’
Situatie 4
‘Het gaat niet om wat je gedaan hebt. Het gaat om
het feit dat je gelogen hebt over wat je gedaan
hebt!’
• ‘Ben je geschokt omdat je wil kunnen rekenen
op mijn eerlijkheid?’
• ‘Het ligt zwaar op je maag dat ik gelogen heb,
hè? Sorry dat ik je ontgoocheld heb. Je hebt gelijk.
Dat was verkeerd.’
• ‘Wil je er op kunnen vertrouwen dat ik altijd eerlijk
ben en steeds de waarheid vertel?’
Situatie 5
‘Ga je nu eens eindelijk ophouden met op jouw
gsm te prutsen terwijl je aan het rijden bent? Stop
ermee of ik neem het stuur over!’
• Ben je ongerust en heb je behoefte aan veiligheid?’
• ‘Wil je graag dat ik me op de weg focus en ondertussen
met niets anders bezig ben?’
• ‘Het is inderdaad gevaarlijk om met dat ding bezig
te zijn als ik rijd. Je hebt groot gelijk om mij er
op te wijzen. Wil je dat ik mijn verantwoordelijkheid
neem als chauffeur?’
Situatie 6
‘Zeg nu niet dat je alweer niet thuis bent vanavond!
Ik moet tegenwoordig een afspraak maken om je te
kunnen zien!’
• ‘Voel je je gefrustreerd omdat je behoefte hebt
aan nabijheid en contact?’
• ‘Heb je er genoeg van ik zo vaak afwezig ben?
Snak je naar meer tijd samen?’
• ‘Stel ik jou teleur dat ik er vanavond alweer niet
ben? Wil je dat ik me meer beschikbaar opstel
voor jou en ons gezin?’
Situatie 7
‘Ik heb gelogen tegen mijn baas. Ik heb gezegd dat
ik die vergissing niet heb begaan. En nu krijgt mijn
collega de schuld! Ik haat mezelf.’
• ‘Voel je je schuldig omdat je behoefte hebt aan
het nemen van je verantwoordelijkheid?’
• ‘Heb je spijt over het feit dat je gelogen hebt en
wil je dat je baas en je collega’s je kunnen vertrouwen?’
• ‘Ik heb de indruk dat je kwaad bent op jezelf omdat
je de moed niet had om eerlijk te zijn. Klopt
dat?’
Situatie 8
‘Ik krijg dat werk nooit tegen morgenmiddag klaar!
Ik heb nog uren werk en het gaat voor geen meter
vooruit!’
• ‘Voel je je moedeloos en heb je behoefte aan efficiëntie
en resultaat?’
• ‘Had je gehoopt om al veel verder te staan? Ik
heb de indruk dat je het niet meer ziet zitten.
Klopt dat?’
• ‘Ben je de moed wat verloren om het werk op tijd
klaar te krijgen? Snak je er naar dat het sneller
vooruit gaat?’
Situatie 9
‘Ik kan het niet verdragen nog tot maandag te moeten
wachten op de diagnose van de dokter!’
• ‘Ben je ongeduldig omdat je behoefte hebt aan
informatie en duidelijkheid?’
• ‘Ik heb de indruk dat je zenuwachtig bent en
snakt naar gemoedsrust. Klopt dat?’
• ‘Ben je bang voor het nieuws dat je maandag zou
kunnen krijgen? Wou je dat het al zover was?’
Situatie 10
‘Er komt precies geen einde aan! Eerst mijn vaders
hartaanval en nu is de tweeling thuis met griep. Het
mag stilaan gaan stoppen!'
• ‘Voel je je uitgeput en snak je naar rust?’
• ‘Ik begrijp hoe vermoeiend het moet zijn om de
ene tegenslag na de andere te moeten incasseren.’
• ‘De miserie mag stilaan wel eens plaats maken
voor positiever nieuws. Dat zou een hele opluchting
voor je zijn hè?’
120 Rond punt - verbinding als het vierkant draait
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
121

B
4. Eigen casus: iemand empathie geven
Je weet nooit
hoeveel je
voor iemand
kan betekenen
Stel je voor dat een wildvreemde je in paniek vraagt of je hem
geld wil lenen voor een taxi. Zou jij dat doen? Het overkwam
de 25-jarige Japans-Russische Trijana Stojkovic. Ze werkte
tijdens de Olympische Spelen van Tokyo als vrijwilliger toen
ze werd aangesproken door een Jamaicaanse man in sportkledij.
Hij zei dat hij op weg was naar het atletiekstadion maar
toen hij arriveerde aan het watersportbaancentrum besefte hij
dat hij de verkeerde bus had genomen. Omdat hij geen tijd
meer had om een andere bus te nemen, vroeg hij haar ten einde
raad of zij hem geld wou lenen voor een taxi. En dat deed ze.
Wat Trijana niet wist, was dat het ging om de Jamaicaanse atleet
Hansle Parchment die onderweg
was naar zijn halve finale 110m hordelopen.
Dankzij de barmhartigheid van Trijana
arriveerde de 31-jarige atleet nog net
op tijd voor zijn race, waar hij later, tijdens
de finale goud pakte.
Daags na zijn olympische titel nam
Parchment opnieuw de bus naar het
watersportcentrum. Dit keer om de
vrijwilligster op te zoeken en haar te
bedanken voor haar vrijgevigheid. Bij
het uitstappen ziet Parchment de vrijwilligster
al snel bij een bushalte staan.
Hij roept haar en laat haar zijn gouden
medaille zien.
‘Ik wil je bedanken, want je was een belangrijke factor om me die
dag naar de finale te brengen’, zegt de atleet tegen de overdonderde
vrouw. ‘Dit goud is er alleen maar omdat jij me hebt geholpen.’
Als bedanking gaf olympisch kampioen Hansle Parchment haar een
t-shirt van Jamaica en betaalde hij haar het geleende geld terug.
Denk aan een situatie waarbij iemand op een emotionele
manier aangeeft dat er hem iets stoort. Dat kan
zowel zijn door iets wat jij of iemand anders gedaan (of
net niet gedaan) heeft en wat de ander grondig dwars
zit. Stel je voor dat je direct tot die persoon spreekt en
koppel terug welke waarneming de ander volgens jou
1. FEITELIJKE WAARNEMING
Pols naar wat er bij de ander op zijn lever ligt.
Hou je bij de feiten.
• Als je ziet / hoort / leest / merkt …
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Als je je bedenkt dat …
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Als je denkt dat het om een interpretatie van de
ander gaat, check die dan.
• Heb je de indruk dat …
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
â Klopt dat?
2. GEVOEL
Voel je je daarbij …
WAARNEMING
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
BESCHAAMD GESCHOKT
OPGELUCHT
HOOPVOL
MACHTELOOS
GEFRUSTREERD KWAAD
OP MIJN HOEDE
ONTGOOCHELD
ONGEMAKKELIJK GEÏRRITEERD BLIJ
GESPANNEN DANKBAAR LASTIG
IN PANIEK SOMBER GELUKKIG
IN TWEESTRIJD VERONTWAARDIGD BANG
SCHULDIG VERWARD
TEVREDEN
ONZEKER
KWETSBAAR
VERBAASD ONRUSTIG
BEZORGD
VERDRIETIG AFGELEID
UITBUNDIG ENTHOUSIAST
ONGERUST
4. VERZOEK
BEHOEFTE
GEVOEL VERZOEK
getriggerd heeft. Geef vervolgens aan wat je denkt dat
die daarbij voelt, welke onvervulde behoefte de ander
volgens jou heeft en ga na welk verzoek die mogelijk
heeft. Volg het traject van de auto en vul in vier stappen
in hoe je empathie geeft op een verbindende manier.
Wil je graag dat … ?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. BEHOEFTE
omdat ik
• behoefte hebt aan … ?
• … nodig hebt?
• … belangrijk vindt?
RUST AFWISSELING Keuze Efficiëntie RESPECT
Erkenning Harmonie ONDERSTEUNING Veiligheid
RECHTVAARDIGHEID Zorg Nabijheid Verbinding
PROACTIVITEIT Resultaat Eerlijkheid Vrijheid ORDE
BEGRIP CONTROLE STRUCTUUR Samenwerking Empathie
COLLEGIALITEIT Zekerheid VERANTWOORDELIJKHEID Duidelijkheid
WEDERKERIGHEID Vertrouwen GELIJKWAARDIGHEID Ruimte
POSITIVITEIT Rekening houden met elkaar GERUSTSTELLING
KWALITEIT GEZIEN WORDEN Communicatie Flexibiliteit
ME-TIME Spontaniteit BETROKKENHEID Openheid
122 Rond punt - verbinding als het vierkant draait
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
123

Wie goed met zichzelf overeenkomt,
bespaart anderen de last
om te moeten overeenkomen met iemand
die niet met zichzelf overeenkomt.
5C
5C Hoe geef je jezelf
empathie als je het
moeilijk hebt?
124 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
125

C
Hoe gemeen van de ander!
Ik heb dat
totaal verkeerd
aangepakt!
Dit is zo
oneerlijk!
Hoe dom van mij!
Dat is gewoon
belachelijk!
Waarom moest ik
ook weer zo stom
reageren?
‘Zelfempathie’ is een cadeau aan jezelf
Soms voelen we dat ons onrecht is aangedaan.
De ander doet of zegt iets dat we vervelend,
oneerlijk of pijnlijk vinden. We zijn
volledig uit evenwicht. We voelen ons gekwetst,
boos, verward of zelfs hopeloos. Als
reactie steken we onze stekels uit en bombarderen
we de ander met verwijten.
Maar we zijn we niet enkel streng voor anderen.
We zijn ook streng voor onszelf. Onze
buiten- en binnenwereld zijn spiegels van
elkaar; wie veel commentaar geeft op anderen,
geeft ook veel kritiek op zichzelf. En vice
versa. Enkel wie met zichzelf overhoop ligt,
leeft in onvrede met anderen.
Ofwel maak je de ander verwijten ofwel bekritiseer je jezelf. Tot je beseft dat je over jezelf aan het
oordelen bent en je dan maar begint te veroordelen… omdat je aan het oordelen bent. Een eindeloze
spiraal van (zelf)afwijzing.
Net zoals je anderen empathie geeft als zij het moeilijk hebben, kan je ook jezelf een beetje troosten
op momenten dat jij het lastig hebt. Dat doe je door stil te staan bij wat je voelt en door te
rouwen over een aantal onvervulde behoeftes. Als je met mildheid en mededogen naar jezelf reageert,
verzacht je het lijden van je innerlijke jakhals.
Tot je tegen jezelf zegt:
Beste jakhals, je haalt zowel anderen als jezelf
naar beneden. Dit maakt je toch niet gelukkig?
Zullen we ‘mildheid‛ eens proberen?
Zelfempathie is een cadeau dat je jezelf altijd kunt geven, je hebt er niemand anders voor nodig. Je
blijft immers met jezelf samen tot de dood je scheidt .
HIIJ K J R VE.
HIE J.
KE R
126 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
127

C
Oefening 18: Het zelfempathieparcours
Flauwe grap
Je voelt je een lomperik omdat je een grappige opmerking maakte over een vriendin
terwijl ze erbij stond en waardoor ze boos wegliep.
Zo geef je jezelf empathie:
‘Ik ben boos op mezelf omdat mijn woorden mijn vriendin pijn deden, en ik het belangrijk vind om
respectvol te zijn. Ik had liever gehad dat ik mijn grote mond had gehouden. Tegelijk besef ik dat
mijn grapje helemaal niet slecht bedoeld was en dat ik niet de intentie had mijn vriendin hiermee
te kwetsen. De woorden floepten er zomaar uit omdat een deel in mij op dat moment behoefte
had aan spontaniteit en plezier.’
Daarom hebben auto’s een bumper
en potloden een gommetje:
mensen maken nu eenmaal fouten
Een afspraak niet nakomen
Je schaamt je omdat je, ondanks jouw belofte, een collega nog steeds dat beloofde
document niet hebt bezorgd dat ze jou al twee keer gevraagd heeft.
Zo geef je jezelf empathie:
‘Ik vind het irritant van mezelf dat ik dit nog steeds niet gedaan heb. Hierdoor is mijn behoefte aan
integriteit, vertrouwen en rekening houden met de ander, niet vervuld.
Ik besef ook dat ik momenteel een erg stressvolle periode meemaak doordat mijn moeder in het
ziekenhuis ligt. Ik maak me zorgen over haar gezondheid, wat maakt dat ik minder gefocust ben
op het werk en meer tijd nodig hebt om bepaalde taken gedaan te krijgen. De behoefte aan zorg
en ondersteuning van mijn familie is nu erg belangrijk voor mij.’
Ik wil mezelf wel eens ontmoeten
in plaats van mezelf steeds tegen te komen
Martijn Lucassen
Om jezelf empathie te geven, kan je zo meteen
als chauffeur in je auto springen en wat rondjes
draaien op het onderstaande rondpunt. Tijdens
de hele oefening laat je afwisselend je innerlijke
jakhals en je innerlijke giraf aan het woord, door
luidop te denken.
Eerst sta je jezelf toe om tegen jezelf te jakhalzen
en om stoom af te laten. Ga hiervoor staan in het
midden van het rond punt.
Als je bent uitgeraasd, geef je jezelf empathie
door datgene wat je net als jakhals hebt geuit te
vertalen naar giraftaal. Dat doe je door kriskras
en totaal willekeurig van de ene straat naar de
andere te rijden. Zo maak je contact met je
waarneming, gevoel, behoefte en verzoek.
Persoon 1 is de ’CHAUFFEUR’.
Je vertelt over een situatie waar je het moeilijk
mee hebt of waar je graag inzicht in wilt.
Persoon 2 is de 'RIJINSTRUCTEUR’.
Je staat de ‘chauffeur’ bij door vragen te stellen
om hem op die manier inzicht te geven in wat hij
voelt en nodig heeft. Stel niet te veel vragen! Laat
de ‘chauffeur’ het vooral zelf doen!
Persoon 3 is de ‘HELIKOPTER’.
Je kijkt toe en observeert de oefening van op een
afstand om na de oefening feedback te geven aan
zowel de ‘chauffeur’ als de ‘rijinstructeur’.
Hoe gaan we te werk?
1. Vorm groepjes van drie personen en spreek af wie welke
rol opneemt en lees samen de verdere instructies
2. Neem een stuk touw van ongeveer anderhalve meter lang
en leg het op de grond in de vorm van een cirkel. Dit vormt
het midden van jouw rondpunt.
3. Schrijf nu op aparte blanco A4-bladen met een stift in
het GROOT de woorden die je op de tekening hierboven
ziet. Deze vormen de ankerpunten waar de chauffeur zo
meteen op gaat staan als hij zijn oefening doet. Leg de
papieren in de vorm van een rondpunt, zoals hierboven.
4. In het midden van het rondpunt leg je het briefje met
daarop ‘OORDELEN & VERWIJTEN’. Als je daar staat als
‘chauffeur’, maak je als jakhals zoveel oordelen en verwijten
als je maar wil over de situatie die je hebt gekozen. Ga
ervan uit dat niemand je kan horen, zeker de persoon niet
over wie je oordelen hebt. Laat dus maar het beest in je
los!
5. Als je je als ‘chauffeur’ hierdoor wat opgelucht voelt, is het
tijd om je innerlijke jakhals wat empathie te geven. Dat doe
je door datgene wat je als jakhals gezegd hebt, te vertalen
naar giraffentaal. Ga hiervoor staan op één van de vier
straten die overeenkomen bij wat intuïtief bij je opkomt:
ofwel beschrijf je wat je waarneemt, voelt, nodig hebt of
welk verzoek je hebt. Doe dit in een totaal willekeurige
volgorde. Je kan zo veel van straat veranderen als je wil.
Volg je intuïtie. Zolang je je maar als giraf uitdrukt.
6. Maar zodra er weer oordelen of verwijten opduiken,
ga je als ‘chauffeur’ opnieuw in het midden staan. De
‘rijinstructeur’ zal je er vriendelijk op wijzen dat je met je
jakhalstaal even terug op het midden van het rondpunt
moet gaan staan bij ‘OORDELEN EN VERWIJTEN’.
7. Als ‘chauffeur’ stop je de oefening als je je voldoende
opgelucht en kalm voelt omdat je jezelf genoeg empathie
gegeven hebt of voldoende inzicht hebt in jouw situatie.
8. Bespreek met zijn drieën kort de oefening waarbij ieder
vertelt wat hem is opgevallen.
9. Afhankelijk van de beschikbare tijd kan je nog één of twee
nieuwe simulaties doen waarbij ieder van rol verandert.
128 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
129

5D
5D Eerlijk uiten of
empathie geven:
wanneer doe je wat?
130 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
131

D
Je kan verbindende communicatie dus gebruiken op verschillende manieren:
Je vertelt de ander eerlijk
wat er in jou leeft,
zodat het voor de ander
helder wordt wat je voelt en
waar je naar verlangt.
Je geeft de ander empathie:
nadat je naar hen geluisterd
hebt, koppel je naar de ander
terug wat je denkt dat die
ervaart.
Je geeft jezelf empathie
als je het moeilijk hebt. Met
mildheid ontdek je bij jezelf
wat je voelt en wat je nodig
hebt.
Wanneer doe je nu precies wat? Wanneer ga je eerlijk vertellen wat er in je leeft en wanneer is het
beter om de ander empathie te geven? Wat doe je het best om verbinding met de ander te krijgen?
Dat kan nogal verwarrend zijn.
Je bent steeds de beste versie van jezelf
In de ideale wereld voel je je altijd een giraf met een hart groot genoeg om empathie te geven aan
iedereen die daar nood aan heeft. Dat lukt als je goed bent uitgeslapen, alles prima loopt en je je
gewaardeerd en gezien voelt. M.a.w. als jouw belangrijkste behoeftes vervuld zijn.
Jammer genoeg zit je op sommige dagen minder goed in je vel. Je voelt je nukkig omdat je moeilijk
op je werk bent geraakt of een collega jou een venijnige opmerking geeft. Je raakt gefrustreerd
omdat je een bepaalde taak niet tijdig klaar krijgt en of dat nog niet genoeg is, valt thuis ook nog
eens je wasmachine in panne. Op zo’n momenten kan je gewoon minder verdragen.
Weet dat je steeds de beste versie van jezelf bent. Dat wil zeggen: wat je niet hebt, kan je niet geven.
Als je moe bent of gestresseerd, dan is empathie geven haast onmogelijk. Na een lastige dag
kan je gewoon minder makkelijk luisteren en raak je sneller geïrriteerd. Je schiet gewoon sneller in
je jakhals en plooit terug op jezelf.
Vergelijk het met het aantal beschikbare rijstroken op een snelweg. Het aantal berijdbare rijstroken
staat symbool voor de innerlijke ruimte die je hebt en hoeveel je op dat moment aankan. Hoe meer
plaats er is op de snelweg, hoe meer jouw behoeftes vervuld zijn. Hoe minder rijstroken je hebt,
hoe minder je kan verdragen.
De beeldhouwer bewerkt de steen
De smid bewerkt het metaal
De wijze maakt zichzelf
De Boeddha
Empathisch luisteren
naar de ander
De meeste van jouw verlangens zijn
vervuld. Je hebt een voldaan gevoel.
Je merkt echter bij de ander meer
emotie dan bij jou doordat enkele van
zijn behoeftes niet vervuld zijn. Tracht
dan eerst aandacht te besteden aan
hoe de ander zich voelt door empathisch
naar hem te luisteren. Je hebt
op dit moment immers meer innerlijke
ruimte dan de ander. Er zijn geen werken
op jouw snelweg. Geen lange files.
Alle vier je rijstroken zijn berijdbaar.
Er is voldoende ruimte om eerst aandacht
aan de ander te geven.
Empathie geven
aan jezelf
Soms lopen je emoties zo hoog op dat
je niet in staat bent een constructief
gesprek te voeren. Doordat slechts de
helft van het aantal rijstroken beschikbaar
is, kun je geen empathie geven,
noch eerlijk uiten wat er in je leeft.
Mocht je al iets zeggen, dan komt het
er wellicht uit in jakhalstaal. Op zo’n
moment kan je beter de confrontatie
met de ander vermijden. Jouw beste
optie is dan even een time-out te nemen
en jezelf empathie te geven.
Hoe doe je dat? Ga bij jezelf na hoe
je je voelt, wat je getriggerd heeft en
waar je behoefte aan hebt. Door jezelf
er wat troost voor te geven, creëer je
er voor jezelf wellicht opnieuw een rijstrook
bij. Zodra je weer kalm genoeg
bent en er opnieuw drie rijstroken
beschikbaar zijn, kun je de ander opnieuw
eerlijk vertellen als een giraf wat
er in je leeft.
Empathisch
luisteren
naar de ander
Empathie
geven aan
jezelf
Empathie
vragen
aan een derde
Eerlijk uiten
wat in jezelf
leeft
STOP
Eerlijk uiten
wat in jezelf leeft
Soms zit er jou iets in de weg om naar
de ander te kunnen luisteren. Een
aantal van je behoeften zijn niet vervuld
en dat zit je dwars. Net alsof er
wegwerkzaamheden zijn en je maar
drie rijstroken beschikbaar hebt in de
plaats van vier. Op zo’n moment kan
je best eerst eerlijk uiten wat er in
jezelf leeft. Laat de ander weten wat
je ervaart zonder te beschuldigen, te
oordelen of te eisen. Zeg wat je voelt
en wat je nodig hebt. De kans is groot
dat je je opgelucht voelt en er daardoor
weer een rijstrook opent. Op die
manier ben je weer in staat om naar de
ander te luisteren en hem empathie te
geven.
Empathie vragen
aan een derde
Soms is het vat leeg en zit je emotioneel
aan de grond. Of je bent super
prikkelbaar en neemt alles persoonlijk
op. Er is nog maar één rijstrook
beschikbaar en alles lijkt muurvast te
zitten. Als je niet meer in staat bent om
jezelf empathie te geven, dan rest er je
nog maar één ding: vraag aan een
derde, niet betrokken persoon om
jou empathie te geven.
Hoe duidelijker je aan de ander zegt
dat je gewoon je verhaal wil doen en
geen zin hebt in ongevraagd advies of
oordelen, hoe groter de kans dat de
andere zijn giraforen zal opzetten en je
alle ruimte zal geven. Doordat je empathie
krijgt, worden wellicht opnieuw
meer rijstroken berijdbaar.
Vergeet wel niet te checken of de ander
zelf voldoende ruimte heeft om je
empathie te geven. Als de ander ook
dit rijstroken-concept kent, kan je vragen
‘Hoeveel baanvakken heb jij ?’
132 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
133

Hoe creëer je voor jezelf vier rijstroken?
Je bent een aangenamer mens als je goed in je vel zit. Je kan gewoon meer aan als je je fit, gezond
en ontspannen voelt. En wiens verantwoordelijkheid is het om energiek, vrolijk, vriendelijk en verdraagzaam
te zijn? Juist, die van jezelf.
Hoe meer je je bewust bent welke behoeften onder druk staan, hoe sneller je een manier vindt om
er iets aan te doen. Hoe beter jij je voelt, hoe makkelijker je het voor jezelf en je omgeving maakt.
Enkele tips:
5E
5E Alledaags
taalgebruik
Slaap genoeg
Eet en drink gezond
Beweeg voldoende
WEES MILD VOOR JEZELF EN
LEER JEZELF GRAAG ZIEN
Zorg ervoor dat je
je werk graag doet
Wees trouw aan
je waarden
Geef evenveel aandacht
aan wat je waardeert
als aan wat je stoort
omring je met mensen
die het beste in jou
naar boven halen
verwen jezelf
Toen ik begon in te zien
dat ik vooral liefde aan mezelf moest geven
in plaats van die te krijgen van de wereld rondom mij
veranderde er heel veel
Els de Schepper
134 Rond punt - verbinding als het vierkant draait
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
135

E
Je hoeft zelfs niet altijd alle vier de stappen in je mededeling te proppen. Soms volstaat het om één
of meerdere stappen te gebruiken. En ook de volgorde is niet zo belangrijk. Neem als leidraad dat
hoe belangrijker je het vindt om echt begrepen te worden zoals je het bedoelt, hoe explicieter je
de vier verschillende stappen gebruikt. Wanneer er een ontspannen sfeer hangt en er verbinding
is, kan er veel meer gezegd worden en schieten oordelen, verwijten en eisen veel minder snel in
het verkeerde keelgat.
Let op je intentie
Voor de zoveelste keer: het allerbelangrijkste is niet WAT je zegt, maar HOE je het zegt, vanuit welke
intentie je spreekt. Check bij jezelf of je verbinding, toenadering en contact met de ander wilt of
eigenlijk liever afstand wil, de ander wil pijn doen of gelijk wilt halen.
IF YOU CAN’T EXPLAIN IT SIMPLY
YOU DON’T UNDERSTAND IT WELL ENOUGH
Een vaak gehoorde opmerking van deelnemers die in contact komen met verbindende communicatie
is dat het allemaal nogal geforceerd en onnatuurlijk klinkt.
Zo voelt het ongemakkelijk om bijvoorbeeld te zeggen: ‘Sam, als ik zie dat je tien minuten later
binnenkomt dan de aanvangstijd van de vergadering, dan voel ik me onrustig en gefrustreerd omdat
ik behoefte heb aan respect. Wil je de volgende keer vroeger te vertrekken zodat je hier tijdig
aanwezig bent?’
Diegene die zo’n mededeling ontvangt, staat vaak met open mond en grote ogen te kijken terwijl
hij denkt: ‘Van welke planeet komt die?’
Omdat de zender maniakaal de vier stappen van het model van verbindende communicatie volgt,
ervaart de ontvanger net meer afstand in plaats van verbinding. Wie te strikt de vier straten van het
rondpunt volgt, kan bij velen een averechts effect teweeg brengen.
Over stieren praten is iets anders dan in de arena staan
Hieronder vind je alternatieve uitdrukkingen om ‘leertaal’ te vertalen in een alledaagse taal.
Waarneming
‘Je zegt …’ ‘Ik merk dat …’ ‘Het valt me op
dat …’
Gevoel
‘Ik neem jouw
… (opmerking,
gedrag, …) op
als een …
(oordeel,
belediging,
afwijzing, …).’
‘Ik heb de
indruk dat …
Klopt dat?’
Leertaal is geen spreektaal
Inderdaad! In dit cursusboek leer je je met behulp van het ‘Rondpunt’ uitdrukken in een ‘leertaal’.
De bedoeling van dit oefenen is je heel bewust te maken van de vier verschillende stappen en om
je woordenschat rijker te maken.
‘Ik vind het niet
fijn/jammer/
lastig/vervelend/…
dat …’
‘Dat is frustrerend/triestig/
zorgelijk/verrassend/…’
‘Ik zit met
angst/irritatie/
een schuldgevoel/schaamte/…’
‘Ik ben ontgoocheld/kwaad/
zenuwachtig/in
tweestrijd/ …’
‘Ik zit op dit
moment maar
op een 3/5/6
op tien.’
Vergelijk het met leren autorijden, een nieuwe taal leren, of dansles volgen. Eerst handel je volgens
het boekje en volg je nauwgezet en geconcentreerd alle regels om geen fouten te maken. Dit ziet
er aanvankelijk nogal gekunsteld uit, maar je hebt deze fase wel nodig om onder de knie te krijgen
wat je wilt leren. Als je je de theorie eenmaal hebt eigen gemaakt, kun je de ‘leertaal’ loslaten en
omzetten naar alledaags taalgebruik. Zo kan het in ons voorbeeld klinken:
‘Ik voel dat ik
op mijn hoede/
onrustig/ongeduldig/…
ben.’
‘Dat roept
frustratie/
bezorgdheid/
verdriet/… bij
mij op.’
‘Dat maakt mij
bang/alert/verward/…’
‘Ik merk dat ik
het er moeilijk
mee heb.’
‘Ik schrik
hiervan.’
‘Hoe komt dat je te laat bent Sam? Ik wil er geen drama van maken maar het zou gewoon fijn zijn
dat je met iedereen rekening houdt en op tijd komt. Anders zitten we hier op jou te wachten en dat
is frustrerend. Kan je dat begrijpen?’
Geef toe, dit klinkt toch een pak natuurlijker. En toch kun je ook hierin een waarneming, een gevoel,
een behoefte en een verzoek terugvinden, weliswaar op een alledaagse manier verwoord.
‘Dat is lastig/
ambetant/balen/…
voor mij.’
... ... ... ...
136 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
137

E
Behoefte
‘Voor mij is
erkenning
belangrijk/van
belang.’
‘Ik hecht waarde
aan vertrouwen.’
‘Ik wil me graag
geaccepteerd/
meer betrokken/…
voelen.’
‘Hallo? Een
beetje aandacht/respect/
orde/… ajb!’
‘Ik heb geruststelling
nodig.’
1
‘Als ik al twee keer gevraagd heb of we even samen kunnen zitten om project X te
bespreken en je iedere keer zegt dat je geen tijd hebt, voel ik me gefrustreerd omdat ik er
behoefte aan heb om met elkaar rekening te houden en aan resultaat. Wil je me vertellen
wanneer het voor jou past om hierover met elkaar te overleggen?’
Jouw vertaling van bovenstaande zin naar alledaags taalgebruik:
‘Het gaat voor
mij over wederkerigheid.’
‘Ik wil graag
mezelf kunnen
zijn.’
‘Voor mij is veiligheid
essentieel/cruciaal.’
‘Ik vind het
prettig als er
harmonie is in
ons team.’
‘Ik wil het
graag efficiënt.’
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
‘Ik wil gewoon
dat er meer
rekening wordt
gehouden met
elkaar.’
... ... ... ...
2
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
‘Ben je boos op me als je hoort dat ik de toegangskaartjes thuis ben vergeten, omdat je
behoefte hebt aan vertrouwen en verantwoordelijkheid?’
Verzoek
‘Wil je …?’
‘Zie je het zitten
om …?’
‘Mag ik je vragen
om …’
‘Ik had graag
gewild dat …’
‘Mijn voorkeur
is om …’
Jouw vertaling van bovenstaande zin naar alledaags taalgebruik:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
‘Ben je bereid
om …?’
‘Hoe zou het
voor je zijn om
…?’
‘Hoe is het voor
jou als …?’
‘Wil je me vertellen
hoe je je
hierbij voelt?’
...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Oefening 19
Hieronder vind je enkele zinnen in de ‘leertaal’, die correct de stappen volgen van het model van
verbindende communicatie: waarneming > gevoel > behoefte > verzoek
Je vindt zowel zinnen waarbij je eerlijk uit wat jijzelf ervaart, als zinnen waarbij je de ander empathie
geeft door te checken wat je denkt dat hij voelt en wat zijn behoefte is.
Vertaal ze naar alledaags taalgebruik. Verderop kun je jouw antwoorden vergelijken met die van ons.
Antwoord op een mail
‘Als je me zegt dat je vergeten bent om op mijn mail te antwoorden, voel ik me teleurgesteld en gespannen
omdat ik behoefte heb aan zekerheid en respect voor onze afspraken. Wil je me vertellen
wanneer ik van jou wel een antwoord kan verwachten?’
Vertaling naar alledaags taalgebruik:
‘Je zult het wellicht heel druk hebben gehad, maar ik vind ik het lastig dat ik nog geen antwoord op
mijn mail heb gekregen. Als je me iets belooft, dan is het gewoon fijn als ik er ook op kan rekenen.
Wanneer kan je die mail beantwoorden?’
3
‘Ik zag dat de productcode ontbreekt bij de bestelling die je in het systeem hebt
ingevoerd, terwijl ik je al herhaaldelijk heb gevraagd om dit niet te vergeten. Ik voel me
verontwaardigd en boos omdat ik behoefte heb aan efficiëntie en samenwerking. Wil
je er in de toekomst nog beter op letten om de productcodes op je bestelling zelf in te
vullen, zodat ik ze zelf niet hoef op te zoeken en op die manier tijd verlies?’
Jouw vertaling van bovenstaande zin naar alledaags taalgebruik:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
138 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
139

4
‘Voel je je verward als je mijn uitleg hoort over dat project omdat je behoefte hebt aan
duidelijkheid? Wil je mij aangeven vanaf welk punt mijn uitleg minder helder is dan je
had gehoopt?’
Jouw vertaling van bovenstaande zin naar alledaags taalgebruik:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tot slot
6
5
‘Als je mij onderbreekt en zegt dat ik beter moet letten waar ik mijn geld aan uitgeef,
dan voel ik me gespannen omdat ik belang hecht aan vrijheid en vertrouwen. Wil je eerst
luisteren naar hoe ik mijn budget beheer voor je er commentaar op geeft?’
Jouw vertaling van bovenstaande zin naar alledaags taalgebruik:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hieronder vind je onze antwoorden als één van de vele mogelijkheden om het op een meer
alledaagse manier te zeggen. Vergelijk ze met jouw antwoorden.
1. ‘Het wil ons maar niet lukken om samen te zitten voor project X. Ik vind het nogal frustrerend
dat het twee keer voor jou niet paste. Weet je, ik wil eindelijk graag resultaat behalen met het
project. Kun jij dit keer een voorstel doen voor een moment om samen te zitten?’
2. ‘Ik begrijp dat je boos bent. En je hebt gelijk: je wil gewoon op mij kunnen rekenen dat ik die
kaartjes niet vergeet.’
3. ‘Daar ben ik weer. De productcode ontbreekt opnieuw bij je bestelling. Sorry, maar voor mij
lukt het echt niet om op die manier samen te werken. Hoe kan ik jou overtuigen om die codes
zelf in te vullen, zodat ik geen tijd verlies met ze telkens zelf te moeten opzoeken?’
4. ‘Oei, ik zie dat je het hoort donderen in Keulen. Juist? Vanaf welk punt was mijn uitleg verwarrend?’
5. ‘Sorry, maar ik heb echt niet graag dat je mij onderbreekt. Het ligt voor mij gevoelig als je me
zegt dat ik op mijn uitgaven moet letten. Ik wil dat je vertrouwt dat ik mijn budget wel degelijk
correct beheer. Mag ik je eerst uitleggen hoe ik dat op mijn manier aanpak?’
140 Rond punt - verbinding als het vierkant draait

6 Tot slot
‘Je hebt je bestemming bereikt’, zegt je gps.
Wat vreemd! Want een rondpunt heeft geen einde. Het is maar een tussenstation op jouw traject.
Jouw route gaat eindeloos verder.
Alle straten die vertrekken vanuit het rondpunt komen op hun beurt ook weer uit op andere straten,
pleinen en rondpunten. En van daaruit vertrekken er weer andere straten die dan weer uitkomen
op andere straten, pleinen en rondpunten, over de hele wereld.
Jouw rondpunt wordt enkel een vertrouwde plek als je er vaak op rijdt. Dan vind je je draai blindelings
en neem je de vier afslagen zonder er bij na te denken.
Oefening 20
Spring dus in je auto en ontdek onze kaart met centraal het rondpunt dat we in dit cursusboek
verkend hebben. Je ziet op onze plattegrond twee soorten plekken: enerzijds straten en locaties
waar de giraf zich prettig voelt, en anderzijds gevaarlijke oorden en wegen waar de jakhals het
voor het zeggen heeft.
Welke plekken wil je op de kaart op de volgende pagina in de toekomst wat meer gaan verkennen?
1 X JAKHALS
Kies minstens één jakhalsplek
op de kaart die je de komende
tijd wil vermijden. Engageer jezelf
om daar niet terecht te komen
door een kruis over deze
jakhalsplek te trekken.
1 X GIRAF
Kies minstens één giraflocatie
waarbij je je voorneemt om er
de komende weken wat vaker
langs te gaan om er extra aandacht
aan te besteden. Omcirkel
deze locatie op de kaart.
Het rondpunt ligt op jou te wachten. Heel veel succes op weg naar verbinding!
Frederik Imbo
Rond punt - verbinding als het vierkant draait
143

VREDE RING
VREDE RING
I K C H E C K M I J N I N T E R P R E TA T I E L A A N
eerlijk duurt het langst vaart
positief
ingesteld
persoon
bos
ik denk wat
vaker aan
mezelf
speelplein
hard
voor de feiten
zacht
voor de mens
politie
kantoor
WAAR EEN WIL IS IS EEN WEG WEG
Ik ben
concreet
& duidelijk
school
negatief ingesteld persoon dreef
ik vergeef
vijver
VREDE RING
VREDE RING
ik zie
de positieve
intentie
van de ander
plein
IK NEEM DINGEN PERSOONLIJK DREEF
Ik houd mijn mond
voor de lieve vrede
gevangenis
ik laat de ander
uitspreken
s tat i o n
ego
plein
IK DOE TOCH GEWOON MIJN ZIN STRAAT
IK STEL OPEN VRAGEN LAAN
O O R D E E L D R E E F
IK DRAAI MIJN TONG 3 X ROND LAAN
ik luister
naar de ander
park
VREDE RING
ik steek
wat vaker
mijn nek uit
haven
IK HERHAAL WAT DE ANDER ZEGT PAD
WAARNEMING
ik uit
meer mijn
emoties
plein
EERST BEGRIJPEN DAN PAS BEGREPEN WORDEN LAAN
DE ANDER IS VERANTWOORDELIJK
DE ANDER MOET MIJ
As s e rt i v i t ei tslaan
IK BLIJF BIJ DE FEITEN STEENWEG
Ass ert i v i teitslaan
GELUKKIG MAKEN STEEG
VOOR WAT IK VOEL STRAAT
Eis
piste
IK LAAT MIJN VERWACHTINGEN LOS STRAAT
BEHOEFTE
GEVOEL VERZOEK
IK ZWIJG DREEF
GEVOELENS UITEN IS ZWAK-LAAN
WINKEL
B EELD ZO N D ER
empathie
wijk
ongevraagd
advies
centrum
KLAN K PLEIN
ik vraag
empathie
ziekenhuis
ik-boodschappen
winkel
i k g eef m ez elf
em pat h i e-pa r k i n g
HET IS JOUW SCHULD WEG
probleemgericht laan
ik sta in voor
de vervulling
van mijn behoeften
ta n ks tat i o n
IK STERF
VOOR MIJN
GELIJK
KERKHOF
IK BEN WAT MINDER STRENG VOOR MEZELF LAAN
communi cat i e b o s
IK KOM NIET METEEN MET OPLOSSINGEN DREEF
KLAaGSTRAAT
roddel
wijk
i k w e e t h e t b e t e r s t r a at
VREDE RING
C Y N I S M E D R E E F
ik laat los
sporthal
ik wentel mij in
de slachtofferrol
ziekenhuis
IKKE-IKKE-IKKE EN
DE REST KAN STIKKEN LAAN
IK TRACHT WAT MINDER HARD
TEGEN ANDEREN TE ZIJN WEG
VREDE RING
VREDE RING

NOTITIES
146 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
147

148 Rond punt - verbinding als het vierkant draait Rond punt - verbinding als het vierkant draait
149

150 Rond punt - verbinding als het vierkant draait

Rondpunt - verbinding als het vierkant draait
is een uitgave van:
V.u. Frederik Imbo,
p/a Imboorling bv
Regenboog 5
9090 Melle
www.imboorling.be
info@imboorling.be
Auteur: Frederik Imbo
Vormgeving: Wim Winten