COLLECT Nederland September 2024
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>COLLECT</strong><br />
€ 7,95 / SEPTEMBER <strong>2024</strong> / N° 6<br />
Emile Claus<br />
Ster van het luminisme<br />
Maarten<br />
van Heemskerck<br />
Een terechte renaissance<br />
Betoverend brons<br />
Kunst uit Azië
Collection Roel & Paulien de Lange<br />
The legacy of two devoted gallerists<br />
Ewerdt Hilgemann (1938), Implosion, roestvrij staal, 50x30x25cm, richtprijs: €3.000 - €5.000<br />
Nobelstraat 5 | 2513 BC Den Haag | 070 - 365 88 57<br />
info@venduehuis.com | venduehuis.com
De online veiling ‘Collection Roel & Paulien de Lange’ begint op<br />
maandag 26 augustus en loopt af op woensdag 18 september <strong>2024</strong> vanaf 19:00.<br />
Bekijk de hele collectie op www.venduehuis.com.<br />
Wilt u komen kijken op locatie in Amsterdam? De kijkdagen zijn, uitsluitend op<br />
afspraak, op vrijdag 13, zaterdag 14 en zondag 15 september.<br />
Bezoek www.venduehuis.com om een afspraak in te plannen.<br />
Fotograaf: Amy Berkhout / @amy_berkhout Bedrijf: Flare Department / @flaredepartment / www.flaredepartment.com
FRIDES LAMÉRIS GLASS AND ANTIQUES<br />
www.frideslameris.nl<br />
Liefdesglas met een radgravure van een kort beeldverhaal waarin een man en vrouw eerst samen iets drinken in<br />
een theekoepel omringd door een tuin en later met z’n tweeën in de struiken belanden. Behalve vier benen die uit<br />
het struikgewas tevoorschijn komen, zien we een driesteek, een sabel en een herdersstaf in het gras liggen.<br />
Langs de rand van de kelk de inscriptie HONI SOIT QUI MAL Y PENSE (Schande aan hem die er kwaad van denkt),<br />
het motto van de Orde van de Kousenband. Mogelijk heeft de gravure verder niets met de Orde te maken.<br />
Loodglas met <strong>Nederland</strong>se gravure, derde kwart achttiende eeuw. Hoogte: 18,2 cm.
<strong>COLLECT</strong><br />
N°6 – 28e Jaargang<br />
Edito<br />
Hoofdredacteur<br />
Els Bracke<br />
Redactie<br />
Christophe Dosogne<br />
Trice Hofkens<br />
Lay-out<br />
Renaldo Candreva<br />
Ellis De Vuyst<br />
Terug van weggeweest<br />
Eindredactie<br />
Annemiek van Grondel<br />
Redactiesecretariaat<br />
tel. +32 (0)9 216 20 20<br />
collect@ips.be<br />
Verantwoordelijke Uitgever<br />
Patrick Snoeck<br />
Begijnhoflaan 464G/Gent<br />
Medewerkers aan dit nummer<br />
Mariska Doesburg<br />
Bernadette van der Goes<br />
Elien Haentjes<br />
Ben Herremans<br />
Anne Hustache<br />
Robert-Jan van Ravensteijn<br />
Belinda Visser<br />
Anton Vos<br />
Koos de Wilt<br />
Website<br />
www.collectkaj.nl<br />
Adverteren in <strong>COLLECT</strong><br />
Joris van Glabbeek<br />
tel. +32 (0)9 216 20 24<br />
collect.net@ips.be<br />
oplage<br />
20.000 exemplaren<br />
Abonnementen<br />
negen nummers:<br />
<strong>Nederland</strong>: € 45<br />
België: € 45<br />
Europa: € 65<br />
Opgave en vragen over<br />
abonnementen<br />
Abonnementenland<br />
Postbus 20<br />
1910 AA Uitgeest<br />
Tel. 0251-257924<br />
klantenservice@aboland.nl<br />
€ 0,10 per minuut<br />
www.bladenbox.nl voor<br />
abonneren of www.aboland.nl<br />
voor adreswijzigingen<br />
en opzeggingen.<br />
Coverbeeld<br />
Maarten van Heemskerck,<br />
De scholier, waarschijnlijk Bartholomeus<br />
van Teijlingen, 1531, olieverf op paneel,<br />
46,5 x 35 cm. Rotterdam, Museum<br />
Boijmans Van Beuningen.<br />
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd<br />
en/of openbaar gemaakt door middel van druk,<br />
fotokopie, of op welke andere wijze ook zonder toestemming<br />
van de uitgever. meningen, feiten, weergegeven<br />
in ondertekende artikelen of bijdragen<br />
aan dit blad vallen onder de verantwoordelijkheid<br />
van de betreffende auteur. redactie en uitgever<br />
zijn hiervoor niet aansprakelijk. <strong>COLLECT</strong> is niet<br />
verantwoordelijk voor de inhoud van de geplaatste<br />
advertenties. Enkel de adverteerder kan hiervoor<br />
aansprakelijk worden gesteld.<br />
© arts antiques auctions, Gent<br />
Voor sommigen vlogen ze voorbij, de<br />
heerlijke zomerdagen. Voor anderen<br />
duurden ze te lang en kan het najaar<br />
niet snel genoeg van start gaan. Ik<br />
hoor bij beide groepen. De zomer bracht veel<br />
rust, inspiratie en mooie momenten, maar<br />
opnieuw beginnen blijft na al die jaren net zo<br />
spannend en opwindend als vroeger.<br />
Hoewel we dit nummer voorbereidden terwijl<br />
velen nog op reis waren, belooft september<br />
een fantastisch najaar te worden. We pakken<br />
breed uit met Maarten van Heemskerck. Het is<br />
verbazingwekkend dat deze 16e-eeuwse schilder<br />
nu pas, 450 jaar na zijn dood, zijn eerste<br />
overzichtsexpositie krijgt. Gelukkig gebeurt dit<br />
wel meteen groots en uitgebreid. Een megatentoonstelling,<br />
verdeeld over drie musea, laat zijn<br />
werk opnieuw schitteren. Zijn verhaal leest u<br />
in dit nummer en het zal u ongetwijfeld net zo<br />
enthousiast maken als wij zijn.<br />
Ook in het Rijksmuseum staan de conservatoren<br />
te popelen. Meer dan tien jaar lang<br />
waren de Aziatische bronzen uit hun collectie<br />
onderwerp van diepgaand wetenschappelijk<br />
en kunsthistorisch onderzoek. Een team van<br />
conservatoren bestudeerde de maaktechnieken<br />
van bronzen kunstvoorwerpen, van Pakistan<br />
tot Japan. Voor Aziatisch brons. 4000 jaar<br />
schoonheid haalt het Rijksmuseum een indrukwekkende<br />
hoeveelheid oosterse kunstschatten<br />
naar <strong>Nederland</strong>. Conservator Ching-Ling Wang<br />
belicht voor <strong>COLLECT</strong> zeven kunstwerken uit<br />
de tentoonstelling.<br />
Maarten van Heemskerck<br />
krijgt 450 jaar na zijn<br />
dood eindelijk zijn eerste<br />
overzichtsexpositie,<br />
in drie musea. Een<br />
megatentoonstelling die<br />
zijn werk laat schitteren<br />
als nooit tevoren.<br />
Wilt u niet alleen kijken, maar ook kopen en<br />
verzamelen? Het veilingseizoen staat voor de<br />
deur en de agenda voor deze maand is goed<br />
gevuld. Voor liefhebbers van kunstbeurzen is<br />
er van alles te doen: van fotografie tot moderne<br />
en hedendaagse kunst en tribale objecten.<br />
Mocht u nog een tripje naar het buitenland<br />
willen maken: we hebben een persoonlijke<br />
en uitgeteste selectie gemaakt van alles wat<br />
tijdens de Biënnale in Venetië te zien is. Want<br />
daar duurt de zomer nog net iets langer.<br />
Bent u nu wat overrompeld? Geen zorgen, u<br />
heeft een maand de tijd om dit nummer helemaal<br />
door te nemen. Wij zijn al volop bezig<br />
met het volgende.<br />
Ik ben blij u weer te zien, en samen met de hele<br />
redactie wens ik u een spannend begin van het<br />
nieuwe artistieke seizoen!<br />
Els Bracke<br />
els.bracke@ips.be<br />
5
30<br />
44<br />
Een universele<br />
schat: zijde<br />
52<br />
Over atlasafzetters<br />
en globetrotters<br />
Betoverend brons<br />
uit Azië<br />
48<br />
De edele kunst<br />
van het slijpen<br />
80<br />
Emile Claus: ster van<br />
het luminisme<br />
Brugge is de bakermat<br />
van het scheppen<br />
van schitteringen<br />
6
76<br />
Gae Aulenti: eigenzinnig<br />
ontwerp uit Italië<br />
Inhoud<br />
september <strong>2024</strong><br />
24<br />
De wandeling met<br />
Jaap Mulders<br />
Artikelen<br />
18 De renaissance van<br />
Maarten van Heemskerk<br />
24 De wandeling<br />
met Jaap Mulders<br />
30 Aziatisch brons in het Rijks<br />
38 Tips voor de Biënnale<br />
44 Kunststukjes van zijde<br />
48 De edele kunst van<br />
het diamantslijpen<br />
52 Over atlasafzetters en<br />
globetrotters: Bart de Roo,<br />
antiquair en antiquaar<br />
60 Binnenkijken<br />
bij Navid Nuur<br />
76 Gae Aulenti: cultdesign<br />
uit Italië<br />
80 Emile Claus: ster van het<br />
luminisme<br />
Veilingen<br />
86 Veilingen wereldwijd<br />
90 Veilingen <strong>Nederland</strong><br />
Agenda<br />
70 Museumagenda<br />
74 Galerieagenda<br />
102 Veilingagenda<br />
103 Beursagenda<br />
Rubrieken<br />
8 Up to date<br />
14 Kopstukken<br />
56 Hollands Glorie:<br />
loodrechte lijnen<br />
58 In de kantlijn van de<br />
kunstmarkt: roofkunst<br />
66 Musea<br />
72 Galeries<br />
104 Adressen & websites<br />
105 Zoekertjes<br />
Op de hoogte blijven<br />
van alle nieuwtjes?<br />
Meld je nu aan voor onze<br />
maandelijkse nieuwsbrief via<br />
onze website.<br />
VOLG ONS OP INSTAGRAM<br />
@ARTMAGAZINE<strong>COLLECT</strong><br />
www.collectkaj.nl<br />
7
Up to date<br />
-><br />
Johann Georg Schwartze (1814-1874),<br />
Onbekende vrouw, 1856, olieverf op<br />
doek, 63 x 54 cm. © Luther Museum<br />
Amsterdam.<br />
-><br />
Pip Passchier, Sehnsucht nach der Sonne 3, 2023. © Coda Museum. Foto: Finn Bucher.<br />
Nazomernieuws<br />
Coda Museum in Apeldoorn presenteert<br />
nog t/m 29-09 de groepstentoonstelling<br />
Bouwen aan een nieuwe wereld. Het<br />
uitgangspunt van deze expositie is het manifest<br />
New Babylon uit 1963 van beeldend<br />
kunstenaar Constant Nieuwenhuys (1920-<br />
2005), waarin de creatieve, spelende mens<br />
centraal staat in de stad van de toekomst.<br />
Naast werk van Nieuwenhuys zijn er sculpturen,<br />
installaties en tekeningen te zien<br />
van Gerbrand Burger, Floris Hovers, Pip<br />
Passchier en Rob Voerman, die het speelse,<br />
onderzoekende en intuïtieve aspect van<br />
het creatieproces tonen. www.codaapeldoorn.nl<br />
S Naar aanleiding van dertig<br />
jaar Chabot Museum in Museumpark Rotterdam<br />
presenteert het museum Een feest<br />
voor het oog met schilderijen, beelden,<br />
tekeningen en grafiek van Henk Chabot<br />
(1894-1949) en tijdgenoten. De selectie<br />
toont de ontwikkeling en hoofdthema’s van<br />
Chabots oeuvre met het schilderij Brand<br />
van Rotterdam als ijkpunt in de tijd. Nog<br />
t/m 24-11 te bezoeken in een parel van het<br />
Nieuwe Bouwen, een modernistische villa<br />
van architect G.W. Baas. www.chabotmuseum.nl<br />
S Museum Valkenburg presenteert<br />
vanaf 8 september de tentoonstelling<br />
Through Their Eyes – 80 jaar bevrijding<br />
Zuid-Limburg met tachtig unieke en vaak<br />
niet eerder vertoonde foto’s, genomen<br />
door het leger of individuele Amerikaanse<br />
soldaten. Aangevuld met gebruiksvoorwerpen<br />
en artefacten grijpt deze expositie de<br />
kans een uitgebreid verhaal te vertellen en<br />
door te geven aan de volgende generaties,<br />
gezien door de ogen van de bevrijders van<br />
Zuid-Limburg. Te beleven t/m 24-11. Parallel<br />
met deze tentoonstelling kun je Vrijheid<br />
bezoeken van 15-09 t/m 05-01. Twintig<br />
kunstenaars uit diverse disciplines verbeelden<br />
op persoonlijke wijze hun associaties<br />
met het thema ‘vrijheid’. www.museumvalkenburg.nl<br />
S Het Rijksmuseum roept<br />
kunstenaars op om deel te nemen aan het<br />
artist in residence-programma. Nog tot<br />
08-09 kunnen voorstellen worden ingediend<br />
voor een kunstwerk of artistieke<br />
interventie geïnspireerd door de collectie<br />
of geschiedenis van het museum. De<br />
geselecteerde kunstenaar ontvangt een<br />
stipendium en aanvullend budget en krijgt<br />
in 2025 toegang tot alle museumfaciliteiten,<br />
waaronder collecties, bibliotheek,<br />
archief en laboratoria. www.rijksmuseum.<br />
nl/nl/onderwijs/universitair-onderwijs/<br />
artist-in-residence-programma S Luther<br />
Museum Amsterdam heeft deze zomer<br />
op een veiling een bijzonder en mysterieus<br />
schilderij van de 19e-eeuwse portretschilder<br />
Johann Georg Schwartze (1814-1874)<br />
kunnen verwerven. Het museum had nog<br />
geen werk van hem in de collectie, wel van<br />
zijn bekende dochters Thérèse en Georgine<br />
Schwartze en kleindochter Lizzy Ansingh.<br />
Het schilderij uit 1856, een monumentaal<br />
pareltje, portretteert een dame met een<br />
boek op schoot, die een prachtige armband<br />
en broche draagt. Luther Museum<br />
onderzoekt nu of het gaat om de vrouw van<br />
Schwartze, tien jaar na hun huwelijk. Het is<br />
bijzonder blij met deze aankoop in de aanloop<br />
naar de overzichtstentoonstelling van<br />
deze onterecht vergeten kunstenaar die<br />
op 17-10 begint, 150 jaar na zijn sterfdatum.<br />
www.luthermuseum.nl<br />
8
UP TO DATE<br />
5X Rietveld:<br />
een familieportret<br />
-><br />
Gerrit Rietveld junior, stoel, 1954, stafstaal en multiplex uitgevoerd in eigen beheer.<br />
Foto: The Millen House.<br />
Van 05-09 t/m 16-10 presenteert The Millen House<br />
in Amsterdam 5X Rietveld. Deze unieke expositie<br />
biedt een zeldzame kans om het werk van de<br />
tweede generatie Rietveld te bewonderen naast dat<br />
van hun beroemde vader, Gerrit Thomas Rietveld.<br />
De tentoonstelling omvat meubels en kunstwerken<br />
van Jan, Elisabeth (Bep), Gerrit junior en Wim Rietveld,<br />
evenals het iconische werk van Gerrit senior.<br />
Niek Schoenmakers, de curator, legt de creatieve<br />
lijnen bloot die het werk van vader en kinderen met<br />
elkaar verbinden. Bep Rietvelds schilderijen, die<br />
vaak Rietveld-meubels als decor gebruiken, bieden<br />
een indringende blik op de menselijke kant van het<br />
werk van haar vader. De praktische ontwerpen van<br />
Wim en unieke meubels van Gerrit junior belichten<br />
de diversiteit binnen de familie. Jans architectuur en<br />
meubels weerspiegelen de invloed van zijn vader en<br />
zijn eigen stijl. Deze tentoonstelling onthult hoe het<br />
Rietveld-DNA doorklinkt in de kunst en design van<br />
zijn kinderen en de hedendaagse generatie ontwerpers.<br />
www.themillenhouse.com<br />
Art Noord,<br />
de enige beurs in<br />
een museum<br />
Museum Belvédère presenteert de zesde editie van<br />
Art Noord, de enige museale kunstbeurs van <strong>Nederland</strong>.<br />
Met zeventien deelnemende galeries en kunsthandels<br />
is dit de kleinste kunstbeurs voor moderne<br />
en hedendaagse kunst uit het noorden en andere<br />
delen van het land. In de selectie zien we onder andere<br />
Kunsthandel De Vries (Leeuwarden), Galerie De<br />
Vis (Harlingen), galerie Dirk Beintema en kunsthandel<br />
Richard ter Borg (Groningen). Galeries uit Rotterdam<br />
en Amsterdam, zoals Contempo en Rueb Modern<br />
and Contemporary Art, reizen voor deze gelegenheid<br />
ook naar het Hoge Noorden. Van 26 t/m 29-09 kun je<br />
genieten van deze museale ambiance in Heerenveen.<br />
S www.museumbelvedere.nl<br />
-><br />
Anke Roder, The Lake, <strong>2024</strong>, diameter: 30 cm. Bij Galerie De Vis.<br />
© de kunstenaar / Galerie De Vis.<br />
9
UP TO DATE<br />
Fotografiewereld bijeen in Amsterdam<br />
-><br />
Tamar Frank, lichtinstallatie, te zien op BIG ART © de kunstenaar / BIG ART<br />
Amsterdam is dit najaar de ontmoetingsplaats<br />
voor liefhebbers, professionelen en<br />
verzamelaars van fotografie. Om te beginnen<br />
vindt Haute Photographie plaats van<br />
18 t/m 22-09. Deze fotografiebeurs, dit<br />
jaar op een mooie industriële locatie naast<br />
de Kromhouthallen, presenteert vintage,<br />
hedendaags en nieuw werk van ruim vijftig<br />
(inter)nationale fotografen en focust vooral<br />
op fotografen zonder galerie. Daarnaast<br />
is er een boekenmarkt en kun je er ook je<br />
portret laten maken. www.haute-photographie.com<br />
S Meer fotografie is er te zien<br />
op het Westergasterrein in Amsterdam,<br />
tijdens de 12e editie van Unseen Photo Fair<br />
van 19 t/m 22-09. Een zeventigtal galeries<br />
van over heel de wereld, aangevuld met<br />
zo’n 62 onafhankelijke uitgevers, tonen de<br />
nieuwste ontwikkelingen in de hedendaagse<br />
fotografie in een wereldwijd spectrum.<br />
Galerie Stevenson keert terug naar de<br />
beurs met een solopresentatie van Viviane<br />
Sassen, die momenteel ook een overzichtstentoonstelling<br />
heeft in Foam. Nieuwkomer<br />
is galerie Einspach uit Boedapest met werk<br />
van Tamas Dezsö. Unbound, de sectie die<br />
zich richt op het snijvlak van fotografie en<br />
andere kunstvormen, presenteert deze<br />
editie een speciaal fotografisch landschapskunstwerk<br />
van Elspeth Diederix in<br />
het Westerpark. www.unseenamsterdam.<br />
com S Voor de liefhebbers van vintageen<br />
volksfotografie organiseert Dialogue<br />
Foundation op 21-09 in CEC Amsterdam in<br />
Zuidoost de beurs Dialogue Vintage Photography.<br />
Je vindt er ook een interessante<br />
selectie fotoboeken en kan workshops en<br />
lezingen bezoeken. www.dialoguevintagephotography.com<br />
S De tiende editie van<br />
BIG ART wordt dit jaar van 27 t/m 29-09<br />
gehouden in het voormalig Slotervaartziekenhuis<br />
in Amsterdam. Deze beurs voor XLkunstwerken<br />
en enorme designobjecten<br />
weet steeds te verrassen door elke editie<br />
van locatie te wisselen, waarvoor telkens<br />
speciale in situ-werken gemaakt worden.<br />
Bewonder op de bovenste verdiepingen<br />
van dit brutalistische gebouw ruim 75 grote<br />
kunstwerken en het fenomenale uitzicht<br />
over de stad. www.bigart.nu<br />
Nieuwsgierig<br />
naar ART The Hague<br />
In de Fokker Terminal Den Haag vindt van 02 t/m 06-10 ART The Hague<br />
plaats, een beurs voor hedendaagse kunst die het internationale karakter<br />
van Den Haag representeert. Voor deze elfde editie focust ART The Hague<br />
op de hedendaagse Oekraïense kunstscene in samenwerking met nieuwkomer<br />
Block A Gallery UA-NL. Daarnaast zijn er gespecialiseerde (inter)<br />
nationale galeries te zien met kunst uit Japan, China, Korea, België, Polen,<br />
Midden-Oosten en Afrika. In de selectie gerenommeerde <strong>Nederland</strong>se galeries<br />
zijn onder andere Art Gallery O-68 en Chabot Fine Art/ASAP aanwezig.<br />
Het thema van deze editie is nieuwsgierigheid, een van de belangrijkste<br />
drijvende krachten in de kunst en onderwerp van het symposium op 03-10.<br />
Themakunstenaar dit jaar is de Haagse Jan Wattjes. Zijn gevarieerde oeuvre<br />
verkent de grenzen van de schilderkunst en wordt getoond bij Livingstone<br />
Gallery waarmee hij al 15 jaar samenwerkt. www.artthehague.nl<br />
-><br />
Joyce Overheul, Rutte verlaat de Tweede Kamer na<br />
de val van zijn laatste kabinet, knopenwerk, 100 x 148<br />
cm. Bij Art Gallery O-68. © de kunstenaar/Art Gallery<br />
O-68.<br />
10
UP TO DATE<br />
Mondiaal Parijs<br />
-><br />
Idoma Akewe-sculptuur van een zittende<br />
vrouw, Ekotame, hout, metaal<br />
en pigment, 57 x 19 x 24 cm. Bij Spectandum<br />
Leuven tijdens Parcours des<br />
Mondes. © Spectandum Leuven.<br />
Abdias do Nascimento, Oricha’s Mother (Mother Nature), 1971, acrylverf op doek, 36 x 48 inch, Buffalo,<br />
New York, USA. © Galeria MaPa, São Paulo. Te zien op Independent.<br />
-> -><br />
Parijs zal weer een internationaal publiek<br />
trekken voor Parcours des Mondes, een<br />
van de belangrijkste en meest prestigieuze<br />
evenementen voor tribale kunst, Aziatische<br />
kunst en etnografica. Verspreid over<br />
verschillende locaties in de historische wijk<br />
Saint-Germain-des-Prés presenteren meer<br />
dan vijftig internationale galeries unieke en<br />
bijzondere stukken afkomstig uit diverse<br />
regio’s, zoals Afrika, Oceanië, Amerika<br />
en Azië. Ook Spectandum uit Leuven is<br />
aanwezig, bekend om zijn Kunstkammercollectie<br />
met exotische en etnografische<br />
curiositeiten. Te bewonderen van 10 t/m 15-<br />
09. www.parcours-des-mondes.com S Ook<br />
in Parijs wordt van 20 t/m 22-09 Menart<br />
Fair gehouden. Deze vijfde editie is exclusief<br />
gewijd aan vrouwelijke kunstenaars uit<br />
het Midden-Oosten en Noord-Afrika en<br />
belicht zowel baanbrekende als beloftevolle<br />
kunstenaars. Met deze gedurfde keuze wil<br />
Menart Fair de bezoekers bewust maken<br />
van de rijkdom en de cruciale maar vaak<br />
ongekende rol die vrouwen hebben in de<br />
artistieke scene. www.menart-fair.com S<br />
En wie niet genoeg kan krijgen van Parijs,<br />
kan ook nog Paris Design Week meepikken<br />
van 05 t/m 14-09. Of bewandel het<br />
Parcours de la Céramique et des Arts<br />
du Feu in en rond de wijk Rive Gauche,<br />
van 24 t/m 28-09. www.maison-objet.com<br />
www.parcoursdelaceramique.com S Wie<br />
liever thuisblijft, kan Metafair bezoeken,<br />
de eerste digitale kunstbeurs waarbij tien<br />
galeries een selectie werken via een driedimensionele<br />
scan voorstellen. Onder de<br />
pioniers is ook Galerie Léage uit Parijs. De<br />
deuren gaan virtueel open van 25-09 t/m<br />
27-10. www.metafair.art S In New York barst<br />
het kunstnajaar begin september ook weer<br />
los. Van 05 t/m 08-09 openen gelijktijdig<br />
verschillende beurzen de deuren, waaronder<br />
de derde editie van Independent 20th<br />
Century. Deze ‘invitation only’-kunstbeurs<br />
focust op kunstenaars en internationale<br />
avant-gardebewegingen uit de 20e eeuw.<br />
De 32 deelnemers presenteren er samen<br />
65 kunstenaars – sommigen onder hen ook<br />
kunstenaars wier werk curatorisch geherwaardeerd<br />
wordt door belangrijke institutionele<br />
tentoonstellingen, zoals de Biënnale<br />
van Venetië. www.independenthq.com S<br />
The Armory Show start op 06-09. Deze<br />
beurs brengt sinds 1994 internationaal<br />
gerenommeerde galeries voor moderne en<br />
hedendaagse kunst samen. Uit <strong>Nederland</strong><br />
Raouf Rifai, Darwish Abou El Abed, 2023,<br />
acrylverf op doek, 150 x 150 cm. Bij Nadine<br />
Fayad Art Gallery op Menart Fair. © de kunstenaar/<br />
Nadine Fayad Art Gallery.<br />
nemen GRIMM en Galerie Ron Mandos<br />
deel. www.thearmoryshow.com S Na zeven<br />
edities in Brussel breidt de beurs COL-<br />
LECTIBLE zijn invloed uit naar New York<br />
met als doel een toonaangevend platform<br />
te bieden voor galeries, ontwerpers,<br />
verzamelaars en interieurarchitecten om<br />
cutting-edge creaties te verkennen en een<br />
discours aan te gaan over de evoluerende<br />
aard van design. Van 05 t/m 08-09 in Water<br />
Street Projects. www.collectible.design/<br />
collectible-nyc<br />
11
Turfmarkt 1, 8911 KS Leeuwarden 06 520 37 004<br />
www.kunsthandeldevries.nl | info@kunsthandeldevries.nl<br />
Herr Seele/Kamagurka<br />
Cowboy Henk en Rubens 2022, olieverf op doek, 60 x 50 cm.<br />
Open donderdag t/m zaterdag 13.00 - 17.30 uur en op afspraak<br />
Deelname Kunstbeurs Art Noord, 26 t/m 29 september <strong>2024</strong>.<br />
Atelier Dirk Beintema<br />
info@dirkbeintema.nl | Mob. 0629238982<br />
Landschap bij Hieslum, (de eerste snee er af) <strong>2024</strong>, olieverf op doek, 65 x 100 cm.
noorderhaven 40 8861 an harlingen tel 0517 - 417116<br />
internet: www.galeriedevis.nl<br />
info & tickets / chabotmuseum.nl / museumparkvillas.nl<br />
Schilderijen, beelden, tekeningen en grafiek van<br />
Henk Chabot, zijn tijdgenotenen geestverwanten<br />
Henk Chabot<br />
Gerrit Benner 1897 - 1981<br />
Landschap ca. 1975<br />
Anke 60 x 75 Roder, cm olieverf Oceanwaves,<br />
105 AG Benner x 120 cm. © <strong>2024</strong> 2023
Kopstukken<br />
Kasper König<br />
De invloedrijke Duitse curator en<br />
museumdirecteur Kasper König<br />
is op 9 augustus jongstleden op<br />
80-jarige leeftijd overleden in Berlijn.<br />
König, bekend om zijn baanbrekende<br />
werk bij Museum Ludwig in Keulen<br />
en de oprichting van de Skulptur<br />
Projekte in Münster, had een grote<br />
impact op de internationale kunstwereld.<br />
Zijn visionaire benadering<br />
zorgde ervoor dat vele kunstenaars<br />
doorbraken. König blijft een iconische<br />
figuur in de moderne kunst.<br />
© ullstein bild via Getty Images.<br />
Ben Vautier<br />
Ben Vautier, een Franse Fluxuskunstenaar<br />
die bekend stond om<br />
zijn humoristische schilderijen en<br />
performances die de grens tussen<br />
leven en kunst deden vervagen, is<br />
op 88-jarige leeftijd overleden. Hij<br />
werd op 5 juni dood aangetroffen in<br />
zijn huis in Nice, kort na het overlijden<br />
van zijn vrouw. Vautier, ook<br />
wel bekend als ‘Ben’, was een centrale<br />
figuur in de Fluxus-beweging<br />
van de jaren 60. Vaak verhieven zijn<br />
provocerende werken het alledaagse<br />
tot kunst Zijn beroemde uitspraak<br />
‘Alles is kunst’ weerspiegelt zijn streven<br />
om kunst toegankelijk te maken<br />
voor iedereen, hoewel zijn veelgeprezen<br />
werk ook vaak gepaard ging met<br />
controverse.<br />
Bill Viola<br />
© Clément Mahoudeau/AFP<br />
via Getty Images.<br />
Barbara Gladstone<br />
De invloedrijke video-artiest Bill<br />
Viola is op 12 juli op 73-jarige leeftijd<br />
overleden. Viola’s carrière werd<br />
getekend door een diepe fascinatie<br />
voor water en spiritualiteit, geïnspireerd<br />
door een bijna-doodervaring<br />
uit zijn kindertijd. Zijn baanbrekende<br />
werk, zoals The Reflecting Pool en<br />
The Passions, verkende thema’s van<br />
leven, dood en mystiek door middel<br />
van video en technologie. Ondanks<br />
zijn latere strijd met alzheimer bleef<br />
Viola’s werk tot het einde krachtig en<br />
emotioneel resoneren, met een blijvende<br />
impact op zowel het publiek<br />
als de kunstwereld.<br />
© Justin Tallis/AFP/Getty Images.<br />
Barbara Gladstone, de invloedrijke<br />
oprichter van een van de topgaleries<br />
in New York, is op 16 juni op<br />
89-jarige leeftijd in Parijs overleden.<br />
Haar Gladstone Gallery, met vestigingen<br />
in New York, Brussel, Seoul<br />
en Rome, vertegenwoordigt enkele<br />
van de meest gevierde kunstenaars,<br />
onder wie Matthew Barney,<br />
Alex Katz en Joan Jonas. Gladstone<br />
opende de galerie in 1980 en groeide<br />
uit tot een prominente speler in de<br />
kunstwereld, bekend om haar focus<br />
op relaties en de artistieke visie van<br />
haar kunstenaars.<br />
© Stefanie Keenan.<br />
14
Frans van der Avert<br />
Bernhard<br />
Schnackenburg<br />
Bernhard Schnackenburg (1938-<br />
<strong>2024</strong>), voormalig directeur van de<br />
Gemäldegalerie Alte Meister in Kassel<br />
en een van de oprichters van<br />
CODART, is op 17 juli overleden.<br />
Als vooraanstaand kunsthistoricus<br />
leverde hij belangrijke bijdragen aan<br />
de studie van de <strong>Nederland</strong>se schilder-<br />
en tekenkunst, met name door<br />
zijn publicaties over kunstenaars als<br />
Jan Lievens. Schnackenburgs ambtstermijn<br />
als directeur werd gekenmerkt<br />
door de succesvolle renovatie<br />
van Schloss Wilhelmshöhe en de<br />
tentoonstelling The Mystery of the<br />
Young Rembrandt, in samenwerking<br />
met het Rembrandt-huis in 2002.<br />
© Hessen Kassel Heritage.<br />
Frans van der Avert (°1963) is<br />
benoemd tot algemeen directeur<br />
van Paleis Het Loo, waar hij op 1<br />
augustus is begonnen. Hij volgt<br />
Pien Harms op, die de functie het<br />
afgelopen jaar ad interim vervulde.<br />
Van der Avert deed uitgebreide ervaring<br />
op in de culturele en erfgoedsector,<br />
zoals bij Paleis Soestdijk en<br />
het Rijksmuseum. Hij wil samen met<br />
het team verder bouwen aan de nationale<br />
en internationale positie van<br />
het vernieuwde museum.<br />
© Paleis Het Loo.<br />
John Sillevis<br />
Oud-hoofdconservator Tentoonstellingen<br />
John Sillevis (1946-<strong>2024</strong>)<br />
van het Haags Gemeentemuseum,<br />
nu Kunstmuseum Den Haag, is overleden.<br />
Gedurende zijn carrière, van<br />
zijn afstuderen in 1972 tot zijn pensionering,<br />
organiseerde Sillevis talloze<br />
tentoonstellingen en publicaties,<br />
waaronder grote exposities over de<br />
Haagse School en beroemde kunstenaars<br />
als Frida Kahlo en Picasso.<br />
Naast zijn werk als conservator was<br />
hij actief als beeldend kunstenaar,<br />
gespecialiseerd in portretten en portretpenningen<br />
van glas en brons.<br />
© Piet Gispen.<br />
Alexandra<br />
van Dongen<br />
Conservator Alexandra van Dongen<br />
(°1961) van Museum Boijmans Van<br />
Beuningen heeft de prestigieuze Mr.<br />
J.W. Frederiksprijs <strong>2024</strong> gewonnen.<br />
De prijs, die sinds 1967 elke drie jaar<br />
wordt uitgereikt, bekroont de beste<br />
publicatie over historische toegepaste<br />
kunst. Van Dongen ontving hem<br />
voor haar boek Dichter bij Vincent,<br />
waarin ze de alledaagse voorwerpen<br />
onderzoekt die op schilderijen van<br />
Vincent van Gogh te zien zijn. De<br />
prijsuitreiking vond plaats op 13 juni<br />
aan de Universiteit Leiden tijdens<br />
een studiedag van de Onderzoekschool<br />
Kunstgeschiedenis.<br />
© Krijn van Noordwijk.<br />
Chabi Nouri<br />
Chabi Nouri is sinds 1 augustus<br />
benoemd tot ‘Global CEO’ van Bonhams.<br />
Zij zal in oktober beginnen<br />
vanuit het Londense hoofdkantoor<br />
in New Bond Street. Nouri, die voorheen<br />
ceo was van Piaget en recentelijk<br />
partner bij de Mirabaud Group,<br />
is gespecialiseerd in luxe en retail.<br />
Hans-Kristian Hoejsgaard, executive<br />
chairman bij Bonhams, prijst<br />
Nouri’s sterke merkbouw- en digitale<br />
innovatiecapaciteiten. Zij zal<br />
de rijke geschiedenis van Bonhams<br />
combineren met digitale transformatie<br />
en internationale groei.<br />
© Bonhams.<br />
15
Marcia van<br />
den Wildenberg<br />
Klaas Muller<br />
Klaas Muller is benoemd tot de<br />
nieuwe voorzitter van de BRAFA<br />
Art Fair, na eerder ondervoorzitter<br />
te zijn geweest. Hij volgt Harold<br />
t’Kint de Roodenbeke op, die de<br />
beurs vier termijnen lang succesvol<br />
leidde. Muller (°1975) heeft een<br />
achtergrond in kunstgeschiedenis<br />
en is sinds 2004 betrokken bij BRA-<br />
FA. Zijn focus als voorzitter ligt op<br />
het behouden en versterken van de<br />
diversiteit en kwaliteit van de beurs.<br />
Onder zijn leiding viert BRAFA in<br />
2025 de 70e editie, met als doel<br />
internationaal verder te groeien.<br />
© Guy Kokken.<br />
Willem Twee muziek en beeldende<br />
kunst heeft Marcia van den Wildenberg<br />
aangesteld als de nieuwe<br />
directeur-bestuurder. Ze volgt Henri<br />
Broeren op, die per 1 september<br />
met pensioen gaat. Van den Wildenberg<br />
brengt meer dan twintig jaar<br />
ervaring mee uit de culturele sector<br />
en was eerder werkzaam bij onder<br />
andere Stedelijk Museum Breda en<br />
Muziekgebouw Eindhoven. Ze kijkt<br />
ernaar uit om in haar geboortestad<br />
Den Bosch een dynamisch cultureel<br />
aanbod verder te ontwikkelen.<br />
© Frank Spijkers.<br />
Charles Esche<br />
Catalijn Ramakers<br />
Galerie Ramakers viert het 30-jarig<br />
bestaan onder leiding van de gepassioneerde<br />
Catalijn Ramakers, die de<br />
galerie op 21-jarige leeftijd begon en<br />
sindsdien een vaste waarde is in de<br />
Haagse kunstscene. Ramakers viert<br />
het jubileum met een uitgebreide<br />
tentoonstelling met twee- en driedimensionaal<br />
werk van al haar kunstenaars,<br />
waarbij ze slim gebruik<br />
maakt van zowel haar eigen galerie<br />
aan de Toussaintkade als de nabijgelegen<br />
ruimte van Quartair. Met haar<br />
scherpe oog voor kunst en haar persoonlijke<br />
benadering blijft Ramakers<br />
een belangrijke schakel tussen kunstenaars<br />
en liefhebbers, iets wat ze<br />
ook zal benadrukken tijdens PAN<br />
Amsterdam later dit jaar.<br />
© Galerie Ramakers.<br />
Charles Esche (°1962, Harrogate),<br />
sinds 1 augustus 2004 directeur van<br />
het Van Abbemuseum in Eindhoven,<br />
vertrekt eind dit jaar. Onder zijn<br />
leiding organiseerde het museum<br />
spraakmakende tentoonstellingen<br />
zoals Istanbul Eindhoven SALT-<br />
VanAbbe en Be(com)ing Dutch, met<br />
een sterke focus op kunsteducatie.<br />
Esche, ook betrokken bij de Rijksakademie<br />
in Amsterdam en medeoprichter<br />
van Afterall Journal en<br />
Afterall Books, zal tot zijn afscheid<br />
nog meewerken aan drie grote tentoonstellingen,<br />
terwijl het museum<br />
op zoek gaat naar een opvolger.<br />
© Judith Warringa.<br />
16
Johann Loetz Witwe<br />
Titania Genre 6388<br />
STAND F<br />
antiques-emporium.com
Maarten van Heemskerck, De scholier, waarschijnlijk Bartholomeus van Teijlingen, 1531, olieverf op paneel, 46,5 x 35 cm. Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen.<br />
18
De renaissance<br />
van Maarten van<br />
Heemskerck<br />
Dat de 16e-eeuwse schilder<br />
Maarten van Heemskerck nu<br />
pas, 450 jaar na zijn dood, zijn<br />
eerste overzichtsexpositie heeft<br />
gekregen, is verbazingwekkend.<br />
Gelukkig gebeurt het wel meteen<br />
groots en zeer uitgebreid. Een<br />
megatentoonstelling, verdeeld over<br />
drie musea, laat zijn werk opnieuw<br />
schitteren.<br />
TEKST: BERNADETTE VAN DER GOES<br />
Voor veel bezoekers zal het de<br />
eerste kennismaking zijn met<br />
de schilderijen, tekeningen en<br />
prenten van deze meester van<br />
de noordelijke renaissance. Het portret<br />
De scholier uit Museum Boijmans Van<br />
Beuningen, dat Van Heemskerck in 1531<br />
schilderde, is tot nu toe waarschijnlijk<br />
zijn meest bekende schilderij. Lang werd<br />
gedacht dat zijn collega Jan van Scorel de<br />
schilder was van dit kind met rode baret en<br />
een ganzenpen in zijn hand. Tegenwoordig<br />
schrijven de meeste kunsthistorici het<br />
portret toe aan Van Heemskerck en is zelfs<br />
bekend wie de jongen is: Bartholomeus<br />
van Teijlingen, twaalf jaar oud, zoon van<br />
zeer vermogende en kunstlievende ouders<br />
die tot de meest vooraanstaande inwoners<br />
van de stad Alkmaar behoorden. Op<br />
het moment van portretteren zat hij op de<br />
Latijnse school. Zijn zes jaar oudere broer<br />
Dirck van Teijlingen was in 1538 een van<br />
Van Heemskercks opdrachtgevers voor<br />
het grootste geschilderde altaarstuk dat<br />
ooit in de <strong>Nederland</strong>en is vervaardigd, het<br />
zogenoemde Laurentiusaltaarstuk voor het<br />
hoogaltaar van de Grote Kerk in Alkmaar.<br />
ARTISTIEKE VRIJHEID<br />
Maarten van Heemskerck (1498-1574)<br />
werd geboren in het Noord-Hollandse dorp<br />
Heemskerk. Zijn vader, Jacob Willemsz van<br />
Veen, was er boer en bezat veel land. De<br />
achternaam van zijn vader zou Maarten<br />
nooit gebruiken. In plaats daarvan noemde<br />
hij zich naar zijn geboorteplaats. Van<br />
Heemskercks ouders waren vermogend<br />
genoeg om hem een goede opvoeding te<br />
geven. Waarschijnlijk bezocht hij, evenals<br />
Bartholomeus van Teijlingen, de Latijnse<br />
school. Daarna volgde de opleiding tot<br />
schilder. Eerst bij Cornelis Willemsz in<br />
Haarlem en vervolgens bij Jan Lucasz in<br />
Delft. Tijdens een studiereis door de Zuidelijke<br />
<strong>Nederland</strong>en kwam Van Heemskerck<br />
voor het eerst in aanraking met Italiaanse<br />
kunst. Voordat hij zich vervolgens vestigde<br />
als zelfstandig schilder, werkte hij twee jaar<br />
als medewerker in het Haarlemse atelier<br />
van Jan van Scorel en mogelijk ook een<br />
jaar bij Jacob Cornelisz van Oostsanen in<br />
Amsterdam. In 1530 schreef hij zich in als<br />
meester in het Haarlemse Sint-Lucasgilde.<br />
Vanaf dat moment signeerde en dateerde<br />
Van Heemskerck zijn werk.<br />
In zowel zijn<br />
portretten<br />
als religieuze<br />
schilderijen was<br />
Van Heemskerck<br />
een vernieuwer<br />
met een eigen visie<br />
en stijl.<br />
De tentoonstelling, die uit drie delen<br />
bestaat, start in het Frans Hals Museum<br />
in Haarlem onder de titel Vernieuwer met<br />
lef. Daar is het vroegste werk van Maarten<br />
van Heemskerck te zien, in combinatie<br />
met dat van zijn tijdgenoten Jan van Scorel<br />
en Jan Gossart. Van Heemskerck liet zich<br />
door hen inspireren en uitdagen. Want<br />
schilderen was vanaf de renaissance niet<br />
langer vooral een ambacht waarbij tradities<br />
leidend waren, maar een vak waarin<br />
kunstenaars zich steeds grotere artistieke<br />
vrijheid permitteerden. Op die manier<br />
konden zij zich onderscheiden van collega’s<br />
en met hen concurreren.<br />
Al in Portret van een vrouw, van rond 1528,<br />
toont Van Heemskerck zijn eigen visie. In<br />
dit zeer realistisch geschilderde portret<br />
zit een jonge vrouw, hoogstwaarschijnlijk<br />
de 22-jarige Anna Claesdr van der Laen,<br />
in een huiselijke omgeving aan het spin-<br />
19
Maarten van Heemskerck, Torso Belvedere, 1532-<br />
1536, pen en bruine inkt op papier, 188 x 135 mm.<br />
Berlijn, Staatliche Museen zu Berlin, Kupferstichkabinett.<br />
Maarten van Heemskerck, Portret van een vrouw, waarschijnlijk Anna Claesdr van der Laen, ca. 1528, olieverf<br />
op paneel, 105 x 86 cm. Madrid, Museo Nacional Thyssen-Bornemisza.<br />
De kunst in Rome<br />
vergrootte zijn kennis<br />
over perspectief,<br />
proporties,<br />
compositie, anatomie<br />
en het weergeven<br />
van menselijk naakt.<br />
Voortaan liet Van<br />
Heemskerck zich<br />
inspireren door zijn<br />
Romeinse schetsboek.<br />
newiel. Spinnen was een symbool voor<br />
vlijt en deugdzaamheid. Alles is door Van<br />
Heemskerck heel nauwkeurig geobserveerd.<br />
Details, zoals de prachtig belichte<br />
handen, zijn levensecht en in een heldere<br />
stijl weergegeven. De wat raadselachtige<br />
blik waarmee de vrouw ons aankijkt maakt<br />
haar tot een individu met een eigen persoonlijkheid.<br />
Ook in zijn religieuze schilderijen was Van<br />
Heemskerck een vernieuwer met een eigen<br />
stijl. Kort voor zijn studiereis naar Rome<br />
schilderde hij in 1532 het devotiestuk Man<br />
van Smarten. Daarop toont de lijdende<br />
Christus zijn wonden, terwijl een engel<br />
zijn hoofd ondersteunt. Opvallend zijn<br />
de licht-donkercontrasten en het expressieve<br />
gebaar waarmee Christus de wond in<br />
zijn rechterhand laat zien. Zijn gespierde<br />
lichaam doet denken aan een torso uit de<br />
klassieke oudheid. Dat dit schilderij tegenwoordig<br />
ook andere associaties oproept<br />
blijkt uit het feit dat de huidige eigenaar,<br />
Museum voor Schone Kunsten Gent, het<br />
als beeldmerk heeft gekozen voor de tentoonstelling<br />
Queer Belgian Art, die gepland<br />
staat voor 2027.<br />
TEKENEN IN ROME<br />
Eind mei 1532 vertrok Van Heemskerck<br />
voor vijf jaar naar Rome. Het is opmerkelijk<br />
dat hij dat deed terwijl hij al twee jaar<br />
in Haarlem actief was als zelfstandig schilder.<br />
Kennelijk durfde hij het aan om zijn<br />
opdrachtgevers voor een lange periode in<br />
de steek te laten en was hij rijk genoeg om<br />
zo’n kostbare studiereis te betalen. Wat<br />
Van Heemskerck in Rome aantrof zal een<br />
overweldigende indruk op hem hebben<br />
gemaakt. De betekenis daarvan voor zijn<br />
kunst is nauwelijks te overschatten, zo<br />
blijkt uit het tweede deel van de tentoonstelling,<br />
getiteld Naar Rome, in Stedelijk<br />
Museum Alkmaar. Het derde deel van de<br />
expositie, Pionier op papier, in het Haarlemse<br />
Teylers Museum, gaat over hoe Van<br />
Heemskerck, eenmaal terug in Haarlem,<br />
als succesvol ondernemer prenten inzette<br />
om zijn kunst te verspreiden. Bekend is<br />
dat Rembrandt een eeuw later een album<br />
met prenten van hem bezat en zich erdoor<br />
liet inspireren.<br />
In Rome maakte Van Heemskerck kennis<br />
met de architectuur uit de klassieke oud-<br />
20
heid, bezocht de collecties van verzamelaars<br />
van klassieke sculptuur en zag<br />
schilderingen van Michelangelo, Rafaël<br />
en tijdgenoten uit de hoogrenaissance en<br />
het maniërisme. Hij werd erin ondergedompeld,<br />
laafde zich eraan en maakte er<br />
diepgaand studie van. Talloze schetsen<br />
maakte hij van ruïnes op het Forum Romanum,<br />
van beroemde beeldhouwwerken<br />
als de Torso Belvedere en Laocoön, en van<br />
de menselijke figuren in de schilderingen<br />
van Michelangelo in de Sixtijnse kapel. Het<br />
vergrootte zijn kennis over perspectief,<br />
proporties, compositie, anatomie en het<br />
weergeven van menselijk naakt. Gedurende<br />
de rest van zijn lange loopbaan liet<br />
Van Heemskerck zich inspireren door zijn<br />
Romeinse schetsboek en gebruikte het als<br />
bron voor de beeldtaal in zijn altaarstukken,<br />
memorietafels en mythologische<br />
schilderijen. Doordat kunstenaars na hem<br />
het belang van het schetsboek inzagen<br />
bleef het bewaard. Aan het eind van de<br />
19e eeuw werd het verworven door het<br />
Kupferstichkabinett in Berlijn. Een selectie<br />
van de tekeningen is nu in Alkmaar op de<br />
tentoonstelling te zien.<br />
In 1537 was Van Heemskerck terug in<br />
Haarlem. Meteen kwam een stroom van<br />
opdrachten op gang, onder andere voor<br />
altaarstukken voor de Oude Kerk in Amsterdam<br />
en de Grote Kerk in Alkmaar. Zijn<br />
productiviteit was zo groot dat hij waarschijnlijk<br />
een werkplaats had met assistenten<br />
die hem hielpen bij de uitvoering.<br />
In Italië had Van Heemskercks kunst een<br />
enorme metamorfose ondergaan. Voortaan<br />
werkte hij in een nieuwe, moderne<br />
stijl. Het realisme, de overzichtelijkheid en<br />
de aandacht voor details uit zijn vroege<br />
werk hadden plaats gemaakt voor energieke,<br />
maniëristische voorstellingen, vaak<br />
van het lijdensverhaal van Christus, die hij<br />
tot aan de randen vulde met expressief gebarende<br />
personen. In heel Europa was de<br />
Reformatie inmiddels in volle gang, maar<br />
aan kerkelijke opdrachten had hij voorlopig<br />
geen gebrek.<br />
INTELLECTUELE VRIENDEN<br />
Van Heemskerck maakte tijdens zijn reis<br />
ook kennis met de Italiaanse portretkunst.<br />
Portret van Machtelt Suijs was het eerste<br />
portret dat hij daarna schilderde. Machtelt<br />
was in 1535 getrouwd met Dirck van<br />
Teijlingen, de oudere broer van Bartholomeus<br />
van Teijlingen die Van Heemskerck<br />
eerder portretteerde op het paneeltje De<br />
scholier. Een groter contrast tussen de soberheid<br />
van dat portret en de pronkzucht<br />
en weelde op het portret van Machtelt Suijs<br />
is bijna niet denkbaar. Van Heemskerck<br />
beeldde haar af in een fraaie armstoel met<br />
hoge rugleuning. Een nieuw portrettype<br />
dat hij had afgekeken van Rafaël, die paus<br />
Julius II eveneens in zo’n stoel afbeeldde.<br />
Prachtig is de stofuitdrukking van haar<br />
japon met mouwen van bont. Machtelts<br />
gelaatsuitdrukking is zelfbewust, koel en<br />
hooghartig als van een vorstin.<br />
Ook Van Heemskerck ging het voor de<br />
wind. Gaandeweg ontwikkelde hij zich tot<br />
een van de prominentste inwoners van<br />
Haarlem. Door zijn succes als kunstenaar<br />
en zijn verworven rijkdom behoorde hij tot<br />
de bovenlaag van de burgerij. Als bestuurder<br />
van het Sint-Lucasgilde, kerkvoogd van<br />
de Sint-Bavokerk, regent van het Leprozen-<br />
huis en lid van de vroedschap van Haarlem<br />
zette hij zich bovendien in voor het<br />
algemeen belang. Als blijk van erkenning<br />
kreeg hij aan het eind van zijn leven, zowel<br />
voor zijn werk als kunstenaar als voor zijn<br />
maatschappelijke inzet, vrijstelling van alle<br />
stedelijke belastingen en accijnzen.<br />
Van Heemskerck trouwde tweemaal,<br />
beide keren met welgestelde vrouwen<br />
afkomstig uit vooraanstaande families.<br />
Zijn eerste vrouw stierf na anderhalf jaar<br />
Het devotiestuk Man<br />
van Smarten wordt<br />
door sommigen geëerd<br />
als queer.<br />
Maarten van Heemskerck, Man van Smarten, 1532, olieverf op paneel, 84,2 x 72,5 cm.<br />
Museum voor Schone Kunsten Gent.<br />
21
Dirck Volkertsz Coornhert naar Maarten van<br />
Heemskerck, De engel verlaat Tobias en zijn familie,<br />
1546-1548, houtsnede, 239 x 189 mm. Haarlem,<br />
Noord-Hollands Archief.<br />
Van Heemskerck<br />
moest meemaken<br />
dat sommige van zijn<br />
altaarstukken werden<br />
vernietigd.<br />
in het kraambed, samen met de baby.<br />
De tweede overleefde hem. Ongetwijfeld<br />
versterkten beide huwelijken zijn netwerk.<br />
En hij onderhield hechte vriendschappen<br />
met intellectuelen en geleerden. Dirck<br />
Volkertsz Coornhert was niet alleen maar<br />
de graveur die veel ontwerptekeningen van<br />
Van Heemskerck in prent bracht. Als filosoof<br />
en schrijver voedde Coornhert hem<br />
ook met zijn moraal-filosofische ideeën.<br />
De humanist Hadrianus Junius schreef<br />
Latijnse verzen voor Van Heemskercks<br />
prenten, maar zij wisselden ongetwijfeld<br />
ook met elkaar van gedachten over de<br />
erotisch-mythologische werken die de<br />
kunstenaar na zijn Italiaanse reis begon te<br />
schilderen. Deze gedurfde voorstellingen<br />
met veel, vooral vrouwelijk, naakt maakte<br />
hij voor de intellectuele bovenlaag van de<br />
burgerij. Later kwamen ze soms in collecties<br />
van buitenlandse vorsten terecht.<br />
Toch zijn de voorstellingen niet uitsluitend<br />
zinnenprikkelend bedoeld, maar dragen<br />
ze vaak ook een moraliserende boodschap<br />
uit. In Het oordeel van Paris kiest de Trojaanse<br />
koningszoon Paris voor de godin<br />
Venus als de mooiste vrouw. De erudiete<br />
doelgroep van Van Heemskerck wist dat<br />
die keuze uiteindelijk verkeerd uitpakte en<br />
zou leiden tot de Trojaanse oorlog. Daardoor<br />
is Van Heemskercks schilderij ook te<br />
lezen als een allegorie op het belang van<br />
het maken van de juiste keuzes.<br />
BEELDENSTORM<br />
Ondertussen namen de religieuze en<br />
politieke spanningen toe. In 1566 brak<br />
de Beeldenstorm uit. <strong>Nederland</strong> kwam in<br />
opstand tegen de Spaanse overheersing.<br />
Kerken werden geplunderd, kunstwerken<br />
vernield. Helaas heeft Van Heemskerck<br />
moeten meemaken dat sommige van zijn<br />
altaarstukken en memorietafels werden<br />
vernietigd. Soms lukte het de schilderijen<br />
in veiligheid te brengen. Zoals het devotiestuk<br />
Bewening, dat Van Heemskerck<br />
vlak voor de Beeldenstorm schilderde<br />
voor het Sint-Agathaklooster in Delft.<br />
Het is een van zijn allerlaatste religieuze<br />
Maarten van Heemskerck, Het oordeel van Paris, ca. 1545-1550, olieverf op paneel, 40,3 x 79 cm. Particuliere collectie.<br />
22
Maarten van Heemskerck, Portret van Machtelt Suijs, ca. 1539-1540, olieverf op paneel, 85 x 74 cm. Cleveland Museum of Art.<br />
schilderijen, met daarop bovendien een<br />
van zijn meest ingetogen en harmonieuze<br />
voorstellingen. Anders dan in zijn<br />
eerdere werk uiten de rouwenden rond<br />
het lichaam van Christus zich niet met<br />
veel drama en heftige gebaren, maar<br />
beleven zij hun verdriet in stilte. Het<br />
schilderij werd tijdens de Beeldenstorm<br />
overgebracht naar de burgemeesterskamer<br />
in het Delftse stadhuis. Daar hing het<br />
totdat het gemeentebestuur het in 1861<br />
liet veilen, omdat Van Heemskerck geen<br />
Delftse schilder was. In 1904 werd het<br />
teruggekocht en weer opgehangen op de<br />
oorspronkelijke plaats in het voormalige<br />
Sint-Agathaklooster, het huidige Museum<br />
Prinsenhof Delft.<br />
BEZOEKEN<br />
Maarten van Heemskerck:<br />
één tentoonstelling in drie musea<br />
28-09 t/m 19-01<br />
Vernieuwer met lef<br />
(Frans Hals Museum, Haarlem)<br />
Naar Rome (Stedelijk Museum Alkmaar)<br />
Pionier op papier (Teylers Museum, Haarlem)<br />
www.ontdekvanheemskerck.nl<br />
23
De wandeling.<br />
TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT<br />
met Jaap Mulders<br />
Het Westfries Museum in Hoorn is<br />
leeggeruimd voor een aanstaande<br />
renovatie en herinrichting, waardoor<br />
er nu ruimte is om meer dan<br />
tweehonderd etsen uit de collectie<br />
van Rembrandt-verzamelaar Jaap<br />
Mulders te laten zien. Het is de<br />
grootste collectie Rembrandtetsen<br />
die ooit in <strong>Nederland</strong> is<br />
getoond. Mooie aanleiding voor<br />
een wandeling langs de Amstel, een<br />
route die de oude meester ook vaak<br />
gelopen moet hebben.<br />
Aan de Amstel een beeld van een tekenende Rembrandt<br />
met uitzicht op de Amstel.<br />
Gedurende Rembrandts leven<br />
moeten er rond driehonderd<br />
koperplaten zijn gemaakt door<br />
de kunstenaar zelf. Het is niet<br />
precies te zeggen hoeveel afdrukken ervan<br />
zijn gemaakt. Vermoedelijk drukte hij er<br />
zelf gemiddeld zo’n zestig tot honderd<br />
per prent af, en van zijn drogenaaldetsen<br />
circa vijftig. Onderzoek van onder anderen<br />
Rembrandt-etsenkenner Erik Hinterding<br />
laat zien dat musea beschikken over ongeveer<br />
14 duizend contemporaine prenten,<br />
en particulieren over een paar duizend. In<br />
totaal zijn er rond 18 duizend contemporaine<br />
prenten onder ons.<br />
Ongeveer 185 van die afdrukken zijn te<br />
zien bij de tentoonstelling Rembrandt, de<br />
fotograaf in Hoorn, in het Westfries Museum.<br />
Plus ruim dertig van voorgangers,<br />
navolgers en tijdgenoten. Allemaal uit de<br />
collectie van Jaap Mulders (°1949), gestart<br />
in 1997. De wandeling met de verzamelaar<br />
begint net buiten Amsterdam, bij caférestaurant<br />
Klein Kalfje aan de Amstel, niet<br />
ver van waar de verzamelaar ook heeft<br />
gewoond. Dit is de route langs de meanderende<br />
Amstel richting Ouderkerk waar<br />
Rembrandt zo’n vierhonderd jaar geleden<br />
vaak heeft gewandeld. Vanaf zijn woning<br />
aan de Jodenbreestraat liep hij dan naar de<br />
plek waar de Amstel de stad instroomde.<br />
Onderweg tekende hij wat hij zag, tekeningen<br />
die hij vaak gebruikte om er later etsen<br />
van te maken.<br />
De oud-ondernemer begon als student<br />
econometrie ooit een van de eerste koeriersbedrijven<br />
in <strong>Nederland</strong>. Dit verkocht<br />
hij later om te belanden bij FedEx. Daarna<br />
volgde hij de studie geschiedenis, maar<br />
werd, vlak voordat hij zijn scriptie zou<br />
Een van de eerste aankopen van Mulders was dit<br />
zelfportret uit 1636 van Rembrandt en Saskia, de<br />
vrouw met wie hij twee jaar ervoor was getrouwd.<br />
schrijven, gevraagd om zakelijk directeur<br />
te worden van het Nationale Ballet en het<br />
Muziektheater. Ook was hij nog ondernemer<br />
in de kinderopvang. Mulders heeft<br />
17e- tot 19e-eeuwse afdrukken in bezit:<br />
originele, door Rembrandt zelf afgedrukte<br />
exemplaren en ook latere, 18e-eeuwse<br />
afdrukken. Die kwamen vaak uit albums<br />
van de uitgever Pierre François Basan<br />
(1723-1797). Na Rembrandts dood hebben<br />
deze prenthandelaar en uitgever en zijn<br />
zoon rond 1800 in Parijs een groot aantal<br />
afdrukken gemaakt. “Grappig dat voor<br />
deze boeken minder betaald wordt dan<br />
als de platen die erin staan eruit gesneden<br />
worden en los verkocht”, merkt Mulders<br />
op. “De eerste ets die ik aanschafte was in<br />
1997, in de tijd dat ik net was begonnen bij<br />
het Nationale Ballet. Het is een portret uit<br />
1635 van Johannes Uyttenbogaert, een bekend<br />
predikant in de omgeving van Hugo<br />
de Groot. Deze afdruk is een vijfde staat.<br />
Die ets kocht ik met een originele etsplaat<br />
van kunsthandelaar Evert Douwes, bij wie<br />
ik op bezoek was om een marine te bekijken.<br />
Ik zag de plaat en de afdruk op de gang<br />
hangen en realiseerde mij dat Rembrandt<br />
24
DE WANDELING<br />
‘Rembrandt zou in deze tijd<br />
fotograaf zijn geweest’<br />
25
DE WANDELING<br />
In de voetsporen van de oude meester: langs de Amstel moet zo’n vierhonderd jaar geleden ook Rembrandt hebben gewandeld.<br />
‘Ik zie Rembrandt<br />
als een gedreven,<br />
eigenzinnige,<br />
hardwerkende man.<br />
Een kunstenaar waar<br />
leerlingen graag<br />
wilden komen leren’<br />
heid, het soort papier en de grootte van<br />
de marge eromheen: hoe breder hoe beter.<br />
Bij de prenten speelt daarnaast ook de<br />
conditie van de prent een rol, plus het<br />
aantal staten en afdrukken ervan en, heel<br />
belangrijk, of Rembrandt de prent zelf<br />
heeft afgedrukt. Ook uit welke collectie die<br />
komt is van belang. Eind 2023 is een deel<br />
van de beroemde Sam Josefowitz Collection<br />
geveild: 75 etsen van Rembrandt gingen<br />
onder de hamer. Die veiling bracht bijna<br />
acht miljoen pond op. De laagste prijs was<br />
tienduizend pond, maar De heilige Hiëronymus<br />
leest in een Italiaans landschap uit<br />
1653 ging voor maar liefst 1,5 miljoen pond<br />
onder de hamer.”<br />
De verzamelaar voelt zich verbonden met<br />
Rembrandt, zo vertelt hij, slalommend<br />
om een groep eendjes op het wandelpad<br />
langs de Amstel. ”Zoals zoveel mensen<br />
dat doen. Dat komt natuurlijk door de<br />
vele zelfportretten die hij heeft gemaakt.<br />
Dat zijn heel eerlijke portretten. Doordat<br />
Rembrandt niet heeft geschreven over wat<br />
hij dacht, kunnen we allemaal zelf invullen<br />
wat voor man hij was. Ik zie hem persoondie<br />
etsplaat echt in zijn handen heeft gehad<br />
en bewerkt. Niet veel later kocht ik bij de<br />
TEFAF ook een skyline van Amsterdam van<br />
Rembrandt, en een prachtig zelfportret uit<br />
1636 van Rembrandt en Saskia, de vrouw<br />
met wie hij twee jaar ervoor was getrouwd.<br />
Daar is de verzameling begonnen.”<br />
ANDERHALF MILJOEN VOOR EEN ETS<br />
De grotere prenten brachten in de tijd<br />
van Rembrandt zo’n acht tot tien stuivers<br />
op, met uitschieters tot honderd gulden,<br />
verwijzend naar de beroemde Honderd<br />
gulden prent uit 1648, die eigenlijk Jezus<br />
predikend heet. Wat bepaalt de prijs van<br />
een ets tegenwoordig? Mulders: “De range<br />
van prijzen van etsen zijn van een paar<br />
duizend euro tot miljoenen. De allerbeste<br />
en meest zeldzame etsen leveren het<br />
meeste op. In juli 2018 leverde de grote<br />
prent van de Bijbelse scène Ecce Homo uit<br />
1655 bij veilinghuis Christie’s in Londen<br />
omgerekend en met opslag bijna drie<br />
miljoen euro op. De prijs wordt bepaald<br />
door verschillende factoren. Het gaat over<br />
wat wordt afgebeeld, over de zeldzaam-<br />
26
DE WANDELING<br />
‘Rembrandt was<br />
voorloper op veel<br />
gebieden, ook<br />
door te gaan etsen.<br />
Musea waren er nog<br />
niet; met de etsen<br />
maakte hij reclame<br />
voor zijn werk’<br />
lijk minder als die vrekkige en onaardige<br />
man zoals hij vaak wordt beschreven. Ik<br />
zie hem als een gedreven, eigenzinnige,<br />
hardwerkende man. Een kunstenaar waar<br />
leerlingen graag wilden komen leren en die<br />
een tijd lang heel geliefd was bij kunstliefhebbers.<br />
Rembrandt was voorloper op veel<br />
gebieden, ook door te gaan etsen. Dat was<br />
een vrij nieuwe techniek in die tijd. Musea<br />
waren er nog niet, met de etsen kon hij<br />
reclame maken voor zijn werk, net als Rubens<br />
dat had gedaan met gravures van zijn<br />
werk. Etsen kon je in oplage maken en zo<br />
bekend worden in de omgeving tot ver in<br />
het buitenland. Bij Rembrandt waren het<br />
altijd nieuwe afbeeldingen. En hij maakte<br />
ze zelf; Rubens deed dat niet. Ik denk dat<br />
Rembrandt in deze tijd fotograaf zou zijn<br />
geweest, geen regisseur. Een regisseur legt<br />
bewegingen vast, maar een fotograaf is iemand<br />
die het bepalende moment vastlegt.<br />
Daar was Rembrandt een meester in!”<br />
HET BRUGGETJE VAN JAN SIX<br />
Er staan tegenwoordig veel kapitale villa’s<br />
hier aan de Amstel, maar de weilanden<br />
en de luchten erachter moeten er in de<br />
tijd van Rembrandt ongeveer hetzelfde<br />
uitgezien hebben. Mulders: “Rembrandt<br />
zag hier molens, boerderijen, trekschuiten,<br />
knotwilgen, paarden en passanten. En<br />
hij had, als hij omkeek, een uitzicht op de<br />
stad Amsterdam met kerktorens, boten en<br />
molens. Aan deze rivier heeft hij met name<br />
in de jaren veertig, na de dood van zijn<br />
vrouw, veel tekeningen gemaakt. Hij liep<br />
dan vanaf zijn huis langs de Omval naar<br />
de ruïne van het Huis Kostverloren. Van<br />
die kasteelruïne, inmiddels verdwenen,<br />
maakte hij een tekening.”<br />
Mulders wandelt langs het huis dat hij<br />
veertig jaar geleden verkocht aan een<br />
vriend en waar hij sindsdien zijn lijsten<br />
laat maken door Mariette de Groot, de<br />
echtgenote van zijn vriend. Mulders begroet<br />
het echtpaar bij de poort en loopt<br />
naar de achtertuin. Daar wijst hij over de<br />
heggen naar de weilanden waar ooit Huis<br />
Kostverloren moet hebben gestaan. De<br />
Groot kent de verhalen over de ruïne. “Een<br />
buurmeisje heeft eens een stenen hoofdje<br />
gevonden dat van het kasteel zou kunnen<br />
Al meer dan dertig jaar lijst Mariette de Groot de<br />
etsen in van de Rembrandt-verzamelaar.<br />
Het landschap dat Rembrandt zag tijdens zijn lange wandelingen in de omgeving van Amsterdam..<br />
27
DE WANDELING<br />
‘Rembrandt zag hier<br />
molens, boerderijen,<br />
trekschuiten,<br />
knotwilgen, paarden<br />
en passanten. En als<br />
hij omkeek, was daar<br />
de stad Amsterdam<br />
met kerktorens,<br />
boten en molens’<br />
De Amstel met een gezicht op Ouderkerk na 1641.<br />
zijn geweest”, vertelt ze. Mulders knikt.<br />
”Misschien was het bruggetje van Jan Six<br />
ook wel hier in de buurt gemaakt”, zegt hij.<br />
“We weten niet helemaal zeker waar dat<br />
was, maar het verhaal gaat dat Rembrandt<br />
ooit een weddenschap aanging met zijn<br />
vriend Jan Six: hij kon eerder een landschap<br />
tekenen dan de knecht in staat<br />
was een potje mosterd te halen. Lang is<br />
gedacht dat het in de buurt van Kostverloren<br />
geweest moet zijn, maar daar heeft Six<br />
nooit gewoond. Inmiddels is bekend dat in<br />
de polder aan de zuidkant van Ouderkerk<br />
een nicht van Jan Six woonde. Het kan dus<br />
dat het verhaal zich daar heeft afgespeeld.<br />
Maar we zullen het nooit zeker weten.”<br />
LOS IN DE LIJST<br />
Lijstenmaker De Groot loopt het huis in<br />
waar op de benedenverdieping haar atelier<br />
is gevestigd. Ze legt uit welke lijsten ze<br />
om de etsen van Rembrandt zet. “Om de<br />
meeste etsen zit een matte, notenhouten<br />
lijst, mooi, maar sober. Rembrandt etsen<br />
verdienen deze lijsten. Het gaat om de eenvoud,<br />
om de ets zo goed mogelijk tot uitdrukking<br />
te brengen. Het papier moet door<br />
de lijst met de grootste zorg beschermd<br />
worden, zodat het papier in optimale conditie<br />
bewaard blijft. Het grappige is dat ik<br />
eigenlijk helemaal niet weet welke lijsten<br />
Rembrandt zelf gebruikte om zijn werk in<br />
op te hangen.”<br />
“De etsen die worden ingelijst liggen altijd<br />
los in de lijst, zodat je op de achterkant<br />
altijd de verzamelaarsstempels, het watermerk<br />
en de ‘chain lines’ kunt zien”, zegt<br />
Mulders. “Daaraan zie je dat het geschept<br />
papier is. Ze worden met zuurvrije tapes<br />
vastgemaakt. Van de werken die ik ingelijst<br />
heb gekocht, behoud ik die inlijsting<br />
meestal, maar heb ik er een los gekocht,<br />
dan laat ik Mariette daar een speciale lijst<br />
bij maken. Wij werken inmiddels al meer<br />
dan dertig jaar samen om alle etsen van<br />
mijn collectie van een lijst te voorzien.<br />
Daarvoor hebben we een vaste verhouding<br />
afgesproken: de verhouding van de grootte<br />
van de prent en de marges is ongeveer één<br />
28
Het uitzicht over de Amstel nu.<br />
‘Handelaren maken<br />
de lijst vaak veel te<br />
groot voor een kleine<br />
ets, om het een<br />
indrukwekkender<br />
aanzien te geven.<br />
Voor mij werkt<br />
dat niet’<br />
De etsen liggen los in de lijst, waardoor je ze eruit kunt halen en de verzamelaarsstempels,<br />
het watermerk en de ‘chain lines’ kunt zien.<br />
op acht, zodat het niet te groot en niet te<br />
klein is. Handelaren maken de lijst vaak<br />
veel te groot voor een kleine ets, om het<br />
een indrukwekkender aanzien te geven.<br />
Voor mij werkt dat niet.”<br />
Welke wensen heeft de verzamelaar eigenlijk<br />
nog, is de vraag als hij terugloopt in de<br />
richting van Amsterdam. “De bijzondere,<br />
grote afdrukken van Ecce Homo of De drie<br />
kruisen zijn voor mij niet te betalen, die<br />
zijn heel zeldzaam en kosten miljoenen.<br />
Maar ken je het slapende hondje? Ik houd<br />
van honden en dat is zo’n lief prentje! Die<br />
ets hoop ik nog eens te bemachtigen.”<br />
BEZOEKEN<br />
Rembrandt de fotograaf<br />
t/m 03-11<br />
Westfries Museum<br />
Hoorn<br />
www.westfriesmuseum.nl
Betoverend<br />
brons uit Azië<br />
Voor Aziatisch Brons. 4000 jaar schoonheid haalt het Rijksmuseum<br />
een indrukwekkende hoeveelheid oosterse kunstschatten naar<br />
<strong>Nederland</strong>. Vanuit de techniek wordt het verhaal verteld achter<br />
verfijnde rituele voorwerpen en kunst die het goddelijke verbeelden.<br />
Voor <strong>COLLECT</strong> belicht conservator Ching-Ling Wang zeven<br />
kunstwerken uit de tentoonstelling.<br />
TEKST: BELINDA VISSER<br />
Ruim tien jaar lang waren de Aziatische<br />
bronzen uit de collectie van<br />
het Rijksmuseum onderwerp van<br />
samenhangend wetenschappelijk<br />
en kunsthistorisch onderzoek. Een team<br />
van conservatoren bestudeerde de maaktechnieken<br />
van bronzen kunstvoorwerpen<br />
van Pakistan tot Japan. Ching-Ling Wang,<br />
conservator Chinese kunst in het Rijks,<br />
is een van hen. Er werden belangrijke inzichten<br />
opgedaan over de verspreiding van<br />
kunst en ambacht, vertelt hij. “De techniek<br />
van het bronsgieten ontwikkelde zich in de<br />
regio’s West-, Zuidoost- en Oost-Azië apart<br />
van elkaar, waardoor sterke specialisaties<br />
ontstonden. Tegelijkertijd reisde de iconografie<br />
over het continent. Beïnvloeding<br />
tussen brons bewerkende culturen vond<br />
plaats door de verspreiding van religie –<br />
onder meer het boeddhisme – en langs<br />
handelswegen als de Zijderoute.”<br />
De bewerking van brons – een legering van<br />
koper en tin, met de handige eigenschappen<br />
dat het harder is dan puur koper en<br />
bij een lagere temperatuur smelt – heeft<br />
waarschijnlijk haar oorsprong in West-<br />
Azië. Van daaruit verspreidde het ambacht<br />
zich richting de Middellandse Zee, China<br />
en andere Aziatische landen.<br />
Het onderzoek deed een zaadje ontkiemen<br />
voor de tentoonstelling Aziatisch brons.<br />
4000 jaar schoonheid. Om hun verhaal treffend<br />
over het voetlicht te brengen brachten<br />
de conservatoren 75 meesterwerken bijeen,<br />
waarvan de meeste niet eerder in Neder-<br />
land te zien waren. De tentoonstelling telt<br />
een groot aantal bijzondere bruiklenen<br />
van musea in Azië, de Verenigde Staten en<br />
Europa. Excellente beelden van Boeddha,<br />
Shiva en Vishnu illustreren hoe in Aziatische<br />
landen brons werd toegepast om de<br />
hemel op aarde te verbeelden. Maar er zijn<br />
ook fraai vormgegeven gebruiksvoorwerpen<br />
met een ceremonieel karakter, zoals<br />
een neolitisch bijlblad uit China en een imposante<br />
Javaanse bel uit de 9e of 10e eeuw.<br />
Als voorproefje op de tentoonstelling<br />
vroegen we Ching-Ling Wang welke zeven<br />
bronzen kunstvoorwerpen hij zou willen<br />
uitlichten en waarom.<br />
BEZOEKEN<br />
Aziatisch brons. 4000 jaar schoonheid<br />
27-09 t/m 12-01<br />
Rijksmuseum<br />
Amsterdam<br />
LEZEN<br />
Aziatisch Brons. 4000 jaar schoonheid door<br />
Sara Creange, Anna A. Ślączka, William<br />
Southworth, Ching-Ling Wang, nai010<br />
uitgevers, <strong>2024</strong>, <strong>Nederland</strong>s, 208 p., ISBN<br />
9789462088856. Prijs: € 35.<br />
30
Strijdwagen uit de oudheid<br />
rele als artistieke invloeden weerspiegelt.<br />
Een aantal voorwerpen uit de oudheid<br />
werpt een interessant licht op hoe technieken<br />
zich ontwikkelden. In de tentoonstelling<br />
zijn vroege voorbeelden van brons te<br />
zien die bij archeologisch onderzoek in de<br />
Indusvallei – het huidige Pakistan en noordwestelijk<br />
India – zijn blootgelegd. Daar<br />
werden vanaf ongeveer 2500 v.Chr. bronzen<br />
voorwerpen gemaakt. Uit de vondsten blijkt<br />
dat tijdens de late Harappaanse periode<br />
(ca. 2000-1750 v.Chr.) complexere artefac-<br />
De technieken die werden toegepast bij<br />
het maken van figuratieve beelden hingen<br />
vaak samen met een lokaal ontwikkelde expertise.<br />
Ook strikte richtlijnen voor het afbeelden<br />
van het goddelijke konden een rol<br />
spelen. De tentoonstelling maakt tastbaar<br />
welke productietechnieken er in verschillende<br />
Aziatische regio’s werden gebruikt<br />
en hoe deze specialisatie tot uitzonderlijke<br />
beheersing en verfijning van de technieken<br />
leidde. In elk van de regio’s ontstond een rijk<br />
ambacht, waarbij de techniek zowel cultuten<br />
vervaardigd werden door afzonderlijk<br />
gegoten stukken te combineren tot één<br />
voorwerp. Een treffend voorbeeld daarvan<br />
is deze strijdwagen met bestuurder en twee<br />
ossen, die werd gevonden in Daimabad in<br />
Maharashtra, India.<br />
Strijdwagen, India, Daimabad, Maharashtra, Harappaanse<br />
periode (ca. 2000-1750 v.Chr.), ca. 2000-1500<br />
v.Chr., brons, 23,3 x 50 cm. Nationaal Museum, New<br />
Delhi. Met dank aan Nationaal Museum, New Delhi<br />
en Archaeological Survey of India.<br />
31
God uit één stuk<br />
Een van de<br />
hoogtepunten van<br />
de tentoonstelling<br />
is de anderhalve<br />
meter hoge en 300<br />
kilo zware Shiva<br />
Nataraja, waarvan<br />
het grootste deel<br />
als één geheel is<br />
gegoten.<br />
zen beelden maken was al in zwang tijdens<br />
de Chola-dynastie (9de-13de eeuw) en<br />
wordt nog steeds beoefend in traditionele<br />
Zuid-Indiase werkplaatsen.<br />
Een van de hoogtepunten van de tentoonstelling<br />
is de anderhalve meter hoge en 300<br />
kilo zware Shiva Nataraja (ca. 1100-1200<br />
n.Chr.) uit de collectie van het Rijksmuseum.<br />
Het grootste deel van dit stuk – de<br />
god met uitgestrekte ledematen, omringd<br />
door een vuurkrans – werd als één geheel<br />
gegoten. Het gieten van deze hoeveelheid<br />
In Zuid-India is het gieten van massieve<br />
standbeelden volgens de verlorenwasmethode<br />
een belangrijk onderdeel van<br />
de lokale giettraditie. Dit is een methode<br />
waarbij modellen van was en mallen worden<br />
gebruikt om tot een gegoten bronzen<br />
afdruk te komen. Hoewel het voorkomen<br />
van krimp en scheuren een uitdaging<br />
vormde, zijn tijdens de middeleeuwen in<br />
deze regio enkele van de mooiste, grootste<br />
en technisch meest verfijnde massieve<br />
beelden gegoten. Deze traditie van bronmetaal<br />
in deze vorm zou met andere methoden<br />
vrijwel onmogelijk zijn geweest.<br />
Onderzoek heeft uitgewezen dat de Shiva<br />
Nataraja meerdere gietopeningen langs<br />
zijn rug had. Dit maakte de productie eenvoudiger<br />
voor de ambachtslieden omdat<br />
zij het metaal hierdoor snel konden gieten.<br />
Shiva Nataraja, India, Tamil Nadu, Chola-dynastie<br />
(9e-13e eeuw), ca. 1100-1200, brons, 153 x 114,5 cm.<br />
Rijksmuseum, Amsterdam (AK-MAK-187). Bruikleen<br />
van de Koninklijke Vereniging van Vrienden der<br />
Aziatische Kunst.<br />
32
Evolutie van boeddhistische iconen<br />
De keuze voor het kostbare materiaal<br />
brons had in de oudheid in Azië een diepgaande<br />
betekenis. Het werd toegepast bij<br />
het maken van zowel voorwerpen voor<br />
rituele doeleinden als voorstellingen van<br />
het goddelijke. Ook verfijning en ambachtelijke<br />
vaardigheid hadden een belangrijke<br />
waarde. In de technische en artistieke<br />
wisselwerking tussen de Aziatische regio’s<br />
speelde dit een grote rol, er bestond een<br />
levendige uitwisseling van ideeën. Lokale<br />
werkplaatsen stonden in nauw contact<br />
met elkaar en langs handels- en pelgrimsroutes<br />
werden langeafstandsrelaties<br />
onderhouden. Dit is zichtbaar in de evolutie<br />
van boeddhistische iconen, die een<br />
fascinerende reis maakten van India naar<br />
China, Thailand en Indonesië.<br />
Een voorbeeld van technische innovatie die<br />
tussen verschillende culturen werd gedeeld<br />
kwam aan het licht door röntgenfoto’s<br />
van deze staande Boeddha (late 6e-begin<br />
7e eeuw n.Chr.) uit Bihar, India. Dit holle<br />
standbeeld vertoont een bijzonder systeem<br />
van horizontale gietkanalen, ontworpen om<br />
het metaal gelijkmatig door de dunwandige<br />
gietvorm te laten stromen. Aspecten van de<br />
stijl en iconografie waren ook invloedrijk in<br />
andere regio’s, waaronder China.<br />
Het Boeddhabeeld belichaamt de kwaliteiten<br />
van innerlijke stralende kalmte en<br />
stilte, de producten van opperste wijsheid.<br />
Met een geheven hand in de ‘abhaya<br />
mudra’, het gebaar van ‘vrees niet’, biedt<br />
Boeddha zijn volgelingen geruststelling en<br />
bescherming.<br />
Boeddha die bescherming biedt, India, waarschijnlijk Bihar, post-Gupta-periode (late 6e, begin 7e eeuw),<br />
koperlegering, 47 x 15,6 x 14,3 cm. The Metropolitan Museum of Art, New York (69222).<br />
33
Voor het eerst buiten Thailand<br />
Brons werd<br />
toegepast bij het<br />
maken van zowel<br />
voorwerpen voor<br />
rituele doeleinden als<br />
voorstellingen van<br />
het goddelijke.<br />
Een geliefd motief in zowel Zuid- als<br />
Zuidoost-Azië is Boeddha zittend op een<br />
meerkoppige slang, beschermd door de<br />
opgerichte slangenkoppen. Binnen de<br />
Theravada-boeddhistische traditie worden<br />
deze beelden gezien als referenties<br />
aan het legendarische verhaal waarin de<br />
slang Mucalinda de mediterende Boeddha<br />
beschermt tegen hevige regenbuien. Mucalinda<br />
spreidt zijn vele koppen als een paraplu<br />
boven Boeddha uit, waardoor deze<br />
zijn meditatie ongestoord kan voortzetten.<br />
Gedurende de 12e en 13e eeuw waren<br />
bronzen met dit motief in Cambodja en<br />
delen van Thailand in zwang. Het is aannemelijk<br />
dat hun populariteit verbonden<br />
was met de symbolische betekenis van<br />
water.<br />
Dit beeld, Boeddha zittend op een<br />
zevenkoppige Naga, is een uitzonderlijk<br />
voorbeeld van deze traditie. Het is<br />
afkomstig uit Wat Wiang in Chaiya, in de<br />
Surat Thani-provincie in Thailand. Het<br />
meesterwerk, imposant van formaat en<br />
bijzonder verfijnd in uitvoering, stamt uit<br />
de 12e of 13e eeuw. De conservatoren van<br />
de tentoonstelling zijn trots dat het gelukt<br />
is dit tot de verbeelding sprekende object<br />
naar <strong>Nederland</strong> te halen. Het is eigendom<br />
van het Nationaal Museum in Bangkok<br />
en wordt voor het eerst buiten Thailand<br />
tentoongesteld.<br />
Boeddha zittend op een zevenkoppige Naga, Thailand,<br />
Wat Wiang-tempel, Chaiya/Surat Thani-provincie,<br />
12e-13e eeuw, brons, 165 cm hoog. Nationaal<br />
Museum Bangkok (01/655/2565 S.W.22).<br />
34
Statussymbool<br />
Wijnvat in de vorm van een olifant, China 18de-11de eeuw v.Chr. Musée Guimet, Parijs.<br />
Brons is buitengewoon veelzijdig toepasbaar.<br />
Als vloeibaar metaal kan het in vrijwel elke<br />
vorm worden gegoten. Na stolling is het een<br />
hard, ondoordringbaar en hittebestendig<br />
materiaal. Deze eigenschappen maakten<br />
het bij uitstek geschikt om gebruiksvoorwerpen<br />
van te vervaardigen, zoals bijvoorbeeld<br />
olielampen en wierookbranders. Ook werd<br />
het gebruikt voor het vervaardigen van een<br />
breed scala aan vaten en komvormen. Al<br />
vanaf de oudheid werden dergelijke vaten<br />
ontworpen voor het bewaren en presenteren<br />
van wijn, water en voedsel. Veel van de weelderige<br />
bronzen vaten in Azië waren bedoeld<br />
voor rituele doeleinden.<br />
Een bijzonder opvallend voorbeeld is<br />
het olifantvormige wijnvat (‘zun’) uit de<br />
Chinese regio Changsha in de provincie<br />
Hunan. Dit massieve vat heeft een hoge<br />
ouderdom: het is gedateerd in de Shangdynastie<br />
(ca. 1600-1100 v.Chr.). Oorspronkelijk<br />
zal het vat een deksel hebben gehad<br />
dat het ovale gat op de rug van de olifant<br />
afdichtte. De opening is afgebiesd met<br />
een decoratieve geschubde rand. Het vat<br />
moet eigendom zijn geweest van een persoon<br />
met een hoge sociale status. Dergelijke<br />
grote vaten werden gebruikt tijdens<br />
staatsoffers, feesten en rituelen ter ere van<br />
de voorouders.<br />
35
Magische spiegel<br />
Vanaf het derde millennium v.Chr. werd<br />
gepolijst brons gebruikt als spiegel. In Oost-<br />
Azië ontstond een unieke categorie ‘magische<br />
spiegels’. Deze konden ontwerpen op<br />
muren projecteren die verborgen lagen in het<br />
ogenschijnlijk gladde spiegeloppervlak. Tijdens<br />
de Han-dynastie (202 v.Chr.-220 n.Chr.)<br />
kende China speciale ‘lichtdoorlatende<br />
spiegels’ (‘tuoguang jing’), die een projectie<br />
leken te tonen van de versierde achterkant.<br />
Uiteraard ging het licht niet dwars door het<br />
metaal heen. In werkelijkheid reflecteerde de<br />
spiegelzijde een identiek patroon op de plek<br />
waar de lichtstraal neerkwam. De productiemethode<br />
van deze magische spiegels ging<br />
tijdens de Song-dynastie (960-1279) verloren<br />
voor Chinese ambachtslieden.<br />
In de Edo-periode (1600-1868) lijken Japanse<br />
ambachtslieden een soortgelijke techniek te<br />
hebben gebruikt en waren ze zelfs in staat<br />
om het beeld volledig binnen de spiegel te<br />
verbergen. Tijdens de periode van christenvervolging<br />
bood dit uitkomst. Magische<br />
spiegels die beelden van het kruis en de<br />
maagd Maria projecteerden, werden in<br />
het geheim door christenen doorgegeven.<br />
Ook in de boeddhistische context in Japan<br />
werden magische spiegels toegepast. De<br />
techniek wordt tot op de dag van vandaag<br />
voortgezet. Yamamoto Akihisa (°1975) uit<br />
Kyoto is een vijfdegeneratiemaker van magische<br />
spiegels en zet zich in voor het behoud<br />
van dit ambacht. Het afgebeelde exemplaar<br />
maakte hij recent voor het Rijksmuseum.<br />
Yamamoto Akihisa (°1975, Kyoto), Kirishitan, magische<br />
spiegel, <strong>2024</strong>, brons, 21 cm hoog. In opdracht<br />
van het Rijksmuseum, Amsterdam.<br />
Foto: de kunstenaar.<br />
36
West omarmt Oost en vice versa<br />
De presentatie van Japanse decoratieve<br />
kunst op de Wereldtentoonstelling van Parijs<br />
in 1867 had een significante invloed op<br />
het westerse interieurontwerp en later op<br />
de art-nouveaubeweging. Maar er was ook<br />
een omgekeerd effect. Aziatische kunstenaars<br />
omarmden westerse stijlen als het<br />
kubisme, futurisme, surrealisme, dadaïsme,<br />
abstract expressionisme en andere<br />
avant-gardebewegingen en gaven er hun<br />
eigen draai aan. In de tentoonstelling is een<br />
aantal bronzen opgenomen van Aziatische<br />
kunstenaars die tijdens hun opleiding, zowel<br />
in eigen land als in het buitenland, door<br />
Europese tradities zijn beïnvloed.<br />
Khien Yimsiri (1922-1971) was een pionier<br />
van de moderne Thaise beeldhouwkunst.<br />
Na zijn afstuderen aan de School of Fine<br />
Arts in Bangkok in 1941 was hij een van de<br />
eerste leerlingen van de Italiaanse beeldhouwer<br />
Corrado Feroci. In 1949 studeerde<br />
hij bij de invloedrijke beeldhouwer Henry<br />
Moore aan het Chelsea College of Art and<br />
Design in Londen en vier jaar later vervolgde<br />
hij zijn studie aan de Accademia di<br />
Belle Arti in Rome. Tegelijkertijd verdiepte<br />
Khien Yimsiri zich in het Thaise culturele<br />
erfgoed. In een van zijn meest opmerkelijke<br />
werken, Musical Rhythm, laat hij de<br />
abstracte naoorlogse Europese moderne<br />
kunst samensmelten met Thaise traditionele<br />
sculptuur. Zijn innovatieve herinterpretatie<br />
van traditionele Thaise kunst<br />
heeft grote invloed gehad op de ontwikkeling<br />
van moderne en hedendaagse kunst in<br />
Thailand en andere Aziatische landen.<br />
In Musical Rhythm<br />
laat Khien Yimsiri<br />
de abstracte<br />
naoorlogse Europese<br />
moderne kunst<br />
samensmelten met<br />
Thaise traditionele<br />
sculptuur.<br />
Khien Yimsiri (Thailand, 1922-1971), Musical Rhythm, 1949, brons, 52 x 40 x 40 cm. Museum of Contemporary<br />
Art, Bangkok (OCAC 9915-005-0001/54).<br />
37
Zijdelings in<br />
Venetië<br />
De 60e Esposizione Internazionale d’Arte in Venetië duurt nog tot en met<br />
24 november. Het aanbod is overrompelend uitgebreid. Daarom, en<br />
omdat we weten dat velen de rust van de nazomer kiezen om erheen te<br />
gaan: het najaar van de Biënnale in twintig tips, in de volgorde van een<br />
persoonlijke voorkeur.<br />
TEKST: BEN HERREMANS<br />
Giardini en Arsenale vormen<br />
het basispakket van de<br />
Biënnale van Venetië. Voor<br />
beide plekken trek je met<br />
gemak een hele dag uit. Dan heb je al<br />
menig nationaal paviljoen bezocht en de<br />
hoofdtentoonstelling Strangers Everywhere<br />
bekeken. Maar wat daarna? Uit de<br />
tientallen ‘collateral events’, dertig alleen<br />
al in samenwerking met de organisatie<br />
en nog tal van andere los ervan, volgen er<br />
hier twintig.<br />
Berlinde De Bruyckere, City of Refuge III. © de kunstenaar. Foto: Mirjam Devriendt.<br />
38
4.<br />
Foreigners in their Homeland<br />
in Palazzo Mora; South West<br />
Bank – Landworks, Collective<br />
Action and Sound, in Magazzino<br />
Gallery, Palazzo Polignac<br />
Glasstress, installatieview. © Berengo Studio. Foto: Francesco Allegretto.<br />
1.<br />
Con i miei occhi in Paviljoen<br />
van de Heilige Stoel, in de<br />
vrouwengevangenis van<br />
Giudecca<br />
Het Vaticaan installeerde zijn paviljoen<br />
in de vrouwengevangenis van Giudecca.<br />
Teksten en beelden sluiten aan bij het historisch<br />
narratief van de plek. Vrouwelijke<br />
gevangenen hadden inspraak in de selectie<br />
en leiden de bezoekers rond. Reserveren<br />
en je registreren is noodzakelijk en er gelden<br />
veiligheidsmaatregelen.<br />
www.labiennale.org<br />
2.<br />
3.<br />
Berlinde De Bruyckere,<br />
City of Refuge III in Abbazia di<br />
San Giorgio Maggiore<br />
In de grote 16e-eeuwse benedictijnenkerk<br />
staan de aartsengelen van Berlinde De<br />
Bruyckere op verweerde kisten geposteerd.<br />
Hun hoofd zit verborgen onder doeken.<br />
Spiegels versterken de effecten. In de sacristie<br />
en de abdij presenteert De Bruyckere<br />
een staalkaart van haar vroegere oeuvre,<br />
aangevuld met nieuw werk. De interactie<br />
met het interieur is indringend. Met haar<br />
post-apocalyptische werk vertaalt De Bruyckere<br />
theologische connotaties naar het<br />
universele en het profane.<br />
www.abbaziasangiorgio.it<br />
Israël is schreeuwerig afwezig op de Biënnale<br />
van Venetië. Aan het paviljoen meldt<br />
een affiche: ‘The artist and curators will not<br />
open until a ceasefire and hostage release<br />
agreement is reached'. Maar Palestina is er<br />
voor het eerst opvallend aanwezig. In Palazzo<br />
Mora, waar nog veel ander fraais valt<br />
te bewonderen, focust de expo Foreigners<br />
in Their Homeland, georganiseerd door het<br />
Palestinian Museum US, onverbloemd op<br />
de oorlog in Gaza. De 26 deelnemers tonen<br />
aangrijpend werk.<br />
In Palazzo Polginac beklemtonen twintig<br />
kunstenaars in SOUTH WEST BANK –<br />
Landworks, Collective Action and Sound het<br />
dagelijkse leven tegen de achtergrond van<br />
het conflict. Vlakbij, in Ferruzzi Gallery,<br />
schuwt The Horse Fell off the Poem, een vijf<br />
meter groot werk van de Palestijnse Malak<br />
Mattar, de gruwel niet. In zwart-wit, de associatie<br />
met Guernica ligt voor de hand.<br />
www.palestinemuseum.us<br />
https://artistsandallies.art<br />
https://darjacir.com<br />
Vrouwelijke<br />
gevangenen leiden<br />
de bezoekers rond.<br />
William Kentridge,<br />
Self-Portait as a Coffee Pot in<br />
Arsenale Institute for Politics<br />
Aangereikt in voor- en namiddagsessies:<br />
een halve dag duurt de film van de Zuid-<br />
Afrikaan William Kentridge. Self-Portrait<br />
as a Coffee Pot wordt onderverdeeld in<br />
negen episoden van elk ongeveer dertig<br />
minuten. Kentridge realiseerde de film in<br />
zijn atelier in Johannesburg. Hij verheerlijkt<br />
zijn werkplek: “Het atelier is een vergroot<br />
hoofd: een kamer waarin gedachten<br />
worden veruitwendigd in tekeningen,<br />
foto’s, brokstukken aan de muur.” In Self-<br />
Portrait as a Coffee Pot bevraagt hij kunst<br />
en kunstenaarschap in digitale tijden.<br />
Zichzelf veelvoudig afsplitsend dialogeert<br />
Kentridge met zijn alter ego’s. Als mentale<br />
gymnastiek: Self-Portrait as a Coffee Pot<br />
kluistert zowel de blik als het brein.<br />
www.arsenale.com<br />
Maurizio Cattelan, Father, muurschildering op de gevel van de vrouwengevangenis in Giudecca. © de kunstenaar.<br />
Foto: Marco Cremascoli.<br />
39
M.F. Husain, The Rooted Nomad, Immersieve installatieview. © Kiran Nadar Museum Of Art.<br />
6.<br />
Yoo Youngkuk, A Journey to the Infinite, installatieview. © de kunstenaar. Foto: G. Maitan.<br />
5.<br />
Zeng Fanzhi, Near and Far/Now<br />
and Then in de Scuola Grande<br />
della Misericordia<br />
Nog tot 30 september kan je bewonderen<br />
hoe Zeng Fanzhi met technisch meesterschap<br />
het abstracte opnieuw definieert.<br />
De Chinees koppelt nieuw werk aan zijn<br />
debuut met inkt, grafiet, kalk en goudstof<br />
op handgemaakt papier. Zengs werk<br />
bekijk je best op twee manieren: van een<br />
afstand én intiem. Van ver zijn de figuratieve<br />
elementen herkenbaar, die in de<br />
materialiteit van de olieverf verdwijnen<br />
zodra je nadert. In zijn werk op handgemaakt<br />
papier combineert hij christelijke,<br />
boeddhistische en taoïstische iconografie.<br />
De scenografie van architect Tadao Ando<br />
beneemt de adem.<br />
www.lacma.org<br />
Glasstress 8 ½ –<br />
groepstentoonstelling in the<br />
Berengo Foundation, Murano &<br />
Tesa 99 in Arsenale Nord<br />
Voor de achtste editie van Glasstress – met<br />
8 ½ toegevoegd, als eerbetoon aan Fellini’s<br />
beroemde film – keert de tentoonstelling<br />
terug naar het oude atelier waar Berengo<br />
Studio in 1989 van start ging. Met het project<br />
promoot Adriano Berengo de connectie<br />
tussen hedendaagse kunst en glas. Een<br />
dertigtal sculpturen, waarvoor gerenommeerde<br />
kunstenaars samenwerkten met<br />
glasblazers, etaleert het potentieel van glas.<br />
berengo.com/news/glasstress-8½<br />
7.<br />
Pierre Huyghe, Liminal in Pinault<br />
Collection, Punta della Dogana<br />
Pierre Huyghe presenteert – soms met AI<br />
– hybride werk dat het menselijke en het<br />
niet-menselijke overbrugt. Alsof je voet zet<br />
op een nieuwe planeet. In het niemandsland<br />
tussen het mogelijke en het onmogelijke<br />
ontmoet zijn verbeelding die van de<br />
bezoeker.<br />
www.pinaultcollection.com<br />
40
Eerbetoon aan M.F.<br />
Husain, de bekendste<br />
Indische kunstenaar<br />
van de 20e eeuw.<br />
Aan de complexe<br />
productie werd twee<br />
jaar gewerkt. Een<br />
caleidoscopische<br />
belevenis.<br />
8.<br />
M.F. Husain, The Rooted Nomad<br />
in Magazzini Del Sale<br />
Eerbetoon aan M.F. Husain (1915-2011), de<br />
meest iconische Indische kunstenaar van<br />
de 20e eeuw. Aan de complexe productie,<br />
een blend van schilderijen, grafiek, foto’s,<br />
teksten, animatie, sound design en 3Dchoreografie,<br />
werd twee jaar gewerkt.<br />
Een caleidoscopische belevenis.<br />
www.knma.in/mf-husain-the-rooted-nomad<br />
9.<br />
Helmut Newton, Legacy &<br />
Patrick Mimran, Out of Focus in<br />
Le Stanze della Fotografia<br />
Overzichtstentoonstelling van (vooral<br />
mode-)fotograaf Helmut Newton (1920-<br />
2004). Zijn nieuwe benadering van vrou-<br />
Morad Mostafa, I Promise You Paradise, 2023, korte film. © Bonanza Films.<br />
welijk naakt blijft verwonderen. Op de<br />
bovenste verdieping presenteert Patrick<br />
Mimran wazige foto’s.<br />
www.lestanzedellafotografia.it<br />
10.<br />
Your Ghosts Are Mine, Aziatische<br />
en Afrikaanse films<br />
in Palazzo Franchetti<br />
Qatar Museums toont werk van meer dan<br />
veertig Aziatische en Afrikaanse filmmakers.<br />
Eyeopeners.<br />
qm.org.qa<br />
11.<br />
Breasts, groepstentoonstelling in<br />
Palazzo Franchetti<br />
Hoe beeldt de kunst de vrouwelijke<br />
borst(en) uit? Meer dan dertig kunstenaars<br />
van naam en faam bestrijken thema’s<br />
als moederschap, seksualiteit, women<br />
empowerment, body image, marketing en<br />
ziekte. Van plezier en voedingsbron over<br />
schaamte tot pijn: Breasts wil de bewustwording<br />
omtrent borstkanker verbeteren.<br />
breastsartexhibition.com<br />
12.<br />
Lee Bae, La Maison de la Lune<br />
Brûlée in Wilmotte Foundation<br />
De Zuid-Koreaan Lee Bae verdiept zich in<br />
‘Daljip Teugi’, een eeuwenoud cyclisch-kosmologisch<br />
ritueel. Hij verzamelde wereldwijd<br />
boodschappen (vooral nieuwjaarswensen)<br />
en transcribeert ze op ‘onto hanji’-papier.<br />
Tijdens het Moonhouse Burning-ritueel op<br />
24 februari, bij de eerste volle maan van het<br />
jaar, verbrandt hij alles. In Wilmotte Foundation<br />
herbeleeft de bezoeker de contemplatieve<br />
ceremonie via video, audio, sculptuur,<br />
installaties. Voor zijn boodschap van hoop<br />
gebruikt Lee Bae houtskool.<br />
www.leebaestudio.com<br />
Oliviero Toscani, United Colors of Benetton advertising campaign, 1989. © de kunstenaar, Benetton.<br />
41
Andrzej Wróblewski, Wedding photograph (Married<br />
couple with a bouquet), 1949, oiieverf op doek, 119 ×<br />
69 cm. © Starak Foundation.<br />
Memo Akten, Boundaries, <strong>2024</strong>, single channel video with stereo audio, 8:15. © de kunstenaar.<br />
15.<br />
13.<br />
Arne Quinze & Swizz Beatz, Are<br />
We The Aliens_ in Scuola San<br />
Pasquale<br />
Gedragen we ons als aliens op aarde?<br />
Beeldend kunstenaar Arne Quinze en<br />
sounddesigner Swizz Beat drukken onze<br />
vervreemding van de natuur uit. In een<br />
prismatisch enscenering functioneren<br />
kleurrijke sculpturen van glas en keramiek<br />
als metafoor voor de mens die als alien<br />
op aarde landt. In video’s getuigen met AI<br />
gecreëerde, humanoïde wezens over hun<br />
evolutie van biologische naar digitale vorm.<br />
Op de eerste verdieping weerklinken experimentele<br />
soundscapes in een witte ruimte.<br />
Quinze’s Murchison Garden beeldt 6 meter<br />
groot de Murchison-meteoriet uit vlak voor<br />
hij neerstort in een groen landschap.<br />
www.arnequinze.com<br />
14.<br />
Ilya & Emilia Kabakov.<br />
Between Heaven and Earth,<br />
A Tribute to Kabako;<br />
Yoo Youngkuk, A Journey to<br />
the Infinite in Fondazione<br />
Querini Stampalia<br />
Op 27 mei 2023 overleed Ilya Kabakov. Zijn<br />
conceptueel werk verstoort de kamers en<br />
vaste collectie van het museum. Elders<br />
staat de eerste Europese tentoonstelling<br />
van de Koreaan Yoo Youngkuk (1916-<br />
2002), een pionier van de abstracte geometrie,<br />
opgesteld.<br />
www.querinistampalia.org; www.<br />
yooyoungkuk.org<br />
Willem de Kooning e l’Italia<br />
in Gallerie dell’Accademia di<br />
Venezia<br />
Hoe beïnvloedden zijn verblijven in Italië<br />
Willem de Kooning, boegbeeld van het<br />
abstract expressionisme?<br />
www.gallerieaccademia.it/willem-dekooning-e-litalia<br />
16.<br />
Pakui Hardware & Marija Teresė<br />
Rožanskaité, Inflammation in de<br />
Chiesa di Sant’Antonin<br />
Ontstekingen zijn natuurlijke reacties op<br />
ongezonde omstandigheden. De mix van<br />
schilderijen van Marija Rožanskaité en<br />
sculpturen van Pakui Hardware plaatst posthumane<br />
lichamen als hybride techno-organismen<br />
in een medisch-industriële context.<br />
www.carliergebauer.com<br />
42
maar ook schilderijen en archeologische<br />
vondsten. Zijn labyrintische wirwar leest<br />
als een kringloopwinkel, waarmee hij de<br />
systemen van schuld en kapitaal blootlegt.<br />
www.fondazioneprada.org<br />
19.<br />
Ilya & Emilia Kabakov, The fallen chandelier, 1997. © de kunstenaars. Foto: Richard Ivey.<br />
17.<br />
Andrzej Wróblewski, In the First<br />
Person in Procuratie Vecchie<br />
Andrzej Wróblewski (1927-1957) was<br />
een van de belangrijkste Poolse schilders<br />
uit de tweede helft van de 20e eeuw. Het<br />
communistische regime verketterde deze<br />
outsider, postuum volgde alsnog internationale<br />
erkenning.<br />
www.starakfoundation.org<br />
18.<br />
Christoph Büchel, Monte di Pietà<br />
in Fondazione Prada<br />
De Zwitser herleidt het palazzo van de<br />
Fondazione Prada tot de functie die het<br />
op initiatief van paus Pius VII van 1834 tot<br />
1969 bekleedde: een bank van goedkope<br />
leningen van donoren aan armen met hun<br />
schamele bezittingen als pand. Büchel<br />
stapelde drie etages vol met rommel<br />
Ernest Pignon-Ernest, Je Est Un<br />
Autre in Espace Louis Vuitton<br />
Dertig jaar voor street art gebruikte de<br />
Fransman Ernest Pignon-Ernest al muren<br />
als canvas.<br />
eu.louisvuitton.com<br />
20.<br />
Memo Akten, Boundaries in<br />
Chiesa di Santa Maria delle<br />
Visitazione<br />
De digitale animatievideo Boundaries van<br />
de Turk Memo Akten vermengt dromerige<br />
beelden en geluiden. Akten zet synergie,<br />
symbiose en dialoog in tegen ideologieën<br />
die solidariteit, sociale cohesie en democratie<br />
ondermijnen.<br />
www.vanhaerentsartcollection.com<br />
www.memo.tv<br />
Ernest Pignon-Ernest, Je Est Un Autre, expo © Louis Vuitton Fondation.<br />
43
Zijde<br />
Een universele schat<br />
Zijde werd ontdekt in China,<br />
verspreidde zich over de hele<br />
wereld en wordt beschouwd als een<br />
prestigieuze stof en een kostbaar<br />
handelsartikel. De tentoonstelling<br />
Silk Roads, die straks haar deuren<br />
opent in Londen, belicht er alle<br />
facetten van. We laten u hier alvast<br />
genieten van een paar prachtige<br />
oude en nieuwe staaltjes uit het<br />
Oosten en het Westen.<br />
TEKST: ANNE HUSTACHE<br />
Zijde is een natuurlijke eiwitvezel die<br />
wordt voortgebracht door tal van<br />
vlinders en ook door sommige spinnen.<br />
Zijden stoffen worden echter<br />
alleen gemaakt van het spinsel waarin de<br />
zijderups haar laatste gedaanteverwisseling<br />
tot pop en vlinder ondergaat. Zijdewormen<br />
kan men kweken, maar er is ook nog wilde<br />
zijde, te vinden in de natuur, met name die<br />
van de Tussah-zijderups (verschillende rupsensoorten<br />
van het geslacht Antheraea).<br />
De eerste biomoleculaire sporen van<br />
zijdeweefsel werden gevonden in China,<br />
in graven die dateren uit 8500 v.Chr. Het<br />
eerste nog bestaande voorbeeld van<br />
geweven zijde is echter een fragment uit<br />
3630 v.Chr., eveneens opgegraven in China.<br />
Deze stof werd gebruikt om het lichaam<br />
van een kind in te wikkelen. Lange tijd<br />
vond het gros van de zijdeproductie plaats<br />
in China, maar gaandeweg verspreidde die<br />
productie zich over heel Eurazië en nog<br />
verder, via de legendarische zijderoutes.<br />
Zoals we ontdekken op de tentoonstelling<br />
in Londen was er geen sprake van<br />
één enkele handelsroute, maar een heel<br />
netwerk van routes die gemeenschappen<br />
in Azië, Afrika en Europa met elkaar verbonden,<br />
van Japan tot Groot-Brittannië en<br />
van Scandinavië tot Madagaskar. Via deze<br />
handelsroutes kwam het ook tot culturele,<br />
religieuze en politieke uitwisselingen.<br />
BEZOEKEN<br />
Silk roads<br />
26-09 t/m 23-02<br />
British Museum<br />
Londen<br />
www.britishmuseum.org<br />
Zijden stoffen worden gemaakt<br />
van het spinsel waarin de zijderups<br />
haar laatste gedaanteverwisseling<br />
tot pop en vlinder ondergaat.<br />
Dromen van eeuwigheid<br />
2e eeuw v.Chr.<br />
Bij de ontdekking van drie graven in Mawangdui in de Chinese provincie<br />
Hunan, in 1972, werden duizenden voorwerpen opgegraven, waaronder<br />
enkele van de oudste bewaard gebleven zijdeschilderingen ter<br />
wereld. Het gaat om graven van een aristocratische familie daterend<br />
uit de tijd van de Westelijke Han-dynastie (2e eeuw v.Chr.). Behalve<br />
om de ouderdom van het zijdeweefsel is deze vlag, die op een van de<br />
geneste doodskisten van Vrouwe Dai rustte, om nog twee andere redenen<br />
belangrijk. Ten eerste is het een van de vroegste voorbeelden in<br />
China van schilderkunst die naturalistische taferelen voorstelt, niet alleen<br />
abstracte. Ten tweede is op deze vlag het eerste bekende portret<br />
uit de Chinese schilderkunst te zien. Het hele tafereel drukt de hoop<br />
uit dat de overledene het eeuwige leven ten deel zal vallen.<br />
Rouwvlag van Vrouwe Dai (Xin Zhui), graf 1 in Mawangdui, Changsha, provincie<br />
Hunan, zijde, 205 x 92 x 47,7 cm. Provinciaal Museum Hunan.<br />
44
Traditioneel Byzantijns<br />
600-900 n.Chr.<br />
Dit fragment van zijde versierde de mouw van<br />
een tuniek, in het Byzantijnse rijk het traditionele<br />
kledingstuk voor mannen en vrouwen.<br />
Decoratieve elementen zoals dit hier werden<br />
in het kledingstuk geweven of als sierstrook<br />
opgezet. Tot de jaren 500 werd natuurzijde<br />
geïmporteerd uit het Oosten. Daarna ontwikkelde<br />
de zijdeteelt zich beetje bij beetje ook in<br />
Byzantium. Deze strook komt uit Achmim in<br />
Egypte. Er zijn twee taferelen op te zien, elk<br />
met een ruiter die een soldaat met een speer<br />
vertrapt. Vogels en plantaardige vormen omringen<br />
de taferelen, omzoomd door gestileerde<br />
versieringen.<br />
Mouw van een tuniek met ruiters, Egypte, zijde, 47,5 x<br />
30,6 cm. Londen, The British Museum, inv. 1904,0706.41.<br />
Multicultureel<br />
ca. 801-850 n.Chr.<br />
Deze vlag werd aangetroffen in grot 17,<br />
bekend als de ‘bibliotheekgrot’ van de beroemde<br />
site van Dunhuang, een uitgestrekt<br />
complex van boeddhistische tempels. Dit<br />
kostbare stuk getuigt van de vruchtbare<br />
uitwisselingen tussen beschavingen gelegen<br />
aan de zijderoutes. Hoewel de vlag in Dunhuang<br />
is gevonden, is deze waarschijnlijk<br />
elders vervaardigd, aangezien sommige<br />
kenmerken verwijzen naar de artistieke<br />
tradities van Khotan, Tibet, Kasjmir en,<br />
meer in het algemeen, de Himalaya: de<br />
afbeelding van het naakte bovenlichaam,<br />
de driepuntige kroon en de dhoti (lange lendendoek)<br />
met gekleurde strepen. Boven-<br />
dien is de gebruikte zijde dichter en minder<br />
breed dan bij de andere Dunhuang-vlaggen.<br />
De vlag vertoont ook geen cartouches voor<br />
Chinese opschriften, maar wel een Tibetaanse<br />
notitie die de bodhisattva identificeert<br />
als Vajrapani. Een andere hypothese is<br />
dat dit werk in Dunhuang werd vervaardigd<br />
toen de regio nog onder Tibetaans bestuur<br />
stond, en wel door een lokale schilder die<br />
het Khotanees machtig was.<br />
Vlag met daarop geschilderd bodhisattva Vajrapani,<br />
China, grot 17, Mogaogrotten, Dunhuang, inkt en<br />
pigmenten op zijde, 56,1 x 15,1 cm. Londen, The<br />
British Museum, inv. 1919,0101,0.103.<br />
Religieus<br />
ca. 1000<br />
Kazuifel van de heilige Albinus, Bressanone, Italië, zijde, 150 x 340 cm. Bressanone,<br />
Diocesaan Museum.<br />
Sinds de tijd van het Karolingische rijk is zijde een zeer gewild<br />
product, zowel voor kerkelijke gewaden als voor het aankleden<br />
van altaren en relikwieën. Byzantium, een bloeiend centrum van<br />
zijdeproductie, was gedurende de hele middeleeuwen een belangrijke<br />
leverancier van zijde. Een fraai staaltje van die productie<br />
is deze kazuifel, die doet denken aan de weelderige gewaden<br />
die Frankische bisschoppen droegen vanaf de 9e eeuw. De heldere<br />
kleur, verkregen met de kostbare, Tyrische paarse verfstof,<br />
en de adelaars, het embleem van keizers sinds de oudheid,<br />
verwijzen naar het Byzantijnse hof, waar de stof werd geweven.<br />
Albinus kreeg de kazuifel cadeau van de keizer van het Heilige<br />
Roomse Rijk der Duitse Natie, die het stuk zelf van de Byzantijnse<br />
keizer had gekregen.<br />
45
Van goud en zilver<br />
Laat 13e-14e eeuw<br />
Deze zijden stof werd waarschijnlijk vervaardigd<br />
voor kleding. Mogelijk gaat het<br />
om het rugpand van een mantel. Deze<br />
dure, want met goud- en zilverdraden<br />
versierde stoffen werden in middeleeuwse<br />
inventarissen ‘panni tartarici’ of ‘Tataarse<br />
stoffen’ genoemd, verwijzend naar de nieuwe<br />
heersers van het Oosten, de Mongolen,<br />
in het Westen Tataren genoemd. De Venetiaan<br />
Marco Polo, die tussen 1271 en 1295<br />
door Azië naar China reisde, vermeldt niet<br />
minder dan negen plaatsen in het Midden-<br />
en Verre Oosten waar dit soort textiel<br />
werd geweven. Dichter bij huis, in Syrië<br />
en het Egypte van de Mammelukken en in<br />
Spaanse en Italiaanse weefcentra werden<br />
vergelijkbare stoffen vervaardigd. In dit geval<br />
wijst een technisch kenmerk naar Iran<br />
als plaats van herkomst. Bepaalde motieven<br />
waren bijzonder aantrekkelijk voor<br />
westerlingen vanwege hun exotisme, zoals<br />
deze regelmatig gerangschikte rozetten.<br />
Fluwelen paneel, Iran, waarschijnlijk Tabriz, zijde<br />
en metaaldraden, 58,4 × 22,9 cm. New York, The<br />
Metropolitan Museum of Art, inv. 46.156.72.<br />
Gevonden<br />
op de zeebodem<br />
17e eeuw<br />
Jurk uit het Palmhoutwrak, Engeland of <strong>Nederland</strong>?,<br />
zijde. Oudeschild (Texel), Museum Kaap Skil.<br />
Er zijn weinig complete kledingstukken<br />
van dit type bewaard gebleven! Deze jurk,<br />
die aan het begin van de 17e eeuw in de<br />
mode was in West-Europa, intrigeerde de<br />
onderzoekers ten zeerste, wegens verrassend<br />
goed bewaard, hoewel het kledingstuk<br />
bijna vier eeuwen op de zeebodem<br />
heeft gelegen. De jurk, bestaande uit een<br />
lijfje met mouwen en een losse boord, en<br />
een wijde plooirok, lijkt op de outfit die<br />
gravin Catherine Howard draagt op een<br />
schilderij van William Larkin (17e eeuw).<br />
De jurk heeft een ingeweven bloemmotief.<br />
Hoewel het stuk er nu kleurrijk uitziet, met<br />
crèmekleurige, rode en bruine tinten, had<br />
het oorspronkelijk wellicht één kleur, al is<br />
niet duidelijk welke dat was. De originele<br />
kleurstoffen zijn waarschijnlijk deels vergaan,<br />
terwijl andere kledingstukken die<br />
in dezelfde kist lagen er mogelijk op zijn<br />
afgekleurd.<br />
Leve de bruid!<br />
ca. 1760<br />
Trouwjurken waren niet altijd wit, verre<br />
van zelfs. In het <strong>Nederland</strong> van de 18e<br />
eeuw droeg de bruid meestal een jurk in<br />
lichte tinten, blauw, geel of roze, of met<br />
een modieus ingeweven of geborduurd<br />
motief. Alleen koninklijke bruiden droegen<br />
een zilverwitte jurk. Deze outfit bestaat uit<br />
een jurk en een rok, beide versierd met een<br />
gerimpelde band van dezelfde stof. Mooi<br />
gebladerte met bloemen is harmonieus<br />
verspreid over het hele kledingstuk.<br />
Gebloemde trouwjurk, <strong>Nederland</strong>, zijde, linnen<br />
garen. Amsterdam, Rijksmuseum, inv. BK-16062.<br />
46
Indiase elegantie<br />
ca. 1850<br />
Zijde is al heel lang de meest gewilde stof in India, voor wereldlijk en ritueel<br />
gebruik. Deze weelderige sari wordt een ‘banarasi’ genoemd omdat hij gemaakt<br />
is in Benares (huidige naam: Varanasi), een oude stad die in de Mogolperiode<br />
uitgroeide tot een belangrijk centrum waar zijde werd geweven. Dit<br />
exemplaar laat er geen twijfel over bestaan: deze sari’s behoren tot de mooiste<br />
van India, dankzij het goud- en zilverbrokaat op fijne zijde. Varanasi is nog<br />
steeds een van de belangrijkste centra van zijdewevers in India.<br />
Sari Banarasi, Benares (Uttar Pradesh), zijde, draden van verguld en verzilverd metaal, 640 x<br />
119 cm. Londen, Victoria and Albert Museum, inv. 767-1852.<br />
Voor het toneel<br />
1860-1880<br />
Zijde werd omstreeks 300 v.Chr. in Japan<br />
geïntroduceerd, wellicht door boeddhistische<br />
monniken. Dit unieke weefsel groeide<br />
uit tot een symbool van rijkdom en sociale<br />
status, voorbehouden aan edelen en leden<br />
van het keizerlijke hof. De productie<br />
bereikte een hoogtepunt in de 17e eeuw.<br />
De stof stond bekend om zijn schoonheid,<br />
zachte kleuren en elegante patronen. Op<br />
deze kimono is het motief van een karper<br />
met kolkend water een teken van geluk.<br />
Het is afgeleid van een Chinese legende:<br />
elke vis die over de waterval kan springen,<br />
verandert in een draak. Het verhaal is een<br />
metafoor voor succes en vooruitgang in<br />
het leven. Volgens de persoon die de kimono<br />
aan het museum schonk, behoorde<br />
hij ooit toe aan de beroemde kabukitoneelacteur<br />
Ichikawa Danjuro IX.<br />
Kimono van brokaat, Japan, zijde, 142,5 x 134 cm. Londen,<br />
The Victoria and Albert Museum, inv. T.65-1915.<br />
Opperste soberheid<br />
ca. 1979-1980<br />
Welke couturier die van stoffen houdt, droomt er niet van met de<br />
mooiste zijde te kunnen werken? Bij deze nauwsluitende japon is<br />
ivoorkleurig duchessesatijn over de taille en de schouder gedrapeerd<br />
om een ‘Diana-decolleté’ te creëren. Eenvoud van lijn, strengheid en<br />
elegantie! Deze jurk werd gedragen op 3 december 1979 op het bal<br />
van het Metropolitan Museum of Art in New York, en in 1981, op de<br />
5e ceremonie van de Prix The Best in de salon van het Maison de<br />
l’Europe, waar gravin Jacqueline de Ribes werd uitgeroepen tot een<br />
van de elegantste vrouwen.<br />
Marc Bohan voor Christian Dior, jurk, Parijs, zijde, satijn (keper), metaal, 152 x 33 cm.<br />
Palais Galliera, Musée de la Mode de la Ville de Paris, inv. 2021.18.56.1.<br />
47
Schitteringen<br />
De edele kunst van het slijpen<br />
De slijpvorm van een diamant is, net<br />
als die van elke andere edelsteen,<br />
een uiterst belangrijke factor, niet<br />
alleen bij de keuze van de steen,<br />
maar ook wat de uiteindelijke waarde<br />
ervan betreft. Je kunt compromissen<br />
sluiten over de kleur en de zuiverheid<br />
van een steen, maar de slijpvorm<br />
kun je niet veronachtzamen, want<br />
die is onmisbaar om de essentie<br />
ervan tot uiting te brengen: glans,<br />
vuur en schittering. Daarom verdient<br />
deze factor prioritaire aandacht bij<br />
elke aankoop.<br />
TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE<br />
Chrysler-diamant, peervorm-geslepen, weegt 54,03 karaat, D-kleur (uitzonderlijk wit). Verkocht bij<br />
Christie’s, New York, 08-06-2021, voor $ 5.070.000 (€ 4.639.000). © Christie’s Images Ltd.<br />
De slijpvorm van een diamant is een<br />
van de beroemde vier C’s (‘carat’,<br />
‘colour’, ‘clarity’, ‘cut’) die de kwaliteit<br />
en dus de handelswaarde<br />
ervan bepalen. Hij is van fundamenteel<br />
belang om de steen een maximale schittering<br />
te geven. Het is ook de enige van de vier<br />
bovengenoemde parameters die het resultaat<br />
is van menselijk ingrijpen, uitgevoerd<br />
door bekwame vaklui, bekend als lapidaristen.<br />
Het is hun taak de steen zo te bewerken<br />
dat zijn ‘vuur’ mooi tot uiting komt. De<br />
schittering en schoonheid hangen af van het<br />
vermogen van de steen om als een prisma<br />
te werken en het licht te verspreiden. Het<br />
is soms moeilijk te begrijpen dat de schittering<br />
van een diamant of edelsteen niet<br />
noodzakelijkerwijs afhangt van het gewicht<br />
in karaat, maar eerder van de slijpvorm, die<br />
technisch, meetbaar en aanpasbaar is, om<br />
zijn intrinsieke aard te sublimeren. Een goed<br />
geslepen steen zal meer licht reflecteren<br />
en groter lijken dan hij eigenlijk is, met een<br />
grotere schittering. Dat wil dus zeggen dat<br />
er meer licht in en uit de steen gaat.<br />
48
De echte voorouder<br />
van de geslepen<br />
diamant zoals we<br />
die vandaag de dag<br />
kennen, is Belgisch!<br />
De lapidarist kan ook bepaalde inclusies<br />
camoufleren, interne defecten die het gevolg<br />
zijn van het kristallisatieproces. De verhoudingen<br />
die hij de bewerkte steen geeft,<br />
dienen ook om lichtlekken te voorkomen en<br />
hem dus nog meer te doen schitteren. Een<br />
andere belangrijke factor bij het slijpen is<br />
de hoek van het paviljoen, het onderste gedeelte<br />
van de steen. Deze factor beïnvloedt<br />
de kwaliteit van de weerkaatsing van het<br />
licht naar de kijker. Als deze hoek ondiep<br />
is, zal het licht naar beneden reflecteren<br />
en niet naar de tafel, zoals het bovenste gedeelte<br />
wordt genoemd. Als gevolg daarvan<br />
zal de steen minder schitteren. De slijpvorm<br />
beïnvloedt dus de schittering en bijgevolg<br />
de kwaliteit van een steen, maar in de handel<br />
wordt vaak ook rekening gehouden met<br />
het karaatgewicht. Net daarom behouden<br />
veel lapidaristen liever het karaatgewicht in<br />
plaats van de steen in de ideale verhoudingen<br />
te slijpen, waardoor kostbare karaten<br />
verloren gaan en de prijs dus daalt ...<br />
De aanwezigheid van min of meer grote<br />
Witgouden ring gezet met marquisegeslepen diamant<br />
van 23,16 karaat, D-kleur (uitzonderlijk wit). Verkocht<br />
bij Christie’s, Genève, 11-05-2022, voor CHF 1.008.000<br />
(€ 965.000). © Christie’s Images Ltd.<br />
Le Grand Bleu-hanger, achthoekig geslepen Ceylon-saffier, gewicht 208,15 karaat. Verkocht bij HVMC,<br />
Monaco, 19-07-2022 voor € 2.620.000. © HVMC.<br />
inclusies zal de lapidarist ook ertoe aanzetten<br />
te spelen met de slijpvorm van de<br />
steen en voorrang te geven aan de zuiverheid,<br />
een ander waardecriterium, in plaats<br />
van aan de schittering.<br />
EEN BELGISCHE VOOROUDER<br />
De allereerste commercieel gewonnen<br />
diamanten kwamen uit India, waar al in de<br />
4e eeuw v.Chr. de heffingen op edelstenen<br />
werden vastgelegd in een document getiteld<br />
Artha-Castra. De stenen, die uit de mijnen<br />
van Golkonda werden gehaald en er soms<br />
erg ruw uitzagen, werden in hun brute<br />
vorm behouden, omdat ze als talismannen<br />
werden beschouwd. Men geloofde dat ze<br />
hun eigenaar beschermden en dat ze hun<br />
krachten zouden verliezen als ze werden<br />
geslepen. Over het algemeen kende men in<br />
de oudheid enkel cabochons. De Romeinen<br />
vonden het vulgair om gefacetteerde stenen<br />
te dragen en gaven de voorkeur aan de gladde<br />
cabochon, met zijn volle, intense kleur.<br />
In Europa begon het werk van de lapidaristen<br />
pas echt aan het einde van de middeleeuwen,<br />
met name in de 14e eeuw, met het<br />
zeer oppervlakkig polijsten van de steen,<br />
om hem een beetje glans te geven. Deze<br />
primitieve ‘slijpvorm’, bekend als puntslijpsel,<br />
volgt de natuurlijke vorm van de tafel<br />
om die bruikbaar te maken voor de juwelier.<br />
Maar de echte voorouder van de geslepen<br />
diamant zoals we die vandaag de dag kennen,<br />
is Belgisch! In 1456 legde de Brugse<br />
diamantsnijder Lodewijk van Bercken de<br />
grondslag van het moderne slijpen toen<br />
hij ontdekte dat, net als bij edelstenen, de<br />
beste manier om een diamant, het hardste<br />
natuurlijke materiaal, te slijpen erin<br />
bestond gebruik te maken van een schijf,<br />
olijfolie en diamantpoeder. Brugge groeide<br />
zo uit tot een wereldcentrum voor diamant,<br />
tot de ontwikkeling van de havenactiviteiten<br />
in Antwerpen in de 16e eeuw, waarna de<br />
Scheldestad geleidelijk aan deze handel zou<br />
overnemen. Tegenwoordig staat Antwerpen<br />
nog steeds bekend als diamantstad.<br />
De ‘tafelslijpvorm’ was de eerste volwaardige<br />
slijpvorm: de top van de ‘piramide’ van<br />
het ruwe diamantkristal verdween en men<br />
begon de randen te facetteren. In 1477 kreeg<br />
hertogin Maria van Bourgondië als eerste<br />
vrouw een diamanten verlovingsring van<br />
aartshertog Maximiliaan van Oostenrijk. De<br />
49
Facsimile van diamanten verlovingsring, in april<br />
1477 geschonken door aartshertog Maximiliaan van<br />
Oostenrijk aan hertogin Maria van Bourgondië.<br />
In die tijd was diamantslijpen nog beperkt tot de<br />
bovenkant (de tafel) van de steen. © Diamantmuseum<br />
Brugge.<br />
Niklas Reiser, Portret van Maria van Bourgondië, halffiguur in profiel, ca. 1500, olieverf op paneel,<br />
79,5 x 56,5 cm. Wenen. © Kunsthistorisches Museum, inv. 4400.<br />
In 1477 kreeg hertogin Maria van<br />
Bourgondië als eerste vrouw een diamanten<br />
verlovingsring van aartshertog Maximiliaan<br />
van Oostenrijk.<br />
traditie van diamanten verlovingsringen is<br />
waarschijnlijk daar ontstaan. In de 16e eeuw<br />
ontwikkelde zich een nieuwe slijpvorm, bestaande<br />
uit een tafel en acht facetten. In de<br />
jaren 1650 verbeterde kardinaal Mazarin, die<br />
diamanten uit Golkonda kreeg aangeleverd<br />
door de beroemde avonturier Jean-Baptiste<br />
Tavernier, die slijpvorm door negen facetten<br />
toe te voegen aan de ‘kroon’ van de diamant,<br />
oftewel het gedeelte tussen de ‘tafel’ en de<br />
‘kulas’. Het was dankzij deze ‘Mazarin-slijpvorm’<br />
dat diamanten begonnen te schitteren.<br />
Tegelijkertijd werd ook het roosslijpsel,<br />
een koepel versierd met 24 facetten, ontwikkeld<br />
in India, een land dat nog steeds het<br />
monopolie op deze vakkennis bezit.<br />
Rond 1700 verscheen ook de ‘Perruzislijpvorm’,<br />
de voorloper van het moderne<br />
briljantslijpsel, maar nog steeds de natuurlijke<br />
vorm van de ruwe steen volgend en<br />
meer vierkant of kussenvormig dan rond.<br />
Omstreeks 1750 gaf koning Lodewijk XV zijn<br />
juwelier de opdracht een diamant te slijpen<br />
in de vorm van de mond van zijn maîtresse,<br />
Madame de Pompadour, waardoor een<br />
nieuwe slijpvorm ontstond: de marquise, ook<br />
wel ‘navette’ genoemd, gezien de langwerpige,<br />
in twee uiteinden uitlopende basisvorm,<br />
die aan een scheepsromp doet denken. De<br />
‘Peruzzi’ evolueerde vervolgens naar 58<br />
facetten, zoals in moderne slijpvormen. Die<br />
versie was in zwang tussen 1825 en 1900. In<br />
het Engels noemt men dat de ‘old mine cut’,<br />
en in het Frans de ‘taille coussin’.<br />
Aan het einde van de 19e eeuw zorgde de<br />
uitvinding van nieuwe machines voor een<br />
revolutie in het diamantslijpen, waardoor diamanten<br />
ronder werden en sterker schitterden.<br />
Deze nieuwe technieken leidden tot het<br />
ontstaan van de zogenaamde ‘European old<br />
cut’. In 1919 werd de ronde briljantslijpvorm<br />
uitgevonden door de Belgische ingenieur en<br />
diamantslijper Marcel Tolkowsky, die de ideale<br />
verhoudingen van een steen definieerde.<br />
Deze slijpvorm, met 58 facetten, wordt beschouwd<br />
als de basis van de ‘moderne slijpvorm’,<br />
die in de decennia erna geleidelijk zou<br />
worden geoptimaliseerd, met name door<br />
de opkomst van het laserslijpen, dat sinds<br />
de jaren tachtig in gebruik is. Tegenwoordig<br />
bevinden de belangrijkste slijpcentra zich in<br />
Bombay, Antwerpen, Tel Aviv en New York.<br />
SLIJPVORMEN NAAR BELIEVEN<br />
Wat je persoonlijke smaak ook is, als je een<br />
diamant of edelsteen koopt, is het van essentieel<br />
belang een certificaat te hebben<br />
dat is uitgereikt door een onafhankelijk<br />
laboratorium (GIA, IGI, HRD). Daarop staat<br />
de slijpvorm, die door het Gemological<br />
Institute of America (GIA) is ingedeeld in<br />
vijf categorieën: ‘excellent/ideal’, ‘very good’,<br />
‘good’, ‘fair’ en ‘poor’. De eerste, met perfecte<br />
verhoudingen, zorgt voor een maximale<br />
schittering, terwijl de laatste dof is, zelfs voor<br />
het blote oog. Afhankelijk van je budget kun<br />
je het beste voorrang geven aan de slijpvorm<br />
50
oven de kleur en de zuiverheid van het<br />
kristal. Houd daarbij in gedachten dat een<br />
perfect geslepen diamant, die ‘excellent’ is<br />
en een uitzonderlijke schittering heeft, vaak<br />
kleiner zal zijn dan een diamant die ‘good’<br />
of ‘fair’ is, met een minder sterke schittering.<br />
Gezien hun verschillende optische eigenschappen<br />
bestaat er voor gekleurde edelstenen<br />
geen ideale uniforme slijpvorm, zoals<br />
de briljantslijpvorm voor diamanten. De stijl<br />
en het slijpsel van de diamant hangen af van<br />
het type, de vorm en de kwaliteit van de ruwe<br />
edelsteen, die altijd geslepen wordt, niet<br />
alleen om van bovenaf te kunnen worden<br />
bekeken, maar ook om het gewicht ervan te<br />
kunnen inschatten van bovenaf. Het slijpen<br />
heeft een directe invloed op de waarde, omdat<br />
het de manier bepaalt waarop de kleur<br />
van de kristalstructuur wordt weergegeven.<br />
De lapidarist zal dus het ideale evenwicht<br />
moeten zien te vinden tussen esthetische en<br />
commerciële overwegingen.<br />
Hoewel er geen ideale slijpvorm voor gekleurde<br />
stenen bestaat, zijn er wel enkele<br />
slijpvormen die beter geschikt zijn voor<br />
bepaalde typen. Een van de bekendste voorbeelden<br />
is de smaragdslijpvorm, rechthoekig<br />
en met afgesneden paviljoen en hoekpunten,<br />
oorspronkelijk gebruikt voor prismatische<br />
kristallen en ontworpen om de kleur en de<br />
eigenschappen van de smaragd, een broze<br />
steen met nogal veel inclusies, beter tot hun<br />
recht te laten komen. Voor robijnen en saffieren<br />
lijken het ovale en kussenvormige slijpsel<br />
het meest geschikt, gezien de complexiteit<br />
van hun prismatische bipiramidale kristallen.<br />
De populairste slijpvorm van tegenwoordig<br />
is de briljant, goed voor niet minder dan<br />
95% van alle geslepen ruwe diamanten.<br />
Maar er zijn nog tal van andere slijpvormen,<br />
zoals de ‘princess cut’, met een vierkante<br />
of rechthoekige vorm en spitse hoeken, die<br />
het mogelijk maakt 80 tot 90% van het ruwe<br />
kristal te behouden; de ‘heart cut’, die zeer<br />
riskant is omdat de twee rondingen perfect<br />
symmetrisch moeten zijn om een optimale<br />
schittering te verkrijgen; de ‘Asscher cut’,<br />
een vierkante diamant tussen smaragdvorm<br />
en kussenvorm, die een prachtig licht en<br />
schittering voortbrengt, ondanks een zeer<br />
vlakke tafel die inclusies en onzuiverheden<br />
zichtbaar maakt; de ‘radiant cut’, vierkant<br />
of rechthoekig met licht afgeronde hoeken,<br />
bijzonder geschikt voor gekleurde diamanten;<br />
de ‘oval cut’, verschenen in 1960,<br />
een combinatie van de ronde vorm en de<br />
peervorm, met een verrassend lang aanhoudende<br />
schittering en ten slotte de ASHOKA®slijpvorm,<br />
ontwikkeld door de New Yorkse<br />
juwelier William Goldberg. Deze laatste is<br />
tegenwoordig bijzonder populair, maar vereist<br />
een grote vaardigheid en is slechts geschikt<br />
voor 1% van de ruwe diamanten. Hij<br />
heeft 62 langwerpige facetten die het licht<br />
wondermooi transformeren. Kortom, de<br />
enige vereiste is dat de steen goed geslepen<br />
is, om zoveel mogelijk licht te absorberen en<br />
dus zo schitterend mogelijk te zijn.<br />
Natuurlijke of<br />
kunstmatige diamant?<br />
Op 14 mei jongstleden kondigde het<br />
Britse Anglo American aan dat ze<br />
de bekendste dochteronderneming<br />
zou verkopen: het Zuid-Afrikaanse<br />
conglomeraat van mijnbouwbedrijven<br />
De Beers, al sinds 1926 een<br />
onderdeel van de holding. De reden<br />
hiervoor was een daling van de resultaten<br />
in 2023 met 36% ten opzichte<br />
van het voorgaande jaar, vooral te<br />
wijten aan het groeiende succes<br />
van synthetische diamanten. Deze<br />
zijn onverbiddelijk de gigantische<br />
markt van verlovingsringen aan het<br />
veroveren en nu al goed voor de helft<br />
van de verkochte solitairen in de VS.<br />
De nieuwe, in laboratoria gecreëerde<br />
stenen (van edelsteenkwaliteit) zijn<br />
fysisch-chemisch gezien absoluut<br />
identiek aan natuurlijke diamanten<br />
en sommige zijn zelfs harder dan<br />
alle andere bekende natuurstenen.<br />
Bovendien hebben ze veel minder<br />
impact op het milieu. Laboratoriumdiamanten<br />
worden steeds vaker<br />
gemaakt met behulp van hernieuwbare<br />
energiebronnen en kosten zo’n<br />
30 tot 50% minder dan een natuurlijke<br />
steen. Je kunt er ook inventievere<br />
sieraden mee creëren, zowel qua<br />
lichtintensiteit als qua volume, ook al<br />
is de grootste synthetische diamant<br />
die in de sector te vinden is nauwelijks<br />
groter dan 50 karaat. Anderzijds blijft<br />
het proces van slijpen en polijsten<br />
van de ruwe steen in beide gevallen<br />
min of meer hetzelfde, ook al<br />
zijn bepaalde slijpvormen, zoals de<br />
recente Flamme van het merk Unsaid,<br />
gewoonweg niet mogelijk met<br />
natuurlijke diamanten. Een synthetische<br />
diamant kun je wel tot in het<br />
oneindige reproduceren, terwijl een<br />
natuursteen per definitie uniek is.<br />
Het is dus aan ieder om te kiezen op<br />
basis van zijn persoonlijke ethiek.<br />
SURFEN<br />
Gemological Institute of America:<br />
www.gia.edu<br />
LEZEN<br />
Estrela de Fura-robijn, afkomstig van 101 karaat zuiver kristal, ontdekt juli 2022 in Mozambique. De kussengeslepen<br />
robijn weegt 55,22 karaat, in de meest gewilde ‘duivenbloed’-kleur. Verkocht bij Sotheby’s,<br />
New York, 09-06-2023 voor $ 34.800.000 (32.000.000 €). © Sotheby’s Kunst Digitale Studio.<br />
Le chasseur de diamants : les fabuleuses<br />
aventures de Jean-Baptiste Tavernier, door<br />
Pierre Ménard, Tallandier, Parijs, 2023, 400<br />
pag., ISBN: 9791021046399. Prijs: € 22,90.<br />
51
Over atlasafzetters<br />
en globetrotters<br />
Bart de Roo, antiquair en antiquaar<br />
In de 17e eeuw waren de grote<br />
hemel- en aardglobes vooral<br />
objecten om mee te pronken. Voor<br />
de beste globes worden nog steeds<br />
grote bedragen betaald. Maar<br />
alleen voor de allerbeste, volgens<br />
Bart de Roo, die als antiquair en<br />
antiquaar ineen zowel eeuwenoude<br />
globes en wandkaarten als boeken<br />
en atlassen verkoopt.<br />
TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT<br />
“Eigenlijk wilde ik theologie<br />
studeren, net als mijn<br />
vader”, zegt Bart de Roo.<br />
“Maar daar is het dus niet<br />
van gekomen. Ik werd uiteindelijk handelaar<br />
in theologische boeken, tweedehandsboeken<br />
en later ook atlassen, wandkaarten<br />
en oude globes."<br />
In zijn antiquariaat in Zwijndrecht staan<br />
kaarten, globes en veel oude boeken.<br />
De Roo pakt een donkerkleurige, zware<br />
Lutherse bijbel uit 1648 op. “Met statenbijbels<br />
en oude theologische boeken als deze<br />
is het begonnen bij mij. Ik las die boeken<br />
en dat waren vaak dure exemplaren, die ik<br />
later weer verkocht. Maar voor die boeken<br />
wordt tegenwoordig lang niet zoveel meer<br />
betaald als voor de millenniumwisseling.<br />
De markt is heel klein geworden en die<br />
wordt alleen maar kleiner. Alleen de hele<br />
bijzondere, vaak prachtig ingekleurde boeken<br />
doen het nog goed. Ik ben mij dan ook<br />
geleidelijk aan steeds meer gaan specialiseren<br />
in die handgekleurde werken, kaar-<br />
52
‘Om bestaansrecht<br />
te hebben in dit<br />
vak moet je je<br />
specialiseren en<br />
ervoor zorgen dat je<br />
er echt alles van weet<br />
en dat je precies dat<br />
ene ziet en vindt dat<br />
niemand heeft’<br />
ten en globes. Tegenwoordig kom ik overal<br />
ter wereld op beurzen, van Londen, Parijs,<br />
Stuttgart, San Francisco en New York tot<br />
bijvoorbeeld de PAN in Amsterdam.”<br />
De handelaar zegt het niet alleen te kunnen<br />
om in deze markt succes te hebben.<br />
De Roo: “Ik geloof heel erg in samenwerken.<br />
Daardoor kun je goed anticiperen op<br />
vraag en aanbod in markt. En daarbij komt<br />
het aan op vertrouwen en, heel belangrijk,<br />
nakomen wat je zegt. Om bestaansrecht te<br />
hebben in dit vak moet je je ook specialiseren<br />
en ervoor zorgen dat je er echt<br />
alles van weet. En dan is het: ‘Ik zie, ik zie,<br />
wat jij niet ziet’, zoals <strong>Nederland</strong>s beste<br />
antiquaar ooit wijlen Nico Israel eens zei<br />
in een interview. Dat ben ik nooit vergeten.<br />
Het gaat erom dat je precies dat ene ziet<br />
en vindt dat niemand heeft. En als je dat<br />
vindt, dan is de prijs minder belangrijk. Als<br />
je iets echts bijzonders vindt, dan kun je<br />
zelf de prijs maken.”<br />
AFZETTERS<br />
Tegenwoordig zijn globes ‘voor het mooi’,<br />
vindt De Roo. “Maar ze werden in de 16e en<br />
begin 17e eeuw toegepast voor navigatie op<br />
schepen. De hemelglobe werd bijvoorbeeld<br />
gebruikt om de plaats van de sterren te<br />
vinden, die op een bepaald moment boven<br />
de horizon staan. Later werden ze op zee<br />
ingeruild voor kaarten en werden de globes<br />
vooral aangeschaft door welgestelden<br />
in hun imposante huizen. Vaak hadden<br />
ze prachtige, kleurrijke versieringen. Het<br />
werden ware statussymbolen. Feitelijk is de<br />
waarde vergelijkbaar met wat ze tegenwoordig<br />
kosten, toen een paar honderd<br />
gulden en nu soms tonnen of miljoenen,<br />
afhankelijk van de staat, de oudheid en<br />
degene die de globe heeft gemaakt.”<br />
Hoe herkent de handelaar een goeie globe?<br />
Op deze George Frederick Cruchley-globe is de hele wereld zo’n beetje in kaart gebracht. Erachter een<br />
wandkaart van de wereld, gemaakt door Gobert-Denis Chambon en uitgegeven in 1754.<br />
“Anders dan bij schilderijen, weet je bij<br />
globes bijna nooit iets van de herkomst.<br />
Het komt dus volledig aan op kijken. Het<br />
begint dus bij het bekijken van de cartouche,<br />
het merkje waarop staat waar hij<br />
is gemaakt is, door wie en in welke tijd.<br />
Ook aan de stoel, dus waar de bol in ligt,<br />
kun je veel zien. Vaak zijn daar prachtige<br />
versieringen op aangebracht. Waar het<br />
in dit vak om gaat, is dat je op zoek gaat<br />
naar het allerbeste, dus objecten waaraan<br />
niks mankeert. Een globe bestaat uit twee<br />
helften van metaal of hout. Hierover werd<br />
een laag papier-maché gedaan waarover<br />
weer een laag gips werd gesmeerd. Op het<br />
gips kwam een gedrukte kaart, in twaalf<br />
segmenten verdeeld. Dat was heel precies<br />
werk. Daarna werd de globe met de hand<br />
ingekleurd en gevernist. Ik word er vaak<br />
bijgehaald om de kleuren te beoordelen.<br />
In die kleuren heb ik mij de afgelopen<br />
decennia behoorlijk verdiept. ‘Afsetters’,<br />
zo werden inkleurders vroeger genoemd<br />
en meestal waren die afzetters anoniem.<br />
‘Later werden globes<br />
op zee ingeruild<br />
voor kaarten en<br />
vooral aangeschaft<br />
door welgestelden,<br />
als statussymbool’<br />
Maar soms springt er eentje uit, zoals de<br />
Amsterdammer Dirk Jansz van Santen,<br />
die tussen 1637 en 1708 leefde. Hij was<br />
de Rembrandt onder de afzetters. Zijn<br />
bekendste werk is de Atlas Blaeu-Van der<br />
Hem, in de Österreichische Nationalbibliothek<br />
in Wenen. Deze staat op de Werelderfgoedlijst<br />
voor documenten. Daaraan<br />
heeft Van Santen twaalf jaar gewerkt, en<br />
dat zie je.”<br />
53
‘Amsterdam was in de<br />
17e eeuw de rijkste<br />
stad van de wereld,<br />
met de beschikking<br />
over de allerbeste<br />
kaarten die nodig<br />
waren om de wereld te<br />
ontdekken’<br />
VADER EN ZOON BLAEU<br />
In de 16e eeuw waren de globes nog van<br />
metaal, zo vertelt de handelaar. “Die zijn<br />
onbetaalbaar en zie je bijna niet. Daar handel<br />
ik ook niet in. Later had je bijvoorbeeld<br />
in Italië de globes van Vincenzo Coronelli<br />
(1650-1718). Die cartograaf maakte grote<br />
hemel- en aardglobes voor de hertog van<br />
Parma en later nog grotere exemplaren<br />
voor de Franse koning Lodewijk XIV. Hier<br />
in <strong>Nederland</strong> hadden we de kaarten en<br />
globes van vader en zoon Blaeu. Net als<br />
zijn zoon was Willem hoofdcartograaf van<br />
de Verenigde Oostindische Compagnie, de<br />
VOC. Hun werk is wereldberoemd geworden<br />
en ze verdienden een goede boterham<br />
met het maken en uitgeven van die kaarten<br />
en globes. Amsterdam was op dat moment<br />
de rijkste stad van de wereld, met de<br />
beschikking over de allerbeste kaarten die<br />
nodig waren om de wereld te ontdekken.”<br />
Willem Jansz. Blaeu (1571-1638) had een<br />
van de mooiste kaartendrukkerijen in Europa,<br />
hij maakte zijn kaarten aan de hand<br />
van gegevens die hij kreeg aangeleverd<br />
door zeelieden. Zijn bekendste werk is de<br />
Atlas Novus uit 1635, die de hele wereld om-<br />
vat. De atlassen die de oude Blaeu samen<br />
met zijn zoon Joannes (1598-1673) vervaardigde,<br />
waren in de 17e eeuw de meest luxueuze<br />
ooit, zo vindt De Roo. “Ze waren vaak<br />
uitgevoerd in mooie kleuren en vaak ook<br />
met bladgoud. Het bekendste voorbeeld<br />
van vader en zoon Blaeu is de Atlas Maior,<br />
uitgegeven vanaf 1662. En de globes die zij<br />
maakten, werden de pronkstukken voor de<br />
elite waarbij de laatste ontdekkingen in de<br />
wereld waren opgenomen, zoals kolonies<br />
als Nieuw- <strong>Nederland</strong> (het tegenwoordige<br />
New York) en waarbij nog maar een klein<br />
deel van de kust van Australië, Hollandia<br />
Nova, in kaart was gebracht.”<br />
VOOR DE LIEFHEBBERS<br />
Op de grond staan twee grote Engelse<br />
globes van 1850, een van de aarde en een<br />
van het heelal. “Die horen bij elkaar, al zijn<br />
ze in de loop van de tijd vaak van elkaar<br />
gescheiden geraakt”, vertelt De Roo. “Maar<br />
ik verkoop ze nooit apart, ook al willen kopers<br />
op een beurs vaak alleen de aardglobe<br />
hebben. Ze horen bij elkaar en moeten<br />
dat blijven, zoals ik ook geen platen uit<br />
54
Globes zijn<br />
waardevast: eeuwen<br />
terug kostten ze<br />
een paar honderd<br />
gulden en nu betaal<br />
je soms tonnen of<br />
miljoenen.<br />
boeken snijdt om ze te verkopen. Op deze<br />
George Frederick Cruchley-globe zie je dat<br />
de hele wereld wel zo’n beetje in kaart was<br />
gebracht. Je ziet de ontdekkingen in equatoriaal<br />
Afrika, de Noordpool, en de nieuwe<br />
nederzettingen en divisies in Australië,<br />
Nieuw-Zeeland, Californië. Deze aardglobe<br />
is in een uitstekende staat en moet een ton<br />
opleveren.”<br />
Wat valt er verder te zeggen over prijzen?<br />
De Roo: “Globes heb je in alle kwaliteiten,<br />
maten en prijzen. Op een beurs neem ik er<br />
meestal zo’n twintig mee. Om je een idee<br />
te geven: je hebt de pocketglobes van 5 à 7<br />
cm die een paar duizend euro kosten, tot<br />
de grote Blaeu-globes, met een diameter<br />
van 68 cm: die kosten anderhalf miljoen<br />
als je daar al de hand op weet te leggen. Ik<br />
heb zelf momenteel een paar Blaeu-tafelglobes<br />
van 23 cm te koop, die kosten vier<br />
ton. Het is vaak hoe ouder hoe duurder. De<br />
globes van vader en zoon Valck zijn van<br />
een eeuw later dan die van Blaeu en zijn<br />
ook weer gemaakt naar de laatste wetenschappelijke<br />
inzichten. Globes als deze<br />
zijn voor de liefhebbers. Ik heb een mooi<br />
ingekleurde Valck die 275.000 euro moet<br />
opbrengen. De markt is klein, maar heb je<br />
iets wat echt uniek is, dan is er altijd een<br />
markt voor. Van Amsterdam en New York<br />
tot in Korea of de Arabische wereld.”<br />
Bart de Roo: ‘Het begint bij het bekijken van de cartouche, het merkje waarop staat waar hij is gemaakt is,<br />
door wie en in welke tijd.’van de cartouche, het merkje waarop staat waar hij is gemaakt is, door wie en in<br />
welke tijd.’<br />
BEZOEKEN<br />
Antiquariaat De Roo<br />
Zwijndrecht<br />
www.deroorarebooks.com<br />
Een hemelglobe van Gerard en Leonard Valck (vader en zoon), naast een beeld van de protestantse reformator<br />
Maarten Luther.
Hollands Glorie<br />
Loodrechte lijnen<br />
TEKST & FOTO’S: ANTON VOS<br />
Het mag dan schietlood heten,<br />
maar die naam kan bedrieglijk<br />
zijn. Want een schietlood is niet<br />
altijd van lood gemaakt maar in<br />
talloze materialen beschikbaar.<br />
Lood om oud ijzer, dus. Niettemin<br />
doet dit handige hulpje van menig<br />
ambachtsman al eeuwen zijn werk.<br />
Het principe is eenvoudig. Hang<br />
een voorwerp met enig gewicht<br />
aan een touwtje en je kunt<br />
langs dat touwtje een keurig<br />
recht muurtje metselen of een kaarsrecht<br />
kozijn timmeren. Omdat zoals bekend<br />
lood zwaar is, werd aan het touw vaak<br />
een stuk lood bevestigd. De metselaar en<br />
de timmerman noemen dit gewicht dan<br />
ook een ‘schietlood’. Merkwaardig genoeg<br />
zijn er ontelbaar verschillende vormen<br />
van schietloden. Er is nauwelijks een stuk<br />
gereedschap denkbaar dat van zoveel<br />
verschillende materialen is gemaakt en in<br />
zoveel verschillende vormen. Er bestaan<br />
In iedere Hollandse<br />
gereedschapskist vindt<br />
men een schietlood.<br />
schietloden van ijzer, messing, steen en natuurlijk<br />
lood, maar ook combinaties daarvan.<br />
Er zijn er met een punt en er zijn er<br />
ook met een vlakke onderkant. En ook daar<br />
weer combinaties van: als de vlakke onderkant<br />
er wordt afgeschroefd komt de punt<br />
tevoorschijn. De Romeinen gebruikten<br />
reeds schietloden en door de eeuwen heen<br />
Middeleeuws bronzen schietlood met vlakke onderkant.<br />
Hoogte: 5 cm. Gewicht: 425 gram.<br />
Drie klassieke, Hollandse 18e-eeuwse schietloden, gemaakt van lood.<br />
Drie vroeg-17-eeuwse ijzeren schietloden met punt.<br />
De grootste is 11 cm lang.<br />
56
Serie Hollandse messing schietloden met blokjes, rond 1900.<br />
Engels schietlood van messing, met ijzeren punt.<br />
Dit werd gevonden in de buurt van York en aangeduid<br />
als ‘post medieval’. Dat klopt, want het is niet<br />
ouder dan 1900.<br />
Een compleet Hollands 19e-eeuws schietlood. Het cilindrische schietlood van messing is 5,5 cm hoog. In het<br />
cilindertje bevindt zich een puntig schietlood dat eruit geschroefd kan worden. Verder is er het blokje, dat<br />
dezelfde dikte heeft als het schietlood zelf, en een hardhouten spoel om extra touw op te slaan.<br />
bleven ze populair bij mensen die gereedschappen<br />
of instrumenten nodig hadden.<br />
Zelfs ingewikkelde navigatie-instrumenten<br />
hadden vaak een schietloodje om te zorgen<br />
dat het geheel ‘in het lood’ stond.<br />
SPACER<br />
In iedere Hollandse gereedschapskist<br />
vindt men een schietlood. Tegenwoordig<br />
is het een cilindrisch messing gewicht van<br />
ongeveer een ons. Vaak staat het gewicht<br />
onderop vermeld. De cilinder is doorboord<br />
voor het touw, en de knoop aan de onderkant<br />
fixeert het geheel. Bij het geheel hoort<br />
een houten blokje dat dezelfde doorsnee<br />
heeft als het schietlood zelf. De Engelsen<br />
noemen dat de ‘spacer’. Het blokje wordt<br />
tegen de muur gelegd zodat het lood vrij<br />
blijft hangen. Verder hoort er nog een houten<br />
klosje bij met een flinke hoeveelheid<br />
touw, zodat ook een hoge muur of een hoge<br />
houten wand in het lood gezet kan worden.<br />
Tot slot een interessante acquisitie, gevonden<br />
via Catawiki. Daar werd een ‘post<br />
medieval plumb bob’ aangeboden. In een<br />
onbewaakt ogenblik drukte ik op de knop<br />
en kocht dit exemplaar voor één euro. Tot<br />
mijn verbazing kreeg ik een rekening van<br />
ruim € 20 gepresenteerd. Maar ik ontving<br />
daarvoor wel een pakje met een laat<br />
19e-eeuws schietlood, voorzien van een<br />
verroeste punt. Plus een ‘statement’ van de<br />
verkoper dat het een ‘middeleeuws’ exemplaar<br />
betrof. Quod non. Bij het losschroeven<br />
van de bevestiging van het touwtje<br />
kwam de schroefdraad tevoorschijn: hooguit<br />
1900 ... De les: zelfs bij schietloden uit<br />
Engeland is het uitkijken geblazen.<br />
Zelfs ingewikkelde<br />
navigatieinstrumenten<br />
hadden vaak een<br />
klein exemplaar om<br />
te zorgen dat het<br />
geheel ‘in het lood’<br />
stond.<br />
57
IN DE KANTLIJN VAN DE KUNSTMARKT<br />
Sommige kunstwerken zullen<br />
nooit worden thuisgebracht<br />
De laatste tijd zijn we in Europa<br />
druk bezig om zogenaamde<br />
‘roofkunst’ uit onze musea aan de<br />
rechtmatige eigenaars terug te<br />
geven. Nu durven we dat met een gerust<br />
hart roofkunst te noemen, maar nog geen<br />
twee generaties geleden was het een<br />
woord dat niet in de Van Dale voorkwam.<br />
Niemand had toen ook enig probleem met<br />
de kunstwerken of etnografica die onze<br />
voorouders uit de koloniën of voormalige<br />
bezette gebieden op een oneigenlijke<br />
manier hadden meegenomen. Dat we daar<br />
nu anders over denken valt alleen maar toe<br />
te juichen, alleen, als ik buiten ons landje<br />
om mij heen kijk, kan ik mij vaak niet aan<br />
het gevoel onttrekken dat we het braafste<br />
jongetje van de klas zijn.<br />
Neem bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk.<br />
Al eindeloos klinkt uit Griekenland de<br />
roep om teruggave van de tussen 1801 en<br />
1804 door lord Thomas Bruce (de zevende<br />
graaf van Elgin) geroofde delen van het<br />
Parthenonfries. Hij kon dit doen omdat<br />
hem vanwege de corruptie van de Turkse<br />
overheid niets in de weg werd gelegd. Hij<br />
verkocht de onderdelen van het fries in 1816<br />
voor 35.500 pond aan de Britse regering,<br />
die ze liet plaatsen in het British Museum.<br />
En daar liggen (of staan) ze nu al meer dan<br />
tweehonderd jaar.<br />
Al in 1832 gaf de Griekse regering de wens<br />
te kennen de Elgin Marbles terug te willen<br />
kopen, maar daar werd niet op ingegaan.<br />
Ik zal u niet lastig vallen met het vermelden<br />
van alle verdere verzoeken om teruggave<br />
die in de loop der jaren gedaan zijn. Maar<br />
één wil ik u wel laten weten. En dat is het<br />
dringende overleg dat de Unesco in 2013<br />
hierover met de Britse regering voerde.<br />
Ondanks het topniveau hadden deze<br />
onderhandelingen geen enkel resultaat.<br />
Tot aan de Brexit heeft de EU zich uiteraard<br />
ten aanzien van deze kwestie op de vlakte<br />
gehouden. Griekenland en het Verenigd<br />
Koninkrijk waren immers beide lidstaten<br />
van de unie. Maar inmiddels heeft Brussel<br />
laten weten dat men nu ten aanzien van die<br />
teruggave een harde lijn zal gaan voeren.<br />
Alleen moet ik de échte toepassing van die<br />
harde lijn nog zien.<br />
NOTITIES VAN<br />
ROBERT-JAN VAN RAVENSTEIJN<br />
Overigens bleek de meerderheid van de<br />
abonnees van dagblad The Times na het<br />
laatste opinieonderzoek voor de teruggave<br />
van de ‘marbles’ te zijn. Maar Engeland is<br />
nu eenmaal Engeland en de leiding van het<br />
British Museum heeft nog onlangs bekend<br />
gemaakt niet te peinzen over een teruggave.<br />
Sterker nog, ze hebben laten weten<br />
het als onvervreemdbaar ‘British’ cultureel<br />
erfgoed te beschouwen. ‘British’ erfgoed …<br />
daar vallen toch op z’n minst vraagtekens bij<br />
te plaatsen.<br />
En die strijd om de Elgin Marbles staat niet<br />
op zichzelf. Zo speelde zich jongstleden mei<br />
ook weer een aflevering af in de al decennialange<br />
juridische strijd tussen het J. Paul<br />
Getty Villa Museum in Pacific Palisades<br />
(Californië) en de Italiaanse regering. Het<br />
kunstwerk waar het om gaat is de Atleta di<br />
Fano, ook wel Lisippo di Fano of Victorious<br />
Youth genoemd. Het bronzen beeld van<br />
een naakte man is iets meer dan anderhalve<br />
meter hoog en 64 kg zwaar. Alleen de<br />
voetplaat, voeten en enkels missen. Het is<br />
toegeschreven aan de Griekse beeldhouwer<br />
Lysippos van Sicyon en moet zijn ontstaan<br />
gedurende de 4e eeuw v.Chr.<br />
Het beeld, overdekt met korstmossen, werd<br />
op 14 augustus 1964 door kapitein Romeo<br />
Pirani en zijn drie bemanningsleden, van<br />
wie de namen ook bekend zijn, in een van<br />
hun visnetten aangetroffen. Alleen gingen<br />
jammer genoeg de voeten van het beeld<br />
bij het ophalen van het net verloren. Ze<br />
waren met hun vissersboot op dat moment<br />
midden op de Adriatische zee, 70 km van<br />
de Italiaanse en 43 km van de Kroatische<br />
kust verwijderd. Toen ze het beeld in hun<br />
thuishaven Fano (vandaar de naam die het<br />
beeld gekregen heeft) aan land brachten,<br />
hielden zij de vondst aanvankelijk geheim<br />
en begroeven de bronzen atleet. Na een<br />
poosje verkochten zij het beeld echter voor<br />
3,5 miljoen toenmalige lires aan een fabrieksdirecteur<br />
met de naam Pietro Barbetti<br />
en diens zoon. Maar zo’n transactie lekt<br />
altijd uit, dus kwamen de carabinieri erachter<br />
en volgde er een proces, waarbij vader<br />
en zoon Barbetti elk veroordeeld werden<br />
tot vier maanden cel wegens het kopen van<br />
een kunstwerk dat aan de Italiaanse staat<br />
toebehoorde. In hoger beroep werden zij<br />
echter vrijgesproken.<br />
Daarna begon het beeld een rondgang<br />
langs diverse handelaars en verzamelaars,<br />
tot het uiteindelijk in 1971 belandde bij de<br />
antiquair Heinz Herzer in München. Deze<br />
liet het volledig restaureren en bood het<br />
vervolgens in 1977 aan het Metropolitan<br />
Museum of Art aan. Het J. Paul Getty<br />
Museum kwam dit te weten en overbood<br />
het enigszins twijfelende New Yorkse museum.<br />
Voor 3.980.000 dollar werd het de<br />
eigenaar.<br />
Sedert 1989 poogt Italië de Griekse atleet<br />
binnen zijn grenzen te halen en een paar<br />
maanden geleden heeft het Europese Hof<br />
voor de Rechten van de Mens (EHRM) het<br />
land in het gelijk gesteld. Maar in Amerika<br />
laat men zich niets aan zo’n Europees hof<br />
in Straatsburg gelegen liggen. Bovendien<br />
voert het museum aan dat het beeld Grieks<br />
is en niet Italiaans en dat het in internationale<br />
wateren is opgevist. Bovendien is het<br />
officieel gekocht bij een antiquair met een<br />
goede reputatie en was alles bekend over<br />
de omstandigheden waaronder het gevonden<br />
werd. Ook wist men precies wie die<br />
vissers uit Fano waren.<br />
Ten slotte heeft het museum er nog op<br />
gewezen dat het inmiddels al vele tientallen<br />
objecten die een illegale herkomst hadden<br />
aan Italië heeft teruggegeven. En zoiets als<br />
een verzoek door de Italianen tot inbeslagname<br />
van de l’Atleta di Fano slaat nergens<br />
op, want dat staat de Amerikaanse wet<br />
eenvoudigweg niet toe.<br />
Het beeld zal dus wel definitief een onderkomen<br />
vinden in de Getty Villa.<br />
58
Reserveer een<br />
ticket met starttijd<br />
op singerlaren.nl/<br />
myworld<br />
MY<br />
WORLD<br />
Yayoi Kusama Gerhard Richter Ai Weiwei<br />
Marlene Dumas Anselm Kiefer e.a. 18.09.24 – 12.01.25<br />
Vojtěch Kovařík, Island of Ogygia, 2020, acryl op doek, 250 × 200 cm, particuliere collectie<br />
Courtesy of the artist and Mendes Wood DM, São Paulo, Brussels, Paris, New York. Photo credit: Matej Dolezel
Binnenkijken.<br />
bij Navid Nuur<br />
TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT<br />
Voor Navid Nuur is de wereld<br />
om hem heen nooit iets<br />
vanzelfsprekends: er is altijd wel wat<br />
te bevragen en te herontdekken.<br />
Hij wil iets zien wat er wel is maar<br />
niemand nog ziet en dat aangrijpen<br />
om daar kunst van te maken. En dat<br />
kan met alle mogelijke materialen.<br />
‘Hoe je ruikt, ziet, voelt en de weg<br />
vindt naar de uiteindelijke vorm, dat<br />
maakt allemaal onderdeel uit van<br />
het eindproduct.’ Nog een eeuw te<br />
zien in de Oude Kerk in Amsterdam.<br />
De kunstenaar staat op het punt<br />
zijn atelier te verhuizen naar het<br />
centrum van Den Haag. Veel zit<br />
al in verhuisdozen, maar overal<br />
staat nog werk: keramiek, schilderijen,<br />
tekeningen en sculpturen in de vorm van<br />
sloten. Daarnaast grondstoffen, waaronder<br />
klei en eindeloos veel potjes met gruis, dat<br />
hij heeft meegenomen van alle uithoeken<br />
van de wereld en zelfs erbuiten. Het is het<br />
materiaal waarmee Navid Nuur (°1976,<br />
Teheran) de beschouwer net op een andere<br />
manier wil laten kijken en denken. Het<br />
hoogst bereikbare bij een kunstwerk is volgens<br />
de kunstenaar niet dat ding dat in een<br />
museum staat, maar eerder het gegeven<br />
dat je bij een tentoonstelling gereedschap<br />
meekrijgt om op een andere manier naar<br />
de wereld te kijken. Veel werken van Nuur<br />
bestaan slechts tijdelijk en blijven achteraf<br />
alleen bewaard in een publicatie of als documentatie.<br />
In zijn kunst bevraagt hij alles<br />
waarmee we ons omringen, om vervolgens<br />
fascinerende uitkomsten aan te reiken<br />
waarop je als beschouwer meer dan eens<br />
stevig moet kauwen. Soms letterlijk, door<br />
bijvoorbeeld een alfabet van kauwgom te<br />
maken dat hij al kauwend heeft samengesteld.<br />
Alledaagse betekenissen van dingen<br />
waarmee we ons dagelijks omringen zet hij<br />
op zijn kop en verwisselt die met nieuwe<br />
manieren om ernaar te kijken. Waarom<br />
moet een schilderij bijvoorbeeld bestaan<br />
uit verf en canvas? Zou je dat niet kunnen<br />
oprekken door het met andere materialen<br />
te maken om zo weer tot nieuwe betekenissen<br />
te komen? Dat is volgens Nuur ook<br />
de bedoeling van kunst: “Ik had niks met<br />
Matisse en al helemaal niets met die tuinen<br />
die hij schilderde. Totdat er opeens een dia<br />
voorbijkwam waardoor ik mij realiseerde<br />
dat het hem niet om die tuinen of de natuur<br />
ging, maar dat hij die als excuus gebruikte<br />
om iets anders te vertellen. Hij wilde niet<br />
iets wat je denkt te zien zichtbaar maken,<br />
De kunstenaar staat op het punt zijn atelier te verhuizen<br />
naar het centrum van Den Haag.<br />
maar juist de beweging van licht en het materiaal<br />
tussen de vormen tonen. Dat opende<br />
mijn ogen en dat wilde ik ook: iets zien wat<br />
er is maar dat niemand nog ziet en dat aangrijpen<br />
om daar kunst van te maken.”<br />
UIT ALLE WINDSTREKEN<br />
Nuur kwam als driejarige in <strong>Nederland</strong>,<br />
nadat de revolutie in Teheran was uitgebroken.<br />
In zijn werk zijn invloeden van zijn<br />
thuisland terug te vinden. “Ik kan er niet<br />
aan ontkomen dat het verhalende, metaforische<br />
en poëtische, dat diep verbonden is<br />
in de millenniaoude Perzische cultuur, ook<br />
bij mij voelbaar is.” Toch voelt Nuur zich zeker<br />
niet alleen een Iranees. “Als mens word<br />
je opgebouwd uit heel veel invloeden die tot<br />
uiting komen in hoe je de wereld ziet en wat<br />
je er vervolgens van maakt. Ik zie mezelf<br />
voor een zesde als Iranees door het land<br />
waar ik ben geboren. Voor een ander zesde<br />
deel voel ik me Amerikaans, omdat ik als<br />
kind altijd maar bezig was met skateboarden<br />
en graffiti maken. Daarnaast ben ik<br />
voor een zesde Zweeds: naar Zweden ga ik<br />
elk jaar om mezelf opnieuw op te laden en<br />
weer uit te vinden. En voor een zesde voel<br />
ik mij Japans. Dat gaat over doorzetten en<br />
denken in jaren in plaats van maanden en<br />
ook het zien van grote, ontelbare mogelijk-<br />
60
BINNENKIJKEN<br />
‘Hier leeft eeuwenoude<br />
geschiedenis met<br />
hedendaagse kunst’<br />
Navid Nuur bij de oven waarin hij de keramiek bakt, waaronder de honderd vazen die hij maakte voor de tentoonstelling When Doubt Turns into Destiny<br />
in de Oude Kerk in Amsterdam.<br />
61
BINNENKIJKEN<br />
Eindeloos veel potjes waarin zich gruis bevindt dat Nuur heeft meegenomen van alle uithoeken van de<br />
wereld, en zelfs erbuiten. Ze zijn bedoeld als ingrediënten voor het glazuur van zijn keramiek.<br />
netjes geordend in de kasten, klaar om verwerkt<br />
te worden in zijn keramiek. Daarnaast<br />
staat een enorme oven waarin de kunstenaar<br />
zijn werk bakt. “Het fascinerende van hoe ik<br />
mijn glazuur samenstel met al die verschillende<br />
materialen is dat ik maar tot op zekere<br />
hoogte weet wat het eindresultaat zal zijn.<br />
Uiteindelijk weet ik het nooit precies. Ook<br />
die verrassing voegt iets toe aan het proces<br />
en het uiteindelijke resultaat.”<br />
Netjes geordend<br />
in kasten staan<br />
potjes met stukjes<br />
van wereldsteden<br />
en andere plekken,<br />
klaar om verwerkt<br />
te worden in zijn<br />
keramiek.<br />
heden in een niche. Voor een volgend zesde<br />
deel voel ik mij Roemeens, omdat ik in dat<br />
land de diepte van liefde op vriendschappelijk<br />
vlak heb gevoeld en geleerd heb het<br />
geluk dat eruit voortkomt te vinden en te<br />
kunnen cultiveren. <strong>Nederland</strong>s, ten slotte,<br />
ben ik door mijn directheid en de neiging<br />
om in een korte lijn tot de kern van een<br />
gesprek te komen. <strong>Nederland</strong> is ook de plek<br />
waar ik mij beweeg en mij kan terugtrekken,<br />
een land dat mij heeft opgenomen als<br />
burger en mijn familie heeft geaccepteerd.”<br />
DINOSAURUSDROL<br />
De kunstenaar schenkt thee in twee kopjes,<br />
een gemaakt met glazuur waarin gruis van<br />
een miljoenenoude dinosaurusdrol is verwerkt<br />
en het ander met een glazuurlaag die<br />
bestaat uit vermalen multimineraalpillen.<br />
De betekenis van zoiets alledaags als een<br />
kopje thee wordt direct op zijn kop gezet.<br />
Nuur voelt zich niet beperkt in de materialen<br />
die hij gebruikt om zijn kunst vorm te<br />
geven. “Het gaat om de vraagstelling en pas<br />
daarna over wat je daarvoor nodig hebt om<br />
dat te verbeelden. Hoe je ruikt, ziet, voelt<br />
en de weg vindt naar de uiteindelijke vorm,<br />
dat maakt allemaal onderdeel uit van het<br />
eindproduct. Ook de manier waarop de<br />
beschouwer het vervolgens oppikt.”<br />
In plaats van verf zou je ook iets anders<br />
kunnen kiezen. Vitamine D bijvoorbeeld is<br />
een stof die wordt geproduceerd door licht<br />
en is daarmee, volgens de kunstenaar, een<br />
puurder materiaal dan het pigment dat we<br />
normaal gesproken zien als schildermateriaal.<br />
Veel kunstwerken van Nuur zijn gemaakt<br />
van keramiek, gecombineerd met materialen<br />
die hij overal in de wereld vindt, van New<br />
York en Parijs tot aan Berlijn. In potjes staan<br />
de stukjes van die steden en andere plekken<br />
GEHEIME KLUIS<br />
Eerder maakte de kunstenaar het beeld The<br />
Gift, dat in Den Haag staat bij het gebouw<br />
van het Internationaal Strafhof (ICC), niet<br />
ver van de zee. Het beeldwerk is gebaseerd<br />
op de vorm van zoutkristallen afkomstig uit<br />
tranen, een universele uiting van emoties van<br />
geluk, blijdschap en opluchting, maar ook<br />
van verdriet en pijn, of van woede en teleurstelling.<br />
Zoutkristallen zijn eveneens te vinden<br />
in de zee die alle continenten verbindt<br />
en in het duinlandschap van Den Haag.<br />
Het toont de manier van denken en werken<br />
van Nuur. Op dit moment is hij druk bezig<br />
met voorbereidingen van zijn tentoonstelling<br />
in de Oude Kerk in Amsterdam. “Ik heb<br />
in principe niet zo veel met kunst maken<br />
voor in een kerk, vaak valt die weg in zo’n<br />
omgeving, maar in dit geval is het anders.<br />
Hier stapelt het”, zegt hij. “Hier telt de eeuwenoude<br />
geschiedenis op met hedendaagse<br />
kunst. De kerk nodigt uit de dynamiek van<br />
de tijd af te pellen in fysieke ervaringen die<br />
gaan over aarde, water, lucht, geur, vorm en<br />
tastzin. De kerk helpt mij die ervaringen te<br />
versterken. Ik las dat dit het oudste gebouw<br />
is van Amsterdam en was geïntrigeerd door<br />
het feit dat zich in die kerk, op een plek<br />
waaromheen de stad nog moest ontstaan,<br />
62
BINNENKIJKEN<br />
‘Met de vazen laat ik<br />
een boodschap achter<br />
voor mensen die over<br />
honderd jaar leven’<br />
een geheim kamertje bevindt waarin<br />
mensen hun meest waardevolle spullen<br />
verborgen. Zo kwam ik op het idee om<br />
honderd vazen van klei te maken, waarbij<br />
ik klei vermaalde met afdrukken, grond en<br />
gruis uit alle delen van de stad Amsterdam.<br />
De vazen komen dan in deze IJzeren Kapel,<br />
de lege witte kamer die tussen 1515 en 1892<br />
de kluis was van de stad. De bedoeling is dat<br />
elk jaar een van de vazen wordt verkocht<br />
waarmee steeds weer nieuwe cultuur kan<br />
worden gefinancierd voor de kerk. Pas in<br />
2125 zijn alle vazen uit de kerk vertrokken<br />
en is de tentoonstelling When Doubt Turns<br />
into Destiny voltooid. Met de vazen laat ik<br />
een boodschap achter voor mensen die over<br />
honderd jaar leven. In dit werk gaat het om<br />
het geloof in kunst, de verkondiging van<br />
kunst en het vertrouwen dat die overleeft. Ik<br />
wil als kunstenaar het bewustzijn overbrengen<br />
dat cultuur in de stad nodig is. Ik hoop<br />
dat dat bewustzijn door deze manier van<br />
financieren honderd jaar blijft bestaan. En<br />
dat wellicht het stokje wordt overgenomen<br />
door een andere kunstenaar die de kluis<br />
voor de honderd jaar erna vult. Dat zou toch<br />
waanzinnig zijn.”<br />
VOELBARE MYSTIEK<br />
Naast de vazen komen er nog dertien<br />
andere werken in de kerk. “Het gaat mij<br />
erom dat ik de kerkbezoeker uitnodig om<br />
de Oude Kerk zintuiglijk te ervaren, en<br />
daarmee te reflecteren op wat het is om<br />
als mens in de wereld te zijn”, vertelt Nuur.<br />
“When Doubt Turns into Destiny toont dat<br />
de mens, ondanks al zijn kennis en kunde,<br />
een vergankelijk wezen is, dat veel langer<br />
niet dan wel bestaat. De tentoonstelling<br />
kwam tot stand doordat ik door de kerk<br />
lopend allemaal nieuwe associaties kreeg<br />
die pasten bij werk dat ik eerder maakte<br />
en nieuw werk waartoe ik verleid werd te<br />
maken.” Hij pakt een fietsslot dat is vormgegeven<br />
als een hekwerk. “Hier is het hek<br />
het slot geworden. De rollen draai ik daarmee<br />
om. Het is gemaakt van verschillende<br />
stukken hekwerk uit de stad en de sloten<br />
komen te hangen aan het eeuwenoude<br />
hekwerk in de kerk, opgehangen zoals al de<br />
sloten die buiten op straat fietsen moeten<br />
beschermen. De kerk creëert daarmee een<br />
extra laag over het werk.”<br />
In de kerk realiseerde hij zich ook dat je<br />
het meest kostbare, het magische, in de<br />
kerk eigenlijk nooit kunt zien en ervaren.<br />
In de kerk komt daarom een grote, zwarte<br />
houten doos te staan waaruit door een<br />
elastiek en een grote blaasbalg lucht wordt<br />
verplaatst die je als een zucht in je gezicht<br />
voelt als je ervoor gaat staan. Nuur: “Je voelt<br />
dan je menselijke aanwezigheid door het<br />
materiaal waarmee je eigenlijk de hele tijd<br />
omringd wordt, de lucht die je niet ervaart<br />
tenzij je die even op je gezicht voelt glijden.”<br />
In de tentoonstelling is ook een projectie<br />
te zien van kristallen. “Dat zijn de zoutkristallen<br />
die overblijven als een traan<br />
opdroogt. Die projecteer ik via een dia op<br />
een groot vel in de kerk”, legt de kunstenaar<br />
uit. “Die kristallen werken zoals het<br />
glas in lood in de kerk dat ook doet in een<br />
magische samenwerking met het licht dat<br />
de kerk binnenvalt. Ook deze projectie van<br />
de kristallen van een traan krijgt een extra<br />
lading door de context van de kerk. Ik voeg<br />
met mijn werk steeds iets toe aan het altijd<br />
maar ontwikkelende verhaal van die oude<br />
kerk, waar dingen verdwijnen en nieuwe<br />
dingen ontstaan.”<br />
BEZOEKEN<br />
When Doubt Turns into Destiny<br />
07-09 t/m 09-02-2025/2125<br />
Oude Kerk<br />
Amsterdam<br />
www.oudekerk.nl<br />
Galeries<br />
Max Hetzler<br />
Berlijn, Parijs, Londen<br />
www.maxhetzler.com<br />
Alledaagse betekenissen van dingen waarmee we ons omringen zet Nuur op zijn kop en verwisselt die met<br />
nieuwe manieren om ernaar te kijken.<br />
Martin van Zomeren<br />
Amsterdam<br />
www.martinvanzomeren.nl<br />
63
TWENTS VEILINGHUIS<br />
LIVE-ONLINE VEILING: 10-11-12 OKTOBER<br />
KOM NAAR DE KIJKDAGEN<br />
5 OKT.: 10:00 - 17:00<br />
6 OKT.: 11:00 - 17:00<br />
7 OKT.: 10:00 - 18:00<br />
W W W . T W E N T S V E I L I N G H U I S . N L<br />
0 5 3 - 4 3 5 1 4 8 8 I N F O @ T W E N T S V E I L I N G H U I S . N L
Constant Nieuwenhuys | Floris Hovers | Gerbrand Burger<br />
Pip Passchier | Rob Voerman<br />
30 JUNI - 29 SEP <strong>2024</strong><br />
BOUWEN<br />
AAN EEN NIEUWE WERELD<br />
Hedendaagse sculpturen, installaties en werken op papier<br />
Floris Hovers, detail uit Fantasiestad, <strong>2024</strong><br />
CODA MUSEUM<br />
coda-apeldoorn.nl/bouwen
Museum tips<br />
Unravel. The Power and<br />
Politics of Textiles in Art<br />
14-09 t/m 05-01<br />
Stedelijk Museum<br />
Amsterdam<br />
www.stedelijk.nl<br />
Fans van figuratieve<br />
kunst<br />
15-09 t/m 23-02<br />
Museum van Bommel<br />
van Dam<br />
Venlo<br />
www.vanbommelvandam.nl<br />
Lang gold de<br />
opvatting dat<br />
het bezig zijn<br />
met lappen en<br />
draden typisch<br />
iets voor alleen<br />
huismoeders<br />
en meisjes was.<br />
Borduren was<br />
een iets hogere<br />
vorm, maar viel<br />
eigenlijk onder<br />
de vrijetijdsbesteding.<br />
Sinds<br />
een aantal jaren<br />
is dat veranderd<br />
en is een aantal<br />
kunstenaars de<br />
mogelijkheden<br />
van de textiele<br />
werkvormen<br />
gaan ontdekken.<br />
Deze bieden,<br />
zoals verf voor de schilder of steen voor de beeldhouwer, de mogelijkheid om<br />
ideeën over deze wereld via deze materialen over te dragen. Op die manier kan<br />
men gestalte geven aan de problematiek van macht, uitbuiting, ontheemding, onrechtvaardigheid,<br />
immigratie, imperialisme en tal van andere zaken. Het Stedelijk<br />
Museum laat nu zo’n veertig kunstenaars op deze wijze aan het woord. Zij tonen,<br />
soms met grootschalige werkstukken, dat dit uitdrukkingsmiddel een bijzondere<br />
toekomst te wachten staat. (er)<br />
Jeffrey Gibson, SPEAK TO ME SO THAT I CAN UNDERSTAND, 2018, acrylverf op doek, vintage<br />
Seminole patchwork, plastic en glazen kralen, nylon, inkt op polyester, metalen ornamenten,<br />
tipi palen en hertenhuid, 216 x 178 x 38 cm. Collectie Sunderland-Cohen. Courtesy kunstenaar,<br />
Sikkema Jenkins & Co., Roberts Projects en Stephen Friedman Gallery. Foto: John Bentham.<br />
Eigenlijk behoeft een schilder als Evert Thielen<br />
geen aanbeveling. Hij heeft een heel eigen publiek<br />
van liefhebbers die hem onder de figuratieve<br />
schilders van ons land tot de grootsten<br />
rekenen en elk schilderij dat hij maakt zonder<br />
meer een onovertroffen meesterwerk noemen.<br />
Allen die hem adoreren zullen de weg naar<br />
deze expositie weten te vinden. Maar er zijn ook<br />
kunstliefhebbers die meer de non-figuratieve<br />
richtingen waarderen en wat geringschattend<br />
op hem neerzien. Zij maken vaak de opmerking<br />
dat je net zo goed een foto aan de muur kunt<br />
hangen. Maar is dat waar? Wie zijn werk werkelijk<br />
goed bekijkt, ziet dat het toch anders is dan<br />
een perfecte afbeelding van de realiteit. Het is<br />
namelijk de typische visie van Evert Thielen en<br />
die laat zich uit duizenden herkennen. Of het<br />
nu een klein schilderij is of een groot veelluik,<br />
het hele werk is een signatuur. Ervaar dat in<br />
Venlo. (er)<br />
Evert Thielen, Groot verlangen, 2014, 29,5 x 44, tempera<br />
op paneel. Foto: Dominique Provost.<br />
Artistieke duizendpoot<br />
08-09 t/m 05-01<br />
Katwijks Museum<br />
Katwijk<br />
www.katwijksmuseum.nl<br />
Terug in Katwijk, waar zij haar jeugd doorbracht, laat Anneliet van Beelen zien dat zij een<br />
kunstzinnige duizendpoot is. Zij maakt portretten en schilderijen, werkt met textiel, neemt<br />
foto’s, borduurt, schept plastieken en combineert deze dingen soms met elkaar. Zo voegt<br />
zij in de vorm van een collage aan door haar gebruikte, meestal oude portretfoto’s iets toe.<br />
Het combineren van zo’n overjarige foto met een niet-passende opschik doet heel onlogisch<br />
aan. Zoals zij zelf zegt is het de bedoeling dat dergelijk werk, degene die het bekijkt<br />
op het verkeerde been zet. Zij heeft dan ook een grote liefde voor dingen die afwijken van<br />
het normale en is daarmee een opmerkelijke kunstenaar. Zo toont zij in Katwijk een grote<br />
serie met foto’s van de navels van bekenden. (er)<br />
Anneliet van Beelen, Silence is not my cup of tea, 100 x 80 x 30. © de kunstenaar.<br />
66
Viviane Sassen in Foam<br />
21-09 t/m 12-01<br />
Foam<br />
Amsterdam<br />
www.foam.org<br />
Een buitengewone<br />
collectie<br />
06-09 t/m 05-01<br />
Musée Jacquemart André<br />
Parijs<br />
www.musee-jacquemartandre.com<br />
Wie voor de eerste keer het werk van Viviane Sassen bekijkt, weet vaak niet wat<br />
ermee aan te moeten. Het is zo’n volkomen andere wereld, dat je eraan moet wennen<br />
daarin een weg te vinden. Het zijn geen op de klassieke wijze met de camera<br />
gemaakte foto’s van een bestaande werkelijkheid, maar wonderlijk geconstrueerde<br />
composities, vol dynamische elementen, die soms naar het magische neigen.<br />
Er kunnen in haar speciaal voor de foto gemaakte ensceneringen en montages<br />
lichaams delen verschijnen in combinatie met sculpturen, stoffen, planten en allerlei<br />
andere zaken. Het zijn afbeeldingen van omstandigheden die in het echt<br />
niet zullen voorkomen, maar binnen het kader van deze foto’s voor de beschouwer<br />
volkomen acceptabel zijn. PHOSPHOR: Art & Fashion bekijken is een bijzondere<br />
ervaring. (er)<br />
Vivian Sassen, Eudocimus Ruber, from the series Of Mud and Lotus, 2017. © de kunstenaar en<br />
Stevenson (Johannesburg / Cape Town / Amsterdam).<br />
Voor zijn heropening<br />
na een<br />
jaar van werkzaamheden<br />
heeft Musée<br />
Jacquemart<br />
André alles uit<br />
de kast gehaald:<br />
het presenteert<br />
veertig meesterwerken<br />
uit<br />
een bijzonder<br />
prestigieuze<br />
collectie, begonnen door Scipione Borghese<br />
(1577-1633) en nu te bewonderen in de beroemde<br />
Galleria Borghese in Rome. De Villa<br />
Borghese Pinciana werd gebouwd tussen 1607<br />
en 1616 om onderdak te bieden aan de antieke<br />
en moderne werken die de machtige kardinaal,<br />
een onverzadigbaar en erudiet verzamelaar,<br />
had gekocht of nog zou kopen. De lijst van de<br />
werken die naar Parijs reizen is indrukwekkend.<br />
Het gaat met name om werken van Italiaanse<br />
kunstenaars zoals Rafaël, Antonello da Messina,<br />
Il Parmigianino, Lorenzo Lotto, Titiaan, Veronese,<br />
Caravaggio en Bernini, en Noord-Europese<br />
kunstenaars, onder wie Rubens en Gerard van<br />
Honthorst. Het museum wil de bezoekers ook<br />
laten kennismaken met minder bekende kunstenaars,<br />
zoals Annibale Carracci, Guido Reni,<br />
Il Cavaliere d’Arpino en Jacopo Bassano. (ah)<br />
Rafaël, De Dame met de eenhoorn, ca. 1506, olieverf op<br />
doek aangebracht op paneel, 67 x 56 cm. Rome, Galleria<br />
Borghese. © Galleria Borghese. Foto: Mauro Coen.<br />
Stephan Vanfleteren: ATELIER<br />
13-09 t/m 21-12<br />
Hangar<br />
Brussel<br />
www.hangar.art<br />
Stephan Vanfleteren, Zelfportret.<br />
© de kunstenaar.<br />
Belgische fotograaf Stephan Vanfleteren is bekend om zijn indringende zwart-witportretten<br />
van zowel beroemdheden als onbekenden. De tentoonstelling ATELIER, gebaseerd op het<br />
gelijknamige boek, toont de veelzijdigheid van zijn werk. Na een carrière als persfotograaf en<br />
indrukwekkende foto-essays over onderwerpen zoals etalages en de mythische Atlantikwall,<br />
heeft Vanfleteren zich de afgelopen twaalf jaar gericht op zijn studio in België. Met een variëteit<br />
aan belichtingen en de omnipresente grijze theatergordijnen als achtergrond legt hij schoonheid<br />
en betekenis vast in anonieme en bekende onderwerpen. Van de rimpels op een oude visser<br />
tot de hand van Nick Cave, en van het lichaam van een ijsvogel tot de taille van een danser,<br />
Vanfleterens werk verkent de subtiele nuances van licht en leven. (eb)<br />
67
Museum tips<br />
Noorse gevoeligheid<br />
01-10 t/m 04-01<br />
Musée d’Orsay<br />
Parijs<br />
www.musee-orsay.fr<br />
Een uitnodiging<br />
tot reizen<br />
22-09 t/m 26-01<br />
Fondation Beyeler<br />
Basel<br />
www.fondationbeyeler.ch<br />
Deze tentoonstelling zal zeker in de smaak vallen bij wie oprecht nieuwsgierig is<br />
naar kunst die het onbekende wil verkennen. Wie kent bijvoorbeeld het werk van<br />
Harriet Backer? Toch raak je meteen gecharmeerd door haar gedurfde kleurenkeuzes<br />
en losse penseelstreken, het spelen met licht, ergens tussen naturalisme<br />
en impressionisme in. Bovendien verbeeldde de Noorse kunstenaar naast de gebruikelijke<br />
thema’s als interieurtaferelen en stillevens ook heel eigen onderwerpen,<br />
zoals Noorse kerken en vooral muziektaferelen. Muziek was een belangrijk<br />
onderdeel van Backers leven. Haar zus Agathe Backer Grøndahl was een gerenommeerde<br />
componist en muzikant in Noorwegen en een centraal onderwerp<br />
in haar werk, waarin de trillingen van de penseelstreken de muzieknoten haast<br />
hoorbaar maken. (ah)<br />
Harriet Backer, Muziek, interieur in Parijs, 1887, olieverf op doek, 38,5 x 55,5 cm. Oslo, Nationaal<br />
Museum. © Nationaal Museum. Foto: Børre Høstland.<br />
Het gedicht L’Invitation au voyage (1857) van<br />
Charles Baudelaire is gekozen als uitgangspunt<br />
voor deze overzichtstentoonstelling over<br />
Henri Matisse. De makers ervan zijn immers<br />
van mening dat er veel thema’s en motieven<br />
in diens oeuvre te vinden zijn die een echo van<br />
Baudelaires gedicht vormen. Denk aan het<br />
beroemde schilderij Luxe, Calme et Volupté uit<br />
1904. Zij willen ook de evolutie en de rijkdom<br />
van het baanbrekende oeuvre van de kunstenaar<br />
belichten, aan de hand van werken uit alle<br />
fasen van zijn carrière. Schilderijen, sculpturen<br />
en papierknipsels laten zien hoezeer Matisse in<br />
staat was kleur te bevrijden van het onderwerp,<br />
vormen te vereenvoudigen tot iets ongemeen<br />
sensueels en zichzelf in zijn latere werk te vernieuwen<br />
door een unieke praktijk te ontwikkelen<br />
met een combinatie van technieken. (ah)<br />
Henri Matisse, Grand nu rose, 1935, olieverf op doek,<br />
66,4 x 93,3 cm. The Baltimore Museum of Art, Maryland,<br />
inv. BMA 1950.258. © Nalatenschap Henri Matisse/ 2023,<br />
ProLitteris, Zürich. Foto: Mitro Hood.<br />
Van Gogh: dubbel jubileum<br />
14-09 t/m 19-01<br />
National Gallery<br />
Londen<br />
www.nationalgallery.org.uk<br />
Dit jaar viert de National Gallery haar tweehonderdste verjaardag en is het een eeuw geleden<br />
dat de Londense instelling twee topwerken aankocht: Stoel en Zonnebloemen, beide<br />
in 1888 geschilderd door Vincent van Gogh. Die dubbele verjaardag is meteen ook een uitstekende<br />
gelegenheid om hulde te brengen aan de beroemde kunstenaar. De rode draad<br />
van Van Gogh: Poets and Lovers is zijn scheppingsproces, dat jaar na jaar evolueerde. De<br />
expositie richt allereerst de schijnwerpers op de inspiratiebronnen van de meester, die van<br />
zowel literaire als plastische aard zijn. Het gaat erom duidelijk te maken hoe Van Gogh de<br />
onderwerpen die hij ‘zag’, zoals een korenveld, bloemen, een kamer, een stoel, omvormde<br />
tot geïdealiseerde picturale ruimten. Deze aanpak bleek nog moeilijker toen hij doeken<br />
(waarvan sommige in serie) voorbereidde om een samenhangend geheel te creëren voor<br />
de Wereldtentoonstelling van 1889. (ah)<br />
Vincent Van Gogh, Zonnebloemen, 1888. National Gallery, Londen.<br />
68
Het veelzijdige oeuvre<br />
van Thomas Schütte<br />
29-09 t/m 18-01<br />
MoMA<br />
New York<br />
www.moma.org<br />
Speelgoed als<br />
doorgeefluik<br />
08-09 t/m 09-02<br />
Bundeskunsthalle<br />
Bonn<br />
www.bundeskunsthalle.de<br />
Thomas Schütte citeert graag de zin ‘Kunst is mooi, maar vergt een zware inspanning’,<br />
te danken aan kunsthandelaar Curt Valentin. Een inspanning, misschien,<br />
om met de juiste taal en materialen de beschouwingen van de kunstenaar over de<br />
wereld om hem heen tot uitdrukking te brengen. Zijn oeuvre bestaat uit werken<br />
die niets met elkaar gemeen lijken te hebben, zoals intieme aquarellen, figuratieve<br />
sculpturen en architectonische modellen. Het is net het verband tussen die werken<br />
door de jaren heen dat de rode draad vormt van een overzichtstentoonstelling<br />
gewijd aan deze kunstenaar. Schütte werd in 1954 in Oldenburg geboren en volgde<br />
een opleiding aan de kunstacademie in Düsseldorf bij Fritz Schwegler en Gerhard<br />
Richter. De expo bestrijkt zijn hele carrière, van zijn vroege werken met kritiek op het<br />
minimalisme en de conceptuele kunst tot nu. (ah)<br />
Thomas Schütte, Ackermans Tempel III (Modell 1:10), 2011, legostenen, hout, aluminium,<br />
45 x 44,7 x 60,7 cm. Collectie van de kunstenaar, Düsseldorf. © <strong>2024</strong> de kunstenaar/ Artists Rights<br />
Society (ARS), New York/ VG Bild-Kunst, Bonn. Foto: Luise Heuter.<br />
Sinds de jaren 80 is Mark Dion geboeid door<br />
de vraag hoe kennis wordt overgedragen in<br />
musea, met specifieke aandacht voor systemen<br />
van uitbuiting en onderdrukking. Voor deze<br />
tentoonstelling, die eerst te zien was in Berlijn,<br />
verdiepte de Amerikaanse kunstenaar zich in de<br />
ongeveer 70.000 voorwerpen van het speelgoedmuseum<br />
in de Duitse hoofdstad. Speelgoed,<br />
meestal ontworpen door volwassenen<br />
voor kinderen, is immers altijd een afspiegeling<br />
van ideeën, concepten, gewoonten en clichés<br />
over de samenleving en de wereld. Wanneer<br />
ze met speelgoed omgaan, brengen kinderen<br />
bepaalde modellen in praktijk en nemen ze<br />
regels en zelfs ideologieën in zich op. Om een<br />
en ander in vraag te stellen heeft Mark Dion<br />
verschillende installaties gecreëerd, waaronder<br />
een labyrint van gezelschapsspelletjes, een dierenpiramide,<br />
een poppengrot en een ‘gifkast’<br />
met ‘grensoverschrijdend’ speelgoed. (ah)<br />
Mark Dion, Race (<strong>2024</strong>), uit de serie Delirious Toys.<br />
© Stadtmuseum Berlin. Foto: Michael Setzpfandt.<br />
Design van vandaag en morgen<br />
18-09 t/m 18-05<br />
MAK<br />
Wenen<br />
www.mak.at<br />
Bonpart, Ast (Branch), flesopener, 2018, ed. DANIEL.<br />
Foto: Etienne Delorme.<br />
De Oostenrijkse hoofdstad kan bogen op prachtig designerfgoed, onder meer te danken<br />
aan het boeiende avontuur van de Wiener Werkstätte, die aan het begin van de 20e eeuw<br />
een revolutie teweegbracht in de kunstnijverheid. Deze tentoonstelling is evenwel niet opgevat<br />
als een eerbetoon: er wordt gewoon vastgesteld dat sinds het begin van deze eeuw<br />
er in Oostenrijk opvallend veel ontwerpers zijn geboren. Deze groep zet het museum in de<br />
kijker aan de hand van honderd objecten van honderd ontwerpers, gecreëerd in de loop<br />
van 25 jaar, in 25 categorieën. Elk van deze thematische categorieën – van A van Alpine tot<br />
Z van Zeitgeist – omvat vier objecten die representatief zijn voor het brede scala aan objecten<br />
ontworpen in Oostenrijk van het jaar 2000 tot nu. Het gaat om verbluffend knappe<br />
staaltjes van design, heuse modellen voor de 21e eeuw. (ah)<br />
69
Museum agenda<br />
Joseph Rodriguez, TAXI series, Family going to church on a Sunday morning, NY 1984, © de kunstenaar.<br />
Te zien in het Fotomuseum aan het Vrijthof in Maastricht.<br />
Amersfoort<br />
Mondriaanhuis<br />
△ Aan het Gein<br />
t/m 13-10<br />
△ De wereld van Piet<br />
Mondriaan<br />
t/m 31-12<br />
Amsterdam<br />
Amsterdam Museum<br />
△ Gezichten van Noord-<br />
Holland<br />
t/m 10-11<br />
Brakke Grond<br />
△ .tiff <strong>2024</strong><br />
07-09 t/m 06-10<br />
FOAM<br />
△ Viviane Sassen<br />
20-09 t/m 12-01<br />
△ Janette Beckman<br />
t/m 08-09<br />
△ AI & fotografie<br />
t/m 15-09<br />
Huis Marseille<br />
△ Awoiska van der Molen<br />
t/m 13-10<br />
△ Jeff Cowen: Provence<br />
Works<br />
t/m 13-10<br />
Museum<br />
Rembrandthuis<br />
△ Rembrandt Open<br />
Studio<br />
Najaar <strong>2024</strong><br />
△ Rembrandt en de<br />
wereld<br />
t/m 13-10<br />
Rijksmuseum<br />
△ Aziatisch brons<br />
27-09 t/m 12-01<br />
△ Document <strong>Nederland</strong><br />
27-09 t/m 12-01<br />
△ Onder/Goed<br />
t/m 08-12<br />
△ Lee Ufan in de<br />
Rijksmuseumtuin<br />
t/m 27/10<br />
Stadsarchief<br />
△ Déjà vu: Erik Klein<br />
Wolterink<br />
t/m 29-09<br />
Stedelijk Museum<br />
△ Unravel<br />
14-09 t/m 15-01<br />
△ stanley brouwn<br />
t/m 01-09<br />
△ Wilhelm Sasnal<br />
t/m 01-09<br />
△ Ana Lupas<br />
t/m 14-09<br />
Apeldoorn<br />
CODA Museum<br />
△ Breekbaar<br />
01-09 t/m 02-02<br />
△ CODA Paper Art<br />
08-06 t/m 26-10<br />
(2025)<br />
△ Fotografie van Cooper<br />
& Gorfer<br />
09-02 t/m 01-06<br />
△ Fauna op de Veluwe<br />
25-05 t/m 12-10<br />
△ Gone astray: Sieraden<br />
en gebruiksvoorwerpen<br />
op de rand van de rede<br />
t/m 22-09<br />
△ Bouwen aan een<br />
nieuwe wereld<br />
t/m 29-09<br />
Arnhem<br />
Museum Arnhem<br />
△ Radicaal - Vrouwelijke<br />
kunstenaars &<br />
modernisme<br />
06-09 t/m 05-01<br />
Omstand<br />
△ Echoes of practice<br />
t/m 15-09<br />
Assen<br />
Drents Museum<br />
△ Dacia: rijk van goud en<br />
zilver<br />
t/m 26-01<br />
Bergen<br />
Museum<br />
Kranenburgh<br />
△ Harmen Brethouwer<br />
t/m 03-11<br />
△ Jan Roeland: schilder in<br />
essentie<br />
t/m 03-11<br />
Bergen op<br />
Zoom<br />
Museum het<br />
Markiezenhof<br />
△ Awareness: a matter<br />
of time<br />
t/m 27-10<br />
Delft<br />
Museum Prinsenhof<br />
△ Pioniers in keramiek<br />
t/m 08-09<br />
Den Bosch<br />
Het Noordbrabants<br />
Museum<br />
△ Het veranderende<br />
landschap<br />
t/m 27-10<br />
Den Haag<br />
Escher in het Paleis<br />
△ “Escher worden:<br />
Lakdoos vol<br />
ontdekkingen”<br />
t/m 15-09<br />
△ Zomertentoonstelling<br />
Maura Biava<br />
t/m 15-09<br />
Fotomuseum<br />
△ Chris Killip:<br />
retrospectief<br />
t/m 05-01<br />
△ Lisa Barnard: the canary<br />
and the hammer<br />
t/m 24-11<br />
KM21<br />
△ Pamela Phatsimo<br />
Sunstrum – The Gods<br />
and The Underdogs<br />
t/m 20-10<br />
Kunstmuseum Den<br />
Haag<br />
△ Dior: a new look<br />
21-09 t/m 26-01<br />
△ Vilma Henkelman<br />
t/m 03-11<br />
△ Specific Ojects<br />
t/m 03-11<br />
△ Aanwinst: Bridget Riley<br />
t/m 22-09<br />
△ Peter Buggenhout:<br />
second Sight<br />
t/m 24-11<br />
△ True Colors -<br />
AkzoNobel Art<br />
Foundation<br />
t/m 29-09<br />
Mauritshuis<br />
△ Het verdwenen<br />
museum<br />
12-09 t/m 05-01<br />
Museum Beelden<br />
aan Zee<br />
△ Joan Miro - sculptures<br />
19-09 t/m<br />
△ Per Abramsen -<br />
Delighted Flashback<br />
t/m 08-09<br />
△ Erica van Seeters -<br />
Kosmische contrasten<br />
t/m 08-09<br />
△ Hans Arp - A Petrified<br />
Forest<br />
t/m 15-12<br />
Museum Panorama<br />
Mesdag<br />
△ Smaakmakers van de<br />
19e eeuw<br />
t/m 02-03-2025<br />
Deurne<br />
Museum De Wieger<br />
△ In de Ateliers:<br />
Leerlingen van Willy<br />
Martinali<br />
t/m 01-12<br />
△ Draadkrachtig<br />
t/m 01-12<br />
△ Hans Bayens en<br />
topstukken<br />
t/m 02-12<br />
Doesburg<br />
Lalique Museum<br />
△ Van Jan van Toorop<br />
tot Kees van Dongen:<br />
Van Symbolisme tot<br />
Fauvisme<br />
t/m 22-06-2025<br />
Dordrecht<br />
Dordrechts Museum<br />
△ Edward Clydesdale<br />
07-09 t/m 30-03<br />
△ Kunst voor de Kost:<br />
over de kunstenaar als<br />
ondernemer in de 19de<br />
eeuw<br />
t/m 08-09<br />
Ede<br />
De Stingerbol<br />
△ Aardsignalen<br />
07-09 t/m 27-09<br />
Eindhoven<br />
Van Abbemuseum<br />
△ Soils<br />
t/m 24-11<br />
Elburg<br />
Museum Sjoel Elburg<br />
△ De ondergang van<br />
Abraham Reiss. Jeroen<br />
Krabbé<br />
t/m 02-09<br />
70
Enkhuizen<br />
Zuiderzeemuseum<br />
△ Waterwijs<br />
t/m 01-09<br />
△ Schokland<br />
t/m 23-02<br />
Enschede<br />
Rijksmuseum<br />
Twenthe<br />
△ Philip Vermeulen<br />
t/m 05-01<br />
△ Kees Stoop. Alles<br />
stroomt<br />
t/m 05-09<br />
Gouda<br />
Museum Gouda<br />
△ Volière. Vogels in<br />
keramiek<br />
t/m 04-05<br />
△ De stad verzamelt - 150<br />
jaar Museum Gouda<br />
t/m 05-01-2025<br />
Haarlem<br />
Frans Hals Museum<br />
△ Maarten van<br />
Heemskerk<br />
28-09 t/m 19-01<br />
△ The Art of Drag<br />
t/m 13-10<br />
Kunstlijn Haarlem<br />
△ Our Nature<br />
28-09 t/m 10-11<br />
Verwey Museum<br />
△ Dubbelfocus - Verwey<br />
en maskers<br />
t/m 03-11<br />
△ De natuur van Sjoerd<br />
Buisman<br />
t/m 13-10<br />
△ Het geheim van de<br />
diepe tijd<br />
t/m 29-09<br />
Hardinxveld-<br />
Giessendam<br />
Museum De Koperen<br />
Knop<br />
△ Vogels in trek<br />
14-09 t/m 16-11<br />
Heerenveen<br />
Museum Belvédère<br />
△ Klaske Bootsma; 11:37<br />
01-09 t/m 17-11<br />
△ Verhaald, Verbeeld,<br />
Verdicht<br />
t/m 22-09<br />
△ Herbert Nouwens<br />
t/m 22-09<br />
Heerlen<br />
SCHUNCK Museum<br />
△ Andy Warhol: Vanitas<br />
15-09 t/m 16-03<br />
Honselersdijk<br />
Westlands Museum<br />
△ Ben Viegers - Meester<br />
van Licht, Lucht en Water<br />
t/m 08-09<br />
Hoorn<br />
Westfries Museum<br />
△ Rembrandt, de<br />
fotograaf<br />
t/m 03-11<br />
Katwijk<br />
Katwijks Museum<br />
△ Artistieke duizendpoot<br />
08-09 t/m 05-01<br />
△ Anneliet van Beelen<br />
08-09 t/m 30-12<br />
Laren<br />
Singer Museum<br />
△ Henri Le Sidaner &<br />
Henri Martin<br />
12-01 t/m 11-05<br />
△ My world<br />
18-09 t/m 12-01<br />
△ Breitner. Schilderbeest<br />
t/m 08-09<br />
△ How We See The World.<br />
Barry Salzman<br />
t/m 17-11<br />
Leeuwarden<br />
Fries Museum<br />
△ Ja, ik wil! 250 jaar<br />
trouwjurken in<br />
<strong>Nederland</strong><br />
14-09 t/m 16-02<br />
△ Semâ Bekirović<br />
t/m 13-04-2025<br />
Keramiekmuseum<br />
Princessehof<br />
△ Porseleinkoorts<br />
t/m 01-09<br />
△ Gouden Vrienden:<br />
50 jaar vriendschap<br />
met Keramiekmuseum<br />
Princessehof<br />
t/m 05-01<br />
Leiden<br />
Japanmuseum<br />
SieboldHuis<br />
△ Hokusai. De Grote Golf<br />
t/m 29-09<br />
Museum De Lakenhal<br />
△ Leiden - 450 jaar<br />
optochten<br />
21-09 t/m 02-03<br />
RMO<br />
△ Gouden vrouwen<br />
t/m 07-12<br />
Loosdrecht<br />
Kasteel-Museum<br />
Sypesteyn<br />
△ Sypesteyn, 100 jaar<br />
op weg - Museum vol<br />
verzamelingen<br />
t/m 31-10<br />
Maastricht<br />
Bonnefanten<br />
Museum<br />
△ Met behoud van eigen<br />
karakter: Collectie<br />
Marlies & Jo Eyck in het<br />
Bonnefanten<br />
21-09 t/m 04-05<br />
△ Collectie Eyck: voor wie<br />
kijken wil<br />
21-09 t/m 18-05<br />
△ The Studio #9: Sara<br />
Bachour: Presents for the<br />
Future<br />
t/m 05-01<br />
△ Małgorzata Mirga-<br />
Tas: This is not the end of<br />
the road<br />
t/m 16-02<br />
△ Dream On<br />
t/m 30-03<br />
Fotomuseum aan het<br />
Vrijthof<br />
△ Joseph Rodriguez /<br />
We’re all people<br />
21-09 t/m 02-02<br />
△ Alison Jackson / Truth<br />
is Dead<br />
t/m 15-09<br />
Middelburg<br />
Zeeuws Museum<br />
△ HOTCHPOTCH<br />
t/m 24-09<br />
Nagele<br />
Museum Nagele<br />
△ Een goede buur<br />
t/m 01-12<br />
Nijmegen<br />
Valkhof Museum<br />
△ De Olifant<br />
t/m 30-03-2025<br />
Ootmarsum<br />
Museum Ton Schulten<br />
△ Gans Anders: Mieke de<br />
Kok, beelden en Judith<br />
Stam, schilderijen<br />
t/m 17-11<br />
Oss<br />
Museum Jan Cunen<br />
△ Wat zou Marcel<br />
Broodthaers doen?<br />
t/m 27-10<br />
Otterlo<br />
Kröller-Müller<br />
△ Door de bomen het bos<br />
t/m 15-09<br />
Rotterdam<br />
Depot Boijmans Van<br />
Beuningen<br />
△ Lievelingen<br />
& Lievelingen XL<br />
t/m 23-03-2025<br />
Kunsthal<br />
△ Salih Kiliç<br />
07-09 t/m 15-12<br />
△ Richard Avedon:<br />
relationships<br />
t/m 06-10<br />
△ Sylvie Fleury<br />
t/m 08-09<br />
△ Hello darkness, my old<br />
friend<br />
t/m 22-09<br />
△ Stijn ter Braak: Weg<br />
t/m 29-09<br />
△ Prinses Arabella<br />
t/m 02-07<br />
△ 40 jaar Zomercarnaval<br />
t/m 13-10<br />
Ruurlo<br />
Museum More<br />
△ Tussen Kunst en Kitsch<br />
40 jaar<br />
t/m 03-11<br />
△ Licked by the waves<br />
t/m 16-10<br />
Schiedam<br />
Stedelijk Museum<br />
△ Adya en Otto. Pioniers<br />
van de avant-garde<br />
28-09 t/m 02-03<br />
△ New Wave: Future<br />
Voices in Art<br />
t/m 03-11<br />
△ DAR x Stedelijk<br />
Museum Schiedam<br />
t/m 10-11<br />
△ Gilleam Trapenberg.<br />
Een solo<br />
t/m 10-11<br />
△ Liefde voor tekenen.<br />
Kunstenaars kiezen uit<br />
de collectie<br />
t/m 15-09<br />
△ Else Alfelt. Eeuwigheid<br />
van de maan<br />
t/m 15-09<br />
△ Geert Mul. Queries in<br />
Algorithmic Landscapes<br />
t/m 15-09<br />
△ Minimal Art on Acid:<br />
Elsemarijn Bruys<br />
28-09 t/m 02-03<br />
Schoonhoven<br />
<strong>Nederland</strong>s<br />
Zilvermuseum<br />
△ Een Feest van<br />
JEWELSte: Anke AMO<br />
Akerboom<br />
t/m 27-10<br />
Sneek<br />
Fries Scheepvaart<br />
Museum<br />
△ Ids & de eleminten.<br />
In portret fan Ids<br />
Willemsma yn bylden<br />
t/m 29-09<br />
Tegelen<br />
Keramiekcentrum<br />
Tiendschuur Tegelen<br />
△ Nieuw Wit:<br />
Hedendaagse<br />
porseleinkunst<br />
t/ 05-01<br />
Utrecht<br />
Centraal Museum<br />
△ Roaring twenties<br />
t/m 06-10<br />
△ Zomertentoonstelling<br />
t/m 08-09<br />
△ Utrecht Lokaal: Kenza<br />
Koutchoukali & Marlou<br />
Breuls: The Fantastic<br />
Dimension of Loss<br />
t/m 17-11<br />
△ MODE * CHAPEAU:<br />
twee privécollecties<br />
onthuld<br />
t/m 29-09<br />
Landhuis Oud<br />
Amelisweerd<br />
△ Rory Pilgrim: Solo<br />
t/m 27-10<br />
Museum Catharijne<br />
Convent<br />
△ Christendom en<br />
slavernij<br />
t/m 22-09<br />
Valkenburg<br />
aan de Geul<br />
Museum Valkenburg<br />
△ Lisanne Sloots en<br />
Angelique Cremers<br />
t/m 08-09<br />
△ Dries Engelen,<br />
kunstenaar en therapeut<br />
t/m 14-04<br />
Veer<br />
Kunstruimte Veer<br />
△ Veelstromenland<br />
en Kastelen en<br />
buitenhuizen<br />
t/m 20-10<br />
Venlo<br />
Museum Bommel van<br />
Dam<br />
△ Evert Thielen: de luiken<br />
open<br />
15-09 t/m 23-02<br />
Wassenaar<br />
Museum Voorlinden<br />
△ Ron Mueck<br />
t/m 17-11<br />
Weert<br />
Museum W<br />
△ Silvia B.: We are all<br />
Entangled<br />
t/m 27-09<br />
Westeremden<br />
Museum Helmantel<br />
△ De Kerken van<br />
Helmantel<br />
t/m 02-11<br />
Zwolle<br />
Museum De Fundatie<br />
△ Noordelijk licht:<br />
natuurfotografie<br />
Stuur de gegevens voor oktober<br />
door naar els.bracke@ips.be<br />
vóór 05-09.<br />
71
Galerie tips<br />
Michiel Kluiters &<br />
Lisanne Hoogerwerf<br />
01-09 t/m 12-10<br />
Galerie Wilms<br />
Venlo<br />
www.galeriewilms.nl<br />
Lynne<br />
Leegte<br />
t/m 06-10<br />
Galerie de Ploegh<br />
Amersfoort<br />
www.deploegh.nl<br />
In de foto-expositie Inner Worlds verkennen Lisanne Hoogerwerf en Michiel Kluiters<br />
het concept van ruimte en landschappen. Hoogerwerf maakt miniatuurlandschappen<br />
die zowel fictief als reëel aandoen. Met materialen als hout, zand, verf en karton<br />
creëert zij dromerige en soms grimmige werelden, die worden vastgelegd in foto’s.<br />
De verlaten oorden die zij verzint, zoeken naar de balans tussen ernst en speelsheid.<br />
Kluiters’ werk bevindt zich op het snijvlak van architectuur, sculptuur en fotografie. Het<br />
levert vervreemdende beelden op die de kijker uitnodigen de afgebeelde ruimte als<br />
het ware te betreden en te verkennen. (md)<br />
Lisanne Hoogerwerf, Counter Balance, <strong>2024</strong>, barietprint op Dibond, duratransprint in dimbare lichtbak.<br />
@ de kunstenaar en Galerie Wilms.<br />
Waar onrust, angst en onzekerheid lijken<br />
te regeren, biedt de tentoonstelling<br />
De Troost van Schoonheid een eiland van<br />
stilte en bezinning. Met werk van vijftien<br />
kunstenaars creëerden gastcuratoren en<br />
LKG de Ploegh in het Rietveldpaviljoen<br />
een inspirerende plek. De belangrijkste<br />
elementen in het werk van Lynne Leegte<br />
zijn schoonheid, vergankelijkheid en troost.<br />
In haar albasten beelden zet zij fijnmazig<br />
kantwerk om in steen. Door het samenspel<br />
met het licht krijgt het albast haast een<br />
delicaat, doorschijnend uiterlijk. Leegte<br />
brengt herinneringen tot leven, zoals aan<br />
haar grootmoeder in Schotland. (md)<br />
Lynne Leegte, Collar III, albast. @ de kunstenaar en<br />
Galerie de Ploegh.<br />
Hans Hoekstra<br />
13-09 t/m 19-10<br />
Galerie m.simons<br />
Amsterdam<br />
www.michielsimons.com<br />
Vanuit zijn atelier in Haren, een dorp in de provincie Groningen, schildert Hans<br />
Hoekstra wat hij om zich heen ziet. Voor de tweede maal presenteert galerie m.simons<br />
zijn werk, dat bestaat uit een serie stillevens uitgevoerd in olieverf met kamerplanten<br />
als hoofdrolspelers. Hoekstra raakte geboeid door de sierlijke, ongekunstelde schoonheid<br />
van deze vegeterende huisgenoten en nam dat als aanleiding om met kleur en<br />
vorm te spelen in verf. Ondertussen werden de planten door hun geduld en evenwicht<br />
een meditatieobject. Gezelschap is een ode aan deze vertrouwde medebewoners. (md)<br />
Hans Hoekstra, Kamerplant op bijzettafel, <strong>2024</strong>, 160 x 120 cm, acryl op doek. @ de kunstenaar.<br />
72
Anders Davidsen<br />
13-09 t/m 12-10<br />
GRIMM Gallery<br />
Amsterdam<br />
www.grimmgallery.com<br />
Jeroen<br />
Allart<br />
08-09 t/m 29-09<br />
Jan van Hoof galerie<br />
Den Bosch<br />
www.janvanhoofgalerie.nl<br />
Anders Davidsen woont en werkt in Denemarken. Zeegezichten vormen de basis<br />
van waaruit hij de effecten van sfeer en licht onderzoekt. De kunstenaar werkt<br />
op linnen en bouwt zijn schilderijen op vanuit de diepte van een onderlaag<br />
van verweerd bruin. Meerdere lagen olieverf worden rechtstreeks uit de tube<br />
aangebracht in dunne lagen, waarbij de pigmenten in krijtgesso worden geperst.<br />
Davidsen verwijdert de verf vervolgens om reflecties op het wateroppervlak te<br />
onthullen. Seizoensgebonden variaties worden gecreëerd door het aanbrengen<br />
van dieprode tinten. Nu te zien bij GRIMM Gallery. (md)<br />
Anders Davidsen, wilting breath, <strong>2024</strong>, olieverf op doek en jute, 132 x 187 cm. @ de kunstenaar en<br />
GRIMM Gallery.<br />
Jeroen Allart staat bekend om zijn gestileerde,<br />
monochrome landschappen en portretten<br />
uitgevoerd in olieverf. De kunstenaar portretteert<br />
niet alleen mensen, maar ook vogels,<br />
katten, honden en zelfs stijlkamers en landschappen.<br />
Terugkerende onderwerpen worden<br />
met nieuwe inzichten uitgediept, terwijl hij blijft<br />
doen waar hij bekend om is: pogingen om onderwerpen<br />
zo te schilderen dat zijn persoonlijke<br />
schilderijen je voor altijd bijblijven. Een huis in<br />
Arringes en ander nieuw werk is te zien bij Jan<br />
van Hoof galerie, samen met werk van Jorn van<br />
Leeuwen en Wim Biewenga. (md)<br />
Jeroen Allart, Two Boys Playing, <strong>2024</strong>, olieverf op doek,<br />
80 x 80 cm. @ de kunstenaar.<br />
Caja Boogers<br />
07-09 t/m 12-10<br />
Galerie Gerhard Hofland<br />
Amsterdam<br />
www.gerhardhofland.com<br />
De tentoonstelling As far as I know, (inclusief komma!) van Caja Boogers omvat<br />
negentig schilderijen van hetzelfde formaat. Het thema van de installatie bij Galerie<br />
Gerard Hofland is de afkomst van Boogers, die een Indonesische moeder heeft: hij<br />
is opgegroeid tussen twee culturen. De kunstenaar selecteerde vijf zwart-witfoto’s<br />
uit albums van familieleden die hij niet of nauwelijks heeft gekend. Details van deze<br />
foto’s vormen de onderwerpen van de schilderijen. Door details te isoleren, te herhalen<br />
en in verschillende kleuren uit te werken, ontstaat contemplatie over zijn achtergrond.<br />
(md)<br />
Caja Boogers, Untitled (iterations), <strong>2024</strong>, 65 x 50 cm, acrylpasta en olieverf op linnen. @ de kunstenaar<br />
en Galerie Gerhard Hofland.<br />
73
Galerie agenda<br />
t/m 06-10<br />
Groningen<br />
Kunsthandel Peter ter<br />
Braak<br />
△ Minne Vijver,<br />
overzichtstentoonstelling<br />
01-09 t/m 29-09<br />
Harlingen<br />
De Pook<br />
△ Arpad Szombathelyi<br />
01-09 t/m 13-10<br />
Galerie De Vis<br />
△ Albrecht Genin: ocean<br />
stories<br />
05-10 t/m 18-01<br />
△ Summer Vibes<br />
t/m 28-09<br />
Laag Keppel<br />
Galerie Espace Enny<br />
△ Verder naar hier<br />
t/m 01-09<br />
Nijmegen<br />
Minne Vijver (Franeker 1950), Gradenboog, acryl op doek 70 x 100 cm, verso gesigneerd. © de kunstenaar.<br />
Te zien in het Kunsthandel Peter ter Braak in Groningen.<br />
Amsterdam<br />
VU ART SCIENCE<br />
gallery<br />
△ "Let’s Work! Jorrit<br />
Paaijmans, Nicoline van<br />
Harskamp, Ton Kruse -<br />
Faculty of In-humanities,<br />
Rob Voerman/Stichting<br />
Kaikoesie"<br />
t/m 19-10<br />
Artacasa<br />
△ Waterland<br />
t/m 01-10<br />
Arttra<br />
△ Lighten: Jac Bisschops<br />
14-09 t/m 31-10<br />
Galerie Fons Welters<br />
△ Maria Roosen<br />
06-09 t/m 19-10<br />
△ Afroditi Terzi<br />
06-09 t/m 19-10<br />
Galerie Ron Mandos<br />
△ Remy Jungerman<br />
t/m 10-11<br />
gallery 9<br />
△ take away<br />
t/m 14-09<br />
GRIMM Gallery<br />
△ Anders Davidsen:<br />
Sowing in half-light<br />
13-09 t/m 12-10<br />
Nieuw Dakota<br />
△ +Supplementary Fee<br />
t/m 29-09<br />
Rutger Brandt Gallery<br />
△ Platinum Tears:<br />
Johannes Daniel<br />
07-09 t/m 12-10<br />
Delft<br />
Radius<br />
△ Femke Herregraven:<br />
dialect<br />
07-09 t/m 24-11<br />
Den Bosch<br />
Vanderven Oriental Art<br />
△ Bronzen uit Azië<br />
20-09 t/m 22-09<br />
Den Haag<br />
Galerie Helder<br />
△ New perspectives<br />
14-09 t/m 12-10<br />
Galerie Ramakers<br />
△ Met al je kunstenaars<br />
natuurlijk: 30-jarig<br />
bestaan<br />
01-09 t/m 06-10<br />
Haagse Kunstkring<br />
△ Duurzame kunst:<br />
Rob Chevallier<br />
25-09 t/m 20-10<br />
△ Naomi Sultanik<br />
25-09 t/m 20-10<br />
△ Hanneke van Doorn en<br />
Greetje Sieders<br />
25-09 t/m 20-10<br />
△ Kijkkijk<br />
t/m 22-09<br />
△ A monumental vision<br />
t/m 22-09<br />
△ Uit de tekenzaal<br />
t/m 22-09<br />
Pulchri Studio<br />
△ Gang: klein formaat &<br />
vitrines<br />
t/m 17-11<br />
△ Collectie Wilploo -<br />
Kunst in Huis/Kunst uit<br />
Huis<br />
t/m 22-09<br />
△ Human Nature/<br />
Menselijke aard<br />
t/m 22-09<br />
Dordrecht<br />
KunstGalerij<br />
Europ'Art<br />
△ Frans Kromeich<br />
t/m 07-10<br />
Pictura Dordrecht<br />
△ Pictura 250 jaar<br />
vlaggen<br />
t/m 01-11<br />
Eefde<br />
Galerie Stijl<br />
△ Abstractie in Beeld 24’<br />
t/m 14-10<br />
△ Jubileumexpositie: 35<br />
jaar galerie Stijl<br />
t/m 14-10<br />
Enschede<br />
Fotogalerie Objektief<br />
△ Pim Zwier<br />
t/m 04-10<br />
Galerie Beeld &<br />
Aambeeld<br />
△ SOLART: Hans Cornel<br />
01-09 t/m 02-10<br />
Garrelsweer<br />
Ruigewaert<br />
△ Intrigerende<br />
impressies<br />
Expo Bart<br />
△ Michiel van der Werf &<br />
Danny Foolen<br />
21-09 t/m 10-11<br />
Ootmarsum<br />
Galerie Chez-Moi<br />
Ton Schulten<br />
△ L'Espoir: Dirk De<br />
Keyzer<br />
07-09 t/m 31-12<br />
Rotterdam<br />
Contempo<br />
△ Nora Tholhuijsen<br />
14-09 t/m 15-09 &<br />
20-09 t/m 22-09<br />
Nio House<br />
△ Art Central Rotterdam<br />
XL<br />
13-09 t/m 15-09<br />
Westzaan<br />
Galerie Staphorsius<br />
△ Natuurlijk natuur<br />
07-09 t/m 28-12<br />
Stuur de gegevens voor oktober door<br />
naar els.bracke@ips.be vóór 05-09.<br />
74
Passage Arts<br />
Deelnemer Kunst & Antiekbeurs<br />
Buitenplaats Doornburgh te Maarssen<br />
www.arts1900.com<br />
info@arts1900.com<br />
06 53516091<br />
Gabriel Argy-Rousseau<br />
Veilleuse “Rosettes” 1923, 17.5 cm<br />
Te zien op Art the Hague bij Art Gallery O-68: twee knopenwerken uit 2023 van Joyce Overheul:<br />
‘Ter Apel 22 september 2022’, 243x372cm en ‘Rutte verlaat de Tweede Kamer na de val van zijn laatste kabinet’, 148x100cm
Gae Aulenti<br />
Eigenzinnig ontwerp uit Italië<br />
Hoewel Gaetana ‘Gae’ Aulenti (1927-<br />
2012) vooral als architect werkte,<br />
linken we haar naam vandaag de<br />
dag eerder aan designmeubels en<br />
-objecten. Vooral haar verlichting,<br />
waarvan enkele modellen nog<br />
steeds in productie zijn, heeft een<br />
ware cultstatus gekregen. Daarnaast<br />
ontwierp zij ensceneringen voor<br />
tentoonstellingen, theater en opera.<br />
Tegelijk is Aulenti (nu) nog relatief<br />
onbekend, waardoor veel stukken<br />
nog betaalbaar zijn.<br />
TEKST: ELIEN HAENTJENS<br />
Gae Aulenti/Martinelli Luce, Pipistrello, 1965. © Vitra Design Museum. Foto: Andreas Sütterlin.<br />
Ze was wat jonger dan Charlotte<br />
Perriand en Eileen Gray, maar ook<br />
Gae Aulenti (1927-2012) behoort<br />
tot de eerste generatie vrouwelijke<br />
ontwerpers, die als pioniers op hun strepen<br />
stonden in een door mannen gedomineerde<br />
discipline. Vanuit een behoefte om te reizen<br />
en nieuwe zaken te ondekken koos Gae<br />
Aulenti voor een studie beeldende kunsten<br />
in Firenze, totdat de Tweede Wereldoorlog<br />
roet in het eten strooide. “In die jaren was<br />
zij actief in het verzet”, vertelt Nina Bassoli,<br />
conservator Architectuur en stadsvernieuwing<br />
bij de Triennale in Milaan. “Gedreven<br />
door dat engagement en haar drang om<br />
vrij te zijn verhuisde ze na de oorlog van de<br />
regio Friuli-Venezia naar Milaan, waar ze<br />
aan de Politecnico-universiteit architectuur<br />
ging studeren. Zo wilde ze een bijdrage<br />
leveren aan de heropbouw van het land.”<br />
De Triennale di Milano, voorheen een driejaarlijkse<br />
internationale tentoonstelling,<br />
speelde een belangrijke rol in de carrière<br />
76
Gae Aulenti/Poltronova, Sgarsul, 1962. © Vitra Design Museum. Foto: Andreas Sütterlin. `<br />
van Aulenti, ze exposeerde er regelmatig<br />
en won prijzen. Sinds 2007 is het een<br />
permanent museum en deze maanden de<br />
plek van haar eerste grote monografische<br />
overzichtstentoonstelling, die Bassoli<br />
samen met kunstcriticus Giovanni Agosti<br />
en Nina Artioli, directeur van het Archivio<br />
Gae Aulenti en kleindochter van Aulenti,<br />
cureerde. Bassoli: “De show is opgevat<br />
als een opeenvolging van architecturale<br />
reconstructies van haar projecten die in<br />
de loop der jaren verloren zijn gegaan. Veel<br />
designobjecten zagen het licht binnen zo’n<br />
architecturaal kader en krijgen er dus ook<br />
een plek. In die zin blijft ze meer architect<br />
dan industrieel ontwerper.”<br />
Zo is de tweede zaal gewijd aan het interieur<br />
van de Olivetti-winkel in Buenos Aires<br />
uit 1968. “Eerder had Adriano Olivetti haar<br />
de opdracht voor het interieur van de<br />
Parijse vestiging al toevertrouwd. Hoewel<br />
het een van haar eerste wapenfeiten was,<br />
verwierf ze er heel wat faam mee”, vertelt<br />
Gae Aulenti bracht een avant-gardistische,<br />
postmoderne stijl, die brak met de rationele,<br />
geometrische lijnen van de modernisten.<br />
de conservator. “Daardoor mocht ze later<br />
de showrooms voor Fiat ontwerpen, en<br />
werd ze eind jaren 70 uitgenodigd voor de<br />
wedstrijd voor de interieurarchitectuur van<br />
het Musée d’Orsay, die ze won. Aangezien<br />
ze voor dit grootschalige project alles ‘from<br />
scratch’ wilde ontwerpen, opende ze een<br />
kantoor in Parijs. Zo bedacht ze onder meer<br />
banken en een display als één geheel en een<br />
geïntegreerd systeem voor verlichting en<br />
informatiedeling, en werkte ze met Bruno<br />
Monguzzi samen voor de grafische vormgeving.”<br />
Een naar het museum genoemde<br />
reeks stoelen en tafels uit metaal en leder,<br />
met doorlopende poten, ging tussen 1975<br />
en 1979 in productie bij Knoll International.<br />
EXPERIMENTELE VERLICHTING<br />
In de context van de Olivetti-winkels<br />
ontwierp Aulenti twee lampen, die later<br />
in productie zouden gaan. Voor Parijs was<br />
dat de Pipistrello (1965) en voor Buenos<br />
Aires de King Sun (1967). Die laatste, met<br />
liefst een diameter van zo’n 70 centimeter,<br />
bestaat uit met verlichting afgezoomd<br />
plexiglas, waardoor hij doet denken aan de<br />
stralen van de zon. Dat innovatieve materiaal<br />
opende heel wat nieuwe ontwerpmogelijkheden.<br />
Tegenwoordig betaal je voor<br />
die authentieke exemplaren, geproduceerd<br />
door het Italiaanse Kartell, makkelijk meer<br />
dan 15.000 euro. Bassoli: “De Pipi<br />
strello moest consumenten met zijn ietwat<br />
77
Gae Aulenti/Kartell, No. 4794, 1968. © Vitra Design Museum.<br />
Foto: Andreas Sütterlin.<br />
Lampe King Sun, modèle créé eb 1967. © Artcurial<br />
De schommelstoel<br />
Sgarsul, gemaakt<br />
uit multiplex en<br />
leder, groeide<br />
dankzij de<br />
gesofisticeerde,<br />
sensuele lijnen<br />
uit tot een<br />
iconisch stuk<br />
van postmodern<br />
design.<br />
vreemde, biomorfe vorm het gevoel geven<br />
dat ze op een Italiaans plein zaten. Door<br />
hun grootte versterkten de lampen de<br />
energie en onderlinge relaties in de ruimte<br />
en boetten ze ook buiten die specifieke<br />
context niet aan kracht in.”<br />
Dat de lamp op een telescopische basis staat,<br />
maakt dat hij in hoogte verstelbaar is van<br />
66 tot 86 centimeter. ‘Pipistrello’ betekent<br />
‘vleermuis’ in het Italiaans, waarnaar de<br />
bijzondere kap uit opaal wit methacrylaat<br />
verwijst. Sinds 1965 is de lamp onafgebroken<br />
in productie bij Martinelli Luce. Naar aanleiding<br />
van haar vijftigste verjaardag verscheen<br />
er in 2015 een variant die bekleed is met een<br />
laagje 24-karaats goud. “Door de bijzondere<br />
esthetiek en functionaliteit doorstaat de<br />
lamp de tand des tijds”, stelt Justine Despretz<br />
van het Parijse veilinghuis Artcurial. “Tegelijk<br />
was hij te zien in speelfilms, zoals La piscine<br />
met Alain Delon, en in sciencefictionprenten,<br />
waardoor de lamp bekendheid verwierf<br />
bij het grote publiek.”<br />
Ook verschillende andere lampen van haar<br />
hand zijn uitgegroeid tot ware iconen.<br />
Zo pasten haar ‘Pileino’-lampen (1972)<br />
– Pileino, Mezzopileo en Pileo – voor het<br />
Italiaanse Artemide perfect in de ‘space<br />
age’-esthetiek van de jaren 70. Inspiratie<br />
haalde ze bij een Griekse champignonvormige<br />
hoed, de ‘pileus’. Dat je de lampenkap<br />
net als een helm kan bewegen, versterkt<br />
niet alleen het sculpturale effect, maar laat<br />
ook toe om verschillende sferen te creëren.<br />
In 1972 nam Aulenti deel aan de intussen<br />
beroemde tentoonstelling Italy: The New<br />
Domestic Landscape in het MoMA. “Al blijft<br />
de Patroclo uit 1975 voor Artemide mijn<br />
favoriet”, stelt Despretz. “Binnen het frame<br />
van een metalen grid wordt glas geblazen,<br />
waardoor het organische vormen krijgt.<br />
Hoewel de Oostenrijkse architect Adolf<br />
Loos die techniek had uitgevonden, was<br />
Aulenti de eerste om in zijn voetsporen te<br />
treden. Het fijne aan haar werk is dat het<br />
op de kunstmarkt nog steeds vrij toegankelijk<br />
is. Zo heb je sommige stukken al voor<br />
prijzen rond duizend euro. Voor bijzondere<br />
lampen zoals de Patroclo, die ook nog<br />
steeds in productie is, kan dat oplopen tot<br />
vierduizend euro. Hoewel de prijzen van de<br />
vintage en nieuwe stukken soms dicht bij<br />
elkaar liggen, is het altijd slimmer om een<br />
exemplaar te kopen van een serie uit de<br />
periode dat de ontwerper nog in leven was.<br />
Die zijn sowieso het meest authentiek.”<br />
Aan de lampen die in productie zijn gebleven,<br />
is amper iets veranderd, volgens<br />
Artioli. “Enkel de assemblagetechniek<br />
verschilt soms, voor de rest behouden<br />
78
‘Haar werk is op<br />
de kunstmarkt<br />
nog steeds vrij<br />
toegankelijk.<br />
Sommige stukken<br />
schommelen rond<br />
de duizend euro’<br />
JUSTINE DESPRETZ (ARTCURIAL)<br />
komen die buisvormen terug. Hoewel<br />
ze oorspronkelijk koos voor felle kleuren<br />
met psychedelische prints op het textiel,<br />
bracht ze later via Zanotta een chromen<br />
versie uit. Artioli: “De drie series zijn erg<br />
geliefd bij verzamelaars. Intussen is ‘Locus<br />
Solus’ opnieuw op de markt via Exteta,<br />
met behoud van de originele proportie.” De<br />
schommelstoel uit de serie gaat meestal<br />
voor iets meer dan duizend euro onder de<br />
hamer, terwijl kleine oplages van ‘Locus<br />
Solus’ rond 5.000 euro worden geschat.<br />
Samen met haar tijdgenoten bracht Gae<br />
Aulenti een avant-gardistische, postmoderne<br />
taal, die brak met de rationele,<br />
geometrische lijnen van de modernisten.<br />
Ze zochten naar alternatieven voor het<br />
gestandaardiseerde, in massa geproduceerde<br />
meubilair. Dat vormde het begin<br />
van een nieuw type Italiaans design dat tot<br />
vandaag mensen over de hele wereld weet<br />
te verleiden.<br />
BEZOEKEN<br />
Gae Aulenti (1927-2012)<br />
t/m 12-01<br />
Triennale di Milano<br />
www.triennale.org<br />
ze hun originele karakter. Wel zoeken<br />
we voor de basis van de Pipistrello naar<br />
nieuwe kleuren. Ook de drie versies van<br />
de Oracolo-vloerlampen, die bestaan uit<br />
een grote bol uit opaline op een metalen<br />
basis, zijn uitgegroeid tot populaire verzamelitems.<br />
Mijn grootmoeder ontwierp<br />
ze in de jaren 60 voor Artemide. Een<br />
ander bijzonder object is Rimorchiatore<br />
(1967); geïnspireerd door de vorm van<br />
Amerikaanse sleepboten combineert dat<br />
object een lamp met een vaas, asbak en<br />
pennenhouder.”<br />
TEGENGEWICHT VOOR MODERNISME<br />
Naast architecturale projecten ontwierp<br />
Aulenti ensceneringen voor tentoonstellingen,<br />
theater of opera, en naast verlichting<br />
bedacht ze ook meubilair. Zo<br />
gebruikte ze delen van haar scenografie<br />
uit 1984-1985 voor de opera Il viaggio a<br />
Reims van Gioachino Rossini voor de inrichting<br />
van het Palazzo Grassi in Venetië.<br />
Dat ze over zo’n uitgebreid netwerk van<br />
ontwerpers en producenten beschikte, is<br />
deels te danken aan haar werk als grafisch<br />
ontwerper voor het tijdschrift Casabella.<br />
Zo bracht ze via Poltronova haar eerste<br />
meubel Sgarsul (1962) uit, en verschenen<br />
belangrijke series als ‘Stringa’ (1963) en<br />
‘Locus Solus’ (1964). De schommelstoel<br />
Sgarsul, gemaakt uit multiplex en leder,<br />
groeide dankzij de gesofisticeerde, sensuele<br />
lijnen uit tot een iconisch stuk van<br />
postmodern design.<br />
Voor de ‘Stringa’-serie combineerde Aulenti<br />
leer met een buisvormig frame uit<br />
verschroomd metaal. Ook in ‘Locus Solus’<br />
Gae Aulenti/Candle, Rimorchiatore, 1967. © Vitra Design Museum. Foto: Andreas Jung.<br />
79
Emile Claus<br />
Ster van het luminisme<br />
80
Emile Claus, De vlasoogst, 1883, olieverf op doek, 110 x 150 cm. Privécollectie. Mudel.<br />
81
Emile Claus<br />
evolueerde van<br />
verhalende naar landschapsschilderkunst<br />
en zou zich geleidelijk<br />
aan volledig toeleggen<br />
op het weergeven<br />
van zachte, heldere<br />
kleurschakeringen.<br />
Emile Claus, Fillettes au champ, z.d., olieverf op doek, 100 x 99 cm. Galerij Oscar De Vos. Verkocht bij<br />
Sotheby’s in Londen op 13-07-2022, voor £ 350.000 (€ 413.738).<br />
Het is een eeuw geleden dat<br />
Emile Claus, boegbeeld van het<br />
luminisme, overleed. De komende<br />
maanden brengt de stad Deinze,<br />
gelegen aan de oevers van de Leie,<br />
daarom hulde aan deze schilder,<br />
die nabij Deinze woonde en werkte.<br />
TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE<br />
Als schilder in de impressionistische<br />
traditie penseelde Emile<br />
Claus (1849-1924) vooral vochtige,<br />
nevelige landschappen,<br />
vaak gezichten op het platteland, waar de<br />
Leie zachtjes door meandert. In 1869-1874<br />
volgde hij een opleiding aan de Koninklijke<br />
Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen,<br />
waar hij les kreeg van Nicaise De<br />
Keyser en Jacob Jacobs. In 1875 stelde hij<br />
zijn realistische schilderijen voor het eerst<br />
tentoon in Brussel. Vier jaar later reisde hij<br />
naar Noord-Afrika, om er zijn opleiding te<br />
vervolgen. De heftige coloristische tonaliteiten<br />
en de intense lichteffecten op de omgeving<br />
maakten een diepe indruk op hem.<br />
Bij zijn terugkeer werd Claus verder onderricht<br />
door Theo Verstraete, een kunstschilder<br />
met wie hij bevriend was. Hij besloot<br />
het licht centraal te stellen in zijn werk,<br />
waarbij hij elementaire kleuren gebruikte<br />
en het prisma en de kleurenrefractie door<br />
middel van haast ruwe tinten ontbond.<br />
In 1882 verhuisde hij naar Astene, een<br />
dorp in de buurt van Sint-Martens-Latem,<br />
waar hij zijn villa aan de oever van de Leie<br />
de naam Zonneschijn gaf. James Ensor zei<br />
ooit ironisch dat Claus ‘de zon op flessen<br />
trok’. In hetzelfde jaar nam Claus’ reputatie<br />
een hoge vlucht toen zijn schilderijen,<br />
nog steeds met realistische en pittoreske<br />
onderwerpen in de trant van Jules Bastien-<br />
Lepage, werden tentoongesteld in Parijs.<br />
Vooral Het Hanengevecht kon rekenen op<br />
heel wat belangstelling. Behalve van de<br />
plaatselijke bourgeoisie trok zijn werk zelfs<br />
de aandacht van de Belgische koninklijke<br />
familie, die een van zijn schilderijen kocht.<br />
In 1888 reisde Emile Claus opnieuw naar<br />
Parijs, waar hij in de ban raakte van de impressionistische<br />
schilderkunst. Hij keerde<br />
geregeld terug naar de lichtstad, waar hij<br />
een atelier huurde dat hij ’s winters gebruikte,<br />
met name in de periode 1890-1892.<br />
HET LICHT BOVEN ALLES<br />
Emile Claus evolueerde van de verhalende<br />
schilderkunst naar de landschapsschilderkunst<br />
en zou zich geleidelijk aan volledig<br />
toeleggen op het weergeven van zachte,<br />
82
heldere kleurschakeringen. Tussen zijn<br />
verblijven in Parijs door nam hij zijn Franse<br />
indrukken naar Vlaanderen mee. Deze<br />
zette hij om in een zeer persoonlijke schilderstijl,<br />
die later luministisch zou worden<br />
genoemd. ‘Lumen’ is Latijn voor licht,<br />
maar de term luminisme verwijst ook naar<br />
de kunstvereniging Vie et Lumière, die<br />
hij in 1904 samen met George Morren en<br />
Adrien-Joseph Heymans oprichtte. Ook<br />
James Ensor en Georges Lemmen maakten<br />
er deel van uit. Deze typisch Belgische<br />
beweging, waarin het licht centraal staat,<br />
werd sterk beïnvloed door het Franse impressionisme<br />
en neo-impressionisme. Het<br />
meest actieve centrum ervan lag aan de<br />
oevers van de Leie.<br />
Natuurlijk hebben schilders sinds de<br />
renaissance begrepen dat licht een essentieel<br />
element is van een picturale compositie.<br />
Er was niets fundamenteel nieuws<br />
aan de zogenaamde luministische benadering,<br />
behalve het feit dat luministen het<br />
doek wilden doen baden in het zonlicht<br />
door aan te sluiten bij de esthetiek van de<br />
waarneming die het impressionisme was.<br />
Een uitgangspunt dat overigens radicaal<br />
werd verworpen door de schilders van de<br />
School van Sint-Martens-Latem ...<br />
In 1905 presenteerde Claus op de salon<br />
van de kunstkring La Libre Esthétique<br />
in Brussel echter met succes zijn werken<br />
in het teken van deze nieuwe beweging.<br />
De kunstenaar was immers uitgegroeid<br />
tot een meester op dit gebied. Zijn talent<br />
school in het vermogen zijn heel eigen<br />
waarneming van het zonlicht in een natuurlijke<br />
omgeving weer te geven. In zijn<br />
werk gingen vanaf dan alle vormen op in<br />
een waas van licht, opgebouwd met kleine,<br />
‘huppelende’ penseelstreken. Hoewel hij<br />
snel internationale erkenning oogstte en<br />
zijn luministische werk onvermoeibaar<br />
voortzette, was hij totaal ongevoelig voor<br />
de ‘avant-gardes’ van die tijd, zoals het fauvisme,<br />
het kubisme en het expressionisme.<br />
In 1906, inmiddels beroemd in Brussel en<br />
Parijs en nog steeds geïnspireerd door het<br />
oeuvre van Claude Monet, vertrok Claus<br />
naar Venetië, aangetrokken door het<br />
glinsterende, alomtegenwoordige water.<br />
Een decennium later, tijdens de Eerste<br />
Wereldoorlog, moest hij noodgedwongen<br />
zijn toevlucht zoeken in Londen. Nog<br />
steeds in de voetsporen van Monet werd<br />
de Theems zijn nieuwe favoriete thema,<br />
uitgebeeld in een reeks ‘lichtweerkaatsingen<br />
op de Theems’. Na zijn terugkeer naar<br />
Astene in 1918 stierf hij vredig in de villa<br />
Hoewel hij snel<br />
internationale<br />
erkenning oogstte,<br />
was Claus ongevoelig<br />
voor de ‘avant-gardes’<br />
van die tijd,<br />
zoals fauvisme,<br />
kubisme en<br />
expressionisme.<br />
Emile Claus, De oude tuinman, 1885, olieverf op doek, 216 x 140 cm. Luik, Musée des Beaux-Arts-La Boverie,<br />
inv. AM 156/173; 72.<br />
83
De marktwaarde<br />
van Claus is nog<br />
steeds zeer hoog,<br />
waardoor de<br />
schilder het in<br />
veilingzalen altijd<br />
goed doet.<br />
waar hij zo van hield, gesterkt door een<br />
aura dat hij tot het einde had weten te<br />
behouden, zonder zich ooit te laten beïnvloeden<br />
door de modegrillen in de kunst<br />
van de 20e eeuw.<br />
EEN VASTE WAARDE<br />
Emile Claus wordt beschouwd als de<br />
erfgenaam van de romantische schilderkunst<br />
van Jacob Jacobs (1812-1879). Hij<br />
verwierf al snel een reputatie en een vaste<br />
plek op de internationale kunstmarkt. Tijdens<br />
zijn leven genoot hij veel succes en<br />
musea kochten zijn werken zonder aarzelen<br />
aan. Zijn groeiende bekendheid vanaf<br />
het einde van de 19e eeuw – met name<br />
de gegoede burgerij in België koesterde<br />
belangstelling voor zijn werk – zorgde<br />
voor een comfortabele financiële positie.<br />
Zoals Edwin Van Trijp van Galerie Oscar<br />
De Vos, gespecialiseerd in de verkoop<br />
van werken van Claus, opmerkt ‘is het<br />
Emile Claus, Soir de juin, 1907, olieverf op doek, 152 x 162 cm. Collectie SPF Finances. Mudel.<br />
84
Claus had het talent<br />
zijn heel eigen<br />
waarneming van<br />
het zonlicht in een<br />
natuurlijke omgeving<br />
weer te geven. De<br />
vormen gingen op in<br />
een waas van licht,<br />
opgebouwd met<br />
kleine, ‘huppelende’<br />
penseelstreken.<br />
Emile Claus, Gezicht op Waterloo Bridge in Londen, 1918, olieverf op doek, 92 x 72 cm. Privécollectie. Mudel.<br />
moeilijk een algemene schatting van de<br />
waarde van zijn werk te geven, gezien de<br />
diversiteit en de vele factoren die meespelen,<br />
zoals afbeelding, techniek, periode,<br />
zeldzaamheid op de markt, conditie en<br />
kwaliteit van het werk’. Toch kunnen we<br />
stellen dat zijn marktwaarde nog steeds<br />
zeer hoog is, waardoor de schilder het in<br />
veilingzalen vrijwel altijd goed doet.<br />
De prijzen variëren van een paar honderd<br />
euro voor een prent tot 300.000 euro voor<br />
een schilderij, hoewel deze bovengrens<br />
vaak wordt overschreden. Neem bijvoorbeeld<br />
Gezicht op Murano, gloed van de<br />
ondergaande zon (1906), een olieverfschilderij<br />
dat in februari 2018 bij Christie’s in<br />
Londen werd afgehamerd op £ 490.000<br />
(€ 552.990), exclusief kosten, een wereld-<br />
record voor de kunstenaar. Meer dan 80%<br />
van de kopers is Belgisch, hoewel Londen<br />
ook geïnteresseerd is. Volgens Artprice<br />
zijn de schilderijen goed voor zo’n 80%<br />
van de verkoop. Meisjes in het veld, een<br />
luministisch pareltje dat in 1983 door de<br />
familie van de verkoper werd aangekocht<br />
in Galerie Oscar De Vos, werd in juli 2022<br />
bij Sotheby’s in Londen geveild. Wel voor<br />
minder dan de laagste richtprijs: £ 350.000<br />
(€ 413.738), exclusief kosten. Maar in april<br />
van dit jaar ging Hoeven aan de Leie in het<br />
Brusselse veilinghuis Vanderkindere onder<br />
de hamer voor € 23.000, waar experts<br />
€ 3.000 tot 4.500 hadden verwacht.<br />
BEZOEKEN<br />
Emile Claus. Prins van het luminisme<br />
27-09 t/m 26-01<br />
MUDEL<br />
Deinze<br />
www.mudel.be<br />
Emile Claus<br />
28-09 t/m 05-01<br />
Galerie Oscar De Vos<br />
Sint-Martens-Latem<br />
www.oscardevos.be<br />
SURFEN<br />
www.emile-claus.be<br />
85
Veilingen<br />
Wereldwijd<br />
£ 525.000 (€ 617.000)<br />
Fabergé, Ringmus badend in het stof,<br />
ca. 1900, obsidiaan, goud, robijnen,<br />
7,5 cm. Elmwood’s, Londen, 30-05.<br />
© Elmwood’s.<br />
€ 3.678.400 (inclusief kosten)<br />
Rembrandt Bugatti, Drie lopende panters, ca. 1905, brons, uniek stuk,<br />
20 x 150 x 22,5 cm. Bonhams, Parijs, 05-06. © Bonhams.<br />
£ 10.660.000 (€ 12.525.500)<br />
Quinten Massijs, Madonna met kersen (na<br />
restauratie), ca. 1520, olieverf op paneel, 75,3 x<br />
62,9 cm. Christie’s, Londen, 02-07. © Christie’s<br />
Images Ltd.<br />
AFGELOPEN<br />
Groot succes<br />
voor Fabergé bij<br />
Elmwood’s<br />
Op 30 mei liep de spanning hoog<br />
op in het Londense veilinghuis<br />
Elmwood’s, toen de grootste<br />
historische Fabergé-collectie<br />
dieren sculpturen van (half)<br />
edelstenen ter veiling werd<br />
aangeboden. Bieders van heinde<br />
en verre probeerden een van de<br />
twintig beeldjes te bemachtigen,<br />
waarvan vele nog in het originele<br />
kistje zaten. Het ensemble bracht<br />
maar liefst £ 2 miljoen op, dubbel<br />
zoveel als verwacht. Deze zorgvuldig<br />
samengestelde collectie was<br />
onberispelijk wat betreft herkomst,<br />
kwaliteit en staat. Veel van de<br />
stukken kwamen uit de collecties<br />
van de Russische keizerlijke familie,<br />
voordat ze bij de Britse aristocratie,<br />
Europese koninklijke families<br />
en enkele van ’s werelds meest<br />
prestigieuze collecties terechtkwamen.<br />
Vele hebben dan ook een<br />
rijke geschiedenis van tentoonstellingen<br />
over de hele wereld,<br />
wat meteen de torenhoge prijzen<br />
verklaart. Het hoogtepunt van de<br />
veiling was een zeldzaam model<br />
van obsidiaan: een (ring)mus die<br />
baadt in het stof, in Japanse stijl als<br />
knipoog naar een ebbenhouten<br />
‘netsuke’ van Horaku, een van de<br />
grote inspiratiebronnen van Carl<br />
Fabergé. Het lot ging naar een Japanse<br />
verzamelaar voor £ 525.000<br />
(€ 617.000), waar experts £ 40.000-<br />
60.000 hadden verwacht.<br />
Record voor<br />
Rembrandt Bugatti<br />
bij Bonhams<br />
Een uitzonderlijk, nooit eerder<br />
op de markt verschenen bronzen<br />
werk van Rembrandt Bugatti<br />
(1884-1916) ging op 5 juni op de<br />
veiling Impressionist & Modern<br />
bij Bonhams in Parijs van de<br />
hand voor € 3.678.400. Met 42<br />
lots bracht de veiling in totaal<br />
meer dan € 5,2 miljoen op. Na<br />
een verwoede biedstrijd, gevolgd<br />
door applaus, zorgde dit unieke<br />
stuk – drie achter elkaar lopende<br />
panters, gegoten in brons door<br />
Adrien-Aurélien Hébrard – voor<br />
een internationaal veilingrecord<br />
voor deze kunstenaar. Bénédicte<br />
van Campen, Senior International<br />
Specialist bij Bonhams, gaf<br />
het volgende commentaar: “Dit<br />
unieke stuk staat op de cover van<br />
de overzichtscatalogus van het<br />
werk van de kunstenaar, opgesteld<br />
door Véronique Fromanger,<br />
en is zijn bekendste sculptuur,<br />
uitzonderlijk gezien de omvang en<br />
het prachtige patina.“ Rembrandt<br />
Bugatti koos ervoor zich te wijden<br />
aan het beeldhouwen van dieren.<br />
Hij vond exotische modellen in de<br />
dierentuinen van Parijs en Antwerpen.<br />
Zo maakten de miereneter,<br />
tapir, maraboe, jak, roofvogel,<br />
olifant, leeuw en kangoeroe hun<br />
debuut als sculpturaal onderwerp<br />
in de Europese kunstgeschiedenis.<br />
Zijn talent om het moment<br />
vast te leggen, stelde hem in staat<br />
de typerende houding van elk<br />
dier te vatten en zo ongemeen<br />
realistische portretten tot stand te<br />
brengen. In 1903 ontdekte Bugatti,<br />
die toen met zijn ouders in Parijs<br />
woonde, de Jardin des Plantes. Hij<br />
ging elke dag naar de Ménagerie<br />
om de exotische dieren en grote<br />
roofdieren te bekijken. Hij was<br />
gefascineerd door de panters,<br />
zijn ‘levens- en werkgezellen’. De<br />
kunstenaar nam elke dag de tijd<br />
ze te observeren en werkte in situ<br />
voor hun kooien.<br />
Getty koopt een<br />
Massijs bij Christie’s<br />
Op 2 juli kocht het J. Paul<br />
Getty Museum uit Los Angeles bij<br />
Christie’s in Londen een herontdekt<br />
meesterwerk van Quinten<br />
Massijs (1466-1530): Madonna met<br />
kersen (ca. 1520). Dit schilderij op<br />
paneel zorgde voor een nieuw<br />
veilingrecord voor deze Vlaamse<br />
meester, met een opbrengst<br />
van £ 10.660.000 (€ 12.525.500),<br />
ongeveer wat experts hadden<br />
verwacht. Het vorige veilingrecord<br />
voor Massijs, beschouwd als de<br />
belangrijkste Antwerpse schilder<br />
van de vroege 16e eeuw, werd gevestigd<br />
in 2020, toen een Biddende<br />
Madonna voor $ 1,9 miljoen werd<br />
verkocht bij Lempertz in Keulen.<br />
Deze Madonna met kersen is een<br />
van de bekendste werken van de<br />
kunstenaar. Vier andere versies ervan<br />
gingen vorige eeuw onder de<br />
hamer. Dit werk werd in de tijd van<br />
Massijs al erkend als een meesterwerk,<br />
maar werd vooral beroemd<br />
in de 17e eeuw. Daarna raakte men<br />
het spoor van het werk bijster.<br />
Het Getty Museum bezit ook een<br />
ander werk van Massijs, Christus<br />
als Man van Smarten, aangekocht<br />
in 2018.<br />
Succes voor<br />
Suzanne Belperron<br />
bij Aguttes<br />
De zes juwelen van Suzanne Belperron<br />
(1900-1983) gepresenteerd<br />
als L’écrin Belperron d’un couple<br />
de la Café Society, Collection Marinier,<br />
brachten alleen al € 527.424<br />
86
€ 64.288 (inclusief kosten)<br />
Suzanne Belperron, Boule-ring, 1948, saffieren en<br />
diamanten gezet in geelgoud. Aguttes, Neuilly-sur-<br />
Seine, 03-07. © Aguttes.<br />
£ 356.000 (€ 420.000)<br />
Samuel van Hoogstraten, Perspectief in een<br />
Open Galerie (Galerie Toscane), z.d., olieverf op<br />
doek, 138,2 x 118,6 cm. Bonhams, Londen, 03-07.<br />
© Bonhams.<br />
€ 100.100<br />
Jean-Michel Folon, Sans bagage, 2005,<br />
brons met bruin patina, ed. 36/50, stempel<br />
van gieterij Bronze Romain & Fils, 65 x 27 x<br />
40 cm. Aguttes, Neuilly-sur-Seine, 04-07.<br />
© Aguttes.<br />
(inclusief kosten) op bij Aguttes,<br />
op 3 juli. Na afloop van de veiling<br />
zei expert Philippine Dupré la Tour:<br />
“De biedstrijd om de creaties van<br />
Suzanne Belperron is een bewijs<br />
van haar talent. In twintig jaar tijd<br />
hebben we de prijzen fors zien stijgen<br />
en vandaag de dag is het de<br />
meest gezochte naam op juwelenveilingen.“<br />
In tegenstelling tot de<br />
meeste grote juwelenontwerpers<br />
signeerde Belperron haar sieraden<br />
nooit. Deze sterke persoonlijkheid<br />
had maar één motto: “Mijn<br />
stijl is mijn handtekening.“ Aan<br />
het begin van de 20e eeuw was ze<br />
een van de weinige vrouwen die<br />
juwelen creëerde die zo ongewoon<br />
waren dat het nog vele jaren<br />
zou duren voordat ze erkenning<br />
kreeg. Haar tijdloze ontwerpen<br />
brachten een revolutie teweeg in<br />
de juwelenwereld, met materialen,<br />
volumes en creaties die soms<br />
grensden aan het buitensporige,<br />
zowel artistiek als sculpturaal. Haar<br />
sieraden waren soms exuberant<br />
maar altijd elegant; haar creativiteit<br />
overschreed nooit de grenzen<br />
van de goede smaak – de sleutel<br />
tot het Belperron-mysterie. De bij<br />
Aguttes aangeboden juwelen waren<br />
nog niet eerder op de kunstmarkt<br />
verschenen en zorgden dan<br />
ook voor het nodige enthousiasme<br />
bij kenners. Een halsketting van<br />
gegraveerde smaragden ging na<br />
een lange biedstrijd de deur uit<br />
voor € 160.064, meer dan het drievoudige<br />
van de hoogste richtprijs.<br />
Grote belangstelling was er ook<br />
voor een ‘honingraatarmband’ van<br />
saffieren en diamanten. Verschillende<br />
kandidaat-kopers boden<br />
tegen elkaar op, tot het stuk werd<br />
afgehamerd op € 150.880. Een<br />
paar oorhangers bracht € 65.600<br />
op, en een Boule-ring € 64.288.<br />
Van Hoogstraten<br />
gooit hoge ogen bij<br />
Bonhams<br />
De <strong>Nederland</strong>er Samuel van<br />
Hoogstraten (1627-1678) was een<br />
van Rembrandts meest innovatieve<br />
leerlingen en tot zijn meest<br />
gezochte werken behoren tegenwoordig<br />
zijn opmerkelijke trompel’oeils,<br />
of ‘perspectieven’, zoals het<br />
schilderij dat op 3 juli bij Bonhams<br />
in Londen onder de hamer ging.<br />
Het is een frappant staaltje van de<br />
verbeeldingskracht en artistieke<br />
originaliteit van de schilder en<br />
weerspiegelt zijn diepe fascinatie<br />
voor perspectief en optische illusie.<br />
Toen de Dordtse kunstenaar eind<br />
jaren 1650/begin jaren 1660 in Londen<br />
werkte, was er veel vraag naar<br />
zijn werk. Er zijn vijf nog bestaande<br />
schilderijen uit die periode bekend,<br />
waaronder dit werk. De grote<br />
perspectiefschilderijen uit die jaren<br />
vertonen allemaal binnenplaatsen<br />
omzoomd met marmeren zuilen,<br />
zoals op dit schilderij. Dit werk is<br />
een treffend voorbeeld van hoe<br />
Van Hoogstraten experimentele<br />
interesses combineerde met literaire<br />
interesses. De nieuwe eigenaar<br />
bood er £ 356.000 (€ 420.000)<br />
voor.<br />
Mooi bod voor een<br />
sculptuur van Folon<br />
bij Aguttes<br />
“Ik ben eind 1989 begonnen<br />
met beeldhouwen tijdens de<br />
tentoonstelling in de Metropolitan“,<br />
vertelde Folon in 1995 aan<br />
Alechinsky. De Belgische kunstenaar<br />
(1934-2005) experimenteerde<br />
met allerlei materialen. Zijn eerste<br />
bronzen figuren verschenen aan<br />
het begin van de jaren 90. Een<br />
exemplaar voorzien van een koffer,<br />
een terugkerend accessoire in zijn<br />
oeuvre, ging op 4 juli onder de<br />
hamer bij Aguttes. Het beeld, dat<br />
een van de favoriete thema’s van<br />
de kunstenaar belichaamt, met<br />
name reizen, had een richtprijs van<br />
€ 60.000-80.000, maar ging de<br />
deur uit voor € 100.100.<br />
Gentenaar Laurent<br />
Delvaux schittert bij<br />
Artcurial<br />
Een van de beroemdste Vlaamse<br />
beeldhouwers van de 18e eeuw,<br />
geïnspireerd door Bernini en de<br />
antieke oudheid, was Laurent<br />
Delvaux (1696-1778), die zijn<br />
stempel drukte op de kunst van<br />
de Verlichting. Hij werd geboren<br />
in Gent, waar hij waarschijnlijk zijn<br />
eerste lessen kreeg in beeldhouwen.<br />
Na een studie in Brussel en<br />
een verblijf in Londen vertrok hij in<br />
1726 naar Rome, waar hij bleef tot<br />
in 1732. Daar bestudeerde hij het<br />
werk van zijn landgenoten Jean<br />
Bologne en François Duquesnoy,<br />
en van Italiaanse beeldhouwers uit<br />
de 17e eeuw. Ook verdiepte hij zich<br />
in het werk van Bernini en pas ontdekte<br />
antieke sculpturen, waarvan<br />
hij mooie kopieën maakte. Toen hij<br />
terugkeerde naar de Zuidelijke <strong>Nederland</strong>en<br />
werd Delvaux meteen<br />
benoemd tot hofbeeldhouwer in<br />
Brussel. Veel opdrachten kreeg hij<br />
daar echter niet, dus vestigde hij<br />
zich in Nijvel, waar het beroemde<br />
Sint-Gertrudisklooster hem een<br />
aantal opdrachten toevertrouwde.<br />
Het terracotta werk (‘modello’ of<br />
‘bozzetto’) dat Artcurial op 10 juli<br />
ter veiling aanbood, is een van de<br />
kopieën die hij maakte aan het<br />
einde van zijn verblijf in Rome.<br />
87
Veilingen<br />
Wereldwijd<br />
€ 104.960 (inclusief kosten)<br />
Laurent Delvaux, Hercules Farnese, Rome,<br />
1728-1732, terracotta, 51,8 x 20 x 17,5 cm.<br />
Artcurial, 10-07. © Artcurial.<br />
$ 44.600.000 (€ 40.800.000)<br />
Apex, fossiel skelet van een stegosaurus, late Jura, ca. 150 miljoen jaar<br />
geleden, ca. 335 x 610 cm. Sotheby’s, New York, 17-07. © Sotheby’s Art<br />
Digital Studio.<br />
RICHTPRIJS: € 3.000-4.000<br />
Mario Minale, Red Blue Lego, 2007,<br />
stenen van Lego®, Bonhams Cornette<br />
de Saint Cyr, Parijs, 02 t/m 13-09.<br />
Bonhams.<br />
Deze Hercules Farnese, gebaseerd<br />
op de Romeinse kopie van een<br />
Grieks origineel, ooit tentoongesteld<br />
in Palazzo Farnese maar<br />
nu bewaard in het Archeologisch<br />
Museum van Napels, had een<br />
richtprijs van € 50.000-80.000. Het<br />
ging uiteindelijk van de hand voor<br />
€ 104.960, inclusief kosten.<br />
Ken Griffin betaalt<br />
fortuin voor<br />
stegosaurus bij<br />
Sotheby’s<br />
$ 44,6 miljoen (€ 40,8 miljoen),<br />
waar experts $ 4 tot 6 miljoen<br />
hadden verwacht: dat is het<br />
duizelingwekkende bedrag dat<br />
de Amerikaanse miljardair Ken<br />
Griffin, oprichter en manager van<br />
het hefboomfonds Citadel, op 17<br />
juli betaalde voor een fossiel skelet<br />
van een stegosaurus, een van de<br />
meest karakteristieke plantenetende<br />
dinosaurussen, met een<br />
dubbele rij grote, driehoekige<br />
platen die langs zijn rug liepen,<br />
van nek tot staart. Tot nu toe was<br />
de miljardair vooral bekend om<br />
zijn aankopen van moderne en<br />
hedendaagse kunst, met een<br />
portefeuille ter waarde van bijna<br />
$ 800 miljoen, waaronder een<br />
aantal van ’s werelds duurste<br />
schilderijen. Denk aan Rideau,<br />
Cruchon et Compotier (1893) van<br />
Paul Cézanne, waarvoor hij in<br />
1999 $ 60 miljoen neertelde, en<br />
Orange Marilyn van Andy Warhol,<br />
in 2017 gekocht voor $ 200 miljoen.<br />
Naar verluidt staat hij dicht bij de<br />
Republikeinse Partij, maar liever<br />
dan de kandidatuur van Donald<br />
Trump financieel te steunen, kocht<br />
hij dit stegosaurusskelet bij Sotheby’s<br />
voor bijna $ 45 miljoen. Een<br />
recordbedrag voor een fossiel.<br />
OP KOMST<br />
Veiling Home<br />
and Interiors bij<br />
Bonhams<br />
De eerste veiling van het najaar bij<br />
Bonhams Cornette de Saint Cyr is<br />
Home and Interiors, een onlineveiling<br />
van 2 tot 13 september.<br />
Op het menu: Frans, <strong>Nederland</strong>s,<br />
Italiaans en Scandinavisch design.<br />
Een ensemble van meer dan zestig<br />
zeldzame lampen, waaronder<br />
veel eerste edities, wordt aangeboden<br />
in een grote sectie gewijd<br />
aan designverlichting, tegen zeer<br />
betaalbare prijzen (vanaf € 500).<br />
Job Smeets en Nynke Tynagel<br />
richtten Studio Job op in 2000,<br />
na te zijn afgestudeerd aan de<br />
Design Academy Eindhoven. In<br />
slechts een paar jaar tijd groeiden<br />
zij uit tot hedendaagse pioniers<br />
van zelfexpressie, die moderne en<br />
traditionele technieken combineren<br />
om unieke designobjecten te<br />
creëren. Ze maakten naam door<br />
een heel eigen stijl, geïnspireerd<br />
door de wereld van de tekenfilms.<br />
Een spiegel van het model<br />
Rock Mirror (2008), gesigneerd,<br />
gedateerd en genummerd (1/6),<br />
van verguld brons (24 karaat) heeft<br />
een richtprijs van € 5.000-7.000,<br />
terwijl een opbrengst van € 3.000-<br />
5.000 wordt verwacht voor een<br />
staande lamp van het model Gold<br />
(2009), gesigneerd en genummerd<br />
(1/1), van hout, karton, papier<br />
en bladgoud (24 karaat). Een stoel<br />
van het model Red Blue Lego,<br />
ontworpen in 2007 door Mario<br />
Minale (°1973), is geïnspireerd door<br />
de Rood-blauwe stoel (1923) van<br />
Gerrit Rietveld. Door legostenen<br />
te gebruiken als materiaal verwijst<br />
de ontwerper naar Rietvelds oorspronkelijke<br />
bedoeling om de stoel<br />
in massaproductie te nemen. Dit<br />
proefexemplaar van de ontwerper<br />
is gemaakt bij Droog (richtprijs:<br />
€ 3.000-4.000). Een exemplaar van<br />
dit model bevindt zich in de collecties<br />
van het Centraal Museum<br />
in Utrecht.<br />
Legendarisch<br />
Weens design bij<br />
Dorotheum<br />
Al vijf generaties lang geeft<br />
Werkstätte Carl Auböck op<br />
unieke wijze vorm aan kunst en<br />
meubelontwerp. De karakteristieke<br />
minimalistische ontwerpen,<br />
gemaakt met respect voor<br />
traditioneel vakmanschap, paren<br />
functionaliteit aan innovatie en<br />
moderniteit. Op 19 september<br />
kan men bij Dorotheum bieden<br />
op zo’n tweehonderd objecten<br />
uit Oostenrijkse collecties,<br />
onder meer boomvormige tafels,<br />
lampen, woonaccessoires en alledaagse<br />
voorwerpen, maar ook<br />
kleine meubelstukken, waarvan<br />
de meeste zijn ontworpen in de<br />
jaren 50 en 60. Deze objectieve en<br />
unieke stijl, die in Oostenrijk vrijwel<br />
geen precedent had, ontstond in<br />
Wenen aan het begin van de 20e<br />
eeuw en fascineerde verzamelaars,<br />
vooral in de Verenigde Staten. De<br />
combinaties van materialen waren<br />
volkomen nieuw: metaal werd<br />
gepaard aan natuurlijke elementen<br />
als steen, hout, leer en hoorn.<br />
“Carl Auböck II (1900-1957) en zijn<br />
zoon waren niet alleen ambachtslieden<br />
of kunstenaars/architecten,<br />
ze combineerden twee soorten<br />
vaardigheden in hun werk“, aldus<br />
88
RICHTPRIJS: € 1.500<br />
Carl Auböck, boomtafel, ca. 1948-1952, hout en metaal.<br />
Dorotheum, Wenen, 19-09. © Dorotheum.<br />
RICHTPRIJS: € 400.000-600.000<br />
Max Ernst, Trois montres of La Horde, 1927,<br />
olieverf op doek, 46,5 x 39 cm. Christie’s, Parijs,<br />
21-09. © Christie’s Images Ltd.<br />
RICHTPRIJS: € 30.000-50.000<br />
Koninklijke bergère uit de tijd van Lodewijk<br />
XVI, geleverd door Jean-Baptiste Claude<br />
Sené voor Madame Elisabeth, in Palais des<br />
Tuileries in 1790, gelakt hout. Sotheby’s,<br />
Parijs, 25-09. © Sotheby’s Art Digital Studio.<br />
Nina Schedlmayer in de catalogus<br />
van de tentoonstelling ICONIC<br />
AUBÖCK in het MAK in Wenen (tot<br />
06-01-2025). De banden met het<br />
Bauhaus en het verblijf van Carl<br />
Auböck III in de VS hadden een<br />
bepalende invloed. Carl Auböck II<br />
studeerde eerst aan de Academie<br />
voor Schone Kunsten in Wenen<br />
en daarna in Weimar, waar hij<br />
les kreeg van Walter Gropius. Na<br />
zijn architectuurstudie aan de<br />
Technische Universiteit van Wenen<br />
volgde zijn zoon Carl Auböck III<br />
(1924-1993) een postdoctorale opleiding<br />
aan het gerenommeerde<br />
Massachusetts Institute of Technology<br />
in Boston. Een van Auböcks<br />
bekendste en meest gezochte<br />
ontwerpen uit het midden van de<br />
vorige eeuw is de boomvormige<br />
tafel. De bijzondere esthetiek van<br />
dit object is te danken aan de<br />
contrasterende materialen. Het tafelblad,<br />
gemaakt uit één stuk hout,<br />
met behoud van zijn natuurlijke<br />
vorm, wordt ondersteund door<br />
drie metalen poten die het meubel<br />
zijn typische lichtheid verlenen<br />
(richtprijs: € 1.500). Gevlochten rotan<br />
was ook een populair materiaal<br />
voor het maken van kleine meubelen,<br />
zoals een kuipstoel (€ 600)<br />
of tafeltjes (vanaf € 120). Waar<br />
leer en messing werden gebruikt<br />
voor krantenstandaarden (€ 150<br />
tot 400), combineerde Auböck<br />
hoorn en messing in een paar<br />
boekensteunen (€ 200) en een<br />
kandelaar (€ 200). Auböck II won<br />
een gouden medaille op de Triënnale<br />
van Milaan in 1954 met zijn<br />
omkeerbare Umkehrlampe. Een<br />
exemplaar van deze staande lamp,<br />
waarvan de kap op twee manieren<br />
kan worden gemonteerd om<br />
verschillende lichtstemmingen<br />
te creëren, zal minstens € 500<br />
moeten opbrengen. Zeldzaamheden<br />
op deze veiling zijn onder<br />
meer een schaakspel, ontworpen<br />
omstreeks 1970-1980, met stukken<br />
van hoorn en vernikkeld metaal en<br />
een zwart-wit leren schaakbord,<br />
en een decoratieve tafelklok in een<br />
halfronde walnoten kast (richtprijs:<br />
€ 900 elk).<br />
De collectie van<br />
Paul en Jacqueline<br />
Duchein bij<br />
Christie’s<br />
Op 24 september houdt Christie’s<br />
in Parijs een veiling onder de titel<br />
La Collection Duchein, le théâtre<br />
de l’imaginaire. De passie en originaliteit<br />
van het echtpaar Paul en<br />
Jacqueline Duchein zijn zichtbaar<br />
aanwezig in de tweehonderd<br />
geselecteerde werken. Samen<br />
vormen ze een mooi eerbetoon<br />
aan de levensweg en het unieke<br />
artistieke erfgoed van twee figuren<br />
die een innige band hadden met<br />
hun stad, Montauban, waarvan<br />
ze de geschiedenis mede hebben<br />
bepaald. De veiling van hun sterk<br />
door het surrealisme beïnvloede<br />
collectie maakt deel uit van een<br />
reeks evenementen die Christie’s<br />
organiseert in het kader van de<br />
viering van het honderdjarig bestaan<br />
van deze beweging in Parijs.<br />
Blikvangers op de veiling zijn werken<br />
van Marie Toyen, Yves Tanguy,<br />
Max Ernst, Wolfgang Paalen,<br />
André Breton, Salvador Dalí, Victor<br />
Brauner en natuurlijk Man Ray.<br />
Saint-Sulpicecollectie<br />
bij<br />
Sotheby’s<br />
Op 25 september pakt Sotheby’s<br />
in Parijs uit met een prachtige<br />
en unieke collectie van 168 lots<br />
sierkunst. Experts verwachten<br />
dat deze Collection Saint-Sulpice<br />
meer dan € 2,5 miljoen zal opbrengen.<br />
De verzamelaar, overduidelijk<br />
een kenner, bracht hulde<br />
aan 18e-eeuwse Franse sierkunst<br />
en aan 20e-eeuwse Parijse collecties,<br />
zoals die van Jean Pétin. De<br />
collectie besteedt ook bijzondere<br />
aandacht aan de historische en<br />
koninklijke herkomst. Stukken<br />
van een prestigieuze herkomst<br />
zijn onder meer die van Lodewijk<br />
XVI voor het Kasteel van Compiègne,<br />
Madame Elisabeth voor<br />
het Tuilerieënpaleis, de hertog<br />
van Penthièvre voor het Kasteel<br />
van Chanteloup en stukken uit de<br />
collecties van Jean Pétin en gravin<br />
Marie-Blanche de Polignac. De<br />
herkomst van sommige meubelen<br />
en objecten is dus zeer<br />
prestigieus. Neem de reeks van<br />
drie Lodewijk XVI-stoelen van<br />
Jean-Baptiste Claude Sené voor<br />
de speelsalon van Lodewijk XVI in<br />
het Kasteel van Compiègne, en<br />
een kistje met Boulle-marqueterie<br />
uit de collectie van Pétin. Eveneens<br />
op het menu: een aantal<br />
uitzonderlijke bronzen beelden en<br />
een selectie schilderijen en oude<br />
tekeningen. Edelsmeedkunst is<br />
dan weer vertegenwoordigd door<br />
verschillende uitgelezen stukken,<br />
waaronder een fraai ensemble<br />
Japans en Chinees porselein<br />
gemonteerd in zilver en daterend<br />
uit de Régence (1715-1723), evenals<br />
een bijzonder mooie kop met<br />
twee oren, van agaat, met gouden<br />
montuur.<br />
89
Veiling resultaten<br />
<strong>Nederland</strong><br />
€ 26.500<br />
Gerrit Rietveld (1888-<br />
1964). Beugelstoel<br />
voor Metz & Co, 1931.<br />
Verkocht in de onlineonly-veiling<br />
van 12<br />
mei bij Kunstveiling.<br />
nl, Amsterdam.<br />
€ 7.475<br />
Kees van Bohemen<br />
(1928-1985). ‘Abstract’,<br />
gesigneerd,<br />
olieverf op doek, 69<br />
x 60 cm. Verkocht<br />
in de online-only<br />
veiling van 7 juni<br />
bij Kunstveiling.nl,<br />
Amsterdam.<br />
€ 3.500<br />
Herman Berserik (1921-2002).<br />
‘Van de dijk af gezien’, gesigneerd<br />
en gedateerd 1963,<br />
olieverf op doek, 30 x 40 cm.<br />
Verkocht in de online-only<br />
veiling van 24 juni bij Kunstveiling.nl,<br />
Amsterdam.<br />
€ 5.400<br />
Ferdinand Erfmann<br />
(1901-1968). ‘Het Boekenbal’,<br />
gesigneerd<br />
en gedateerd 1966,<br />
olieverf op doek, 69 x<br />
60 cm. Verkocht in de<br />
online-only veiling van<br />
13 juli bij Kunstveiling.nl,<br />
Amsterdam.<br />
€ 16.940<br />
Frans Kafka. ‘Die<br />
Verwandlung’,<br />
Leipzig, 1915, eerste<br />
druk, oorspronkelijke<br />
kartonnen band met<br />
stofomslag. Verkocht<br />
in de reguliere live<br />
veiling van 13-17 mei<br />
bij Bubb Kuyper,<br />
Haarlem.<br />
€ 33.275<br />
J.W. Weinmann, ‘Taalryk<br />
register der plaat- ofte<br />
figuur-beschryvingen<br />
der bloemdragende<br />
gewassen Amsterdam’,<br />
1736-1739, 3 halflederen<br />
banden, 775 handgekleurde<br />
gravures. Verkocht<br />
in de reguliere live<br />
veiling van 13-17 mei bij<br />
Bubb Kuyper, Haarlem.<br />
€ 39.325<br />
M.C. Escher (1898-1972).<br />
‘Vitorchiano met Cimino’,<br />
gesigneerd in potlood,<br />
houtsnede, 39 x 57,8 cm.<br />
Verkocht in de reguliere live<br />
veiling van 13-17 mei bij Bubb<br />
Kuyper, Haarlem.<br />
€ 20.570<br />
Hendrik Voogd (1766-1839).<br />
‘Italiaans landschap’, gesigneerd,<br />
potloodtekening,<br />
44,5 x 58,5 cm. Verkocht in<br />
de reguliere live veiling van<br />
13-17 mei bij Bubb Kuyper,<br />
Haarlem.<br />
€ 243.200<br />
Jan Daniël Beynon (1830-<br />
1877). ‘De vogelverkoper’,<br />
gesigneerd en gedateerd<br />
‘Batavia 1875’, olieverf op<br />
doek, 45 x 56,5 cm. Verkocht<br />
in de zaalveiling van 14 mei<br />
bij Zeeuws Veilinghuis, Middelburg.<br />
€ 128.000<br />
Jan Daniël Beynon (1830-<br />
1877). ‘De karbouwwachter’,<br />
gesigneerd en gedateerd<br />
‘Java, 1876’, olieverf op, doek,<br />
62 x 88 cm. Verkocht in zaalveiling<br />
van 14 mei bij Zeeuws<br />
Veilinghuis, Middelburg.<br />
€ 102.400<br />
M.C. Escher (1898-1972). ‘Levenspad<br />
II’ 1958, houtsnede<br />
in grijsgroen en zwart, 37 x<br />
37 cm, wereldrecord voor<br />
deze voorstelling. Verkocht<br />
in de zaalveiling van 14 mei<br />
bij Zeeuws Veilinghuis, Middelburg.<br />
€ 38.400<br />
Ernst Agerbeek<br />
(1903-1946). ‘Chinezen<br />
in een interieur’,<br />
gesigneerd, olieverf<br />
op doek op board,<br />
90 x 64 cm. Verkocht<br />
in de zaalveiling van<br />
14 mei bij Zeeuws<br />
Veilinghuis, Middelburg.<br />
€ 16.461<br />
Key Hiraga (1936-2000).<br />
‘Zonder titel’, gesigneerd<br />
en gedateerd 1967, gemengde<br />
techniek op doek,<br />
38 x 46 cm. Verkocht in de<br />
live online veiling van 10 en<br />
11 juni bij NRC Veilingen,<br />
Amsterdam.<br />
€ 20.740<br />
Theo van Doesburg (1883-<br />
1931). ‘Compositie VIII’,<br />
1918-1919, glas-in-loodraam,<br />
geproduceerd door Atelier<br />
J.W. Gips, Den Haag, 34,5<br />
x 80,5 cm. Verkocht in de<br />
live online veiling van 10 en<br />
11 juni bij NRC Veilingen,<br />
Amsterdam.<br />
€ 10.370<br />
Hermès, ‘Kelly 35’,<br />
2000. Verkocht in de<br />
live online veiling<br />
van 10 en 11 juni<br />
bij NRC Veilingen,<br />
Amsterdam.<br />
€ 1.556<br />
Mario Buccellati, paar<br />
18-karaats gouden<br />
oorbellen, gemerkt<br />
‘M.BUCCELLATI’,<br />
Italiaans keurmerk.<br />
Verkocht in de live<br />
online veiling van 10<br />
en 11 juni bij NRC Veilingen,<br />
Amsterdam.<br />
€ 6.481<br />
Andreas Schelfhout (1787-<br />
1870). ‘Landschap met<br />
boerderij en figuren aan het<br />
water’, gesigneerd, olieverf<br />
op paneel, 17 x 24 cm. Verkocht<br />
op 17 juni in de timed<br />
online veiling bij Veilinghuis<br />
Onder de Boompjes, Leiden.<br />
90
VEILING<br />
RESULTATEN<br />
HET GROOTSTE<br />
HET<br />
VEILINGHUIS<br />
GROOTSTE<br />
VEILINGHUIS<br />
VAN ZUID-WEST<br />
VAN<br />
NEDERLAND<br />
ZUID-WEST<br />
NEDERLAND<br />
VEILING<br />
RESULTATEN<br />
INBRENG GEVRAAGD VOOR ONZE KOMENDE<br />
Wij kunnen voor u veilen, van 1 item tot een gehele inboedel of verzameling.<br />
KUNST, ANTIEK, JUWELEN, DESIGN EN AZIATICA VEILING<br />
Meiping vaas, China<br />
Hamerprijs € 82.000,-<br />
Boeddha, verguld brons<br />
Hamerprijs € 19.000,-<br />
Zilveren theedoos,<br />
Hamerprijs: € 9.000,-<br />
DE HOOGSTE OPBRENGSTEN TEGEN DE LAAGSTE KOSTEN<br />
Van kunst tot antiek, van juwelen tot zilver en van design tot aziatica.<br />
Hiervoor berekenen wij géén inbrengcommissie.<br />
Wij kunnen u van dienst zijn voor het taxeren van een erfenis verdeling.<br />
21, 22 EN 23 NOVEMBER 2023<br />
Uniek door simultaan met de zaal, live te veilen op de 8 grootste internet platforms.<br />
Door onze persoonlijke en discrete benadering, hét veilinghuis voor al uw kostbaarheden.<br />
0%<br />
Pendule, ca. 1810<br />
Hamerprijs € 11.000,-<br />
Collier, 3 rijen bloedkoraal<br />
Hamerprijs: € 30.000,-<br />
Spiegeltelescoop,<br />
Hamerprijs € 7.500,-<br />
Gerrit<br />
RIETVELD<br />
Poul Kjaerholm PK 11<br />
Hamerprijs € 8.500<br />
INBRENGCOMMISSIE<br />
U betaalt achteraf slechts € 15 per kavel<br />
Charles<br />
Le CORBUSIER<br />
Staand horloge<br />
Hamerprijs € 13.000<br />
Barometer, 18 e eeuw<br />
Hamerprijs € 3.200,-<br />
Vaas Daum Nancy<br />
Hamerprijs € 3.800,-<br />
Vaas, Copier<br />
Hamerprijs € 6.000,-<br />
Schilderij Ben Viegers<br />
Hamerprijs € 7.500,-<br />
Vaas Georg Jensen<br />
Hamerprijs € 6.000,-<br />
Zakhorloge<br />
Hamerprijs € 9.500,-<br />
Wapenschotel, 18 e eeuw<br />
Hamerprijs € 22.000,-<br />
Diamant 4.20 Ct.<br />
Hamerprijs € 15.000,-<br />
UW ITEM HIERONDER?<br />
Yixing theepot 19 e eeuw<br />
Hamerprijs € 16.000,-<br />
Bijbel, 19 e eeuw<br />
Hamerprijs € 2.200,-<br />
Empire klok<br />
Hamerprijs € 16.000<br />
19 e eeuws ivoor<br />
Hamerprijs € 46.000,-<br />
Van 1 Item<br />
Hamerprijs € ?<br />
tot en met<br />
Hamerprijs € ?<br />
verzameling<br />
Hamerprijs € ?<br />
of inboedel<br />
Hamerprijs € ?<br />
Stoelklok met speelwerk<br />
Hamerprijs € 17.000<br />
Glas, 18 e eeuw<br />
Hamerprijs € 1.900,-<br />
Neemt u dan vrijblijvend contact met ons op<br />
Lot oude boeken<br />
Hamerprijs € 3.000<br />
18 e Eeeuwse tafelklok<br />
Hamerprijs € 15.000<br />
Drakenvaas, China<br />
Hamerprijs € 56.000,-<br />
Zilveren tabaksdoos<br />
Hamerprijs € 15.000<br />
Rolex herenhorloge<br />
Hamerprijs € 20.000,-<br />
Collier, bloedkoraal<br />
Hamerprijs € 19.000,-<br />
Chinees ivoor<br />
Hamerprijs € 17.000,-<br />
Schilderij, Jan Sluijters<br />
Hamerprijs € 9.500<br />
Rosenburg Den Haag<br />
Hamerprijs € 3.200,-<br />
Broche met diamanten<br />
Hamerprijs € 8.000,-<br />
DE HOOGSTE OPBRENGSTEN TEGEN DE LAAGSTE KOSTEN<br />
Wilt u 1 of meerdere items inbrengen voor deze zeer bijzondere veiling, dan is dat mogelijk, neemt u hiervoor contact met ons op<br />
via onderstaand telefoonnummer of emailadres. U betaalt 0% inbrengcommssie, dus u krijgt 100% hamerprijs uitbetaald,<br />
minus € 15 kavelgeld. Wordt een kavel van u verkocht voor € 20.000, dan ontvangt u maar liefst € 19.985!<br />
Dekselpot, ca. 1780<br />
Hamerprijs € 20.000,-<br />
Karel Appel, 1958<br />
Hamerprijs € 6.500,-<br />
Hermes tas, jaren ‘80<br />
Hamerprijs € 3.000,-<br />
Kandelaren, 18e eeuw<br />
Hamerprijs € 26.000,-<br />
Wanli kom ca. 1600<br />
Hamerprijs € 28.000,-<br />
Schouwklok A’dam<br />
Hamerprijs € 19.000,-<br />
WIJ TAXEREN DOOR GEHEEL NEDERLAND EN BELGIË<br />
Livingstoneweg WIJ 18, TAXEREN 4462 GL Goes DOOR • 0031 GEHEEL ( 0 ) 6 NEDERLAND 42 11 45 42 • info@veilinghuisdejager.nl<br />
EN BELGIË<br />
Livingstoneweg 18, 4462 GL Goes • 0031 ( 0 ) 6 42 11 45 42 • info@veilinghuisdejager.nl<br />
WWW.VEILINGHUISDEJAGER.NL<br />
WWW.VEILINGHUISDEJAGER.NL<br />
Kangxi kaststel<br />
Hamerprijs € 24.000,-<br />
Yixing, 18e eeuw<br />
Hamerprijs € 16.000,-
Veiling resultaten<br />
<strong>Nederland</strong><br />
€ 5.201<br />
Gerrit Rietveld (1888-1964).<br />
Kerkbank voor De Hoeksteen<br />
in Uithoorn, 1965, 77 x 218 x<br />
63 cm. Verkocht in de timed<br />
online veiling van 17 juni bij<br />
Veilinghuis Onder de Boompjes,<br />
Leiden.<br />
€ 14.301<br />
Polshorloge, Franck<br />
Muller, Genève, model<br />
8005 CC ‘King Conquistador’,<br />
18-karaats<br />
witgouden kast, bezet<br />
met ca. 20 crt. aan briljanten.<br />
Verkocht in de<br />
timed veiling van 18 juni<br />
bij Veilinghuis Onder de<br />
Boompjes, Leiden.<br />
€ 3.855<br />
Zilveren roomkom, Willem<br />
Langebeke, Middelburg,<br />
1773, hoogte: 7 x diameter:<br />
14 cm, 246 gr. Verkocht in de<br />
timed veiling van 19 juni bij<br />
Veilinghuis Onder de Boompjes,<br />
Leiden.<br />
€ 910<br />
Oosters tapijt, Nain, 350 x<br />
246 cm. Verkocht in de timed<br />
online veiling van 26-27 juni<br />
bij Vendu Rotterdam.<br />
€ 4.160<br />
Metalen miniatuurtempel/<br />
pagode, Japan.<br />
Verkocht in de<br />
timed online<br />
veiling van 26-27<br />
juni bij Vendu<br />
Rotterdam.<br />
€ 1.300<br />
Platina Universal<br />
damespolshorloge,<br />
ca. 1920. Verkocht<br />
in de timed online<br />
veiling van 26-27<br />
juni bij Vendu Rotterdam.<br />
€ 858<br />
Clemens Briels (°1946).<br />
‘Les saltimbanques la<br />
peinture’, gesigneerd,<br />
getiteld en gedateerd<br />
’09. Verkocht in de timed<br />
online veiling van<br />
26-27 juni bij Vendu<br />
Rotterdam.<br />
€ 20.240<br />
Auke Sonnega (1910-<br />
1963). ‘Balinese schone<br />
en profil’, gesigneerd<br />
en gedateerd ’54, olieverf<br />
op doek, 50 x 40<br />
cm. Verkocht in de timed<br />
online veiling van<br />
30 juni bij Veilinghuis<br />
Peerdeman, Utrecht.<br />
€ 40.960<br />
Italiaanse School. ‘Portret<br />
van een man met witte<br />
kraag’, naar G. Moroni,<br />
ongesigneerd, 19e eeuw,<br />
olieverf op doek, 59 x 51<br />
cm. Verkocht in de timed<br />
online veiling van 30 juni<br />
bij Veilinghuis Peerdeman,<br />
Utrecht.<br />
€ 46.080<br />
Eresabel in schede uitgereikt in 1880 aan<br />
Jan Hendrik Cornelis Godin (1833-1886),<br />
luitenant-kolonel Oost-Indische Leger,<br />
voor zijn daden in Atjeh (1878-1879), kling<br />
met gegraveerde tekst ‘Koning Willem III –<br />
Voor getoonde dapperheid’, met origineel<br />
koppel, portopee en mahoniehouten<br />
bewaarkist, uitvoering Frans Pauwels, Den<br />
Haag, lengte met schede 100 cm. Verkocht<br />
in de timed online veiling van 30 juni bij<br />
Veilinghuis Peerdeman, Utrecht.<br />
€ 12.800<br />
Zes Chinees porseleinen<br />
‘Famille Rose’-borden met<br />
hanendecor, Yongzheng,<br />
diameter: 22 cm. Verkocht<br />
in de timed online veiling<br />
van 30 juni bij Veilinghuis<br />
Peerdeman, Utrecht.<br />
€ 7.440<br />
Georges Lenfant, 18-karaats<br />
gouden armband, ronde<br />
platte schakels van gedraaid<br />
gevlochten gouddraad,<br />
adelaarskopje keurteken en<br />
meesterteken GL binnen een<br />
ruit voor George Lenfant,<br />
diameter: ronde schakels<br />
ca. 13,4 mm, lengte 19 cm,<br />
gewicht 37,1 gram. Verkocht<br />
in de timed online veiling<br />
van 1-4 juli bij Veilinghuis van<br />
Spengen, Hilversum.<br />
€ 14.750<br />
Otto Eerelman (1839-1926).<br />
‘Newfoundlander in interieur<br />
met kittens’, gesigneerd,<br />
olieverf op doek, 95 x 140<br />
cm. Literatuur: Harry J. Kraay,<br />
‘Otto Eerelman, Groninger<br />
kunstenaar, 1839-1926’,<br />
Schiedam 2012, no. 160, met<br />
afbeelding pag. 125. Verkocht<br />
in de timed online veiling<br />
van 1-4 juli bij Veilinghuis van<br />
Spengen, Hilversum.<br />
€ 6.205<br />
Johannes Evert Akkeringa<br />
(1861-1942). ‘Middagthee met<br />
troubadour’, gesigneerd,<br />
olieverf op doek, 27 x 46<br />
cm. Verkocht in de timed<br />
online veiling van 1-4 juli bij<br />
Veilinghuis van Spengen,<br />
Hilversum.<br />
€ 8.075<br />
Zwitsers zakhorloge in 14-karaats<br />
geelgouden kast, vervaardigd voor<br />
de Aziatische markt, J. Ullman &<br />
Co, HongKong-Shanghai-Tientsin,<br />
laat 19e eeuw, met chronometer en<br />
repetitie, deksels versierd met geëmailleerde<br />
voorstelling van elegante<br />
dame en tijgerjacht, afgezet met<br />
parelrand, wit emaillen wijzerplaat<br />
met seconde aanduiding, vergulde<br />
wijzers, kast genummerd 4/1001,<br />
diameter: 55 mm. Verkocht in de<br />
timed online veiling van 1-4 juli bij<br />
Veilinghuis van Spengen, Hilversum.<br />
€ 15.601<br />
Bronzen trojka passeert een<br />
boerenslee, naar Vassily<br />
Jacovletch Gratchev (1831-<br />
1905), met gietersstempel<br />
fabr. C.F. Woerffel ST.<br />
Petersbourg, 24 x 50 x 27 cm.<br />
Verkocht op 1 juli in de live<br />
veiling in de zaal en website,<br />
Lot-Tissimo bij Amsterdams<br />
Venduhuis De Eland en de<br />
Zon, Diemen.<br />
92
Kunst-, en 20 t/m 23 september <strong>2024</strong><br />
Antiekveiling<br />
Aanvang<br />
Sluiting<br />
vr. 20 september - 9.00 uur<br />
ma. 23 september - 18.00 uur<br />
Kijkdagen van 20 t/m 23 september<br />
Openingstijden:<br />
vr. 20 september t/m<br />
ma. 23 sept. 11.00 - 17.00 uur<br />
(laatste veilingdag)<br />
Johannes Akkeringa (1861-1942),<br />
olieverf op paneel,<br />
Kinderen op het strand,<br />
dubbel gesigneerd r.o., afm. 21 x 26 cm<br />
(met lijst 41 x 46 cm)<br />
Taxatie € 6.000 - € 9.000<br />
Antiek bloedkoralen collier, vijf-rijig, met bicolour<br />
gouden slot, 14 kt, bezet met bloedkoraal,<br />
l. 45 cm, diam. kralen ca. 5-6 mm.<br />
Taxatie € 1.400 - € 2.400<br />
Inbreng van goederen voor de decemberveiling<br />
mogelijk na afspraak. Bieden kan tijdens de kijkdagen<br />
in de Bredestraat 23/23A of via uw eigen<br />
computer.<br />
NOVEMBER VEILINGEN<br />
INBRENG GEVRAAGD<br />
Design 1900 – Nu<br />
Kunst & Antiek<br />
Juwelen & Horloges<br />
U kunt nog tot medio oktober objecten<br />
aanleveren voor onze november veilingen<br />
SEDERT 1930<br />
Tot ziens in ons veilinghuis!<br />
www.veilingmaastricht.nl<br />
Venduehuis Dickhaut B.V. I Bredestraat 23/23A I 6211 HA Maastricht<br />
Tel. (043) 321 30 95 I info@veilingmaastricht.nl<br />
010 - 411 85 44<br />
WWW.VENDUROTTERDAM.NL<br />
Veilinghuis Korendijk<br />
Dependance van het Zeeuws Veilinghuis<br />
TIMED ONLINE VEILING<br />
26 AUGUSTUS - 2 SEPTEMBER<br />
Nico Wilhelm<br />
Jungmann<br />
(1872-1935)<br />
xxx<br />
(0000)<br />
Pieter de Goeje<br />
(1789-1859)<br />
Kijkdagen<br />
vrijdag 30 augustus 10 - 17 uur<br />
zaterdag 31 augustus 10 - 17 uur<br />
maandag 2 september 10 - 17 uur<br />
Andreas Schelfhout<br />
(1787-1870)<br />
middelburg tel. 0118 - 750 429 www.veilinghuiskorendijk.nl info@veilinghuiskorendijk.nl
Veiling resultaten<br />
<strong>Nederland</strong><br />
€ 4.681<br />
Pierre Soulages (1919-<br />
2022). ‘Sérigraphie no.<br />
2’, 1973, met potlood<br />
gesigneerd, zeefdruk<br />
op papier, (BFK Rives,<br />
France), genummerde<br />
oplage 143/200, 75 x 55<br />
cm. Verkocht op 2 juli in<br />
de live veiling in de zaal<br />
en website, Lot-Tissimo<br />
bij Amsterdams Veilinghuis<br />
De Eland en de Zon<br />
Diemen.<br />
€ 42.450<br />
Keith Haring (1958-1990) (1 afgebeeld),<br />
‘Pop Shop II ©’, met potlood<br />
gesigneerd en gedateerd ’88, oplage<br />
121/200 en ‘’Pop Shop (A)’, met potlood<br />
gesigneerd en gedateerd ’88<br />
en genummerd 5/200, zeefdruk op<br />
papier, 30,5 x 38 cm. Uitgever volgens<br />
kopie certificaat Martin Lawrence<br />
Limited Editions, North Hollywood,<br />
California. Herkomst: collectie<br />
Smolders, grondlegger kunstcollectie<br />
International Card Services.<br />
Verkocht op 2 juli in de live veiling in<br />
de zaal en website, Lot-Tisssimo bij<br />
Amsterdams Veilinghuis De Eland en<br />
de Zon, Diemen.<br />
€ 25.247<br />
Jan Schoonhoven (1914-1994).<br />
‘M-I tot en met M-VIII’, gesigneerd<br />
en gedateerd 1972,<br />
preeg/reliëfdruk op geschept<br />
papier, oplage 11/3 e.d.a., 59 x<br />
50 cm. Deze prenten komen<br />
uit een serie van 35, naast de<br />
serie van 120 ‘artist’s proof<br />
uitgegeven in 1972 door Galerie<br />
M in Bochum, Duitsland.<br />
Verkocht op 2 juli in de live<br />
veiling in de zaal en website,<br />
Lot-Tissimo bij Amsterdams<br />
Veilinghuis De Eland en de<br />
Zon, Diemen.<br />
€ 14.300<br />
Belle époque diamanten<br />
armband, met fijngeperforeerd<br />
bandje, volledig bezet<br />
met oud- en enkelvoudig<br />
geslepen diamanten, 18-karaats<br />
witgouden sluiting,<br />
Franse keurmerken, lengte<br />
18,4 cm. Verkocht in de online<br />
veiling van 10-24 juni bij<br />
Venduehuis Den Haag.<br />
€ 16.950<br />
<strong>Nederland</strong>se zilveren miniatuur<br />
theedoos met vier theebussen,<br />
Amsterdam, Arnoldus<br />
van Geffen. Rechthoekig<br />
model met geprofileerde<br />
randen, het scharnierend<br />
getrapte deksel met baluster<br />
schommelhandvat. Verkocht<br />
in de online veiling van 10-25<br />
juni bij Venduehuis Den<br />
Haag.<br />
€ 71.500<br />
Belangrijke Jain Tirthankara<br />
(Jina). Gujatat of Rajasthan,<br />
India, Solanki-dynastie, 11e<br />
eeuw. Verkocht in de online<br />
veiling van 10-26 juni bij<br />
Venduehuis Den Haag.<br />
€ 18.200<br />
Tiffany Studios ‘Vine Border’-tafellamp,<br />
hoogte: 40<br />
cm. x diameter: 25 cm (kap).<br />
Verkocht in de online veiling<br />
van 10-27 juni bij Venduehuis<br />
Den Haag.<br />
€ 2.032<br />
Jan Toorop (1858-1938).<br />
‘Indonesian seated guard’,<br />
gedateerd 1882, gesigneerd,<br />
aquarel, 35 x 23 cm. Verkocht<br />
in de live online veiling van<br />
17 juni bij Zuydwal Veilingen,<br />
Huizen.<br />
€ 1.425<br />
Melle Oldeboerrigter<br />
(1908-1976). ‘Zonder titel’,<br />
gesigneerd ‘melle’ en gedateerd<br />
‘55, aquarel, 22 x 33<br />
cm. Verkocht in de live online<br />
veiling van 17 juni bij Zuydwal<br />
Veilingen, Huizen.<br />
€ 1.554<br />
Een Omega 14-karaats<br />
gouden polshorloge, 1991,<br />
Achterzijde gemerkt: ‘Maison<br />
Fondée en 1848 Omega’, diameter:<br />
3,5 cm, lengte band:<br />
21,3 cm., bruto gewicht: 80<br />
gr. Verkocht in de live online<br />
veiling van 17 juni bij Zuydwal<br />
Veilingen, Huizen.<br />
€ 2.540<br />
Joris Verdonkschot (°1947).<br />
‘Alles in de wind’, brons, 50 x<br />
45 x 45 cm, h. inclusief sokkel<br />
61 cm op dolomieten stenen<br />
sokkel (door kunstenaar<br />
ontworpen) gemonogrammeerd.<br />
Herk: particuliere<br />
collectie. Verkocht in de live<br />
online veiling van 17 juni bij<br />
Zuydwal Veiling Huizen.<br />
€ 774<br />
Willem Witsen (1860-1923).<br />
‘Gezicht op de Amsterdamse<br />
grachten’ gesigneerd, ets, 39<br />
x 48 cm. Verkocht in de live<br />
online veiling van 15 en 16 juli<br />
bij Van Zadelhoff Veilingen,<br />
Hilversum.<br />
€ 774<br />
A. Brunovsky. 3 ex libris (Pavlik,<br />
Miets Meulemans, Wout Meulemans),<br />
C 3, gesigneerd en gedateerd.<br />
Verkocht in de live online<br />
veiling van 15 en 16 juli bij Van<br />
Zadelhoff Veilingen, Hilversum.<br />
€ 516<br />
Antieke gepolychromeerde<br />
Delfts aardewerken koe,<br />
18e eeuw, (restauraties aan<br />
de hoorn), 18 x 20 x 11 cm.<br />
Verkocht in de live online<br />
veiling van 15 en 16 juli bij<br />
Van Zadelhoff Veilingen,<br />
Hilversum.<br />
€ 438<br />
Stephano, ‘Cigarettes<br />
Saphir’, reclameaffiche,<br />
ca. 1925, importeur Imp.<br />
Mourlot Marseille, 120<br />
x 80 cm. Verkocht in<br />
de live online veiling<br />
van 15 en 16 juli bij Van<br />
Zadelhoff Veilingen<br />
Hilversum.<br />
94
DE JACHT OP<br />
ZELDZAAM<br />
Bied mee op onze spectaculaire najaarsveiling.<br />
Met de vertrouwde zekerheid van Goudwisselkantoor.<br />
3 tot met 5 oktober op locatie en online<br />
Ontdek onze<br />
collectie<br />
Juwelen • Diamanten • Zilver • Horloges
Veilingen op komst<br />
<strong>Nederland</strong><br />
26 aug t/m 2 sept<br />
Veilinghuis Korendijk<br />
(dependance Zeeuws<br />
Veilinghuis)<br />
Timed online veiling<br />
MIDDELBURG<br />
www.zeeuwsveilinghuis<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 2.000 – 2.500<br />
Hendrik Willem Mesdag<br />
(1831-1915). ‘Boten in avondschemering’,<br />
gesigneerd,<br />
olieverf op doek, 86 x 117 cm.<br />
Restauratie-object.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 500 – 1.000<br />
Een notenhouten koloniaal<br />
geldkistje, 18e eeuw, 18 x 37<br />
x 21 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 700 - 900<br />
Een steengoed baardmankruik<br />
met drie medaillons,<br />
Frechen, ca. 1600, h. 29 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 800 - 1.000<br />
Een Louis Vuitton-schoudertas,<br />
Petite Malle Souple<br />
Bag Noir. Onderdeel van een<br />
collectie haute couture en<br />
tassen.<br />
26 aug t/m 4 sept<br />
modelbouw, miaturen &<br />
spelletjes<br />
26 aug t/m 18 sept<br />
Collectie Roel en Paulien<br />
de Lange.<br />
5 sept t/m 24 sept<br />
Exclusive Jewellery.<br />
30 sept t/m 16 okt<br />
Post War & Contemporary<br />
Art.<br />
Venduehuis<br />
Online veiling<br />
DEN HAAG<br />
www.venduehuis.com<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 1.000 – 2.000<br />
Een Lehman UHU ‘ambifische’<br />
blikken opwindbare<br />
speelgoedauto.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 4.000 – 6.000<br />
Bram Bogart (1921-201).<br />
‘Roodwit’ 1996, gesigneerd,<br />
gemengde techniek, 35 x<br />
30 x 7 cm. Collectie: Roel en<br />
Paulien de Lange.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 10.000-15.000<br />
Armando (1929-2018). ‘Leiter’<br />
(1912), brons, oplage, A. I/I,<br />
120 x 57 x 37 cm. Collectie<br />
Roel en Paulien de Lange.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 4.000 – 6.000<br />
Josef Ongenae (1921-1003).<br />
‘Avondzon III (1981), gesigneerd,<br />
olieverf op board, 92<br />
x 150 cm. Veiling Post War &<br />
Contemporary Art.<br />
2t/m 6 september<br />
Veilinghuis Ald Fryslân<br />
Live online veiling<br />
WOMMELS<br />
www.aldfryslan.nl<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 6.000 – 8.000<br />
Een 18e-eeuwse zilveren<br />
kraantjeskan in Lodewijk XIV<br />
stijl, gemerkt door mr. Hidde<br />
Halbertsma, werkzaam in<br />
Gorredijk tussen 1713 en 1762.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 6.000 – 8.000<br />
Metalen sculptuur, ‘man en<br />
vogel’, ontwerp en uitvoering<br />
Boele Bregman 1918-1980, 57<br />
en 26 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 8.000 – 12.000<br />
Jan Schoonhoven (1914-<br />
1994). ‘T62-99’, verso gesigneerd,<br />
tekening op papier, 50<br />
x 39 cm., Herkomst: collectie<br />
Henk Peeters.<br />
96
www.veilinghuis-omnia.nl<br />
Kunst & Antiekveiling v.a. 1 oktober <strong>2024</strong><br />
Henriette Ronner-Knip (1821-1909)<br />
'Après le déjeuner', gesigneerd r.o.,<br />
olieverf op paneel, 48,5 x 65 cm.<br />
Veilingtaxatie €15.000 - €20.000<br />
Online<br />
kunst & antiek<br />
veiling<br />
<strong>September</strong> Mei <strong>2024</strong> <strong>2024</strong><br />
Kijkdagen:<br />
Do. Do. 262 t/m mei zo. t/m 29 zo. september 5 mei<br />
Veiling:<br />
Ma. 630 mei t/m t/m do. woe. 3 oktober 8 mei<br />
Kijkdagen:<br />
Vrijdag 27 september van 13:00 tot 17:00<br />
Zaterdag 28 september van 11:00 tot 17:00<br />
Zondag 29 september van 11:00 tot 17:00<br />
Dagelijks inbreng mogelijk<br />
Ferdinand Erfmann<br />
Voetbalspelers, olieverf/<br />
doek, r.o. gesigneerd<br />
en gedateerd 1937<br />
130 x 97 cm.<br />
Veilingtaxatie<br />
€15.0000 - €30.000<br />
Veilinglocatie: "Rengerspark"<br />
A. Plesmanlaan 1p Kolham/Midden Groningen<br />
Telefoon (0031)598 392592. Mobiel: 0653 428350.<br />
Platina met gouden Belle Epoque lavallière collier,<br />
ca. 1910. Bezet met natuurlijke parels en oud briljant<br />
geslepen diamant. Bruto 11,7 gr., l. 42 cm, hanger<br />
h. 57 x b. 34 mm. Taxatie € 3.000 – 5.00<br />
KUNST- EN ANTIEKVEILING<br />
NAJAAR <strong>2024</strong><br />
INBRENG MOGELIJK T/M 11 SEPTEMBER<br />
Pablo Picasso, 1881-1973, terracotta plaquette,<br />
‘Petit Soleil’, Madoura, A.R. 544, 1968/1969.<br />
Taxatie € 2.500 – 3.500<br />
Joseph Mendes da Costa (1863-1939),<br />
bruin grès cérame vormstuk, ‘De zieke aap’, 1899,<br />
bruin grès cérame taps toelopend vaasje met oren,<br />
1901, zwart wit grès cérame olieflesje, 1899.<br />
Taxatie € 300 – 400 per stuk<br />
Esdoornhouten trumeau, Empire, gedragen<br />
door verguld gestoken houten leeuwen. Gesigneerd<br />
Jacob, 1813-1825, (François Honoré Georges<br />
Jacob-Desmalter), uit de collectie van Koning<br />
Louis-Philippe voor Château de Neuilly.<br />
Taxatie € 5.000 – 7.000<br />
Bram Bogart (1921-2012), L’Inconnu, aquagravure,<br />
1992, 104 x 121 cm.<br />
Taxatie € 2.000 – 4.000<br />
Nias, voorouderfiguur. H. 34 cm. Herkomst:<br />
Collectie Rudolph Bonnet, verzameld in situ<br />
begin ’30 jaren. Taxatie € 1.500 – 2.500<br />
Zweden, paar Gustav III geschilderde en deels verguld<br />
houten kolommen, h. 132 cm, circa 1790.<br />
Taxatie € 3.000 – 5.000<br />
Hollandse school, 17e eeuw, kinderportret,<br />
olieverf op paneel, 25 x 25 cm.<br />
Taxatie € 1.000 – 2.000<br />
Keizersgracht 474 | 1017 EG Amsterdam | 020-6220447 | www.dezwaan.nl | info@dezwaan.nl<br />
Openingstijden: maandag t/m vrijdag van 9.00-17.00 uur
Veilingen op komst<br />
<strong>Nederland</strong><br />
3 t/m 4 september<br />
Veilinghuis De Jager<br />
Live online veiling<br />
GOES<br />
www.veilinghuisdejager.com<br />
STARTPRIJS: € 500<br />
Een paar hemelkaarten,<br />
Doppelmayer, bestaande<br />
uit Hemisphaerio Borealie<br />
en Misphario Australi, 59 x<br />
49 cm.<br />
STARTPRIJS: € 1.200<br />
Een paar grote majolicaschotels<br />
met witblauwe<br />
decoratie van allegorische<br />
voorstellingen, met gegolfde<br />
rand, Savona, 18e eeuw, Ø<br />
43 cm.<br />
STARTPRIJS: € 400<br />
Een comtoise klok met emailen<br />
cartouches, Frankrijk,<br />
ca. 1745, gesigneerd Jean<br />
Baptiste Mayet, h. 37 cm.<br />
STARTPRIJS: € 500<br />
Jan van Balen (1611-1654).<br />
‘Maria met Christuskind in<br />
een landschap met bomen,<br />
bloemen en vruchten,<br />
olieverf op paneel, ca. 1650,<br />
28 x 35 cm.<br />
14 t/m 29 sept<br />
Moart Veilinghuis<br />
Timed online veiling<br />
ZOETERMEER<br />
www.moartveiling.com<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 12.500 – 14.000<br />
Piet van der Hem (1885-1961).<br />
‘Fazanten in de sneeuw’,<br />
gesigneerd, olieverf op doek,<br />
75 x 100 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 1.800 – 2.100<br />
Willem Hendrik van den<br />
Berg (1886-1970). ‘Meisje met<br />
haarband’, gesigneerd, olieverf<br />
op paneel, 17,5 x 28 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 11.000 – 13.000<br />
Floris Arntzenius (1864-1925).<br />
‘Spuistraat in Den Haag jaren<br />
20’, gesigneerd, aquarel/<br />
gouache, links gesigneerd,<br />
rechts de straatnaam, 25 x<br />
35 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 2.500 – 3.000<br />
Jef Lambeaux (1852-1908),<br />
‘Twee vrouwen met een<br />
poeti’, bronzen beeld, de<br />
patina donker gemaakt door<br />
de kunstenaar (zijn stijl), 73 x<br />
56 x 48 cm.<br />
16 t/m 17 sept<br />
Veilinghuis Onder de<br />
Boompjes<br />
Timed online veiling<br />
LEIDEN<br />
www.onderdeboompjes.nlµ<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 500 – 800<br />
Ruud Krijnen (1949), ‘De<br />
zuilen van Bernini’, gesigneerd,<br />
olieverf op doek, 120<br />
x 150 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 800 – 1.200<br />
Een schoorsteenpendule,<br />
Frankrijk, tweede helft 19e<br />
eeuw, 73 x 50 x 25 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 1.500 - 2.500<br />
Een reiskast, tansu, met<br />
metaalwerk van K. Inouye,<br />
Kobe, Japan, Meiji, 123 x 48<br />
x 43 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 5.000 – 8.000<br />
Een paar empire trumeaus,<br />
Holland, ca. 1810, 94 x 100 x<br />
50 cm.<br />
98
Gezocht voor onze<br />
Voorjaarsveiling:<br />
Veilingen<br />
Kunst, Design, Antiek, Chinees en Europees<br />
porselein, Aziatica, Zilver en Verzamelgoederen.<br />
Al uw stukken worden live geveild. Door de koppeling aan maar liefst 7 internationale<br />
veiling platforms (Drouot-live, Invaluable, The Saleroom, Live Auctioneers, Lot<br />
Tissimo, 51-BID, Epai-live) worden uw objecten door miljoenen gezien en beboden.<br />
U betaalt 0% inbrengcommissie, aan professionals en agenten betalen wij<br />
tot 22,5% aanbrengcommissie.<br />
Vitra Eames Lounge<br />
Chair en Hocker<br />
opbrengst:<br />
€5.430 (incl.)<br />
Rien Poortvliet, Jacht<br />
opbrengst:<br />
€2.334 (incl.)<br />
Een Kangxi Kaststel<br />
opbrengst:<br />
€9.260 (incl.)<br />
Kapitale beeldenklok,<br />
Frankrijk ca. 1860<br />
opbrengst:<br />
€5.180 (incl.)<br />
WWW.MEDUSA-AUCTIONEERS.NL<br />
info@medusa-auctioneers.nl • 085 070 34 81
Veilingen op komst<br />
<strong>Nederland</strong><br />
16 t/m 24 sept<br />
Van Zadelhoff Veilingen<br />
Online live veiling<br />
HILVERSUM<br />
www.vanzadelhoff.nl<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 1.000 – 1.400<br />
Charles Henri Joseph<br />
(Charles) Leickert. ‘Winterlandschap<br />
met bevroren<br />
vaart’, gesigneerd, olieverf<br />
op paneel, 15,3 x 19,4 cm.<br />
Provenance: particuliere<br />
collectie.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 1.000 – 1.400<br />
Jan Eisenloeffel<br />
(1976-1957). Een<br />
koperen Jugendstilpendule,<br />
h. 33 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 700 – 1.000<br />
M.O.L. Loosdrecht, koop van 3<br />
ronde schalen, Ø 24 cm, 3 ronde<br />
schalen, Ø 20 cm. en 2 rechthoekige<br />
schalen.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 500 – 800<br />
Henri Pieck (1895 – 1972).<br />
‘Britta met de rode shawl’,<br />
gesigneerd, te dateren +/-<br />
1953, gesigneerd, olieverf op<br />
doek, 50 x 60 cm. Provenance:<br />
erven Pieck, Londen.<br />
20 t/m 22 september<br />
Venduehuis Dickhaut<br />
Online veiling<br />
MAASTRICHT<br />
www.veilingmaastricht.nl<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 6.000 – 9.000<br />
Johannes Akkeringa (1861-<br />
1942). ‘Kinderen op het<br />
strand’, dubbel gesigneerd,<br />
olieverf op paneel, 21 x 26 cm<br />
(met lijst 41 x 46 cm.<br />
22 september<br />
Veilinghuis Peerdeman<br />
Timed online veiling<br />
UTRECHT<br />
www. veilinghuispeerdeman.<br />
nl<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 10.000 – 15.000<br />
Samuel Leonardus Verveer<br />
(1813-1876). ‘Zicht op de<br />
duinen bij Heemstede’, gesigneerd<br />
en gedateerd ’69,<br />
olieverf op doek, 64 x 112 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 5.000 – 7.000<br />
Een paar 1e gehalte zilveren<br />
kastanjevazen met blauw<br />
glazen binnenbakken, het<br />
zilver ajour gezaagd en met<br />
geciseleerd bladdecor, twee<br />
rechte geprofileerde grepen<br />
en klokvormige deksel met<br />
bladdecor en pineappelvormige<br />
knop, meester: Barend<br />
van Mecklenburg, Amsterdam,<br />
1802, gewicht zilver 1656<br />
gram, circa 26 x 20 x 12 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 4.000 – 6.000<br />
Bijzonder boek: ‘Nauwkeurige<br />
beschryving van de<br />
Guinese tand- en savekust…’,<br />
Willem Bosman (Utrecht<br />
1672-1704).<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 10.000 – 15.000<br />
Een verzameling van circa<br />
50 luxe horloges, waaronder<br />
18-karaats gouden<br />
herenpolshorloge, Rolex<br />
Oysterquartz Day-Date.<br />
100
30 sept t/m 3 okt<br />
Veilinghuis van Spengen<br />
Timed online veiling<br />
HILVERSUM<br />
www.vanspengen.com<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 15.000 – 30.000<br />
Ferdinand Erfmann (1901-<br />
1968). ‘Voetbalspelers’,<br />
gesigneerd en gedateerd<br />
1937, olieverf op doek, 130 x<br />
97 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 5.000 – 7.000<br />
Jan Voerman sr (1857-1941).<br />
‘Gezicht op de IJssel, met<br />
Kampen in het verschiet, gesigneerd,<br />
olieverf op paneel,<br />
42,4 x 52 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 15.000 – 25.000<br />
Een Haagse klok in gezwart<br />
houten kast, wijzerplaat met<br />
vergulde Chronos, gesigneerd<br />
Joh. Van Ceulen Fecit<br />
Haghae, ca. ca. 1685, 42,4 x<br />
52 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 4.000 – 6.000<br />
Een antiek zilveren en<br />
14-karaats gouden collier,<br />
bezet met roosdiamanten en<br />
getorst natuurlijk parelcollier,<br />
afneembaar middenstuk<br />
in de vorm van een strik<br />
met flosjes, eikenblad keur,<br />
lengte 36,5 cm, gewicht 32,4<br />
gr. De parels met recent<br />
NEL-rapport, aangegeven<br />
dat de geteste parels natuurlijk<br />
zijn.<br />
VEILING<br />
SEPTEMBER <strong>2024</strong><br />
CATALOGUS: online op 7 september<br />
KIJKDAGEN:<br />
Vrijdag 13 t/m maandag 16 september van 10 tot 17 uur<br />
TIMED ONLINE VEILINGEN:<br />
sluiten vanaf maandag 16 t/m woensdag 18 september<br />
• Willem Anton Knip (1883 - 1967), Gezicht op de Montelbaanstoren,<br />
olieverf op doek, 30 x 39.5 cm, richtprijs 400 – 600 euro.<br />
• Evert Jan Ligtelijn (1893 - 1975), Winters gezicht op de Montelbaanstoren,<br />
olieverf op doek, 60 x 80 cm, richtprijs 800 – 1200 euro.<br />
• David Schulman (1881 - 1966), Ochtendgloren, olieverf op paneel,<br />
31 x 48 cm, richtprijs 400 – 600 euro.<br />
• Bernardus Cornelis Noltee (1903 - 1967), Ruiters, olieverf op paneel,<br />
19 x 24 cm, 400 – 600 euro.<br />
Nieuwstraat 38 2312 KC Leiden | tel: 071-5145832 | e-mail: info@onderdeboompjes.nl | www.onderdeboompjes.nl<br />
101
Auction calendar september—october <strong>2024</strong><br />
The Netherlands<br />
SEPTEMBER<br />
26-2 Veilinghuis Korendijk<br />
Kunst en antiek ONLINE<br />
26-4 Venduehuis Den Haag<br />
Vendue Next Door Part I & II &<br />
Special ONLINE<br />
26-18 Venduehuis Den Haag<br />
Collectie Roel en Paulien de<br />
Lange ONLINE<br />
2 Veilinghuis Bouwman<br />
Faillissement Noteboom<br />
Eefde ONLINE<br />
2-6 Ald Fryslân<br />
Kunst en antiek IJLST<br />
3-4 Veilinghuis De Jager<br />
Kunst, antiek, juwelen en<br />
aziatica GOES<br />
3-7 Heritage Auctions Europe<br />
Fine art and collectibles<br />
ONLINE<br />
9-11 Veilinghuis Klinkhamer<br />
Kunst en antiek GRONINGEN<br />
9-13 Korst van der Hoeff<br />
Kunst en antiek ONLINE<br />
14 Hessink's Fine Art<br />
Aucioneers<br />
Ferdinand de Bruijn Collectie<br />
BEEK/LIMBURG<br />
14-29 Moart Veilinghuis<br />
Kunst en antiek ONLINE<br />
16 Veilinghuis Bouwman<br />
Speelgoed ONLINE<br />
16-17 Van Zadelhoff<br />
Kunst en antiek HILVERSUM<br />
16-18 Veilinghuis Onder de<br />
Boompjes<br />
Kunst en antiek LEIDEN<br />
16-20 Derksen Veilingbedrijf<br />
Kunst en antiek ARNHEM<br />
17-22 Oprechte Veiling<br />
Haarlem<br />
Kunst en antiek HAARLEM<br />
19 Hessink's Fine Art<br />
Aucioneers<br />
Europese kunst en antiek<br />
BEEK/LIMBURG<br />
20 Veilinghuis Bouwman<br />
Speelgoed ONLINE<br />
20-22 Venduehuis Dickhaut<br />
Kunst, design, juwelen en<br />
antiek MAASTRICHT<br />
21 Derksen Veilingbedrijf<br />
Goud en zilver,<br />
brocanteveiling ONLINE<br />
22 Veilinghuis Peerdeman<br />
Kunst, antiek en design<br />
ONLINE<br />
23-25 Medusa Auctioneers<br />
Kunst en antiek BREDA<br />
26 Hessink's Fine Art<br />
Aucioneers<br />
Aziatische kunst BEEK/LIMBURG<br />
30-3 Van Spengen<br />
Kunst en antiek ONLINE<br />
30-8 Venduehuis Den Haag<br />
Vendue Next Door Part I & II<br />
ONLINE<br />
OCTOBER<br />
1 Veilinghuis Omnia<br />
Algemene kunst- en<br />
antiekveiling KOLMHAM/<br />
HOOGEZAND<br />
3 Hessink's Fine Art<br />
Aucioneers<br />
Art of the Islamic World and<br />
India BEEK/LIMBURG<br />
3-5 Heritage Auctions Europe<br />
Militaria ONLINE<br />
3-5 Veilinghuis De Ruiter<br />
Juwelen, diamanten, zilver en<br />
horloges KLAASWAAL<br />
10-12 Twents Veilinghuis<br />
Kunst en antiek ONLINE<br />
Belgium<br />
SEPTEMBER<br />
1-2 MonsAntic<br />
Art et antiquités MONS<br />
2 Amberes<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
3-4 Ostantix Auctions<br />
Kunst en antiek OOSTENDE<br />
6 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Vente aux enchères judiciaire<br />
BRUXELLES<br />
7 Morel de Westgaver<br />
Cartes postales, cartes<br />
porcelaine, éditions illustrées<br />
avant-garde et surréalisme<br />
etc. BRUXELLES<br />
7 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
9 Amberes<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
9-10 Horta<br />
Art et antiquités BRUXELLES<br />
9-10 Galerie Moderne<br />
Art et antiquités BRUXELLES<br />
10 Berg van Barmhartigheid<br />
Zilversmeedwerk,<br />
edelsmeedwerk en juwelen<br />
BRUSSEL<br />
10 Salle de ventes du<br />
Béguinage<br />
Vente bourgeoise BRUXELLES<br />
10-17 Legia Auction<br />
Livres anciens, modernes et<br />
bandes dessinés ONLINE<br />
10-11 Vanderkindere<br />
Art et antiquités BRUXELLES<br />
10-12 Flanders Auctions<br />
Kunst, antiek, design en<br />
religieuze kunst WINGENE<br />
11 Salle de ventes Uccle<br />
Saint-Job<br />
Art contemporain et mobilier<br />
design BRUXELLES<br />
13 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Vente aux enchères judiciaire<br />
BRUXELLES<br />
14 Berg van Barmhartigheid<br />
Speciale verkoop BRUSSEL<br />
14 Millon Belgique<br />
Bandes dessinés ONLINE<br />
14 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
14 Rob Michiels Auctions<br />
Charity Auction: Art for<br />
Uganda BRUGGE<br />
16 Amberes<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
17 Loeckx<br />
Aziatische kunst GENT<br />
17 Berg van Barmhartigheid<br />
Juwelen, sieraden en<br />
numismatiek BRUSSEL<br />
17 Vanderkindere<br />
Vente bourgeoise BRUXELLES<br />
17 Legia Auction<br />
Collections et successions<br />
HANNUT<br />
17-21 Antenor Auction<br />
Paintings, furniture and works<br />
of art ONLINE<br />
18-22 Antenor Auction<br />
Jewels, watches and bags<br />
ONLINE<br />
20 Damien Voglaire<br />
Livres et peintures BRUXELLES<br />
20 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Vente aux enchères judiciaire<br />
BRUXELLES<br />
21 Damien Voglaire<br />
Livres BRUXELLES<br />
21 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
21-22 Maison Jules<br />
Kunst en antiek GENT<br />
22 MJV Soudant<br />
Antiquités, tableaux, mobilier<br />
et objets d'art, art nouveau,<br />
art déco GERPINNES<br />
23 Amberes<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
23-24 Ventes Elysée<br />
Art et antiquités GRIVEGNÉE-<br />
LIÈGE<br />
24 Berg van Barmhartigheid<br />
Lederwaren, luxe accessoires<br />
en juwelen BRUSSEL<br />
24 Salle de ventes du<br />
Béguinage<br />
Instruments et collections<br />
musées BRUXELLES<br />
24 Millon Belgique<br />
Bijoux et leur histoire<br />
BRUXELLES<br />
24 Bonhams-Cornette de<br />
Saint Cyr<br />
Prints and multiples BRUXELLES<br />
24 Legia Auction<br />
Grand classique et fin de<br />
successions HANNUT<br />
24 Arts Talents Enchères<br />
Collection de jouets anciens,<br />
documents, affiches etc.<br />
BRUXELLES<br />
24-25 Jordaens<br />
Antiek MORTSEL<br />
24-25 Galerie Athena<br />
Kunst en antiek BRUSSEL<br />
26 Hôtel des ventes Legros<br />
Antiquités et objets d'art<br />
VERVIERS<br />
26 Arts Talents Enchères<br />
Interieurs - Collections et<br />
successions BRUXELLES<br />
26-27 Arcanii Auctions<br />
Koksijde<br />
Kunst en antiek KOKSIJDE<br />
27 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Vente aux enchères judiciaire<br />
BRUXELLES<br />
28 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
28 Louiza Auktion<br />
Art moderne et contemporain<br />
BRUXELLES<br />
28-29 DVC Antwerpen<br />
Collectie moderne<br />
tuinsculpturen, kunst en<br />
antiek ANTWERPEN<br />
30 Amberes<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
30 Haynault<br />
Florilèges II : importants<br />
tableaux, mobilier et objets<br />
d'art BRUXELLES<br />
30-6 Salle de ventes Rops<br />
Art et antiquités ONLINE<br />
OCTOBER<br />
1 Berg van Barmhartigheid<br />
Juwelen, sieraden en<br />
numismatiek BRUSSEL<br />
3-14 Bernaerts<br />
Classic vs. Modern ONLINE<br />
4 Hôtel des ventes Mosan<br />
Vente cataloguée & Vente<br />
bourgeoise ONLINE<br />
4 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Vente aux enchères judiciaire<br />
BRUXELLES<br />
5 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
5 Campo & Campo<br />
Grafiekveiling ANTWERPEN<br />
7 Amberes<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
8 Berg van Barmhartigheid<br />
Keramiek, glaswerk, kristal,<br />
vitrinevoorwerpen en juwelen<br />
BRUSSEL<br />
8-9 Carlo Bonte Auctions<br />
Kunst en antiek BRUGGE<br />
8-9 CR-Art Auctions<br />
Kunst, antiek en design<br />
HARELBEKE<br />
8-10 Bernaerts<br />
Classic vs. Modern including<br />
the LO&S mansion ANTWERPEN<br />
10 Carlo Bonte Auctions<br />
Vintage Poster Collection<br />
ONLINE<br />
10-11 Coronari Auctions<br />
Aziatische, Europese en<br />
Islamitische kunst NAZARETH<br />
11 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Vente aux enchères judiciaire<br />
BRUXELLES<br />
11-12 Arenberg Auctions<br />
Boeken, prenten en<br />
tekeningen BRUSSEL<br />
12 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
Luxembourg<br />
SEPTEMBER<br />
21 Goldfield Auctions<br />
Luxembourg<br />
Art et antiquités LUXEMBOURG<br />
102
Fair calendar september—october <strong>2024</strong><br />
Austria<br />
France<br />
Italy<br />
The Netherlands<br />
14-22 London Design Festival<br />
London<br />
SEPTEMBER<br />
11-15 Parallel Vienna<br />
Vienna<br />
12-15 Viennacontemporary<br />
Vienna<br />
Belgium<br />
SEPTEMBER<br />
12-30 Brussels Design<br />
<strong>September</strong><br />
Brussels<br />
13-15 Sablon Design Market<br />
Brussels<br />
19-26 A Domestic Art Fair <strong>2024</strong><br />
Brussels<br />
26-29 The Solo-Project<br />
Brussels<br />
26-13/10 ARTONOV<br />
Brussels<br />
OCTOBER<br />
03-06 Art on Paper<br />
Brussels<br />
06 Collect-Hit &<br />
Brocantissimo<br />
Groot-Bijgaarden<br />
SEPTEMBER<br />
30-01/09 Art-o-rama<br />
Marseille<br />
30-01/09 Paréidolie<br />
Marseille<br />
04-14 Paris Design week<br />
Paris<br />
10-15 Parcours des mondes<br />
Paris<br />
20-22 Menart Fair Paris <strong>2024</strong><br />
Paris<br />
24-28 Parcours de la<br />
Céramique et<br />
des Arts du Feu<br />
Paris<br />
Germany<br />
SEPTEMBER<br />
12-15 POSITIONS<br />
Berlin<br />
27-29 Neue Art<br />
Dresden<br />
SEPTEMBER<br />
28-06/10 BIAF<br />
Florence<br />
Korea<br />
SEPTEMBER<br />
04-07 FRIEZE Seoul<br />
Seoul<br />
14-15 KIAF<br />
Seoul<br />
Luxembourg<br />
NOVEMBER<br />
22-24 Luxembourg Art Week<br />
<strong>2024</strong><br />
Luxembourg<br />
Switzerland<br />
OCTOBER<br />
23-27 Art Salon Zurich<br />
Zurich<br />
SEPTEMBER<br />
18-22 Haute Photographie<br />
Amsterdam<br />
20-22 Unseen<br />
Amsterdam<br />
21 Dialogue Vintage<br />
Photography<br />
Amsterdam<br />
26-29 Art Noord<br />
Heerenveen<br />
27-29 BIG ART<br />
Amsterdam<br />
28-29 Tribal Jewelry &<br />
Textiles Fair.<br />
Amsterdam<br />
OCTOBER<br />
02-06 Art The Hague<br />
Den Haag<br />
09-13 Affordable Art Fair<br />
Amsterdam<br />
United Kingdom<br />
SEPTEMBER<br />
06-08 Penman Antique Fair<br />
Petersfield<br />
24-29 Goldsmiths' Fair<br />
London<br />
26-29 British Art Fair<br />
London<br />
OCTOBER<br />
01-06 The Decorative Fair<br />
London<br />
08-13 PAD<br />
London<br />
United States<br />
SEPTEMBER<br />
05-08 Independent<br />
New York<br />
05-08 Art on Paper<br />
New York<br />
05-08 <strong>COLLECT</strong>IBLE NY<br />
New York<br />
05-08 Clio Art Fair New York<br />
New York<br />
06-08 PHOTOFAIRS New York<br />
New York<br />
06-08 Armory Show<br />
New York<br />
Veiling Zondag 22 september<br />
Kunst • antiek • design • sieraden • zilver<br />
Brussels<br />
International<br />
Drawing Fair<br />
03 06.10.<strong>2024</strong><br />
03: by invitation only<br />
04 > 06: public days<br />
Gare<br />
Maritime<br />
Catalogus & bieden:<br />
vanaf zondag 8 september<br />
Sluiting bieden:<br />
Zondag 22 september<br />
Timed online<br />
Kijkdagen:<br />
VR 13 september<br />
ZA 14 september<br />
ZO 15 september<br />
VR 20 september<br />
ZA 21 september<br />
Jan Toorop (1858-1928), kanaal bij Veere met roeiboot<br />
en zeilbootje, potlood, r.o. gesigneerd en gedateerd 1913,<br />
11 × 16 cm, vergelijkbare tekening in collectie Rijksmuseum<br />
Amsterdam<br />
Veilinghuis Peerdeman Utrecht<br />
Tennesseedreef 18-20 3565 CJ UTRECHT<br />
Telefoon: 030-2610485 • E-mail: receptie@veilinghuispeerdeman.nl<br />
Website: www.veilinghuispeerdeman.nl<br />
Gare Maritime - Tour & Taxis<br />
Rue Picard 11 Picardstraat, 1000 Brussels<br />
Co-organised by With the support of Thanks to our parners<br />
artonpaper.be<br />
103
SCRIPTUM<br />
ART BOOKS<br />
WWW.SCRIPTUMART.NL<br />
Websites<br />
& adressen<br />
Antiquariaten<br />
ANTIQUARIAAT FORUM<br />
Westrenen, Tuurdijk 16,<br />
3397 MS ’t Goy-Houten<br />
Tel. 030-6011955,<br />
info@forumrarebooks.com<br />
Taxaties & In- En Verkoop<br />
Zeldzame Boeken,<br />
Handschriften, Prenten,<br />
Kaarten en tekeningen.<br />
www.forumrarebooks.com<br />
Lijstenmakers<br />
ATELIERS FRANS DE ROO<br />
Schippersvaartweg 1 A<br />
2211 TJ Noordwijkerhout<br />
Tel. 0252543758<br />
Tel. 06 53664317<br />
info@ateliersfransderoo.com<br />
Lijstenmakers & Restauratoren<br />
verguldingen, kennis van zaken, fraai<br />
vakwerk<br />
www.ateliersfransderoo.com<br />
Bezoek online of op afspraak<br />
Oder 18-20 • 2491 DC Den Haag<br />
06 54 28 25 38 • art@scriptumart.nl<br />
Gecertificeerd<br />
Registertaxateur<br />
KUNST, ANTIEK EN INBOEDELGOEDEREN<br />
Reinold Stuurman<br />
Lid Federatie TMV<br />
Collectioneurs<br />
JUDAICA<br />
Fam. Verhoeven – de Jonge<br />
Tel. 020-7173828, Mob. 06-33736669<br />
Verzamelaar van joodse voorwerpen<br />
(judaica) vraagt te koop joods antiek<br />
judaic@tiscalimail.nl<br />
Galeries<br />
ART GALLERY VOÛTE<br />
Lange Nieuwstraat 191<br />
3111 AJ Schiedam<br />
Tel. +31 651 922 582<br />
Schilderijen, beelden,<br />
fotografie en keramiek<br />
Open: do. en vr. 10.00-17.30 uur.<br />
Zaterdag en zondag 12.00-17.30 uur.<br />
Ook op afspraak<br />
www.ArtGalleryVoute.com<br />
MODERN ART GALLERY.COM<br />
Online & Home Gallery moderne<br />
kunst. Tel.: +31(0) 638 268 193<br />
duit77@gmail.com<br />
Schilderijen, grafiek, beelden,<br />
fotografie O.a. Wil van Leeuwen,<br />
Jan Mulder, Wolvecamp, Heyboer,<br />
Corneille, P. Huf, Geert Kooiman<br />
www.modern-artgallery.com<br />
Notafilie<br />
NOTAPHILIC WORLD<br />
Antiquarisch en historisch papiergeld,<br />
vooroorlogse en koloniale<br />
uitgiften, proefdrukken, ontwerpen,<br />
specimen- en testbiljetten. In/<br />
verkoop & taxatie.<br />
NOTAPHILIC WORLD. Op afspraak:<br />
J.de Wittlaan 7 - 2517 JR Den Haag<br />
contact@notaphilicworld.nl<br />
Tel. 070-7012740 Mob. 06-15659336<br />
www.notaphilicworld.nl<br />
Kunsthandelaren<br />
KUNSTHANDEL JAN LOUTER<br />
Breelaan 28, Bergen (N-H):<br />
Bergense School<br />
Online via website:<br />
Zeeuwse schilders<br />
Voor openingstijden galerie in<br />
Bergen, afbeeldingen, beschrijvingen<br />
en prijzen:<br />
www.janlouter.nl<br />
KUNSTHANDEL MARCEL<br />
GIELING<br />
7 dagen per week geopend.<br />
www.marcelgieling.nl<br />
Stichtse Rotonde 3 E, 3818 GV Amersfoort<br />
+33 (0)4610501 / 06 53236971 / info@stuurpro.nl<br />
Uw website onder de loep?<br />
collect.net@ips.be / 1 plaatsing: € 45<br />
jaarcontract 9 plaatsingen: € 340
Zoekertjes<br />
Gevraagd<br />
BOEKEN<br />
Gezocht: Fabrieks-catalogi van de N.V.<br />
Arnhemsche Fayencefabriek<br />
tussen 1907 - 1915 en tussen 1915 -<br />
1932. benno@steenaert.com.<br />
KERAMIEK<br />
Gezocht: Rozenburg vazen, ontwerp<br />
Colenbrander. Beschadigd geen<br />
bezwaar. 06-10581818 / dajaba@zeelandnet.nl.<br />
KUNST<br />
Gezocht: Balinese tekeningen van<br />
kunstenaars die lid waren van Pita<br />
Maha. Graag uw reactie: 06-24108542.<br />
Gezocht Jacoba van Heemskerk, lou<br />
loeber, Elisabeth Stoffers, Anne van<br />
der Feer, Lotto van der Gaag. Tel:<br />
0624108542<br />
Tekeningen en schilderijen van Jan<br />
Mankes en prenten van M.C. Escher.<br />
06-54119411.<br />
Kunstverzamelaar is op zoek<br />
naar olieverfschilderijen van de<br />
Eindhovense kunstschilder Harry<br />
Maas. U kunt bellen of een Whatsapp<br />
bericht sturen naar 0639761762. Een<br />
email versturen kan natuurlijk ook:<br />
JREWING@hotmail.com<br />
Gezocht door fanatieke verzamelaar:<br />
Gravure met portret van Cornelis Fz.<br />
Eversdijck, door Jacob Houbraken.<br />
Telefoon: 0031 639666520<br />
Goedaert Collectie.<br />
Gezocht schilderijen van Ron Flu,<br />
Armand Baag, Ed Hart en Quintus Jan<br />
Telting. Reacties graag Tel: 0624108542<br />
POSTKAARTEN<br />
Te koop gevraagd: oude ansichtkaarten<br />
en foto’s van voor 1960. <strong>Nederland</strong>,<br />
buitenland, <strong>Nederland</strong>s-Indië en<br />
thema. Ook hele verzamelingen.<br />
06-15451873.<br />
VARIA<br />
Verzamelaar zoekt oude/antieke<br />
<strong>Nederland</strong>se kunst te koop. Voor<br />
gebruik of voor sier geweest, bijvoorbeeld<br />
houtsnijwerk en/of geschilderd.<br />
Mobiel: 0646135700 of e-mail: volks.<br />
kunst@xs4all.nl.<br />
Te koop gevraagd: oude Chinese kunst<br />
& porselein. Bel Floris op 06-5317852.<br />
Aangeboden<br />
ANTIEK<br />
Zuiver zijden Chinees kleed: 50 x 92<br />
cm, 3100.000 knopen! Een schoonheid!<br />
Prijs: € 59.500/ tel: 010-4589894.<br />
BOEKEN<br />
Mededelingenblad Vrienden van de<br />
Ceramiek, jaargangen 1965-2000.<br />
06-81573344.<br />
KUNST<br />
Te koop aangeboden: mooi schilderij<br />
Ron Meilof, duinen in de sneeuw,<br />
paneelmaat 40 x 70 cm, incl. mooie<br />
baklijst. Tel: 06-23825069.<br />
Te koop aangeboden: mooi schilderij<br />
Ron Meilof, zeegezicht/branding, doekmaat<br />
60 x 90 cm, incl. mooie lijst. Tel:<br />
06-23825069. Te koop aangeboden:<br />
mooi werk op paneel van Lokhorst,<br />
paneelmaat 37x27, koeien bij water in<br />
landschap, met lijst. Tel: 06-23825069.<br />
Te koop aangeboden: mooie pendant<br />
van A.J. van Prooijen, paneelmaat<br />
27x18, oogsttijd, met lijsten. Tel:<br />
06-23825069.<br />
VARIA<br />
Te koop: compleet (antiek) herenkostuum,<br />
zwart, 1880/1890, met hoge<br />
zijden hoed, originele bretellen en<br />
overhemd met stropdassen, 150 euro.<br />
Tel: 06-55772267.<br />
BEURS VOOR<br />
Moderne kunst<br />
Design<br />
Kunst & Antiek Evenement<br />
BUITENPLAATS DOORNBURGH – MAARSSEN<br />
Van 3 t/m 6 oktober - dagelijks van 11:00 – 18:00 uur<br />
Art Deco<br />
Art Nouveau<br />
Antiek<br />
Juwelen<br />
Zilver<br />
Scandinavische<br />
kunst<br />
WWW.KUNSTENANTIEKEVENEMENT.NL<br />
105
19 - 22<br />
09<br />
<strong>2024</strong><br />
27, RUE DES MINIMES, BRUXELLES<br />
MINIEMENSTRAAT 27, BRUSSEL<br />
ZABULUM-DESIGN.COM<br />
ZABULUM@ZABULUM.COM<br />
DESIGN & VINTAGE
Change language