Roots 9 2024 - Inkijkexemplaar

SEPTEMBER 2024
• BELEEF DE NATUUR •
Bladschaap
Deze zeeslak
wekt energie
op!
Hoe zoogdieren
zich voorbereiden
op de herfst
Haarkwal
Bomen met
een verhaal
Nazomerwandelen
Weerterbos, rondje Zalk
& de Belgische Venen
Brandende
passie
In de ban van
brandnetels
DE WILDE
NOORDZEE
NATUURSPEKTAKEL IN EUROPEES VAARWATER

Met ogen en oren
Afgelopen zomer heb ik ervaren hoe scherp de
nageltjes van eekhoorns zijn. Dat zit zo. In onze
vakantie reden we vanuit de Zwitserse stad Chur
met de rode trein van de Rhätische Bahn naar
Arosa, een dorp op 1.775 meter hoogte. De eerste
eekhoorns die we tijdens onze rondwandeling
zagen, zaten rustig in een boom. Om ze
niet te verjagen, liepen we er voorzichtig langs.
Na enige meters zagen we bijzondere vogelhuisjes
in de bomen hangen, in de vorm van een
Zwitsers chalet, met een hartvormige opening
en daaronder de naam Arosa. Heel gastvrij.
Nog weer een stuk verder kwamen er eekhoorns
op ons aflopen. Verbaasd als we waren, bleven
we staan en dat nodigde de eekhoorns uit om
nog dichterbij te komen. Na eerst even op de
achterpootjes te hebben gezeten, ons verwachtingsvol
aankijkend, kwamen ze nog dichterbij.
En voor ik het in de gaten had, klom er eentje
tegen mijn broek op en hing aan mijn kuit. De
scherpe nagels drongen door mijn spijkerbroek
én wandelkousen heen. Au! En dat gebeurde
tot twee keer toe. Al snel was duidelijk dat de
diertjes hier worden gevoerd, vandaar hun opdringerige
gedrag. Wat eerst leuk leek, bleek
al snel onnatuurlijk.
Moraal van dit verhaal: zoogdieren voeren is
geen goed idee. Bij eekhoorns blijft de schade
gelukkig beperkt omdat ze klein zijn. Maar bij
grotere dieren kan het uit de hand lopen, met
alle gevolgen van dien. Geniet van de dieren
met je ogen en oren. Zoals tijdens de wandeling
in het Weerterbos (zie pagina 20), waar de edelherten
weer gaan burlen. Mocht je daar wat
scherps tegenkomen, dan is dat waarschijnlijk
een bramentak die aan je broek blijft hangen.
Mooie nazomer!
20 Banjeren in bronstgebied
18 Leren van het bladschaap
Caroline Vogel,
hoofdredacteur
caroline.vogel@roularta.nl
facebook.com/rootsmag
instagram.com/rootsnl
nl.pinterest.com/rootsmagazinenl
rootsmagazine.nl/podcast
Kijk voor het laatste
natuurnieuws, nog meer
lezersfoto’s en wandel- en
fotografietips op
rootsmagazine.nl.
4 SEPTEMBER 2024
56 Wandelen in de Belgische Venen

ZOOGDIEREN
herfstklaar
pag. 44
De wilde Noordzee 82
Europa in beeld 64
BELEVEN & ONTDEKKEN
07 Nu in de natuur
18 Leren van de natuur
30 Podcastvogel van
de maand: de gaai
44 Hoe zoogdieren zich op
de herfst voor bereiden
82 De wilde Noordzee
96 Sterren kijken met
Govert Schilling
100 Beleef de natuur met de
wandelgidsen van Roots
FLORA & FAUNA
34 De kwestie: wat te
doen met zeehonden
in zoetwater?
36 Bijzondere bomen
52 Wat een vraag!
70 In de ban van ...
FOTOGRAFIE
64 Lezersfoto’s: Europese
landschappen
74 Winnaar in beeld
inhoud
- September -
WANDELEN
20 Nazomerwandelen
in het Weerterbos
(+ routekaart)
56 Belgische Venen
76 Natuurommetje door
het Zalkerbos
COLUMNS
06 Saskia struint
42 De kleintjes van Krekels
62 Beestenboel
ELKE MAAND
29 Post
55 Cadeau bij een
abonnement op Roots
81 Groener leven
92 Roots recenseert
98 Colofon & lezersservice
99 Volgende maand
In de ban van
brandnetels
PAG. 70
Het geluid van de gaai 30
COVERONDERWERP - COVERFOTO TOBIAS FRIEDRICH/DUTCH MARITIME PRODUCTIONS
MAGAZINE.NL 5

Nu in de natuur
16 SEPTEMBER 2024

GETTY IMAGES
Ondertussen in
De vogeltrek is een bekend natuurfenomeen. Minder bekend is
dat ook libellen migreren. De Amerikaanse keizerlibel (Anax junius)
trekt bijvoorbeeld tussen het zuiden van de Verenigde Staten en
Canada. Elk voorjaar vliegt deze libel naar het noorden om de eitjes
af te zetten. In het jaar daarop vliegen de uitgekomen libellen – soms
in grote aantallen – in september en oktober zuidwaarts, langs de
Atlantische kust. De zwermen volgen daarbij bergkammen, rivierdalen,
oevers van meren en de kustlijnen in het landschap. Deze
libellen leggen afstanden af van gemiddeld 800 tot 900 kilometer.
Onderweg rusten ze en vullen ze hun reserves aan. In 1998 werden
enkele verdwaalde exemplaren voor het eerst in Europa (in
Engeland) gezien.
MAGAZINE.NL
17

Rootswandeling
met routekaart
Wandelen in het Weerterbos
Banjeren in bronstgebied
FILMTIP
Natuurfotograaf
Bob Luijks maakte
onderweg niet alleen
mooie foto’s, ook
schoot hij enkele
fraaie filmshots. Zie
rootsmagazine.nl/video.
Het Weerterbos wordt langzaam steeds natter en krijgt zijn oorspronkelijke
karakter van moerasbos weer terug. In september hoor je tijdens deze mooie
najaarswandeling in dit Limburgse woud oergeluiden door het bos galmen:
de edelhertbronst is begonnen.
Het contrast kan niet groter: links van
het pad liggen open akkers en wordt je
blik slechts gebroken door een laan in de verte,
terwijl aan de andere kant het donkere woud
van het Weerterbos op je wacht. Een paar
kleinschalige weilandjes nemen nog even een
paar happen uit het bos – mooie reeënplekjes,
maar uitgerekend vandaag natuurlijk even
niet – voordat het pad definitief het Weerterbos
in duikt.
Dat je vandaag door dit bos kunt dwalen, heeft
alles te maken met zijn natte historie. Het ligt
in een soort kom, waar het water maar moeilijk
uit wegstroomt. Daarom is het bos nooit echt
helemaal ontgonnen. Toch is van een oerbos
zeker geen sprake. De mens zou de mens niet
zijn als hij het toch niet zou proberen. Dwars
door het gebied groef men een watergang, de
Oude Graaf. Haaks hierop verscheen een fijnmaziger
netwerk van slootjes, greppels en
rabatten, dat zijn kleine aarden dijkjes die zijn
opgeworpen met het materiaal dat vrijkwam bij
het graven van de greppels. Het mes sneed zo
aan twee kanten: het water werd afgevoerd en
de dijkjes waren hoog en droog genoeg voor
de aanplant van productiehout.
Ondanks deze maatregelen bleef het bos nat.
Een productiefunctie heeft het Weerterbos
inmiddels niet meer. Sterker nog, de Oude
Graaf (ook benodigd voor het afvoeren van
TEKST EN FOTO’S BOB LUIJKS
water uit landbouwgebied) is nu om het bos
heen geleid. Geleidelijk mag het bos steeds
natter worden en krijgt het zijn oorspronkelijke
karakter van moerasbos weer terug.
Maarhezerveld
Dan ineens bots je tegen de Oude Graaf op.
De oevers zijn begroeid met varens, waaronder
de zeldzame koningsvaren, een sprookjesachtig
gezicht. Schaatsenrijders creëren cirkels in het
verder rimpelloze water. Aan de overkant verschijnen
weer enkele nieuwe kleinschalige graslandjes.
Deze keer is het wel raak: op het eerste
weilandje staan twee reeën, op het volgende
nog eens vijf. Ondanks de grote afstand hebben
ze de wandelaar meteen in de gaten en zoeken
ze snel de veilige dekking op.
Na nog een stukje bos sta je ineens op het open
Maarhezerveld. In september ziet het er niet
zo heel spannend uit, maar in juni bloeien hier
honderden gevlekte orchissen. Districtsbeheerder
van Het Limburgs Landschap Jos Berends is
terecht trots op dit resultaat. “In het verleden
hebben we op de natte grond de voedselrijke
bovenlaag verwijderd en op de aangrenzende
drogere grond dennen gekapt”, vertelt hij.
1 Edelhert 2 De Oude Graaf, omzoomd met onder
meer de zeldzame koningsvaren
>
20 SEPTEMBER 2024

1
2
MAGAZINE.NL
21

wandelen in het Weerterbos
22 SEPTEMBER 2024

25
In 2005 zijn in het Weerterbos vijftien edelherten uitgezet. Op dit moment
zijn het er ongeveer 25. Het oudste edelhert van het Weerterbos, een hinde,
is 22 jaar oud en stamt nog van de eerste lichting
MAGAZINE.NL
23

GETTY IMAGES
DE GAAI
SLIMME VERZAMELAAR
Gaaien loeren
vaak langdurig
zittend op een tak
naar een prooi
30 SEPTEMBER 2024

podcastvogel van de maand
In het najaar is er een overvloed aan boomvruchten.
Pientere eekhoorns, maar ook slimme gaaien leggen
dan een wintervoorraad aan. Wist je dat gaaien maar
liefst zes eikels in één keer kunnen vervoeren? En dat
ze meer dan 5.000 eikels verstoppen?
Op een mooie oktobermiddag
loop ik door de
Schoorlse Duinen. Er
vliegt een gaai voor me uit. Hij heeft
een eikel in zijn bek. Even verderop
strijkt hij langs het wandelpad neer.
Gespannen ga ik op een bankje zitten
en pak mijn verrekijker uit de tas. Ik
heb nog nooit gezien dat een gaai een
eikel daadwerkelijk begraaft en beleef
dus een primeur. Maar een seconde
later heeft hij er ineens weer een in
zijn bek. Die begraaft hij ook. En vlak
daarna nog een. Wat blijkt: hij kan er
TEKST PAUL BÖHRE
blijkbaar vijf inslikken, de zesde
houdt hij vast in zijn bek.
Verzameldrift
De gaai leeft van wormen, slakken,
kevers, muizen en bessen. Maar in
de herfst en winter schakelt de vogel
over op het eten van eikels. De oogst
hiervan begint in oktober, als de eikels
rijp worden. Fanatiek gaat de gaai
eropuit om er zoveel mogelijk te verzamelen.
Elke eikel krijgt een eigen
plekje, vooral daar waar de grond
zacht is zodat hij ze er makkelijk in
kan drukken. Soms heit hij hem in
de grond met een paar extra tikken
van zijn snavel. Hij doet dat op
plekken die hij goed kan onthouden:
bij een paaltje, boomstronk of steen.
Slimmer dan gedacht
Waar geen geheugensteuntje voorhanden
is, maakt de vogel er zelf een.
Op de plek waar hij een eikel heeft
begraven, legt hij dan een takje of
steentje neer. Telkens als hij later in
het jaar trek krijgt, graaft hij een snack
op om de honger te stillen. Er wordt
vaak gedacht dat de gaai een groot
aantal begraven eikels vergeet en dat
hij op die manier werkt aan de verjonging
van het eikenbos. In Engeland is
daar onderzoek naar gedaan. Uit het
onderzoek blijkt dat elke gaai in een
maand tijd wel vijfduizend eikels
verstopt en later ook vrijwel alle vijfduizend
eikels terugvindt. Slimme
vogels dus, en ook nog eens buitengewoon
mooi.
>
GETTY IMAGES
MAGAZINE.NL 31

zoogdierkalender
ONZE
ZOOGDIEREN
- DE ZOMER VOORBIJ -
De zomer loopt langzaam richting het einde.
Wat doen onze zoogdieren eigenlijk nu de herfst
op de drempel staat? Een rondje door de velden,
en intussen slaan we ook aan het tellen.
TEKST DANIËL MULDER
44 SEPTEMBER 2024

KLAUS ECHLE/NPL
BOUWDRIFT
De bouwvak in de mensenwereld lijkt ook bij DASSEN
van toepassing te zijn. In de zomer ligt het graafwerk
stil, maar zo rond september nemen de graafactiviteiten
rond de burcht weer toe. Met de winter op komst
wordt er onderhoud gepleegd en hier en daar wat nieuw
graafwerk verricht. Ook wordt er al vers nestmateriaal
verzameld en naar de burcht gebracht. Dassen leven in
familiegroepen, maar je ziet ze zelden want het zijn
nachtdieren. Rond de schemering verlaten ze hun
burcht en gaan ze op zoek naar eten.
Roots publiceert wekelijks het Natuurshot van
de Week. Bekijk via rootsmagazine.nl/natuurshot-vande-week/jonge-dassen
een filmpje van twee spelende
dassen.
MAGAZINE.NL 45

zoogdierkalender
GETTY IMAGES
BAT NIGHT
VLEERMUIZEN leiden overdag een verborgen
bestaan in kelders en onder dakpannen. Pas als het begint
te schemeren, gaan ze op pad. Dan kun je met wat geluk
een vleermuis zien fladderen, want dan jagen ze op insecten
of gaan ze paren. Augustus is bijvoorbeeld de paartijd van
de gewone dwergvleermuis. In Nederland leven meer dan
twintig vleermuissoorten.
Vleermuizen zijn bijzonder, het zijn namelijk de enige zoogdieren
die kunnen vliegen. Tussen hun voorpoten en hun lijf,
en tussen de achterpoten en de staart zit namelijk een heel
flexibele en dunne vlieghuid waarmee ze uitstekend kunnen
vliegen. Tijdens de Nacht van de Vleermuis, op vrijdag 23,
zaterdag 24 en zondag 25 augustus, kun je veel soorten zien
en horen tijdens speciale excursies die verspreid over
Nederland en Vlaanderen worden gehouden. Internationaal
gezien is het de 28 e keer dat deze Bat Night plaatsvindt.
Meer info: nachtvandevleermuis.nl.
48 SEPTEMBER 2024

INGO ARNDT/MINDEN PICTURES/NIS
WINTERTAKKEN
Rond eind september, begin oktober beginnen
onder water ligt) niet meer naar buiten om voedsel te
BEVERS met het regelen van hun voedselvoorziening
voor de winter. Bevers slapen namelijk niet in de hoeveel heden takken af en brengen die naar de burcht
zoeken. De oplossing is eenvoudig: ze knagen flinke
winter, dus er moet ‘brood’ op de plank. De laatste jaren of het hol en steken deze onder water in de modder. Als
hebben bevers nauwelijks te kampen gehad met een het water wel bevriest, duiken ze vanuit hun ‘ woning’
strenge winter, maar als het wel flink zou vriezen, dan onder het ijs, knagen een tak uit de voorraad en nemen
kunnen ze via de uitgang van hun burcht of hol (die
deze mee naar binnen om de bast en twijgen te eten.
MAGAZINE.NL 49

Sprookjespad langs de Helle, aan de voet van de Hoge Venen

Wandelen in België
Belgische Venen in vijf dagen
LANDSCHAPS
TRILOGIE
Ooit stak een machtige bergketen hoog uit boven
een prehistorische zee. Het landschap dat hier
duizenden jaren later is ontstaan kennen we als de
Belgische Venen. Journalist Simone Nagel wandelde
er via de Venntrilogie in vijf dagen doorheen.
TEKST SIMONE NAGEL FOTO’S ARJAN KRUIK
Naast Vlaams- en Franstalige zijn er ook Duitstalige
Belgen. Je vindt ze in de Oostkantons. Dit gebied langs
de grens met Duitsland kwam na de Eerste Wereldoorlog in
handen van België als compensatie voor de oorlogsschade.
Om het nog een beetje ingewikkelder te maken: in sommige
plaatsen in de Oostkantons – Malmedy, Weismes – wordt
Frans gesproken. Maar goed, het gaat tijdens de wandeling
niet om welke taal waar gesproken wordt, maar om de
prachtige natuur- en cultuurlandschappen die je in de
Oostkantons vindt. Landschappen, meervoud dus. Vandaar
ook de naam van deze route: Venntrilogie. In zes etappes
worden de drie meest kenmerkende landschappen van
de Belgische Venen met elkaar verbonden: de Noordelijke
Venen, de Hoge Venen en de Zuidelijke Venen. De totale
afstand is 109 kilometer, de start is op het Drielandenpunt
bij Vaals en de finish in de plaats Bütgenbach. Of
andersom, van zuid naar noord, dat is de variant die
wij gelopen hebben.
In welke richting je de Venntrilogie ook loopt, de route
is zorgvuldig bewegwijzerd. Een gps heb je dus niet
nodig. Waterdichte schoenen daarentegen wel.
En een regenpak en een stevige paraplu zijn
ook geen overbodige luxe. Tenminste,
wanneer wij de Venntrilogie lopen, in
een periode waarin het ene na het >
MAGAZINE.NL 57

lezersfoto’s
Europese
landschappen
Elke maand ontvangen we via rootsmagazine.nl de meest schitterende foto’s
van lezers voor onze wedstrijd Foto van de Maand. Deze maand met het thema
‘Europese landschappen’. Roots selecteerde 9 eervolle vermeldingen én koos de winnaar.
PRODUCTIE RENÉ ALBLAS
1
EERVOLLE
VERMELDINGEN
Helaas geen prijs, maar deze foto’s
verdienen wel een plek in Roots.
2
1 Madeira • Jacco Tuijn
Het coulisselandschap is fraai in
beeld gebracht. De laaghangende
wolken en de spierwitte bomen
maken het beeld extra interessant.
2 Hoefijzermeer nabij
de rivier de Ljusnan in Zweden
• Martine Aberkrom-de Jongh
Mooie reflectie, mooi licht. Het
sterkste onderdeel van deze foto
is de doorkijk naar de meest ver afgelegen
bergen. Dit punt ligt niet in
het midden en dat maakt de foto
spannend.
64
JUNI 2024

3
3 Het noorderlicht
boven Kirkjufell in IJsland
• Bert van den Eeckhaut
Een perfecte noorderlichtfoto heeft
niet alleen een fraaie lucht, maar
toont ook een interessant landschap.
Dat is hier zeker het geval. De reflectie
van het groene licht in het ijs op
de voorgrond maakt de foto nog
aantrekkelijker.
4
4 Doorkijkje naar de Mallos
de Riglos, Spanje
• Rachel Terband-van der Zwaan
De ideale manier om diepte in je foto
te krijgen: een doorkijkje. Vanwege
de ruige stenen in het uitkijkpunt
is er een duidelijke relatie tussen
voor- en achtergrond. Een standaard
houten venster zou een minder mooi
effect opleveren.
UITGELICHT
MALLOS DE RIGLOS
Aan de voet van de Pyreneeën,
ten noorden van de Spaanse stad
Huesca, vind je deze karakte ris -
tieke rotsformaties. De smalle,
hoge rotsformaties bestaan uit
erosiemateriaal uit de hogere
Pyreneeën dat gemengd is met
kalksteen. Door latere erosie zijn
de pepermolen achtige vormen
ontstaan.
5
5 Landmannalaugar, IJsland
• Aad Schenk
Mooi lijnenspel. De groenige
voor grond en de vage berg op
de achtergrond zorgen voor een
goede dieptewerking.
MAGAZINE.NL 65

MET
ROUTE-
KAART
natuur
ommetje
- ZALKERBOS -
GROEN
ERFGOED
LANGS
DE IJSSEL
Zalk is een dommelend dorpje langs de IJssel.
In de uiterwaarden rond het Overijsselse plaatsje ligt een
laarzenpad dat het Zalkerbos doorkruist, een restant
hardhoutooibos dat zeldzaam is in Nederland.
TEKST EN FOTO’S DANIËL MULDER
DE IJSSEL
>
MAGAZINE.NL
77

in premiÈre
82 SEPTEMBER 2024

VANAF 12 SEPTEMBER
IN DE BIOSCOOP
IN DE SLIPSTREAM VAN JACQUES COUSTEAU
DE WILDE NOORDZEE
Bij onderwaterfilms denk je aan koraalriffen en
kraakheldere tropische wateren. Dat gold ook voor duiker
en filmer Peter van Rodijnen. Tot hij de Noordzee ontdekte.
TEKST GEERT-JAN ROEBERS FOTO’S DUTCH MARITIME PRODUCTIONS
MAGAZINE.NL
83

in premiÈre De wilde Noordzee
‘Over wat we met de film
wilden bereiken zaten we direct op
één lijn: verwondering wekken’
Koekoekslipvis
88 SEPTEMBER 2024

MAGAZINE.NL
89