Roots Vogelmagazine 2 2024 - Inkijkexemplaar

NAJAAR 2024, € 5,95
MAGAZINE
Getest:
kijkers voor kids
Interview: onderzoeker
Maja Bradarić
Zoek de verschillen:
boszangers
BLIKVANGERS
Het oog wil ook wat
DE IJSVOGEL
Kleurrijk karakter
WERELDREIZIGERS
De tomeloze reislust
van trekvogels
EXTREMADURA
De mooiste vogelgebieden
TIPS & HOTSPOTS
Kustvogels fotograferen

ARIE OUWEKERK/AGAMI
Zonder bijtanken
De rosse grutto steekt in één keer
van Alaska naar Nieuw-Zeeland
de Stille Oceaan over. Dat is zo’n
slordige 11.000 km. Een volgetankte
jumbojet haalt deze afstand maar
net zonder bijtanken. Een superprestatie
dus.

De magie van de
VOGELTREK
Hoe vinden
vogels
hun weg?
Vanaf augustus komt het halfjaarlijkse natuurfenomeen
van de vogeltrek weer op gang. Waarom trekt de ene
vogel eigenlijk wel en de andere niet? Waarom kiest
elke soort voor een andere tactiek en bestemming?
En waarom verdwalen ze soms gigantisch, waarbij ze
voor grote opwinding zorgen bij vogelaars?
TEKST PAUL BÖHRE EN GERT OTTENS
. MAGAZINE.NL 7

BERT OOMS/NIS
Een
sieraad
voor de
wetenschap
VOGELS
RINGEN
16 VOGELMAGAZINE NAJAAR 2024

HAN BUCKX
Waarom worden vogels geringd? Ring je alle soorten die je
vangt? Hoe pak je een piepkleine goudhaan? Lars Buckx (30)
ringt al van kinds af aan met zijn vader vogels in de duinen bij
Castricum. Voor Roots Vogelmagazine zette hij zijn bijzondere
ervaringen op papier, met extra aandacht voor de nachtegaal.
TEKST LARS BUCKX
Het is vier uur ’s nachts als ik
de wekker op de slaapkamer
van mijn ouders hoor afgaan.
Zelf lig ik al een tijdje wakker, want
vandaag is het zondag! Zondag is
de mooiste dag van de week. In het
najaar ga ik elke zondag met mijn
vader naar het vogelringstation. Ik lig
alvast te fantaseren: wat zouden we
vandaag voor mooie vogels vangen?
Met de paplepel ingegoten
Met een fanatieke vogelaar als vader
was er voor mij geen ontkomen aan.
In de kinderwagen werd ik door mijn
ouders al meegenomen de duinen in.
Verrekijkertje om en luisteren naar
de geluiden in het duin. “Hoor je die
fluittonen en ratels? Dat is de nachtegaal”,
vertelde mijn vader dan. Mijn
vader nam me niet alleen mee naar
de duinen, maar ook naar het vogelringstation
in de Kennemerduinen.
Daar wordt al meer dan 60 jaar
weten schap pe lijk onderzoek gedaan
Het nachtegaaltje
dat ik in mijn handen had
was al zeker 14 keer over
de Sahara gevlogen
naar trekvogels. De vogels worden er
gevangen, gemeten en gewogen en ze
krijgen een ring om hun poot voordat
ze weer worden vrijgelaten. En zo
kwam het dat ik al met vogels in mijn
handen stond toen ik nog niet eens
fatsoenlijk kon lopen. Op het vogelringstation
liep ik het ‘vogelaarvirus’
op. Met name toen we in het najaar af
en toe een vuurgoudhaantje vingen.
Zo’n klein en kleurrijk vogeltje. Wat
zijn ze toch mooi!
Luidsprekers en mistnetten
In het najaar van 1958 werden voor
het eerst vogels gevangen op de
locatie van Stichting Vinkenbaan
Mr. Cornelis van Lennep 1751-1813,
in het huidige nationale park Zuid-
Kennemerland. Niet langer werd dit
gedaan om de vogels te eten, zoals
op de voormalige vinkenbanen, maar
om onderzoek te doen naar de vogeltrek.
Met behulp van een zogeheten
slagnet en lokvogels werden met
LARS BUCKX
name vink achtigen gevangen.
De techniek van het vangen van
vogels is met de jaren steeds meer
geoptimaliseerd. Lokvogels werden
vervangen door luidsprekers met
vogel geluid en naast slagnetten werd
ook het mistnet geïntroduceerd.
Dat is een staand net, verglijkbaar
met een visnet, dat verdekt tussen
de struiken staat opgesteld. Vogels
vliegen hier tegenaan en raken
verstrikt in de mazen. Het net is zo
gemaakt dat vogels zich er niet in
kunnen bezeren, met kleine mazen.
Het nadeel is dat grotere vogels als
roofvogels niet zo makkelijk verstrikt
raken en vaak vlak voor de neus
van de ringer uit het net weten te
ontsnappen.
Unieke code
Als vogelringer moet je een ochtendmens
zijn. Een uur voor zonsopkomst
wordt namelijk met elkaar bij het
ringstation afgesproken om de
netten open te zetten. Alles moet
klaarstaan rond zons opkomst, want
dan worden de vogels actief. Elk uur
wordt er vervolgens langs de netten
gelopen om de vogels te bevrijden
en in katoenen zakjes mee te nemen
naar de ringershut. Daar krijgt de
vogel eerst een metalen ring met een
unieke code van cijfers en letters om
zijn poot, als een soort paspoort.
Vervolgens wordt er gekeken naar
het geslacht en de leeftijd, wordt de
vleugellengte opgemeten, de vetgraad
bepaald en de vogel gewogen. Binnen
een minuut is de vogel behandeld en
wordt hij weer vrijgelaten. Klaar voor
het restant van zijn trektocht én klaar
om data voor ons te verzamelen.
Aan het eind van de ochtend wordt
>
WWW. MAGAZINE.NL 17

ZOEK DE
VERSCHILLEN
Spannende boszangers
In het najaar trekken veel zangvogels door, waaronder boszangers.
De bladkoning en de Pallas’ boszanger hebben een duidelijke wenkbrauwstreep
en witte of geelachtige vleugelstrepen, de Raddes boszanger en de bruine
boszanger hebben andere kenmerken. Hoe hou je deze soorten uit elkaar?
TEKST NILS VAN DUIVENDIJK FOTO’S AGAMI E.A.
Zowel de oogstreep als
de wenkbrauwstreep
zijn lang en breed en
lopen van snavel tot
achterhoofd
KOPPATROON
In het najaar
vaak geelachtig
De ondersnavel
is licht met een
donkere punt
Gevlekt
VLEUGELPATROON
Witte
toppen
Brede donkere baan
Lichte toppen,
duidelijke tweede
vleugelstreep vormend
Grote lichte toppen
aan de grote dekveren
BLADKONING
Deze kleine zanger ter grootte van
een goudhaan vind je meestal op
zijn roep, een hoog en scherp tweedelig
‘swu-iest’ waarbij het tweede
deel van de roep stijgt.
De bladkoning is kleiner en compacter
dan de tjiftjaf, met snellere
bewegingen. De bovenzijde is mosgroen,
de onderzijde vuilwit. Hij
heeft twee vleugelstrepen en een
lange, lichte wenkbrauwstreep. De
poten en snavel zijn vrij donker.
20 VOGELMAGAZINE NAJAAR 2024

PALLAS’ BOSZANGER
De Pallas’ boszanger is een actief
en snel bewegend zangertje ter grootte
van de goudhaan. Wanneer je de vogel
goed in beeld hebt, zie je dat hij een uniek
koppatroon en een lichtgele stuitvlek
heeft. Hij bidt langdurig en relatief vaak
(meer dan andere bos zangers), waarbij
de stuitvlek extra opvalt. In rust is de
stuitvlek moeilijk te zien. Soms hangt hij
als een mees onderste boven. De laatste
jaren komt hij hier steeds vaker voor, ook
overwinterend. De vogel roept minder vaak
dan de bladkoning, wat klinkt als een
zacht en nasaal, iets stijgend ‘tsjuie’.
Duidelijke lichte
middenkruinstreep
De zijkruinstreep
is breed en donker
Duidelijke wenkbrauwstreep,
de voorzijde ervan is geel
KOPPATROON
Relatief grote kop
met uniek patroon
Gevlekt op gele
achtergrond
Witte
toppen
Veercentra
zijn zwartachtig
VLEUGELPATROON
Als bladkoning,
maar contrastrijker
Brede donkere baan
Grote lichte toppen
vormen vleugelstreep
Duidelijke tweede
vleugelstreep
Wenkbrauw- of
oogstreep
Twee strepen boven of door
het oog worden door vogelaars
vaak door elkaar gehaald:
de wenkbrauwstreep is licht
van kleur en loopt boven het
oog (denk aan wenkbrauw);
de oogstreep is de donkere
streep door het oog.
MAGAZINE.NL 21

AFLO/NPL
Blauwe flits
Een ijsvogel duikt met een plons in het
water en pats, 2 tot 3 seconden later
zit hij weer op dezelfde tak. De vogel
slaat de prooi dood en hap-slik-weg
is het visje. En daarna de vogel, als een
blauwe flits laag over het water.
24 VOGELMAGAZINE NAJAAR 2024

De
ijsvogel
KLEURRIJK
& FASCINEREND
IJsvogels zijn steeds vaker te zien. Jelle Harder is
een van de mensen achter het succesverhaal van deze
fraaie soort; hij ontwikkelde een speciale ijsvogelbroedwand,
waardoor de vogels zich op veel meer plekken kunnen
vestigen. We spreken hem in de Gooi en Vechtstreek, mede
door zijn inzet nu een van dé hotspots voor het zien van
deze kleurrijke schoonheid.
TEKST PAUL BÖHRE
MAGAZINE.NL 25

THOMAS HINSCHE/BIA/NIS
Vaste uitkijkpost
IJsvogels keren vaak terug naar dezelfde
uitkijkposten, op ongeveer een meter boven
het water. Vanaf die plek duiken ze dan
regelmatig in het water om vis, salamanders
of kreeftjes te vangen.
TIP: door zelf een kale tak in een oever
te steken creëer je een visplek voor ze.
Lengte: 16-17 cm.
Herkenning: felblauw met bruinoranje.
Korte staart, korte nek, grote
kop, een 4 cm lange dolkvormige
snavel en rode poten. De jonge
ijsvogels zijn op de borst iets doffer
van kleur, hebben zwartbruine pootjes
en hun snaveltje is 2-2,5 cm lang.
Vlucht: snel en laag over water.
Geluid: schel ‘tsrie-ie’ of ‘tsjie-kie’.
Broedt: 2-3 keer per jaar. Graaft
nestgang (lengte 50-100 cm) in een
steile oever.
Broedtijd: 18-21 dagen.
Jongen in het nest: 26 dagen. De
jongen zijn na 3-4 dagen buiten het
nest zelfstandig. De gemiddelde tijd
IJSVOGEL [Alcedo atthis]
van eileg tot uitvliegen bedraagt
52,5 dagen.
Voedsel: vis (van maximaal 9-10 cm
lang), waterinsecten en kreeftjes.
Territorium: bestrijkt een gebied van
0,4-1,5 km langs een beek of rivier.
Verspreiding: standvogel in heel
Nederland. Vrouwtjes en jonge vogels
zwerven na de broedperiode uit,
meestal tot maximaal 25 km van de
broedplek. Het aantal broedparen
wisselt per jaar en is afhankelijk van
de strengheid van de winter. Gemiddeld
850 broedparen. Na een strenge
winter kan dat aantal met meer dan
50% dalen.
Meer info: ijsvogels.nl.
26 VOGELMAGAZINE NAJAAR 2024

ADOBE STOCK
De vrouwtjes herken je
aan de oranje ondersnavel.
De hoeveelheid oranje
wisselt per vogel.
Je hoort ijsvogels
meestal eerder dan je ze ziet.
Check aflevering 42 over
de ijsvogel van de Roots
podcast ‘Notenkrakers’ via
rootsmagazine.nl/podcast.
IJsvogels
worden gemiddeld
2 jaar oud.
MAGAZINE.NL 27

ADOBESTOCK
OOIEVAAR
‘We hebben veel
interessante dingen
ontdekt, alleen al
over de manier
waarop vogels de
ruimte boven zee
gebruiken’
40 VOGELMAGAZINE NAJAAR 2024

- ONDERZOEKER MAJA BRADARIĆ -
‘Laten we minder
praten en eerder
ingrijpen’
MAJA BRADARIĆ
Maja Bradarić is onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam (UvA).
Zij en haar collega’s deden baanbrekend onderzoek naar de effecten
van windparken op trekkende vogels, gebaseerd op radartechnologie
en voorspelmodellen. Dat klinkt alsof Bradarić meer een vogelnerd met
een computerscherm is dan een natuurliefhebber die graag het veld
in gaat, maar niets is minder waar.
TEKST DIEDERIK PLUG
Eerst even over dat onderzoek van Maja Bradarić. Dat
heeft als doel om vogelsterfte door windturbines te
kunnen verminderen. Daarbij maakten Bradarić en
haar collega’s gebruik van geavanceerde radartechnologie
om de bewegingen van vogels te volgen en te voorspellen,
en die informatie te gebruiken om de windturbines op
kritieke momenten stil te kunnen zetten. Daarvoor heeft
het team een voorspelmodel ontwikkeld, waarmee de
vogel trek tot 48 uur van tevoren kan worden voorspeld –
dus hoeveel vogels komen via welke route in de buurt van
windparken? Als je dat weet, kunnen de windturbines
op tijd worden stilgezet om ‘vogelaanvaringen’ te voorkomen,
vooral tijdens periodes van massale vogeltrek. Het
voorspelmodel combineert daarvoor verschillende datastromen,
zoals naast de radardata ook informatie over
weerpatronen en de kennis over de migratiepatronen
van vogels​. En doordat eerder bekend is hoeveel vogels
waar zullen vliegen, kunnen die windturbines precies
op tijd en zo lang als nodig is worden stilgezet, zodat
de energievoorziening zo min mogelijk wordt gehinderd
en de vogels beter worden beschermd.
Klinkt allemaal best logisch, maar voordat het onderzoek
begon, was er eigenlijk geen manier om de vogeltrek
op deze manier te voorspellen. Geen wonder dat er
tal van partijen bij het onderzoek en de aanbevelingen
die daaruit zijn voortgekomen betrokken zijn: de overheid,
energiemaatschappijen en natuurorganisaties.
Het innovatieve onderzoeksproject van Bradarić wordt
ook in het buitenland nauwgezet gevolgd, want het loopt
mijlen ver voor op wat daar gebeurt.
>
MAGAZINE.NL 41

ADOBE STOCK
GETTY IMAGES
DWERGOORUIL
GETTY IAMGES
SINT HELANAFAZANTJE
GETTY IMAGES
SCHARRELAAR
GROTE TRAP
46 VOGELMAGAZINE NAJAAR 2024

GETTY IMAGES
ZWARTE IBIS
GETTY IMAGES
WERELD
PLEK
HOP
Extremadura
PORTUGAL
SPANJE
EXTREMADURA
Al sinds jaar en dag staat Extremadura,
in het zuidwesten van Spanje, bekend
als een topplek voor vogelliefhebbers.
Godfried Schreur gidst vogelfans al zo’n
drie decennia door dit gebied. Hij vertelt
over de vogelrijkdom en topgebieden
in zijn ‘achtertuin’.
TEKST DIEDERIK PLUG
MAGAZINE.NL 47

KUSTVOGELS
De beste tips en gebieden
FOTOGRAFEREN
Kustvogels behoren tot de grote favorieten van natuurfotograaf
Marcel van Kammen. Omdat hij zelf op een steenworp afstand van
de Friese waddenkust woont, weet hij als geen ander hoe je ze
het beste op de plaat zet en op welke plekken.
TEKST EN FOTO’S MARCEL VAN KAMMEN
Waar de meeste van onze
Nederlandse broedvogels in
het najaar het warme zuiden
opzoeken om te overwinteren, komen
daarvoor in de plaats broedvogels uit het
Hoge Noorden die juist in Nederland
overwinteren. Hierbij kun je denken aan
de vele eenden- en ganzensoorten, maar
ook diverse strandlopersoorten en
zangvogels overwinteren in ons kleine
kikkerlandje. Een aantal hiervan is in
Nederland vrijwel exclusief langs de
kust te vinden in deze periode. Met
name de Waddenzee is voor veel trekvogels
een essentiële tussenstop op weg
naar warmere oorden, maar het is ook
voor veel vogels een overwinteringsgebied.
Het getijdengebied is voor
de strandlopers een belangrijke bron
van voedsel, terwijl de kwelders en de
bij behorende vegetatie een grote aantrekkingskracht
hebben op bepaalde
zangvogelsoorten die zich tegoed doen
aan de zaden van de planten.
60 VOGELMAGAZINE NAJAAR 2024

OP JE BUIK
Mijn meest geliefde overwinteraar,
die je langs de gehele
Nederlandse kustlijn tegenkomt,
is de DRIETEENSTRAND­
LOPER. In het zomerkleed een
kleurrijke vogel, in de wintermaanden
eenvoudig wit met
lichtbruin/grijs. Een broedvogel
van Arctische gebieden, die
jaarlijks tijdens de trek vele
duizenden kilometers aflegt.
Je zou kunnen zeggen dat drieteenstrandlopers
buiten het
broedseizoen een leefgebied
van duizenden kilometers lang
en slechts tien tallen meters
breed hebben. Ze zoeken vooral
langs de vloedlijn naar voedsel,
waarbij ze druk rennend de contouren
van de golven volgen. Ze
eten aangespoelde waterdiertjes
of peuteren met hun snavel
eetbare delen uit schelpen,
mossels en zwaardschedes.
Over het algemeen kennen
drieteenstrandlopers weinig
angst voor mensen, waardoor
het voor elke fotograaf met een
camera en een telelens mogelijk
is om mooie foto’s van deze
snelle rakkers te maken. En: ze
lopen vaak in een bepaalde richting
langs de vloedlijn, dus als je
op een afstandje alvast plat op
je buik op het strand gaat liggen
met de camera in de aanslag,
dan komen de vogels langzamerhand
in jouw richting
gelopen. Door plat op je buik
te gaan liggen, krijg je een mooi
laag standpunt waardoor
de vogels ‘los’ komen van
de onscherpe achtergrond.
Drieteenstrandlopers zijn
actieve, snelle vogels, dus
een korte sluitertijd is noodzakelijk
om de bewegingen
scherp vast te leggen.
BALANCEREN OP BASALT
Minder algemeen, maar zeker niet
minder mooi is de PAARSE STRAND­
LOPER. De naam doet denken aan een
felgekleurde, exotische vogel, maar in
de realiteit doet het winterkleed vooral
bruin met een licht tintje paars aan.
Ook deze soort is in de verre, noordelijke
broedgebieden amper mensen gewend,
waardoor je vaak de kans krijgt om hem
hier van dichtbij te fotograferen. De
paarse strandloper is vooral veel te vinden
op glibberige basaltblokken van pieren,
strek dammen of de zeedijk, waar de vogel
tussen de wieren op stenen op zoek is
naar voedsel. Voor de mooiste foto’s is
het ook hier van belang om op ooghoogte
te komen met de vogels, maar let op
de soms glibberige basaltblokken wel
op je eigen veiligheid en die van je dure
apparatuur.
>
WWW. MAGAZINE.NL 61

FRÉDÉRIC DESMETTE/BIOSPHOTO/NIS
BLIKVANGERS
Veel vogels zijn prachtig om te zien. Allereerst natuurlijk door hun
verenkleed, maar sommige hebben ook wonderlijk mooie ogen.
TEKST GEERT-JAN ROEBERS
70 VOGELMAGAZINE NAJAAR 2024

Wij mensen zijn zoogdieren, maar als
je kijkt hoe wij onze wereld ervaren,
lijken we meer op vogels. Bij de
meeste zoogdieren staat de reuk voorop, is
het gehoor een goede tweede en sukkelt het
zicht achteraan. Bij vogels en mensen staat
het rijtje andersom. Zij en wij zijn kijkdieren.
Vogels hebben een scherpe blik en kunnen
goed kleuren onderscheiden. Ze houden net
als wij van kleur. En ook in hun sociale leven
speelt oogcontact een rol. Soms is één blik
genoeg om de vonk over te laten slaan.
Begrijpelijk dus dat veel vogels opvallend gekleurde
ogen hebben. Het belangrijkste deel
dat de oog kleur geeft is de iris, letterlijk
genoemd naar de regenboog. Bij vogels is die
naam helemaal toepasselijk, met hun waaier
aan oogkleuren.
De kleur van het vogeloog geeft informatie.
Allereerst natuurlijk over de vogelsoort. Dat
is handig voor vogelaars én voor de vogels
zelf, want soort zoekt soort. Bij de partnerkeuze
maakt de oogkleur vaak wat los. Zo valt
het vrouwtje van de satijnblauwe prieelvogel
niet alleen op de blauwe voorwerpen die het
mannetje verzamelt, maar ook op zijn hemelsblauwe
ogen. Daarentegen kan een geoorde
fuut met blauwe ogen het wel schudden op
de huwelijksmarkt: zowel de mannen als de
vrouwen verliezen zich alleen in felrode ogen.
Soms is het geslacht aan oogkleur af te lezen.
Bij de dubbelhoornige neushoornvogel heeft
het vrouwtje een witte iris en het mannetje
een rode. De oogkleur verandert bij sommige
vogels met de jaren. Zo geven de ogen een
indicatie van de leeftijd. Ook de conditie en
het jaargetijde is soms aan de iris af te lezen.
Misschien zijn het de ogen wel die vogels zo
aantrekkelijk maken voor vogelaars. Een
voorbij flitsende sperwer geeft een kick, maar
als je zo’n vogel via je tele scoop in de ogen
kijkt, springt een vonk over. Richting vogelaar
dan, de vogels kijken liever naar elkaar. Gelijk
hebben ze.
Rode oogjes
Hollanders vinden de goudgele ‘oorpluimen’ van de
GEOORDE FUUT blijkbaar het meest kenmerkend.
De Engelsen kozen met hun black-necked grebe
voor de zwarte nek, net als de Fransen (grèbe à
cou noir), Duitsers (Schwarzhalstaucher), Friezen
(swarthalsdûker) en Zuid-Afrikanen (swartnekdobbertjie).
Merkwaardig, want met die vuurrode
ogen zou je toch een andere naam verwachten.
MAGAZINE.NL 71

GETTY IMAGES
Drag queen
De HOORNRAAF is een neushoornvogel uit
Afrika. Hij loopt liever dan dat hij vliegt. Om
eerlijk te zijn: een knapperd is het niet. Maar
die lange wimpers maken een hoop goed. Ze
bestaan uit dunne, gekromde veertjes. Zelfs
de kale jongen hebben ze al.
ADOBE STOCK
Gouden ring
De KLEINE PLEVIER heeft donkere kraalogen.
Op zichzelf zijn die niet opvallend, maar wel
in combinatie met het heldergele ringetje
eromheen. Net als een merelman, dus. Die
oogring is een van de kenmerken waarmee
je deze soort kunt onderscheiden van de
bontbekplevier.
76 VOGELMAGAZINE NAJAAR 2024

FRITZ POLKING/FLPA/NIS
Nachtreiger
De KWAK is vooral ’s nachts actief. Dan is
zijn pupil groot en zijn iris gereduceerd tot
een dun ringetje. Overdag is de pupil klein
en komt de helderrode iris goed uit de verf.
Ook bij deze reigerachtige komen de ogen
pas op kleur als ze volwassen worden. Bij
jeugdige kwakken is de iris bruingeel.
MAGAZINE.NL 77