Inkijkexemplaar Zin 7 2024

BELEEF DE TIJD VAN JE LEVEN
MAGAZINE
Hormoon
kwestie
De zin én onzin
van bio-identiek
Insidertips
voor Duitsland
Fietsen rond Freiburg
Cultuur in Chemnitz
ZIJ VAN DE TV-SEKS
EVELINE STALLAART
‘Omarm dat
je seksleven
niet perfect is’
Nr. 7 / 6 juni - 4 juli 2024 / Zin.nl / € 7,95
AP
MODE
De sportzomer
barst los!
KARIN SLAUGHTER OVER HAAR FAMILIE
‘Zelfs als kind merkte
ik de gespannen sfeer op’
HET VERHAAL VAN EEN NIEUWE LIEFDE
‘Oma?! Ik?! OMG!
Ben ik daar al aan toe?’

16I NHOUD
EVELINE STALLAART
‘Mensen
onderschatten
chronisch hoe
belangrijk seks
is. De kwaliteit
van je leven gaat
ermee vooruit’
coverbeeld: Shody Careman (foto Eveline Stallaart), Jessica de Korte (foto Fietsen rondom Freiburg), José van Riele (foto Koreaanse rijstepap)
4
VERDIEP
6 Gespot door Misja Uitgesproken types
op weg naar iets leuks
16 Interview met Eveline Stallaart ‘Mijn
vader zei: Onze Eveline is psycholoog.
Seksuoloog verzweeg hij.’
24 In de rouw Wat doe je wel en wat doe je
niet om steun te betuigen? Hulp is fijn,
maar ken je plek en dring jezelf niet op
32 Op naar het Duitse Chemnitz De
Culturele Hoofdstad van Europa ging van
industriestad naar cultuur-eldorado
38 Puur geluk Even het water in met een duik
en jezelf zeemeermin voelen...
40 Gangsta Mama wordt Proud Granny
‘Ik ben niet de ouder die hem moet
opvoeden. Er zit een wonderbaarlijke
lichtheid in onze vriendschap’
46 Hormonen Ze kunnen je flink in de war
schoppen. Hormoontherapie kan een
uitkomst zijn in de menopauze
52 Ga Theater, expo, festival en concert
58 9x Zoutbewuster eten
VERWONDER
62 Lees Fictie & non-fictie
66 Schatkamers Op zoek naar de leukste
vintagewinkels van ons land
68 De Koreaanse keuken Gezond, traditioneel,
authentiek én: om je vingers bij af te likken
73 Proost! Nicolaas Klei weet bij pittig eten:
zacht wit blust, stevig rood versterkt
74 5 vragen aan Karin Slaughter ‘Het is een
gegeven dat we het leven van mannen meer
waard vinden dat dat van vrouwen’
80 Beauty Manous ontdekt Chiara’s geheimen
84 Fashion volgens Liddie Op sportief
86 Zie Op de bank & in de bios
VERLANG
90 Universiteitsstad Freiburg Zum Wohl!
Jessica fietste er rond langs wijngaarden,
wijnhuizen en terrassen. Hik
98 Roadtripper Sandra en hondje Bobby in
Portugal: ze hebben een huis!
102 Welterusten Anne fietste en sliep aan de Elbe

32
CHEMNITZ
Genieten van
architectuur
74
KARIN SLAUGHTER
‘Mijn vader vertelde
ook griezelverhalen’
46
HORMONEN
De menopauze is hot.
Helpt hormoontherapie?
COLUMNS
31 Stef Bos
45 Hanneke Groenteman
79 Nieuw: Mia Luif Over leven
na de dood van haar René
EN OOK
8 Zin in | 14 Post | 56 6x Zin voor
maar € 34 + het boek Bloedlijn
cadeau | 83 Zin online | 107
Breinbrekers | 110 Win met Zin |
112 Aanbiedingen | 114 Service
& colofon | 115 Volgende Zin
Magazine
IN DE ROUW
Condoleren. Zó
24 doe je het goed
WINNEN
We geven
42 prijzen weg!
(p. 110)
84
SPORTIEF
Juist voor buiten
de sportschool
5

GESPOT DOOR
Misja
Streetstyleblogger Misja Beijers (1952) spot
uitgesproken types op weg naar iets leuks.
Moeder en dochter gaan er graag samen
op uit. Maar vaak gebeurt dat niet. Terwijl
Karmen Read (1945) en Hydi Hoost (1968)
allebei heel stijlbewust zijn. En graag shoppen
of even uit lunchen gaan in thuisstad Hoorn.
Tja, het zijn nu eenmaal drukbezette types.
6
Moeder en dochter tref ik op het Oostereiland. Karmen
woont al meer dan veertig jaar in Hoorn waarvan het
grootste deel samen met haar twee dochters. Er is voor
moeder en dochter niet veel gelegenheid om er samen
op uit te gaan. Want Hydi is zelfstandig ondernemer en
Karmen is weliswaar gepensioneerd als maatschappelijk
werker, maar stopte tot voor kort veel tijd in vrijwilligerswerk.
Karmen: “De dag nadat ik met pensioen ging,
ben ik daarmee begonnen. Onder meer als taalcoach,
als medebestuurder in een verpleeginstelling en als
bege leider van een Surinaamse vrouwengroep.” Hydi
vult trots aan: “Mijn moeder kreeg daarvoor in 2022 de
onderscheiding Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.”
Hydi werkt als zelfstandig HRM-adviseur (Human
Resource Management – red.) voor meerdere bedrijven.
Hydi: “Daarnaast ben ik personal stylist en geef ik
trainin gen over kleur en styling.” Dat ze kledingadvies
geeft, is niet zo verwonderlijk. Karmen maakte alle
kleding voor haar beide dochters. Hydi: “Mijn moeder
heeft een heel goede stijl en wij mochten altijd mee om
stoffen te kopen. Op die manier ontwikkel je er gevoel
voor.” De modevakschool was voor haar een logische
keuze, maar het werk in de modebranche gaf te weinig
voldoening. Dus volgde ze een studie aan de sociale
academie. Hydi: “Ik vind aandacht voor het uiterlijk een
mooie aanvulling op mijn personeelswerk.” Karmen: “De
liefde voor kleding heb ik van huis uit meegekregen. Mijn
moeder was modieus en als we naar een feest gingen, zag
de hele familie er mooi uit! Ik ga nog steeds nooit uit in
een spijkerbroek – zelfs niet naar de bioscoop.” Omdat
Hydi zichzelf een paar weken vrijaf heeft gegeven, is er nu
tijd voor een dagje Hoorn en even lekker lunchen bij
Karmens favoriete adres: Gewoon Lekker Anders.
Meer inspiratie? Bijzondere winkels: Misjab.nl • Misja’s
favoriete adressen: Oog voor stijl (Het Spectrum, € 24,99)
WAT GAAN ZE DOEN?
CULTUUR HAPPEN
Schouwburg Het Park
• Westerdijk 4, Hoorn
• Hetpark.nl
ETEN
Gewoon Lekker Anders
• Breed 31, Hoorn
• Gewoonlekkeranders.nl
SHOPPEN
Maritiem Hoorn
• Veermanskade 12, Hoorn
• Maritiemhoorn.nl

‘De liefde voor kleding
hebben we allebei van huis
uit meegekregen’
Karmen (links) & Hydi

Gevoelsmens
Seksuoloog Eveline Stallaart
‘Ik wil de beste
versie van mezelf
blijven’
Praten over seks? Dat was taboe bij haar thuis.
Tegenwoordig denken mensen dat ze er wel pap
van lust. Maar seksuoloog en psycholoog Eveline
Stallaart (1982) heeft óók weleens geen zin in seks.
Deze girl next door heeft een praktijk en is de
huisseksuoloog van veel tv-programma’s. “Het is
mijn missie om mijn kennis met een groot publiek
te delen en zo seksproblemen te voorkomen.”
TEKST: INGRID SPELT | BEELD: SHODY CAREMAN | VISAGIE: MANOUS NELEMANS
MET DANK AAN: RESTAURANT HENDRIK IN VREELAND AAN DE VECHT

17

‘Wat
erg
Do’s & don’ts
als je iemand
condolereert
voor je’
Iemand uit je omgeving is een
dierbare verloren. Grote kans dat je
wat van je wil laten horen (goed idee!).
Je doet het altijd goed. Maar toch
ook weer niet. Condoleren, steun
betuigen, helpen: het kan voelen alsof
je op eieren moet lopen. Is eigenlijk
ook wel een beetje zo. Zin deed
onderzoek in eigen bubbel en kwam
tot de volgende aanbevelingen.
TEKST: CAROLINA WOLTERS | M.M.V.: 15 VROUWEN VAN
27-81 JAAR, NAMEN BEKEND BIJ DE REDACTIE. ALLEN VERLOREN
DE AFGELOPEN 5 JAAR EEN OF MEER DIERBAREN.
ILLUSTRATIES: STUDIO SKI
24

Iemand die je kent is net overleden. Daarom
wil je iets van je laten horen aan de naasten.
Wat écht zo is: er is werkelijk niets wat je kunt
zeggen waardoor iemand minder verdriet heeft.
Het best haalbare is dat iemand zich gezien voelt
in haar verdriet door jouw aandacht. En dat kan
bijzonder steunend zijn.
In het slechtste geval… er zijn veel dingen die je
kunt zeggen waardoor iemand zich (even) nog
beroerder kan voelen. Niet omdat het slecht is wat
je zegt of doet – hoewel… soms, we komen daar
nog op terug – maar omdat iemand die net haar
liefste partner/vader/moeder/kind/zus of broer/
vriend(in) verloren heeft enorm ‘openligt’. Alsof
de beschermende opperhuid eraf gestroopt is.
Daardoor komt alles hard binnen. Natuurlijk is
de ene rouwende er gevoeliger voor dan de ander.
De een krijgt de meest vreselijke Hallmarkcondoleancekaart
in de bus en waardeert het
gebaar. Sophia: “Er wordt aan me gedacht, dat
doet me goed. Het interesseert me echt totaal
niet wat voor kaart het is, ik heb wel wat anders
aan mijn hoofd.” De ander beziet de kaart met
afschuw: deze kaart past toch niet bij mij? Of bij
de overledene? Hoe kon X dit nou uitzoeken? Sta
je echt dicht bij de naasten, dan kan het soms wat
makkelijker zijn om er op een fijne manier te zijn
voor de rouwenden.
25

Het roze Siegertsches
Haus op de markt is de
enig overgebleven
barokke gevel in het
centrum

Culturele
Hoofdstad van
Europa 2025
Verrassend Chemnitz
Ga je naar Saksen, dan ga je vast naar Dresden en Leipzig.
Hier een inside-tip: zet Chemnitz, aan de rand van het
Ertsgebergte, ook op je lijstje! Chemnitz was het industriële
hart van Saksen. Maar het is óók een eldorado voor
architectuurliefhebbers. Niet voor niets is Chemnitz in 2025
Culturele Hoofdstad van Europa.
TEKST: PETRA SCHOUTEN | BEELD: PETRA SCHOUTEN, GETTY IMAGES
33

Gangsta Mama wordt
Proud
Granny
Moest je voor het oma-schap niet stokoud zijn?
dacht lifestylejournalist Karin Kuijpers (1958) toen haar
kleinzoon Sev werd geboren. Het tegendeel bleek waar.
In haar rol als oma werd ze juist meer dan springlevend.
“Het kind in mij mag er weer uit!”
TEKST EN BEELD: KARIN KUIJPERS
40
We gaan op reis. Sev, mijn kleinzoon
(2021), en ik, zijn oma (1958). De
bestemming is mijn boerderijtje in de Loir.
Vanuit Rotterdam 666 kilometer. Sevs ouders
komen een paar dagen later. Mijn stadsautoo
tje is zoals gebruikelijk volgepakt. Er zit een
tweedehands geiser in, verfspullen, wijn die
ze daar niet hebben, boerderijkleding en
twee grote dozen gevuld met foto’s die ik wil
gaan uitzoeken nu ik net ben verhuisd.
Het is niet de eerste keer dat we dit doen, Sev
en ik. “Omaaaa, we gaan naar de boerderij!”
roept Sev als ik hem ophaal en hij in mijn
armen rent. Hij is vast net zo gek op mij als
ik op hem. Is er een leuker begin van een
vakantie? Of ik voorzichtig wil rijden, vraagt
mijn dochter. Ze herhaalt wat ik vroeger ook
altijd zei. “Er mag niets gebeuren. Met hem
niet, met ons niet, met niemand niet. Want:
Groot Geluk.”
Het woord zelfliefde
Sev zit in zijn stoeltje rechts achterin zodat ik
af en toe zijn handje kan knuffelen – o, wat is
hij toch zacht – en ik hem ‘bubbeltjeswater’
en boterhammetjes kan geven. Soms stelt hij

DE OVERGANG
INS & OUTS
De hormoon
kwestie
46
De menopauze is hot-hot-hot.
En niet alleen letterlijk. Het
onderwerp (bio-identieke)
hormoontherapie wordt er
steeds meer mee in verband
gebracht. Vooral op de
socialemediakanalen. Zinnig?
Onzinnig? Hier de ins en outs
én wetenschappelijke inzichten.
TEKST: CHRISTIEN JANSEN | BEELD: GETTY IMAGES
Opvliegers. Jezelf niet zijn. Kilo’s aankomen.
Geen zin hebben in seks. Slapeloze nachten
hebben. Bij het lezen van dit lijstje rinkelt
er bij veel 40-plusvrouwen een (alarm)bel.
Deze klachten zijn verbonden aan de menopauze,
oftewel de overgang. De fase waarin je
hormonen veranderen en de vruchtbaarheid
voorgoed verdwijnt; de voorraad eicellen in de
eierstokken – die oestrogeen bevatten – raakt
op. Een proces dat voor, tijdens en na deze
periode nogal wat gevolgen heeft voor het
vrouwelijk lichaam. Op dit moment zitten maar
liefst ruim anderhalf miljoen Nederlandse
vrouwen in de overgang. Twintig procent heeft
geen centje pijn, of liever gezegd: ervaart geen
last. De bofferds. Maar tachtig procent, het
grootste deel van de vrouwen, ervaart hinderlijke
tot zeer ernstige klachten. Soms zo erg dat
vrouwen niet meer goed kunnen functioneren.
Meer begrip voor jonge moeders dan
50-plusvrouwen
Gynaecoloog Dorenda van Dijken (1958), verbonden
aan het ziekenhuis OLVG in Amsterdam,
houdt zich al 25 jaar bezig met problematiek
en behandeling van de menopauze. Ze is de
grondlegger van Nederlands eerste multidisciplinaire
menopauzepoli, maakt deel uit
van verschillende organisaties die medische
richtlijnen voor de overgang opstellen én is
bestuurslid van de Europese en Internationale
Menopause Societies. Daarnaast schreef ze
boeken voor vrouwen in de overgang, zoals
Hart & hormonen met cardioloog Janneke
Wittekoek en kookboek Overgang, eten als
medicijn met Janneke Vreugdenhil. Het streven
van Van Dijken is dat er goede er- en herkenning
komt van overgangsklachten én dat die serieus
genomen worden. Een veelzeggend voorbeeld
op de werkvloer: als vrouwen vertellen over
een slechte nacht doordat de pasgeboren baby
huilde, dan wordt daar met veel meer begrip op
gereageerd dan wanneer vrouwen vertellen over
een slechte nacht door opvliegers en nachtzweten.
Dit kwam uit een Engels onderzoek.

47

9x
Zó eet je (veel)
minder zout
Wat veel mensen
niet weten, is dat
nierschade een groeiend
probleem is met grote gevolgen.
Op dit moment hebben zo’n
1,7 miljoen Nederlanders ermee te
maken. En dat aantal blijft stijgen.
Nierschade is onomkeerbaar,
maar in veel gevallen wél te
voorkomen. Bijvoorbeeld
door zoutbewust te eten.
TEKST: LINDE VERHULST

9X GEZONDHEID
Bewustwording
Als eerste is het belangrijk
je bewust te worden van
de hoeveelheid zout die je
dagelijks binnenkrijgt. Maar
liefst 85% van de Nederlanders
eet te veel zout. Dat kan leiden
tot nierschade en een te hoge
bloeddruk, wat ook weer
nadelig is voor je nieren.
Zout zit vooral in bewerkte
voedingsmiddelen.
Weet wat je eet
Om de juiste keuzes te maken,
is het essentieel te weten
welke voedingsmiddelen
zoutbewust zijn. Neem daarom
deel aan de Goed of Zout
Quiz van de Nierstichting
om je kennis te testen en
zo meer inzicht te krijgen
in welke producten je beter
kunt vermijden.
Quiz.goedofzout.nl
Verborgen zout
Niet langer zout toevoegen
tijdens het koken is natuurlijk
al een goede eerste stap.
Helaas komt 80% van je
zoutinname van bewerkte
voedingsmiddelen: producten
in een niet-natuurlijke staat.
Controleer altijd de etiketten
op de bewerkte voedingsmiddelen
om te zien hoeveel
zout ze bevatten.
Minder zoute opties
Maak bewuste keuzes bij het
selecteren van bijvoorbeeld
vleeswaren, aangezien
sommige soorten – zoals
ontbijtspek en salami – vaak
veel zout bevatten. Kies in
plaats daarvan voor minder
zoute opties zoals verse
kipfilet of rosbief, die net zo
smaakvol kunnen zijn maar
een stuk minder zout zijn.
Experimenteer
Verminder je zoutinname
door te experimenteren
met verschillende soorten
broodbeleg. Zo is kaas een
populair broodbeleg, maar
wel een die helaas veel
zout bevat. Ga op zoek naar
alternatieven en kies eens voor
Huttenkäse, zuivelspread of
maak je eigen eiersalade met
kwark en bieslook.
Check het etiket
Vergelijk in de supermarkt
het zoutgehalte tussen
verschillende merken van
hetzelfde product. Bestudeer
de etiketten dus. Dat kost
je even iets meer tijd tijdens
het boodschappen doen,
maar het loont! Het maakt
je in een mum van tijd meer
zout bewust en daarna winkel
je weer sneller.
Vers koken
Een effectieve én makkelijke
manier om je zoutinname te
verminderen, is koken met
verse ingrediënten. Verse
groente, vis en vlees bevatten
minder zout dan bewerkte
voedingsmiddelen. Maak zelf
soep – en niet met behulp
van een pakje – of je eigen
pastasaus, zo beperk je
gemakkelijk je zoutinname.
Kruiden & specerijen
Bij ‘op smaak brengen’ denk je
haast vanzelf aan zout. Maar
dat is niet per se nodig om
je gerechten smaakvoller te
maken. Gebruik verse kruiden
en specerijen in plaats van
zout om smaak toe te voegen
aan gerechten. Experimenteer
met verschillende kruidencombinaties
of maak je eigen
kruidenmix als smaakmaker.
Geen verschil
Hoewel zeezout, Himalayazout
en Keltisch zout soms als
gezonder worden beschouwd
vanwege hun mineralen,
blijven het gewoon zoutsoorten.
Voor het effect op je
gezondheid maakt het niet uit
waar het zout vandaan komt.
Zout is zout. En het gebruik
ervan kun je het beste zoveel
mogelijk beperken.
59
beeld: Getty Images

Jung-Ha Yoo (1937) en Myung-Ki Min (1946) behoren tot
de eerste Koreanen in Nederland. Ze bouwden hier een
nieuw leven op en brachten elementen van de Koreaanse
cultuur mee waaronder natuurlijk: eten. Traditioneel.
Authentiek. Zonder poespas, goed en eerlijk. Ze runnen al
twintig jaar lang het Koreaanse restaurant Seoul Garden in
Den Haag. Moeder Myung-Ki Min is het hoofd en kloppend
hart van kookboek De bijbel van de Koreaanse keuken,
dochter Sang-Ah Yoo schreef de recepten op.
De Koreaanse
68
keuken
RIJST, SOEP EN BIJGERECHT(EN)
Koreanen eten niet om te leven, ze leven om te eten.
Koreaans eten is dan ook veel méér dan kimchi,
bulgogi, vlees op de barbecue en soju. Je vindt altijd de
drie-eenheid rijst, soep en bijgerechten (om gezellig te
delen) op tafel. Er wordt niet gebakken of gefrituurd,
en vrijwel geen boter gebruikt. Supergezond dus. Maar
ondertussen is alles wél om je vingers bij af te likken.
PRODUCTIE: DANIËLLE BRONSGEEST | BEELD: JOSÉ VAN RIELE

R I J S T IN
SLAPAKKETJES
(SSAMBAP)
met ssamjang-saus
‘Zou dit het simpelste en lekkerste
gerecht zijn in de Koreaanse keuken?
Zou zomaar kunnen.’

5VRAGEN AAN
Karin
Slaughter
‘Mannen die over vrouwen
beslissen. Dat maakt me woest’
74
Goed nieuws voor de fans van Karin Slaughter (1971). De
Amerikaanse ‘Queen of Crime’ komt met een nieuw boek: Waarom
we logen. Daarin spelen de geliefde personages Sara Linton en
Will Trent weer een belangrijke rol. Ze zijn getrouwd en gaan op
huwelijksreis naar een afgelegen resort. Daar krijgen ze te maken
met een gruwelijke moord en duistere familiegeheimen. Zin stelde
vijf vragen aan Karin Slaughter. Over het boek en over haarzelf.
TEKST: MARGRIET DE GROOT | BEELD: GETTY IMAGES, MERLIJN DOOMERNIK/LUMEN

1
Wat betekenen
Sara en Will voor jou?
“Ze voelen als oude vrienden. Ik
vind het heerlijk om over ze te schrijven
en te vertellen hoe het verder
gaat met ze. Al moet hun verhaal
wel realistisch en organisch zijn, ik
wil niets in hun relatie forceren. Zo
heb ik lang getwijfeld of ze zouden
gaan trouwen of niet. Voor Sara
maakte het niet uit, maar voor Will
wel. Hij had een traumatische jeugd
en groeide op zonder familie, daarom
betekenen die ring en die belofte
voor hem veel meer. Door zijn huwelijk
hoort hij officieel bij iemand –
en dat heeft hij zijn leven lang niet
gehad. Will snakte naar een normale,
stabiele relatie en kan vaak nog
steeds niet geloven dat Sara echt

Freiburg
Zonneschijn en óveral wijn
Fietsen rondom
Het lijkt er altijd zomer te zijn. In de hippe universiteitsstad
Freiburg, in het zuidwesten van Duitsland, niet ver van de
Franse en Zwitserse grens. In deze schitterende streek kun
je fijn fietsen, langs de kabbelende rivier Dreisam en de
Kaiserstuhl: een oude vulkaan vol wijngaarden.
TEKST & BEELD: JESSICA DE KORTE
91