Roots editie 10 2023 - Inkijkexemplaar

+ Alle winnaars Grote Roots Natuurfotowedstrijd
OKTOBER 2023
• MIDDEN IN DE NATUUR •
Hazenpootje
3x
wandelen
Mechelse Heide, Zuid-Veluwe
& landgoed De Slotplaats
Vuursalamander.
Draakje op vrijersvoeten
PLANTENHACKERS
In de ban van gallen
HELDEN
VAN DE HERFST
HOTSPOTS VOOR PADDENSTOELENFANS

2 OKTOBER

- Meer kans op de ijsvogel -
IJsvogels die in Nederland broeden, blijven in hun broedgebied
of zwerven over korte afstanden. En vanaf de nazomer wordt de populatie
aangevuld met buitenlandse ijsvogels. Dit leidt tot een relatief talrijk voorkomen
tussen eind augustus en half oktober. De vogels duiken dan in het hele land op,
inclusief stedelijke omgeving. Je maakt dus nu een extra grote kans om ijsvogels
te zien. Je vindt ze het best op het karakteristieke geluid dat ze geregeld maken:
een scherp ‘zie’ of tweelettergrepig ‘zie-ti’.
TEKST PAUL BÖHRE FOTO PAUL SAWER/NIS
WERK
AAN DE
MUUR
Zie je deze foto
graag aan je eigen
muur hangen?
Dat kan! Ga naar
werkaandemuur.nl/
nl/beeldmaker/
Nature-in-Stock
en bestel een print
in het gewenste
materiaal en
formaat.
WWW. MAGAZINE.NL 3

Verhalen
Verhalen, de wereld kan niet zonder. Althans,
niet in mijn ogen. In verhalen kun je jezelf herkennen
of je kunt je er tijdelijk in onderdompelen.
Ze kunnen je inspireren en informeren, en
daarom ben ik zelf fan van onze rubriek ‘In de
ban van…’ Deze keer vertelt ecoloog Matthijs
Courbois (op pagina 70 en verder) enthousiast
over zijn fascinatie voor gallen, die hij de hackers
van het plantenrijk noemt. Al lezend ga je gallen
met heel andere ogen bekijken, beter nog: je
gaat ze herkennen als zijnde gallen en dat is
nu precies de bedoeling van dit soort artikelen.
Van drie kanten ben ik benaderd over het unieke
karakter van gallen, dus dat zegt wel wat over dit
onderwerp. “Het lijkt me echt iets voor Roots.
Over hoe insecten en andere organismen de
plant aanzetten tot groei van het galweefsel”,
schreef de een. “Hier in de Achterhoek zijn er
veel galappeltjes te zien. Van de galwesp dus.
Best een bijzonder iets”, schreef de ander. Dus
ga ze zelf ook ontdekken, want de herfst is er
(naast de zomer) de beste tijd voor.
En mocht je ze vinden en je wilt graag weten
om welke gal en maker het gaat, gebruik dan
eens de app ObsIdentify. Sinds mijn vakantie ben
ik fan. Of het nu gaat om orchideeën (bokkenorchis!)
in de Franse Vercors of om de reuzenzwammen
die ik laatst zag op landgoed Soelen,
in de meeste gevallen krijg je een sluitend
antwoord. En nadien kun je altijd terugkijken
op wat je allemaal hebt ontdekt. En die ontdekkingen
leveren vaak weer mooie verhalen
op, die je zelf kunt vertellen!
16 Wandelen op de Veluwe
36 Beestenboel
Caroline Vogel,
hoofdredacteur
caroline.vogel@roularta.nl
facebook.com/rootsmag
twitter.com/rootsnl
instagram.com/rootsnl
nl.pinterest.com/rootsmagazinenl
rootsmagazine.nl/podcast
Kijk voor het laatste
natuurnieuws, nog meer
lezersfoto’s en wandelen
fotografietips op
rootsmagazine.nl.
4 OKTOBER
38 Hazenpootjes

IN DE BAN VAN...
gallen
pag. 70
Winnaars natuurfotowedstrijd 82
inhoud
- Oktober -
Herfst op de Mechelse Heide 54
BELEVEN & ONTDEKKEN
06 Nu te zien, doen,
wandelen en fotograferen
38 Het hazenpootje in
5 hotspots
96 Sterren kijken met
Govert Schilling
100 Herfstvakantietip: bestel
een Roots Doe-boek
FLORA & FAUNA
28 Doodshoofdvlinders
in de Lage Landen
52 De kwestie: illegale
bomen kap in Nederland
62 Vuursalamander
70 In de ban van...
plantengallen
74 Wat een vraag!
NAAR BUITEN
16 Herfstwandelen op
de rand van de Veluwe
(+ routekaart)
54 Wandelen op de
Mechelse Heide
78 Natuurommetje bij
landgoed De Slotplaats
FOTOGRAFIE
46 Lezersfoto’s: thema
‘klein & kleurig’
82 Winnaars Grote Roots
Natuurfotowedstrijd
COLUMNS
15 Saskia struint
36 Beestenboel
44 De kleintjes van Krekels
ELKE MAAND
14 Scheurkalender of
Agenda 2024 bij een
abonnement Roots
35 De Groene Pagina
59 Post
60 Helende kracht
92 Roots recenseert
98 Colofon & lezersservice
99 Volgende maand
Op zoek naar de
vuursalamander
PAG. 62
Doodshoofdvlinder 28
COVERONDERWERPEN - COVERFOTO LIA VAN LOOIJ
WWW. MAGAZINE.NL 5

nu te zien
TEKST PAUL BÖHRE
PAUL BÖHRE
filmtip
Boswachter Luc Knijnsberg
vertelt enthousiast over de
vondst van de bisschopsmuts
in zijn werkgebied. Ga naar
rootsmagazine.nl/video.
Opkomst bisschopsmuts
Ruim 30 jaar lang had niemand in Nederland hem gezien: de bisschopsmuts. Deze kluifzwam is te herkennen
aan zijn opmerkelijk geplooide, geelbruine tot roodbruine hoed; met een beetje fantasie lijkt die op de muts
van een bisschop. In 2017 is de soort herontdekt op de Lonnekerberg in Twente, en inmiddels is hij op meer
plekken opgedoken: eerst in een bos in de duinen bij Castricum, waar nu meerdere exemplaren staan, en vorig
jaar in de Schoorlse Duinen. De zwam groeit op liggend hout dat al lange tijd dood is; dat beheerders dood
hout steeds vaker laten liggen, vergroot de kans dat de bisschopsmuts ook op andere plekken tevoorschijn
komt. Een mooie uitdaging voor dit najaar!
6 OKTOBER

Huisjesslakken in de tuin
Elk najaar hoor je na een regenbui geheid het gekraak van een slakkenhuis onder
je voeten. Check het pad waarop je loopt dus extra goed. Wist je dat er in elke
(rommel)tuin minimaal vijf soorten slakken leven?
Gewone
barnsteenslak
Huisje: 16-22 mm. Het lichaam van
de barnsteenslak neemt veel water op
en is daardoor zo opgezwollen dat hij
niet meer in zijn geheel in zijn eivormige
huisje past. Het slakkenhuis is geel- tot
lichtbruin getint, net als de kleur van
barnsteen. Je treft deze slak vooral aan in
drassige gebieden: oevers van plassen en
tuinvijvers, maar ook in natte graslanden.
Witgerande tuinslak
Huisje: tot 20 mm. Deze slakkensoort
is iets kleiner dan de gewone huisjesslak.
Het huisje van de witgerande tuinslak
heeft een witte rand langst de mondopening
(in plaats van een donkere rand
bij de gewone variant). Komt vooral voor
in het oosten en zuiden van Nederland
en in België.
Boerenknoopje
Huisje: 5,5-7 mm. Slakje met een
markant geribd, hoornbruin huisje met
roodbruine vlekjes. Zeer wijde navel aan
de onderzijde van het huisje. Het boerenknoopje
leeft op vochtige plaatsen: onder
rottend hout, stenen of plantenbakken.
Hij leeft van hout, papier, rottend blad,
kadavers, schimmels en paddenstoelen
en is in de meeste tuinen te vinden.
Segrijnslak
Huisje: 25-35 mm. De segrijnslak heeft
een geelbruin huisje met een ribbelige
structuur en een donkere, onderbroken
spiraalband. De slak dankt zijn naam aan
de gelijkenis met segrijn, een soort hard
leer met een korrelig oppervlak. Hij komt
algemeen voor, vooral ook in tuinen, en
is gek op wietplanten.
Heesterslak
Huisje: 15-23 mm. Het huisje van de
heesterslak heeft een bruine grondkleur
met fijne, witgrijze spikkels en dwarsstreepjes
en over het midden een smalle
donkere, paarsbruine band. De mondopening
is cirkelrond en wit. In het hele
land komt deze slak algemeen voor in
bossen, parken, tuinen en ruige terreinen.
Slakkenhuisjes
verzamelen
Allerlei soorten (naakt)slakken staan op de herkenningskaart Slakken, van Jasper de Ruiter.
Te bestellen via shop.jasperderuiter.com/collections/herkenningskaarten.
Slakkenhuizen zijn er in alle mogelijke
vormen en kleuren, en verlaten huisjes
zijn meestal opvallend mooi schoon
van binnen – en reukloos, zodat je ze
zo in je eigen collectie kunt bewaren.
In eerste instantie worden slakkenhuisjes
door spitsmuizen of egels leeg
gepeuzeld. Insecten ruimen vervolgens
de rest op.
ILLUSTRATIES JASPER DE RUITER
WWW. MAGAZINE.NL 7

Rootswandeling
met routekaart
Op de rand van de Veluwe
Betoverende bergbossen
Een zonnestraal piept door de groen-met-geelgekleurde beukenbladeren. De stammen splitsen
de lichtstralen als lamellen. Recht als een liniaal lopen de lanen. Omhoog en omlaag over de
flanken van de stuwwal. Sprookjesachtig mooi, zo’n herfstwandeling over de Zuid-Veluwe.
De paaaaden op, de laaaanen in, vooruit,
met ferme pas! Dit nostalgische wandelliedje
neurie ik zachtjes tijdens de wandeling
door het Hof te Dieren, het landgoed waar de
route het meeste doorheen loopt. Het liedje is
erg toepasselijk. De lanenstructuur met beuken
en eiken, die de koninklijke familie in de
17 e eeuw liet aanleggen op het landgoed, kun je
nog altijd goed herkennen. En met een beetje
mazzel zie je ook nog wat wild. Maar sowieso
hoor je genoeg bosvogels.
Oude elementen
De geschiedenis van Hof te Dieren gaat terug
tot de 11 e eeuw na Christus, toen er een vroonhof
was, een hoeve van een landsheer. Een paar
eeuwen bleef er een klooster orde gevestigd, tot
in 1647 Prins Willem II het landgoed kocht. Hij
jaagde er graag, bouwde een jachthuis en legde
een wildbaan aan. Handig, zo’n wildbaan: overstekende
reeën, herten of zwijnen vallen meer
op als ze oversteken dan wanneer ze tussen het
loof scharrelen. Als jager hoef je alleen maar
goed te richten. Willem II liet meteen ook een
hertenkolk (drinkvijver) maken en importeerde
wat herten van elders.
Nog steeds loopt er flink wat wild, maar vandaag
heb ik geen geluk. Ik moet het qua viervoeters
doen met de Schotse hooglanders die bij de
Carolinahoeve en parkeerplaats Lappendeken
TEKST MONIQUE VAN KLAVEREN FOTOGRAFIE ERNST KREMERS MET DANK AAN CARLO BOLWERK
doodkalm op de laatste grassprieten staan
te kauwen. Al loop je dwars door hun wei, ze
verblikken of verblozen niet. Maar om te voorkomen
dat de hooglanders of het wild gaat
rondstruinen in de tuinen van de inwoners
van Dieren of Ellecom, passeer je tijdens de
wandeling regelmatig een hek of wildrooster.
Lanenmanie
Even terug naar de lanen, want die blijven
fascineren als je deze wandeling loopt. Was de
jacht werkelijk dé reden van de lanenstructuur?
Dan heb je er toch niet zoveel (veertien!) nodig?
Het ligt misschien meer voor de hand dat de
koninklijke familie meedeed aan de mode van
destijds. Vooral de lanen in stervorm, want daar
viel goed mee te pronken bij bevriende edelen.
Die edelen reden meestal paard, maar het
gewone volk trok – net als ik – te voet door het
bos (vandaar het woord ‘voetvolk’).
Aan het einde van de dag voel je dat je voeten
best vermoeid zijn omdat de paden wat hobbelig
halfverhard zijn. Grind? “Nee,” zegt Wilke
Schoemaker, beheerder van Hof te Dieren,
“de paden zijn versterkt met ijzer erts slakken uit
het Ruhrgebied, zodat de Duitsers hun munitiedepots
met vrachtwagens konden bevoorraden.”
1 De lange rij monumentale beuken vormen
de restanten van de historische Koningslaan.
>
16 OKTOBER

WWW. MAGAZINE.NL 17

Wandelen op de rand van de Veluwe
Bankgeheimen
‘Mutando non mutor’ betekent volgens Wilke Schoemaker,
beheerder van Hof te Dieren: ‘Alles verandert, maar door me aan
te passen aan de omstandigheden verander ik niet.’ Deze bank
op de Carolinaberg is een vernuftig staaltje timmermanskunst.
Op de Willemsberg staat een vergelijkbare bank, maar die
verkeert in slechte staat. “De Willemsberg is niet van ons, maar
van het landgoed Middachten. We hebben de Willemsbank ooit
als huwelijksgeschenk gegeven aan de graaf en gravin van
Middachten.”
18 OKTOBER

WWW. MAGAZINE.NL 19

NIGEL CATTLIN/NPL
- MEGARUPS -
De rups van de
doodshoofdvlinder
kent vier vervellingen.
Uit ein delijk bereikt
hij een lengte van 12 tot
13 cm. Het grootste
exemplaar ooit waargenomen
was maar
liefst 15 cm lang.
- WERELDBURGER -
Het verspreidingsgebied
van doodshoofdvlinders
beslaat voornamelijk delen
van Afrika en Azië.
Ze trekken in de zomer
noordwaarts en leggen
enorme afstanden af: ze
komen tot in Scandinavië
en worden jaarlijks gezien
in Nederland en België.
- PIEPEN EN BIJTEN -
Als een doodshoofdvlinder wordt
verstoord, maakt hij geluid om zijn
belager af te schrikken. Ook de
rups is in staat om een afweergeluid
te maken. Dat bestaat uit
klikkende geluiden die met de
kaken worden geproduceerd.
Daarnaast kan de rups gemeen
bijten als hij wordt opgepakt.
De vlinder daarentegen is
geheel weerloos.
28 OKTOBER

JOSE B. RUIZ/NPL
DOODSHOOFDVLINDERS IN DE LAGE LANDEN
- FASCINERENDE NOMADE -
Het is voor veel (nacht)vlinderliefhebbers de ultieme droom: het vinden van een rustende
doodshoofdvlinder. Deze supersnelle trekvlinder uit het zuiden – die een topsnelheid van
54 kilometer per uur kan bereiken – laat zich hier de laatste jaren geregeld zien.
De meeste kans daarop maak je in het najaar.
TEKST PAUL BÖHRE
WWW. MAGAZINE.NL 29

38 OKTOBER

LIA VAN LOOIJ
5
hotspots
HAZENPOOTJE
Rank, teer en harig als de poot van een jong haasje.
Zo ziet het hazenpootje eruit. Je kunt meestal nog tot en
met november van dit paddenstoeltje genieten.
TEKST MONIQUE VAN KLAVEREN
1 Landgoed Vossenberg
2 Begraafplaats Kleverlaan
3 Landgoed Oud-Poelgeest
4 Landgoed De Utrecht
5 Leudal
2
3
1
4
5
WWW. MAGAZINE.NL 39

LIA VAN LOOIJ MISJA SMITS/BB
40 OKTOBER

5
hotspots Hazenpootje
SOMBERE HONINGZWAM.
GETTY IMAGES
landgoed
Vossenberg
- Drenthe -
Het Drentse Landschap heeft Landgoed
Vossenberg de afgelopen jaren omgetoverd
van een landontginningsgebied in
een natuurgebied van 4,5 km 2 . Het is er
weliswaar vrij nat, maar er is ook bos.
Regelmatig spotten wandelaars en
fotografen er het hazenpootje.
Waar: op landgoed Vossenberg
beginnen twee wandelroutes bij de
Homanbrug (Buntingerweg-Hamweg,
buitengebied Wijster).
Ook te zien: geelwitte russula,
sombere honingzwam, nevelzwam,
zonnerussula.
Horeca: Herberg Eijg&Wijs
in Wijster, eijgenwijs.com.
Zelf paddenstoelen plukken om op te eten is niet altijd een goed
idee, maar als je het hazenpootje wilt bereiden kom je sowieso van een
koude kermis thuis. Het paddenstoeltje is daarvoor te fragiel en de
plaatjes vervloeien heel snel tot inkt, wat een hoop viezigheid geeft.
Paspoort
• Naam: hazenpootje (Coprinopsis
lagopus).
• Uiterlijk: grijzig/zwart. In
het begin heeft de omgekrulde
hoed witte haartjes, maar die
verdwijnen al na enkele uren.
De plaatjes onder de hoed staan
dicht op elkaar en zijn heel dun,
eerst doorzichtig en later steeds
grijzer. Als de sporen rijp zijn,
vervloeien de plaatjes tot inkt.
De sporen zijn roodachtig. Het
steeltje is 4 tot 10 cm lang en
slechts 3 tot 6 mm dik.
• Periode: mei tot en met
1
november, afhankelijk van het
weer en de vochtigheid.
• leefplek: hazenpootjes
groeien met name op (vochtige)
houtsnippers en ander relatief
vers dood hout, maar soms ook
op recent afgevallen takjes in het
gras. Vaak zie je de hazenpootjes
met meer exemplaren bij elkaar
staan, maar dat hoeft niet per se.
• Verspreiding: zowel in
Nederland als in België kom je
het hazenpootje overal tegen
in parken, bermen, bossen en
op landgoederen.
GETTY IMAGES
REUZENZWAM.
2
Begraafplaats
Kleverlaan
- Noord-Holland -
Begraafplaats Kleverlaan is de oudste
begraafplaats van Haarlem. Onder
anderen schrijver en schilder Jacobus
van Looy en schaatskampioen Jaap Eden
zijn hier ter aarde besteld. De begraafplaats
is al sinds 1832 in gebruik.
“Het is een fantastische plek: je vindt
er een monumentale tienarmige witte
esdoorn en ruim 100 jaar oude beuken”,
aldus Lia van Looij, eindredacteur bij
Roots en enthousiast macrofotograaf.
“In mijn zoektocht naar hazenpootjes
kwam ik via via hier terecht. En daar
stonden ze, in een bedje van houtsnippers.
Het waren er wel honderd!”
Het hazenpootje is een zeer algemene
paddenstoel en groeit in groepjes, op
houtafval in bossen, maar ook in parken
waar houtsnippers uitgestrooid zijn.
“Dat ik daar languit op het pad lag om
de hazenpootjes te fotograferen, leverde
heel wat opgetrokken wenkbrauwen en
een enkele bezorgde blik op, maar wie
goed keek naar wat er te zien was, werd
verrast door dit sierlijke paddenstoeltje
met zijn fragiele, witte steeltje.”
Waar: Algemene Begraafplaats
Kleverlaan, tegenover de Cronjé
Parkeergarage in Haarlem.
Ook te zien: herfsttijloos, reuzenzwam,
beukenrussula, monumentale
tienarmige witte esdoorn (en 15 rijksmonumenten).
Horeca: Lunch & Co in Haarlem,
lunchenco.nl.
WWW. MAGAZINE.NL 41

lezersfoto’s
klein & kleurig
Voor onze wedstrijd Foto van de Maand ontvangen we elke maand via rootsmagazine.nl
de meest schitterende foto’s van lezers. Deze maand met het thema ‘klein & kleurig’.
Roots maakte een selectie van de mooiste eervolle vermeldingen én koos de winnaar.
PRODUCTIE RENÉ ALBLAS
EERVOLLE
VERMELDINGEN
Deze foto’s vallen buiten
de prijzen, maar verdienen
wel een plek in Roots.
1 Soldaatje
• Anne Hellings
Een fraaie ode aan een wat onbekender
insect. Het soldaatje komt
prachtig tot zijn recht, met een
goede belichting en een perfecte,
doeltreffende compositie. Mooi
ook dat de antennes lijken op
de grasjes in de achtergrond.
1
2
2
Twee kleine meerkoetjes
• Gonda Versteeg
Dit is pas echt spelen met licht.
De lichtval op de meerkoetjes is
prachtig. De reflectie maakt
de foto áf.
3
Mannetje weidebeekjuffer
• Jan Huijbers
De geometrische vormen maken
van deze jufferfoto (met prachtig
licht) iets bijzonders.
4 Pinksterkleur
• Beverley Brouwer
Een geraffineerd spel met
de scherptediepte (de bloem is
scherp, de steel onscherp) en
de perfecte kleurenharmonie
(de kleuren van de bloem komen
terug in de achtergrond).
46 OKTOBER

3
4
WWW. MAGAZINE.NL 47

Winnaar
van de
maand
Door het fraaie licht komen de metallic
kleuren van dit goudhaantje goed tot
hun recht. De compositie is perfect:
het insect exact in het midden van
de foto en de paarse bloem ervoor
zorgt dat het geen saai gecentreerde
opname is geworden. De plek van het
goudhaantje op het randje van de
bloem maakt de foto extra spannend;
je vraagt je af wat hij hierna gaat doen.
Rozemarijngoudhaan
Nel Giorgi
Het winnende fotomoment
Op een mooie zomerdag was Nel
Giorgi in haar tuin aan het oefenen
met haar nieuwe camera. Wat een
geluk dat ze op deze kleurrijke en
fotogenieke rozemarijngoudhaan
stuitte. De paarse campanula bleek
een ideale ondergrond.
Camera
Canon R6 met een 100mm-macrolens,
diafragma f/2.8, sluitertijd
1/200, ISO 5000, uit de hand
ge fotografeerd.
De prijs
De winnaar van deze maand ontvangt
een Roots-boek naar keuze.
50 OKTOBER

lezersfoto’s
Kijk ook eens op
rootsmagazine.nl/fotovan-de-maand-opvallers,
hier publiceren we elke
maand tien foto’s die net
niet de eindselectie hebben
gehaald, maar wel een
beetje extra aandacht
verdienen.
Deze maand te fotograferen
Het thema voor oktober
is ‘natuur als kunst’. Ga
naar rootsmagazine.nl
en upload je foto’s. Op de
site vind je ook de spelregels.
Inzenden voor deze
wedstrijd kan tot en met
15 oktober. Om de winkans
te verhogen, volgen
hier enkele tips.
• Heb je weleens echt goed
bekeken hoe een koraalzwam
er van dichtbij uitziet?
Of de ribbels op het
strand bij laag zonlicht?
Dat zijn voorbeelden van
de natuur als kunst. Daar
moet je oog voor hebben,
of geduld om er oog voor
te krijgen.
• Rust is een belangrijk
ingrediënt als je de natuur
als kunst wilt fotograferen.
Als je met je hoofd nog
bij allerlei dagelijkse beslommeringen
zit, gaat het
niet lukken. Neem de tijd
om eens op een heel andere
manier naar de natuur
te kijken. Dan zul je ineens
ontdekken welke schoonheid
er in de natuur te
vinden is. Ook in de allerkleinste
details. Een grillige
boom(schors), de zon
die door de herfstbomen
schijnt, het schild van een
kever (macrofoto) of de
vacht van een grote grazer.
Als je er oog voor hebt,
zijn er enorm veel (kleine)
kunstwerkjes in de natuur
te ontdekken.
• Wanneer je jouw ‘kunstwerk
in de natuur’ hebt
gevonden, heb je opnieuw
tijd en rust nodig om te
bedenken hoe je dit het
best in beeld kunt brengen.
Voor sommige fotografen
werkt het goed als ze op
zo’n moment denken aan
degenen die de te maken
foto’s uiteindelijk zullen
bekijken. Hoe maak je hen
het beste getuige van
de schoonheid die jij in de
natuur hebt gezien? Dus
probeer platte registratie
te voorkomen en toon de
natuurkunst in optima
forma; met het mooiste
licht, met de juiste scherpte
(een storende achtergrond
onscherp in beeld
gebracht) en vanuit
de beste invalshoek.
WWW. MAGAZINE.NL 51

Wandelen in
de HOGE KEMPEN
Het goud van België
De Mechelse Heide bij het Belgische Maasmechelen is een van de negen
toegangspoorten van nationaal park Hoge Kempen. Je kunt prachtig wandelen
door het beschermde heidegebied, zeker in de herfst. Achter elke hoek of
bocht wacht een weids vergezicht of een adembenemend landschap.
TEKST JOHAN LAMBRECHTS EN DANIËL MULDER (KADERS) FOTO’S JOHAN LAMBRECHTS
54 OKTOBER

In de namiddag toveren
de laatste zonnestralen een
warme gloed op de bomen.
WWW. MAGAZINE.NL 55

Wandelen In de Hoge Kempen
Op de Mechelse Heide was tijdens de eerste wereldoorlog een
oefenterrein van het Duitse leger gevestigd van meer dan 80 km 2
groot. In deze ‘Minenwerferschule’ leerden soldaten mortieren
(een type geschut) bedienen. Regelmatig vind je nog sporen hiervan
in het landschap, zoals loopgraven en een mortierbunker.
56 OKTOBER

Knoop je wandelschoenen dicht en
volg vanaf het informatiebord de
houten bordjes met de rode markering.
En vervolgens is het alleen maar genieten.
In het eerste deel van de wandeling
staat het bos van de Hoge Kempen centraal.
Meteen duik je een paar kilometers
lang een dicht loof- en dennenwoud in.
Wist je trouwens dat die vele dennenbossen
typisch zijn voor Belgisch
Limburg? Honderden jaren geleden
telde Limburg vooral heide en slechts
zelden een bos. Maar nadat in 1901
steenkool in de provincie werd ontdekt,
nam de bebossing snel toe. Bos bracht
immers veel meer op dan heide, want
om de mijngangen aan te leggen had je
reusachtige hoeveel heden hout nodig.
Hoogste punt
Na een paar kilometer wandelen bereik
je een vochtige open vlakte. Hier wacht
een vlonderpad dat kronkelend naar
het volgende bos loopt. Even later openbaart
de heide zich in al haar glorie; dit
is een van de grootste heidegebieden
van Vlaanderen. Dramatisch komt een
heuvel in herfstkleuren vanuit de hoogte
naar beneden rollen. Het vlakke pad
maakt plaats voor golvende weggetjes
over kleine heuvels. Dit stuk van de
Mechelse Heide is het hoogste punt van
het hele nationaal park Hoge Kempen,
op 104 meter boven de zeespiegel. Het
natuurgebied herbergt zeldzame dieren,
zoals de gladde slang en de zadelsprinkhaan,
en regelmatig worden ook vossen
gespot.
De route gaat over smalle paden en
zanderige heidegrond, tot je na een >
De smalle, vlakke paden worden afgewisseld
met golvende weggetjes over kleine heuvels
De herfst kleurt het bos
prachtig geel, oranje rood
en goudkleurig.
De route in het kort
De Mechelse Heide bij Maasmechelen (ten westen van Geleen) is
onderdeel van nationaal park Hoge Kempen. Door het beschermde
heidegebied lopen verschillende wandelroutes, Roots volgt de
langste én mooiste route van 7,4 km. Onderweg doorkruis je een
prachtig amalgaam van 7 km 2 bos, heide, zandgrond en water, dat
een levend natuurgebied vol heuveltjes en dalen vormt waarvan
het hart van elke natuurliefhebber sneller gaat kloppen.
Praktisch: parkeren kan bij taverne ’t Salamanderke, Joseph
Smeetslaan 276, 3630 Maasmechelen. In het bos zijn enkele
honden losloop zones. Kijk voor de route en kaart op:
wandeleninlimburg.be/nl/routes/3378116.
WWW. MAGAZINE.NL 57

vuursalamander
62 OKTOBER

vurig
draakje
OP VRIJERSVOETEN
Als in de herfst de najaarsbuien neerdalen en de meeste
dieren schuilen, gaat de vuursalamander juist op pad. Niet alleen
om voedsel te zoeken, maar ook om te paren. Natuurfotograaf
Edwin Giesbers ging op zoek naar de zeldzame amfibie.
TEKST EN FOTO’S EDWIN GIESBERS
Salamandra salamandra – de wetenschappelijke
naam van de vuursalamander klinkt
als een toverspreuk. Dat past ook wel bij een dier
dat zo raadselachtig is en niet veel wordt waargenomen.
Dat heeft een aantal redenen. Ten eerste
is de op het land levende salamander een ware
meesterverstopper, die zich tijdens een droge
zomer langdurig verborgen kan houden. Dat
verandert als de herfst is aangebroken. Vooral op
regen achtige nachten komt de salamander tevoorschijn,
hoewel hij zich ook weleens overdag laat
zien (maar dan vooral als het vochtig weer is). Ten
tweede heeft de vuursalamander de uiterste noordwestelijke
grens van zijn leefgebied in het puntje
van Nederland, in Zuid-Limburg. En terwijl het
altijd al een zeldzaam diertje was, werd de vuursalamander
vanaf 2008 nog veel zeldzamer, want
in dat jaar sloeg het noodlot toe in de drie
Nederlandse leefgebiedjes. Opeens werden bij
inventarisaties vooral dode dieren gevonden en
nog maar weinige levende. In de jaren daarna bleek
99,9 procent van de Nederlandse populatie verdwenen.
Via een actieplan in 2012 – opgestart door
Ravon – werden nog maar enkele tientallen vuursalamanders
gevonden en veiliggesteld; ze werden
in drie dierenparken opgevangen. Een jaar later
vonden onderzoekers Martel en Pasmans van de
Universiteit van Gent de oorzaak: een tot dan toe
onbekende schimmel. Deze schimmel – Bsal
geheten – tast de salamanderhuid aan, waardoor
>
WWW. MAGAZINE.NL 63

64 OKTOBER
Elk individu heeft
zijn eigen patroon
van gele stippen
en strepen

vuursalamander
>
de salamander binnen enkele weken sterft.
Tegenwoordig leeft een uiterst kleine populatie
vuursalamanders waarschijnlijk op nog maar
één plek in Nederland: een klein hellingbos
bij Maastricht.
Ondersoort terrestris
De vuursalamander die in Nederland leeft is de
onder soort Salamandra salamandra terrestris,
herkenbaar aan een patroon van gele strepen en
vlekken. In België komt deze ondersoort op meer
plekken voor, zoals in de Ardennen en het vanwege
zijn boshyacinten vermaarde Hallerbos. Daarnaast
vind je terrestris in Frankrijk en het westelijke deel
van Duitsland. “In totaal worden circa 13 ondersoorten
onderscheiden, waarvan de meeste voorkomen
op het Iberisch Schiereiland”, vertelt Paulus
Schotten, een doorgewinterd amfibieën- en reptielenliefhebber.
“De verschillende ondersoorten
lijken nogal op elkaar en zijn alleen goed te onderscheiden
als je de herkomst kent; bovendien zijn
er ook nog overgangsvormen. De theorie is dat ze
tijdens de ijstijden overleefden in geïsoleerde
populaties die daarna weer met elkaar in contact
kwamen.” Elke vuursalamander heeft zijn eigen
patroon van gele stippen en strepen, als een soort
van barcode. Bijzonder handig voor onderzoekers
om individuen makkelijk te kunnen herkennen.
Op vrijersvoeten
In tegenstelling tot andere soorten salamanders
– die pas actief worden als het warm wordt – gaat
de vuursalamander al bij temperaturen van 6 tot
8 graden op pad. Hij gaat dan op zoek naar voedsel,
waarbij hij niet kieskeurig is. Schotten: “De vuursalamander
eet allerlei ongewervelden, waaronder
wormen, naaktslakken en ook insectenlarven,
pisse bedden en spinnen. Omdat hij zelf niet zo
snel is, eet hij vooral wat tragere prooien.”
Een grote actie radius heeft het dier niet en sommige
individuen maken jaren achtereen gebruik van
dezelfde schuilplek. Over het algemeen neemt men
aan dat één enkel exemplaar niet veel verder komt
dan zo’n 200 meter van zijn ‘basiskamp’. Als je ooit
de uitermate trage tred van een vuursalamander
hebt gezien, snap je waarom hij maar korte afstanden
overbrugt.
Behalve voedsel zoekt de salamander ook naar
een partner. Hebben vrouwtje en mannetje vuursalamander
elkaar gevonden, dan volgt de paring.
Anders dan onze andere salamandersoorten is de
vuursalamander levendbarend. Na de embryonale
ontwikkeling zoekt het vrouwtje het water op. De
kieuwendragende larven – van ongeveer 3 centimeter
groot – worden dan in voedselarme bronbeken
afgezet, maar ook in stilstaand water als bospoelen
tot zelfs karrensporen; meestal gaat de moeder
alleen met het achterste deel in het water om de
larven af te zetten. Die leven tussen de 3 en 5 maanden
in het water, totdat ze zo’n 6 centimeter groot
zijn. Dan volgt de metamorfose en begint hun
leven op land. Pas na 6 jaar zijn de jongen
geslachts rijp. Schotten: “De vuursalamander kan
tamelijk oud worden; in het wild circa 20 jaar en
in gevangenschap nog veel ouder. In museum
Koenig in Bonn schijnt er eentje meer dan 50 jaar
te hebben geleefd.”
Waarschuwingskleuren
Ondanks zijn vriendelijke uiterlijk – waarbij het
lijkt of de vuursalamander altijd glimlacht – zijn
zijn opvallende kleuren een niet mis te verstane
waarschuwing: kom niet aan me want ik ben giftig!
In de wetenschap wordt dat aposematische kleuring
genoemd. “De vuursalamander vertoont de
typische waarschuwingskleuren zwart en geel
(soms oranje of rood) waarmee hij eventuele belagers
waarschuwt voor zijn giftigheid”, legt Schotten
uit. Dit bespaart beide partijen een hoop ellende.
Hetzelfde kleurschema zie je ook bij gifkikkers,
vuurbuikpadden en veel insecten, zoals wespen,
beervlinders en lieveheersbeestjes.
Houtstapel
De naam vuursalamander is al lang geleden ontstaan: het dier
verstopte zich vaak in houtstapels. Als men een vuurtje maakte,
kwam de salamander vaak pas tevoorschijn als het hout al in
brand stond. Men dacht dan ook onterecht dat deze kleine draak,
net als het fabeldier feniks, uit vuur geboren werd.
>
WWW. MAGAZINE.NL 65

de grote roots natuurfotowedstrijd 2023
DE ALLERMOOISTE NATUURFOTO’S
VAN HET JAAR
Maar liefst 6.646 foto’s werden er dit jaar ingestuurd voor de Roots Natuurfotowedstrijd! De 108 beste
inzendingen kregen een plekje in de Roots Natuuragenda 2024. Daarna koos een vakjury de zeven allerbeste,
prijswinnende foto’s: zes categoriewinnaars én een hoofdprijs. Ook het publiek kon een stem uitbrengen en
dat leverde nog eens drie winnaars op. En zo presenteren we hier met trots de beste natuurfoto’s van 2023!
TEKST RENÉ ALBLAS
82 OKTOBER

1 e
PRIJS CATEGORIE
Plantenrijk
Jolanda van Velzen • Anemone coronaria op Kreta
Een perfecte toepassing van highkeyfotografie (veel lichte kleuren en weinig contrast).
De subtiele herhaling is de grote kracht van deze foto. Je ziet vier keer hetzelfde
bloempje, maar wel vier keer anders: andere stand van de bloem, de groene blaadjes
op een andere hoogte en verschillende afstanden tot elkaar. De goed zichtbare nerfjes
in de bloemblaadjes maken van deze foto een geraffineerde topplaat.
WWW. MAGAZINE.NL 83

88 OKTOBER

de grote roots natuurfotowedstrijd
gekozen door de publieksjury
3 e
PRIJS
DANIËLLE VAN DOORN • REEGEIT TUSSEN BOEKWEIT
Het ultieme portret van een ree. De perfecte scherpte op de kop
zorgt ervoor dat je elk detail goed kunt zien, inclusief het afgevallen
bloemetje boven op haar kop. Door de centrale plaatsing van de
reeën kop is symmetrie ontstaan, die vervolgens weer mooi doorbroken
wordt door de begroeiing en het reeën lijf. De bloemen die
een deel van de snuit afdekken, zorgen ervoor dat het beeld niet te
steriel is geworden.
2 e
PRIJS
LINDA VAN DER VEEKEN • JONGE STEENUIL
Portretten van jonge steenuiltjes op boomstammen hebben we
vaker gezien, maar het lage licht maakt van deze foto iets bijzonders.
De witte contourlijn rondom de uil is prachtig. De naar links en naar
rechts gebogen grassen geven dynamiek aan de foto. Een mooi detail
zijn de goed belichte klauwtjes van de uil.
1 e
PRIJS
Kijk voor de door de publieksjury gekozen 1 e prijs (tevens overallwinnaar)
op de volgende pagina.
WWW. MAGAZINE.NL 89