COLLECT België September 2024
21.08.2024 • Views
Share Embed Flag

COLLECT België September 2024

ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
COLLECT

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

START NOW

Tentoonstelling<br />

EMILE CLAUS<br />

Bevriende kunstenaars<br />

Albijn Van den Abeele, Xavier De Cock, George Minne e.a.<br />

28 september <strong>2024</strong> - 5 januari 2025<br />

Zaterdag & zondag 14-18 uur<br />

Latemstraat 20<br />

9830 Sint-Martens-Latem<br />

+32 9 281 11 70 | www.oscardevos.be

<strong>COLLECT</strong><br />

Editie n° 536 – sinds 1971<br />

Edito<br />

Hoofdredacteur<br />

Els Bracke<br />

Redactie<br />

Christophe Dosogne<br />

Trice Hofkens<br />

Eindredactie<br />

Annemiek van Grondel<br />

Terug van weggeweest<br />

medewerkers<br />

Gilles Bechet<br />

Jean-Marc Bodson<br />

Gwennaëlle Gribaumont<br />

Elien Haentjes<br />

Ben Herremans<br />

Anne Hustache<br />

Guy Kokken<br />

Christine Vuegen<br />

Belinda Visser<br />

Vormgeving<br />

Renaldo Candreva<br />

Ellis De Vuyst<br />

Abonnementen<br />

Abonnementenland<br />

Ambachtenlaan 21 Unit 2A<br />

3001 Heverlee<br />

Tel.: 02/808.55.23<br />

<strong>België</strong> € 49,50 Europa € 70<br />

Abonnementen worden automatisch<br />

verlengd en gelden tot wederopzegging<br />

uiterlijk twee maanden voor afloop.<br />

Een cadeau-abonnement loopt automatisch<br />

af. Voor een adreswijziging,<br />

opzegging, ontbrekend nummer of<br />

andere vraag: klantenservice@aboland.nl<br />

www.aboland.be.<br />

Advertenties<br />

Joris van Glabbeek<br />

Tel.: 09/216.20.24<br />

collect.net@ips.be<br />

Verdeling<br />

Boekhandel<br />

AMP<br />

De Post<br />

Redactiesecretariaat<br />

Begijnhoflaan 464 G<br />

9000 Gent<br />

Tel: 09/216.20.20<br />

collect@ips.be<br />

www.collectaaa.be<br />

Verantwoordelijke uitgever<br />

Patrick Snoeck<br />

Voor de beeldende kunstenaars<br />

en de fotografen: CISAC/SABAM<br />

© SABAM Belgium <strong>2024</strong>.<br />

Lid van WE MEDIA<br />

Cover<br />

Emile Claus, Fumeur à Tlemcen, 1879,<br />

olieverf op doek, 21 x 17 cm. © The<br />

Phoebus Foundation.<br />

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd<br />

en/of openbaar gemaakt door middel van druk,<br />

fotokopie, of op welke andere wijze ook zonder toestemming<br />

van de uitgever. meningen, feiten, weergegeven<br />

in ondertekende artikelen of bijdragen<br />

aan dit blad vallen onder de verantwoordelijkheid<br />

van de betreffende auteur. redactie en uitgever<br />

zijn hiervoor niet aansprakelijk. <strong>COLLECT</strong> is niet<br />

verantwoordelijk voor de inhoud van de geplaatste<br />

advertenties. Enkel de adverteerder kan hiervoor<br />

aansprakelijk worden gesteld.<br />

© arts antiques auctions, Gent<br />

Voor sommigen vlogen ze voorbij, die<br />

heerlijke zomerdagen. Voor anderen<br />

duurden ze te lang en kan het najaar<br />

niet snel genoeg van start gaan. Ik<br />

herken mezelf in beide groepen. De zomer<br />

bracht rust, inspiratie en mooie momenten,<br />

maar opnieuw beginnen blijft na al die jaren<br />

net zo spannend en opwindend als vroeger.<br />

Hoewel we dit nummer voorbereidden terwijl<br />

velen nog op reis waren, belooft september een<br />

fantastisch najaar te worden. We starten sterk<br />

met een eerbetoon aan Emile Claus. Het is precies<br />

een eeuw geleden dat het boegbeeld van<br />

het luminisme overleed. De komende maanden<br />

brengt de stad Deinze, gelegen aan de oevers<br />

van de Leie, daarom hulde aan deze schilder,<br />

die nabij Deinze woonde en werkte. Zijn verhaal<br />

leest u in dit nummer, en ik weet zeker dat<br />

het u net zo enthousiast zal maken als wij zijn.<br />

Ook in het Rijksmuseum staan de conservatoren<br />

te popelen. Meer dan tien jaar lang waren de<br />

Aziatische bronzen uit hun collectie onderwerp<br />

van diepgaand wetenschappelijk en kunsthistorisch<br />

onderzoek. Een team van experts<br />

bestudeerde de maaktechnieken van bronzen<br />

kunstvoorwerpen, van Pakistan tot Japan. Voor<br />

de tentoonstelling Aziatisch brons. 4000 jaar<br />

schoonheid haalt het Rijksmuseum een indrukwekkende<br />

hoeveelheid oosterse kunstschatten<br />

naar Nederland. Conservator Ching-Ling Wang<br />

belicht voor <strong>COLLECT</strong> zeven bijzondere kunstwerken<br />

uit deze tentoonstelling.<br />

Deze herfst belooft<br />

een spannend artistiek<br />

seizoen te worden, met<br />

tentoonstellingen van<br />

Emile Claus en zeldzame<br />

Aziatische bronzen in het<br />

Rijksmuseum.<br />

Wilt u niet alleen kijken, maar ook kopen en<br />

verzamelen? Het veilingseizoen staat voor de<br />

deur en de agenda voor deze maand is goed gevuld.<br />

Voor liefhebbers van designbeurzen is er<br />

van alles te doen: van vintage tot hedendaagse<br />

stukken, Brussel verwent elke liefhebber van<br />

het genre. En mocht u nog een tripje naar het<br />

buitenland willen maken, dan hebben we een<br />

persoonlijke, uitgeteste selectie samengesteld<br />

van alles wat tijdens de Biënnale in Venetië te<br />

zien is. Want daar duurt de zomer nog net iets<br />

langer.<br />

Bent u nu wat overrompeld? Geen zorgen, u<br />

heeft een maand de tijd om dit nummer helemaal<br />

door te nemen. Wij zijn al volop bezig<br />

met het volgende.<br />

Ik ben blij u weer te zien, en samen met de hele<br />

redactie wens ik u een spannend begin van het<br />

nieuwe artistieke seizoen!<br />

Els Bracke<br />

els.bracke@ips.be<br />

5

50<br />

42<br />

Een universele<br />

schat: zijde<br />

78<br />

Ben Vautier<br />

heeft zijn laatste<br />

woord nog niet<br />

gezegd<br />

Betoverend brons<br />

uit Azië<br />

46<br />

De edele kunst<br />

van het slijpen<br />

22<br />

Sophie Taeuber en Jean Arp:<br />

een creatieve tandem<br />

De echte voorouder<br />

van de geslepen diamant<br />

zoals we die vandaag de dag<br />

kennen, is Belgisch!<br />

6

82<br />

Gae Aulenti: eigenzinnig<br />

ontwerp uit Italië<br />

Inhoud<br />

<strong>September</strong> <strong>2024</strong><br />

Artikelen<br />

Veilingen<br />

28<br />

Elen Braga: wervelende spiegel<br />

voor de status quo<br />

16 Emile Claus:<br />

ster van het luminisme<br />

22 Sophie Taeuber en Jean<br />

Arp: een creatieve tandem<br />

28 Elen Braga: Brazilaans<br />

talent in <strong>België</strong><br />

36 Tips voor de Biënnale<br />

42 Kunststukjes van zijde<br />

46 De edele kunst<br />

van het slijpen<br />

50 Aziatisch brons in het Rijks<br />

72 Artistieke ambassade<br />

op de Zavel: Ancienne<br />

Nonciature<br />

74 Proximus Art Collection:<br />

een strategische keuze<br />

78 Bij conceptueel<br />

kunstenaar Ben is alles<br />

mogelijk<br />

80 Markt zoekt cybersecurity<br />

82 Gae Aulenti: cultdesign uit<br />

Italië<br />

86 Kennis van zaken:<br />

bijzondere collectie kristal<br />

88 Veilingen wereldwijd<br />

92 Verrassend geveild:<br />

Een Rembrandt bji<br />

Campo & Campo?<br />

93 Veilingen <strong>België</strong><br />

Agenda<br />

62 Museumagenda<br />

70 Galerieagenda<br />

114 Veilingagenda<br />

115 Beursagenda<br />

Rubrieken<br />

8 Up to date<br />

12 Kopstukken<br />

26 Kunstenaar van de<br />

maand: Milan Jespers<br />

32 Zoom: Cindy Sherman<br />

58 Musea<br />

64 Kunstinzicht:<br />

IN-DEPENDANCE<br />

65 Galeries<br />

69 Kunstinzicht: KIN<br />

116 Veilinghuizen<br />

117 Adressen & zoekers<br />

Op de hoogte blijven<br />

van alle nieuwtjes?<br />

Meldt u nu aan voor onze<br />

maandelijkse nieuwsbrief<br />

via onze website.<br />

VOLG ONS OP INSTAGRAM<br />

@ARTMAGAZINE<strong>COLLECT</strong><br />

www.collectaaa.be<br />

7

Up to date<br />

-><br />

Toegeschreven aan de Meester van de<br />

Virgo inter Virgines, De Kruisafneming,<br />

eind 15e eeuw. © Biennale d’art contemporain<br />

Enghien.<br />

-><br />

Nieuw<br />

ADER<br />

Brussel<br />

-><br />

Théo Massoulier. © de kunstenaar / Gaep Gallery. Biennale d’art contemporaine d’Enghien.<br />

Zomernieuws<br />

In het park van Edingen (Enghien) vindt de<br />

vijfde editie van de Biennale d’art contemporain<br />

plaats, getiteld Miroirs 5 : Précieux.<br />

Het kunstenparcours focust op de bijzondere<br />

omringende natuur en het gebouwde<br />

erfgoed van Edingen zelf en combineert<br />

pareltjes uit het verleden met hedendaagse<br />

creaties van veertien kunstenaars. Hoogtepunt<br />

van het parcours: De Kruisafneming<br />

(eind 15e eeuw), een uitzonderlijk Vlaamsrenaissancewerk<br />

dat is toegeschreven aan<br />

de Meester van de Virgo inter Virgines. Nog<br />

te ontdekken t/m 15-09. www.expo-miroirs-parc-enghien.be<br />

S De tentoonstelling<br />

Louis Thevenet. Een leven in kleur in het<br />

streekmuseum den AST en Villa Servais in<br />

Halle krijgt veel belangstelling. De retrospectieve<br />

van deze eigenzinnige Brabantse<br />

fauvist representeert een mooi beeld van<br />

de streek. Ondertussen zijn er acht nieuwe<br />

werken te zien en is de collectie in Villa Servais<br />

volledig verwisseld. De expo loopt nog<br />

tot 27-10. www.halle.be/denast S De Boghossianstichting<br />

lanceert de Internationale<br />

Prijs voor Beeldende kunsten, Design<br />

en Ambacht, en Juwelierskunst. Deze<br />

jaarlijkse prijs, ter waarde van 36.000 euro,<br />

beloont drie kunstenaars die bijdragen aan<br />

de bevordering van interculturele dialoog.<br />

Winnaars ontvangen elk 12.000 euro, een<br />

tentoonstelling bij de Boghossianstichting<br />

en een verblijf van een maand in de ‘artists<br />

residence’ van Villa Empain. Aanmelden<br />

kan nog t/m 15-09. www.villaempain.com S<br />

ArtContest is een wedstrijd voor jonge hedendaagse<br />

kunstenaars met als doel bij te<br />

dragen aan de ontwikkeling van hun werk<br />

en maximale zichtbaarheid te geven. Het<br />

werk van de tien geselecteerde kunstenaars<br />

voor de 20e editie, waaruit de jury drie winnaars<br />

zal kiezen, is te zien in het Maison des<br />

Arts van 19-09 t/m 10-11. www.artcontest.be<br />

Met de komst van het Parijse ADER<br />

naar Brussel is de Belgische kunstmarkt<br />

een historisch veilinghuis<br />

rijker. Deze uitbreiding op de Tervurenlaan<br />

is een mijlpaal in de internationale<br />

ontwikkeling van ADER. Aan<br />

het hoofd van de Brusselse vestiging<br />

staat de ervaren veilingmeester<br />

Octavie Bordet, die een diepgaande<br />

kennis en expertise van de markt<br />

heeft. Naast advies en waardebepalingen<br />

op maat van verzamelaars,<br />

kunstliefhebbers en families zal<br />

ADER Brussel ook expertisedagen<br />

aanbieden die voor iedereen toegankelijk<br />

zijn. Bovendien zal het ook<br />

‘Art Tuesdays’ organiseren, publieke<br />

lezingenavonden over verschillende<br />

kunsthistorische thema’s gegeven<br />

door toonaangevende professionals.<br />

Op die manier hoopt ADER een<br />

bijdrage te leveren aan het culturele<br />

leven in Brussel, bekend om zijn<br />

verlichte verzamelaars. info@aderbrussels.be<br />

8

UP TO DATE<br />

-><br />

Vrijmetselaarstempel van de Cercle des Amis philanthropes. Artonov Festival. © Artonov.<br />

Brussel opent het kunstnajaar<br />

Brussel bereidt zich volop voor op een<br />

nazomer vol kunstevenementen. Van 12 t/m<br />

15-09 trapt Rendez-Vous het kunstseizoen<br />

af met een weekend van openingen, performances<br />

en ontmoetingen in de hedendaagse<br />

kunstgaleries van de stad. Het evenement,<br />

gelanceerd door Laure Decock en<br />

Evelyn Simons ter vervanging van Brussels<br />

Gallery Weekend, wil de artistieke rijkdom<br />

van Brussel vieren en de stad een plaats<br />

geven in de internationale scene. www.<br />

rendezvousbxl.com S Op 12-09 gaat ook<br />

de achttiende editie van Brussels Design<br />

<strong>September</strong> van start. Op een honderdtal<br />

evenementen verspreid over de stad kunnen<br />

Belgische en internationale ontwerpers<br />

en designliefhebbers elkaar ontmoeten.<br />

Deze editie belicht uitzonderlijk design in<br />

beperkte oplages, verkent opkomende<br />

trends en benadrukt de centrale rol van<br />

design in de stad. Naast tentoonstellingen<br />

bij deelnemende galeries zoals Objects with<br />

Narratives, Augusta Gallery en Spazio Nobile<br />

worden ook open ateliers, conferenties,<br />

workshops en happenings aangeboden.<br />

Het evenement Renewal stelt een verantwoorde<br />

en duurzame benadering van<br />

design centraal en onderzoekt hoe design<br />

kan bijdragen aan een circulaire economie.<br />

Ook wordt een nieuwe lichting studenten<br />

productdesign gepresenteerd in de Graduation<br />

Show van de LUCA School of Arts. Het<br />

volledige programma en alle locaties zijn<br />

te vinden op www.designseptember.be S<br />

Tijdens het openingsweekend van Brussels<br />

Design <strong>September</strong> kun je schatten zoeken<br />

op de Sablon Design Market. Van 13 t/m<br />

15-09 verzamelen dertig exposanten zich<br />

op de Zavel met een interessante selectie<br />

design en vintage. Speciale gast op deze<br />

zevende editie is Alexandra Morel, bekend<br />

van het tv-programma Affaire conclue.<br />

www.sablondesignmarket.com S ADAF is<br />

een jaarlijkse kunstbeurs die kunst en functionaliteit<br />

samenbrengt door de grenzen<br />

tussen design en esthetiek uit te dagen,<br />

met voor elke editie een nieuwe scenografie.<br />

Van 19 t/m 26-09 wordt het concept van<br />

-><br />

Arnaud Eubelen, uit de reeks ‘Porous Walls<br />

Reminiscence’. Open studio tijdens Brussels<br />

Design <strong>September</strong>. © de kunstenaar. Foto:<br />

Guillaume Blondiau.<br />

het Volkshuis geherinterpreteerd aan de<br />

hand van het werk van in <strong>België</strong> gevestigde<br />

kunstenaars. Maison du Peuple in Brussel,<br />

ontworpen door Victor Horta en voltooid<br />

in 1899 als hoofdkwartier en cultureel<br />

9

UP TO DATE<br />

centrum van de Belgische Arbeiderspartij,<br />

was een symbool van optimisme en<br />

emancipatie tijdens industriële en sociale<br />

veranderingen. Het gebouw stond bekend<br />

om zijn gedurfde architectuur en diende<br />

als multifunctionele ruimte voor politieke,<br />

sociale en culturele activiteiten. Het project<br />

speelde een sleutelrol in de ontwikkeling<br />

van coöperaties, gebaseerd op principes<br />

van zelfbeheer, collectief eigendom,<br />

gelijkheid, rechtvaardigheid, billijkheid en<br />

vrijheid. www.adomesticartfair.com S Na<br />

een eerste editie in 2022 organiseert Paul<br />

Kusseneers opnieuw The Solo Project, dit<br />

keer op de begane grond van het CCN-gebouw<br />

aan het Noordstation in Brussel, van<br />

26 t/m 29-09. Voor deze kunstbeurs nodigt<br />

de organisatie galeries uit om het werk van<br />

een of meerdere hedendaagse kunstenaars<br />

te presenteren. Dit garandeert de kwaliteit,<br />

diepgang en diversiteit van de beurs, die de<br />

nadruk legt op individuele presentaties van<br />

een coherent oeuvre. De beurs biedt ook<br />

plaats aan de eerste editie van de ten-<br />

toonstelling Emerging Artistic Talents (EAT)<br />

waarvoor werk van tachtig jonge of net<br />

afgestudeerde beloftevolle kunstenaars uit<br />

vier kunstscholen geselecteerd werd. Hiermee<br />

krijgen ze een duwtje in de rug aan het<br />

begin van hun artistieke carrière.<br />

@thesoloprojectbxl S Het interdisciplinaire<br />

festival Artonov viert dit jaar zijn 10e verjaardag!<br />

Hoewel muziek en architectuur de<br />

rode draad vormen in de programmering,<br />

staat het festival open voor alle artistieke<br />

disciplines en dus ook beeldende kunst.<br />

Kenmerkend zijn de voorstellingen op<br />

bijzondere architectuurlocaties en voor deze<br />

speciale editie zijn dat onder andere het<br />

metrostation Rogier, veilinghuis Lempertz<br />

en de Vrijmetselaarstempel van de Cercle<br />

des Amis philanthropes. Het kloppend hart<br />

van dit festival, Artonov Lab, is gevestigd<br />

in New Hope Gallery waar allerlei activiteiten,<br />

conferenties, workshops en exposities<br />

zullen plaatsvinden. Van 26-09 t/m 13-10.<br />

www.festival-artonov.eu<br />

Objects with Narratives. Brussels Design <strong>September</strong>.<br />

© Objects with Narratives.<br />

De unieke positie<br />

van Art on Paper<br />

De negende editie van Art on Paper brengt opnieuw tekenkunst<br />

onder de aandacht van kunstliefhebbers, handelaars en professionele<br />

verzamelaars. Een selectie van zo’n zestig galeries uit binnen-<br />

en buitenland presenteert niet alleen hedendaags werk op<br />

papier, maar ook steeds meer moderne en antieke tekenkunst. De<br />

beurs biedt zo een kwalitatief overzicht van tekenkunst door de<br />

eeuwen heen en positioneert zich daarmee tussen de internationale<br />

beurzen. Deelnemende galeries uit <strong>België</strong> zijn onder andere<br />

Galerie Lowet de Wotrenge, Schönfeld Gallery, Laurentin Gallery,<br />

valerie_traan gallery, Settantotto Art Gallery, Atelier Ecru Gallery,<br />

Galerie DYS en Thomas Deprez Fine Arts. Art on Paper presenteert<br />

dit jaar, in samenwerking met de Koning Boudewijnstichting<br />

en het Museum voor Schone Kunsten in Doornik, ook twee<br />

tentoonstellingen van uitzonderlijke collecties tekenkunst: een<br />

selectie werken van verzamelaar Jos Knaepen (1933-2014) en van<br />

de Brusselse mecenas en verzamelaar Henri Van Cutsem (1839-<br />

1904). Ook de winnaar van de Eeckman Art Prize <strong>2024</strong>, Mouad El<br />

Bissaoui (°1996, Marrakech), krijgt een solotentoonstelling tijdens<br />

de beurs. De jury koos voor zijn geëngageerde en waardegedreven<br />

project ‘Face à l’horizon’, dat de symboliek van grenzen<br />

probeert te achterhalen. Veel te ontdekken dus van 03 t/m 06-10<br />

in de hallen van Tour & Taxis in Brussel. www.artonpaper.be<br />

-><br />

Tina Berning, Lack of Information. Bij Schönfeld Gallery.<br />

© de kunstenaar/ Schönfeld Gallery.<br />

10

UP TO DATE<br />

Mondiaal Parijs<br />

-><br />

Idoma Akewe-sculptuur van een zittende<br />

vrouw, Ekotame, hout, metaal en<br />

pigment, 57 x 19 x 24 cm. Bij Spectandum<br />

Leuven tijdens Parcours des Mondes.<br />

© Spectandum Leuven.<br />

Abdias do Nascimento, Oricha’s Mother (Mother Nature), 1971, acrylverf op doek, 36 x 48 inch, Buffalo,<br />

New York, USA. © Galeria MaPa, São Paulo. Te zien op Independent.<br />

-> -><br />

Na zeven edities in Brussel breidt<br />

<strong>COLLECT</strong>IBLE zijn invloed uit naar New York<br />

met als doel een toonaangevend platform<br />

te bieden voor galeries, ontwerpers,<br />

verzamelaars en interieurarchitecten om<br />

cutting-edge creaties te verkennen en een<br />

discours aan te gaan over de evoluerende<br />

aard van design. Van 05 t/m 08-09 in Water<br />

Street Projects. www.collectible.design/<br />

collectible-nyc Parijs zal weer een internationaal<br />

publiek aantrekken voor Parcours<br />

des Mondes, een van de belangrijkste<br />

en meest prestigieuze evenementen voor<br />

tribale kunst, Aziatische kunst en etnografica.<br />

Verspreid over verschillende locaties<br />

in de historische wijk Saint-Germain-des-<br />

Prés presenteren meer dan vijftig internationale<br />

galeries unieke en bijzondere<br />

stukken afkomstig uit diverse regio’s, zoals<br />

Afrika, Oceanië, Amerika en Azië. Onder<br />

de Belgische deelnemers zijn onder meer<br />

Bruno Claessens – Duende Art Projects,<br />

Grusenmeyer, Galerie Patrick & Ondine<br />

Mestdagh en nieuwkomer Galerie Frank Van<br />

Craen terug. Ook Spectandum uit Leuven<br />

is aanwezig, bekend om zijn Kunstkammercollectie<br />

met exotische en etnografische<br />

curiositeiten. Te bewonderen van 10 t/m<br />

15-09. www.parcours-des-mondes.com<br />

S Ook in Parijs wordt van 20 t/m 22-09<br />

Menart Fair gehouden. Deze vijfde editie is<br />

exclusief gewijd aan vrouwelijke kunstenaars<br />

uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika en<br />

belicht zowel baanbrekende als beloftevolle<br />

kunstenaars. Met deze gedurfde keuze wil<br />

Menart Fair de bezoekers bewust maken<br />

van de rijkdom en de cruciale maar vaak<br />

ongekende rol die vrouwen hebben in de<br />

artistieke scene. Onder de 26 deelnemende<br />

galeries vinden we ook W+S Gallery uit<br />

Brussel. www.menart-fair.com S En wie<br />

niet genoeg kan krijgen van Parijs, kan ook<br />

nog Paris Design Week meepikken van<br />

05 t/m 14-09. Of bewandel het Parcours<br />

de la Céramique et des Arts du Feu in en<br />

rond de wijk Rive Gauche, van 24 t/m 28-09.<br />

www.maison-objet.com www.parcoursdelaceramique.com<br />

S Wie liever thuisblijft,<br />

kan Metafair bezoeken, de eerste digitale<br />

kunstbeurs waarbij tien galeries een selectie<br />

werken via een driedimensionele scan<br />

voorstellen. Onder de pioniers is ook Galerie<br />

Léage uit Parijs. De deuren gaan virtueel<br />

open van 25-09 t/m 27-10. www.metafair.<br />

art S In New York barst het kunstnajaar begin<br />

september ook weer los. Van 05 t/m 08-09<br />

openen gelijktijdig verschillende beurzen<br />

de deuren, waaronder de derde editie van<br />

Independent 20th Century. Deze ‘invitation<br />

only’-kunstbeurs focust op kunstenaars en<br />

Raouf Rifai, Darwish Abou El Abed, 2023,<br />

acrylverf op doek, 150 x 150 cm. Bij Nadine<br />

Fayad Art Gallery op Menart Fair. © de kunstenaar/<br />

Nadine Fayad Art Gallery.<br />

internationale avant-gardebewegingen uit<br />

de 20e eeuw. De 32 deelnemers presenteren<br />

er samen 65 kunstenaars – sommigen onder<br />

hen ook kunstenaars wier werk curatorisch<br />

geherwaardeerd wordt door belangrijke<br />

institutionele tentoonstellingen, zoals de<br />

Biënnale van Venetië. www.independenthq.<br />

com S The Armory Show start op 06-09.<br />

Deze beurs brengt sinds 1994 internationaal<br />

gerenommeerde galeries voor moderne<br />

en hedendaagse kunst samen. Uit <strong>België</strong><br />

nemen onder meer Tim Van Laere Gallery,<br />

Templon, Sorry We’re Closed en Maruani<br />

Mercier deel. www.thearmoryshow.com<br />

11

Kopstukken<br />

Philip Serck<br />

“Hij drukte zijn stempel op de Belgische<br />

kunstmarkt, hij aanbad geen<br />

geld en in zijn veilinghuis werd alles<br />

eerlijk beschreven. Een uitzondering<br />

onder zijn gelijken” was een van de<br />

vele ontroerende getuigenissen die<br />

we ontvingen bij het nieuws over de<br />

Gentse veilingmeester Philip Serck,<br />

die op 7 juli overleed. Enkele dagen<br />

eerder hadden we hem, op zijn<br />

verzoek, opnieuw bezocht in zijn<br />

mooie woning in Gent en hadden<br />

uitgebreid kunnen praten over zijn<br />

passies, kunst natuurlijk, waaronder<br />

Chinese. Ook spraken we over<br />

de zee en de zeilsport, die hij ijverig<br />

beoefend had met zijn vrouw, Ellen<br />

Colpaert, overleden in 2016. Philip<br />

Serck, geboren in 1956 in Bromley<br />

bij Londen, werkte lange tijd in de<br />

veilingzaal van Paleis voor Schone<br />

Kunsten in Brussel, voordat hij<br />

ging samenwerken met de gebroeders<br />

De Jonckheere en vervolgens<br />

zijn eigen veilingzaal, BA Auctions,<br />

opende met Isabelle Maenaut,<br />

zijn trouwe rechterhand. Unaniem<br />

gewaardeerd voor zijn vaardigheden,<br />

zowel in Vlaanderen als in Wallonië<br />

en Brussel, lag hij met niemand<br />

in de clinch, wat in de kunstmarkt<br />

zeldzaam genoeg is om opgemerkt<br />

te worden. Serck was ook voorzitter<br />

van de Koninklijke Belgische Kamer<br />

van Kunstkenners, voorzitter van de<br />

Belgisch-Luxemburgse Kamer van<br />

Veilingmeesters en ook gerechtelijk<br />

deskundige. Hij zal erg gemist<br />

worden.<br />

© Jana Pollet.<br />

Hans De Wolf<br />

Professor en kunsthistoricus Hans<br />

De Wolf (1961-<strong>2024</strong>) is op 17 juni<br />

overleden na een lange strijd tegen<br />

een slepende ziekte. Hij stond<br />

bekend om zijn immense energie en<br />

toewijding aan de kunstwereld. De<br />

Wolf was een pionier in het bevorderen<br />

van artistiek onderzoek en speelde<br />

een cruciale rol in het oprichten<br />

van het Kunstenplatform aan de<br />

Vrije Universiteit Brussel (VUB),<br />

waar kunst en wetenschap werden<br />

geïntegreerd. Zijn werk en tentoonstellingen,<br />

waaronder projecten in<br />

Brussel, China, en Zuid-Korea, versterkten<br />

de internationale reputatie<br />

van Brussel en bevorderden culturele<br />

uitwisseling wereldwijd.<br />

© Samuel van Leeuwen.<br />

Bill Viola<br />

De invloedrijke video-artiest Bill<br />

Viola is op 12 juli op 73-jarige leeftijd<br />

overleden. Viola’s carrière werd<br />

getekend door een diepe fascinatie<br />

voor water en spiritualiteit, geïnspireerd<br />

door een bijna-doodervaring<br />

uit zijn kindertijd. Zijn baanbrekende<br />

werk, zoals The Reflecting Pool en<br />

The Passions, verkende thema’s van<br />

leven, dood en mystiek door middel<br />

van video en technologie. Ondanks<br />

zijn latere strijd met alzheimer bleef<br />

Viola’s werk tot het einde krachtig en<br />

emotioneel resoneren, met een blijvende<br />

impact op zowel het publiek<br />

als de kunstwereld.<br />

© Justin Tallis/AFP/Getty Images.<br />

12

Kasper König<br />

Octave Landuyt<br />

Octave Landuyt is op 101-jarige<br />

leeftijd overleden. Landuyt, geboren<br />

in 1922 in Gent, was een veelzijdig<br />

kunstenaar die zich bezighield<br />

met schilderkunst, beeldhouwkunst,<br />

keramiek en juwelenontwerp. Zijn<br />

oeuvre omvat duizenden werken,<br />

waaronder fantasiewerelden met<br />

een donkere ondertoon, vaak geïnspireerd<br />

door zijn ervaringen in de<br />

Tweede Wereldoorlog. Landuyts<br />

werk was te zien op internationale<br />

tentoonstellingen en is nog steeds<br />

aanwezig in de openbare ruimte,<br />

zoals in de Belgische Senaat en<br />

het metrostation Naamsepoort in<br />

Brussel.<br />

© Michiel Hendryckx.<br />

De invloedrijke Duitse curator en<br />

museumdirecteur Kasper König<br />

is op 9 augustus jongstleden op<br />

80-jarige leeftijd overleden in Berlijn.<br />

König, bekend om zijn baanbrekende<br />

werk bij Museum Ludwig in Keulen<br />

en de oprichting van de Skulptur<br />

Projekte in Münster, had een grote<br />

impact op de internationale kunstwereld.<br />

Zijn visionaire benadering<br />

zorgde ervoor dat vele kunstenaars<br />

doorbraken. König blijft een iconische<br />

figuur in de moderne kunst.<br />

© ullstein bild via Getty Images.<br />

Ben Vautier<br />

Barbara Gladstone<br />

Barbara Gladstone, de invloedrijke<br />

oprichter van een van de topgaleries<br />

in New York, is op 16 juni op<br />

89-jarige leeftijd in Parijs overleden.<br />

Haar Gladstone Gallery, met vestigingen<br />

in New York, Brussel, Seoul<br />

en Rome, vertegenwoordigt enkele<br />

van de meest gevierde kunstenaars,<br />

onder wie Matthew Barney,<br />

Alex Katz en Joan Jonas. Gladstone<br />

opende de galerie in 1980 en groeide<br />

uit tot een prominente speler in de<br />

kunstwereld, bekend om haar focus<br />

op relaties en de artistieke visie van<br />

haar kunstenaars.<br />

© Stefanie Keenan.<br />

Ben Vautier, een Franse Fluxuskunstenaar<br />

die bekend stond om<br />

zijn humoristische schilderijen en<br />

performances die de grens tussen<br />

leven en kunst deden vervagen, is<br />

op 88-jarige leeftijd overleden. Hij<br />

werd op 5 juni dood aangetroffen in<br />

zijn huis in Nice, kort na het overlijden<br />

van zijn vrouw. Vautier, ook<br />

wel bekend als ‘Ben’, was een centrale<br />

figuur in de Fluxus-beweging<br />

van de jaren 60. Vaak verhieven zijn<br />

provocerende werken het alledaagse<br />

tot kunst Zijn beroemde uitspraak<br />

‘Alles is kunst’ weerspiegelt zijn streven<br />

om kunst toegankelijk te maken<br />

voor iedereen, hoewel zijn veelgeprezen<br />

werk ook vaak gepaard ging met<br />

controverse.<br />

© Clément Mahoudeau/AFP via<br />

Getty Images.<br />

13

Albert Baronian<br />

Klaas Muller<br />

Klaas Muller is benoemd tot de<br />

nieuwe voorzitter van de BRAFA<br />

Art Fair, na eerder ondervoorzitter<br />

te zijn geweest. Hij volgt Harold<br />

t’Kint de Roodenbeke op, die de<br />

beurs vier termijnen lang succesvol<br />

leidde. Muller (°1975) heeft een<br />

achtergrond in kunstgeschiedenis<br />

en is sinds 2004 betrokken bij<br />

BRAFA. Zijn focus als voorzitter<br />

ligt op het behouden en versterken<br />

van de diversiteit en kwaliteit<br />

van de beurs. Onder zijn leiding<br />

viert BRAFA in 2025 de 70e editie,<br />

met als doel internationaal verder<br />

te groeien.<br />

© Guy Kokken.<br />

Baronian Gallery, opgericht in 1973<br />

door Albert Baronian in Brussel,<br />

sluit de deuren in december, na een<br />

rijke geschiedenis waarin de galerie<br />

internationale erkenning verwierf<br />

voor haar betrokkenheid bij<br />

onder meer Arte Povera en de Supports/Surfaces-beweging.<br />

Albert<br />

Baronian ontving diverse onderscheidingen,<br />

waaronder de Orde<br />

van Leopold in 2018 en een FEA-<br />

GA Lifetime Achievement Award in<br />

<strong>2024</strong>. Ook speelde hij een sleutelrol<br />

in de ontwikkeling van de Brusselse<br />

kunstscene, bijvoorbeeld door<br />

zijn bijdrage aan Art Brussels. Hoewel<br />

de galerie sluit, blijft Baronian<br />

actief in de kunstwereld en zet hij<br />

zijn werk voort als curator, onder<br />

andere met een nieuwe opdracht<br />

in Bonisson Art Center in Rognes,<br />

Frankrijk.<br />

© Baronian.<br />

Chabi Nouri<br />

Chabi Nouri is sinds 1 augustus<br />

benoemd tot ‘Global CEO’ van Bonhams.<br />

Zij zal in oktober beginnen<br />

vanuit het Londense hoofdkantoor<br />

in New Bond Street. Nouri, die voorheen<br />

ceo was van Piaget en recentelijk<br />

partner bij de Mirabaud Group,<br />

is gespecialiseerd in luxe en retail.<br />

Hans-Kristian Hoejsgaard, executive<br />

chairman bij Bonhams, prijst<br />

Nouri’s sterke merkbouw- en digitale<br />

innovatiecapaciteiten. Zij zal<br />

de rijke geschiedenis van Bonhams<br />

combineren met digitale transformatie<br />

en internationale groei.<br />

© Bonhams.<br />

Emilie Jolly<br />

Bonhams heeft in juli Émilie Jolly<br />

aangesteld als hoofd van de nieuwe<br />

afdeling Afrikaanse en Oceanische<br />

Kunst in Brussel. Jolly, die sinds<br />

2016 bij het Duitse veilinghuis Lempertz<br />

werkte, heeft uitgebreide ervaring<br />

met Afrikaanse en Oceanische<br />

kunst; ze droeg bij aan drie gerenommeerde<br />

tentoonstellingen in Brussel.<br />

Ze zal samenwerken met Tim<br />

Teuten om het Bonhams-merk te<br />

versterken bij Belgische en internationale<br />

verzamelaars. De eerste<br />

veiling van deze nieuwe afdeling<br />

staat gepland voor december <strong>2024</strong>.<br />

© Maurine Toussaint.<br />

Charles Esche<br />

Charles Esche (°1962, Harrogate),<br />

sinds 1 augustus 2004 directeur<br />

van het Van Abbemuseum in<br />

Eindhoven, vertrekt eind dit jaar.<br />

Onder zijn leiding organiseerde<br />

het museum spraakmakende<br />

tentoonstellingen zoals Istanbul<br />

Eindhoven SALTVanAbbe en<br />

Be(com)ing Dutch, met een sterke<br />

focus op kunsteducatie. Esche, ook<br />

betrokken bij de Rijksakademie in<br />

Amsterdam en medeoprichter van<br />

Afterall Journal en Afterall Books, zal<br />

tot zijn afscheid nog meewerken aan<br />

drie grote tentoonstellingen, terwijl<br />

het museum op zoek gaat naar een<br />

opvolger.<br />

© Judith Warringa.<br />

14

Brussels<br />

International<br />

Drawing Fair<br />

03 06.10.<strong>2024</strong><br />

03: by invitation only<br />

04 > 06: public days<br />

Gare<br />

Maritime<br />

Gare Maritime - Tour & Taxis<br />

Rue Picard 11 Picardstraat, 1000 Brussels<br />

artonpaper.be<br />

Co-organised by With the support of Thanks to our parners

Emile Claus<br />

Ster van het luminisme<br />

16

Emile Claus, De vlasoogst, 1883, olieverf op doek, 110 x 150 cm. Privécollectie. Mudel.<br />

17

Emile Claus<br />

evolueerde van<br />

verhalende naar landschapsschilderkunst<br />

en zou zich geleidelijk<br />

aan volledig toeleggen<br />

op het weergeven<br />

van zachte, heldere<br />

kleurschakeringen.<br />

Emile Claus, Fillettes au champ, z.d., olieverf op doek, 100 x 99 cm. Galerij Oscar De Vos. Verkocht bij<br />

Sotheby’s in Londen op 13-07-2022, voor £ 350.000 (€ 413.738).<br />

Het is een eeuw geleden dat<br />

Emile Claus, boegbeeld van het<br />

luminisme, overleed. De komende<br />

maanden brengt de stad Deinze,<br />

gelegen aan de oevers van de Leie,<br />

daarom hulde aan deze schilder,<br />

die nabij Deinze woonde en werkte.<br />

TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE<br />

Als schilder in de impressionistische<br />

traditie penseelde Emile<br />

Claus (1849-1924) vooral vochtige,<br />

nevelige landschappen,<br />

vaak gezichten op het platteland, waar de<br />

Leie zachtjes door meandert. In 1869-1874<br />

volgde hij een opleiding aan de Koninklijke<br />

Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen,<br />

waar hij les kreeg van Nicaise De<br />

Keyser en Jacob Jacobs. In 1875 stelde hij<br />

zijn realistische schilderijen voor het eerst<br />

tentoon in Brussel. Vier jaar later reisde hij<br />

naar Noord-Afrika, om er zijn opleiding te<br />

vervolgen. De heftige coloristische tonaliteiten<br />

en de intense lichteffecten op de omgeving<br />

maakten een diepe indruk op hem.<br />

Bij zijn terugkeer werd Claus verder onderricht<br />

door Theo Verstraete, een kunstschilder<br />

met wie hij bevriend was. Hij besloot<br />

het licht centraal te stellen in zijn werk,<br />

waarbij hij elementaire kleuren gebruikte<br />

en het prisma en de kleurenrefractie door<br />

middel van haast ruwe tinten ontbond.<br />

In 1882 verhuisde hij naar Astene, een<br />

dorp in de buurt van Sint-Martens-Latem,<br />

waar hij zijn villa aan de oever van de Leie<br />

de naam Zonneschijn gaf. James Ensor zei<br />

ooit ironisch dat Claus ‘de zon op flessen<br />

trok’. In hetzelfde jaar nam Claus’ reputatie<br />

een hoge vlucht toen zijn schilderijen,<br />

nog steeds met realistische en pittoreske<br />

onderwerpen in de trant van Jules Bastien-<br />

Lepage, werden tentoongesteld in Parijs.<br />

Vooral Het Hanengevecht kon rekenen op<br />

heel wat belangstelling. Behalve van de<br />

plaatselijke bourgeoisie trok zijn werk zelfs<br />

de aandacht van de Belgische koninklijke<br />

familie, die een van zijn schilderijen kocht.<br />

In 1888 reisde Emile Claus opnieuw naar<br />

Parijs, waar hij in de ban raakte van de impressionistische<br />

schilderkunst. Hij keerde<br />

geregeld terug naar de lichtstad, waar hij<br />

een atelier huurde dat hij ’s winters gebruikte,<br />

met name in de periode 1890-1892.<br />

HET LICHT BOVEN ALLES<br />

Emile Claus evolueerde van de verhalende<br />

schilderkunst naar de landschapsschilderkunst<br />

en zou zich geleidelijk aan volledig<br />

toeleggen op het weergeven van zachte,<br />

18

heldere kleurschakeringen. Tussen zijn<br />

verblijven in Parijs door nam hij zijn Franse<br />

indrukken naar Vlaanderen mee. Deze<br />

zette hij om in een zeer persoonlijke schilderstijl,<br />

die later luministisch zou worden<br />

genoemd. ‘Lumen’ is Latijn voor licht,<br />

maar de term luminisme verwijst ook naar<br />

de kunstvereniging Vie et Lumière, die<br />

hij in 1904 samen met George Morren en<br />

Adrien-Joseph Heymans oprichtte. Ook<br />

James Ensor en Georges Lemmen maakten<br />

er deel van uit. Deze typisch Belgische<br />

beweging, waarin het licht centraal staat,<br />

werd sterk beïnvloed door het Franse impressionisme<br />

en neo-impressionisme. Het<br />

meest actieve centrum ervan lag aan de<br />

oevers van de Leie.<br />

Natuurlijk hebben schilders sinds de<br />

renaissance begrepen dat licht een essentieel<br />

element is van een picturale compositie.<br />

Er was niets fundamenteel nieuws<br />

aan de zogenaamde luministische benadering,<br />

behalve het feit dat luministen het<br />

doek wilden doen baden in het zonlicht<br />

door aan te sluiten bij de esthetiek van de<br />

waarneming die het impressionisme was.<br />

Een uitgangspunt dat overigens radicaal<br />

werd verworpen door de schilders van de<br />

School van Sint-Martens-Latem ...<br />

In 1905 presenteerde Claus op de salon<br />

van de kunstkring La Libre Esthétique<br />

in Brussel echter met succes zijn werken<br />

in het teken van deze nieuwe beweging.<br />

De kunstenaar was immers uitgegroeid<br />

tot een meester op dit gebied. Zijn talent<br />

school in het vermogen zijn heel eigen<br />

waarneming van het zonlicht in een natuurlijke<br />

omgeving weer te geven. In zijn<br />

werk gingen vanaf dan alle vormen op in<br />

een waas van licht, opgebouwd met kleine,<br />

‘huppelende’ penseelstreken. Hoewel hij<br />

snel internationale erkenning oogstte en<br />

zijn luministische werk onvermoeibaar<br />

voortzette, was hij totaal ongevoelig voor<br />

de ‘avant-gardes’ van die tijd, zoals het fauvisme,<br />

het kubisme en het expressionisme.<br />

In 1906, inmiddels beroemd in Brussel en<br />

Parijs en nog steeds geïnspireerd door het<br />

oeuvre van Claude Monet, vertrok Claus<br />

naar Venetië, aangetrokken door het<br />

glinsterende, alomtegenwoordige water.<br />

Een decennium later, tijdens de Eerste<br />

Wereldoorlog, moest hij noodgedwongen<br />

zijn toevlucht zoeken in Londen. Nog<br />

steeds in de voetsporen van Monet werd<br />

de Theems zijn nieuwe favoriete thema,<br />

uitgebeeld in een reeks ‘lichtweerkaatsingen<br />

op de Theems’. Na zijn terugkeer naar<br />

Astene in 1918 stierf hij vredig in de villa<br />

Hoewel hij snel<br />

internationale<br />

erkenning oogstte,<br />

was Claus ongevoelig<br />

voor de ‘avant-gardes’<br />

van die tijd,<br />

zoals fauvisme,<br />

kubisme en<br />

expressionisme.<br />

Emile Claus, De oude tuinman, 1885, olieverf op doek, 216 x 140 cm. Luik, Musée des Beaux-Arts-La Boverie,<br />

inv. AM 156/173; 72.<br />

19

De marktwaarde<br />

van Claus is nog<br />

steeds zeer hoog,<br />

waardoor de<br />

schilder het in<br />

veilingzalen altijd<br />

goed doet.<br />

waar hij zo van hield, gesterkt door een<br />

aura dat hij tot het einde had weten te<br />

behouden, zonder zich ooit te laten beïnvloeden<br />

door de modegrillen in de kunst<br />

van de 20e eeuw.<br />

EEN VASTE WAARDE<br />

Emile Claus wordt beschouwd als de<br />

erfgenaam van de romantische schilderkunst<br />

van Jacob Jacobs (1812-1879). Hij<br />

verwierf al snel een reputatie en een vaste<br />

plek op de internationale kunstmarkt. Tijdens<br />

zijn leven genoot hij veel succes en<br />

musea kochten zijn werken zonder aarzelen<br />

aan. Zijn groeiende bekendheid vanaf<br />

het einde van de 19e eeuw – met name<br />

de gegoede burgerij in <strong>België</strong> koesterde<br />

belangstelling voor zijn werk – zorgde<br />

voor een comfortabele financiële positie.<br />

Zoals Edwin Van Trijp van Galerie Oscar<br />

De Vos, gespecialiseerd in de verkoop<br />

van werken van Claus, opmerkt ‘is het<br />

Emile Claus, Soir de juin, 1907, olieverf op doek, 152 x 162 cm. Collectie SPF Finances. Mudel.<br />

20

Claus had het talent<br />

zijn heel eigen<br />

waarneming van<br />

het zonlicht in een<br />

natuurlijke omgeving<br />

weer te geven. De<br />

vormen gingen op in<br />

een waas van licht,<br />

opgebouwd met<br />

kleine, ‘huppelende’<br />

penseelstreken.<br />

Emile Claus, Gezicht op Waterloo Bridge in Londen, 1918, olieverf op doek, 92 x 72 cm. Privécollectie. Mudel.<br />

moeilijk een algemene schatting van de<br />

waarde van zijn werk te geven, gezien de<br />

diversiteit en de vele factoren die meespelen,<br />

zoals afbeelding, techniek, periode,<br />

zeldzaamheid op de markt, conditie en<br />

kwaliteit van het werk’. Toch kunnen we<br />

stellen dat zijn marktwaarde nog steeds<br />

zeer hoog is, waardoor de schilder het in<br />

veilingzalen vrijwel altijd goed doet.<br />

De prijzen variëren van een paar honderd<br />

euro voor een prent tot 300.000 euro voor<br />

een schilderij, hoewel deze bovengrens<br />

vaak wordt overschreden. Neem bijvoorbeeld<br />

Gezicht op Murano, gloed van de<br />

ondergaande zon (1906), een olieverfschilderij<br />

dat in februari 2018 bij Christie’s in<br />

Londen werd afgehamerd op £ 490.000<br />

(€ 552.990), exclusief kosten, een wereld-<br />

record voor de kunstenaar. Meer dan 80%<br />

van de kopers is Belgisch, hoewel Londen<br />

ook geïnteresseerd is. Volgens Artprice<br />

zijn de schilderijen goed voor zo’n 80%<br />

van de verkoop. Meisjes in het veld, een<br />

luministisch pareltje dat in 1983 door de<br />

familie van de verkoper werd aangekocht<br />

in Galerie Oscar De Vos, werd in juli 2022<br />

bij Sotheby’s in Londen geveild. Wel voor<br />

minder dan de laagste richtprijs: £ 350.000<br />

(€ 413.738), exclusief kosten. Maar in april<br />

van dit jaar ging Hoeven aan de Leie in het<br />

Brusselse veilinghuis Vanderkindere onder<br />

de hamer voor € 23.000, waar experts<br />

€ 3.000 tot 4.500 hadden verwacht.<br />

BEZOEKEN<br />

Emile Claus. Prins van het luminisme<br />

27-09 t/m 26-01<br />

MUDEL<br />

Deinze<br />

www.mudel.be<br />

Emile Claus<br />

28-09 t/m 05-01<br />

Galerie Oscar De Vos<br />

Sint-Martens-Latem<br />

www.oscardevos.be<br />

SURFEN<br />

www.emile-claus.be<br />

21

Sophie Taeuber<br />

en Jean Arp<br />

Een creatieve tandem<br />

Sophie Taeuber en Jean Arp<br />

vormden een koppel door niet<br />

alleen een ring om elkaars vinger<br />

te schuiven, maar ook door samen<br />

te werken aan een oeuvre dat even<br />

uniek als gemeenschappelijk was.<br />

Omdat het een eigen leven leidde,<br />

los van het artistieke pad dat ze elk<br />

afzonderlijk volgden. Dit maakt het<br />

avontuur van dit buitengewone<br />

duo des te fascinerender. Museum<br />

Beelden aan Zee presenteert werk<br />

van Jean Arp en in Bozar is werk van<br />

beide kunstenaars te zien.<br />

TEKST: ANNE HUSTACHE<br />

Jean (Hans) Arp en Sophie Taeuber-Arp, Sculpture conjugale, 1937, hout met oliecoating, 39 x 26,8 x 26,2 cm.<br />

Privécollectie. © SABAM Belgium <strong>2024</strong>. Foto: Alex Delfanne.<br />

Ze waren allebei al kunstenaar voordat<br />

ze elkaar leerden kennen. Zoals<br />

Walburga Krupp vertelt in de catalogus<br />

van de tentoonstelling die<br />

straks haar deuren opent in het Paleis voor<br />

Schone Kunsten in Brussel: “Arp en Taeuber<br />

ontmoetten elkaar voor het eerst in<br />

1915, in Galerie Tanner in Zürich, waar Arp<br />

samen met Otto en Adya van Rees-Dutilh<br />

werk presenteerde op de tentoonstelling<br />

Moderne Wandteppiche, Stickereien, Malereien,<br />

Zeichnungen. In het voorwoord van<br />

de catalogus benadrukte Arp het unieke<br />

karakter ervan, want zowel op textiel als op<br />

abstractie gericht: ‘De werken bestaan uit<br />

structuren van lijnen, vlakken, vormen en<br />

kleuren.’ Dit sloot aan bij Taeubers benadering<br />

van niet-hiërarchische kunst en stelde<br />

de twee kunstenaars in staat een dialoog<br />

aan te gaan die van hen vrienden, geliefden<br />

en partners zou maken.”<br />

22

Jean (Hans) Arp met ‘navelmonocle’, 1926. Stiftung<br />

Arp e.V., Berlijn/Rolandswerth. © SABAM Belgium<br />

<strong>2024</strong>.<br />

Jean (Hans) Arp, Composition en diagonales, 1915, wol, 122 x 122 cm. Collectie Naomi Milgrom, Melbourne,<br />

Australië. © SABAM Belgium <strong>2024</strong>. Foto: Christian Capurro.<br />

Toen ze elkaar ontmoetten, hadden Sophie<br />

Taeuber en Jean Arp dus de eerste stappen<br />

op hun artistieke reis al gezet. Ze deelden<br />

het verlangen om nieuwe ruimten te openen<br />

voor traditionele kunst en de barrières<br />

tussen schilderkunst, beeldhouwkunst en<br />

sierkunst te doorbreken. Deze tentoonstelling<br />

is een unieke gelegenheid om kennis<br />

te maken met zowel het werk dat ze samen<br />

hebben gemaakt als de heel eigen weg<br />

die ze elk afzonderlijk hebben gevolgd.<br />

BEWUST ABSTRACT<br />

Sophie Taeuber werd op 19 januari 1889<br />

geboren in Davos, Zwitserland. Ze volgde<br />

een opleiding aan de School voor Kunsten<br />

en Ambachten in Sankt Gallen, daarna aan<br />

de Leer- en Proefateliers voor Vrije en Toegepaste<br />

Kunsten in München en in 1912<br />

ook aan de School voor Toegepaste Kunsten<br />

in Hamburg. Ze genoot een opleiding<br />

die openstond voor een nieuwe opvatting<br />

van kunst, tegen het gevestigde systeem<br />

in. Maar hoewel de beeldende kunsten<br />

haar geweldig boeiden, ontwikkelde ze<br />

ook een passie voor dans, en het was in die<br />

context dat ze deelnam aan de beroemde<br />

Met een handvol<br />

andere dwarsliggers<br />

richtte Arp de Dadabeweging<br />

op, in<br />

Zürich. Daar leerde<br />

hij over de zin van<br />

toeval en intuïtie,<br />

de stoutmoedigheid<br />

van subversie en de<br />

kracht van woorden.<br />

Dada-avonden. Tijdens die vrolijke, nonconformistische<br />

jaren creëerde ze twee<br />

belangrijke werken: haar Dada-hoofd, een<br />

fusie van beeldhouwkunst, schilderkunst<br />

en een concreet object, en de gedurfde<br />

poppen die ze maakte voor het satirische<br />

sprookje De Hertenkoning.<br />

Al op jonge leeftijd maakte ze kennis<br />

met de textielkunst. Ze zag daarin een<br />

vocabulaire van essentiële vormen. Vanaf<br />

1914 betrad ze het terrein van de abstractie,<br />

wat een sterke indruk maakte op de<br />

jonge Arp. Taeuber was evenwel niet bezig<br />

met theoretiseren. Ze zwoer het figuratieve<br />

dan ook niet volledig af. Ze streefde<br />

ernaar het leven uit te beelden door de<br />

harmonie van kleuren en elementaire vormen<br />

– cirkels, vierkanten, lijnen, arabesken<br />

– waaruit volgens haar alle schepping<br />

voortkwam. Schilderijen, gekleurde reliëfs,<br />

tekeningen en gouaches getuigen van<br />

haar bedachtzame en rigoureuze zoektocht<br />

naar een evenwichtige uitdrukking<br />

van de essentiële krachten van het leven.<br />

Taeuber was ook actief op tal van andere<br />

artistieke gebieden: interieurontwerp<br />

(zoals de herinrichting van het restaurant<br />

L’Aubette in Straatsburg), stoffen- en<br />

kledingontwerp en grafisch ontwerp (het<br />

tijdschrift Plastique). Ze was leerkracht en<br />

jarenlang stelde haar loon het echtpaar in<br />

staat de eindjes aan elkaar te knopen en<br />

Arp om zijn passie na te jagen.<br />

DICHTER VERLIEFD OP DE NATUUR<br />

Jean Arp werd geboren als Hans Arp in<br />

1886 in Straatsburg; hij was de zoon van<br />

een Elzassische moeder en een Duitse<br />

vader. Jarenlang bleef hij een uitgesproken<br />

non-conformistische kunstenaar; zo<br />

verliet hij de kunstacademies omdat hij ze<br />

verstikkend vond. Hij wilde kunst in het<br />

leven brengen en het leven in de kunst: hij<br />

schilderde, maar beoefende ook de textielkunst<br />

en raakte betrokken bij de abstractie,<br />

gestimuleerd door het voorbeeld van<br />

23

Nic Aluf, Sophie Taeuber avec la Tête Dada, 1920.<br />

Stiftung Arp e.V., Berlijn/Rolandswerth. © SABAM<br />

Belgium <strong>2024</strong>.<br />

Sophie Taeuber. Samen met een handvol<br />

andere dwarsliggers richtte hij de Dadabeweging<br />

op in Zürich. Daar leerde hij<br />

over de zin van toeval en intuïtie, de stoutmoedigheid<br />

van subversie en de kracht<br />

van woorden. Arp was immers ook een<br />

dichter. Hij begon toen eveneens collages<br />

en reliëfstructuren te creëren.<br />

Humor deed zijn intrede toen de kunstenaar<br />

verwijzingen naar wezens of voorwerpen<br />

in zijn vormen ging verwerken:<br />

navels, snorren, stropdassen – een aanpak<br />

die hem dichter bij de surrealisten bracht.<br />

De natuur bleef echter zijn belangrijkste<br />

inspiratiebron: het ovaal van het ei en<br />

eencellige organismen bevolken zijn oeuvre,<br />

net als de cyclus van het leven, die hij<br />

gestalte gaf in zijn ‘concreties’. Omdat hij<br />

ook gefascineerd was door de zuivere lijn,<br />

wendde Arp zich tot het haut-reliëf. Zoals<br />

de tentoonstelling in Den Haag momenteel<br />

laat zien, experimenteerde hij met<br />

vormen door te werken met gips, een veelzijdig<br />

materiaal waarmee hij zijn vloeiende<br />

en organische vormen kon vertalen naar<br />

een driedimensionale ruimte. Hij zette ook<br />

zijn onderzoek naar nieuwe vormen voort,<br />

wat uiteindelijk zou leiden tot de sculpturen<br />

die hem beroemd zouden maken.<br />

DUO-CREATIES<br />

Deze twee korte portretten maken duidelijk<br />

dat de artistieke persoonlijkheden van<br />

Sophie Taeuber en Jean Arp zeer verschillend<br />

waren. Maar, zoals Walburga Krupp<br />

schrijft: “In 1915 ontmoetten in Galerie<br />

Tanner twee gelijkgezinde zielen elkaar,<br />

die beiden de traditie de rug hadden toegekeerd<br />

en nieuwe expressievormen uitprobeerden.<br />

(...) Het was de geboorte van<br />

een artistieke vriendschap, gevolgd door<br />

uitwisselingen en intense samenwerking.”<br />

Jean (Hans) Arp, Trois objets désagréables sur une figure (1933), brons (ed. 3/5, 1971), 23 x 34 x 30 cm. Stiftung Arp e.V., Berlijn/Rolandswerth. © SABAM Belgium <strong>2024</strong>.<br />

24

’Sophie Taeuber en<br />

Jean Arp deelden het<br />

verlangen nieuwe<br />

ruimten te openen<br />

voor traditionele kunst<br />

en om de barrières<br />

tussen schilderkunst,<br />

beeldhouwkunst<br />

en sierkunst te<br />

doorbreken’<br />

WALBURGA KRUPP<br />

Itat eium hil estotaspe rectur arum dolorem nimin est rerum hil molorerro que vent.<br />

Jean (Hans) Arp en Sophie Taeuber-Arp, Duo-dessin, 1939, inkt op papier, 27,2 x 20,9 cm. Stiftung Arp e.V.,<br />

Berlin/Rolandswerth. © SABAM Belgium <strong>2024</strong>.<br />

Arp vertelde haar over zijn ervaringen in de<br />

kunstwereld, terwijl Taeuber hem inwijdde<br />

in de geheimen van het borduren. Hun<br />

samenwerking kreeg gestalte in de Duocollages<br />

uit 1918: papier dat in geometrische<br />

vormen werd gesneden en op de achtergrond<br />

van het schilderij werd aangebracht.<br />

De collagetechniek en het beperkte kleurengamma<br />

zijn toe te schrijven aan Arp, de<br />

geometrische elementen en de verticaalhorizontale<br />

structuur aan Taeuber.<br />

Ze werkten ook samen aan houten<br />

sculpturen, ongetwijfeld geïnspireerd op<br />

alledaagse voorwerpen, zoals Amphora<br />

en Puderdose. Deze eerste fase van<br />

hun samenwerking was een uitstekende<br />

ervaring, die elk van hen in staat stelde de<br />

eigen keuzes uit te diepen: vorm en kleur<br />

voor Taeuber, biomorfe vormen voor Arp.<br />

Ze hervatten hun samenwerking in 1926,<br />

in Straatsburg, bij de herinrichting van<br />

L’Aubette, waarvoor ze ook Theo van Doesburg<br />

uitnodigden. Het artistieke duo kreeg<br />

echter vooral in 1937-1938 weer vorm en<br />

richtte zich toen op de beeldhouwkunst,<br />

zoals Jalon en de verbazingwekkende<br />

Sculpture conjugale bewijzen.<br />

In 1939 verschenen de Duo-dessins, de<br />

grootste groep gezamenlijke werken.<br />

Krupp: “In tegenstelling tot hun eerste<br />

samenwerkingen (...) kan men hier hun<br />

persoonlijke stijl herkennen (...) Wanneer<br />

je goed kijkt, kun je zien waar de hand die<br />

tekent stopt en waar ze opnieuw begint.”<br />

Deze manier om persoonlijke creatieve<br />

krachten in één werk te verenigen bereikte<br />

zijn hoogtepunt in 1941-1942: samen<br />

met Alberto Magnelli en Sonia Delaunay<br />

creëerden Arp en Taeuber achthandige<br />

werken die ze graag als litho’s hadden<br />

gepubliceerd. Ze verbleven toen echter<br />

in Grasse, dat in volle oorlog verkeerde.<br />

Deze context, en misschien ook Taeubers<br />

voortijdige dood, verhinderde de realisatie<br />

van het project.<br />

Symptomatisch genoeg weerhield de dood<br />

van zijn partner Arp er niet van de dialoog<br />

voort te zetten. Taeuber had verschillende<br />

keren illustraties gemaakt voor gedichten<br />

van Arp, en de Duo-dessins verschenen in de<br />

bundel Le Siège de l’air. In 1947 gebruikte Arp<br />

de afdrukken van deze Duo-dessins voor zijn<br />

‘papiers déchirés’ (stukken gescheurd papier),<br />

een vorm van collage waar hij al sinds<br />

de jaren 30 mee experimenteerde. Zelfs na<br />

zijn dood zorgde Arp er zo voor dat dit kostbare<br />

gezamenlijke werk bleef bestaan.<br />

BEZOEKEN<br />

Jean Arp. A Petrified Forest<br />

t/m 15-12<br />

Museum Beelden aan Zee<br />

Den Haag<br />

www.beeldenaanzee.nl<br />

Hans/Jean Arp & Sophie Taeuber-Arp.<br />

Friends, Lovers, Partners<br />

20-09 t/m 19-01<br />

Bozar<br />

Brussel<br />

www.bozar.be<br />

LEZEN<br />

Sophie Taeuber. La force du silence door<br />

Etienne Barilier, Savoir Suisse, Lausanne,<br />

2023, Franstalig, paperback, 176 p.,<br />

ISBN 9782889155149. Prijs: ca. € 15.<br />

25

In<br />

KUNSTENAAR VAN DE MAAND<br />

Milan Jespers<br />

In deze reeks zoomt <strong>COLLECT</strong> in op de plek van jonge kunstenaars in<br />

de hedendaagse (kunst)wereld. Waarom maakt die precies zo’n werk,<br />

waar komt de inspiratie vandaan en hoe wordt de eigen positie in de<br />

kunstwereld bezien? Deze maand: Milan Jespers (°1992, Brussel).<br />

TEKST: ELIEN HAENTJENS<br />

FOTO: GUY KOKKEN<br />

de intimiteit van zijn huiselijk ingerichte<br />

studio werkt Milan Jespers aan fotorealistische<br />

aquarellen, die je in één blik naar lang<br />

vervlogen tijden voeren. Op zijn tekentafel<br />

liggen twee in wording zijnde portretten uit<br />

zijn volgende soloshow Vergogna, waarin hij<br />

rond thema’s als schaamte, bescheidenheid en<br />

alcoholmisbruik werkt. De combinatie van de<br />

in vijftig tinten grijs, oker en bister uitgewerkte,<br />

historisch ogende portretten met een kleurrijke,<br />

ornamentele laag levert een fascinerende<br />

clash op. “Voor die laatste laat ik me inspireren<br />

door patronen op cementtegels, Delfts blauw<br />

of marmeren inlegwerk, zoals je dat op de<br />

altaren van Italiaanse kerken vindt”, vertelt de<br />

kunstenaar. “Voor Baigneurs de Rance (2023)<br />

kleurde ik de lichamen van de figuren in met<br />

marmer uit de streek rond Bergen. Het beeld<br />

zelf is een reïnterpretatie van een foto van soldaten<br />

die tijdens de Eerste Wereldoorlog een<br />

bad nemen in de bossen. Dankzij het vleselijke<br />

marmer en de badscène zelf schrijft het werk<br />

zich perfect in de klassieke schilderkunst in,<br />

terwijl het oorspronkelijk zo niet bedoeld was.<br />

Niet alleen door het grotere formaat, maar<br />

ook door het gedetailleerde struikgewas van<br />

de jungle werkte ik er meer dan drie maanden<br />

aan. In de overvloed aan beelden van vandaag<br />

koester ik die traagheid.”<br />

Als basis voor zijn beeldtaal vertrekt Jespers<br />

van 19e- en vroeg-20e-eeuwse anonieme,<br />

geënsceneerde foto’s, die hij verzamelt op<br />

rommelmarkten in binnen- en buitenland. “Ik<br />

koester onder meer een bijzondere voorliefde<br />

voor gerechtelijke of medisch-wetenschappelijke<br />

beelden, die ons anders naar het lichaam<br />

laten kijken”, zegt hij. “Voor Vergogna gebruik<br />

ik onder andere foto’s van voormalige soldaten<br />

die gewond zijn geraakt door een kogel. Hun<br />

statische portretten, waarbij ze zich schijnbaar<br />

gewillig halfnaakt laten fotograferen in een<br />

studio terwijl de kogelinslag slechts één kleine<br />

plek betreft, hebben iets bevreemdends. De<br />

kleurrijke, ornamentele laag wist dat verleden<br />

deels uit, en geeft een nieuwe interpretatie<br />

aan de sociale en esthetische conventies. Wat<br />

het begin van de 19e eeuw zo fascinerend<br />

maakt, is dat het een scharniermoment in de<br />

geschiedenis toont. Boerentaferelen, heksen<br />

of folkloristische kostuums vormen getuigen<br />

van de oude wereld, terwijl de onderwerpen<br />

tegelijk erg hedendaags kunnen zijn. Het materialisme<br />

en de industrialisatie namen toe, het<br />

christendom in Europa taande en de zoektocht<br />

naar spirituele alternatieven begon. Naar mijn<br />

gevoel vormt die periode een beetje het begin<br />

van het einde. Tekenend in die context was<br />

de uitbarsting van de Indonesische Tamboravulkaan<br />

in 1815, die zich over heel de wereld liet<br />

voelen in de vorm van misoogsten of stoffige<br />

luchten. Via de titels van mijn werken geef ik<br />

soms noties van zo’n gebeurtenissen mee.”<br />

26

KUNSTENAAR VAN DE MAAND<br />

Zijn onderzoek helpt hem om onze huidige<br />

wereld te begrijpen en misschien een beetje<br />

te relativeren. Jespers: “De confrontatie<br />

van ons beeld van een historische gebeurtenis<br />

met de realiteit leidt vaak tot contradictorische<br />

vaststellingen. Bijvoorbeeld op<br />

vlak van racisme of politiek is er amper iets<br />

verbeterd. De macht van het geld speelt<br />

nog altijd een grote rol, en de armere<br />

klasse blijft ondervertegenwoordigd. Dat is<br />

niet altijd even geruststellend. Al prijs ik me<br />

gelukkig dat ik me in mijn atelier kan terugtrekken,<br />

waar ik obsessief met mijn kunst<br />

kan bezig zijn en de buitenwereld eventjes<br />

kan vergeten.”<br />

SPIRITUELE STEUN<br />

Het verhalende karakter van zijn werk is<br />

wellicht een voortvloeisel uit zijn opleiding<br />

tot striptekenaar aan het Brusselse ESA<br />

Saint-Luc. “Tijdens mijn studies werkte ik<br />

het liefst aan opdrachten waarbij we een bestaand<br />

beeld moesten reïnterpreteren. Ook<br />

de manier waarop een beeld werkt, hoe je<br />

een verhaal kan vertellen door verschillende<br />

beelden met elkaar in verband te brengen of<br />

hoe je de tussenruimte kan activeren, helpen<br />

me. Daarom werk ik meestal in series”,<br />

vertelt Jespers. “Net zoals Tacita Dean in haar<br />

arbeidsintensieve tekeningen probeer ik zo<br />

trouw mogelijk te blijven aan het originele<br />

beeld, en het tegelijk deel te maken van mijn<br />

persoonlijke beeldtaal. Daarnaast koester ik<br />

veel bewondering voor de brute directheid<br />

van Berlinde De Bruyckere, en de manier<br />

waarop ze zich verschillende tijdelijkheden<br />

toeëigent. Al hou ik ook enorm van David<br />

Van Reybrouck, en de aparte invalshoek<br />

waarmee hij zijn onderwerpen behandelt,<br />

of van de hedendaagse interpretatie die Dienne<br />

geeft aan klassiek-religieuze muziek.”<br />

Voor de mystiek-spirituele visie in zijn<br />

beeldende werk vormt William Blake een<br />

referentie. Jespers: “Zijn persoonlijke<br />

kosmografie en zijn prent waarop hij de<br />

logisch-rationele wetenschapper Isaac<br />

Newton portretteert als een gevaar voor<br />

de magisch-mystieke wereld zijn toonaangevend.<br />

Als mensheid hebben we effectief<br />

nood aan een spiritueel houvast, en dat zijn<br />

we vandaag deels kwijt. Daardoor zoeken we<br />

onze toevlucht te vaak in oppervlakkige successen<br />

die ons nooit echt gelukkig kunnen<br />

maken. Ooit hoop ik het niveau van Belgische<br />

19e-eeuwse symbolisten zoals Henry<br />

de Groux of Fernand Khnopff te bereiken.”<br />

Tijdens de winter trekt de kunstenaar soms<br />

naar de Zuid-Italiaanse, barokke stad Lecce,<br />

waar hij in een traditioneel atelier onder<br />

leiding van schilder Marcello Nitti gaat etsen.<br />

“Ik leerde zijn werk via Instagram kennen, en<br />

toen we elkaar in het echt ontmoetten, klikte<br />

Milan Jespers, Delft Woman, aquarel op papier, 34 x 33 cm, uniek stuk. Privécollectie. © de kunstenaar.<br />

‘Ik geef een nieuwe<br />

interpretatie aan<br />

sociale en esthetische<br />

conventies’<br />

het meteen”, vertelt hij. “Met zijn uitgeverij<br />

Guado Edizioni brengt hij kunstenaarsgravures<br />

op de markt. Via de eeuwenoude<br />

aquatinttechniek creëer ik zowel de ets als<br />

de afdruk met de hand. Pas als je de eerste<br />

afdruk maakt, krijg je zicht op het resultaat.<br />

Ik hou ervan om de codes van klassieke<br />

technieken te hacken tot iets origineels. Zo is<br />

aquarel in principe een licht en snel medium,<br />

terwijl ik soms wel in dertig lagen werk om<br />

diepgang in de grijstinten te krijgen.”<br />

Voor één editie werkte Jespers rond het<br />

thema van de dood; ter plaatse liet hij een<br />

marmeren presentatiekistje maken. Op<br />

andere prenten deelt hij zijn visie rond een<br />

moderne hagiografie en de leer van het<br />

gnosticisme, die teruggrijpt naar een spiritualiteit<br />

pur sang, los van een instituut. “Zo<br />

speel ik bijvoorbeeld met de drie bestaande<br />

omschrijvingen van Maria Magdalena, en<br />

verbind ik het verhaal van de onthoofding<br />

van Johannes de Doper met dat van de<br />

graven van Egmont en Horne, die in 1568 op<br />

de Brusselse Grote Markt werden geëxecuteerd”,<br />

vertelt hij.<br />

De etstechniek stelt hem in staat om in series<br />

te werken, terwijl alle aquarellen uniek zijn.<br />

Jespers: “Dat de werken verkocht worden<br />

en zo een nieuw leven kunnen leiden, vind<br />

ik fijn. Enkel bij één verkoop, tijdens de<br />

avond van de vernissage van mijn soloshow<br />

Cénotaphes bij Huberty & Breyne, had ik het<br />

iets moeilijker, omdat ik het werk zelf amper<br />

in zijn ingekaderde vorm had kunnen zien.<br />

Dat ik bij de galerie deel mag uitmaken van<br />

de nieuwe vleugel rond hedendaagse kunst<br />

en dat ze vertrouwen hebben in mijn werk,<br />

stemt me gelukkig. Momenteel werk ik aan<br />

mijn volgende solo Vergogna voor Drawing<br />

Now in Parijs, maar ook voor de komende<br />

jaren heb ik al thema’s in mijn hoofd die ik al<br />

aquarellerend wil verkennen.”<br />

BEZOEKEN<br />

Vergogna<br />

27-03 t/m 30-03<br />

Huberty & Breyne<br />

Drawing Now Art Fair<br />

Parijs<br />

www.instagram.com/milan_jespers<br />

www.drawingnowartfair.com<br />

27

Elen Braga<br />

Wervelende spiegel voor de status quo<br />

Met een tweede soloshow bij<br />

Wouters Gallery en een eerste<br />

institutionele tentoonstelling in<br />

Cc Strombeek belooft het een<br />

boeiend najaar te worden voor Elen<br />

Braga. Sinds ze zich in 2017 in <strong>België</strong><br />

vestigde, werkt de Braziliaanse<br />

zich een weg naar de top van de<br />

kunstwereld. “<strong>België</strong> heeft me<br />

omhelsd. Ik doe mijn best om iets<br />

terug te geven.”<br />

TEKST: ELIEN HAENTJENS<br />

Mistress of beasts, 2022, handgetuft wandtapijt, 200 x 140 cm. © de kunstenaar. Foto: Isabelle Arthuis.<br />

Dat Elen Braga (°1984, Maranhão)<br />

in de kunstwereld zou belanden,<br />

stond niet in de sterren geschreven.<br />

Kunst vormde vooral een<br />

ontsnappingsroute uit het geloof, dat haar<br />

familie in de ban hield. Zonder het zelf<br />

zo te benoemen voerde ze haar eerste<br />

performances op. Tot vandaag lopen haar<br />

Braziliaanse roots, met onder meer spreuken,<br />

culturele tradities, kerkgezangen of de<br />

schoonheidswedstrijden waaraan ze als<br />

kind deelnam, als een rode draad door haar<br />

werk. Die vermengt ze schijnbaar moeiteloos<br />

met actuele – Belgische – gebeurtenissen,<br />

haar huidige persoonlijke leven en<br />

mythologische en religieuze verhalen. Zo<br />

creëert ze nieuwe, interculturele verbanden.<br />

Wat op het eerste gezicht een chaotisch,<br />

maar lieflijk tafereel lijkt, verhult een wereld<br />

vol verhalen. Zo houdt ze de toeschouwer<br />

met Als een vis op het droge (2021) een<br />

spiegel voor: op het lichaam van een vier<br />

meter grote, getufte piranha staan afbeeldingen<br />

van koloniale schepen die tropische<br />

28

Hungry Pigeon, <strong>2024</strong>, handgetuft tapijt, ca. 50 X 60 cm. Te zien in The Love Hotel bij Wouters Gallery. © de kunstenaar. Foto: Philip De Man.<br />

goederen vervoerden van Brazilië naar Nederland.<br />

De agressie die de vis uitstraalt, is<br />

een sarcastische knipoog naar de vrees voor<br />

immigranten. “Tijdens De Langste Dag, een<br />

project van Mu.ZEE en KAAP, toonde ik de<br />

piranha in Oostende, vlak boven het hoofd<br />

van Leopold II”, vertelt Braga.<br />

Niet alleen haar pluriculturele context<br />

maar ook doorzettingsvermogen, veerkracht<br />

en de grenzen van het kunnen van<br />

het menselijke lichaam vormen de kernthema’s<br />

in haar multidisciplinaire praktijk.<br />

Sinds Elen Braga in <strong>België</strong> woont, ontdekte<br />

ze in het tuften een toegankelijke techniek<br />

om figuratieve taferelen te creëren. “Dat<br />

het resultaat zowel aantrekt als afstoot,<br />

vind ik fijn”, stelt ze. “Met zijn kleuren en<br />

texturen heeft het tegelijk iets kitscherigs<br />

en betoverends. Het laat toe om mijn universum<br />

langzaam te ontdekken.”<br />

Haar eerste wapenfeit in de techniek<br />

vormde meteen het sluitstuk van de<br />

twaalfdelige reeks ‘Elen ou hubris’ (2020).<br />

In het voorjaar van 2020 wapperde haar<br />

‘Met zijn kleuren<br />

en texturen<br />

heeft het tuften<br />

tegelijk iets<br />

kitscherigs en<br />

betoverends’<br />

portret van maar liefst 24 meter hoog<br />

aan de Triomfboog van het Brusselse<br />

Jubelpark. Braga: “Het tuften van het 120<br />

vierkante meter grote tapijt vormde een<br />

tweejarige uitputtingsslag. De presentatie<br />

in de context van het Jubelpark opent de<br />

discussie rond monumentaliteit, nationale<br />

trots en toekomstbeelden uit het<br />

verleden, zoals de groteske stadsplanning<br />

van koning Leopold II, waarvan we geen<br />

deel meer willen uitmaken. Ook de positie<br />

van de vrouw, menselijke hoogmoed of de<br />

manier waarop we verhalen rond onszelf<br />

construeren worden hiermee in vraag<br />

gesteld. Dat het zelfportret zestig cubit<br />

groot is – dat wil zeggen: zestig keer mijn<br />

onderarm – verwijst naar Nebukadnezar<br />

(634-562 v.Chr.), die met zijn beeld van<br />

zestig el de goden wilde uitdagen. Ik vraag<br />

me ook af wat hoogmoed nog betekent, als<br />

er geen goden meer zijn.”<br />

KLEURRIJKE TOEKOMSTDROMEN<br />

Als strijder en koning bouwde die oppermachtige<br />

Nebukadnezar uit de Hebreeuwse<br />

Bijbel Babylon (in het huidige Irak) opnieuw<br />

op, met onder meer de hangende tuinen en<br />

de Isjtarpoort, en introduceerde religieuze<br />

aanbidding. Hij was ervan overtuigd dat de<br />

goden hem hielpen aan de macht te blijven.<br />

“In de Protestantse Kerk lazen we het verhaal<br />

over zijn droom, waarin zijn reusachtige<br />

lichaam verdeeld was in vier verschillende<br />

metalen, die elk een macht van toekomstige<br />

naties representeerden”, vertelt de kunstenaar.<br />

“Hierdoor begon ik me af te vragen hoe<br />

29

‘Ik verken concepten<br />

als autoriteit en<br />

macht, en de invloed<br />

van collectieve<br />

ideologieën op<br />

individuele levens’<br />

Foto: Guy Kokken<br />

we onszelf verhouden tot de opkomst en<br />

ondergang van beschavingen. Anderzijds<br />

maakte William Blake een prent over de val<br />

van Nebukadnezar die me deed nadenken<br />

over het verval van het patriarchale machtssysteem.<br />

Die maatschappelijke realiteit<br />

vertaalt danser Michiel Vandevelde naar een<br />

videoperformance, die op 27 september bij<br />

Kunstplaats Vonk te zien is.”<br />

Tijdens haar residentie bij Kunstplaats<br />

Vonk werkte Braga ook aan de videoperformance<br />

Flesh, Stone, Iron and Clay (<strong>2024</strong>).<br />

Daarin proberen twaalf jongemannen een<br />

zwarte Volkswagen Kever zo goed mogelijk<br />

te volgen. “De performance roept associaties<br />

op met de bodyguards van dictators die<br />

in een auto door de stad worden gevoerd”,<br />

zegt ze. “De ‘wagen van het volk’ was<br />

oorspronkelijk een idee van Hitler, terwijl<br />

Volkswagen later ook de militaire regering<br />

in Brazilië (1964-1985) actief zou steunen.<br />

Hoewel de twaalf performers de neiging<br />

hebben om te breken in de chaos, proberen<br />

ze zich te allen tijde recht te houden, en<br />

zo niet zwak te lijken ten aanzien van de<br />

machthebber. Zo verken ik concepten als<br />

autoriteit en macht, en de invloed van collectieve<br />

ideologieën op individuele levens.”<br />

Ook met Als een leeuw in een kooi (<strong>2024</strong>),<br />

tevens de titel van de door Laila Melchior<br />

gecureerde tentoonstelling in Cc Strombeek,<br />

stelt ze vragen bij de macht. Braga: “Toen ik<br />

die Vlaamse schlager voor het eerst hoorde<br />

tijdens de Nederlandse les, sprak het lied me<br />

meteen aan. In combinatie met uitspraken<br />

van extreemrechtse politici die cultuur naar<br />

eigen zeggen met de stormram wilden aanpakken,<br />

kwam ik tot een houten sculptuur<br />

van een leeuw in de vorm van een huisje met<br />

een dak uit keramische tegels. Daarmee stel<br />

ik vragen over de leeuw die zich blijkbaar<br />

in veel Vlaamse huizen schuilhoudt, en de<br />

mate waarin dat wilde dier louter gedomesticeerd<br />

is dan wel vrij rondloopt.”<br />

De installatie Behold in awe (<strong>2024</strong>) toont<br />

een idyllische wereld, waarin alle<br />

clichés rond geluk verzameld zijn. “Zowel<br />

politieke propaganda als religie doet ons<br />

geloven in paradijselijke plekken. Tegelijk<br />

wijst de evangelische quote ‘bewonder<br />

met angst’ op een onderliggende dubbelheid.<br />

Voor dit werk ging ik in gesprek met<br />

burgers over de concepten van ‘zondebok’<br />

en ‘paradijs’, en hun onderlinge relatie. Hoe<br />

onze toekomstdromen eruitzien is een van<br />

de drijfveren in mijn onderzoek.”<br />

TUSSEN PRIVÉ EN PUBLIEK<br />

Met haar soloshow The Love Hotel refereert<br />

ze aan het oudste rendez-voushotel<br />

in Brussel om de hoek van Wouters Gallery,<br />

maar ook aan de manier waarop we, op een<br />

moment dat de wereld in brand staat, de<br />

liefde en ons familiaal leven beleven. “Een<br />

wandtapijt verbeeldt de wereld buiten, waar<br />

politie, oorlog en chaos welig tieren. De<br />

conversatie op een deken, over onze dromen<br />

over bijvoorbeeld oorlog of een diner met<br />

een emoji, laat de toeschouwers op een luchtige<br />

manier stilstaan bij de soms absurde<br />

realiteit waarin we leven, en hoe de private<br />

en publieke ruimte elkaar continu voeden”,<br />

vertelt Braga. “Naast de hotelkamer tufte ik<br />

een Belgisch bruin café, met daarin typische<br />

elementen zoals sanseveria’s, pintjes, bitterballen<br />

en friet. Levensgrote replica’s van<br />

mezelf en mijn partner zitten aan het tafeltje.<br />

Toen we elkaar pas leerden kennen, voerden<br />

we urenlange gesprekken over creativiteit, de<br />

ideale wereld of de liefde. Ook hier vermeng<br />

ik de buitenwereld, via een projectie in het<br />

30

aam, met de intieme privésfeer.”<br />

De voorbije maanden kochten verschillende<br />

instanties werk van haar aan, zoals<br />

de Vlaamse Gemeenschap de installatie<br />

The Course of Empire (2022), dat momenteel<br />

deel uitmaakt van een groepsshow in<br />

Mu.ZEE. De Nationale Bank kocht Hide<br />

yourself (2022) en Prophecies (2020) behoort<br />

nu tot de collectie van Frac des Pays<br />

de la Loire. Braga: “Wat ik vooral fijn vind<br />

aan deze verkopen is dat ze me toelaten<br />

om relaties op te bouwen met de kunstinstellingen.<br />

Bovendien weet ik dat mijn<br />

werk bij hen in zorgzame handen is. Dat<br />

ik meestal grote installaties maak, is voor<br />

private verzamelaars niet altijd eenvoudig.<br />

Al proberen we met de galerie flexibel te<br />

zijn en maken we bijvoorbeeld edities van<br />

bepaalde onderdelen.”<br />

Voor het hernieuwde Kaaitheater werkt<br />

Elen Braga aan de installatie Two Weights,<br />

Another Measure (<strong>2024</strong>-2025). Een voet, ook<br />

The Adoration of the Earth, 2023, 200 x 500 cm. Te zien in The Lives of Animals, samengesteld door<br />

Joanna Zielińska, in M HKA. © de kunstenaar. Foto: Kristien Daem.<br />

‘De performance Flesh,<br />

Stone, Iron and Clay<br />

roept associaties op<br />

met de bodyguards<br />

van dictators die in<br />

een auto door de stad<br />

worden gevoerd’<br />

zestig keer zo groot als de hare, uit het vleselijke<br />

Rouge Belge-marmer, houdt via de<br />

gerecupereerde theatertouwen een ruimtevullend<br />

tapijt omhoog. “Samen met Eszter<br />

Némethi heb ik via workshops onderzocht<br />

wat het betekent voor inwoners om in Brussel<br />

of <strong>België</strong> tot een ondervertegenwoordigde<br />

groep te behoren. Hun verhalen verbeeld<br />

ik op het tapijt. Met mijn voet houd ik dat<br />

beeld in de lucht en bied zo letterlijk een<br />

tegengewicht aan de sterke bourgeois-geschiedenis<br />

van de kunstwereld.”<br />

BEZOEKEN<br />

The Love Hotel<br />

12-09 t/m 26-10<br />

Wouters Gallery<br />

Brussel<br />

www.woutersgallery.com<br />

Als een leeuw in een kooi<br />

24-10 t/m 26-01<br />

Cc Strombeek<br />

Grimbergen<br />

www.ccstrombeek.be<br />

The Lives of Animals<br />

t/m 15-09<br />

M HKA<br />

Antwerpen<br />

www.muhka.be<br />

Full house collection<br />

t/m 05-01<br />

Mu.ZEE<br />

Oostende<br />

www.muzee.be<br />

7th FITE – Bienniale Textile<br />

t/m 05-01<br />

Clermont-Ferrand (FR)/ São Paulo (BR)<br />

www.the-fite.com<br />

Still uit Flesh, Stone, Iron and Clay, <strong>2024</strong>, video, geproduceerd door Kunstplaats Vonk. © de kunstenaar.<br />

31

ZOOM<br />

Cindy Sherman<br />

Voorgekauwde beelden<br />

Met de tentoonstellingen Anti-<br />

Fashion en Early Works 1975-1980<br />

presenteert FOMU voor het eerst<br />

in <strong>België</strong> een breed overzicht van<br />

het resoluut vernieuwende oeuvre<br />

van de Amerikaanse fotograaf en<br />

conceptueel kunstenaar Cindy<br />

Sherman. Voor het museum is<br />

dit een uitgelezen manier om<br />

deel te nemen aan ENSOR <strong>2024</strong>,<br />

want net als het oeuvre van de<br />

Oostendse schilder, bekend om<br />

zijn ‘maskerades’, nodigt dat van<br />

de Amerikaanse fotograaf ons<br />

uit kritisch te kijken naar sociale<br />

conventies.<br />

TEKST: JEAN-MARC BODSON<br />

Cindy Sherman, Untitled #414, 2003. © de kunstenaar. Met toestemming van Hauser & Wirth.<br />

Cindy Sherman werd geboren in<br />

1954, toen men nog geloofde in<br />

de transparantie van het beeld,<br />

in zijn vermogen ons een geloofwaardige<br />

kijk op de wereld te bieden, of<br />

dat nu op foto dan wel op film was. Tegen<br />

het einde van de jaren 70 echter twijfelden<br />

veel fotografen al niet meer aan de<br />

propagandistische neiging van de documentairefotografie.<br />

Dus stapten ze buiten<br />

de journalistieke zone en betraden die van<br />

de hedendaagse kunst, door middel van<br />

fictionele werken. Sherman raakte al vroeg<br />

betrokken bij die beweging, die bekend is<br />

komen te staan als de ‘Pictures Generation’.<br />

Zodra ze haar studie fotografie in 1977 had<br />

afgerond, begon ze aan Untitled Film Stills,<br />

een fictionele reeks die ze drie jaar later<br />

voltooide en waarin haar jonge ik de personages<br />

speelde in pseudofoto’s ontleend<br />

aan denkbeeldige films uit de jaren 50. In<br />

32

ZOOM<br />

Eind jaren zeventig<br />

stapten veel<br />

fotografen buiten de<br />

journalistieke zone en<br />

betraden die van de<br />

hedendaagse kunst,<br />

door middel van<br />

fictionele werken.<br />

69 (zelf)portretten komt het hele scala aan<br />

vrouwelijke stereotypen aan bod en belicht<br />

Sherman de normatieve kant van films<br />

geproduceerd door een filmindustrie die<br />

doordrenkt is van de heersende ideologie,<br />

uitgesproken macho en consumentistisch.<br />

Van de jonge stedelinge, waakzaam op<br />

straat, tot de huisvrouw voor ‘haar’ gootsteen,<br />

via de studente in de bibliotheek of<br />

het meisje dat zich opmaakt in de badkamer:<br />

het FOMU presenteert een ruime selectie<br />

in Early Works 1975-1980, de tweede<br />

tentoonstelling, gewijd aan Cindy Shermans<br />

belangrijkste drijfveren en ideeën.<br />

Cindy Sherman, Untitled #462, 2007-2008. © de kunstenaar. Met toestemming van Hauser & Wirth.<br />

In haar (zelf)portretten belicht Sherman<br />

het hele scala aan vrouwelijke stereotypen<br />

en de van machismo en consumentisme<br />

doordrenkte mode- en filmindustrie.<br />

KUNSTGREPEN BLOOTGELEGD<br />

Ik verhul niet dat alles wat je ziet vals is,<br />

maar je moet toegeven dat wat ik aan het<br />

licht breng echt is, lijkt de Amerikaanse<br />

ons te zeggen. Deze omkering van het<br />

paradigma, van de prioriteiten tussen<br />

de realiteit van de opname en de waarheid<br />

van de fictie, zou de rest van haar<br />

werk doordrenken. In de meeste van haar<br />

reeksen continueert ze het onderzoeken<br />

van de structuren van de weergave, het<br />

zichtbaar maken van de hulpmiddelen gebruikt<br />

bij de constructie van beelden. Zo<br />

geeft ze ons meteen ook stof tot nadenken<br />

over het hedendaagse fenomeen van de<br />

alomtegenwoordigheid van beelden, die<br />

ons dagelijks beïnvloeden zonder dat we<br />

ons daarvan bewust zijn.<br />

De tentoonstelling Anti-Fashion gaat<br />

eveneens over het blootleggen van die<br />

kunstgrepen maar gaat een stap verder,<br />

door persoonlijke werken en in opdracht<br />

gemaakte beelden uit de modewereld samen<br />

te presenteren. Indirect stelt dit de<br />

immense macht van de kledingindustrie<br />

ter discussie en haar vermogen de maatschappelijke<br />

kritiek van kunstenaars in te<br />

pikken, om te vormen tot een ‘vaccin’ en<br />

zowaar zelfs te gebruiken als het ultieme<br />

teken van ‘hipheid’. Kortom, om het laatste<br />

woord te hebben. Dit is waar Alessandra<br />

Nappo, die de tentoonstelling voor<br />

de Staatsgalerie in Stuttgart ontwierp, op<br />

wijst in het voorwoord van de door Hannibal<br />

Books uitgegeven catalogus, wanneer<br />

ze laat zien hoe in de jaren 90 realisme, banaliteit<br />

en zelfs vulgariteit, tot dan toe nog<br />

taboe, hun intrede deden in de modefotografie,<br />

‘op zoek naar authenticiteit, na een<br />

decennium gedomineerd door de goede<br />

smaak, belichaamd door topmodellen als<br />

Naomi Campbell, Linda Evangelista en<br />

Claudia Schiffer’.<br />

Sherman liet zich niet onbetuigd, met<br />

beelden die melodramatisch of zelfs grotesk<br />

waren, zozeer dat sommige klanten<br />

ze afwezen. Maar niet vaak, want<br />

het modesysteem haat niets meer dan<br />

conformisme. Kleding verkopen betekent<br />

differentiatie verkopen, of in ieder geval<br />

potentiële klanten doen vergeten dat hun<br />

aankoop hen zal doen opvallen in de massa,<br />

zoals duizenden anderen.<br />

BEZOEKEN<br />

Cindy Sherman. Anti-Fashion en Early<br />

Works 1975-1980<br />

28-09 t/m 02-02<br />

FOMU<br />

Antwerpen<br />

www.fomu.be<br />

33

19 - 22<br />

09<br />

<strong>2024</strong><br />

27, RUE DES MINIMES, BRUXELLES<br />

MINIEMENSTRAAT 27, BRUSSEL<br />

ZABULUM-DESIGN.COM<br />

ZABULUM@ZABULUM.COM<br />

DESIGN & VINTAGE

Retrospective<br />

1960-<strong>2024</strong><br />

Exhibition<br />

From 18.10.24 Till 16.11.24<br />

© Gilles van den Abeele<br />

Stables of the Hôtel Solvay Brussels<br />

rue Lens 36, 1050 Brussels<br />

adochale.com

Zijdelings in<br />

Venetië<br />

De 60e Esposizione Internazionale d’Arte in Venetië duurt nog tot en met<br />

24 november. Het aanbod is overrompelend uitgebreid. Daarom, en<br />

omdat we weten dat velen de rust van de nazomer kiezen om erheen te<br />

gaan: het najaar van de Biënnale in twintig tips, in de volgorde van een<br />

persoonlijke voorkeur.<br />

TEKST: BEN HERREMANS<br />

Giardini en Arsenale vormen<br />

het basispakket van de<br />

Biënnale van Venetië. Voor<br />

beide plekken trek je met<br />

gemak een hele dag uit. Dan heb je al<br />

menig nationaal paviljoen bezocht en de<br />

hoofdtentoonstelling Strangers Everywhere<br />

bekeken. Maar wat daarna? Uit de<br />

tientallen ‘collateral events’, dertig alleen<br />

al in samenwerking met de organisatie<br />

en nog tal van andere los ervan, volgen er<br />

hier twintig.<br />

Berlinde De Bruyckere, City of Refuge III. © de kunstenaar. Foto: Mirjam Devriendt.<br />

36

4.<br />

Foreigners in their Homeland<br />

in Palazzo Mora; South West<br />

Bank – Landworks, Collective<br />

Action and Sound, in Magazzino<br />

Gallery, Palazzo Polignac<br />

Glasstress, installatieview. © Berengo Studio. Foto: Francesco Allegretto.<br />

1.<br />

Con i miei occhi in Paviljoen<br />

van de Heilige Stoel, in de<br />

vrouwengevangenis van<br />

Giudecca<br />

Het Vaticaan installeerde zijn paviljoen<br />

in de vrouwengevangenis van Giudecca.<br />

Teksten en beelden sluiten aan bij het historisch<br />

narratief van de plek. Vrouwelijke<br />

gevangenen hadden inspraak in de selectie<br />

en leiden de bezoekers rond. Reserveren<br />

en je registreren is noodzakelijk en er gelden<br />

veiligheidsmaatregelen.<br />

www.labiennale.org<br />

2.<br />

3.<br />

Berlinde De Bruyckere,<br />

City of Refuge III in Abbazia di<br />

San Giorgio Maggiore<br />

In de grote 16e-eeuwse benedictijnenkerk<br />

staan de aartsengelen van Berlinde De<br />

Bruyckere op verweerde kisten geposteerd.<br />

Hun hoofd zit verborgen onder doeken.<br />

Spiegels versterken de effecten. In de sacristie<br />

en de abdij presenteert De Bruyckere<br />

een staalkaart van haar vroegere oeuvre,<br />

aangevuld met nieuw werk. De interactie<br />

met het interieur is indringend. Met haar<br />

post-apocalyptische werk vertaalt De Bruyckere<br />

theologische connotaties naar het<br />

universele en het profane.<br />

www.abbaziasangiorgio.it<br />

Israël is schreeuwerig afwezig op de Biënnale<br />

van Venetië. Aan het paviljoen meldt<br />

een affiche: ‘The artist and curators will not<br />

open until a ceasefire and hostage release<br />

agreement is reached'. Maar Palestina is er<br />

voor het eerst opvallend aanwezig. In Palazzo<br />

Mora, waar nog veel ander fraais valt<br />

te bewonderen, focust de expo Foreigners<br />

in Their Homeland, georganiseerd door het<br />

Palestinian Museum US, onverbloemd op<br />

de oorlog in Gaza. De 26 deelnemers tonen<br />

aangrijpend werk.<br />

In Palazzo Polginac beklemtonen twintig<br />

kunstenaars in SOUTH WEST BANK –<br />

Landworks, Collective Action and Sound het<br />

dagelijkse leven tegen de achtergrond van<br />

het conflict. Vlakbij, in Ferruzzi Gallery,<br />

schuwt The Horse Fell off the Poem, een vijf<br />

meter groot werk van de Palestijnse Malak<br />

Mattar, de gruwel niet. In zwart-wit, de associatie<br />

met Guernica ligt voor de hand.<br />

www.palestinemuseum.us<br />

https://artistsandallies.art<br />

https://darjacir.com<br />

Vrouwelijke<br />

gevangenen leiden<br />

de bezoekers rond.<br />

William Kentridge,<br />

Self-Portait as a Coffee Pot in<br />

Arsenale Institute for Politics<br />

Aangereikt in voor- en namiddagsessies:<br />

een halve dag duurt de film van de Zuid-<br />

Afrikaan William Kentridge. Self-Portrait<br />

as a Coffee Pot wordt onderverdeeld in<br />

negen episoden van elk ongeveer dertig<br />

minuten. Kentridge realiseerde de film in<br />

zijn atelier in Johannesburg. Hij verheerlijkt<br />

zijn werkplek: “Het atelier is een vergroot<br />

hoofd: een kamer waarin gedachten<br />

worden veruitwendigd in tekeningen,<br />

foto’s, brokstukken aan de muur.” In Self-<br />

Portrait as a Coffee Pot bevraagt hij kunst<br />

en kunstenaarschap in digitale tijden.<br />

Zichzelf veelvoudig afsplitsend dialogeert<br />

Kentridge met zijn alter ego’s. Als mentale<br />

gymnastiek: Self-Portrait as a Coffee Pot<br />

kluistert zowel de blik als het brein.<br />

www.arsenale.com<br />

Maurizio Cattelan, Father, muurschildering op de gevel van de vrouwengevangenis in Giudecca. © de kunstenaar.<br />

Foto: Marco Cremascoli.<br />

37

M.F. Husain, The Rooted Nomad, Immersieve installatieview. © Kiran Nadar Museum Of Art.<br />

6.<br />

Yoo Youngkuk, A Journey to the Infinite, installatieview. © de kunstenaar. Foto: G. Maitan.<br />

5.<br />

Zeng Fanzhi, Near and Far/Now<br />

and Then in de Scuola Grande<br />

della Misericordia<br />

Nog tot 30 september kan je bewonderen<br />

hoe Zeng Fanzhi met technisch meesterschap<br />

het abstracte opnieuw definieert.<br />

De Chinees koppelt nieuw werk aan zijn<br />

debuut met inkt, grafiet, kalk en goudstof<br />

op handgemaakt papier. Zengs werk<br />

bekijk je best op twee manieren: van een<br />

afstand én intiem. Van ver zijn de figuratieve<br />

elementen herkenbaar, die in de<br />

materialiteit van de olieverf verdwijnen<br />

zodra je nadert. In zijn werk op handgemaakt<br />

papier combineert hij christelijke,<br />

boeddhistische en taoïstische iconografie.<br />

De scenografie van architect Tadao Ando<br />

beneemt de adem.<br />

www.lacma.org<br />

Glasstress 8 ½ –<br />

groepstentoonstelling in the<br />

Berengo Foundation, Murano &<br />

Tesa 99 in Arsenale Nord<br />

Voor de achtste editie van Glasstress – met<br />

8 ½ toegevoegd, als eerbetoon aan Fellini’s<br />

beroemde film – keert de tentoonstelling<br />

terug naar het oude atelier waar Berengo<br />

Studio in 1989 van start ging. Met het project<br />

promoot Adriano Berengo de connectie<br />

tussen hedendaagse kunst en glas. Een<br />

dertigtal sculpturen, waarvoor gerenommeerde<br />

kunstenaars samenwerkten met<br />

glasblazers, etaleert het potentieel van glas.<br />

berengo.com/news/glasstress-8½<br />

7.<br />

Pierre Huyghe, Liminal in Pinault<br />

Collection, Punta della Dogana<br />

Pierre Huyghe presenteert – soms met AI<br />

– hybride werk dat het menselijke en het<br />

niet-menselijke overbrugt. Alsof je voet zet<br />

op een nieuwe planeet. In het niemandsland<br />

tussen het mogelijke en het onmogelijke<br />

ontmoet zijn verbeelding die van de<br />

bezoeker.<br />

www.pinaultcollection.com<br />

38

Eerbetoon aan M.F.<br />

Husain, de bekendste<br />

Indische kunstenaar<br />

van de 20e eeuw.<br />

Aan de complexe<br />

productie werd twee<br />

jaar gewerkt. Een<br />

caleidoscopische<br />

belevenis.<br />

8.<br />

M.F. Husain, The Rooted Nomad<br />

in Magazzini Del Sale<br />

Eerbetoon aan M.F. Husain (1915-2011), de<br />

meest iconische Indische kunstenaar van<br />

de 20e eeuw. Aan de complexe productie,<br />

een blend van schilderijen, grafiek, foto’s,<br />

teksten, animatie, sound design en 3Dchoreografie,<br />

werd twee jaar gewerkt.<br />

Een caleidoscopische belevenis.<br />

www.knma.in/mf-husain-the-rooted-nomad<br />

9.<br />

Helmut Newton, Legacy &<br />

Patrick Mimran, Out of Focus in<br />

Le Stanze della Fotografia<br />

Overzichtstentoonstelling van (vooral<br />

mode-)fotograaf Helmut Newton (1920-<br />

2004). Zijn nieuwe benadering van vrou-<br />

Morad Mostafa, I Promise You Paradise, 2023, korte film. © Bonanza Films.<br />

welijk naakt blijft verwonderen. Op de<br />

bovenste verdieping presenteert Patrick<br />

Mimran wazige foto’s.<br />

www.lestanzedellafotografia.it<br />

10.<br />

Your Ghosts Are Mine, Aziatische<br />

en Afrikaanse films<br />

in Palazzo Franchetti<br />

Qatar Museums toont werk van meer dan<br />

veertig Aziatische en Afrikaanse filmmakers.<br />

Eyeopeners.<br />

qm.org.qa<br />

11.<br />

Breasts, groepstentoonstelling in<br />

Palazzo Franchetti<br />

Hoe beeldt de kunst de vrouwelijke<br />

borst(en) uit? Meer dan dertig kunstenaars<br />

van naam en faam bestrijken thema’s<br />

als moederschap, seksualiteit, women<br />

empowerment, body image, marketing en<br />

ziekte. Van plezier en voedingsbron over<br />

schaamte tot pijn: Breasts wil de bewustwording<br />

omtrent borstkanker verbeteren.<br />

breastsartexhibition.com<br />

12.<br />

Lee Bae, La Maison de la Lune<br />

Brûlée in Wilmotte Foundation<br />

De Zuid-Koreaan Lee Bae verdiept zich in<br />

‘Daljip Teugi’, een eeuwenoud cyclisch-kosmologisch<br />

ritueel. Hij verzamelde wereldwijd<br />

boodschappen (vooral nieuwjaarswensen)<br />

en transcribeert ze op ‘onto hanji’-papier.<br />

Tijdens het Moonhouse Burning-ritueel op<br />

24 februari, bij de eerste volle maan van het<br />

jaar, verbrandt hij alles. In Wilmotte Foundation<br />

herbeleeft de bezoeker de contemplatieve<br />

ceremonie via video, audio, sculptuur,<br />

installaties. Voor zijn boodschap van hoop<br />

gebruikt Lee Bae houtskool.<br />

www.leebaestudio.com<br />

Oliviero Toscani, United Colors of Benetton advertising campaign, 1989. © de kunstenaar, Benetton.<br />

39

Andrzej Wróblewski, Wedding photograph (Married<br />

couple with a bouquet), 1949, oiieverf op doek, 119 ×<br />

69 cm. © Starak Foundation.<br />

Memo Akten, Boundaries, <strong>2024</strong>, single channel video with stereo audio, 8:15. © de kunstenaar.<br />

15.<br />

13.<br />

Arne Quinze & Swizz Beatz, Are<br />

We The Aliens_ in Scuola San<br />

Pasquale<br />

Gedragen we ons als aliens op aarde?<br />

Beeldend kunstenaar Arne Quinze en<br />

sounddesigner Swizz Beat drukken onze<br />

vervreemding van de natuur uit. In een<br />

prismatisch enscenering functioneren<br />

kleurrijke sculpturen van glas en keramiek<br />

als metafoor voor de mens die als alien<br />

op aarde landt. In video’s getuigen met AI<br />

gecreëerde, humanoïde wezens over hun<br />

evolutie van biologische naar digitale vorm.<br />

Op de eerste verdieping weerklinken experimentele<br />

soundscapes in een witte ruimte.<br />

Quinze’s Murchison Garden beeldt 6 meter<br />

groot de Murchison-meteoriet uit vlak voor<br />

hij neerstort in een groen landschap.<br />

www.arnequinze.com<br />

14.<br />

Ilya & Emilia Kabakov.<br />

Between Heaven and Earth,<br />

A Tribute to Kabako;<br />

Yoo Youngkuk, A Journey to<br />

the Infinite in Fondazione<br />

Querini Stampalia<br />

Op 27 mei 2023 overleed Ilya Kabakov. Zijn<br />

conceptueel werk verstoort de kamers en<br />

vaste collectie van het museum. Elders<br />

staat de eerste Europese tentoonstelling<br />

van de Koreaan Yoo Youngkuk (1916-<br />

2002), een pionier van de abstracte geometrie,<br />

opgesteld.<br />

www.querinistampalia.org; www.<br />

yooyoungkuk.org<br />

Willem de Kooning e l’Italia<br />

in Gallerie dell’Accademia di<br />

Venezia<br />

Hoe beïnvloedden zijn verblijven in Italië<br />

Willem de Kooning, boegbeeld van het<br />

abstract expressionisme?<br />

www.gallerieaccademia.it/willem-dekooning-e-litalia<br />

16.<br />

Pakui Hardware & Marija Teresė<br />

Rožanskaité, Inflammation in de<br />

Chiesa di Sant’Antonin<br />

Ontstekingen zijn natuurlijke reacties op<br />

ongezonde omstandigheden. De mix van<br />

schilderijen van Marija Rožanskaité en<br />

sculpturen van Pakui Hardware plaatst posthumane<br />

lichamen als hybride techno-organismen<br />

in een medisch-industriële context.<br />

www.carliergebauer.com<br />

40

maar ook schilderijen en archeologische<br />

vondsten. Zijn labyrintische wirwar leest<br />

als een kringloopwinkel, waarmee hij de<br />

systemen van schuld en kapitaal blootlegt.<br />

www.fondazioneprada.org<br />

19.<br />

Ilya & Emilia Kabakov, The fallen chandelier, 1997. © de kunstenaars. Foto: Richard Ivey.<br />

17.<br />

Andrzej Wróblewski, In the First<br />

Person in Procuratie Vecchie<br />

Andrzej Wróblewski (1927-1957) was<br />

een van de belangrijkste Poolse schilders<br />

uit de tweede helft van de 20e eeuw. Het<br />

communistische regime verketterde deze<br />

outsider, postuum volgde alsnog internationale<br />

erkenning.<br />

www.starakfoundation.org<br />

18.<br />

Christoph Büchel, Monte di Pietà<br />

in Fondazione Prada<br />

De Zwitser herleidt het palazzo van de<br />

Fondazione Prada tot de functie die het<br />

op initiatief van paus Pius VII van 1834 tot<br />

1969 bekleedde: een bank van goedkope<br />

leningen van donoren aan armen met hun<br />

schamele bezittingen als pand. Büchel<br />

stapelde drie etages vol met rommel<br />

Ernest Pignon-Ernest, Je Est Un<br />

Autre in Espace Louis Vuitton<br />

Dertig jaar voor street art gebruikte de<br />

Fransman Ernest Pignon-Ernest al muren<br />

als canvas.<br />

eu.louisvuitton.com<br />

20.<br />

Memo Akten, Boundaries in<br />

Chiesa di Santa Maria delle<br />

Visitazione<br />

De digitale animatievideo Boundaries van<br />

de Turk Memo Akten vermengt dromerige<br />

beelden en geluiden. Akten zet synergie,<br />

symbiose en dialoog in tegen ideologieën<br />

die solidariteit, sociale cohesie en democratie<br />

ondermijnen.<br />

www.vanhaerentsartcollection.com<br />

www.memo.tv<br />

Ernest Pignon-Ernest, Je Est Un Autre, expo © Louis Vuitton Fondation.<br />

41

Zijde<br />

Een universele schat<br />

Zijde werd ontdekt in China,<br />

verspreidde zich over de hele<br />

wereld en wordt beschouwd als een<br />

prestigieuze stof en een kostbaar<br />

handelsartikel. De tentoonstelling<br />

Silk Roads, die straks haar deuren<br />

opent in Londen, belicht er alle<br />

facetten van. We laten u hier alvast<br />

genieten van een paar prachtige<br />

oude en nieuwe staaltjes uit het<br />

Oosten en het Westen.<br />

TEKST: ANNE HUSTACHE<br />

Zijde is een natuurlijke eiwitvezel die<br />

wordt voortgebracht door tal van<br />

vlinders en ook door sommige spinnen.<br />

Zijden stoffen worden echter<br />

alleen gemaakt van het spinsel waarin de<br />

zijderups haar laatste gedaanteverwisseling<br />

tot pop en vlinder ondergaat. Zijdewormen<br />

kan men kweken, maar er is ook nog wilde<br />

zijde, te vinden in de natuur, met name die<br />

van de Tussah-zijderups (verschillende rupsensoorten<br />

van het geslacht Antheraea).<br />

De eerste biomoleculaire sporen van<br />

zijdeweefsel werden gevonden in China,<br />

in graven die dateren uit 8500 v.Chr. Het<br />

eerste nog bestaande voorbeeld van<br />

geweven zijde is echter een fragment uit<br />

3630 v.Chr., eveneens opgegraven in China.<br />

Deze stof werd gebruikt om het lichaam<br />

van een kind in te wikkelen. Lange tijd<br />

vond het gros van de zijdeproductie plaats<br />

in China, maar gaandeweg verspreidde die<br />

productie zich over heel Eurazië en nog<br />

verder, via de legendarische zijderoutes.<br />

Zoals we ontdekken op de tentoonstelling<br />

in Londen was er geen sprake van<br />

één enkele handelsroute, maar een heel<br />

netwerk van routes die gemeenschappen<br />

in Azië, Afrika en Europa met elkaar verbonden,<br />

van Japan tot Groot-Brittannië en<br />

van Scandinavië tot Madagaskar. Via deze<br />

handelsroutes kwam het ook tot culturele,<br />

religieuze en politieke uitwisselingen.<br />

BEZOEKEN<br />

Silk roads<br />

26-09 t/m 23-02<br />

British Museum<br />

Londen<br />

www.britishmuseum.org<br />

Zijden stoffen worden gemaakt<br />

van het spinsel waarin de zijderups<br />

haar laatste gedaanteverwisseling<br />

tot pop en vlinder ondergaat.<br />

Dromen van eeuwigheid<br />

2e eeuw v.Chr.<br />

Bij de ontdekking van drie graven in Mawangdui in de Chinese provincie<br />

Hunan, in 1972, werden duizenden voorwerpen opgegraven, waaronder<br />

enkele van de oudste bewaard gebleven zijdeschilderingen ter<br />

wereld. Het gaat om graven van een aristocratische familie daterend<br />

uit de tijd van de Westelijke Han-dynastie (2e eeuw v.Chr.). Behalve<br />

om de ouderdom van het zijdeweefsel is deze vlag, die op een van de<br />

geneste doodskisten van Vrouwe Dai rustte, om nog twee andere redenen<br />

belangrijk. Ten eerste is het een van de vroegste voorbeelden in<br />

China van schilderkunst die naturalistische taferelen voorstelt, niet alleen<br />

abstracte. Ten tweede is op deze vlag het eerste bekende portret<br />

uit de Chinese schilderkunst te zien. Het hele tafereel drukt de hoop<br />

uit dat de overledene het eeuwige leven ten deel zal vallen.<br />

Rouwvlag van Vrouwe Dai (Xin Zhui), graf 1 in Mawangdui, Changsha, provincie<br />

Hunan, zijde, 205 x 92 x 47,7 cm. Provinciaal Museum Hunan.<br />

42

Traditioneel Byzantijns<br />

600-900 n.Chr.<br />

Dit fragment van zijde versierde de mouw van<br />

een tuniek, in het Byzantijnse rijk het traditionele<br />

kledingstuk voor mannen en vrouwen.<br />

Decoratieve elementen zoals dit hier werden<br />

in het kledingstuk geweven of als sierstrook<br />

opgezet. Tot de jaren 500 werd natuurzijde<br />

geïmporteerd uit het Oosten. Daarna ontwikkelde<br />

de zijdeteelt zich beetje bij beetje ook in<br />

Byzantium. Deze strook komt uit Achmim in<br />

Egypte. Er zijn twee taferelen op te zien, elk<br />

met een ruiter die een soldaat met een speer<br />

vertrapt. Vogels en plantaardige vormen omringen<br />

de taferelen, omzoomd door gestileerde<br />

versieringen.<br />

Mouw van een tuniek met ruiters, Egypte, zijde, 47,5 x<br />

30,6 cm. Londen, The British Museum, inv. 1904,0706.41.<br />

Multicultureel<br />

ca. 801-850 n.Chr.<br />

Deze vlag werd aangetroffen in grot 17,<br />

bekend als de ‘bibliotheekgrot’ van de beroemde<br />

site van Dunhuang, een uitgestrekt<br />

complex van boeddhistische tempels. Dit<br />

kostbare stuk getuigt van de vruchtbare<br />

uitwisselingen tussen beschavingen gelegen<br />

aan de zijderoutes. Hoewel de vlag in Dunhuang<br />

is gevonden, is deze waarschijnlijk<br />

elders vervaardigd, aangezien sommige<br />

kenmerken verwijzen naar de artistieke<br />

tradities van Khotan, Tibet, Kasjmir en,<br />

meer in het algemeen, de Himalaya: de<br />

afbeelding van het naakte bovenlichaam,<br />

de driepuntige kroon en de dhoti (lange lendendoek)<br />

met gekleurde strepen. Boven-<br />

dien is de gebruikte zijde dichter en minder<br />

breed dan bij de andere Dunhuang-vlaggen.<br />

De vlag vertoont ook geen cartouches voor<br />

Chinese opschriften, maar wel een Tibetaanse<br />

notitie die de bodhisattva identificeert<br />

als Vajrapani. Een andere hypothese is<br />

dat dit werk in Dunhuang werd vervaardigd<br />

toen de regio nog onder Tibetaans bestuur<br />

stond, en wel door een lokale schilder die<br />

het Khotanees machtig was.<br />

Vlag met daarop geschilderd bodhisattva Vajrapani,<br />

China, grot 17, Mogaogrotten, Dunhuang, inkt en<br />

pigmenten op zijde, 56,1 x 15,1 cm. Londen, The<br />

British Museum, inv. 1919,0101,0.103.<br />

Religieus<br />

ca. 1000<br />

Kazuifel van de heilige Albinus, Bressanone, Italië, zijde, 150 x 340 cm. Bressanone,<br />

Diocesaan Museum.<br />

Sinds de tijd van het Karolingische rijk is zijde een zeer gewild<br />

product, zowel voor kerkelijke gewaden als voor het aankleden<br />

van altaren en relikwieën. Byzantium, een bloeiend centrum van<br />

zijdeproductie, was gedurende de hele middeleeuwen een belangrijke<br />

leverancier van zijde. Een fraai staaltje van die productie<br />

is deze kazuifel, die doet denken aan de weelderige gewaden<br />

die Frankische bisschoppen droegen vanaf de 9e eeuw. De heldere<br />

kleur, verkregen met de kostbare, Tyrische paarse verfstof,<br />

en de adelaars, het embleem van keizers sinds de oudheid,<br />

verwijzen naar het Byzantijnse hof, waar de stof werd geweven.<br />

Albinus kreeg de kazuifel cadeau van de keizer van het Heilige<br />

Roomse Rijk der Duitse Natie, die het stuk zelf van de Byzantijnse<br />

keizer had gekregen.<br />

43

Van goud en zilver<br />

Laat 13e-14e eeuw<br />

Deze zijden stof werd waarschijnlijk vervaardigd<br />

voor kleding. Mogelijk gaat het<br />

om het rugpand van een mantel. Deze<br />

dure, want met goud- en zilverdraden<br />

versierde stoffen werden in middeleeuwse<br />

inventarissen ‘panni tartarici’ of ‘Tataarse<br />

stoffen’ genoemd, verwijzend naar de nieuwe<br />

heersers van het Oosten, de Mongolen,<br />

in het Westen Tataren genoemd. De Venetiaan<br />

Marco Polo, die tussen 1271 en 1295<br />

door Azië naar China reisde, vermeldt niet<br />

minder dan negen plaatsen in het Midden-<br />

en Verre Oosten waar dit soort textiel<br />

werd geweven. Dichter bij huis, in Syrië<br />

en het Egypte van de Mammelukken en in<br />

Spaanse en Italiaanse weefcentra werden<br />

vergelijkbare stoffen vervaardigd. In dit geval<br />

wijst een technisch kenmerk naar Iran<br />

als plaats van herkomst. Bepaalde motieven<br />

waren bijzonder aantrekkelijk voor<br />

westerlingen vanwege hun exotisme, zoals<br />

deze regelmatig gerangschikte rozetten.<br />

Fluwelen paneel, Iran, waarschijnlijk Tabriz, zijde<br />

en metaaldraden, 58,4 × 22,9 cm. New York, The<br />

Metropolitan Museum of Art, inv. 46.156.72.<br />

Gevonden<br />

op de zeebodem<br />

17e eeuw<br />

Jurk uit het Palmhoutwrak, Engeland of Nederland?,<br />

zijde. Oudeschild (Texel), Museum Kaap Skil.<br />

Er zijn weinig complete kledingstukken<br />

van dit type bewaard gebleven! Deze jurk,<br />

die aan het begin van de 17e eeuw in de<br />

mode was in West-Europa, intrigeerde de<br />

onderzoekers ten zeerste, wegens verrassend<br />

goed bewaard, hoewel het kledingstuk<br />

bijna vier eeuwen op de zeebodem<br />

heeft gelegen. De jurk, bestaande uit een<br />

lijfje met mouwen en een losse boord, en<br />

een wijde plooirok, lijkt op de outfit die<br />

gravin Catherine Howard draagt op een<br />

schilderij van William Larkin (17e eeuw).<br />

De jurk heeft een ingeweven bloemmotief.<br />

Hoewel het stuk er nu kleurrijk uitziet, met<br />

crèmekleurige, rode en bruine tinten, had<br />

het oorspronkelijk wellicht één kleur, al is<br />

niet duidelijk welke dat was. De originele<br />

kleurstoffen zijn waarschijnlijk deels vergaan,<br />

terwijl andere kledingstukken die<br />

in dezelfde kist lagen er mogelijk op zijn<br />

afgekleurd.<br />

Leve de bruid!<br />

ca. 1760<br />

Trouwjurken waren niet altijd wit, verre<br />

van zelfs. In het Nederland van de 18e<br />

eeuw droeg de bruid meestal een jurk in<br />

lichte tinten, blauw, geel of roze, of met<br />

een modieus ingeweven of geborduurd<br />

motief. Alleen koninklijke bruiden droegen<br />

een zilverwitte jurk. Deze outfit bestaat uit<br />

een jurk en een rok, beide versierd met een<br />

gerimpelde band van dezelfde stof. Mooi<br />

gebladerte met bloemen is harmonieus<br />

verspreid over het hele kledingstuk.<br />

Gebloemde trouwjurk, Nederland, zijde, linnen<br />

garen. Amsterdam, Rijksmuseum, inv. BK-16062.<br />

44

Indiase elegantie<br />

ca. 1850<br />

Zijde is al heel lang de meest gewilde stof in India, voor wereldlijk en ritueel<br />

gebruik. Deze weelderige sari wordt een ‘banarasi’ genoemd omdat hij gemaakt<br />

is in Benares (huidige naam: Varanasi), een oude stad die in de Mogolperiode<br />

uitgroeide tot een belangrijk centrum waar zijde werd geweven. Dit<br />

exemplaar laat er geen twijfel over bestaan: deze sari’s behoren tot de mooiste<br />

van India, dankzij het goud- en zilverbrokaat op fijne zijde. Varanasi is nog<br />

steeds een van de belangrijkste centra van zijdewevers in India.<br />

Sari Banarasi, Benares (Uttar Pradesh), zijde, draden van verguld en verzilverd metaal, 640 x<br />

119 cm. Londen, Victoria and Albert Museum, inv. 767-1852.<br />

Voor het toneel<br />

1860-1880<br />

Zijde werd omstreeks 300 v.Chr. in Japan<br />

geïntroduceerd, wellicht door boeddhistische<br />

monniken. Dit unieke weefsel groeide<br />

uit tot een symbool van rijkdom en sociale<br />

status, voorbehouden aan edelen en leden<br />

van het keizerlijke hof. De productie<br />

bereikte een hoogtepunt in de 17e eeuw.<br />

De stof stond bekend om zijn schoonheid,<br />

zachte kleuren en elegante patronen. Op<br />

deze kimono is het motief van een karper<br />

met kolkend water een teken van geluk.<br />

Het is afgeleid van een Chinese legende:<br />

elke vis die over de waterval kan springen,<br />

verandert in een draak. Het verhaal is een<br />

metafoor voor succes en vooruitgang in<br />

het leven. Volgens de persoon die de kimono<br />

aan het museum schonk, behoorde<br />

hij ooit toe aan de beroemde kabukitoneelacteur<br />

Ichikawa Danjuro IX.<br />

Kimono van brokaat, Japan, zijde, 142,5 x 134 cm. Londen,<br />

The Victoria and Albert Museum, inv. T.65-1915.<br />

Opperste soberheid<br />

ca. 1979-1980<br />

Welke couturier die van stoffen houdt, droomt er niet van met de<br />

mooiste zijde te kunnen werken? Bij deze nauwsluitende japon is<br />

ivoorkleurig duchessesatijn over de taille en de schouder gedrapeerd<br />

om een ‘Diana-decolleté’ te creëren. Eenvoud van lijn, strengheid en<br />

elegantie! Deze jurk werd gedragen op 3 december 1979 op het bal<br />

van het Metropolitan Museum of Art in New York, en in 1981, op de<br />

5e ceremonie van de Prix The Best in de salon van het Maison de<br />

l’Europe, waar gravin Jacqueline de Ribes werd uitgeroepen tot een<br />

van de elegantste vrouwen.<br />

Marc Bohan voor Christian Dior, jurk, Parijs, zijde, satijn (keper), metaal, 152 x 33 cm.<br />

Palais Galliera, Musée de la Mode de la Ville de Paris, inv. 2021.18.56.1.<br />

45

Schitteringen<br />

De edele kunst van het slijpen<br />

De slijpvorm van een diamant is, net<br />

als die van elke andere edelsteen,<br />

een uiterst belangrijke factor, niet<br />

alleen bij de keuze van de steen,<br />

maar ook wat de uiteindelijke waarde<br />

ervan betreft. Je kunt compromissen<br />

sluiten over de kleur en de zuiverheid<br />

van een steen, maar de slijpvorm<br />

kun je niet veronachtzamen, want<br />

die is onmisbaar om de essentie<br />

ervan tot uiting te brengen: glans,<br />

vuur en schittering. Daarom verdient<br />

deze factor prioritaire aandacht bij<br />

elke aankoop.<br />

TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE<br />

Chrysler-diamant, peervorm-geslepen, weegt 54,03 karaat, D-kleur (uitzonderlijk wit). Verkocht bij<br />

Christie’s, New York, 08-06-2021, voor $ 5.070.000 (€ 4.639.000). © Christie’s Images Ltd.<br />

De slijpvorm van een diamant is een<br />

van de beroemde vier C’s (‘carat’,<br />

‘colour’, ‘clarity’, ‘cut’) die de kwaliteit<br />

en dus de handelswaarde<br />

ervan bepalen. Hij is van fundamenteel<br />

belang om de steen een maximale schittering<br />

te geven. Het is ook de enige van de vier<br />

bovengenoemde parameters die het resultaat<br />

is van menselijk ingrijpen, uitgevoerd<br />

door bekwame vaklui, bekend als lapidaristen.<br />

Het is hun taak de steen zo te bewerken<br />

dat zijn ‘vuur’ mooi tot uiting komt. De<br />

schittering en schoonheid hangen af van het<br />

vermogen van de steen om als een prisma<br />

te werken en het licht te verspreiden. Het<br />

is soms moeilijk te begrijpen dat de schittering<br />

van een diamant of edelsteen niet<br />

noodzakelijkerwijs afhangt van het gewicht<br />

in karaat, maar eerder van de slijpvorm, die<br />

technisch, meetbaar en aanpasbaar is, om<br />

zijn intrinsieke aard te sublimeren. Een goed<br />

geslepen steen zal meer licht reflecteren<br />

en groter lijken dan hij eigenlijk is, met een<br />

grotere schittering. Dat wil dus zeggen dat<br />

er meer licht in en uit de steen gaat.<br />

46

De echte voorouder<br />

van de geslepen<br />

diamant zoals we<br />

die vandaag de dag<br />

kennen, is Belgisch!<br />

De lapidarist kan ook bepaalde inclusies<br />

camoufleren, interne defecten die het gevolg<br />

zijn van het kristallisatieproces. De verhoudingen<br />

die hij de bewerkte steen geeft,<br />

dienen ook om lichtlekken te voorkomen en<br />

hem dus nog meer te doen schitteren. Een<br />

andere belangrijke factor bij het slijpen is<br />

de hoek van het paviljoen, het onderste gedeelte<br />

van de steen. Deze factor beïnvloedt<br />

de kwaliteit van de weerkaatsing van het<br />

licht naar de kijker. Als deze hoek ondiep<br />

is, zal het licht naar beneden reflecteren<br />

en niet naar de tafel, zoals het bovenste gedeelte<br />

wordt genoemd. Als gevolg daarvan<br />

zal de steen minder schitteren. De slijpvorm<br />

beïnvloedt dus de schittering en bijgevolg<br />

de kwaliteit van een steen, maar in de handel<br />

wordt vaak ook rekening gehouden met<br />

het karaatgewicht. Net daarom behouden<br />

veel lapidaristen liever het karaatgewicht in<br />

plaats van de steen in de ideale verhoudingen<br />

te slijpen, waardoor kostbare karaten<br />

verloren gaan en de prijs dus daalt ...<br />

De aanwezigheid van min of meer grote<br />

Witgouden ring gezet met marquisegeslepen diamant<br />

van 23,16 karaat, D-kleur (uitzonderlijk wit). Verkocht<br />

bij Christie’s, Genève, 11-05-2022, voor CHF 1.008.000<br />

(€ 965.000). © Christie’s Images Ltd.<br />

Le Grand Bleu-hanger, achthoekig geslepen Ceylon-saffier, gewicht 208,15 karaat. Verkocht bij HVMC,<br />

Monaco, 19-07-2022 voor € 2.620.000. © HVMC.<br />

inclusies zal de lapidarist ook ertoe aanzetten<br />

te spelen met de slijpvorm van de<br />

steen en voorrang te geven aan de zuiverheid,<br />

een ander waardecriterium, in plaats<br />

van aan de schittering.<br />

EEN BELGISCHE VOOROUDER<br />

De allereerste commercieel gewonnen<br />

diamanten kwamen uit India, waar al in de<br />

4e eeuw v.Chr. de heffingen op edelstenen<br />

werden vastgelegd in een document getiteld<br />

Artha-Castra. De stenen, die uit de mijnen<br />

van Golkonda werden gehaald en er soms<br />

erg ruw uitzagen, werden in hun brute<br />

vorm behouden, omdat ze als talismannen<br />

werden beschouwd. Men geloofde dat ze<br />

hun eigenaar beschermden en dat ze hun<br />

krachten zouden verliezen als ze werden<br />

geslepen. Over het algemeen kende men in<br />

de oudheid enkel cabochons. De Romeinen<br />

vonden het vulgair om gefacetteerde stenen<br />

te dragen en gaven de voorkeur aan de gladde<br />

cabochon, met zijn volle, intense kleur.<br />

In Europa begon het werk van de lapidaristen<br />

pas echt aan het einde van de middeleeuwen,<br />

met name in de 14e eeuw, met het<br />

zeer oppervlakkig polijsten van de steen,<br />

om hem een beetje glans te geven. Deze<br />

primitieve ‘slijpvorm’, bekend als puntslijpsel,<br />

volgt de natuurlijke vorm van de tafel<br />

om die bruikbaar te maken voor de juwelier.<br />

Maar de echte voorouder van de geslepen<br />

diamant zoals we die vandaag de dag kennen,<br />

is Belgisch! In 1456 legde de Brugse<br />

diamantsnijder Lodewijk van Bercken de<br />

grondslag van het moderne slijpen toen<br />

hij ontdekte dat, net als bij edelstenen, de<br />

beste manier om een diamant, het hardste<br />

natuurlijke materiaal, te slijpen erin<br />

bestond gebruik te maken van een schijf,<br />

olijfolie en diamantpoeder. Brugge groeide<br />

zo uit tot een wereldcentrum voor diamant,<br />

tot de ontwikkeling van de havenactiviteiten<br />

in Antwerpen in de 16e eeuw, waarna de<br />

Scheldestad geleidelijk aan deze handel zou<br />

overnemen. Tegenwoordig staat Antwerpen<br />

nog steeds bekend als diamantstad.<br />

De ‘tafelslijpvorm’ was de eerste volwaardige<br />

slijpvorm: de top van de ‘piramide’ van<br />

het ruwe diamantkristal verdween en men<br />

begon de randen te facetteren. In 1477 kreeg<br />

hertogin Maria van Bourgondië als eerste<br />

vrouw een diamanten verlovingsring van<br />

aartshertog Maximiliaan van Oostenrijk. De<br />

47

Facsimile van diamanten verlovingsring, in april<br />

1477 geschonken door aartshertog Maximiliaan van<br />

Oostenrijk aan hertogin Maria van Bourgondië.<br />

In die tijd was diamantslijpen nog beperkt tot de<br />

bovenkant (de tafel) van de steen. © Diamantmuseum<br />

Brugge.<br />

Niklas Reiser, Portret van Maria van Bourgondië, halffiguur in profiel, ca. 1500, olieverf op paneel,<br />

79,5 x 56,5 cm. Wenen. © Kunsthistorisches Museum, inv. 4400.<br />

In 1477 kreeg hertogin Maria van<br />

Bourgondië als eerste vrouw een diamanten<br />

verlovingsring van aartshertog Maximiliaan<br />

van Oostenrijk.<br />

traditie van diamanten verlovingsringen is<br />

waarschijnlijk daar ontstaan. In de 16e eeuw<br />

ontwikkelde zich een nieuwe slijpvorm, bestaande<br />

uit een tafel en acht facetten. In de<br />

jaren 1650 verbeterde kardinaal Mazarin, die<br />

diamanten uit Golkonda kreeg aangeleverd<br />

door de beroemde avonturier Jean-Baptiste<br />

Tavernier, die slijpvorm door negen facetten<br />

toe te voegen aan de ‘kroon’ van de diamant,<br />

oftewel het gedeelte tussen de ‘tafel’ en de<br />

‘kulas’. Het was dankzij deze ‘Mazarin-slijpvorm’<br />

dat diamanten begonnen te schitteren.<br />

Tegelijkertijd werd ook het roosslijpsel,<br />

een koepel versierd met 24 facetten, ontwikkeld<br />

in India, een land dat nog steeds het<br />

monopolie op deze vakkennis bezit.<br />

Rond 1700 verscheen ook de ‘Perruzislijpvorm’,<br />

de voorloper van het moderne<br />

briljantslijpsel, maar nog steeds de natuurlijke<br />

vorm van de ruwe steen volgend en<br />

meer vierkant of kussenvormig dan rond.<br />

Omstreeks 1750 gaf koning Lodewijk XV zijn<br />

juwelier de opdracht een diamant te slijpen<br />

in de vorm van de mond van zijn maîtresse,<br />

Madame de Pompadour, waardoor een<br />

nieuwe slijpvorm ontstond: de marquise, ook<br />

wel ‘navette’ genoemd, gezien de langwerpige,<br />

in twee uiteinden uitlopende basisvorm,<br />

die aan een scheepsromp doet denken. De<br />

‘Peruzzi’ evolueerde vervolgens naar 58<br />

facetten, zoals in moderne slijpvormen. Die<br />

versie was in zwang tussen 1825 en 1900. In<br />

het Engels noemt men dat de ‘old mine cut’,<br />

en in het Frans de ‘taille coussin’.<br />

Aan het einde van de 19e eeuw zorgde de<br />

uitvinding van nieuwe machines voor een<br />

revolutie in het diamantslijpen, waardoor diamanten<br />

ronder werden en sterker schitterden.<br />

Deze nieuwe technieken leidden tot het<br />

ontstaan van de zogenaamde ‘European old<br />

cut’. In 1919 werd de ronde briljantslijpvorm<br />

uitgevonden door de Belgische ingenieur en<br />

diamantslijper Marcel Tolkowsky, die de ideale<br />

verhoudingen van een steen definieerde.<br />

Deze slijpvorm, met 58 facetten, wordt beschouwd<br />

als de basis van de ‘moderne slijpvorm’,<br />

die in de decennia erna geleidelijk zou<br />

worden geoptimaliseerd, met name door<br />

de opkomst van het laserslijpen, dat sinds<br />

de jaren tachtig in gebruik is. Tegenwoordig<br />

bevinden de belangrijkste slijpcentra zich in<br />

Bombay, Antwerpen, Tel Aviv en New York.<br />

SLIJPVORMEN NAAR BELIEVEN<br />

Wat je persoonlijke smaak ook is, als je een<br />

diamant of edelsteen koopt, is het van essentieel<br />

belang een certificaat te hebben<br />

dat is uitgereikt door een onafhankelijk<br />

laboratorium (GIA, IGI, HRD). Daarop staat<br />

de slijpvorm, die door het Gemological<br />

Institute of America (GIA) is ingedeeld in<br />

vijf categorieën: ‘excellent/ideal’, ‘very good’,<br />

‘good’, ‘fair’ en ‘poor’. De eerste, met perfecte<br />

verhoudingen, zorgt voor een maximale<br />

schittering, terwijl de laatste dof is, zelfs voor<br />

het blote oog. Afhankelijk van je budget kun<br />

je het beste voorrang geven aan de slijpvorm<br />

48

oven de kleur en de zuiverheid van het<br />

kristal. Houd daarbij in gedachten dat een<br />

perfect geslepen diamant, die ‘excellent’ is<br />

en een uitzonderlijke schittering heeft, vaak<br />

kleiner zal zijn dan een diamant die ‘good’<br />

of ‘fair’ is, met een minder sterke schittering.<br />

Gezien hun verschillende optische eigenschappen<br />

bestaat er voor gekleurde edelstenen<br />

geen ideale uniforme slijpvorm, zoals<br />

de briljantslijpvorm voor diamanten. De stijl<br />

en het slijpsel van de diamant hangen af van<br />

het type, de vorm en de kwaliteit van de ruwe<br />

edelsteen, die altijd geslepen wordt, niet<br />

alleen om van bovenaf te kunnen worden<br />

bekeken, maar ook om het gewicht ervan te<br />

kunnen inschatten van bovenaf. Het slijpen<br />

heeft een directe invloed op de waarde, omdat<br />

het de manier bepaalt waarop de kleur<br />

van de kristalstructuur wordt weergegeven.<br />

De lapidarist zal dus het ideale evenwicht<br />

moeten zien te vinden tussen esthetische en<br />

commerciële overwegingen.<br />

Hoewel er geen ideale slijpvorm voor gekleurde<br />

stenen bestaat, zijn er wel enkele<br />

slijpvormen die beter geschikt zijn voor<br />

bepaalde typen. Een van de bekendste voorbeelden<br />

is de smaragdslijpvorm, rechthoekig<br />

en met afgesneden paviljoen en hoekpunten,<br />

oorspronkelijk gebruikt voor prismatische<br />

kristallen en ontworpen om de kleur en de<br />

eigenschappen van de smaragd, een broze<br />

steen met nogal veel inclusies, beter tot hun<br />

recht te laten komen. Voor robijnen en saffieren<br />

lijken het ovale en kussenvormige slijpsel<br />

het meest geschikt, gezien de complexiteit<br />

van hun prismatische bipiramidale kristallen.<br />

De populairste slijpvorm van tegenwoordig<br />

is de briljant, goed voor niet minder dan<br />

95% van alle geslepen ruwe diamanten.<br />

Maar er zijn nog tal van andere slijpvormen,<br />

zoals de ‘princess cut’, met een vierkante<br />

of rechthoekige vorm en spitse hoeken, die<br />

het mogelijk maakt 80 tot 90% van het ruwe<br />

kristal te behouden; de ‘heart cut’, die zeer<br />

riskant is omdat de twee rondingen perfect<br />

symmetrisch moeten zijn om een optimale<br />

schittering te verkrijgen; de ‘Asscher cut’,<br />

een vierkante diamant tussen smaragdvorm<br />

en kussenvorm, die een prachtig licht en<br />

schittering voortbrengt, ondanks een zeer<br />

vlakke tafel die inclusies en onzuiverheden<br />

zichtbaar maakt; de ‘radiant cut’, vierkant<br />

of rechthoekig met licht afgeronde hoeken,<br />

bijzonder geschikt voor gekleurde diamanten;<br />

de ‘oval cut’, verschenen in 1960,<br />

een combinatie van de ronde vorm en de<br />

peervorm, met een verrassend lang aanhoudende<br />

schittering en ten slotte de ASHOKA®slijpvorm,<br />

ontwikkeld door de New Yorkse<br />

juwelier William Goldberg. Deze laatste is<br />

tegenwoordig bijzonder populair, maar vereist<br />

een grote vaardigheid en is slechts geschikt<br />

voor 1% van de ruwe diamanten. Hij<br />

heeft 62 langwerpige facetten die het licht<br />

wondermooi transformeren. Kortom, de<br />

enige vereiste is dat de steen goed geslepen<br />

is, om zoveel mogelijk licht te absorberen en<br />

dus zo schitterend mogelijk te zijn.<br />

Natuurlijke of<br />

kunstmatige diamant?<br />

Op 14 mei jongstleden kondigde het<br />

Britse Anglo American aan dat ze<br />

de bekendste dochteronderneming<br />

zou verkopen: het Zuid-Afrikaanse<br />

conglomeraat van mijnbouwbedrijven<br />

De Beers, al sinds 1926 een<br />

onderdeel van de holding. De reden<br />

hiervoor was een daling van de resultaten<br />

in 2023 met 36% ten opzichte<br />

van het voorgaande jaar, vooral te<br />

wijten aan het groeiende succes<br />

van synthetische diamanten. Deze<br />

zijn onverbiddelijk de gigantische<br />

markt van verlovingsringen aan het<br />

veroveren en nu al goed voor de helft<br />

van de verkochte solitairen in de VS.<br />

De nieuwe, in laboratoria gecreëerde<br />

stenen (van edelsteenkwaliteit) zijn<br />

fysisch-chemisch gezien absoluut<br />

identiek aan natuurlijke diamanten<br />

en sommige zijn zelfs harder dan<br />

alle andere bekende natuurstenen.<br />

Bovendien hebben ze veel minder<br />

impact op het milieu. Laboratoriumdiamanten<br />

worden steeds vaker<br />

gemaakt met behulp van hernieuwbare<br />

energiebronnen en kosten zo’n<br />

30 tot 50% minder dan een natuurlijke<br />

steen. Je kunt er ook inventievere<br />

sieraden mee creëren, zowel qua<br />

lichtintensiteit als qua volume, ook al<br />

is de grootste synthetische diamant<br />

die in de sector te vinden is nauwelijks<br />

groter dan 50 karaat. Anderzijds blijft<br />

het proces van slijpen en polijsten<br />

van de ruwe steen in beide gevallen<br />

min of meer hetzelfde, ook al<br />

zijn bepaalde slijpvormen, zoals de<br />

recente Flamme van het merk Unsaid,<br />

gewoonweg niet mogelijk met<br />

natuurlijke diamanten. Een synthetische<br />

diamant kun je wel tot in het<br />

oneindige reproduceren, terwijl een<br />

natuursteen per definitie uniek is.<br />

Het is dus aan ieder om te kiezen op<br />

basis van zijn persoonlijke ethiek.<br />

SURFEN<br />

Gemological Institute of America:<br />

www.gia.edu<br />

LEZEN<br />

Estrela de Fura-robijn, afkomstig van 101 karaat zuiver kristal, ontdekt juli 2022 in Mozambique. De kussengeslepen<br />

robijn weegt 55,22 karaat, in de meest gewilde ‘duivenbloed’-kleur. Verkocht bij Sotheby’s,<br />

New York, 09-06-2023 voor $ 34.800.000 (32.000.000 €). © Sotheby’s Kunst Digitale Studio.<br />

Le chasseur de diamants : les fabuleuses<br />

aventures de Jean-Baptiste Tavernier, door<br />

Pierre Ménard, Tallandier, Parijs, 2023, 400<br />

pag., ISBN: 9791021046399. Prijs: € 22,90.<br />

49

Betoverend<br />

brons uit Azië<br />

Voor Aziatisch Brons. 4000 jaar schoonheid haalt het Rijksmuseum<br />

een indrukwekkende hoeveelheid oosterse kunstschatten naar<br />

Nederland. Vanuit de techniek wordt het verhaal verteld achter<br />

verfijnde rituele voorwerpen en kunst die het goddelijke verbeelden.<br />

Voor <strong>COLLECT</strong> belicht conservator Ching-Ling Wang zeven<br />

kunstwerken uit de tentoonstelling.<br />

TEKST: BELINDA VISSER<br />

Ruim tien jaar lang waren de Aziatische<br />

bronzen uit de collectie van<br />

het Rijksmuseum onderwerp van<br />

samenhangend wetenschappelijk<br />

en kunsthistorisch onderzoek. Een team<br />

van conservatoren bestudeerde de maaktechnieken<br />

van bronzen kunstvoorwerpen<br />

van Pakistan tot Japan. Ching-Ling Wang,<br />

conservator Chinese kunst in het Rijks,<br />

is een van hen. Er werden belangrijke inzichten<br />

opgedaan over de verspreiding van<br />

kunst en ambacht, vertelt hij. “De techniek<br />

van het bronsgieten ontwikkelde zich in de<br />

regio’s West-, Zuidoost- en Oost-Azië apart<br />

van elkaar, waardoor sterke specialisaties<br />

ontstonden. Tegelijkertijd reisde de iconografie<br />

over het continent. Beïnvloeding<br />

tussen brons bewerkende culturen vond<br />

plaats door de verspreiding van religie –<br />

onder meer het boeddhisme – en langs<br />

handelswegen als de Zijderoute.”<br />

De bewerking van brons – een legering van<br />

koper en tin, met de handige eigenschappen<br />

dat het harder is dan puur koper en<br />

bij een lagere temperatuur smelt – heeft<br />

waarschijnlijk haar oorsprong in West-<br />

Azië. Van daaruit verspreidde het ambacht<br />

zich richting de Middellandse Zee, China<br />

en andere Aziatische landen.<br />

Het onderzoek deed een zaadje ontkiemen<br />

voor de tentoonstelling Aziatisch brons.<br />

4000 jaar schoonheid. Om hun verhaal treffend<br />

over het voetlicht te brengen brachten<br />

de conservatoren 75 meesterwerken bijeen,<br />

waarvan de meeste niet eerder in Neder-<br />

land te zien waren. De tentoonstelling telt<br />

een groot aantal bijzondere bruiklenen<br />

van musea in Azië, de Verenigde Staten en<br />

Europa. Excellente beelden van Boeddha,<br />

Shiva en Vishnu illustreren hoe in Aziatische<br />

landen brons werd toegepast om de<br />

hemel op aarde te verbeelden. Maar er zijn<br />

ook fraai vormgegeven gebruiksvoorwerpen<br />

met een ceremonieel karakter, zoals<br />

een neolitisch bijlblad uit China en een imposante<br />

Javaanse bel uit de 9e of 10e eeuw.<br />

Als voorproefje op de tentoonstelling<br />

vroegen we Ching-Ling Wang welke zeven<br />

bronzen kunstvoorwerpen hij zou willen<br />

uitlichten en waarom.<br />

BEZOEKEN<br />

Aziatisch brons. 4000 jaar schoonheid<br />

27-09 t/m 12-01<br />

Rijksmuseum<br />

Amsterdam<br />

LEZEN<br />

Aziatisch Brons. 4000 jaar schoonheid door<br />

Sara Creange, Anna A. Ślączka, William<br />

Southworth, Ching-Ling Wang, nai010<br />

uitgevers, <strong>2024</strong>, Nederlands, 208 p., ISBN<br />

9789462088856. Prijs: € 35.<br />

50

Strijdwagen uit de oudheid<br />

rele als artistieke invloeden weerspiegelt.<br />

Een aantal voorwerpen uit de oudheid<br />

werpt een interessant licht op hoe technieken<br />

zich ontwikkelden. In de tentoonstelling<br />

zijn vroege voorbeelden van brons te<br />

zien die bij archeologisch onderzoek in de<br />

Indusvallei – het huidige Pakistan en noordwestelijk<br />

India – zijn blootgelegd. Daar<br />

werden vanaf ongeveer 2500 v.Chr. bronzen<br />

voorwerpen gemaakt. Uit de vondsten blijkt<br />

dat tijdens de late Harappaanse periode<br />

(ca. 2000-1750 v.Chr.) complexere artefac-<br />

De technieken die werden toegepast bij<br />

het maken van figuratieve beelden hingen<br />

vaak samen met een lokaal ontwikkelde expertise.<br />

Ook strikte richtlijnen voor het afbeelden<br />

van het goddelijke konden een rol<br />

spelen. De tentoonstelling maakt tastbaar<br />

welke productietechnieken er in verschillende<br />

Aziatische regio’s werden gebruikt<br />

en hoe deze specialisatie tot uitzonderlijke<br />

beheersing en verfijning van de technieken<br />

leidde. In elk van de regio’s ontstond een rijk<br />

ambacht, waarbij de techniek zowel cultuten<br />

vervaardigd werden door afzonderlijk<br />

gegoten stukken te combineren tot één<br />

voorwerp. Een treffend voorbeeld daarvan<br />

is deze strijdwagen met bestuurder en twee<br />

ossen, die werd gevonden in Daimabad in<br />

Maharashtra, India.<br />

Strijdwagen, India, Daimabad, Maharashtra, Harappaanse<br />

periode (ca. 2000-1750 v.Chr.), ca. 2000-1500<br />

v.Chr., brons, 23,3 x 50 cm. Nationaal Museum, New<br />

Delhi. Met dank aan Nationaal Museum, New Delhi<br />

en Archaeological Survey of India.<br />

51

God uit één stuk<br />

Een van de<br />

hoogtepunten van<br />

de tentoonstelling<br />

is de anderhalve<br />

meter hoge en 300<br />

kilo zware Shiva<br />

Nataraja, waarvan<br />

het grootste deel<br />

als één geheel is<br />

gegoten.<br />

zen beelden maken was al in zwang tijdens<br />

de Chola-dynastie (9de-13de eeuw) en<br />

wordt nog steeds beoefend in traditionele<br />

Zuid-Indiase werkplaatsen.<br />

Een van de hoogtepunten van de tentoonstelling<br />

is de anderhalve meter hoge en 300<br />

kilo zware Shiva Nataraja (ca. 1100-1200<br />

n.Chr.) uit de collectie van het Rijksmuseum.<br />

Het grootste deel van dit stuk – de<br />

god met uitgestrekte ledematen, omringd<br />

door een vuurkrans – werd als één geheel<br />

gegoten. Het gieten van deze hoeveelheid<br />

In Zuid-India is het gieten van massieve<br />

standbeelden volgens de verlorenwasmethode<br />

een belangrijk onderdeel van<br />

de lokale giettraditie. Dit is een methode<br />

waarbij modellen van was en mallen worden<br />

gebruikt om tot een gegoten bronzen<br />

afdruk te komen. Hoewel het voorkomen<br />

van krimp en scheuren een uitdaging<br />

vormde, zijn tijdens de middeleeuwen in<br />

deze regio enkele van de mooiste, grootste<br />

en technisch meest verfijnde massieve<br />

beelden gegoten. Deze traditie van bronmetaal<br />

in deze vorm zou met andere methoden<br />

vrijwel onmogelijk zijn geweest.<br />

Onderzoek heeft uitgewezen dat de Shiva<br />

Nataraja meerdere gietopeningen langs<br />

zijn rug had. Dit maakte de productie eenvoudiger<br />

voor de ambachtslieden omdat<br />

zij het metaal hierdoor snel konden gieten.<br />

Shiva Nataraja, India, Tamil Nadu, Chola-dynastie<br />

(9e-13e eeuw), ca. 1100-1200, brons, 153 x 114,5 cm.<br />

Rijksmuseum, Amsterdam (AK-MAK-187). Bruikleen<br />

van de Koninklijke Vereniging van Vrienden der<br />

Aziatische Kunst.<br />

52

Evolutie van boeddhistische iconen<br />

De keuze voor het kostbare materiaal<br />

brons had in de oudheid in Azië een diepgaande<br />

betekenis. Het werd toegepast bij<br />

het maken van zowel voorwerpen voor<br />

rituele doeleinden als voorstellingen van<br />

het goddelijke. Ook verfijning en ambachtelijke<br />

vaardigheid hadden een belangrijke<br />

waarde. In de technische en artistieke<br />

wisselwerking tussen de Aziatische regio’s<br />

speelde dit een grote rol, er bestond een<br />

levendige uitwisseling van ideeën. Lokale<br />

werkplaatsen stonden in nauw contact<br />

met elkaar en langs handels- en pelgrimsroutes<br />

werden langeafstandsrelaties<br />

onderhouden. Dit is zichtbaar in de evolutie<br />

van boeddhistische iconen, die een<br />

fascinerende reis maakten van India naar<br />

China, Thailand en Indonesië.<br />

Een voorbeeld van technische innovatie die<br />

tussen verschillende culturen werd gedeeld<br />

kwam aan het licht door röntgenfoto’s<br />

van deze staande Boeddha (late 6e-begin<br />

7e eeuw n.Chr.) uit Bihar, India. Dit holle<br />

standbeeld vertoont een bijzonder systeem<br />

van horizontale gietkanalen, ontworpen om<br />

het metaal gelijkmatig door de dunwandige<br />

gietvorm te laten stromen. Aspecten van de<br />

stijl en iconografie waren ook invloedrijk in<br />

andere regio’s, waaronder China.<br />

Het Boeddhabeeld belichaamt de kwaliteiten<br />

van innerlijke stralende kalmte en<br />

stilte, de producten van opperste wijsheid.<br />

Met een geheven hand in de ‘abhaya<br />

mudra’, het gebaar van ‘vrees niet’, biedt<br />

Boeddha zijn volgelingen geruststelling en<br />

bescherming.<br />

Boeddha die bescherming biedt, India, waarschijnlijk Bihar, post-Gupta-periode (late 6e, begin 7e eeuw),<br />

koperlegering, 47 x 15,6 x 14,3 cm. The Metropolitan Museum of Art, New York (69222).<br />

53

Voor het eerst buiten Thailand<br />

Brons werd<br />

toegepast bij het<br />

maken van zowel<br />

voorwerpen voor<br />

rituele doeleinden als<br />

voorstellingen van<br />

het goddelijke.<br />

Een geliefd motief in zowel Zuid- als<br />

Zuidoost-Azië is Boeddha zittend op een<br />

meerkoppige slang, beschermd door de<br />

opgerichte slangenkoppen. Binnen de<br />

Theravada-boeddhistische traditie worden<br />

deze beelden gezien als referenties<br />

aan het legendarische verhaal waarin de<br />

slang Mucalinda de mediterende Boeddha<br />

beschermt tegen hevige regenbuien. Mucalinda<br />

spreidt zijn vele koppen als een paraplu<br />

boven Boeddha uit, waardoor deze<br />

zijn meditatie ongestoord kan voortzetten.<br />

Gedurende de 12e en 13e eeuw waren<br />

bronzen met dit motief in Cambodja en<br />

delen van Thailand in zwang. Het is aannemelijk<br />

dat hun populariteit verbonden<br />

was met de symbolische betekenis van<br />

water.<br />

Dit beeld, Boeddha zittend op een<br />

zevenkoppige Naga, is een uitzonderlijk<br />

voorbeeld van deze traditie. Het is<br />

afkomstig uit Wat Wiang in Chaiya, in de<br />

Surat Thani-provincie in Thailand. Het<br />

meesterwerk, imposant van formaat en<br />

bijzonder verfijnd in uitvoering, stamt uit<br />

de 12e of 13e eeuw. De conservatoren van<br />

de tentoonstelling zijn trots dat het gelukt<br />

is dit tot de verbeelding sprekende object<br />

naar Nederland te halen. Het is eigendom<br />

van het Nationaal Museum in Bangkok<br />

en wordt voor het eerst buiten Thailand<br />

tentoongesteld.<br />

Boeddha zittend op een zevenkoppige Naga, Thailand,<br />

Wat Wiang-tempel, Chaiya/Surat Thani-provincie,<br />

12e-13e eeuw, brons, 165 cm hoog. Nationaal<br />

Museum Bangkok (01/655/2565 S.W.22).<br />

54

Statussymbool<br />

Wijnvat in de vorm van een olifant, China 18de-11de eeuw v.Chr. Musée Guimet, Parijs.<br />

Brons is buitengewoon veelzijdig toepasbaar.<br />

Als vloeibaar metaal kan het in vrijwel elke<br />

vorm worden gegoten. Na stolling is het een<br />

hard, ondoordringbaar en hittebestendig<br />

materiaal. Deze eigenschappen maakten<br />

het bij uitstek geschikt om gebruiksvoorwerpen<br />

van te vervaardigen, zoals bijvoorbeeld<br />

olielampen en wierookbranders. Ook werd<br />

het gebruikt voor het vervaardigen van een<br />

breed scala aan vaten en komvormen. Al<br />

vanaf de oudheid werden dergelijke vaten<br />

ontworpen voor het bewaren en presenteren<br />

van wijn, water en voedsel. Veel van de weelderige<br />

bronzen vaten in Azië waren bedoeld<br />

voor rituele doeleinden.<br />

Een bijzonder opvallend voorbeeld is<br />

het olifantvormige wijnvat (‘zun’) uit de<br />

Chinese regio Changsha in de provincie<br />

Hunan. Dit massieve vat heeft een hoge<br />

ouderdom: het is gedateerd in de Shangdynastie<br />

(ca. 1600-1100 v.Chr.). Oorspronkelijk<br />

zal het vat een deksel hebben gehad<br />

dat het ovale gat op de rug van de olifant<br />

afdichtte. De opening is afgebiesd met<br />

een decoratieve geschubde rand. Het vat<br />

moet eigendom zijn geweest van een persoon<br />

met een hoge sociale status. Dergelijke<br />

grote vaten werden gebruikt tijdens<br />

staatsoffers, feesten en rituelen ter ere van<br />

de voorouders.<br />

55

Magische spiegel<br />

Vanaf het derde millennium v.Chr. werd<br />

gepolijst brons gebruikt als spiegel. In Oost-<br />

Azië ontstond een unieke categorie ‘magische<br />

spiegels’. Deze konden ontwerpen op<br />

muren projecteren die verborgen lagen in het<br />

ogenschijnlijk gladde spiegeloppervlak. Tijdens<br />

de Han-dynastie (202 v.Chr.-220 n.Chr.)<br />

kende China speciale ‘lichtdoorlatende<br />

spiegels’ (‘tuoguang jing’), die een projectie<br />

leken te tonen van de versierde achterkant.<br />

Uiteraard ging het licht niet dwars door het<br />

metaal heen. In werkelijkheid reflecteerde de<br />

spiegelzijde een identiek patroon op de plek<br />

waar de lichtstraal neerkwam. De productiemethode<br />

van deze magische spiegels ging<br />

tijdens de Song-dynastie (960-1279) verloren<br />

voor Chinese ambachtslieden.<br />

In de Edo-periode (1600-1868) lijken Japanse<br />

ambachtslieden een soortgelijke techniek te<br />

hebben gebruikt en waren ze zelfs in staat<br />

om het beeld volledig binnen de spiegel te<br />

verbergen. Tijdens de periode van christenvervolging<br />

bood dit uitkomst. Magische<br />

spiegels die beelden van het kruis en de<br />

maagd Maria projecteerden, werden in<br />

het geheim door christenen doorgegeven.<br />

Ook in de boeddhistische context in Japan<br />

werden magische spiegels toegepast. De<br />

techniek wordt tot op de dag van vandaag<br />

voortgezet. Yamamoto Akihisa (°1975) uit<br />

Kyoto is een vijfdegeneratiemaker van magische<br />

spiegels en zet zich in voor het behoud<br />

van dit ambacht. Het afgebeelde exemplaar<br />

maakte hij recent voor het Rijksmuseum.<br />

Yamamoto Akihisa (°1975, Kyoto), Kirishitan, magische<br />

spiegel, <strong>2024</strong>, brons, 21 cm hoog. In opdracht<br />

van het Rijksmuseum, Amsterdam.<br />

Foto: de kunstenaar.<br />

56

West omarmt Oost en vice versa<br />

De presentatie van Japanse decoratieve<br />

kunst op de Wereldtentoonstelling van Parijs<br />

in 1867 had een significante invloed op<br />

het westerse interieurontwerp en later op<br />

de art-nouveaubeweging. Maar er was ook<br />

een omgekeerd effect. Aziatische kunstenaars<br />

omarmden westerse stijlen als het<br />

kubisme, futurisme, surrealisme, dadaïsme,<br />

abstract expressionisme en andere<br />

avant-gardebewegingen en gaven er hun<br />

eigen draai aan. In de tentoonstelling is een<br />

aantal bronzen opgenomen van Aziatische<br />

kunstenaars die tijdens hun opleiding, zowel<br />

in eigen land als in het buitenland, door<br />

Europese tradities zijn beïnvloed.<br />

Khien Yimsiri (1922-1971) was een pionier<br />

van de moderne Thaise beeldhouwkunst.<br />

Na zijn afstuderen aan de School of Fine<br />

Arts in Bangkok in 1941 was hij een van de<br />

eerste leerlingen van de Italiaanse beeldhouwer<br />

Corrado Feroci. In 1949 studeerde<br />

hij bij de invloedrijke beeldhouwer Henry<br />

Moore aan het Chelsea College of Art and<br />

Design in Londen en vier jaar later vervolgde<br />

hij zijn studie aan de Accademia di<br />

Belle Arti in Rome. Tegelijkertijd verdiepte<br />

Khien Yimsiri zich in het Thaise culturele<br />

erfgoed. In een van zijn meest opmerkelijke<br />

werken, Musical Rhythm, laat hij de<br />

abstracte naoorlogse Europese moderne<br />

kunst samensmelten met Thaise traditionele<br />

sculptuur. Zijn innovatieve herinterpretatie<br />

van traditionele Thaise kunst<br />

heeft grote invloed gehad op de ontwikkeling<br />

van moderne en hedendaagse kunst in<br />

Thailand en andere Aziatische landen.<br />

In Musical Rhythm<br />

laat Khien Yimsiri<br />

de abstracte<br />

naoorlogse Europese<br />

moderne kunst<br />

samensmelten met<br />

Thaise traditionele<br />

sculptuur.<br />

Khien Yimsiri (Thailand, 1922-1971), Musical Rhythm, 1949, brons, 52 x 40 x 40 cm. Museum of Contemporary<br />

Art, Bangkok (OCAC 9915-005-0001/54).<br />

57

Museum tips<br />

De vrolijke poëzie<br />

van Corneille<br />

t/m 03-11<br />

Centre de la Gravure et<br />

de l’Image imprimée<br />

La Louvière<br />

www.centredelagravure.be<br />

Human/Nature<br />

21-09 t/m 06-10<br />

De Cellen<br />

Oostkamp<br />

www.expohumannature.com<br />

Zijn bekendste schilderijen<br />

zijn natuurlijk die uit<br />

de Cobra-periode, bevolkt<br />

door vriendelijke, felgekleurde<br />

wezens. Maar<br />

het oeuvre van Corneille<br />

(1922-2010) is veel ruimer<br />

dan dat en getuigt van<br />

een altijd sprankelende<br />

verbeelding. Het is een<br />

poëtisch universum dat<br />

voortdurend verandert<br />

en openstaat voor andere<br />

artistieke media. Dat is<br />

nu net de opzet van de<br />

tentoonstelling Corneille<br />

au fil de la joie, die ons<br />

laat kennismaken met de<br />

gravures van de in Luik<br />

geboren Nederlandse<br />

kunstenaar. De expo biedt<br />

een overzicht van zijn<br />

carrière, maar dan niet<br />

chronologisch. In plaats daarvan is gekozen voor een thematische opdeling, die<br />

beter past bij zijn bijzonder productieve oeuvre. Thema’s die je vaak aantreft bij<br />

Corneille zijn de vogel (zijn handelsmerk), de vrouw, de zon en de sterren en de<br />

kat. Zoals Christophe Veys, curator van de tentoonstelling, schrijft: “Al meer dan<br />

zeventig jaar combineert Corneille op briljante wijze een heel eigen, kleurrijk en<br />

boeiend picturaal vocabulaire. Zijn werk is een oproep tot mijmering, verbeelding<br />

en vrijheid”. (ah)<br />

Callant Verzekeringen & Financieel Advies<br />

presenteert Human/Nature, een gratis tentoonstelling<br />

op het kasteeldomein De Cellen<br />

in Oostkamp. Van 21-09 t/m 06-10 kunnen<br />

bezoekers elk weekend genieten van honderd<br />

hedendaagse kunstwerken, variërend van<br />

schilderijen tot installaties, die de complexe<br />

relatie tussen mens en natuur onderzoeken.<br />

Curator Benedict Vandaele brengt hiervoor<br />

24 Belgische kunstenaars samen, onder wie<br />

Sammy Slabbinck, Mehdi-Georges Lahlou,<br />

Tom Liekens, Jan Devliegher, Hans Vandekerckhove,<br />

Nick Ervinck en Nathalie Vanheule.<br />

Geïnspireerd door het natuurgebied rond De<br />

Cellen verkent de expo de wisselwerking tussen<br />

natuurlijke evolutie en menselijke invloed. (eb)<br />

Arnout Zwaenepoel, Rivierbeek, installatie,<br />

© de kunstenaar.<br />

Corneille, Hommage aan García Lorca, 1986, zeefdruk naar een originele gouache uit 1948.<br />

© Centre de la Gravure et de l’Image imprimée.<br />

Stephan Vanfleteren: ATELIER<br />

13-09 t/m 21-12<br />

Hangar<br />

Brussel<br />

www.hangar.art<br />

Stephan Vanfleteren, Zelfportret.<br />

© de kunstenaar.<br />

Belgische fotograaf Stephan Vanfleteren is bekend om zijn indringende zwart-witportretten<br />

van zowel beroemdheden als onbekenden. De tentoonstelling ATELIER, gebaseerd op het<br />

gelijknamige boek, toont de veelzijdigheid van zijn werk. Na een carrière als persfotograaf en<br />

indrukwekkende foto-essays over onderwerpen zoals etalages en de mythische Atlantikwall,<br />

heeft Vanfleteren zich de afgelopen twaalf jaar gericht op zijn studio in <strong>België</strong>. Met een variëteit<br />

aan belichtingen en de omnipresente grijze theatergordijnen als achtergrond legt hij schoonheid<br />

en betekenis vast in anonieme en bekende onderwerpen. Van de rimpels op een oude visser<br />

tot de hand van Nick Cave, en van het lichaam van een ijsvogel tot de taille van een danser,<br />

Vanfleterens werk verkent de subtiele nuances van licht en leven. (eb)<br />

58

Straatkunst<br />

13-09 t/m 15-12<br />

Vanderborghtgebouw<br />

Brussel<br />

www.urbnd.com<br />

Een buitengewone<br />

collectie<br />

06-09 t/m 05-01<br />

Musée Jacquemart André<br />

Parijs<br />

www.musee-jacquemartandre.com<br />

Onder de titel<br />

URBND (te lezen als<br />

‘urbanned’) belicht<br />

deze grote reizende<br />

tentoonstelling<br />

de belangrijkste<br />

gebeurtenissen uit<br />

de geschiedenis<br />

van de street art,<br />

vanaf het ontstaan<br />

van de beweging<br />

in de jaren 60 in de<br />

Verenigde Staten tot<br />

nu, inclusief de komst<br />

en verspreiding ervan<br />

in Europa in de jaren<br />

80. De expo brengt<br />

werk van meer dan<br />

zestig hedendaagse<br />

kunstenaars uit<br />

vijftien verschillende<br />

landen, onder wie de Amerikaanse pionier Futura, kunstenaars die al heel vroeg<br />

naar Europa trokken, zoals JonOne (Frankrijk) en Kool Koor (<strong>België</strong>), en kunstenaars<br />

die deze artistieke beweging sindsdien zijn blijven vernieuwen, zoals Invader<br />

(Frankrijk), Vhils (Portugal), Felipe Pantone (Spanje), M-City (Polen), Daim (Duitsland)<br />

en Niels Shoe Meulman (Nederland). Ook is werk te zien van de nieuwe<br />

generatie, die de grenzen van het genre verlegt. (ah)<br />

Space Invader, PacMan. Mosaïque, 2001, 40 x 40 cm. Privécollectie. Met toestemming van<br />

Danysz Gallery.<br />

Voor zijn heropening<br />

na een<br />

jaar van werkzaamheden<br />

heeft Musée<br />

Jacquemart<br />

André alles uit<br />

de kast gehaald:<br />

het presenteert<br />

veertig meesterwerken<br />

uit<br />

een bijzonder<br />

prestigieuze<br />

collectie, begonnen door Scipione Borghese<br />

(1577-1633) en nu te bewonderen in de beroemde<br />

Galleria Borghese in Rome. De Villa<br />

Borghese Pinciana werd gebouwd tussen 1607<br />

en 1616 om onderdak te bieden aan de antieke<br />

en moderne werken die de machtige kardinaal,<br />

een onverzadigbaar en erudiet verzamelaar,<br />

had gekocht of nog zou kopen. De lijst van de<br />

werken die naar Parijs reizen is indrukwekkend.<br />

Het gaat met name om werken van Italiaanse<br />

kunstenaars zoals Rafaël, Antonello da Messina,<br />

Il Parmigianino, Lorenzo Lotto, Titiaan, Veronese,<br />

Caravaggio en Bernini, en Noord-Europese<br />

kunstenaars, onder wie Rubens en Gerard van<br />

Honthorst. Het museum wil de bezoekers ook<br />

laten kennismaken met minder bekende kunstenaars,<br />

zoals Annibale Carracci, Guido Reni,<br />

Il Cavaliere d’Arpino en Jacopo Bassano. (ah)<br />

Rafaël, De Dame met de eenhoorn, ca. 1506, olieverf op<br />

doek aangebracht op paneel, 67 x 56 cm. Rome, Galleria<br />

Borghese. © Galleria Borghese. Foto: Mauro Coen.<br />

Viviane Sassen in Foam<br />

21-09 t/m 12-01<br />

Foam<br />

Amsterdam<br />

www.foam.org<br />

Vivian Sassen, Eudocimus Ruber, from the series Of Mud and Lotus,<br />

2017. © de kunstenaar en Stevenson (Johannesburg / Cape Town /<br />

Amsterdam).<br />

Wie voor de eerste keer het werk van Viviane Sassen bekijkt, weet vaak<br />

niet wat ermee aan te moeten. Het is zo’n volkomen andere wereld,<br />

dat je eraan moet wennen daarin een weg te vinden. Het zijn geen op<br />

de klassieke wijze met de camera gemaakte foto’s van een bestaande<br />

werkelijkheid, maar wonderlijk geconstrueerde composities, vol dynamische<br />

elementen, die soms naar het magische neigen. Er kunnen in haar<br />

speciaal voor de foto gemaakte ensceneringen en montages lichaamsdelen<br />

verschijnen in combinatie met sculpturen, stoffen, planten en allerlei<br />

andere zaken. Het zijn afbeeldingen van omstandigheden die in het<br />

echt niet zullen voorkomen, maar binnen het kader van deze foto’s voor<br />

de beschouwer volkomen acceptabel zijn. PHOSPHOR: Art & Fashion<br />

bekijken is een bijzondere ervaring. (er)<br />

59

Museum tips<br />

Noorse gevoeligheid<br />

01-10 t/m 04-01<br />

Musée d’Orsay<br />

Parijs<br />

www.musee-orsay.fr<br />

Een uitnodiging<br />

tot reizen<br />

22-09 t/m 26-01<br />

Fondation Beyeler<br />

Basel<br />

www.fondationbeyeler.ch<br />

Deze tentoonstelling zal zeker in de smaak vallen bij wie oprecht nieuwsgierig is<br />

naar kunst die het onbekende wil verkennen. Wie kent bijvoorbeeld het werk van<br />

Harriet Backer? Toch raak je meteen gecharmeerd door haar gedurfde kleurenkeuzes<br />

en losse penseelstreken, het spelen met licht, ergens tussen naturalisme<br />

en impressionisme in. Bovendien verbeeldde de Noorse kunstenaar naast de gebruikelijke<br />

thema’s als interieurtaferelen en stillevens ook heel eigen onderwerpen,<br />

zoals Noorse kerken en vooral muziektaferelen. Muziek was een belangrijk<br />

onderdeel van Backers leven. Haar zus Agathe Backer Grøndahl was een gerenommeerde<br />

componist en muzikant in Noorwegen en een centraal onderwerp<br />

van haar werk, waarin de trillingen van de penseelstreken de muzieknoten haast<br />

hoorbaar maken. (ah)<br />

Harriet Backer, Muziek, interieur in Parijs, 1887, olieverf op doek, 38,5 x 55,5 cm. Oslo, Nationaal<br />

Museum. © Nationaal Museum. Foto: Børre Høstland.<br />

Het gedicht L’Invitation au voyage (1857) van<br />

Charles Baudelaire is gekozen als uitgangspunt<br />

voor deze overzichtstentoonstelling over<br />

Henri Matisse. De makers ervan zijn immers<br />

van mening dat er veel thema’s en motieven<br />

in diens oeuvre te vinden zijn die een echo van<br />

Baudelaires gedicht vormen. Denk aan het<br />

beroemde schilderij Luxe, Calme et Volupté uit<br />

1904. Zij willen ook de evolutie en de rijkdom<br />

van het baanbrekende oeuvre van de kunstenaar<br />

belichten, aan de hand van werken uit alle<br />

fasen van zijn carrière. Schilderijen, sculpturen<br />

en papierknipsels laten zien hoezeer Matisse in<br />

staat was kleur te bevrijden van het onderwerp,<br />

vormen te vereenvoudigen tot iets ongemeen<br />

sensueels en zichzelf in zijn latere werk te vernieuwen<br />

door een unieke praktijk te ontwikkelen<br />

met een combinatie van technieken. (ah)<br />

Henri Matisse, Grand nu rose, 1935, olieverf op doek,<br />

66,4 x 93,3 cm. The Baltimore Museum of Art, Maryland,<br />

inv. BMA 1950.258. © Nalatenschap Henri Matisse/ 2023,<br />

ProLitteris, Zürich. Foto: Mitro Hood.<br />

Van Gogh: dubbel jubileum<br />

14-09 t/m 19-01<br />

National Gallery<br />

Londen<br />

www.nationalgallery.org.uk<br />

Dit jaar viert de National Gallery haar tweehonderdste verjaardag en is het een eeuw<br />

geleden dat de Londense instelling twee topwerken aankocht: Stoel en Zonnebloemen,<br />

beide in 1888 geschilderd door Vincent van Gogh. Die dubbele verjaardag is meteen ook<br />

een uitstekende gelegenheid om hulde te brengen aan de beroemde kunstenaar. De rode<br />

draad van Van Gogh: Poets and Lovers is zijn scheppingsproces, dat jaar na jaar evolueerde.<br />

De expositie richt allereerst de schijnwerpers op de inspiratiebronnen van de meester,<br />

die zowel van zowel iteraire als plastische aard zijn. Het gaat erom duidelijk te maken hoe<br />

Van Gogh de onderwerpen die hij ‘zag’, zoals een korenveld, bloemen, een kamer, een<br />

stoel, omvormde tot geïdealiseerde picturale ruimten. Deze aanpak bleek nog moeilijker<br />

toen hij doeken (waarvan sommige in serie) voorbereidde om een samenhangend geheel<br />

te creëren voor de Wereldtentoonstelling van 1889. (ah)<br />

Vincent Van Gogh, Zonnebloemen, 1888. National Gallery, Londen.<br />

60

Het veelzijdige oeuvre<br />

van Thomas Schütte<br />

29-09 t/m 18-01<br />

MoMA<br />

New York<br />

www.moma.org<br />

Speelgoed als<br />

doorgeefluik<br />

08-09 t/m 09-02<br />

Bundeskunsthalle<br />

Bonn<br />

www.bundeskunsthalle.de<br />

Thomas Schütte citeert graag de zin ‘Kunst is mooi, maar vergt een zware inspanning’,<br />

te danken aan kunsthandelaar Curt Valentin. Een inspanning, misschien,<br />

om met de juiste taal en materialen de beschouwingen van de kunstenaar over de<br />

wereld om hem heen tot uitdrukking te brengen. Zijn oeuvre bestaat uit werken<br />

die niets met elkaar gemeen lijken te hebben, zoals intieme aquarellen, figuratieve<br />

sculpturen en architectonische modellen. Het is net het verband tussen die werken<br />

door de jaren heen dat de rode draad vormt van een overzichtstentoonstelling<br />

gewijd aan deze kunstenaar. Schütte werd in 1954 in Oldenburg geboren en volgde<br />

een opleiding aan de kunstacademie in Düsseldorf bij Fritz Schwegler en Gerhard<br />

Richter. De expo bestrijkt zijn hele carrière, van zijn vroege werken met kritiek op het<br />

minimalisme en de conceptuele kunst tot nu. (ah)<br />

Thomas Schütte, Ackermans Tempel III (Modell 1:10), 2011, legostenen, hout, aluminium,<br />

45 x 44,7 x 60,7 cm. Collectie van de kunstenaar, Düsseldorf. © <strong>2024</strong> de kunstenaar/ Artists Rights<br />

Society (ARS), New York/ VG Bild-Kunst, Bonn. Foto: Luise Heuter.<br />

Sinds de jaren 80 is Mark Dion geboeid door<br />

de vraag hoe kennis wordt overgedragen in<br />

musea, met specifieke aandacht voor systemen<br />

van uitbuiting en onderdrukking. Voor deze<br />

tentoonstelling, die eerst te zien was in Berlijn,<br />

verdiepte de Amerikaanse kunstenaar zich in de<br />

ongeveer 70.000 voorwerpen van het speelgoedmuseum<br />

in de Duitse hoofdstad. Speelgoed,<br />

meestal ontworpen door volwassenen<br />

voor kinderen, is immers altijd een afspiegeling<br />

van ideeën, concepten, gewoonten en clichés<br />

over de samenleving en de wereld. Wanneer<br />

ze met speelgoed omgaan, brengen kinderen<br />

bepaalde modellen in praktijk en nemen ze<br />

regels en zelfs ideologieën in zich op. Om een<br />

en ander in vraag te stellen heeft Mark Dion<br />

verschillende installaties gecreëerd, waaronder<br />

een labyrint van gezelschapsspelletjes, een dierenpiramide,<br />

een poppengrot en een ‘gifkast’<br />

met ‘grensoverschrijdend’ speelgoed. (ah)<br />

Mark Dion, Race (<strong>2024</strong>), uit de serie Delirious Toys.<br />

© Stadtmuseum Berlin. Foto: Michael Setzpfandt.<br />

Design van vandaag en morgen<br />

18-09 t/m 18-05<br />

MAK<br />

Wenen<br />

www.mak.at<br />

Bonpart, Ast (Branch), flesopener, 2018, ed. DANIEL.<br />

Foto: Etienne Delorme.<br />

De Oostenrijkse hoofdstad kan bogen op prachtig designerfgoed, onder meer te danken<br />

aan het boeiende avontuur van de Wiener Werkstätte, die aan het begin van de 20e eeuw<br />

een revolutie teweegbracht in de kunstnijverheid. Deze tentoonstelling is evenwel niet opgevat<br />

als een eerbetoon: er wordt gewoon vastgesteld dat sinds het begin van deze eeuw<br />

er in Oostenrijk opvallend veel ontwerpers zijn geboren. Deze groep zet het museum in de<br />

kijker aan de hand van honderd objecten van honderd ontwerpers, gecreëerd in de loop<br />

van 25 jaar, in 25 categorieën. Elk van deze thematische categorieën – van A van Alpine tot<br />

Z van Zeitgeist – omvat vier objecten die representatief zijn voor het brede scala aan objecten<br />

ontworpen in Oostenrijk van het jaar 2000 tot nu. Het gaat om verbluffend knappe<br />

staaltjes van design, heuse modellen voor de 21e eeuw. (ah)<br />

61

Museum agenda<br />

Katharina Pepijn, Norbertus van Couwerven, abt van Sint-Michiels, Inv.nr. 873, Collectie KMSKA -<br />

Vlaamse Gemeenschap.<br />

Aarschot<br />

Stedelijk Museum<br />

Aarschot<br />

△ Johan Dockx. Elke Dag<br />

Een Nieuwe Nacht<br />

till 01-09<br />

Stedelijk Museum<br />

Aarschot<br />

△ Het Kabinet<br />

till 22-09<br />

Antwerpen<br />

KMSKA<br />

△ What’s The Story?<br />

till 17-11<br />

M HKA<br />

△ De Stadcollectie<br />

Antwerpen<br />

till 05-01-2025<br />

△ Dierenleven<br />

till 22-09<br />

MAS<br />

△ Naar Antartica.<br />

De poolpioniers van<br />

de Belgica<br />

till 03-10<br />

Middelheim Museum<br />

△ Dennis Tyfus. Come<br />

Closer<br />

till 29-09<br />

Red Star Line<br />

museum<br />

△ Einstein, een gewilde<br />

vluchteling<br />

till 08-09<br />

FOMU<br />

△ Dirk Braeckmann.<br />

Echtzeit<br />

till 19-01-2025<br />

RockoxHuis<br />

△ Jan Davidsz. De Heem<br />

till 01-10<br />

Binche<br />

Musée international<br />

du Carnaval et du<br />

Masqu<br />

△ Binche Intime. Une<br />

exploration sonore<br />

till 15-09<br />

Brugge<br />

Adornes Domein<br />

△ Gloire et infortune<br />

d’un voyageur du XVe<br />

siècle<br />

till 31-12<br />

Brussels<br />

Africa museum<br />

△ ReThinking Collections<br />

till 29-09<br />

Boghossian<br />

Foundation - Villa<br />

Empain<br />

△ Josef and Anni<br />

Albers. Iconic couple of<br />

modernism<br />

till 08-09<br />

Bozar<br />

△ Hans / Jean Arp &<br />

Sophie Taeuber-Arp.<br />

Friends, Lovers, Partners<br />

20-09 till 19-01-2025<br />

CIVA<br />

△ Simone Guillissen-Hoa<br />

till 22-09<br />

Design Museum<br />

Brussels<br />

△ Innovating across<br />

Borders. Reflections on<br />

the Oeuvre of Sándor<br />

Borz Kováts<br />

till 22-09<br />

Espace Vanderborght<br />

△ URBND. Une<br />

anthologie du Street Art<br />

en Europe<br />

till 15-12<br />

Fondation CAB<br />

Brussels<br />

△ Richard Nonas<br />

till 21-12<br />

Fondation Thalie<br />

△ Regenerative Futures<br />

till 28-09<br />

iMAL<br />

△ NaturArchy: Towards a<br />

Natural Contract<br />

till 29-09<br />

ISELP<br />

△ Olivia Hernaïz. Silencio<br />

20-09 till 30-11<br />

La Wittockiana.<br />

△ Design du livre & du<br />

papier<br />

till 29-09<br />

Les Rencontres de la<br />

Photographie d’Arles<br />

△ Quand les images<br />

apprennent à parler<br />

till 29-09<br />

Maison De L’Histoire<br />

Européenne<br />

△ Bellum et Artes.<br />

L’Europe et la guerre de<br />

Trente Ans<br />

till 12-01-2025<br />

MIMA<br />

△ Vhils. Multitude:<br />

Carving Memories in the<br />

Digital Age<br />

till 05-01-2025<br />

Musée Horta<br />

△ Comme sur du velours.<br />

Le Textile s’empare des<br />

murs<br />

13-09 till 30-05-2025<br />

Musée Juif<br />

△ Passage. Textiles &<br />

Rituels<br />

till 01-09<br />

Musée Mode &<br />

Dentelle<br />

△ Jules François Crahay.<br />

Back in the spotlight<br />

till 10-11<br />

René Magritte<br />

Museum<br />

△ En compagnie de René<br />

Margritte: Jane Graverol<br />

till 20-10<br />

Royal Military<br />

Museum<br />

△ Knallende Kleine<br />

Kanonnen<br />

till 29-09<br />

Tour & Taxis<br />

△ Terracotta Army<br />

27-09 till 09-03-2025<br />

Train World<br />

△ Dessine-moi un train<br />

19-09 till 21-08-2025<br />

Villa Empain<br />

△ Alechinsky. pinceau<br />

voyageur<br />

26-09 till 16-03-2025<br />

△ Beyond the Lines<br />

till 03-11<br />

△ Josef et Anni Albers<br />

till 08-09<br />

WIELS<br />

△ Jana Euler. Oilopa<br />

till 29-09<br />

Wittockiana.<br />

△ Jean Boghossian.<br />

Abstract Writings,<br />

Abstract Thoughts<br />

till 15-09<br />

Design Museum<br />

△ Olivetti Folon<br />

till 15-09<br />

Charleroi<br />

Glass Museum<br />

△ Lila Farget. Under<br />

Construction<br />

till 22-09<br />

Musée de la<br />

Photographie<br />

△ Laura Henno. Outre<br />

Monde - Ethel Lilienfeld.<br />

EMI<br />

till 29-09<br />

62

Drogenbos<br />

Hingene<br />

Leuven<br />

Namur<br />

Raversijde<br />

FeliX Art & Eco<br />

Museum<br />

△ Futuromarennia,<br />

Oekraïne & avant-garde<br />

till 09-09<br />

Gaasbeek<br />

Kasteel van Gaasbeek<br />

△ Échos rebelles<br />

till 03-11<br />

Gent<br />

Huis van Alijn<br />

△ Ja Santé!<br />

till 27-04-2025<br />

MSK<br />

△ Alternatief Narratief<br />

20-09 till 26-01-2025<br />

Museum Dr. Guislain<br />

△ Ikigai<br />

till 08-09<br />

SMAK<br />

△ Private Passion X Public<br />

Duty<br />

till 05-01-2025<br />

Grimbergen<br />

Cultuurcentrum<br />

Strombeek<br />

△ Maëlle Dufour. Sonar<br />

till 08-09<br />

Kasteel d’Ursel<br />

△ Les Liaisons Désireuses.<br />

Over Lust, verleiding en<br />

verlangen<br />

till 13-10<br />

Hornu<br />

MACS<br />

△ Ariane Loze - Orla Barry<br />

till 03-11<br />

△ Alec De Busschère.<br />

Memory Cache<br />

Collection 99<br />

till 22-09<br />

Kluisbergen<br />

Beukenhof-Phoenix<br />

△ Sculpture. Resilience<br />

till 22-09<br />

Knokke<br />

Mu.Zee<br />

△ Attitude<br />

till 25-11<br />

La Louvière<br />

Centre de la Gravure<br />

et de l’image<br />

imprimée<br />

△ Corneille langs de<br />

vreugde<br />

till 03-11<br />

MILL<br />

△ Temps de pause<br />

till 15-09<br />

M Leuven<br />

△ DOKA<br />

till 05-01-2025<br />

△ Open M. Caché en<br />

plein vue<br />

till 27-10<br />

△ Alias<br />

till 01-09<br />

Liège<br />

La Boverie<br />

△ Brûlures. Carine<br />

Doutrelepont<br />

20-09 till 10-11<br />

Musée d’art<br />

contemporain en<br />

plein air du Sart<br />

Tilman<br />

△ Eva Evrard, FIG.<br />

till 15-09<br />

Trinkall Museum<br />

△ Dan Miller. À l’oeuvre<br />

- Modesties d’Andre<br />

Wostijn<br />

till 09-03-2025<br />

Musée de la Vie<br />

Wallonne<br />

△ #365 Unpacked<br />

till 06-10<br />

Mons<br />

Salle Saint Georges<br />

△ Alfredo Longo.<br />

Avat’Art 2<br />

till 27-10<br />

Le Delta<br />

△ 60 ans de la Maison de<br />

la Culture<br />

till 28-09<br />

Le Pavillon<br />

△ Stellar Escape. Les<br />

Nouvelles conquetes<br />

spatiales<br />

till 26-01-2025<br />

Musée Félicien Rops<br />

△ Le Cercle des Femmes<br />

peintres (1888-1893) &<br />

Kikie Crêvecoeur<br />

till 08-09<br />

Oudenaarde<br />

MOU<br />

△ Margaret. La fille de<br />

l’empereur entre pouvoir<br />

et image<br />

21-09 till 05-01<br />

Poperinge<br />

Museum Lucien<br />

De Gheus<br />

△ Fuga’s & Pimpelmezen<br />

till 29-09<br />

Puurs-Sint-<br />

Amands<br />

Emile<br />

Verhaerenmuseum<br />

△ Le Jardin enchanté<br />

till 06-10<br />

Atlantikwall<br />

Raversyde<br />

△ Getekende oorlog:<br />

De atlantikwall Gestript<br />

- Ensor 1940 - James<br />

Baron Ensor<br />

till 11-11<br />

Seneffe<br />

Domaine du Chateau<br />

de Seneffe<br />

△ Bon Voyage<br />

till 11-11<br />

Sint-Niklaas<br />

Mercatormuseum<br />

△ Hachmi Azza<br />

till 08-09<br />

Turnhout<br />

De Warande<br />

△ HYBRIDEN:<br />

Samengestelde wezens<br />

uit fabels, mythen en<br />

legenden<br />

till 17-11<br />

Westende<br />

Villa Les Zephyr<br />

△ Wear Sunscreen<br />

till 03-11<br />

Jane Graverol, La Mauvaise Etoile 1956. © SABAM <strong>2024</strong>. Collectie Musée René Magritte.<br />

Stuur de gegevens voor oktober door<br />

naar christophe.dosogne@ips.be<br />

vóór 05-09.<br />

63

Kunst inzicht<br />

IN-DEPENDANCE – #066<br />

Een breder perspectief<br />

Als verzamelaars van fotografiekunst kwamen<br />

Annemarie Zethof en Martijn van Pieterson voor het<br />

eerst in aanraking met Japanse fotografie na het zien<br />

van de duotentoonstelling van William Klein en Daidō<br />

Moiyama in Tate Modern. Gegrepen door de ruwe en<br />

contrastrijke straatfotografie van Moriyama besloten ze<br />

zich te focussen op Japanse fotografie en begonnen in<br />

2015 de galerie IBASHO in Antwerpen. En nu is er een<br />

tweede locatie, IN-DEPENDANCE.<br />

Vanwaar deze specifieke<br />

interesse in Japanse fotografie?<br />

“Japan kent een rijke fotografische<br />

traditie die stamt uit het<br />

midden van de 19e eeuw, toen<br />

het land een transformatie<br />

doormaakte van een geïsoleerd,<br />

traditioneel land naar een open<br />

op het Westen georiënteerd,<br />

modern land. Door die relatief<br />

lange geschiedenis is er ook wel<br />

sprake van een zekere eigenheid<br />

in de Japanse fotografie,<br />

waarbij westerse invloeden zijn<br />

vermengd met Japanse culturele<br />

en traditionele waarden. Vaak<br />

worden de enorme gelaagdheid<br />

en de tegenstrijdigheden<br />

van de Japanse maatschappij<br />

zichtbaar in de fotografie. Aan<br />

de ene kant zie je de sereniteit<br />

van het zenboeddhisme en de<br />

focus op imperfectie van wabi<br />

sabi erin terug. Aan de andere<br />

kant komt de ruwe, ongepolijste<br />

maatschappij van de steden naar<br />

boven. Daarnaast is er het typische<br />

streven van Japanners naar<br />

sublimiteit, hetgeen je ook ziet in<br />

het artisanaat, waarbij fotografen<br />

zich volledig toeleggen op het tot<br />

in de perfectie fotograferen van<br />

een specifiek onderwerp.”<br />

Met IN-DEPENDANCE richten<br />

jullie zich ook op westerse<br />

fotografie en visuele kunst.<br />

“Bij IBASHO werken we ook<br />

samen met westerse kunstenaars<br />

die een specifieke link hebben<br />

met Japan. Over het algemeen<br />

zijn dat projecten gemaakt in<br />

Japan waarbij de ‘Japansheid’<br />

duidelijk is. Daarnaast zijn we<br />

in al die jaren veel interessante<br />

westerse kunstenaars tegengekomen<br />

wier werk geen relatie heeft<br />

met Japan maar toch perfect in<br />

de esthetiek van IBASHO zou<br />

passen. We hadden het gevoel<br />

op een kruispunt te staan, waarbij<br />

we de keuze moesten maken om<br />

het profiel van IBASHO breder te<br />

trekken of juist niet. De oprichting<br />

van IN-DEPENDANCE laat ons<br />

toe om eindelijk ook met deze<br />

kunstenaars samen te kunnen<br />

werken en ons tegelijk nog meer<br />

op Japanse fotografie te concentreren<br />

bij IBASHO. Door de<br />

combinatie van de twee galeries<br />

kunnen we bovendien een breder<br />

publiek aanspreken en hopen we<br />

natuurlijk op kruisbestuiving.”<br />

Gaan jullie met IN-<br />

DEPENDANCE ook deelnemen<br />

aan evenementen en beurzen?<br />

“Jazeker! We doen met IBASHO<br />

al jaren mee met verschillende<br />

fotografie- en kunstbeurzen,<br />

en zullen ook met IN-DEPEN-<br />

DANCE op beurzen staan. Zo<br />

hebben we op Paris Photo twee<br />

stands en op Art Antwerp een<br />

gecombineerde stand, waar we<br />

een dialoog presenteren tussen<br />

kunstenaars van IBASHO<br />

en IN-DEPENDANCE. IN-<br />

DEPENDANCE zal niet alleen een<br />

© IN-DEPENDANCE.<br />

‘Door de oprichting van<br />

IN-DEPENDANCE kunnen we eindelijk<br />

ook met kunstenaars die geen directe<br />

link hebben met Japan samenwerken’<br />

galerie zijn maar ook een ruimte<br />

voor culturele evenementen in<br />

samenwerking met andere kunstenaars<br />

en galeries.”<br />

Met welke visie gaan jullie<br />

IN-DEPENDANCE invullen?<br />

“IN-DEPENDANCE is vooral<br />

gebaseerd op onze persoonlijke<br />

smaak, die ook duidelijk naar<br />

voren komt bij IBASHO. De<br />

galerie zal zich vooral richten op<br />

fotografie, al zullen ook andere<br />

media aan bod komen, waarbij<br />

materialiteit, vakmanschap en<br />

een ingetogen esthetiek centraal<br />

staan. De openingstentoonstelling<br />

Waiting for our Sight van<br />

de Vlaamse kunstenaar Anton<br />

Kusters bevat een combinatie<br />

van werken uit vijf verschillende<br />

series. Naast fotografie presenteert<br />

hij ook schilderkunst en zijn<br />

recentste videokunstwerk over<br />

de nog staande eucalyptusboom<br />

bij de plaats van impact van de<br />

atoombom op Hiroshima in 1945.<br />

Kusters’ oeuvre wordt gevoed<br />

door zijn fascinatie voor de<br />

menselijke conditie en de overdracht<br />

tussen generaties, waarbij<br />

trauma een belangrijk thema is.”<br />

Tot slot: hoe kijken jullie naar AI<br />

in de fotografie?<br />

“AI lijkt ons een interessante<br />

ontwikkeling. We zien het niet<br />

als een bedreiging en zijn vooral<br />

benieuwd naar hoe kunstenaars<br />

dit gaan gebruiken. In de tweede<br />

tentoonstelling bij IN-DEPEN-<br />

DANCE met de Deense kunstenaar<br />

Adam Jeppesen zullen we<br />

ook een reeks presenteren met<br />

een AI-element. Uiteindelijk is<br />

het in kunst de expressie zelf die<br />

mensen raakt, en dat geldt ook<br />

voor kunstfotografie.”<br />

Anton Kusters.<br />

Waiting for our Sight<br />

07-09 t/m 17-11<br />

IN-DEPENDANCE<br />

Sudi. Beyond shadow<br />

Toshiya Watanabe.<br />

Beyond what you see<br />

14-09 t/m 03-11<br />

IBASHO<br />

Antwerpen<br />

www.in-dependancegallery.com<br />

www.ibashogallery.com<br />

64

Galerie tips<br />

Jeff McMillan:<br />

de natuur als co-creator<br />

08-09 t/m 06-10<br />

Kristof De Clercq gallery<br />

Gent<br />

www.kristofdeclercq.com<br />

10 jaar<br />

BEHAND BARS<br />

14-09 t/m 19-10<br />

BEHIND BARS –<br />

ruimte voor kunst<br />

Antwerpen<br />

behindbars.be<br />

Soil under pavement<br />

dreams of<br />

grass is de derde<br />

solo van de Amerikaanse<br />

kunstenaar<br />

Jeff McMillan bij<br />

Kristof De Clercq<br />

in Gent. De titel<br />

is afgeleid van<br />

een gedicht van<br />

de Amerikaanse<br />

schrijver Wendell<br />

Berry, eveneens<br />

boer en milieuactivist.<br />

Onder de bestrating<br />

droomt de<br />

grond van gras. Is<br />

McMillan stilletjes<br />

een ecologische<br />

activist geworden,<br />

die in de strijd<br />

tegen de klimaatverandering<br />

pleit<br />

voor ontharding?<br />

De meer en meer opkomende Texaanse kunstenaar woont sinds 1998 in<br />

Londen en heeft daar een atelier met een tuin, waar hij groenten kweekt.<br />

Zijn welhaast monochrome schilderijen hangt hij in weer en wind. De regen,<br />

pollutie, slakken, insecten en stadsvossen laten sporen na. Na een paar jaar,<br />

als hij vindt dat ze ‘rijp’ zijn, maakt hij het opgespannen canvas los, zodat ook<br />

de randen zichtbaar zijn. Recente olieverfschilderijen komen nu samen met<br />

aquarellen op gevonden papier, die hij sinds 2015 maakt tijdens reizen. Een<br />

soort reisdagboek, dat op een andere manier de tijd en de plaats opneemt in<br />

het werk. (cv)<br />

Jeff McMillan, Untitled (Green/Fox H-212), 2021-<strong>2024</strong>, olieverf op linnen, 125 x 101 cm.<br />

Met toestemming van de kunstenaar en Kristof De Clercq gallery. Richtprijs: € 1700-18.000.<br />

Ha, een feestje in de nor? Kunstliefhebbers weten<br />

wel dat BEHIND BARS een kunstruimte is in Antwerpen,<br />

gehuisvest in een pand met tralies voor het<br />

raam en opgericht door de kunstenaars Anne-Marie<br />

Volders en Ronald De Preter. De feestexpo<br />

10 JAAR BEHIND BARS verenigt werk in diverse media<br />

van vijftien kunstenaars die er sinds de opening<br />

exposeerden. Wilfried Pas was aan de Antwerpse<br />

Academie de leraar van Volders en Rik Bettens<br />

van De Preter. Een andere docent daar, Jozef Van<br />

Ruyssevelt, werd ook een vriend van hen. Hij was<br />

een schilder en graficus, een soort intimist die inzoomde<br />

op zijn vrouw en hun tuin en huis in Essen.<br />

Hij stapte in 1985 uit het leven en werd nagenoeg<br />

vergeten, maar het laatste decennium komt de<br />

herontdekking op gang. Verder is werk te zien van<br />

onder anderen Paul Joostens, Wybrand Ganzevoort,<br />

John Van Oers, Hans Bruyneel, Karin Borghouts en<br />

Els Nouwen, die in oktober 2026 een solo krijgt in<br />

museum M Leuven. (cv)<br />

Jozef Van Ruyssevelt (1941-1985), Atelier, 1979, olieverf op doek,<br />

100 x 120 cm. Met toestemming van BEHIND BARS. Richtprijs<br />

groepsexpo: € 800-8000.<br />

Tweelinckx daagt de perceptie uit<br />

08-09 t/m 26-10<br />

Eva Steynen Gallery<br />

Antwerpen<br />

www.evasteynen.be<br />

Roeland Tweelinckx, Trying to keep up,<br />

<strong>2024</strong>, hout, metaal, verf. Met toestemming<br />

van de kunstenaar en Eva Steynen<br />

Gallery. Richtprijs: € 500-€ 5000.<br />

When it’s Right to do the Wrong Thing: Bending the Rules of Functionality is de eerste solo van<br />

Roeland Tweelinckx bij Eva Steynen. De Belgische kunstenaar (°1970, woont in Kontich) munt uit<br />

in site-specifieke ingrepen en sculpturen: een groepje stopcontacten of scheef geplaatste ventilatorroosters<br />

– soms merk je niet meteen dat het kunstwerken zijn. Het kan ook een gekantelde<br />

wand zijn, een blokkade. Of een radiator waarvan elementen de hoogte ingaan, alsof ze willen<br />

ontsnappen aan de hitte. Lekker absurd, en dode objecten krijgen dikwijls iets menselijks. Een van<br />

zijn nieuwe werken is Trying to keep up: een korte rechtopstaande verlengkabel met een doelloze<br />

stekker, een trompe-l’oeil van beschilderd hout en metaal. Vaak wordt gezegd dat Tweelinckx objecten<br />

ontdoet van hun functie. Maar de tentoonstellingstitel geeft aan dat hij alleen de regels van<br />

functionaliteit ombuigt. Zo wordt ons dagdagelijks waarnemingsvermogen aangescherpt, en dat is<br />

alvast een functie van zijn kunst. (cv)<br />

65

Galerie tips<br />

Harry Gruyaert<br />

2x solo<br />

07-09 t/m 26-10<br />

Gallery FIFTY ONE en FIFTY ONE TOO<br />

Antwerpen<br />

www.gallery51.com<br />

Natsukashii<br />

20-09 t/m 26-10<br />

Mazel Galerie<br />

Brussel<br />

www.mazelgalerie.com<br />

De beroemde Magnum-fotograaf Harry Gruyaert is een van de pioniers die de<br />

kunstwereld overstag deden gaan voor straatfotografie in kleur. In FIFTY ONE<br />

komt hij voor de dag met Homeland: grotendeels nooit getoonde foto’s van<br />

zijn geboorteland <strong>België</strong>, van madammen aan een biljarttafel tot een desolaat<br />

straatbeeld. Daarbij verschijnt eind september het gelijknamige boek met foto’s<br />

uit zijn archief en recente beelden. Parijs, zijn thuisbasis, was afgelopen zomer<br />

gaststad van de Olympische Spelen. FIFTY ONE TOO toont de reeks TV Shots:<br />

Olympics 1972 voor het eerst in zijn geheel. In die tijd fotografeerde Gruyaert<br />

televisiebeelden in zijn woonkamer in Londen. Spelend met de antenne ontdekte<br />

hij fascinerende kleuren en vervormingen. De Olympische Zomerspelen<br />

in München zijn bekend van de Palestijnse terreuractie op Israëlische atleten,<br />

en zo denk je aan de oorlog in Gaza. Maar de tv-shots van Gruyaert, fan van<br />

popart, becommentariëren vooral fijntjes de impact van televisie op ons beeld<br />

van de realiteit. (cv)<br />

Harry Gruyaert, TV Shots. Munich Olympic games series, 1972, Cibachrome, 26 x 37 cm, verso<br />

gesigneerd met zwarte pen. © de kunstenaar, met toestemming van Gallery FIFTY ONE.<br />

Prijs: € 5000 (excl. btw).<br />

De Sato Gallery nodigt kunstenaars uit een dialoog<br />

aan te gaan rond het concept ‘natsukashii’,<br />

een Japans woord waarvoor niet meteen een<br />

Nederlands equivalent bestaat. Je zou het ‘nostalgie’<br />

kunnen noemen, maar dan wel het soort<br />

nostalgie dat plezier verschaft bij het terugdenken<br />

aan gelukkige momenten. ‘Natsukashii’,<br />

dat zijn ook gelukkige jeugdherinneringen.<br />

In een tentoonstelling met deze titel hebben<br />

sommige kunstenaars daarom van de gelegenheid<br />

gebruik gemaakt werken te creëren die<br />

aan die periode in hun leven herinneren, zoals<br />

Mayumi Nakao met Birthday party, of Laurina<br />

Paperina met een tekening die alle helden van<br />

Japanse tekenfilms bijeenbrengt. Het kunstenaarsduo<br />

Murmure heeft zijn subversieve<br />

stijl behouden, maar dan ‘gejapaniseerd’, met<br />

deze Molotov, gemaakt van een Ramune-fles,<br />

gecombineerd met figuren als Doreamon en<br />

Pokémon-wezens. Bordalo II, tot slot, heeft<br />

gekozen voor de ’tanuki’, een soort Japanse<br />

wasbeer die veel voorkomt in de folklore en<br />

magische krachten zou bezitten. (gg)<br />

Bordalo II, Tanuki (neutral), <strong>2024</strong>, assemblage van<br />

objecten en verf op hout, 91 x 111 cm © kunstenaar. Met<br />

toestemming van de Mazel Galerie. Prijs op aanvraag.<br />

IJsland strijkt neer in Brussel<br />

13-09 t/m 26-10<br />

Irène Laub Gallery<br />

Brussel<br />

www.irenelaubgallery.com<br />

Guðný Rósa Ingimarsdóttir, beeld<br />

van haar studio in Brussel. Richtprijs:<br />

€ 2.000- 15.000.<br />

Het werk van Ingólfur Arnarsson is van een verbluffende nauwkeurigheid: door methodisch lijnen op<br />

papier te trekken, komt het materiaal op de drager te liggen. Pas bij aandachtiger toezien worden de<br />

fijne nuances en patronen van de op elkaar aangebrachte structuren zichtbaar. Dit soort gelaagdheid<br />

zie je ook in het oeuvre van Guðný Rósa Ingimarsdóttir: het werk wordt langzaam geconstrueerd,<br />

soms over meerdere jaren. Elke getekende of uitgewiste lijn heeft dezelfde waarde, de overgebleven<br />

elementen hebben dezelfde kracht als die welke zijn verwijderd. Op dezelfde manier assembleert<br />

Hildigunnur Birgisdóttir fragmenten die ze bij haast archeologisch speurwerk in haar persoonlijke archief<br />

heeft opgediept. De absurde en vaak nutteloze alledaagse voorwerpen van de massaconsumptie<br />

worden in haar werk uitvergroot en gepresenteerd op nieuwe dragers en op nieuwe schalen. Een<br />

sublimatie van het banale, te zien in de expositie more overall. (gg)<br />

66

Symboliek troef<br />

05-09 t/m 19-10<br />

Galerie Nathalie Obadia<br />

Brussel<br />

www.nathalieobadia.com<br />

Tussen droom<br />

en daad<br />

08-09 t/m 26-10<br />

Rossicontemporary<br />

Brussel<br />

www.rossicontemporary.be<br />

Nú Barreto (1966, woont en werkt in Parijs) is afkomstig uit São Domingos, in<br />

Guinee-Bissau. Hij is een van die kunstenaars die ‘de hedendaagse realiteit in<br />

een unieke, uitgesproken symbolische vorm weten te vatten’, aldus kunstcriticus<br />

Philippe Dagen in Le Monde. Al sinds zijn kinderjaren is tekenen zijn favoriete<br />

expressievorm. Nú Barreto geeft zijn gevoelige visie gestalte door middel van<br />

een zeer persoonlijk grafisch repertoire. De tentoonstelling Sensibilité toont<br />

oude en recente werken op papier (tekeningen en collages) en een monumentale<br />

vlag getiteld Transmissions. Deze laatste is een voortzetting van de reeks<br />

‘États-Désunis d’Afrique’, begonnen in 2009, waarbij de Amerikaanse vlag de<br />

kleuren van de meeste Afrikaanse staten vertoont. Eveneens te zien in Brussel:<br />

Traços Diário 1, een polyptiek van 42 tekeningen, opgevat als een dagboek van de<br />

pandemie. (gg)<br />

Nú Barreto, Mar Burmedju, 2021, collages (karton, papier, stoffen), keramisch potlood, halfvet<br />

pastel, kringlooppapier. © Bertrand Huet / Tutti Image. Met toestemming van de kunstenaar en<br />

Galerie Nathalie Obadia Parijs/Brussel. Richtprijs: € 10.000-80.000.<br />

Breuk, scheur of bres: zo vertaal je in het Nederlands<br />

de Griekse term ‘rhegma’. Het is de titel<br />

van deze vijfde solotentoonstelling van François<br />

Jacob in de galerie van Francesco Rossi. In zijn<br />

olieverfschilderijen verbeeldt de kunstenaar een<br />

kloof die de lijnen doet vervagen, waardoor de<br />

werkelijkheid en zijn schilderijen samensmelten.<br />

Zijn nieuwe landschappen herinneren ons aan<br />

bekende plaatsen, bewoond door verhalen die<br />

in ons onderbewustzijn sluimeren. Ze dragen<br />

een mysterieuze, ongrijpbare lading in zich,<br />

waardoor het werk een fictief karakter krijgt.<br />

François Jacob creëert scenario’s en illustreert<br />

een moment in de tijd, hier schijnbaar tot stilstand<br />

gekomen. Zijn verhalende beelden doen<br />

soms denken aan oude foto’s of zelfs religieuze<br />

afbeeldingen, en schommelen tussen waarheid<br />

en bedrog. De donkere taferelen worden verlicht<br />

door gedempt licht. En het ‘rhegma’ smeult<br />

langzaam in de breuk tussen wat we weten, wat<br />

we dromen en wat echt is. (gg)<br />

François Jacob, Les Bâtisseurs, 2023, olieverf op doek,<br />

180 x 230 cm © kunstenaar. Met toestemming van<br />

Rossicontemporary. Richtprijs: € 3.000- 12.000.<br />

Weeping Sand Castles<br />

05-09 t/m 05-10<br />

Nosbaum Reding<br />

Brussel<br />

www.nosbaumreding.com<br />

Mike Bourscheid, A spell in the Alphabet<br />

Soup, Rustic Pain, Gr_und, 2023, installatie in<br />

Berlijn. Foto: James Verhille. © kunstenaar. Prijs op<br />

aanvraag.<br />

Mike Bourscheid (1984, Esch-sur-Alzette, Luxemburg) is een veelzijdige kunstenaar, die<br />

onder meer gebruik maakt van acteerkunst, met name door het creëren van kostuums en<br />

theatrale ruimten. Met de nodige humor speelt hij met gangbare opvattingen en gedragingen,<br />

om zo de heersende zeden aan de kaak te stellen. De verhalen die hij construeert<br />

zijn vaak grappig of absurd, maar tegelijk ook kritisch. Ze zetten de traditionele voorstellingen<br />

van het genre op hun kop. Na zijn studiejaren in Marseille en Berlijn verhuisde<br />

Bourscheid naar Canada, waar hij al snel naam maakte. In 2019 nodigde Vancouver Art<br />

Gallery de kunstenaar uit voor een solotentoonstelling en een publieke performance.<br />

Twee jaar eerder vertegenwoordigde Bourscheid het Groothertogdom Luxemburg op de<br />

Biënnale van Venetië, terwijl hij zich Europees ook in de kijker werkte met de tentoonstelling<br />

Thank you so much for the flowers. (gg)<br />

67

Galerie tips<br />

Verrassingsexpo Ganseman<br />

28-09 t/m 27-10 Anouk Vilain Art Gallery<br />

Diepenbeek<br />

www.anoukvilain.be<br />

Tijdloos picturalisme<br />

06-09 t/m 05-10<br />

Galerie Nardone<br />

La Louvière<br />

www.galerienardone.be<br />

Huiselijke scènes en stillevens in beschilderde keramiek vanaf 2017 en later in<br />

pleisterwerk, daarmee werd Yannick Ganseman bekend. Ietwat archaïsch, maar<br />

opmerkelijk. Hij werd opgepikt door de galerie van Simon Delobel en daarna<br />

Otty Park, die dit jaar stopte. Nu vroeg Anouk Vilain hem om vooral grote werken<br />

te exposeren. In Grijs werd alle kleur zien we enkele nieuwe sculpturen en voornamelijk<br />

ongetoond werk. De titel is een dichtregel van de schrijver en scheepsarts<br />

J. Slauerhoff. Ganseman studeerde geneeskunde voordat hij kunstenaar werd.<br />

Dikwijls reflecteert hij over familie in deze tijd, een soort zorgthema. Kissmequick,<br />

vorig jaar te zien in CENTRALE Lab in zijn woonplaats Brussel, is een familiescène<br />

bij een landschap met paarden. Kissmequick, zo heette de pony van het overleden<br />

zoontje van Leopold II. Ook groot is het werk voor de Antwerpse collectie<br />

Kunst in de Stad dat in oktober wordt ingehuldigd in Ekeren, een tweezijdig basreliëf<br />

in brons met een vader en dochter. (cv)<br />

Yannick Ganseman, Kissmequick, 2023, bas-reliëf, keramiek – SE10-SE20 op laaggebakken<br />

biscuitklei, gemonteerd op metaal, 127 x 176 x 15 cm, uniek. © de kunstenaar.<br />

Richtprijs: € 2000-15.000.<br />

Galerie Nardone richt de schijnwerpers op de<br />

vaandeldrager van de picturalistische fotografie<br />

in <strong>België</strong>: Léonard Misonne (1870-1943). Deze<br />

fervente natuurliefhebber wijdde zijn leven aan<br />

het verheerlijken van de natuur door middel<br />

van fotografie. Het resultaat noemde hij zelf<br />

‘schilderijen’. Al in 1896 vond hij zijn roeping:<br />

hij verkende het platteland van de Samber- en<br />

Maasvalleien, de Kempen en de Ardennen en<br />

maakte tijdloze, mysterieuze beelden die hem al<br />

snel beroemd zouden maken. Zijn overvloedige<br />

oeuvre maakte deel uit van de picturalistische<br />

beweging, die aan het einde van de 19e en<br />

het begin van de 20e eeuw de fotografie als<br />

kunstvorm vestigde. Hijzelf was een voorstander<br />

van het manueel bewerken van beelden door<br />

middel van complexe procedés. Hoewel hij<br />

vooral geïnteresseerd was in landschappen en<br />

landelijke taferelen, omvat zijn oeuvre ook fraaie<br />

stadsgezichten in de regen. Galerie Nardone<br />

presenteert een ensemble van dertig foto’s. (gg)<br />

Léonard Misonne, Aiseau, 1926, foto, 30 x 40 cm.<br />

© kunstenaar. Met toestemming van Galerie Nardone.<br />

Richtprijs: € 3.000-5.000.<br />

22a Gallery versterkt<br />

Leuvense kunstscene<br />

12-09 t/m 10-11<br />

22a Gallery<br />

Veltem-Beisem<br />

www.22a-gallery.com<br />

David Boon, V3 Twirl, 2022, 50 x 56 cm. © Foto:<br />

We Document Art. Met toestemming van<br />

Base-Alpha Gallery, Antwerpen. Richtprijs<br />

groepsexpo: € 1000-6000.<br />

De Melkerij in Veltem-Beisem wordt een hotspot, sinds het gerestaureerde gebouw in handen<br />

is van de opkomende schilder Luis-Manuel Lambrechts en zijn vrouw Lisa De Greef. Ze wonen<br />

er en er is ruimte voor yogalessen, coworking en andere activiteiten. Samen met Maarten De<br />

Naeyer runt Luis ook de nomadische kunstruimte WAJO om in Leuven een community van nationale<br />

en internationale kunstenaars, verzamelaars en kunstliefhebbers op gang te brengen.<br />

In februari openden hij en zijn vrouw 22a Gallery in De Melkerij. Voor de tweede expo van de<br />

‘artist-run’-galerie zijn vier Belgische kunstenaars geïnviteerd. Bram Vanderbeke giet sculpturen<br />

in beton of aluminium, die al dan niet dienstdoen als bijvoorbeeld een bank. Meer bekend<br />

zijn Michel Mazzoni en Mohammed Alani. En David Boon, vertegenwoordigd door Base-Alpha<br />

toont onder meer een nieuw werk op een raam. Redelijk minimalistisch, maar er zal toch veel te<br />

zien zijn in de weidse exporuimte met fraaie tuin. (cv)<br />

68

Kunst inzicht<br />

KIN – #067<br />

Verwantschap in kunst<br />

KIN is een vrij nieuwe galerie in het hart van Brussel,<br />

gelegen aan de Rue Ravenstein, met een focus op kunst<br />

die zich moeilijk laat categoriseren. De galerie, gebouwd<br />

op jarenlange samenwerkingen met diverse kunstenaars,<br />

combineert commerciële activiteiten met een platform<br />

voor artistieke uitwisseling. Daarbij staat vriendschap<br />

hoog in het vaandel. <strong>COLLECT</strong> sprak met Nicolaus<br />

Schafhausen (°1965, Düsseldorf).<br />

© KIN.<br />

Hoe onderscheidt KIN<br />

zich binnen de Brusselse<br />

kunstmarkt, met name door<br />

de focus op artistieke posities<br />

die zich niet makkelijk laten<br />

categoriseren?<br />

“Al meer dan twintig jaar woon<br />

ik als privépersoon in Brussel,<br />

zonder officiële functies. Hierdoor<br />

heb ik de programma’s van<br />

andere galeries en instellingen<br />

van dichtbij kunnen volgen,<br />

zonder afhankelijk te zijn. Sommige<br />

kunstenaars die bij KIN<br />

exposeren, hebben eerder met<br />

instellingen gewerkt en worden<br />

nu door mij ondersteund. Als<br />

kunsthandelaar geniet ik van de<br />

vrijheid om subjectief en experimenteel<br />

te werken, onafhankelijk<br />

van de heersende trends.<br />

Dit biedt het lokale publiek een<br />

vernieuwend aanbod, ook als ze<br />

er niet mee vertrouwd zijn.”<br />

Kun je uitleggen hoe het<br />

netwerk van kunstenaars bij<br />

KIN en hun langdurige relaties<br />

bijdragen aan het succes van<br />

de galerie?<br />

“KIN staat voor verwantschap,<br />

vriendschap en vertrouwen. Ik<br />

wil verhalen vertellen en relaties<br />

opbouwen met kunstenaars,<br />

publiek en verzamelaars. Als<br />

plek voor de galerie is bewust<br />

gekozen voor het centrum van<br />

Brussel, vlakbij Bozar, tegenover<br />

het controversiële BNP<br />

Paribas-gebouw. Het brutalistische<br />

karakter van de ruimte<br />

trok me aan, en met behulp<br />

van architectenbureau Kersten<br />

Geers David Van Severen is een<br />

flexibel en duurzaam paviljoen<br />

gecreëerd. De kunstenaars<br />

waarderen de ruimte enorm. Ik<br />

werk vaak met kunstenaars die<br />

ik al langer ken, wat zorgt voor<br />

betekenisvolle verhalen in het<br />

heden. Het netwerk van verzamelaars,<br />

kunstenaars en hun<br />

relaties dat ik de afgelopen decennia<br />

heb opgebouwd, draagt<br />

bij aan het succes van KIN, zowel<br />

lokaal als internationaal.”<br />

Hoe dragen de achtergronden<br />

en ervaringen van de<br />

teamleden van KIN,<br />

zoals jouw internationale<br />

directeurschappen en<br />

de ervaring van Micaela<br />

Dixon bij Hauser & Wirth en<br />

Fogo Island Arts, bij aan de<br />

marktpositionering en artistieke<br />

richting van de galerie?<br />

“Vanaf het begin wilde ik<br />

absolute professionals in mijn<br />

team hebben, geen passieve<br />

assistenten. Micaela Dixon was<br />

mijn rechterhand voor mijn werk<br />

met Fogo Island Arts/Shorefast<br />

Foundation in Canada. Ik koos<br />

haar voor deze functie vanwege<br />

haar uitstekende talenten op het<br />

gebied van communicatie en<br />

het begrijpen van kunst als zodanig,<br />

maar ook omdat ze voor<br />

een van de meest invloedrijke<br />

galerieën ter wereld werkte. En<br />

het blijkt zeer de moeite waard.<br />

Naast haar professionele kwalificaties<br />

is Micaela een natuurlijke<br />

en persoonlijke ‘fit’ voor KIN<br />

op alle niveaus die een galerie<br />

nodig heeft. We werken immers<br />

aan internationale erkenning<br />

en succes voor de carrières van<br />

kunstenaars. Micaela en ik ko-<br />

Architectenbureau KGDVS ontwierp<br />

in de brutalistische ruimte een<br />

flexibel en duurzaam paviljoen.<br />

men bovendien uit verschillende<br />

generaties. Die interactie en<br />

het leren van elkaar is absoluut<br />

vruchtbaar, wat ook een effect<br />

heeft op onze positionering.”<br />

Hoe onderhoudt KIN relaties<br />

met verzamelaars?<br />

“Wij zitten allemaal in hetzelfde<br />

schuitje: we proberen de aard<br />

van kunst te begrijpen. Mijn<br />

werk draait om het stimuleren<br />

van een gedeeld begrip van<br />

onze sociale toekomst als kunstenaars,<br />

instellingen, curatoren<br />

en verzamelaars. De sleutel is<br />

hoe we dit samen creëren en<br />

ervaren. Daarom onderhoud ik<br />

een netwerk van internationale<br />

verzamelaars die mij vertrouwen,<br />

en omgekeerd. In Brussel<br />

vestigen we ons langzaam,<br />

en zowel jonge als gevestigde<br />

verzamelaars ontdekken ons<br />

met groeiende interesse. Het is<br />

spannend.”<br />

Welke betekenis heeft jullie<br />

deelname aan het Brussels<br />

Gallery Weekend?<br />

“Vorig jaar nam KIN deel aan<br />

het galerieweekend met onze<br />

tweede tentoonstelling. Het<br />

was fascinerend om te zien hoe<br />

onze bezoekers en collega’s ons<br />

verwelkomden. Het spreekt voor<br />

zich dat we samenwerken met<br />

andere galerieën. Het is goed<br />

voor een stad met een steeds<br />

veranderende global look om<br />

diversiteit te bieden aan ons internationale<br />

publiek, dat dezelfde<br />

ethische parameters hanteert.”<br />

Kun je details geven over de<br />

komende tentoonstelling?<br />

“KIN’s aankomende tentoonstelling<br />

met ‘Extensions’, de nieuwste<br />

serie van Andrzej Steinbach,<br />

onderzoekt het idee van mens<br />

zijn door middel van technologie.<br />

De titel van de expositie verwijst<br />

naar een fundamentele ervaring<br />

in robotica: het begrijpen<br />

van je omgeving om effectief te<br />

kunnen navigeren. Dit concept<br />

dient als analogie en het is de<br />

perfecte beschrijving van ons<br />

huidige programma bij KIN. Het<br />

menselijk leven is per definitie<br />

erg abstract.”<br />

Andrzej Steinbach:<br />

Simultaneous Localization and<br />

Mapping<br />

12-09 t/m 09-11<br />

KIN<br />

Brussel<br />

www.kinbrussels.com<br />

69

Galerie agenda<br />

Julien Calbert,Akhe 2022. © de kunstenaar. Te zien bij L'Enfant Sauvage in Brussel.<br />

Antwerpen<br />

Anna3<br />

△ de zee, de zee!<br />

till 29-09<br />

Art Forum<br />

△ Maurice Brams. Frank<br />

Van Herck<br />

till 15-09<br />

Galerie De Zwarte<br />

Panter<br />

△ Benjamin Demeyere.<br />

Riflessioni sulla Natura<br />

- Greet Martens. Enkel<br />

dit - Frank Wagemans.<br />

O wat een heerlijke<br />

anekdote<br />

till 08-09<br />

Gallery Fifty One<br />

△ Harry Gruyaert.<br />

Homeland - TV Shots:<br />

Olympics 1972<br />

07-09 till 26-10<br />

Tim Van Laere Gallery<br />

△ Ben Sledsens. Between<br />

Fish and Stars<br />

till 05-10<br />

VCRB Gallery<br />

△ Dirk Roseport. Graeme<br />

Wilcox. After the Event<br />

13-09 till 03-11<br />

△ Tales of Humanity<br />

till 08-09<br />

Bacht-Maria-<br />

Leerne<br />

Francis Maere Fine<br />

Arts<br />

△ Ooidonk Art Festival<br />

till 15-09<br />

Brugge<br />

Galerie Sabine<br />

Pinsart<br />

△ Zomertentoonstelling.<br />

Ten minsge houdbaar<br />

tot, best before: 22-09-<br />

<strong>2024</strong><br />

till 22-09<br />

Brussels<br />

Almine Rech<br />

△ Zio Ziegler. Reverse<br />

Paintings<br />

12-09 till 02-11<br />

Baronian<br />

△ Leen Voet. Heilig Graf,<br />

landschap en portret -<br />

Michel Frère<br />

12-09 till 05-10<br />

Beige<br />

△ Melissa Gordon.<br />

Portals<br />

12-09 till 26-10<br />

Bernier/Eliades<br />

△ Richard Long. Dry Walk<br />

19-09 till 07-12<br />

Botanique<br />

△ De fil et de nature<br />

07-09 till 27-10<br />

Bruno Matthys<br />

Gallery<br />

△ Marie Morel<br />

till 05-10<br />

Chez Olivia<br />

△ I Wish you Were Here<br />

12-09 till 19-10<br />

Contretype<br />

△ Les Guèrillères<br />

d'Agnes Geoffray<br />

12-09 till 17-11<br />

Galerie Albert<br />

△ Hommage à Fernand<br />

Wéry<br />

till 22-09<br />

Galerie Faider<br />

△ Jean Pierre Pincemin<br />

05-09 till 12-10<br />

Galerie La Forest<br />

Divonne<br />

△ Tinka Pittoors. Marsyas<br />

and Me<br />

12-09 till 02-11<br />

Galerie Nathalie<br />

Obadia<br />

△ Nu Barreto. Sensibilité<br />

05-09 till 19-10<br />

Gallery Sophie Van<br />

den Bussche<br />

△ Moon River. Steven<br />

Antonio Manes & Bart<br />

Vandevijvere<br />

01-09 till 05-10<br />

Hangar<br />

△ Atelier. Stephan<br />

Vanfleteren<br />

13-09 till 21-12<br />

Hopstreet Gallery<br />

△ Habitus. Mona<br />

Ardelean & Tinus<br />

Vermeersch<br />

08-09 till 26-10<br />

Irène Laub Gallery<br />

△ More Overall<br />

13-09 till 26-10<br />

Jan Mot<br />

△ Andrea Büttner.<br />

Shame Punishments<br />

12-09 till 26-10<br />

La Verrière<br />

△ Hélène Bertin.<br />

Esperluette<br />

13-09 till 30-11<br />

Le Salon d’Art<br />

△ Pierre Radisic.<br />

Photographies<br />

till 19-10<br />

L'Enfant Sauvage<br />

△ Julie Calbert. Ekhô<br />

13-09 till 15-12<br />

Maruani Mercier<br />

△ Jaclyn Conley. Castles<br />

in the air<br />

05-09 till 19-10<br />

Michèle Schoonjans<br />

Gallery<br />

△ Jérôme Bouchard. On<br />

n'y voit rien: tout de suite<br />

08-09 till 26-10<br />

Modesti Perdriolle<br />

Gallery<br />

△ Samantha McEwen<br />

till 28-09<br />

Nino Mier Gallery<br />

△ Jess Allen - Orkideh<br />

Torabi<br />

13-09 till 26-10<br />

OV Project<br />

△ JFO >

NIEUW<br />

MUSEUMCOMPLEX<br />

IN BERGEN<br />

ONTDEK<br />

DE CAP<br />

• HET MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN<br />

• HET <strong>COLLECT</strong>IEHUIS<br />

• DE TUIN VAN DE “BEURRÉ-PERENBOOM”<br />

info & tickets / chabotmuseum.nl / museumparkvillas.nl<br />

Henk Chabot<br />

Schilderijen, beelden, tekeningen en grafiek van<br />

Henk Chabot, zijn tijdgenotenen geest verwanten<br />

© Photos Kévin Rinclin Photography <strong>2024</strong>

Artistieke ambassade<br />

op de Zavel<br />

De Ancienne Nonciature, een<br />

oase van verfijning en tijdloze<br />

schoonheid in het hart van de<br />

Grote Zavel, werd nieuw leven<br />

ingeblazen. Het pand is nu een<br />

heuse ambassade gewijd aan kunst<br />

en erfgoed, maar heeft ook een<br />

speciale band met de hedendaagse<br />

kunst. We klopten aan bij de<br />

eigenaar, interieurontwerper en<br />

kunsthistoricus Anne Derasse.<br />

TEKST: GWENNAËLLE GRIBAUMONT<br />

Het pronkstuk van het gebouw: de grote trap in al zijn pracht. Foto: Jörg Bräuer.<br />

De Ancienne Nonciature, een<br />

legendarisch gebouw in Brussel,<br />

opent zijn zware deuren voor<br />

ons. Halverwege de 19e eeuw<br />

woonde kardinaal Pecci, de latere paus Leo<br />

XIII, hier als apostolische nuntius, waardoor<br />

het huis ook fungeerde als ambassade<br />

van het Vaticaan in Brussel. Rond 1860<br />

trok de familie De Mot hier in. Het elegante<br />

herenhuis, een toonbeeld van de neoklassieke<br />

stijl, beschikt ook over prachtige 16eeeuwse<br />

gewelfde kelders, overblijfselen van<br />

het voormalige renaissancepaleis dat ooit<br />

eigendom was van een hoogwaardigheidsbekleder<br />

van keizer Karel V.<br />

Toen het koppel bestaande uit galeriehouder<br />

Willy d’Huysser, een buitengewone persoonlijkheid<br />

die zijn leven aan kunst wijdde, en<br />

Anne Derasse, een internationaal bekend<br />

interieurarchitect, het pand in 2005 kocht,<br />

verkeerde het in erbarmelijke staat. Derasse<br />

vertelt: “Ik ben dol op woningen met een ziel,<br />

een geschiedenis … Toen we de Ancienne<br />

Nonciature kochten, was het sterk vervallen<br />

en moest er veel aan gedaan worden, maar<br />

de geest van de plek was nog intact, ondanks<br />

het slopende werk van de tijd.”<br />

Het resultaat is zonder meer verbluffend.<br />

Het gebouw werd volledig gerestaureerd<br />

72

‘De geest van de<br />

plek is nog intact,<br />

ondanks het<br />

slopende werk<br />

van de tijd’<br />

ANNE DERASSE<br />

volgens de regels der kunst. Het is een les<br />

in geduldige vastberadenheid, volgens Derasse.<br />

“Wanneer je begint aan de grondige<br />

renovatie van een gebouw als dit, moet je de<br />

tijd nemen om alles goed te overdenken, op<br />

basis van uitgebreid historisch onderzoek,<br />

om de juiste keuzes te kunnen maken. Dit<br />

zijn projecten die je ver te boven gaan, omdat<br />

ze je zullen overleven. Dat is ook de reden<br />

waarom alle keuzes die je maakt gericht<br />

moeten zijn op die lange levensduur, met<br />

een voorkeur voor de meest tijdloze opties.<br />

Zonder decoratie en afwerking duurde het<br />

vijf jaar om het project te voltooien.”<br />

SPECTACULAIRE STAATSIETRAP<br />

2011 stond in het teken van het overlijden<br />

van Willy d’Huysser. Om zijn nagedachtenis<br />

in ere te houden, vervolgde Anne Derasse<br />

in haar eentje de restauratie die hun zo na<br />

aan het hart lag. Later ontmoette ze haar<br />

huidige partner, de kunstenaar Jörg Bräuer.<br />

Hij voelde meteen dezelfde genegenheid<br />

voor het gebouw. Het is een gedeelde passie<br />

die hun verlangen om dit unieke pand nieuw<br />

leven in te blazen nog versterkte. Derasse:<br />

“Naarmate het gebouw tijdens de restauratie<br />

zijn schoonheid aan ons onthulde, voelden<br />

we de behoefte het weer tot leven te brengen<br />

door er bepaalde evenementen in te organiseren.<br />

We willen wel uiterst selectief blijven.<br />

Het gaat enkel om initiatieven die passen bij<br />

de geest van dit gebouw, prestigieuze evenementen<br />

op het gebied van kunst, erfgoed<br />

en luxe. We ontvangen en/of organiseren<br />

tentoonstellingen van hedendaagse kunst en<br />

verwelkomen ook het veilinghuis Antenor,<br />

dat er tentoonstellingen en veilingen houdt.<br />

Enige tijd geleden lanceerde Dior hier een<br />

van zijn parfums. Ook mijn interieuront-<br />

L’Ancienne Nonciature opent haar deuren voor hedendaagse kunst. Midden: Jörg Bräuer, Mystères de<br />

l'existence, <strong>2024</strong>, afdruk in pigmentinkt, beperkte oplage, 196 x 46 cm. Links: Jörg Bräuer, Réflexions fluctuantes,<br />

<strong>2024</strong>, afdruk in pigmentinkt, gelimiteerde editie, 196 x 46 cm. © de kunstenaar.<br />

werpbureau is hier gevestigd. We vinden het<br />

belangrijk het enigszins geheime, intieme en<br />

exclusieve karakter te behouden.”<br />

Wat de aanleiding ook is, een bezoek aan<br />

de Ancienne Nonciature is een privilege:<br />

dit historische pand is immers een<br />

toonbeeld van raffinement. En hoe fraai<br />

de tentoongestelde werken ook zijn, écht<br />

sensationeel is pas de staatsietrap, die de<br />

bezoekers altijd weer fascineert.<br />

TRANSFORMATIE VAN EEN WIJK<br />

Wie durft nu nog te beweren dat je op de<br />

Zavel enkel oude kunst en antiek vindt? De<br />

laatste jaren heeft de komst van steeds meer<br />

handelszaken die hedendaagse kunst promoten<br />

het aanzien van de Zavel danig veranderd.<br />

Terwijl antiquairs het moeilijk hebben<br />

kopers te vinden, groeit het aantal galeries<br />

voor hedendaagse kunst zienderogen. Sorry<br />

We’re Closed, Mendes Wood, Wouters, Nino<br />

Mier, Absolute Art Gallery, Jonathan F. Kugel:<br />

het zijn slechts enkele van de nieuwkomers<br />

die een frisse wind laten waaien.<br />

De Ancienne Nonciature sluit perfect aan<br />

bij deze nieuwe dynamiek. Na eerder te<br />

hebben samengewerkt met Spazio Nobile,<br />

Maria Lund en Maison Parisienne hebben<br />

de eigenaars van de Ancienne Nonciature<br />

nu geestesgenoten gevonden in Frédérick<br />

Mouraux en zijn vrouw Flavie Durand-Ruel,<br />

een afstammelinge van de beroemde Franse<br />

kunsthandelaar. Het succes van hun eerste<br />

tentoonstelling op Art Brussels heeft hen ertoe<br />

aangezet dit najaar uit te pakken met een<br />

nieuw initiatief getiteld In Praise of Time, met<br />

werk van vier internationale kunstenaars:<br />

Jörg Bräuer, Jean-Philippe Duboscq, Dom<br />

Gray en Philippe Pasqua. De data van de<br />

tentoonstelling zijn zorgvuldig gekozen om<br />

samen te vallen met twee topevenementen<br />

in het weekend: Rendez-Vous en Brussels Art<br />

Square. Een uitgelezen kans voor het publiek<br />

om deze unieke locatie te (her)ontdekken.<br />

BEZOEKEN<br />

In Praise of Time<br />

12 t/m 22-09<br />

Ancienne Nonciature<br />

Brussel<br />

www.frederickmourauxgallery.com<br />

LEZEN<br />

Le temps intérieur/Inner Time door Anne<br />

Derasse, Beta-Plus, <strong>2024</strong>, gebonden, 256 p.,<br />

ISBN 9782875501431. Prijs: ca € 97.<br />

SURFEN<br />

www.annederasse.be<br />

73

Proximus Art<br />

Collection<br />

Een strategische keuze<br />

Andy Warhol, Flowers, 1970, gekleurde zeefdruk, 91,5 x 91,5 cm, gesigneerd en genummerd (op achterzijde) ‘Andy Warhol 197/250’, Factory Additions, New York. © <strong>2024</strong><br />

Christie’s Images Ltd. Richtprijs: € 40.000-60.000.<br />

74

In september gaan bij Christie’s<br />

zeventig kunstwerken uit de<br />

bedrijfscollectie van Proximus<br />

onder de hamer. Voorafgaand<br />

aan de veiling werd al een<br />

afzonderlijke selectie van 130 werken<br />

uit de collectie exclusief te koop<br />

aangeboden aan het personeel van<br />

Proximus. <strong>COLLECT</strong> sprak hierover<br />

met Stefaan De Clerck, voorzitter van<br />

de raad van bestuur van Proximus en<br />

van de Proximus Art Collection.<br />

TEKST: GWENNAËLLE GRIBAUMONT<br />

Bedrijfscollecties worden tegenwoordig<br />

gezien als veel meer dan<br />

slechts een manier om de muren<br />

van een bedrijf te versieren. Ze zijn<br />

ook een formidabel communicatiemiddel:<br />

ze helpen de identiteit van een bedrijf te<br />

versterken door een aantal van zijn waarden<br />

in de kijker te zetten, in het bijzonder<br />

zijn belangstelling voor kunst. In de ogen<br />

van het grote publiek zijn dergelijke collecties<br />

verwant aan filantropische initiatieven.<br />

Bovendien verfraaien de aangekochte<br />

kunstwerken de werkruimte en bieden ze<br />

werknemers een geïnspireerde en inspirerende<br />

omgeving. Het is zelfs bewezen<br />

dat kunst op kantoor de voldoening en<br />

productiviteit verhoogt, een sfeer van innovatie<br />

creëert en stress vermindert. Het is<br />

een winnende strategie, met zowel interne<br />

als externe voordelen, dankzij het steeds<br />

betere imago dat het bedrijf uitstraalt.<br />

Het concept is allerminst nieuw, zelfs in<br />

de renaissance bestond dit al. De eerste<br />

bedrijfscollectie dateert van 1472, toen de<br />

familie Monte dei Paschi begon te verzamelen<br />

voor haar bank in Siena. In <strong>België</strong><br />

heb je tal van bedrijfscollecties, zoals ING,<br />

Belfius en Delen. Een van de belangrijkste<br />

is de Proximus Art Collection, ontstaan<br />

in 1996. Die krijgt van het moederbedrijf<br />

een jaarlijks budget van 250.000 euro,<br />

om de collectie te beheren (verzekering,<br />

transport, restauratie, et cetera) en nieuwe<br />

werken aan te kopen. De collectie telde<br />

zo’n zeshonderd werken, totdat Stefaan De<br />

Clerck, voorzitter van de raad van bestuur<br />

en van de Proximus Art Collection, in april<br />

aankondigde dat hij er tweehonderd wilde<br />

verkopen. “De collectie was te zien in onze<br />

gebouwen, die momenteel ingrijpend gere-<br />

Sol LeWitt, Splotch, 2005, glasvezel en acryl op hout, 152 x 114 x 75,5 cm. © <strong>2024</strong> Christie’s Images Ltd.<br />

Richtprijs: € 40.000-60.000.<br />

De opbrengst<br />

wordt geïnvesteerd<br />

in nieuwe<br />

werken, vooral<br />

van opkomende<br />

kunstenaars, en in<br />

digitale kunst.<br />

noveerd worden en die we begin 2027 weer<br />

betrekken”, vertelt hij. “We hebben bepaalde<br />

gebouwen verkocht en wanneer de<br />

renovatie klaar is, zal de werkruimte in ons<br />

hoofdkantoor meteen de helft kleiner zijn.<br />

Rekening houdend met de aanzienlijke<br />

opslagkosten vonden we het nodig een deel<br />

van onze collectie van de hand te doen.”<br />

<strong>COLLECT</strong>IE VAN WERELDNIVEAU<br />

Er waren echter nog andere redenen voor<br />

deze beslissing. Waar veel bedrijfscollecties<br />

zijn toegespitst op kunst van eigen bodem,<br />

door werk van regionale of nationale<br />

kunstenaars te presenteren, was de keuze<br />

voor de Proximus-collectie van meet af aan<br />

gericht op het internationale. De Clerck:<br />

“Ook al behoort een veertigtal Belgische<br />

kunstenaars tot het honderdtal dat de collectie<br />

telt, toch leggen we de nadruk op de<br />

internationale en museale dimensie van het<br />

geheel. Dat is ongetwijfeld haar kracht. We<br />

hebben werken waar veel musea ons om<br />

benijden en daar mogen we best wel trots<br />

op zijn. Maar om het voortbestaan van onze<br />

collectie op lange termijn te garanderen, de<br />

kwaliteit ervan te versterken en ervoor te<br />

zorgen dat ze een van de meest prestigieuze<br />

blijft, moeten we keuzes maken, met name<br />

om haar homogener te maken.”<br />

75

‘De onlineveiling<br />

vindt over meerdere<br />

dagen plaats en<br />

bieders kunnen hun<br />

kooporders plaatsen<br />

of een hoger bod<br />

uitbrengen wanneer<br />

het hun uitkomt’<br />

ASTRID CENTNER (CHRISTIE’S)<br />

Thomas Ruff, Substrat 20 III, 2003, chromogene print, gemonteerd op Diasec, in kunstenaarslijst, 165 x 108 cm,<br />

gesigneerd, getiteld, genummerd en gedateerd ‘sub 20 III Th Ruff 3/5 2003’ op de drager. © <strong>2024</strong> Christie’s<br />

Images Ltd. Richtprijs: € 30.000-50.000.<br />

Onder de werken, geselecteerd met de<br />

hulp van een comité van externe experts,<br />

onder wie Joost Declercq en Dirk Snauwaert,<br />

is er kunst van dezelfde maker en uit<br />

dezelfde reeks, bijvoorbeeld secundaire<br />

werken als ‘multiples’ en werken op papier,<br />

maar ook aanwinsten die buiten de geest<br />

van de collectie vallen, met name originele<br />

stripplaten of humoristische tekeningen.<br />

De tweehonderd kunstwerken die te koop<br />

worden aangeboden, zijn verdeeld in twee<br />

groepen. De eerste groep bestaat uit 130<br />

werken die exclusief voor de werknemers<br />

van Proximus zijn bestemd, met een<br />

maximum van twee stuks per werknemer,<br />

om speculatie te voorkomen. “We wilden<br />

onze werknemers de kans bieden deze<br />

werken te kopen door gunstigere aankoopvoorwaarden<br />

te bieden dan in een andere<br />

context”, zegt De Clerck. “We hebben<br />

verschillende taxaties van alle werken<br />

uitgevoerd, waaruit we de laagste waarde<br />

hebben gekozen. Het gaat louter om de<br />

verkoopprijs, zonder extra kosten, speciaal<br />

voor onze werknemers.”<br />

Hij benadrukt dat het allemaal betaalbaar<br />

blijft. De overgrote meerderheid van<br />

de werken heeft een geschatte waarde<br />

van 250 tot 3.000 euro. Begin juli had zich<br />

al een koper aangemeld, voor een tachtigtal<br />

werken.<br />

ALLE OGEN GERICHT OP CHRISTIE’S<br />

Veel opzienbarender wordt ongetwijfeld<br />

de verkoop van de tweede groep, bij Christie’s.<br />

De veiling brengt zeventig werken<br />

van sommige van de grootste namen uit<br />

de kunstgeschiedenis. Bij het ter perse<br />

gaan was de selectie nog niet officieel<br />

bekendgemaakt, om de spanning en het<br />

verrassingseffect te bewaren. Wat we wel<br />

al met zekerheid weten, is dat de volgende<br />

werken op het veilingmenu staan:<br />

Flowers (1970) van Andy Warhol, tweemaal<br />

LOVE (1982) van Robert Indiana, een litho<br />

Red Lamps (1990) van Roy Lichtenstein,<br />

Erectile van Pol Bury, de houtskoolteke-<br />

76

ning Black Tube (2002) van Robert Longo,<br />

een Grand Mur (2008) van Walter Swennen,<br />

Torsion rouge van Walter Leblanc.<br />

Daarnaast is er een selectie werken van<br />

Sol LeWitt, Dirk Braeckman, Thomas Ruff,<br />

Damien Hirst, Peter Halley, Jenny Holzer,<br />

Robert Mapplethorpe en anderen.<br />

Volgens Astrid Centner, directeur van<br />

Christie’s <strong>België</strong> en Luxemburg, zou de<br />

verkoop 1,5 tot 2 miljoen euro moeten opbrengen.<br />

Gezien de museumkwaliteit van<br />

de aangeboden werken zal deze schatting<br />

wellicht worden overtroffen. De werken<br />

worden uitsluitend via internet verkocht.<br />

“In het verleden werd die formule<br />

vaak gekozen voor stukken van mindere<br />

waarde. Tegenwoordig is dat bijna het<br />

tegenovergestelde”, vertelt zij. “Sinds de<br />

pandemie is het aantal onlineveilingen<br />

toegenomen en is het koperspubliek er<br />

ook aan gewend geraakt. Deze aanpak<br />

biedt een aantal voordelen. Zo los je<br />

meteen de vaak problematische kwestie<br />

van de verschillende tijdzones op. De veiling<br />

vindt over meerdere dagen plaats en<br />

bieders kunnen hun kooporders plaatsen<br />

of een hoger bod uitbrengen wanneer het<br />

hun uitkomt. Met onlineveilingen bereik<br />

je makkelijk internationale verzamelaars.<br />

De selectie bevat werken met een<br />

geschatte waarde van 3.000 tot 300.000<br />

euro, een breed scala van prijzen, voor<br />

alle soorten verzamelaars, van beginners<br />

tot meer ervaren verzamelaars.”<br />

De topstukken worden van 12 tot 15 september<br />

tentoongesteld in de Brusselse<br />

salons van het veilinghuis. Daarna is het<br />

ensemble op afspraak te bezichtigen in het<br />

Proximus-magazijn. De opbrengst wordt<br />

geïnvesteerd in nieuwe werken, vooral van<br />

opkomende kunstenaars, en in digitale<br />

kunst. Het hoeft geen betoog dat digitale<br />

kunst perfect past bij de cultuur van een<br />

bedrijf gericht op nieuwe technologieën.<br />

De Clerck benadrukt: “We willen werken<br />

bestellen en aankopen op maat van de<br />

nieuwe gebouwen. De meeste werken<br />

worden tentoongesteld in de beveiligde<br />

werkruimten, maar enkele topstukken, zoals<br />

bijvoorbeeld Panamarenko’s parachutist,<br />

worden tentoongesteld in het atrium,<br />

toegankelijk voor het grote publiek.”<br />

En hij besluit: “Ik zou alle bedrijven aanraden<br />

te investeren in een collectie hedendaagse<br />

kunst. Het is absoluut fantastisch!<br />

Het personeel werkt zo in een context van<br />

innovatie en creativiteit, krijgt de kans<br />

zichzelf in vraag te stellen, met elkaar in<br />

dialoog te gaan, maar ook sterke emoties<br />

te ervaren, en iedereen geniet van een artistieke<br />

kijk op onze wereld.”<br />

BEZOEKEN<br />

Christie’s Brussel<br />

13-09 t/m 15-09<br />

Entrepot Proximus op reservatie<br />

20-09 t/m 28-09<br />

VEILING<br />

Onlineveiling Proximus Art Collection<br />

19-09 t/m 03-10<br />

www.christies.com<br />

SURFEN<br />

www.proximus.com<br />

‘Om het voortbestaan<br />

van onze collectie<br />

op lange termijn te<br />

garanderen en de<br />

kwaliteit ervan te<br />

versterken, moeten<br />

we keuzes maken’<br />

Roy Lichtenstein, Red Lamps, 1990, litho, houtsnede en zeefdruk in kleur, op museumkarton, 130,5 x 185 cm, gesigneerd,<br />

genummerd en gedateerd ‘37/60 R Lichtenstein ’90’. © <strong>2024</strong> Christie’s Images Ltd. Richtprijs: € 70.000-100.000.<br />

STEFAAN DE CLERCK (PROXIMUS)<br />

77

Ben heeft zijn<br />

laatste woord nog<br />

niet gezegd<br />

Als geëngageerde kunstenaar en unieke<br />

figuur binnen de postmoderne avant-garde<br />

trok Ben geen grenzen tussen kunst en<br />

leven. Voor hem was alles mogelijk in de<br />

kunst en was alles kunst: of het nu ging om<br />

wachten aan een bushalte, zwemmen door<br />

de haven van Nice in een donker pak met<br />

bolhoed en paraplu, of het signeren van een<br />

voorbijganger op straat. Hij kwam al snel<br />

tot het besef dat in de kunstwereld van de<br />

20e eeuw niet de vorm, maar de handtekening<br />

een werk authentiek maakte. Zijn<br />

woorden, die hij op allerlei dragers schreef,<br />

waren een mix van beschouwingen en twijfels,<br />

waarbij hij filosofische bokkensprongen<br />

en humor gebruikte om zichzelf en de<br />

wereld in vraag te stellen.<br />

Ben Vautier, Faites pas de l’art, suicidez-vous, 2017 acrylverf op doek, 50 x 70 cm. Verkocht voor € 5.120 bij de<br />

Saint-Cyr, 10-12-2023. © Bonhams Cornette.<br />

De zowel conceptuele als populaire<br />

kunstenaar Benjamin Vautier, ook<br />

gewoon Ben genoemd, is een<br />

apart geval binnen de kunst van<br />

de 20e eeuw. Zijn aanwezigheid op<br />

de markt is discreet, maar stabiel.<br />

Zijn recente overlijden zal wellicht<br />

niet meteen een invloed hebben<br />

op zijn marktwaarde. Duidelijk<br />

is dat het werk van deze uiterst<br />

veelzijdige kunstenaar moeilijk<br />

in zijn geheel is te bevatten. Voor<br />

hem was alles mogelijk in de kunst<br />

en was alles kunst.<br />

TEKST: GILLES BECHET<br />

Zijn handschrift, met ronde krullen,<br />

herken je meteen: schooljongensletters<br />

in het wit op een zwart of<br />

gekleurd fond, waaraan een handtekening<br />

van drie letters is toegevoegd,<br />

een voornaam die een handelsmerk is<br />

geworden: Ben. Benjamin Vautier (1935-<br />

<strong>2024</strong>) overleed op 5 juni, na een bijzonder<br />

gevarieerde en productieve carrière, met<br />

een discrete maar gestage aanwezigheid<br />

op de markt. Hoewel hij veel woorden<br />

schreef en er veel van gereproduceerd werden,<br />

vormen ze slechts een beperkt deel<br />

van zijn zeer veelzijdige oeuvre, dat verder<br />

zeefdrukken, foto’s, films, sculpturen, tekeningen,<br />

conceptuele kunst, performances<br />

en happenings omvat. De werken van hem<br />

op de markt vertegenwoordigen slechts<br />

een deel van zijn oeuvre.<br />

BAANBREKEND<br />

Ben was een buitenbeentje in de kunstwereld<br />

van de 20e eeuw. Zijn conceptuele en<br />

populaire werk is moeilijk in zijn geheel te<br />

bevatten en is tot ver buiten de kunstmarkt<br />

bekend, evenwel zonder de erkenning die<br />

bij zijn belang als kunstenaar past. “Hij<br />

was baanbrekend op veel gebieden. Zijn<br />

werk verdient het om meer gezien en beter<br />

begrepen te worden”, zegt Sabine Cornette<br />

de Saint Cyr, hoofd van de afdeling naoorlogse<br />

en hedendaagse kunst bij Bonhams<br />

Cornette de Saint Cyr. “Wanneer een kind<br />

in een winkel een etui of schrift koopt met<br />

daarop woorden van Ben, ontstaat een<br />

band met de artistieke verbeelding.”<br />

Aan het begin van zijn carrière tekende hij<br />

bananen, met hun eenvoudige, abstracte,<br />

fallische vorm als zijn eerste handelsmerk.<br />

Het was op aanraden van Yves Klein, die<br />

hem had bezig gezien in zijn atelier, dat hij<br />

van schrijven zijn belangrijkste artistieke<br />

expressievorm maakte. De aanzet hiertoe<br />

is onlosmakelijk verbonden met de winkel<br />

van tweedehands platen die Ben in 1958<br />

78

’Hij was baanbrekend<br />

op veel gebieden.<br />

Zijn werk verdient<br />

het om meer gezien<br />

en beter begrepen<br />

te worden’<br />

SABINE CORNETTE DE SAINT CYR<br />

opende in Nice. De muren, zowel binnen<br />

als buiten, hingen vol met kleine panelen,<br />

met daarop geschilderde zinnen,<br />

als aanwijzingen voor zijn bezoekende<br />

klanten. Het was tegelijk ook een galerie<br />

en tentoonstellingsruimte. Zijn winkel<br />

werd al snel een ontmoetingsplek voor<br />

kunstenaars van de School van Nice (Arman,<br />

César, Martial Raysse) en later voor<br />

kunstenaars en acties van de Fluxus-beweging,<br />

waarvan hij van 1962 tot 1963 lid<br />

was. Ben hield vol dat de inhoud belangrijker<br />

was dan de vorm, maar de esthetiek<br />

van zijn cursieve letters op een monochroom<br />

fond maakte van zijn geschriften<br />

heuse schilderijen.<br />

Ben Vautier, Je suis toute nue en dessous, olieverf op doek, hoogte: 134,6 cm. Verkocht bij Bonhams,<br />

New York, 06-08-2020, voor $ 6.325 (€ 5.341). © Bonhams.<br />

Ben Vautier, (eh ben oui mon vieux, t’as raison n’importe<br />

qui peut faire ça), 1974, acryl op doek, 116 x 89 cm.<br />

Collection Jean Ferrero : Les Années Joyeuses. Verkocht<br />

bij Boisgirard-Antonini, Nice, 28-06-<strong>2024</strong>, voor € 20.150.<br />

© Boisgirard-Antonini.<br />

BEROEMD, MAAR NIET DUUR<br />

In beschouwingen over zijn schilderpraktijk<br />

benadrukte Ben de invloed van<br />

Duchamp en zijn readymades op zijn<br />

eigen artistieke onderzoek. Hij had lang de<br />

reputatie een van de goedkoopste beroemde<br />

kunstenaars op de markt te zijn. Verzamelaars<br />

van zijn werk zijn voornamelijk<br />

te vinden in Frankrijk, Zwitserland en<br />

Italië, gezien de nauwe band met de taal.<br />

Zijn schilderijen gaan van de hand voor<br />

10.000 tot 30.000 euro. In oktober 2019<br />

telde een koper bij Piasa 106.000 euro neer<br />

voor een uitzonderlijk stuk, met name de<br />

Duchamp-box, bestaande uit 43 items gecreëerd<br />

tussen 1979 en 1992, afkomstig uit<br />

de collectie van Daniel Varenne.<br />

Ben creëerde ook talloze ‘multiples’, waaronder<br />

zeefdrukken die je nu op de kop<br />

kunt tikken voor 1.000 tot 2.000 euro. Op<br />

korte termijn zal zijn overlijden wellicht<br />

amper invloed hebben op zijn marktwaarde.<br />

Cornette de Saint Cyr: “Zijn marktwaarde<br />

is stabiel. Wat interessant is, is dat<br />

er door zijn overlijden nu meer werken op<br />

de markt zullen verschijnen, zowel historische<br />

stukken als multiples, al ben ik ervan<br />

overtuigd dat grote verzamelaars die een<br />

mooi gedateerd stuk uit de jaren 60 of 70<br />

bezitten dat liever zullen houden.”<br />

Als pionier van de conceptuele kunst had<br />

Ben, die erin slaagde zich te laten identificeren<br />

door zijn handtekening, een ironische<br />

kijk op de markt, zoals blijkt uit het<br />

tekstje dat hij schreef in de catalogus van<br />

de tentoonstelling Tout est art, Ben in het<br />

Musée Maillol in 2017:<br />

ART CONTEMPORAIN<br />

Comme pour les restaurants<br />

il faudrait un Michelin des artistes<br />

avec la cote des artistes dont on parle<br />

à quels prix ils se vendent etc<br />

les morts<br />

les vivants<br />

Garouste, Buren, Boltanski<br />

Ben très loin derrière<br />

pas pris au sérieux<br />

Martial Raysse dont on parle<br />

moins que d’Arman.<br />

79

Markt zoekt<br />

cybersecurity<br />

Net als andere economische<br />

sectoren kan ook de kunstmarkt<br />

het doelwit van cybercriminelen<br />

zijn. Om alle snoodaards de<br />

pas af te snijden, is permanente<br />

waakzaamheid geboden van alle<br />

spelers in die zeer diverse en<br />

wijdvertakte markt.<br />

TEKST: GILLES BECHET<br />

‘Je moet altijd<br />

vooruitkijken<br />

en proberen zo<br />

goed mogelijk te<br />

anticiperen op het<br />

gedrag van hackers’<br />

ANTOINE DE ROCHEFORT<br />

CEO DROUOT DIGITAL<br />

Het nieuws sloeg bij verzamelaars<br />

in als een bom: in mei <strong>2024</strong><br />

viel een groep cybercriminelen<br />

(RansomHub) een grote naam<br />

van de kunstmarkt aan. Een paar weken<br />

voor New York Auction Week, een van<br />

de grootste veilingen van het jaar, werd<br />

Christie’s het doelwit van cyberpiraten.<br />

Die eisten losgeld, anders zouden ze<br />

gevoelige gegevens van een half miljoen<br />

klanten van over de hele wereld openbaar<br />

maken. Ze beweerden die gegevens te<br />

hebben gekraakt. In eerste instantie werd<br />

de website van het veilinghuis voor tien<br />

dagen stilgelegd. De veiling ging evenwel<br />

door en was een succes, dankzij biedingen<br />

in de zaal, per telefoon of via de speciaal<br />

voor de gelegenheid opgezette website.<br />

Christie’s ontkende in alle toonaarden dat<br />

het losgeld had betaald en verzekerde dat<br />

er géén gevoelige gegevens waren gekraakt<br />

bij deze ‘ongeoorloofde toegang door een<br />

derde partij tot een deel van het computernetwerk<br />

van Christie’s’. Dit werd bevestigd<br />

door Alain Servais, een Belgische<br />

verzamelaar en een van de klanten die het<br />

slachtoffer van de aanval waren.<br />

Meer zullen we wellicht niet te weten komen.<br />

Misschien komt de aap uit de mouw<br />

na een ‘class action suit’, aangespannen<br />

in de Verenigde Staten door klanten die<br />

zich benadeeld voelden. Hoewel de poging<br />

tot afpersing geen schadelijke gevolgen<br />

lijkt te hebben gehad voor het veilinghuis<br />

of de klanten, was het niettemin slechte<br />

reclame voor een sector die discretie hoog<br />

in het vaandel voert. Het voorval herinnert<br />

ons er meteen ook aan dat de kunstmarkt<br />

een economische sector als alle andere is,<br />

en een potentieel doelwit voor hackers, net<br />

als banken, verzekeringsmaatschappijen<br />

en ziekenhuizen. Volgens het Identity Theft<br />

Resource Center stegen online-aanvallen<br />

op bedrijven in 2023 met 28% ten opzichte<br />

van het jaar daarvoor.<br />

MALAISE EN KWETSBAARHEID<br />

Enkele maanden na wat Guillaume Cerutti,<br />

ceo van Christie’s, omschreef als een<br />

‘technologisch veiligheidsincident’, loopt<br />

alles weer op wieltjes. Verkopers, verzamelaars<br />

en tussenpersonen doen volop zaken<br />

met elkaar, vooral via internet. Toch heerst<br />

er nog onrust en blijft het een gevoelig<br />

onderwerp. Geen van de veilinghuizen<br />

waarmee we voor dit artikel contact hebben<br />

opgenomen, wilde commentaar geven<br />

op hun cyberbeveiliging, maar telkens<br />

werd ons verzekerd dat men deze kwestie<br />

zeer serieus neemt en proactief aanpakt.<br />

Pauline Haon, voormalig directeur van<br />

Christie’s Benelux en nu directeur van de<br />

Benelux-afdeling van The Fine Art Group,<br />

wijst erop dat zowel haar vroegere als haar<br />

huidige veilinghuis geregeld trainingssessies<br />

en simulatietests organiseert. “Ze sturen<br />

je e-mails die bedoeld zijn als valstrik,<br />

met informatie over bijvoorbeeld een tafel,<br />

maar met een vreemd adres”, vertelt ze.<br />

“Dan word je gevraagd op een link te klikken.<br />

We willen zeker zijn dat je de training<br />

goed hebt begrepen en dat je de verworven<br />

kennis kunt toepassen. Zo niet, dan wacht<br />

jou een volgende sessie!”<br />

De vraag rijst of de kunstsector door<br />

bepaalde eigenheden niet kwetsbaarder<br />

is voor cyberaanvallen. De sector heeft<br />

ongetwijfeld later beveiligingsmaatregelen<br />

genomen dan andere economische sectoren,<br />

terwijl er toch sprake is van een niet<br />

geringe zichtbaarheid, met voorwerpen die<br />

soms van de hand gaan voor duizelingwek-<br />

80

‘Niet iedereen in de<br />

kunstwereld neemt<br />

technologie serieus.<br />

Hacking is een groot<br />

probleem. Je kunt je<br />

ertegen beschermen<br />

door elementaire<br />

voorzorgsmaatregelen<br />

te nemen’<br />

ALAIN SERVAIS, VERZAMELAAR<br />

kende bedragen. Het is ook een sector die<br />

al lang opereert op basis van vertrouwen,<br />

gestoeld op informele relaties, waarbij de<br />

betrokkenen vooral worden gedreven door<br />

een passie voor kunst. “Niet iedereen in de<br />

kunstwereld neemt technologie serieus.<br />

Hacking is een groot probleem. En je kunt<br />

je ertegen beschermen door elementaire<br />

voorzorgsmaatregelen te nemen”, verzekert<br />

Alain Servais.<br />

Een andere eigenheid van de kunstmarkt<br />

is dat het een wijdvertakt systeem is, met<br />

veel verschillende spelers, zoals grote en<br />

kleine veilinghuizen, handelaars en galeries,<br />

privéverzamelaars, musea en transporteurs.<br />

De veiligheid van het systeem als<br />

geheel hangt daarom af van de veiligheid<br />

van elke schakel in de keten. Sommigen<br />

zijn ongetwijfeld lakser dan in andere sectoren<br />

aanvaardbaar zou zijn.<br />

FAVORIETE DOELWITTEN<br />

Gevoelige gegevens kunnen zich op verschillende<br />

niveaus in de keten bevinden,<br />

aldus Eric Hemeleers, ceo van Eeckman,<br />

een verzekeringsmaatschappij gespecialiseerd<br />

in kunst, die sinds drie jaar een<br />

polis aanbiedt tegen cyberaanvallen en de<br />

gevolgen ervan. “Sommige mensen heb-<br />

ben de neiging hun kop in het zand te steken”,<br />

zegt hij. “Het is net als met inbraken:<br />

pas na de eerste inbraak installeer je een<br />

alarmsysteem. We maken onszelf wijs dat<br />

het enkel anderen overkomt. Sommigen<br />

wachten op de eerste poging tot computerinbraak<br />

voordat ze een krachtig beveiligingssysteem<br />

installeren.”<br />

In de kunstmarkt zijn de belangrijkste<br />

doelwitten de grote bedrijven die de voorpagina’s<br />

halen met hun opzienbarende<br />

verkopen. Dat is nu eenmaal de tol van de<br />

zichtbaarheid. Anderzijds hebben ze wel<br />

meer middelen om zichzelf effectief te<br />

beschermen, in tegenstelling tot kleinere<br />

bedrijven, die van minder beveiliging zijn<br />

voorzien maar ook minder kwetsbaar zijn<br />

door hun geringere zichtbaarheid. Fraude<br />

en afpersing zijn natuurlijk niet nieuw in<br />

de kunstwereld. Dertig of veertig jaar geleden<br />

was het uitkijken voor ongedekte cheques,<br />

maar tegenwoordig komt de dreiging<br />

van phishing-pogingen en malware, met<br />

één klik te koop op het Dark Web. Een van<br />

de gevaarlijkste listen is die met de ‘man in<br />

the middle’, waarbij een derde partij zich<br />

ongemerkt mengt in een internettransactie<br />

om het rekeningnummer te kapen bij<br />

de aankoop van een kunstwerk.<br />

Je moet dus uiterst voorzichtig zijn, vooral<br />

sinds je nu met behulp van kunstmatige intelligentie<br />

(AI) volledig geloofwaardige virtuele<br />

gesprekspartners kunt creëren. Daarom<br />

bellen steeds meer bedrijven en banken de<br />

ontvanger op voordat ze grote sommen geld<br />

overmaken, om er zeker van te zijn dat hij of<br />

zij wel degelijk de houder van de rekening in<br />

kwestie is. De zwakke punten die cybercriminelen<br />

uitbuiten, zijn altijd dezelfde:<br />

te kwetsbare wachtwoorden, verouderde<br />

browsers of besturingssystemen, of gebreken<br />

in de structuur van een site.<br />

Cyberveiligheid kun je bereiken met interne<br />

technologische oplossingen, maar soms<br />

ook met een eenvoudige ‘veiligheidshygiëne’.<br />

Servais: “Ik ben voorzichtig. Ik laat<br />

niets achter op de cloud. Al mijn gevoelige<br />

gegevens bewaar ik thuis, niet op het internet,<br />

en ik voer geen transacties uit via mijn<br />

smartphone. Het is om dezelfde reden dat<br />

veilinghuizen de gegevens van hun klanten<br />

niet verspreiden en in plaats daarvan opslaan<br />

op ultraveilige servers, en dat de leiding<br />

van BRAFA, dat zijn non-profitstatus<br />

heeft behouden, om historische redenen<br />

geen gegevens van exposanten en klanten<br />

opslaat op haar servers.”<br />

De kunstmarkt zal echter, net als de<br />

economie als geheel, steeds afhankelijker<br />

worden van onlinetransacties en -uitwisselingen.<br />

Er is geen weg terug. Gezien de<br />

technologische evolutie en de ontwikkeling<br />

van AI is het aan elke marktspeler<br />

om extra voorzichtig te zijn en goed na<br />

te denken alvorens te klikken. “Je moet<br />

altijd vooruitkijken en proberen zo goed<br />

mogelijk te anticiperen op het gedrag van<br />

hackers”, vindt Antoine de Rochefort, ceo<br />

van Drouot Digital. Maar dit is niet uniek<br />

voor de kunstmarkt. Het is een probleem<br />

waar veel sectoren mee te maken krijgen,<br />

zoals het bankwezen en de overheid.”<br />

De platforms en handelaars verhogen alvast<br />

hun technologische waakzaamheid.<br />

‘Sommige mensen<br />

hebben de neiging<br />

hun kop in het zand<br />

te steken. Het is net<br />

als met inbraken:<br />

pas na de eerste<br />

inbraak installeer je<br />

een alarmsysteem’<br />

ERIC HEMELEERS, CEO EECKMAN<br />

81

Gae Aulenti<br />

Eigenzinnig ontwerp uit Italië<br />

Hoewel Gaetana ‘Gae’ Aulenti (1927-<br />

2012) vooral als architect werkte,<br />

linken we haar naam vandaag de<br />

dag eerder aan designmeubels en<br />

-objecten. Vooral haar verlichting,<br />

waarvan enkele modellen nog<br />

steeds in productie zijn, heeft een<br />

ware cultstatus gekregen. Daarnaast<br />

ontwierp zij ensceneringen voor<br />

tentoonstellingen, theater en opera.<br />

Tegelijk is Aulenti (nu) nog relatief<br />

onbekend, waardoor veel stukken<br />

nog betaalbaar zijn.<br />

TEKST: ELIEN HAENTJENS<br />

Gae Aulenti/Martinelli Luce, Pipistrello, 1965. © Vitra Design Museum. Foto: Andreas Sütterlin.<br />

Ze was wat jonger dan Charlotte<br />

Perriand en Eileen Gray, maar ook<br />

Gae Aulenti (1927-2012) behoort<br />

tot de eerste generatie vrouwelijke<br />

ontwerpers, die als pioniers op hun strepen<br />

stonden in een door mannen gedomineerde<br />

discipline. Vanuit een behoefte om te reizen<br />

en nieuwe zaken te ondekken koos Gae<br />

Aulenti voor een studie beeldende kunsten<br />

in Firenze, totdat de Tweede Wereldoorlog<br />

roet in het eten strooide. “In die jaren was<br />

zij actief in het verzet”, vertelt Nina Bassoli,<br />

conservator Architectuur en stadsvernieuwing<br />

bij de Triennale in Milaan. “Gedreven<br />

door dat engagement en haar drang om<br />

vrij te zijn verhuisde ze na de oorlog van de<br />

regio Friuli-Venezia naar Milaan, waar ze<br />

aan de Politecnico-universiteit architectuur<br />

ging studeren. Zo wilde ze een bijdrage<br />

leveren aan de heropbouw van het land.”<br />

De Triennale di Milano, voorheen een driejaarlijkse<br />

internationale tentoonstelling,<br />

speelde een belangrijke rol in de carrière<br />

82

Gae Aulenti/Poltronova, Sgarsul, 1962. © Vitra Design Museum. Foto: Andreas Sütterlin. `<br />

van Aulenti, ze exposeerde er regelmatig<br />

en won prijzen. Sinds 2007 is het een<br />

permanent museum en deze maanden de<br />

plek van haar eerste grote monografische<br />

overzichtstentoonstelling, die Bassoli<br />

samen met kunstcriticus Giovanni Agosti<br />

en Nina Artioli, directeur van het Archivio<br />

Gae Aulenti en kleindochter van Aulenti,<br />

cureerde. Bassoli: “De show is opgevat<br />

als een opeenvolging van architecturale<br />

reconstructies van haar projecten die in<br />

de loop der jaren verloren zijn gegaan. Veel<br />

designobjecten zagen het licht binnen zo’n<br />

architecturaal kader en krijgen er dus ook<br />

een plek. In die zin blijft ze meer architect<br />

dan industrieel ontwerper.”<br />

Zo is de tweede zaal gewijd aan het interieur<br />

van de Olivetti-winkel in Buenos Aires<br />

uit 1968. “Eerder had Adriano Olivetti haar<br />

de opdracht voor het interieur van de<br />

Parijse vestiging al toevertrouwd. Hoewel<br />

het een van haar eerste wapenfeiten was,<br />

verwierf ze er heel wat faam mee”, vertelt<br />

Gae Aulenti bracht een avant-gardistische,<br />

postmoderne stijl, die brak met de rationele,<br />

geometrische lijnen van de modernisten.<br />

de conservator. “Daardoor mocht ze later<br />

de showrooms voor Fiat ontwerpen, en<br />

werd ze eind jaren 70 uitgenodigd voor de<br />

wedstrijd voor de interieurarchitectuur van<br />

het Musée d’Orsay, die ze won. Aangezien<br />

ze voor dit grootschalige project alles ‘from<br />

scratch’ wilde ontwerpen, opende ze een<br />

kantoor in Parijs. Zo bedacht ze onder meer<br />

banken en een display als één geheel en een<br />

geïntegreerd systeem voor verlichting en<br />

informatiedeling, en werkte ze met Bruno<br />

Monguzzi samen voor de grafische vormgeving.”<br />

Een naar het museum genoemde<br />

reeks stoelen en tafels uit metaal en leder,<br />

met doorlopende poten, ging tussen 1975<br />

en 1979 in productie bij Knoll International.<br />

EXPERIMENTELE VERLICHTING<br />

In de context van de Olivetti-winkels<br />

ontwierp Aulenti twee lampen, die later<br />

in productie zouden gaan. Voor Parijs was<br />

dat de Pipistrello (1965) en voor Buenos<br />

Aires de King Sun (1967). Die laatste, met<br />

liefst een diameter van zo’n 70 centimeter,<br />

bestaat uit met verlichting afgezoomd<br />

plexiglas, waardoor hij doet denken aan de<br />

stralen van de zon. Dat innovatieve materiaal<br />

opende heel wat nieuwe ontwerpmogelijkheden.<br />

Tegenwoordig betaal je voor<br />

die authentieke exemplaren, geproduceerd<br />

door het Italiaanse Kartell, makkelijk meer<br />

dan 15.000 euro. Bassoli: “De Pipi<br />

strello moest consumenten met zijn ietwat<br />

83

Gae Aulenti/Kartell, No. 4794, 1968. © Vitra Design Museum.<br />

Foto: Andreas Sütterlin.<br />

Lampe King Sun, modèle créé eb 1967. © Artcurial<br />

De schommelstoel<br />

Sgarsul, gemaakt<br />

uit multiplex en<br />

leder, groeide<br />

dankzij de<br />

gesofisticeerde,<br />

sensuele lijnen<br />

uit tot een<br />

iconisch stuk<br />

van postmodern<br />

design.<br />

vreemde, biomorfe vorm het gevoel geven<br />

dat ze op een Italiaans plein zaten. Door<br />

hun grootte versterkten de lampen de<br />

energie en onderlinge relaties in de ruimte<br />

en boetten ze ook buiten die specifieke<br />

context niet aan kracht in.”<br />

Dat de lamp op een telescopische basis staat,<br />

maakt dat hij in hoogte verstelbaar is van<br />

66 tot 86 centimeter. ‘Pipistrello’ betekent<br />

‘vleermuis’ in het Italiaans, waarnaar de<br />

bijzondere kap uit opaal wit methacrylaat<br />

verwijst. Sinds 1965 is de lamp onafgebroken<br />

in productie bij Martinelli Luce. Naar aanleiding<br />

van haar vijftigste verjaardag verscheen<br />

er in 2015 een variant die bekleed is met een<br />

laagje 24-karaats goud. “Door de bijzondere<br />

esthetiek en functionaliteit doorstaat de<br />

lamp de tand des tijds”, stelt Justine Despretz<br />

van het Parijse veilinghuis Artcurial. “Tegelijk<br />

was hij te zien in speelfilms, zoals La piscine<br />

met Alain Delon, en in sciencefictionprenten,<br />

waardoor de lamp bekendheid verwierf<br />

bij het grote publiek.”<br />

Ook verschillende andere lampen van haar<br />

hand zijn uitgegroeid tot ware iconen.<br />

Zo pasten haar ‘Pileino’-lampen (1972)<br />

– Pileino, Mezzopileo en Pileo – voor het<br />

Italiaanse Artemide perfect in de ‘space<br />

age’-esthetiek van de jaren 70. Inspiratie<br />

haalde ze bij een Griekse champignonvormige<br />

hoed, de ‘pileus’. Dat je de lampenkap<br />

net als een helm kan bewegen, versterkt<br />

niet alleen het sculpturale effect, maar laat<br />

ook toe om verschillende sferen te creëren.<br />

In 1972 nam Aulenti deel aan de intussen<br />

beroemde tentoonstelling Italy: The New<br />

Domestic Landscape in het MoMA. “Al blijft<br />

de Patroclo uit 1975 voor Artemide mijn<br />

favoriet”, stelt Despretz. “Binnen het frame<br />

van een metalen grid wordt glas geblazen,<br />

waardoor het organische vormen krijgt.<br />

Hoewel de Oostenrijkse architect Adolf<br />

Loos die techniek had uitgevonden, was<br />

Aulenti de eerste om in zijn voetsporen te<br />

treden. Het fijne aan haar werk is dat het<br />

op de kunstmarkt nog steeds vrij toegankelijk<br />

is. Zo heb je sommige stukken al voor<br />

prijzen rond duizend euro. Voor bijzondere<br />

lampen zoals de Patroclo, die ook nog<br />

steeds in productie is, kan dat oplopen tot<br />

vierduizend euro. Hoewel de prijzen van de<br />

vintage en nieuwe stukken soms dicht bij<br />

elkaar liggen, is het altijd slimmer om een<br />

exemplaar te kopen van een serie uit de<br />

periode dat de ontwerper nog in leven was.<br />

Die zijn sowieso het meest authentiek.”<br />

Aan de lampen die in productie zijn gebleven,<br />

is amper iets veranderd, volgens<br />

Artioli. “Enkel de assemblagetechniek<br />

verschilt soms, voor de rest behouden<br />

84

‘Haar werk is op<br />

de kunstmarkt<br />

nog steeds vrij<br />

toegankelijk.<br />

Sommige stukken<br />

schommelen rond<br />

de duizend euro’<br />

JUSTINE DESPRETZ (ARTCURIAL)<br />

komen die buisvormen terug. Hoewel<br />

ze oorspronkelijk koos voor felle kleuren<br />

met psychedelische prints op het textiel,<br />

bracht ze later via Zanotta een chromen<br />

versie uit. Artioli: “De drie series zijn erg<br />

geliefd bij verzamelaars. Intussen is ‘Locus<br />

Solus’ opnieuw op de markt via Exteta,<br />

met behoud van de originele proportie.” De<br />

schommelstoel uit de serie gaat meestal<br />

voor iets meer dan duizend euro onder de<br />

hamer, terwijl kleine oplages van ‘Locus<br />

Solus’ rond 5.000 euro worden geschat.<br />

Samen met haar tijdgenoten bracht Gae<br />

Aulenti een avant-gardistische, postmoderne<br />

taal, die brak met de rationele,<br />

geometrische lijnen van de modernisten.<br />

Ze zochten naar alternatieven voor het<br />

gestandaardiseerde, in massa geproduceerde<br />

meubilair. Dat vormde het begin<br />

van een nieuw type Italiaans design dat tot<br />

vandaag mensen over de hele wereld weet<br />

te verleiden.<br />

BEZOEKEN<br />

Gae Aulenti (1927-2012)<br />

t/m 12-01<br />

Triennale di Milano<br />

www.triennale.org<br />

ze hun originele karakter. Wel zoeken<br />

we voor de basis van de Pipistrello naar<br />

nieuwe kleuren. Ook de drie versies van<br />

de Oracolo-vloerlampen, die bestaan uit<br />

een grote bol uit opaline op een metalen<br />

basis, zijn uitgegroeid tot populaire verzamelitems.<br />

Mijn grootmoeder ontwierp<br />

ze in de jaren 60 voor Artemide. Een<br />

ander bijzonder object is Rimorchiatore<br />

(1967); geïnspireerd door de vorm van<br />

Amerikaanse sleepboten combineert dat<br />

object een lamp met een vaas, asbak en<br />

pennenhouder.”<br />

TEGENGEWICHT VOOR MODERNISME<br />

Naast architecturale projecten ontwierp<br />

Aulenti ensceneringen voor tentoonstellingen,<br />

theater of opera, en naast verlichting<br />

bedacht ze ook meubilair. Zo<br />

gebruikte ze delen van haar scenografie<br />

uit 1984-1985 voor de opera Il viaggio a<br />

Reims van Gioachino Rossini voor de inrichting<br />

van het Palazzo Grassi in Venetië.<br />

Dat ze over zo’n uitgebreid netwerk van<br />

ontwerpers en producenten beschikte, is<br />

deels te danken aan haar werk als grafisch<br />

ontwerper voor het tijdschrift Casabella.<br />

Zo bracht ze via Poltronova haar eerste<br />

meubel Sgarsul (1962) uit, en verschenen<br />

belangrijke series als ‘Stringa’ (1963) en<br />

‘Locus Solus’ (1964). De schommelstoel<br />

Sgarsul, gemaakt uit multiplex en leder,<br />

groeide dankzij de gesofisticeerde, sensuele<br />

lijnen uit tot een iconisch stuk van<br />

postmodern design.<br />

Voor de ‘Stringa’-serie combineerde Aulenti<br />

leer met een buisvormig frame uit<br />

verschroomd metaal. Ook in ‘Locus Solus’<br />

Gae Aulenti/Candle, Rimorchiatore, 1967. © Vitra Design Museum. Foto: Andreas Jung.<br />

85

Kennis van zaken<br />

Val-Saint-Lambert. De ‘pinggg!’ van kristal<br />

‘Wie een stuk van<br />

Val-Saint-Lambert<br />

tegen het licht<br />

houdt, neemt<br />

subtiele regenbogen<br />

en sprankelingen<br />

waar. In inferieure<br />

imitaties observeer<br />

je dat niet’<br />

Modeste Denoël, Vase Léopoldville, 1927, mondgeblazen geslepen kristal, met zuur geëtste plantenmotieven<br />

in een moiré-decor van gedeeltelijk door galvanisatie gemetalliseerd zilver.<br />

Op 23 september veilt het Luikse<br />

huis Hôtel des Ventes Élysée<br />

een collectie kristalstukken van<br />

Val-Saint-Lambert. Wat zijn die<br />

nog waard? En hoe herken je een<br />

echte Val-Saint-Lambert? We<br />

vroegen het Christophe Fairon.<br />

TEKST: BEN HERREMANS<br />

De naam klinkt nog altijd als een<br />

klok. Val-Saint-Lambert is een<br />

kristal- en glasfabriek in Seraing<br />

bij Luik. In 1826 vestigde François<br />

Kemlin het bedrijf op het terrein van<br />

de cisterciënzerabdij van Sint-Lambertus,<br />

dicht bij de steenkool voor energie, en bij<br />

de Maas voor vervoer. Beroemd om zijn<br />

techniek van ‘dubbel gekleurd geslepen’<br />

was glaswerk van Val-Saint-Lambert lange<br />

tijd een begeerd verzamelobject en duur<br />

relatiegeschenk.<br />

Op 23 september veilt Hôtel des Ventes<br />

Élysée in Luik een privécollectie glaswerken<br />

van Val-Saint-Lambert. Voor <strong>COLLECT</strong><br />

selecteerde zaakvoerder Christophe Fairon<br />

twee bijzondere stukken uit de collectie. “Ze<br />

duiken op in veel referentiewerken over de<br />

Belgische glasblazerij”, signaleert hij.<br />

De eerste vaas is van meervoudig gelaagd<br />

glas, geëtst met fluorwaterzuur, versierd<br />

met een gestileerd floraal motief van gekleurd<br />

en met oxidedamp gemetalliseerd<br />

email en voorzien van het monogram<br />

‘VSL’. Dit stuk werd tussen 1906 en 1907<br />

gerealiseerd door Muller Frères. In 1905<br />

nam de Fransman Léon Ledru, die vanaf<br />

1888 de artistieke leiding over Val-Saint-<br />

Lambert had, de broers Henri en Désiré<br />

Muller in dienst. Zij voegden art nouveau<br />

aan de productie toe: een stijl met een<br />

verscheidenheid aan kleurschakeringen<br />

en contrastrijke schitteringen, waarin de<br />

symboliek van de bloem overheerste.<br />

De tweede vaas werd door Modeste Denoël<br />

(1869-1940) gecreëerd in 1927, in de<br />

art-decoperiode. De Vase Léopoldville, van<br />

mondgeblazen geslepen kristal, heeft de<br />

vorm van een kalebas, opvallende violetkleuren<br />

en met zuur geëtste plantenmotieven<br />

in een decor van moiré (gevlamd<br />

glanseffect) van gedeeltelijk door galvanisatie<br />

gemetalliseerd zilver.<br />

VERSPREID PATRIMONIUM<br />

“De prijs voor een stuk van Val-Saint-Lambert<br />

is stabiel”, zegt Fairon. “Dat betekent:<br />

laag voor alles wat courant is. Alledaagse<br />

objecten van Val-Saint-Lambert gaan van<br />

de hand voor 100 à 150 euro. Voor dat luttele<br />

bedrag haal je al een authentiek stuk in<br />

huis. Die twee vazen zijn natuurlijk buitengewoon.<br />

Die zijn duurder, maar we spreken<br />

86

nooit over duizenden euro’s. Ik schat dat ze<br />

tussen 1000 en 2000 euro gaan.”<br />

Wie koopt dat? “Verzamelaars”, antwoordt<br />

Fairon. “In Luik en wijde omgeving heeft<br />

elk huishouden intussen wel een Val-<br />

Saint-Lambert in of op de kast of op de<br />

tafel staan. In de veertig jaar van Hôtel<br />

des Ventes Élysées verkochten mijn vader<br />

en ik vele duizenden voorwerpen van het<br />

bedrijf. Die markt is verzadigd. Ook musea<br />

en openbare instellingen hebben voldoende<br />

voorraad.”<br />

Verzamelaars dus. “Maar dat zijn er ook<br />

geen honderden meer en het worden er almaar<br />

minder”, ondervindt Fairon. “De passie<br />

voor het verzamelen wordt zelden van<br />

generatie op generatie doorgegeven. Ik heb<br />

klanten die op basis van kleur verzamelen.<br />

Of ze beperken zich tot één stijl of periode.<br />

Wat ik niet aan de sporadische koper aanbeveel.<br />

Mijn raad? Koop met je hart, volg je<br />

persoonlijke smaak.”<br />

Muller Frères, Vaas van meervoudig gelaagd glas, 1906-<br />

1907, geëtst met fluorwaterzuur, versierd met een gestileerd<br />

floraal motief van gekleurd en gemetalliseerd email.<br />

Veelal betreft het verzamelaars uit <strong>België</strong>.<br />

“We hebben enkele Duitse klanten die<br />

Val-Saint-Lambert verzamelen. Ook de Engelsen<br />

houden wel van kristal. China? We<br />

verkopen aan Chinezen, maar dat zijn raar<br />

genoeg alledaagse stukken. Voor collectiestukken<br />

interesseren ze zich niet. Die twee<br />

bijzondere vazen blijven wellicht in <strong>België</strong>.”<br />

KIJKEN EN LUISTEREN<br />

Hoe herken je een echte Val-Saint-Lambert?<br />

“Door ervaring”, glimlacht Fairon. Eigenlijk<br />

gaat er een andere vraag aan vooraf.<br />

Hoe onderscheid je glas van kristal? Het<br />

zijn allebei glassoorten. Glas is een mengsel<br />

van zand, kalk en soda. Bij kristal is de kalk<br />

deels vervangen door een klein percentage<br />

lood. Fairon: “Precies omdat er in kristal<br />

lood zit, is het zwaarder dan glas. Voorts is<br />

kristal helderder dan glas en het schittert<br />

kleurrijker. De hogere breking van kristal<br />

verklaart die reflecterende eigenschappen.<br />

De brekingsindex is de verhouding tussen<br />

de fasesnelheid van licht in vacuüm en<br />

de fasesnelheid van licht in een medium.<br />

Bovendien kun je het verschil tussen glas en<br />

kristal ook horen. Tik je met je nagel tegen<br />

kristal, dan hoor je een zangerige ‘pinggg!’.<br />

Bij glas krijg je een droge ‘pok.’”<br />

Of glas kristal wordt genoemd, hangt af van<br />

de hoeveel lood die het bevat. De Europese<br />

Unie beschouwt glas als kristal vanaf een<br />

loodpercentage van 10 procent. Loodkristal<br />

behoort 24 procent lood te bevatten,<br />

volloodkristal 30 procent. Is de VS volstaat<br />

1 procent om van kristal te spreken. Val-<br />

Saint-Lambert boogt op topkwaliteit omdat<br />

het uitsluitend hoogwaardig kristallood gebruikt.<br />

Hun kristal bestaat uit drie delen<br />

silica (in de vorm van wit zand), twee delen<br />

loodoxide voor de helderheid en de glans,<br />

en één deel kalium plus een hoeveelheid<br />

glasgruis (gebroken helder kristal) om de<br />

smelting te bevorderen.<br />

Dat alle stukken gesigneerd zijn, betwist<br />

Fairon. “Dat heeft ook geen belang. Niets<br />

laat zich makkelijker imiteren dan een<br />

signatuur. Een gesigneerd stuk is ook niet<br />

noodzakelijk waardevoller dan een ander.”<br />

Valse Val-Saint-Lambert heeft ‘minder uitstraling’,<br />

weet hij. “Echt Val-Saint-Lambertkristal<br />

staat bekend om zijn helderheid en<br />

schittering. Wie het tegen het licht houdt,<br />

neemt subtiele regenbogen en sprankelingen<br />

waar. In inferieure imitaties observeer<br />

je zoiets niet. In vervalsingen ontbreekt<br />

de savoir-faire van Val-Saint-Lambert. De<br />

verfijnde gravures, de complexiteit van<br />

geslepen details, de samenstelling van de<br />

‘Kleine luchtbellen<br />

in het kristal en<br />

subtiele variaties in<br />

dikte zijn tekenen<br />

van menselijk<br />

vakmanschap’<br />

CHRISTOPHE FAIRON<br />

HÔTEL DES VENTES ÉLYSÉE<br />

ontwerpen en de kleuren, en dan vooral het<br />

kobaltblauw – het valt moeilijk te kopiëren.<br />

Ook vormfouten verraden vervalsers.”<br />

Nochtans zijn vormonvolkomenheden<br />

medebepalend voor het DNA van Val-Saint-<br />

Lambert, beaamt hij. “Kleine gebreken<br />

bewijzen juist het ambachtelijke handwerk.<br />

Kleine luchtbellen in het kristal en subtiele<br />

variaties in dikte zijn tekenen van menselijk<br />

vakmanschap. Machinale productie resulteert<br />

in perfect uniforme creaties. Maar<br />

echt grote afwijkingen zul je zelden aantreffen.<br />

Val-Saint-Lambert gaat uiterst selectief<br />

te werk. Zodra een stuk van hun standaard<br />

afwijkt, wordt het gedumpt.”<br />

VEILING<br />

23-09<br />

Hôtel des Ventes Élysée<br />

Luik<br />

www.ventes-elysee.be<br />

87

Veilingen<br />

Wereldwijd<br />

£ 525.000 (€ 617.000)<br />

Fabergé, Ringmus badend in het stof,<br />

ca. 1900, obsidiaan, goud, robijnen,<br />

7,5 cm. Elmwood’s, Londen, 30-05.<br />

© Elmwood’s.<br />

€ 3.678.400 (inclusief kosten)<br />

Rembrandt Bugatti, Drie lopende panters, ca. 1905, brons, uniek stuk,<br />

20 x 150 x 22,5 cm. Bonhams, Parijs, 05-06. © Bonhams.<br />

£ 10.660.000 (€ 12.525.500)<br />

Quinten Massijs, Madonna met kersen (na<br />

restauratie), ca. 1520, olieverf op paneel, 75,3 x<br />

62,9 cm. Christie’s, Londen, 02-07. © Christie’s<br />

Images Ltd.<br />

AFGELOPEN<br />

Groot succes<br />

voor Fabergé bij<br />

Elmwood’s<br />

Op 30 mei liep de spanning hoog<br />

op in het Londense veilinghuis<br />

Elmwood’s, toen de grootste<br />

historische Fabergé-collectie<br />

dieren sculpturen van (half)<br />

edelstenen ter veiling werd<br />

aangeboden. Bieders van heinde<br />

en verre probeerden een van de<br />

twintig beeldjes te bemachtigen,<br />

waarvan vele nog in het originele<br />

kistje zaten. Het ensemble bracht<br />

maar liefst £ 2 miljoen op, dubbel<br />

zoveel als verwacht. Deze zorgvuldig<br />

samengestelde collectie was<br />

onberispelijk wat betreft herkomst,<br />

kwaliteit en staat. Veel van de<br />

stukken kwamen uit de collecties<br />

van de Russische keizerlijke familie,<br />

voordat ze bij de Britse aristocratie,<br />

Europese koninklijke families<br />

en enkele van ’s werelds meest<br />

prestigieuze collecties terechtkwamen.<br />

Vele hebben dan ook een<br />

rijke geschiedenis van tentoonstellingen<br />

over de hele wereld,<br />

wat meteen de torenhoge prijzen<br />

verklaart. Het hoogtepunt van de<br />

veiling was een zeldzaam model<br />

van obsidiaan: een (ring)mus die<br />

baadt in het stof, in Japanse stijl als<br />

knipoog naar een ebbenhouten<br />

‘netsuke’ van Horaku, een van de<br />

grote inspiratiebronnen van Carl<br />

Fabergé. Het lot ging naar een Japanse<br />

verzamelaar voor £ 525.000<br />

(€ 617.000), waar experts £ 40.000-<br />

60.000 hadden verwacht.<br />

Record voor<br />

Rembrandt Bugatti<br />

bij Bonhams<br />

Een uitzonderlijk, nooit eerder<br />

op de markt verschenen bronzen<br />

werk van Rembrandt Bugatti<br />

(1884-1916) ging op 5 juni op de<br />

veiling Impressionist & Modern<br />

bij Bonhams in Parijs van de<br />

hand voor € 3.678.400. Met 42<br />

lots bracht de veiling in totaal<br />

meer dan € 5,2 miljoen op. Na<br />

een verwoede biedstrijd, gevolgd<br />

door applaus, zorgde dit unieke<br />

stuk – drie achter elkaar lopende<br />

panters, gegoten in brons door<br />

Adrien-Aurélien Hébrard – voor<br />

een internationaal veilingrecord<br />

voor deze kunstenaar. Bénédicte<br />

van Campen, Senior International<br />

Specialist bij Bonhams, gaf<br />

het volgende commentaar: “Dit<br />

unieke stuk staat op de cover van<br />

de overzichtscatalogus van het<br />

werk van de kunstenaar, opgesteld<br />

door Véronique Fromanger,<br />

en is zijn bekendste sculptuur,<br />

uitzonderlijk gezien de omvang en<br />

het prachtige patina.“ Rembrandt<br />

Bugatti koos ervoor zich te wijden<br />

aan het beeldhouwen van dieren.<br />

Hij vond exotische modellen in de<br />

dierentuinen van Parijs en Antwerpen.<br />

Zo maakten de miereneter,<br />

tapir, maraboe, jak, roofvogel,<br />

olifant, leeuw en kangoeroe hun<br />

debuut als sculpturaal onderwerp<br />

in de Europese kunstgeschiedenis.<br />

Zijn talent om het moment<br />

vast te leggen, stelde hem in staat<br />

de typerende houding van elk<br />

dier te vatten en zo ongemeen<br />

realistische portretten tot stand te<br />

brengen. In 1903 ontdekte Bugatti,<br />

die toen met zijn ouders in Parijs<br />

woonde, de Jardin des Plantes. Hij<br />

ging elke dag naar de Ménagerie<br />

om de exotische dieren en grote<br />

roofdieren te bekijken. Hij was<br />

gefascineerd door de panters,<br />

zijn ‘levens- en werkgezellen’. De<br />

kunstenaar nam elke dag de tijd<br />

ze te observeren en werkte in situ<br />

voor hun kooien.<br />

Getty koopt een<br />

Massijs bij Christie’s<br />

Op 2 juli kocht het J. Paul<br />

Getty Museum uit Los Angeles bij<br />

Christie’s in Londen een herontdekt<br />

meesterwerk van Quinten<br />

Massijs (1466-1530): Madonna met<br />

kersen (ca. 1520). Dit schilderij op<br />

paneel zorgde voor een nieuw<br />

veilingrecord voor deze Vlaamse<br />

meester, met een opbrengst<br />

van £ 10.660.000 (€ 12.525.500),<br />

ongeveer wat experts hadden<br />

verwacht. Het vorige veilingrecord<br />

voor Massijs, beschouwd als de<br />

belangrijkste Antwerpse schilder<br />

van de vroege 16e eeuw, werd gevestigd<br />

in 2020, toen een Biddende<br />

Madonna voor $ 1,9 miljoen werd<br />

verkocht bij Lempertz in Keulen.<br />

Deze Madonna met kersen is een<br />

van de bekendste werken van de<br />

kunstenaar. Vier andere versies ervan<br />

gingen vorige eeuw onder de<br />

hamer. Dit werk werd in de tijd van<br />

Massijs al erkend als een meesterwerk,<br />

maar werd vooral beroemd<br />

in de 17e eeuw. Daarna raakte men<br />

het spoor van het werk bijster.<br />

Het Getty Museum bezit ook een<br />

ander werk van Massijs, Christus<br />

als Man van Smarten, aangekocht<br />

in 2018.<br />

Succes voor<br />

Suzanne Belperron<br />

bij Aguttes<br />

De zes juwelen van Suzanne Belperron<br />

(1900-1983) gepresenteerd<br />

als L’écrin Belperron d’un couple<br />

de la Café Society, Collection Marinier,<br />

brachten alleen al € 527.424<br />

88

€ 64.288 (inclusief kosten)<br />

Suzanne Belperron, Boule-ring, 1948, saffieren en<br />

diamanten gezet in geelgoud. Aguttes, Neuilly-sur-<br />

Seine, 03-07. © Aguttes.<br />

£ 356.000 (€ 420.000)<br />

Samuel van Hoogstraten, Perspectief in een<br />

Open Galerie (Galerie Toscane), z.d., olieverf op<br />

doek, 138,2 x 118,6 cm. Bonhams, Londen, 03-07.<br />

© Bonhams.<br />

€ 100.100<br />

Jean-Michel Folon, Sans bagage, 2005,<br />

brons met bruin patina, ed. 36/50, stempel<br />

van gieterij Bronze Romain & Fils, 65 x 27 x<br />

40 cm. Aguttes, Neuilly-sur-Seine, 04-07.<br />

© Aguttes.<br />

(inclusief kosten) op bij Aguttes,<br />

op 3 juli. Na afloop van de veiling<br />

zei expert Philippine Dupré la Tour:<br />

“De biedstrijd om de creaties van<br />

Suzanne Belperron is een bewijs<br />

van haar talent. In twintig jaar tijd<br />

hebben we de prijzen fors zien stijgen<br />

en vandaag de dag is het de<br />

meest gezochte naam op juwelenveilingen.“<br />

In tegenstelling tot de<br />

meeste grote juwelenontwerpers<br />

signeerde Belperron haar sieraden<br />

nooit. Deze sterke persoonlijkheid<br />

had maar één motto: “Mijn<br />

stijl is mijn handtekening.“ Aan<br />

het begin van de 20e eeuw was ze<br />

een van de weinige vrouwen die<br />

juwelen creëerde die zo ongewoon<br />

waren dat het nog vele jaren<br />

zou duren voordat ze erkenning<br />

kreeg. Haar tijdloze ontwerpen<br />

brachten een revolutie teweeg in<br />

de juwelenwereld, met materialen,<br />

volumes en creaties die soms<br />

grensden aan het buitensporige,<br />

zowel artistiek als sculpturaal. Haar<br />

sieraden waren soms exuberant<br />

maar altijd elegant; haar creativiteit<br />

overschreed nooit de grenzen<br />

van de goede smaak – de sleutel<br />

tot het Belperron-mysterie. De bij<br />

Aguttes aangeboden juwelen waren<br />

nog niet eerder op de kunstmarkt<br />

verschenen en zorgden dan<br />

ook voor het nodige enthousiasme<br />

bij kenners. Een halsketting van<br />

gegraveerde smaragden ging na<br />

een lange biedstrijd de deur uit<br />

voor € 160.064, meer dan het drievoudige<br />

van de hoogste richtprijs.<br />

Grote belangstelling was er ook<br />

voor een ‘honingraatarmband’ van<br />

saffieren en diamanten. Verschillende<br />

kandidaat-kopers boden<br />

tegen elkaar op, tot het stuk werd<br />

afgehamerd op € 150.880. Een<br />

paar oorhangers bracht € 65.600<br />

op, en een Boule-ring € 64.288.<br />

Van Hoogstraten<br />

gooit hoge ogen bij<br />

Bonhams<br />

De Nederlander Samuel van<br />

Hoogstraten (1627-1678) was een<br />

van Rembrandts meest innovatieve<br />

leerlingen en tot zijn meest<br />

gezochte werken behoren tegenwoordig<br />

zijn opmerkelijke trompel’oeils,<br />

of ‘perspectieven’, zoals het<br />

schilderij dat op 3 juli bij Bonhams<br />

in Londen onder de hamer ging.<br />

Het is een frappant staaltje van de<br />

verbeeldingskracht en artistieke<br />

originaliteit van de schilder en<br />

weerspiegelt zijn diepe fascinatie<br />

voor perspectief en optische illusie.<br />

Toen de Dordtse kunstenaar eind<br />

jaren 1650/begin jaren 1660 in Londen<br />

werkte, was er veel vraag naar<br />

zijn werk. Er zijn vijf nog bestaande<br />

schilderijen uit die periode bekend,<br />

waaronder dit werk. De grote<br />

perspectiefschilderijen uit die jaren<br />

vertonen allemaal binnenplaatsen<br />

omzoomd met marmeren zuilen,<br />

zoals op dit schilderij. Dit werk is<br />

een treffend voorbeeld van hoe<br />

Van Hoogstraten experimentele<br />

interesses combineerde met literaire<br />

interesses. De nieuwe eigenaar<br />

bood er £ 356.000 (€ 420.000)<br />

voor.<br />

Mooi bod voor een<br />

sculptuur van Folon<br />

bij Aguttes<br />

“Ik ben eind 1989 begonnen<br />

met beeldhouwen tijdens de<br />

tentoonstelling in de Metropolitan“,<br />

vertelde Folon in 1995 aan<br />

Alechinsky. De Belgische kunstenaar<br />

(1934-2005) experimenteerde<br />

met allerlei materialen. Zijn eerste<br />

bronzen figuren verschenen aan<br />

het begin van de jaren 90. Een<br />

exemplaar voorzien van een koffer,<br />

een terugkerend accessoire in zijn<br />

oeuvre, ging op 4 juli onder de<br />

hamer bij Aguttes. Het beeld, dat<br />

een van de favoriete thema’s van<br />

de kunstenaar belichaamt, met<br />

name reizen, had een richtprijs van<br />

€ 60.000-80.000, maar ging de<br />

deur uit voor € 100.100.<br />

Gentenaar Laurent<br />

Delvaux schittert bij<br />

Artcurial<br />

Een van de beroemdste Vlaamse<br />

beeldhouwers van de 18e eeuw,<br />

geïnspireerd door Bernini en de<br />

antieke oudheid, was Laurent<br />

Delvaux (1696-1778), die zijn<br />

stempel drukte op de kunst van<br />

de Verlichting. Hij werd geboren<br />

in Gent, waar hij waarschijnlijk zijn<br />

eerste lessen kreeg in beeldhouwen.<br />

Na een studie in Brussel en<br />

een verblijf in Londen vertrok hij in<br />

1726 naar Rome, waar hij bleef tot<br />

in 1732. Daar bestudeerde hij het<br />

werk van zijn landgenoten Jean<br />

Bologne en François Duquesnoy,<br />

en van Italiaanse beeldhouwers uit<br />

de 17e eeuw. Ook verdiepte hij zich<br />

in het werk van Bernini en pas ontdekte<br />

antieke sculpturen, waarvan<br />

hij mooie kopieën maakte. Toen hij<br />

terugkeerde naar de Zuidelijke Nederlanden<br />

werd Delvaux meteen<br />

benoemd tot hofbeeldhouwer in<br />

Brussel. Veel opdrachten kreeg hij<br />

daar echter niet, dus vestigde hij<br />

zich in Nijvel, waar het beroemde<br />

Sint-Gertrudisklooster hem een<br />

aantal opdrachten toevertrouwde.<br />

Het terracotta werk (‘modello’ of<br />

‘bozzetto’) dat Artcurial op 10 juli<br />

ter veiling aanbood, is een van de<br />

kopieën die hij maakte aan het<br />

einde van zijn verblijf in Rome.<br />

89

Veilingen<br />

Wereldwijd<br />

€ 104.960 (inclusief kosten)<br />

Laurent Delvaux, Hercules Farnese, Rome,<br />

1728-1732, terracotta, 51,8 x 20 x 17,5 cm.<br />

Artcurial, 10-07. © Artcurial.<br />

$ 44.600.000 (€ 40.800.000)<br />

Apex, fossiel skelet van een stegosaurus, late Jura, ca. 150 miljoen jaar<br />

geleden, ca. 335 x 610 cm. Sotheby’s, New York, 17-07. © Sotheby’s Art<br />

Digital Studio.<br />

RICHTPRIJS: € 3.000-4.000<br />

Mario Minale, Red Blue Lego, 2007,<br />

stenen van Lego®, Bonhams Cornette<br />

de Saint Cyr, Parijs, 02 t/m 13-09.<br />

Bonhams.<br />

Deze Hercules Farnese, gebaseerd<br />

op de Romeinse kopie van een<br />

Grieks origineel, ooit tentoongesteld<br />

in Palazzo Farnese maar<br />

nu bewaard in het Archeologisch<br />

Museum van Napels, had een<br />

richtprijs van € 50.000-80.000. Het<br />

ging uiteindelijk van de hand voor<br />

€ 104.960, inclusief kosten.<br />

Ken Griffin betaalt<br />

fortuin voor<br />

stegosaurus bij<br />

Sotheby’s<br />

$ 44,6 miljoen (€ 40,8 miljoen),<br />

waar experts $ 4 tot 6 miljoen<br />

hadden verwacht: dat is het<br />

duizelingwekkende bedrag dat<br />

de Amerikaanse miljardair Ken<br />

Griffin, oprichter en manager van<br />

het hefboomfonds Citadel, op 17<br />

juli betaalde voor een fossiel skelet<br />

van een stegosaurus, een van de<br />

meest karakteristieke plantenetende<br />

dinosaurussen, met een<br />

dubbele rij grote, driehoekige<br />

platen die langs zijn rug liepen,<br />

van nek tot staart. Tot nu toe was<br />

de miljardair vooral bekend om<br />

zijn aankopen van moderne en<br />

hedendaagse kunst, met een<br />

portefeuille ter waarde van bijna<br />

$ 800 miljoen, waaronder een<br />

aantal van ’s werelds duurste<br />

schilderijen. Denk aan Rideau,<br />

Cruchon et Compotier (1893) van<br />

Paul Cézanne, waarvoor hij in<br />

1999 $ 60 miljoen neertelde, en<br />

Orange Marilyn van Andy Warhol,<br />

in 2017 gekocht voor $ 200 miljoen.<br />

Naar verluidt staat hij dicht bij de<br />

Republikeinse Partij, maar liever<br />

dan de kandidatuur van Donald<br />

Trump financieel te steunen, kocht<br />

hij dit stegosaurusskelet bij Sotheby’s<br />

voor bijna $ 45 miljoen. Een<br />

recordbedrag voor een fossiel.<br />

OP KOMST<br />

Veiling Home<br />

and Interiors bij<br />

Bonhams<br />

De eerste veiling van het najaar bij<br />

Bonhams Cornette de Saint Cyr is<br />

Home and Interiors, een onlineveiling<br />

van 2 tot 13 september.<br />

Op het menu: Frans, Nederlands,<br />

Italiaans en Scandinavisch design.<br />

Een ensemble van meer dan zestig<br />

zeldzame lampen, waaronder<br />

veel eerste edities, wordt aangeboden<br />

in een grote sectie gewijd<br />

aan designverlichting, tegen zeer<br />

betaalbare prijzen (vanaf € 500).<br />

Job Smeets en Nynke Tynagel<br />

richtten Studio Job op in 2000,<br />

na te zijn afgestudeerd aan de<br />

Design Academy Eindhoven. In<br />

slechts een paar jaar tijd groeiden<br />

zij uit tot hedendaagse pioniers<br />

van zelfexpressie, die moderne en<br />

traditionele technieken combineren<br />

om unieke designobjecten te<br />

creëren. Ze maakten naam door<br />

een heel eigen stijl, geïnspireerd<br />

door de wereld van de tekenfilms.<br />

Een spiegel van het model<br />

Rock Mirror (2008), gesigneerd,<br />

gedateerd en genummerd (1/6),<br />

van verguld brons (24 karaat) heeft<br />

een richtprijs van € 5.000-7.000,<br />

terwijl een opbrengst van € 3.000-<br />

5.000 wordt verwacht voor een<br />

staande lamp van het model Gold<br />

(2009), gesigneerd en genummerd<br />

(1/1), van hout, karton, papier<br />

en bladgoud (24 karaat). Een stoel<br />

van het model Red Blue Lego,<br />

ontworpen in 2007 door Mario<br />

Minale (°1973), is geïnspireerd door<br />

de Rood-blauwe stoel (1923) van<br />

Gerrit Rietveld. Door legostenen<br />

te gebruiken als materiaal verwijst<br />

de ontwerper naar Rietvelds oorspronkelijke<br />

bedoeling om de stoel<br />

in massaproductie te nemen. Dit<br />

proefexemplaar van de ontwerper<br />

is gemaakt bij Droog (richtprijs:<br />

€ 3.000-4.000). Een exemplaar van<br />

dit model bevindt zich in de collecties<br />

van het Centraal Museum<br />

in Utrecht.<br />

Legendarisch<br />

Weens design bij<br />

Dorotheum<br />

Al vijf generaties lang geeft<br />

Werkstätte Carl Auböck op<br />

unieke wijze vorm aan kunst en<br />

meubelontwerp. De karakteristieke<br />

minimalistische ontwerpen,<br />

gemaakt met respect voor<br />

traditioneel vakmanschap, paren<br />

functionaliteit aan innovatie en<br />

moderniteit. Op 19 september<br />

kan men bij Dorotheum bieden<br />

op zo’n tweehonderd objecten<br />

uit Oostenrijkse collecties,<br />

onder meer boomvormige tafels,<br />

lampen, woonaccessoires en alledaagse<br />

voorwerpen, maar ook<br />

kleine meubelstukken, waarvan<br />

de meeste zijn ontworpen in de<br />

jaren 50 en 60. Deze objectieve en<br />

unieke stijl, die in Oostenrijk vrijwel<br />

geen precedent had, ontstond in<br />

Wenen aan het begin van de 20e<br />

eeuw en fascineerde verzamelaars,<br />

vooral in de Verenigde Staten. De<br />

combinaties van materialen waren<br />

volkomen nieuw: metaal werd<br />

gepaard aan natuurlijke elementen<br />

als steen, hout, leer en hoorn.<br />

“Carl Auböck II (1900-1957) en zijn<br />

zoon waren niet alleen ambachtslieden<br />

of kunstenaars/architecten,<br />

ze combineerden twee soorten<br />

vaardigheden in hun werk“, aldus<br />

90

RICHTPRIJS: € 1.500<br />

Carl Auböck, boomtafel, ca. 1948-1952, hout en metaal.<br />

Dorotheum, Wenen, 19-09. © Dorotheum.<br />

RICHTPRIJS: € 400.000-600.000<br />

Max Ernst, Trois montres of La Horde, 1927,<br />

olieverf op doek, 46,5 x 39 cm. Christie’s, Parijs,<br />

21-09. © Christie’s Images Ltd.<br />

RICHTPRIJS: € 30.000-50.000<br />

Koninklijke bergère uit de tijd van Lodewijk<br />

XVI, geleverd door Jean-Baptiste Claude<br />

Sené voor Madame Elisabeth, in Palais des<br />

Tuileries in 1790, gelakt hout. Sotheby’s,<br />

Parijs, 25-09. © Sotheby’s Art Digital Studio.<br />

Nina Schedlmayer in de catalogus<br />

van de tentoonstelling ICONIC<br />

AUBÖCK in het MAK in Wenen (tot<br />

06-01-2025). De banden met het<br />

Bauhaus en het verblijf van Carl<br />

Auböck III in de VS hadden een<br />

bepalende invloed. Carl Auböck II<br />

studeerde eerst aan de Academie<br />

voor Schone Kunsten in Wenen<br />

en daarna in Weimar, waar hij<br />

les kreeg van Walter Gropius. Na<br />

zijn architectuurstudie aan de<br />

Technische Universiteit van Wenen<br />

volgde zijn zoon Carl Auböck III<br />

(1924-1993) een postdoctorale opleiding<br />

aan het gerenommeerde<br />

Massachusetts Institute of Technology<br />

in Boston. Een van Auböcks<br />

bekendste en meest gezochte<br />

ontwerpen uit het midden van de<br />

vorige eeuw is de boomvormige<br />

tafel. De bijzondere esthetiek van<br />

dit object is te danken aan de<br />

contrasterende materialen. Het tafelblad,<br />

gemaakt uit één stuk hout,<br />

met behoud van zijn natuurlijke<br />

vorm, wordt ondersteund door<br />

drie metalen poten die het meubel<br />

zijn typische lichtheid verlenen<br />

(richtprijs: € 1.500). Gevlochten rotan<br />

was ook een populair materiaal<br />

voor het maken van kleine meubelen,<br />

zoals een kuipstoel (€ 600)<br />

of tafeltjes (vanaf € 120). Waar<br />

leer en messing werden gebruikt<br />

voor krantenstandaarden (€ 150<br />

tot 400), combineerde Auböck<br />

hoorn en messing in een paar<br />

boekensteunen (€ 200) en een<br />

kandelaar (€ 200). Auböck II won<br />

een gouden medaille op de Triënnale<br />

van Milaan in 1954 met zijn<br />

omkeerbare Umkehrlampe. Een<br />

exemplaar van deze staande lamp,<br />

waarvan de kap op twee manieren<br />

kan worden gemonteerd om<br />

verschillende lichtstemmingen<br />

te creëren, zal minstens € 500<br />

moeten opbrengen. Zeldzaamheden<br />

op deze veiling zijn onder<br />

meer een schaakspel, ontworpen<br />

omstreeks 1970-1980, met stukken<br />

van hoorn en vernikkeld metaal en<br />

een zwart-wit leren schaakbord,<br />

en een decoratieve tafelklok in een<br />

halfronde walnoten kast (richtprijs:<br />

€ 900 elk).<br />

De collectie van<br />

Paul en Jacqueline<br />

Duchein bij<br />

Christie’s<br />

Op 24 september houdt Christie’s<br />

in Parijs een veiling onder de titel<br />

La Collection Duchein, le théâtre<br />

de l’imaginaire. De passie en originaliteit<br />

van het echtpaar Paul en<br />

Jacqueline Duchein zijn zichtbaar<br />

aanwezig in de tweehonderd<br />

geselecteerde werken. Samen<br />

vormen ze een mooi eerbetoon<br />

aan de levensweg en het unieke<br />

artistieke erfgoed van twee figuren<br />

die een innige band hadden met<br />

hun stad, Montauban, waarvan<br />

ze de geschiedenis mede hebben<br />

bepaald. De veiling van hun sterk<br />

door het surrealisme beïnvloede<br />

collectie maakt deel uit van een<br />

reeks evenementen die Christie’s<br />

organiseert in het kader van de<br />

viering van het honderdjarig bestaan<br />

van deze beweging in Parijs.<br />

Blikvangers op de veiling zijn werken<br />

van Marie Toyen, Yves Tanguy,<br />

Max Ernst, Wolfgang Paalen,<br />

André Breton, Salvador Dalí, Victor<br />

Brauner en natuurlijk Man Ray.<br />

Saint-Sulpicecollectie<br />

bij<br />

Sotheby’s<br />

Op 25 september pakt Sotheby’s<br />

in Parijs uit met een prachtige<br />

en unieke collectie van 168 lots<br />

sierkunst. Experts verwachten<br />

dat deze Collection Saint-Sulpice<br />

meer dan € 2,5 miljoen zal opbrengen.<br />

De verzamelaar, overduidelijk<br />

een kenner, bracht hulde<br />

aan 18e-eeuwse Franse sierkunst<br />

en aan 20e-eeuwse Parijse collecties,<br />

zoals die van Jean Pétin. De<br />

collectie besteedt ook bijzondere<br />

aandacht aan de historische en<br />

koninklijke herkomst. Stukken<br />

van een prestigieuze herkomst<br />

zijn onder meer die van Lodewijk<br />

XVI voor het Kasteel van Compiègne,<br />

Madame Elisabeth voor<br />

het Tuilerieënpaleis, de hertog<br />

van Penthièvre voor het Kasteel<br />

van Chanteloup en stukken uit de<br />

collecties van Jean Pétin en gravin<br />

Marie-Blanche de Polignac. De<br />

herkomst van sommige meubelen<br />

en objecten is dus zeer<br />

prestigieus. Neem de reeks van<br />

drie Lodewijk XVI-stoelen van<br />

Jean-Baptiste Claude Sené voor<br />

de speelsalon van Lodewijk XVI in<br />

het Kasteel van Compiègne, en<br />

een kistje met Boulle-marqueterie<br />

uit de collectie van Pétin. Eveneens<br />

op het menu: een aantal<br />

uitzonderlijke bronzen beelden en<br />

een selectie schilderijen en oude<br />

tekeningen. Edelsmeedkunst is<br />

dan weer vertegenwoordigd door<br />

verschillende uitgelezen stukken,<br />

waaronder een fraai ensemble<br />

Japans en Chinees porselein<br />

gemonteerd in zilver en daterend<br />

uit de Régence (1715-1723), evenals<br />

een bijzonder mooie kop met<br />

twee oren, van agaat, met gouden<br />

montuur.<br />

91

€ 3.750.000<br />

Een Rembrandt bij Campo & Campo?<br />

Welke verbanden zijn er tussen<br />

Mughal-keizer Jahangir (1569-<br />

1627), zoon van Akbar de<br />

Grote, vader van Shah Jahan<br />

en bouwer van de beroemde Taj Mahal,<br />

en Willem III van Oranje (1650-1702)? Op<br />

het eerste gezicht niet, tenzij je Portret van<br />

een oosterse sultan bekijkt. Het werd op<br />

28 mei aangeboden bij Campo & Campo<br />

in Antwerpen en trok bieders van over de<br />

hele wereld. Dit kleine, 17e-eeuwse werk in<br />

olieverf op paneel kwam eind april op de<br />

markt en leek niets bijzonders te zijn toen<br />

de veilingexperts het onderzochten, afgezien<br />

van een ijzervlek op de achterkant, die<br />

pas na het drukken van de catalogus zou<br />

worden geïdentificeerd. Het gekroonde<br />

HW-teken werd uiteindelijk, dankzij een<br />

vergelijkbaar merkteken in de collecties<br />

van het Mauritshuis in Den Haag, herkend<br />

als het zegel van de schilderijencollectie<br />

van de stadhouder Willem III van Oranje,<br />

die in 1689 koning van Engeland werd na<br />

zijn huwelijk met Mary II Stuart (1662-1694).<br />

Een deel van deze collectie werd lange tijd<br />

bewaard in Paleis Honselaarsdijk, bij Den<br />

Haag, dat in 1815 werd gesloopt. Gewapend<br />

met deze informatie, bevestigd door het<br />

Mauritshuis, identificeerde Campo & Campo<br />

het afgebeelde model als Jahangir, wat de<br />

aandacht trok in India en grote interesse wekte<br />

onder de Indiase diaspora. Waren zij het,<br />

zoals sommigen denken, die uiteindelijk het<br />

bieden van een meer dan bescheiden schatting<br />

(€ 2.000 tot 3.000) naar de duizelingwekkende<br />

prijs van € 3.750.000 duwden? Bij<br />

zo’n prijs kunnen sommigen niet anders dan<br />

speculeren over de identiteit van de maker<br />

van het werk. Zou het een vroeg schilderij van<br />

Rembrandt kunnen zijn? We weten dat de<br />

beroemde Leidenaar, die in Amsterdam carrière<br />

maakte met het schilderen van tronies<br />

en andere portretten, bijzonder geïnteresseerd<br />

was in oosterse figuren. Hij schilderde<br />

zelfs verschillende portretten van mannen<br />

in oosterse klederdracht en portretteerde<br />

zichzelf meermaals op deze manier. Niet echt<br />

een aanwijzing? Afgezien van de prijs, die<br />

ongeveer gelijk is aan die voor een klein werk<br />

van Rembrandt, doen ook de details van het<br />

gezicht, vooral in de weergave van de oren en<br />

neus, denken aan de expressieve stijl van de<br />

meester. Alleen de tijd zal leren of de koper<br />

van dit werk er goed aan heeft gedaan zo<br />

diep in de buidel te tasten.<br />

Anoniem (Rembrandt?), Portret van Mughal-keizer<br />

Jahangir, ca. 1630 ?, olieverf op paneel, ijzer op<br />

achterkant met het wapen van Willem III van Oranje,<br />

51 x 42 cm. Campo & Campo, Antwerpen, 28-05.<br />

© Campo & Campo.<br />

92

Veiling resultaten<br />

<strong>België</strong><br />

13 t/m 14-05 Armband in Napoleon III-stijl bij Haynault<br />

€ 4.000<br />

Bank van Belgisch Congo, biljet van<br />

1.000 frank, 10.04.47, handtekeningen:<br />

Guillaume-Charles, Wagenia-vissers,<br />

gedrukt door Waterlow & Sons Limited.<br />

Richtprijs: € 1.200-1.800.<br />

© Haynault.<br />

€ 3.200<br />

Bank van <strong>België</strong>, biljet van vijf frank,<br />

handtekeningen: Deswert-Anspach,<br />

enkelzijdige zwarte opdruk op groen<br />

papier, door Jean Jouvenel, 12,6 x 8,5<br />

cm. Richtprijs: € 1.000-2.000.<br />

© Haynault.<br />

€ 6.000<br />

Belangrijke armband in Napoleon<br />

III-stijl, 18-karaats geelgoud, fijn<br />

geciseleerd, versierd met koningsblauw<br />

email, gecentreerd met een<br />

ineengestrengeld krulmotief, afgezet<br />

met drie oudgeslepen en zes kleine<br />

roosgeslepen diamanten, keurmerk:<br />

twee keer adelaarskop, meesterteken,<br />

totaalgewicht: 44,2 g. Richtprijs:<br />

€ 2.000-3.000. © Haynault.<br />

14 t/m 15-05 Chinees werk verrast bij Vanderkindere<br />

€ 31.000<br />

Toegeschreven aan Luca<br />

Signorelli, Sint Hiëronymus,<br />

ca. 1515-1516, olieverf op paneel,<br />

45 x 18 cm. Dit werk kan<br />

in verband gebracht worden<br />

met een koppel panelen van<br />

vergelijkbare afmetingen<br />

dat in juli 2016 bij Christie’s<br />

verkocht werd, alsook met<br />

de Tronende maagd met<br />

kind, omringd door heiligen<br />

uit de Pinacotheek van Volterra<br />

en die van de National<br />

Gallery van Luca Signorelli.<br />

Richtprijs: € 12.000-18.000.<br />

© Vanderkindere.<br />

€ 27.000<br />

Lot van vijf stukken in jade, Chinees werk, 19e en 20e<br />

eeuw, omvat: een vaas, twee schalen, waarvan een<br />

met zilveren ring, en twee tweedelige ‘vogels’, vaas<br />

gesigneerd met zes karakters. Richtprijs: € 400-600.<br />

© Vanderkindere.<br />

€ 7.200<br />

Negenbladig kamerscherm, Chinees<br />

werk, ca. 1900, gesculpteerd ijzerhout,<br />

versierd met geborduurde zijde, 181,8<br />

x 33 cm. Richtprijs: € 800-1.200.<br />

© Vanderkindere.<br />

18-05 Folon in trek bij De Vuyst<br />

€ 170.000<br />

Jean-Michel Folon (1934-2005), La pluie,<br />

1999, sculptuur/fontein in brons met<br />

groene patina, 92,5 x 28 x 33 cm. Richtprijs:<br />

€ 80.000-120.000. © De Vuyst.<br />

€ 140.000<br />

Paul Delvaux (1897-1994), Le rendezvous<br />

d’Éphèse II, 1972, aquarel, pentekening<br />

Oost-Indische inkt en aquarel op<br />

papier, 51,5 x 77,3 cm. Richtprijs:<br />

€ 140.000-180.000. © De Vuyst.<br />

Tijdens de veiling van 18 mei bij<br />

De Vuyst gingen meer dan 600<br />

kunstwerken onder de hamer,<br />

stuk voor stuk uitzonderlijke<br />

objecten. De catalogus stond bol<br />

van de wonderlijke sculpturen,<br />

installaties, schilderijen, fotografie<br />

en veel meer. Kunstliefhebbers<br />

van over de hele wereld dongen<br />

naar de geliefde stukken, met als<br />

resultaat enkele opvallende prijzen.<br />

Vooral een paar imposante<br />

sculpturen trokken de aandacht<br />

van verzamelaars en behaalden<br />

imposante resultaten. Jean-<br />

Michel Folon, de beeldhouwer<br />

die van het leven één grote reis<br />

maakte, was een van de sterspelers<br />

in deze veiling. Zijn ludieke<br />

fontein La pluie (1999), waarin het<br />

wateraspect een volwaardige en<br />

essentiële aanvulling op het brons<br />

vormt, wist menig verzamelaar<br />

te bekoren. Maar ook de andere<br />

werken van de beeldhouwer, van<br />

klein tot groot, waren stuk voor<br />

stuk gewild.<br />

93

Veiling resultaten<br />

<strong>België</strong><br />

20-05<br />

David Hockney bij Galerie Moderne<br />

25-05<br />

Bijzondere atlassen bij Van de Wiele<br />

€ 31.000<br />

David Hockney, Sun, uit de 'Weather'-reeks,<br />

1973, lithografie, 40/98, 85 x 71 cm. © Galerie<br />

Moderne.<br />

€ 5.000<br />

Lita Cabellut, Angel Unica,<br />

2016, gemengde techniek,<br />

128 x 98 cm. © Galerie<br />

Moderne.<br />

€ 52.000<br />

Jules Sébastien César, le Comte<br />

Dumont d’Urville (1790-1842), Voyage<br />

de la Corvette l’Astrolabe, Paris, 1830-<br />

1834. Richtprijs: € 45.000-50.000.<br />

© Van de Wiele Auctions.<br />

€ 42.000<br />

Pieter Mortier I (1661-1711), Le Neptune<br />

françois, ou Atlas nouveau des<br />

cartes marines, Paris, 1693. Richtprijs:<br />

€ 40.000-50.000. © Van de Wiele<br />

Auctions.<br />

26-05 Bretschneider scoort bij MJV Soudant<br />

€ 68.000<br />

Johann Bretschneider, Interieur van een verzamelaar, 87 x 121 cm. Richtprijs:<br />

€ 40.000-60.000. © MJV Soudant.<br />

€ 14.000<br />

Toegeschreven aan Giovanni Angelo<br />

del Maino (werkte van 1496 tot 1536<br />

in Pavia), belangrijk paneel met een<br />

voorstelling van Sint-Leonardus die<br />

een gevangene bevrijdt, ca. 1530,<br />

gesculpteerd, gepolychromeerd en<br />

verguld hout, 88,5 x 85 cm. Richtprijs:<br />

€ 12.000-15.000. © MJV Soudant.<br />

€ 8.500<br />

Pieter Jozef Verhaghen, De Heilige<br />

Familie met Johannes de Doper en<br />

de Heilige Elisabeth als kind, 139,5 x<br />

119,5 cm. Richtprijs: € 4.000-6.000.<br />

© MJV Soudant.<br />

94

Collect-1/2pQ - sept FR+NL.qxp_320 9/08/24 15:44 Page3<br />

OPENBARE VEILING<br />

10 & 11 SEPTEMBER om 18u30<br />

Olieverf op doek "Portret van een jonge harlekijn"<br />

Gesigneerd rechtsonder Anto-Carte<br />

MONTE-CARLO AUCTION HOUSE<br />

upcoming auction<br />

FURNITURE AND WORKS OF ART<br />

OLD MASTER AND 19TH CENTURY PAINTINGS<br />

<strong>COLLECT</strong>ION OF JEWELRY DRAWINGS BY WOLFERS<br />

Belangrijke Louis XVI overdekte terrine en zijn uitstalling<br />

Keurmerk van Johannes C. Hendrickx en Mechelen gedateerd (17)92<br />

SATURDAY, OCTOBER 19, <strong>2024</strong><br />

Invitation to Consign<br />

ANTOINE-FRANÇOIS GERARD<br />

(1760 - 1843) attributed to<br />

Le Cerceau<br />

Wax bas-relief<br />

40 x 17 cm<br />

Note :<br />

Paris, Louvre Museum, Department of Decorative Arts,<br />

Inventory Number OA 6075.<br />

Directoire klok genaamd<br />

"Afrika" in brons<br />

Begin 19e eeuw<br />

Uitzonderlijke platina ring<br />

bezet met een diamant<br />

briljant geslepen van +/- 5,60 karaat<br />

THEODOR ROMBOUTS (1597-1637)<br />

L’Homme à la Pipe<br />

Canvas<br />

140 x 100 cm<br />

EXPERT ERIC TURQUIN<br />

WWW.HVMC.COM<br />

JASMIN MARQUETRY CABINET<br />

Last Third of the 17 th century<br />

171 x 121 x 54 cm<br />

10 - 12 QUAI ANTOINE 1 ER - 98000 MONACO - 00 377 93 25 88 89<br />

CONTACT<br />

ARNAULT PIANO<br />

00 377 93 25 88 89<br />

APIANO@HVMC.COM<br />

TENTOONSTELLING<br />

6, 7 EN 8 SEPTEMBER<br />

VAN 10 TOT 18 U<br />

HOTEL DE VENTES VANDERKINDERE S.A.<br />

685-687 ALSEMBERGSESTEENWEG - 1180 B RUSSEL<br />

PRIVÉ PARKING • TEL. 02 344 54 46<br />

info@vanderkindere.com<br />

w w w . v a n d e r k i n d e r e . c o m

Veiling resultaten<br />

<strong>België</strong><br />

26-05 Perzische schatten bij Haynault<br />

€ 5.800<br />

Ghashghai-tapijt, bajadèreversiering<br />

met polychrome<br />

banen gevuld met palmen<br />

met duizend bloemen,<br />

crèmekleurig omboordsel<br />

met zeshoekige medaillons,<br />

165 x 116 cm. Richtprijs:<br />

€ 300-500. © Haynault.<br />

€ 3.150<br />

Muurtegel, Kashan, Iran,<br />

Ilkhanidische periode, 13e-<br />

14e eeuw, keramiek, 38,3 x<br />

42,7 cm. Richtprijs: € 800-<br />

1.000. © Haynault.<br />

27-05 Hommage aan Belgische kunst bij Bonhams Cornette<br />

€ 85.000<br />

Jean-Michel Folon, L’amour sans<br />

frontière, 2003, brons met bruine,<br />

rode en blauwe patina, hoogte: 51<br />

cm. Richtprijs: € 55.000-75.000.<br />

© Bonhams Cornette.<br />

€ 17.000<br />

Jo Delahaut, Abstracte compositie,<br />

1953. Richtprijs: € 6.000-8.000.<br />

© Bonhams Cornette.<br />

€ 16.000<br />

Maurice Wyckaert, De bloem. Richtprijs:<br />

€ 12.000-15.000. © Bonhams<br />

Cornette.<br />

€ 9.000<br />

Ado Chale, zeldzame tafel, 1977,<br />

versteend roodhout. © Bonhams<br />

Cornette.<br />

27 t/m 28-05 Juwelen in de schijnwerpers bij Horta<br />

€ 17.000<br />

Koppel oorbellen in platina, versierd<br />

met oudgeslepen diamanten voor<br />

ca. 5,10 karaat, waaronder twee kussengeslepen<br />

diamanten van elk ca.<br />

2,20 karaat, lengte: 2,5 cm. Richtprijs:<br />

€ 10.000-11.000. © Horta.<br />

€ 12.500<br />

Drieluik toegeschreven aan<br />

Marcellus Coffermans (Antwerpse<br />

school), De kruisiging, met links<br />

daarnaast De zegening van de<br />

Maagd en rechts Noli me Tangere,<br />

16e eeuw, olie op paneel, 22,5 x<br />

35 cm. Richtprijs: € 8.000-12.000.<br />

© Horta.<br />

€ 12.000<br />

Siciliaans werk, toegeschreven aan<br />

Trapani, fijn gesculpteerd ivoren<br />

medaillon met een weergave van<br />

de Maagd aanbeden door een<br />

heilige, in houten omkadering met<br />

koraal en parelmoer, 18e-19e eeuw,<br />

30 x 20 cm. Richtprijs: € 4.000-<br />

6.000. © Horta.<br />

€ 22.000<br />

René Boivin, broche in platina en witgoud,<br />

versierd met briolettegeslepen<br />

gele saffier van ca. 20 karaat en briljantgeslepen<br />

diamanten. Richtprijs:<br />

€ 10.000-12.000. © Horta.<br />

96

Kunst-, en 20 t/m 23 september <strong>2024</strong><br />

Antiekveiling<br />

Johannes Akkeringa (1861-1942),<br />

olieverf op paneel,<br />

Kinderen op het strand,<br />

dubbel gesigneerd r.o., afm. 21 x 26 cm<br />

(met lijst 41 x 46 cm)<br />

Taxatie € 6.000 - € 9.000<br />

VEILINGHUIS MAISON JULES<br />

VEILING KUNST, ANTIEK & VINTAGE<br />

VEILING<br />

ZA 21/09 & ZO 22/09 om 11u<br />

Kijkdagen vrijdag 13/9 tot en met vrijdag 20/9<br />

Antiek bloedkoralen collier, vijf-rijig, met bicolour<br />

gouden slot, 14 kt, bezet met bloedkoraal,<br />

l. 45 cm, diam. kralen ca. 5-6 mm.<br />

Taxatie € 1.400 - € 2.400<br />

Aanvang<br />

Sluiting<br />

vr. 20 september - 9.00 uur<br />

ma. 23 september - 18.00 uur<br />

Kijkdagen van 20 t/m 23 september<br />

Openingstijden:<br />

vr. 20 september t/m<br />

ma. 23 sept. 11.00 - 17.00 uur<br />

(laatste veilingdag)<br />

Inbreng van goederen voor de decemberveiling<br />

mogelijk na afspraak. Bieden kan tijdens de kijkdagen<br />

in de Bredestraat 23/23A of via uw eigen<br />

computer.<br />

BENGT LINDSTRÖM LUC PEIRE NORMAN BLUHM<br />

HEILIG-KRUISPLEIN, ST.-AMANDSBERG (GENT)<br />

vlot bereikbaar, nabij R4 (afrit Oostakker)<br />

ruime parking voor de deur<br />

SEDERT 1930<br />

Tot ziens in ons veilinghuis!<br />

www.veilingmaastricht.nl<br />

Venduehuis Dickhaut B.V. I Bredestraat 23/23A I 6211 HA Maastricht<br />

Tel 0031 43 321 30 95 I info@veilingmaastricht.nl<br />

CATALOGUS EN INFO:<br />

www.maisonjules.be<br />

info@maisonjules.be - Tel. 0475/45 86 23 & 0478/84 30 58

Veiling resultaten<br />

<strong>België</strong><br />

28-05 Verrassingen bij Millon Belgique<br />

€ 13.000<br />

Zeer lange halsketting<br />

in art nouveau,<br />

18-karaats geelgoud,<br />

met een afwisseling<br />

van schakels<br />

met plantenmotieven<br />

in lichtgroen<br />

plique-à-jour email<br />

en rechthoekige<br />

schakels met vier<br />

zijden, brutogewicht:<br />

49,1 g. Richtprijs:<br />

€ 2.500-3.500.<br />

© Millon Belgique.<br />

€ 46.000<br />

Druppelvormige<br />

zeeparel, onbehandeld,<br />

lichtgrijze kleur<br />

met goede glans,<br />

halfgeboord om in<br />

hanger gemonteerd<br />

te worden, hanger<br />

uit de jaren 1880,<br />

platina met daarop<br />

een ‘old mine’-<br />

geslepen diamant<br />

(ca. 1,10 karaat),<br />

brutogewicht: 7,9 g.<br />

Richtprijs: € 15.000-<br />

30.000. © Millon<br />

Belgique.<br />

€ 11.500<br />

Markwick & Markham,<br />

Londen, 18e<br />

eeuw, werk bestemd<br />

voor het Ottomaanse<br />

Rijk, zakhorloge met<br />

dubbele behuizing,<br />

18-karaats geelgoud,<br />

rijk versierd op de<br />

buitenste behuizing<br />

(met gesneden<br />

en geëmailleerde<br />

randen op sluitlijn)<br />

en op het horloge,<br />

mechanisch uurwerk, manueel met sleuteltje, brutogewicht:<br />

62,5 g. Richtprijs: € 400-600. © Millon Belgique.<br />

28 t/m 30-05 Studie van Subleyras bij Carlo Bonte<br />

Op de kunst- en antiekveiling bij<br />

Carlo Bonte werd een spannende<br />

strijd gestreden voor een studie<br />

in olieverf op paneel toegeschreven<br />

aan Pierre Hubert Subleyras<br />

(1699-1749), met een zegelmerk<br />

op de achterkant. Het paneel<br />

bracht € 65.000 op. De vertegenwoordigde<br />

Latemse schilders<br />

behaalden verschillende mooie<br />

€ 65.000<br />

Pierre Hubert Subleyras (1699-1749),<br />

studie in olieverf op paneel, 30 x 22<br />

cm, met zegelmerk op achterkant.<br />

© Carlo Bonte Auctions.<br />

resultaten. Tempelhof-boerderij<br />

van Valerius De Saedeleer werd<br />

verkocht voor € 8.000. De innemende<br />

houten sculptuur<br />

Baigneuse I (hoogte: 40 cm)<br />

van George Minne wisselde van<br />

eigenaar voor € 26.000. Minnes<br />

bekende Les saintes femmes au<br />

tombeau, uitgevoerd in gezwart<br />

gips en gedateerd 1896, werd<br />

afgehamerd voor € 9.000. Er was<br />

heel wat interesse uit binnen- en<br />

buitenland voor het eerste deel<br />

van de ‘fond d’atelier’ van Pol<br />

Spilliaert (1935-2023). Mexicaanse<br />

dans in gepolijst brons werd<br />

afgehamerd op € 7.000 en een<br />

driedelige polyester sculptuur<br />

(zonder titel), leverde maar liefst<br />

€ 8.000 op. In oktober en februari<br />

wordt het vervolg van de collectie<br />

aangeboden. De rubriek Aziatica<br />

kende enkele mooie hoogtepunten:<br />

zo werd een maanvaas in<br />

blauwwit porselein (Ming-stijl),<br />

gedecoreerd met anjers en asters,<br />

geveild voor € 26.000. En een<br />

impressionante gedecoreerde<br />

‘Famille rose’-figuur van Guandi<br />

zorgde voor een resultaat van<br />

€ 7.500.<br />

01-06 Werk van Deweer Gallery Estate-collectie bij De Vuyst<br />

€ 120.000<br />

Jan Fabre, Het medium (Bed), 1979, installatie<br />

met bed in metaal, deken en kussen gekleurd<br />

met blauwe Bic-balpen. Richtprijs: € 130.000-<br />

180.000. © De Vuyst.<br />

€ 370.000<br />

Jan Fabre, Umbraculum, 2001, installatie met 37<br />

objecten. Richtprijs: € 400.000-600.000.<br />

© De Vuyst.<br />

€ 55.000<br />

Panamarenko (1940-2019), Eiland, 2004, sculptuur in<br />

plexiglas, zonnecellen, aluminium en hout, diameter:<br />

180 cm. Richtprijs: € 60.000-80.000. © De Vuyst.<br />

98

HERFSTVEILINGEN <strong>2024</strong><br />

20 SEPTEMBER<br />

BOEKEN MANUSCRIPTEN<br />

AUTOGRAFEN OUDE GRAFIEK<br />

21 SEPTEMBER<br />

MODERNE GRAFIEK<br />

HEDENDAAGSE GRAFIEK<br />

Longus. Daphnis & Chloé. 2 volumes.<br />

Parijs 1961. Met 42 kleurenlitho’s van<br />

Marc Chagall. Ex. 237/250.<br />

Cäcilienstrasse 48 · 50667 Keulen · Tel. +49-221-257 54 19 · venator@lempertz.com · www.venator-hanstein.de<br />

AAA-Sept24-V&H-dutch.indd 1 26.07.24 15:54<br />

VEILING XXXV: ANTIEK EN KUNSTVOORWERPEN 22/09 OM 13U<br />

Kijkdagen van 19 tot 21 september van 10 tot 18 uur.<br />

We zijn op zoek naar<br />

mooie stukken voor<br />

onze toekomstige<br />

veilingen. Onze sterkte:<br />

onze resultaten!<br />

Gratis taxaties<br />

in heel <strong>België</strong>.<br />

We hebben drie<br />

vaste adressen om<br />

u te ontvangen.<br />

Alle info op<br />

onze website<br />

Henri Victor WOLVENS (1896-1977)<br />

Eetkamer met de rode stoelen, 70 x 100 cm<br />

Toon DUPUIS (1877-1937)<br />

Levensgroot marmer, 141 cm<br />

U kunt ons altijd foto's sturen op:<br />

expertises@mjvsoudant.be of via<br />

Whatsapp: +32.495.25.16.20<br />

Voor een rechtstreeks contact<br />

met onze experts in Aziatische<br />

kunst: asie@mjvsoudant.be<br />

Veilingzaal Gerpinnes: rue de Bertransart 52 | Kantoor Woluwe Saint Pierre: rue au bois 177 | Kantoor Nivelles: rue de Saintes 31<br />

Tel. +32 71 50 59 95 | +32 495 25 16 20 | info@mjvsoudant.be | www.mjvsoudant.be

Veiling resultaten<br />

<strong>België</strong><br />

08-06 Moderne kunst bij Damien Voglaire<br />

€ 46.000<br />

Eugène Leroy,<br />

Zelfportret,<br />

1972, olieverf op<br />

doek, 92 x 65,5<br />

cm. Richtprijs:<br />

€ 20.000-30.000.<br />

© Damien<br />

Voglaire.<br />

€ 24.000<br />

Stéphane Mandelbaum,<br />

Biravrouw<br />

en predella<br />

met bustes,<br />

1979, potlood op<br />

papier, in een<br />

houten kader<br />

gemonteerd, 69 x<br />

60 cm. Richtprijs:<br />

€ 15.000-20.000.<br />

© Damien<br />

Voglaire.<br />

€ 7.500<br />

Jean Tinguely,<br />

Compositie nr.<br />

1, 1959, tweezijdige<br />

tekening met<br />

kleurenviltstiften,<br />

66,5 x 66,5 cm.<br />

Richtprijs: € 1.000-<br />

1.200. © Damien<br />

Voglaire.<br />

10-06 Anto Carte overtuigt bij Haynault<br />

€ 42.000<br />

Anto Carte, De tuinman, olieverf op<br />

doek, 50 x 40 cm. Richtprijs: € 15.000-<br />

25.000. © Haynault.<br />

€ 23.000<br />

Anto Carte, Portret van vrouw voor<br />

schuit, olieverf op doek, 50 x 40 cm.<br />

Richtprijs: € 15.000-25.000.<br />

© Haynault.<br />

€ 5.600<br />

Pierre Paulus, Kolvenplukker, olieverf<br />

op doek, 100 x 80 cm. Richtprijs:<br />

€ 5.000-6.000. © Haynault.<br />

€ 8.200<br />

Waterkruik, midden 19e eeuw, Egypte,<br />

standaard en bekken in zilver met<br />

gegraveerde gestileerde bloemendecoratie,<br />

‘tughra’ van Sultan Abdülhamit<br />

II (regeerperiode 1876-1909),<br />

hoogte: 45 cm. Richtprijs: € 400-600.<br />

© Haynault.<br />

10-06 Dames te paard scoren bij Amberes<br />

€ 36.000<br />

Grote schotel met doorlopend decor<br />

van dames te paard en krijgers in<br />

rivierlandschap, Kang-he-tijdperk,<br />

diameter: 55 cm. Richtprijs: € 1.000-<br />

1.500. © Amberes.<br />

€ 11.000<br />

Claude Wesel voor Demaret, een paar<br />

gouden oorclips met diamanten, versierd<br />

met parels. Richtprijs: € 2.000-<br />

2.500. © Amberes.<br />

€ 10.000<br />

Maurice Wyckaert (1923-1996), De<br />

moederwolk, 1974, doek, 100 x 120 cm.<br />

Richtprijs: € 3.000-5.000. © Amberes.<br />

€ 9.200<br />

Olifant met ‘howdah’, Moor en olifantendrijver,<br />

eind 19e eeuw, beeldje<br />

van email en bergkristal op achtkantig<br />

voetstuk, 35, 5 x 31 x 15 cm. Richtprijs:<br />

€ 1.500-2.000. © Amberes.<br />

100

14.09<br />

OPENBARE VERKOOP van juwelen, schilderijen, ...<br />

Tentoonstelling van de loten van 12 tot<br />

14 september.<br />

B E E L D E N T U I N<br />

EXPO<br />

DONDERDAG 19<br />

- zaterdag 21<br />

september<br />

ELLERMANSTRAAT 36-38<br />

2060 Antwerpen<br />

Zaterdag 28<br />

Zondag 29<br />

septEMBER<br />

AUCTION<br />

Verkoop op zaterdag 14 september om 13u.<br />

Bieden kan in de veilingzaal, per telefoon,<br />

per aankooporder of live op Drouot.com.<br />

NAAR DE CATALOGUS<br />

bergvanbarmhartigheid.be<br />

Veiling: 3-4 september <strong>2024</strong><br />

Aziatica, vintage, juwelen, antiek<br />

Een Belgisch olieverfschilderij op doek door<br />

Emile CLAUS (1849-1924) “Boerderij in het landschap”.<br />

19de/begin 20ste eeuw. Geschat: €3000-5000<br />

Een Chinees paar Famille rose<br />

porseleinen vazen, 19e eeuw.<br />

Hoogte: 64 cm<br />

Geschat: € 3000-4000<br />

Binnenbrengen voor 15 oktober voor onze internationale<br />

Antiek en kunst veiling van December <strong>2024</strong>.<br />

Ostantix Auctions BV | Torhoutsesteenweg 553 | Belgie – Oostende 8400<br />

info@ostantix-auctions.com | www.ostantix-auctions.com | 0494 262 147<br />

Berg van Barmhartigheid 19 St-Gisleinsstraat,1000 Brussel

Veiling resultaten<br />

<strong>België</strong><br />

11 t/m 18-06 Europe car sale bij Bonhams (<strong>België</strong>)<br />

€ 244.160 (incl. onkosten)<br />

2010 Lamborghini Murciélago LP640<br />

Roadster. Richtprijs: € 200.000-<br />

240.000. © Bonhams.<br />

€ 229.600 (incl. onkosten)<br />

1967 Iso Grifo GL Series I Custom.<br />

Richtprijs: € 250.000-350.000.<br />

© Bonhams.<br />

€ 210.000 (incl. onkosten)<br />

1970 De Tomaso Mangusta. Richtprijs:<br />

€ 180.000-250.000. © Bonhams.<br />

€ 168.560 (incl. onkosten)<br />

1967 De Tomaso Vallelunga. Richtprijs:<br />

€ 250.000-350.000. © Bonhams.<br />

15 t/m 16-06 Een Picasso bij Maison Jules<br />

€ 23.000<br />

Pablo Picasso (1881-1973), Trois têtes<br />

II, 1969, inkttekening. Richtprijs:<br />

€ 16.000-24.000. © Maison Jules.<br />

€ 5.000<br />

Pjeroo Roobjee, Ergens Buiten op het<br />

Land, 1978, olieverf op doek. Richtprijs:<br />

€ 2.600-3.400. © Maison Jules.<br />

De juniveiling van Maison Jules<br />

bracht een boeiende mix van<br />

aantrekkelijke kunstwerken en objecten.<br />

Dé blikvanger werd zonder<br />

twijfel een originele inkttekening<br />

uit 1969 van Picasso, Trois têtes II,<br />

geschat op € 16.000 en verkocht<br />

voor € 23.000. Een heel onverwachte<br />

uitschieter was dan weer<br />

een olieverf op doek, een stilleven<br />

met wereldbol van de Franse symbolist<br />

Louise Alexandra Desbordes-Jonas:<br />

geschat op € 300 en<br />

afgehamerd op € 5.500. Gentenaar<br />

Pjeroo Roobjee behaalde € 5.000<br />

met een groot doek (200 x 200 cm),<br />

Ergens Buiten op het Land, uit 1978.<br />

Voor het grootste grafische werk<br />

van Roger Raveel, Het gevoel en de<br />

dingen (1983), geschat op € 2.000,<br />

werd € 4.000 neergeteld en zijn<br />

'compagnon de route', Etienne<br />

Elias, haalde met een olieverf op<br />

doek, De tuinman, een verdienstelijke<br />

€ 3.800. Heel opmerkelijk<br />

was ook de score van de betreurde<br />

Italiaanse designer Gaetano Pesce,<br />

die met een Green Street Chair,<br />

geschat op € 1.200, een mooie<br />

€ 4.600 haalde. Voorts waren er<br />

grote namen als Ensor (€ 5.000<br />

euro voor een groot academisch<br />

werk in houtskool), Xavier De Cock<br />

(€ 4.500 euro voor het olieverf op<br />

doek Printemps), Joseph Willaert<br />

(€ 3.000 voor de gouache Huisduif)<br />

en de Lounge chair Elda van Joe<br />

Colombo (€ 2.800).<br />

17-06 Delvoye domineert veiling bij Bonhams Cornette<br />

€ 130.000<br />

Wim Delvoye, Nautilus, 2013, uniek<br />

stuk in roestvast staal. Richtprijs:<br />

€ 100.000-150.000. © Bonhams<br />

Cornette.<br />

€ 50.000<br />

Wim Delvoye, Betonmolen (schaalmodel<br />

1:4), 2010, sculptuur in lasergesneden<br />

vernikkeld cortenstaal. Richtprijs:<br />

€ 50.000-80.000. © Bonhams<br />

Cornette.<br />

€ 32.000<br />

José Maria Sicilia, Het licht dat uitgaat<br />

(La luz que se apaga), 2003, acryl en<br />

bijenwas op hout, 184 x 156 cm. Richtprijs:<br />

€ 25.000-35.000. © Bonhams<br />

Cornette.<br />

€ 32.000<br />

Tony Cragg, Can, 2000, brons met<br />

zwarte patina, genummerd 5/6. Richtprijs:<br />

€ 25.000-35.000. © Bonhams<br />

Cornette.<br />

102

18 t/m 19-06 Bruegheliaans landschap bij Vanderkindere<br />

€ 85.000<br />

Toegeschreven aan Jan Brueghel I,<br />

bijgenaamd de Fluwelen Brueghel,<br />

Landschap met boerderijtje aan de<br />

rand van de rivier, olieverf op koper,<br />

op achterzijde het merk van koperfabrikant<br />

Pieter Stas (1587-1610), in<br />

Antwerpen, 11,8 x 16,8 cm. Richtprijs:<br />

€ 12.000-18.000. © Vanderkindere.<br />

€ 19.500<br />

Grote vaas met vierkante doorsnede,<br />

China, Ming-dynastie, 17e eeuw,<br />

Jiajing-merk met zes karakters in<br />

blauw onder de bodem, versierd met<br />

een ‘levendig merenlandschap’ en<br />

kalligrafie blauw en wit porselein,<br />

hoogte: 52,5 cm. Richtprijs: € 2.000-<br />

3.000. © Vanderkindere.<br />

€ 8.000<br />

Jean Boullet, De Zeeman, olieverf<br />

op doek, 100 x 80 cm. Richtprijs:<br />

€ 2.000-3.000. © Vanderkindere.<br />

€ 3.000<br />

Augustus Wynants (toegeschreven),<br />

Stadsgezicht, begin 19e eeuw, olieverf<br />

op versterkt eikenhouten paneel, 33,5<br />

x 40 cm. Richtprijs: € 400-600.<br />

© Vanderkindere.<br />

18 t/m 20-06 ‘Verjaarsvaas’ gevierd bij Bernaerts<br />

€ 45.000<br />

Michael Neher (1798-1876), Grote<br />

Markt te Leuven, 1857, olieverf op<br />

doek (verdoekt). Richtprijs: € 60.000-<br />

80.000. © Bernaerts.<br />

€ 34.000<br />

Meester van Paulus en Barnabas,<br />

Kruisdraging, ca. 1535-1540, olieverf<br />

op paneel, met restauraties. Richtprijs:<br />

€ 12.000-15.000. © Bernaerts.<br />

€ 22.000<br />

Consoletafel in mahoniehout met grijs<br />

gevlekt marmeren blad, Engeland,<br />

George I/II-periode, ca. 1730-1740.<br />

Richtprijs: € 1.500-2.000. © Bernaerts.<br />

€ 45.000<br />

Balustervormige vaas in porselein met<br />

figuratief decor (‘Birthday Vase’), China,<br />

Jingdezhen, Qing-dynastie (1644-1911),<br />

Kangxi-periode, decor in blauw onder<br />

het glazuur. Richtprijs: € 8.000-12.000.<br />

© Bernaerts.<br />

19-06 Zeldzaam design voor Piasa in La Patinoire Royale<br />

€ 29.957 (incl. onkosten)<br />

Serge Mouille, wandlamp met twee<br />

armen, model ontworpen rond 1955,<br />

gelakt metaal en messing, 61 x 280 x<br />

37 cm. Richtprijs: € 12.000-18.000.<br />

© Piasa. Foto: Xavier Defaix.<br />

€ 26.050 (incl. onkosten)<br />

Pierre Chapo, tafel, model T22, ook<br />

bekend als Oeil, ontworpen in 1972, uitgebracht<br />

door Meuble Chapo, productiedatum:<br />

jaren 1990-2000, iepenhout,<br />

46 x 175 x 130 cm. Richtprijs: € 8.000-<br />

12.000. © Piasa. Foto: Xavier Defaix.<br />

€ 26.050 (incl. onkosten)<br />

Flemming Lassen, koppel zetels, model<br />

ontworpen rond 1940, uitgebracht<br />

door Jacob Kjaer, teak en textiel, 77 x<br />

75 x 61 cm. Richtprijs: € 12.000-18.000.<br />

© Piasa. Foto: Xavier Defaix.<br />

€ 18.235 (incl. onkosten)<br />

Christian Astuguevieille, Ilbal Il 1837,<br />

prototype, ontworpen in 1997, buffet<br />

in eikenhout en henneptouw, 100 x 120<br />

x 45 cm. Richtprijs: € 12.000-18.000.<br />

© Piasa. Foto: Xavier Defaix.<br />

103

Veiling resultaten<br />

<strong>België</strong><br />

19 t/m 20-06 Vaas en reliekhouders bij Flanders Auctions<br />

€ 12.000<br />

Vier verzegelde theca’s met<br />

relikwieën voor Jezus Christus of<br />

familie, objecten van passie en<br />

Heilig Kruis, elk ca. 4 cm groot.<br />

Richtprijs: € 400-600. © Flanders<br />

Auctions.<br />

€ 2.500<br />

Jacques (1926-2008) & Dani (1933-<br />

2010) Ruelland, Vazen, 20e-21e eeuw,<br />

turquoise geglazuurde keramiek,<br />

hoogte: 41 cm, opbrengst integraal<br />

naar Pelicano Foundation, die zich<br />

inzet voor kinderarmoede. Richtprijs:<br />

€ 1.500-2.500. © Flanders Auctions.<br />

21 t/m 22-06 Collectie Harry Dewit bij Elsen<br />

€ 13.000<br />

Oostenrijkse Nederlanden, François<br />

II, dubbele gouden soeverein, 1793,<br />

Brussel. Richtprijs: € 7.500. © Elsen.<br />

€ 7.000<br />

Beleg van Brussel door Alexander Farnese,<br />

noodgeld, twee florijnen, 1584.<br />

Richtprijs: € 5.000. © Elsen.<br />

€ 6.000<br />

Macedonië, Alexander de Grote, gouden<br />

stater, postuum geslagen rond<br />

250 v.Chr., Callatis. Richtprijs: € 1.500.<br />

© Elsen.<br />

€ 6.000<br />

Spaanse Nederlanden, messing<br />

penning van Melchior Waerbeeck,<br />

muntslager in Antwerpen. Richtprijs:<br />

€ 100. © Elsen.<br />

24 t/m 25-06 Belgische School-schilders bij Horta<br />

€ 13.000<br />

Théo van Rysselberghe, Portret<br />

van vermoedelijk de Heer<br />

Dewinter, olieverf op doek, 105<br />

x 85 cm. Richtprijs: € 8.000-<br />

12.000. © Horta.<br />

€ 10.000<br />

Alphonse Mucha, De Kunsten<br />

(muzen van de Poëzie,<br />

de Muziek, de Dans en de<br />

Schilderkunst), 1898, prenten,<br />

op satijn gedrukt, 57 x<br />

36,5 cm. Richtprijs: € 6.000-<br />

8.000. © Horta.<br />

€ 54.000<br />

Willy Schlobach, Zonnige dag aan zee, olieverf op doek,<br />

61 x 91,5 cm. Richtprijs: € 3.500-5.000. © Horta.<br />

€ 16.000<br />

Jacques François Carabain, Bloemenmarkt<br />

voor het Broodhuis op de Grote<br />

Markt van Brussel, 1921, olieverf op<br />

doek, 90 x 130 cm. Richtprijs: € 12.000-<br />

15.000. © Horta.<br />

104

VOLGENDE VEILING<br />

Maandag 30 september om 15u<br />

Florilèges II:<br />

Schilderijen, Meubilair<br />

& Kunstobjecten<br />

ONZE VOLGENDE VEILINGEN<br />

Online veiling:<br />

Van 1 tot 10 september: Antiquarische,<br />

moderne (Pléiade) en geïllustreerde (Foujita) boeken, strips<br />

Van 1 tot 17 september: Verzamelingen & nalatenschap<br />

Van 1 tot 24 september: Algemene veiling<br />

Openbare veiling:<br />

Woensdag 02 oktober om 18.30u: Mooie gecatalogiseerde veiling<br />

(schilderijen - meubelen - kunstwerken - klokken .....)<br />

www.legia-auction.com<br />

LEGIA-AUCTION, rue de Cras-Avernas, 12<br />

4280 Hannut - 019/63 55 59 - contact@legia-auction.com<br />

PREVIEW<br />

Vrijdag<br />

Zaterdag<br />

Zondag<br />

02 842 42 43<br />

www.haynault.be<br />

CONTACT<br />

27.09<br />

28.09<br />

29.09<br />

9 Stallestraat<br />

1180 Ukkel<br />

10 tot 18u<br />

10 tot 18u<br />

10 tot 18u<br />

Rodolphe de Maleingreau d’Hembise<br />

rdm@haynault.be<br />

Bertrand Leleu<br />

bl@haynault.be<br />

René MAGRITTE (1898 - 1967)<br />

De Mona Lisa,<br />

bronzen beeld<br />

BOEKEN, TEKENINGEN, GRAFIEK & SCHILDERIJEN<br />

grafiek Ensor, Spilliaert, Delvaux, Peire<br />

surrealisme en conceptuele kunst<br />

Magritte, Broodthaers, Buren, Kosuth<br />

vroege drukken thomas More, Utopia (1518)<br />

Boccaccio (1487) • Plinius (1518), verlucht<br />

atlassen Doppelmayer, 1742<br />

Italiaanse stedenboeken van Blaeu, 1697<br />

geïllustreerde boeken Piranesi, Le Hay<br />

VEILING 18-19 OKTOBER <strong>2024</strong><br />

Groeninge 34, 8000 Brugge Tel. +32 478 99 55 25<br />

auctions.vandewiele@proximus.be www.vdw-auctions.com

Veiling resultaten<br />

<strong>België</strong><br />

25-06 Mannelijk schoon bij Bonhams Cornette<br />

€ 25.000<br />

Constant Ambroise Roux, De woede<br />

van Achilles, sculptuur. Richtprijs:<br />

€ 3.000-5.000. © Bonhams<br />

Cornette.<br />

€ 19.000<br />

Auguste Rodin, Torse n°748, 1880-<br />

1885, mannentorso, brons met<br />

donkerbruine patina, hoogte: 22,8<br />

cm. Richtprijs: € 12.000-18.000.<br />

© Bonhams Cornette.<br />

€ 16.000<br />

Tom of Finland, Untitled<br />

(paneel 6 van Sex in the Shed),<br />

1975. Richtprijs: € 15.000-<br />

25.000. © Bonhams Cornette.<br />

€ 12.000<br />

Sarah Lucas, Beer Can Penis, 1999. Richtprijs:<br />

€ 3.000-5.000. © Bonhams Cornette.<br />

25-06 Volgeling van Brueghel bij Millon Belgique<br />

€ 18.000<br />

Vlaamse school, 17e eeuw, volgeling<br />

van Jan I Brueghel, Landschap met<br />

huifkar, olieverf op koper, 36 x 25 cm.<br />

Richtprijs: € 4.000-6.000. © Millon<br />

Belgique.<br />

27 t/m 29-06 Een catechismus bij Arenberg Auctions<br />

€ 26.000<br />

James Ensor (1860-1949),<br />

Vaas met bloemen, 1940,<br />

een herontdekt olieverf<br />

op doek, opgedragen aan<br />

de familie Demoulière,<br />

18,9 x 12,4 cm. Richtprijs:<br />

€ 10.000-12.000. © Arenberg<br />

Auctions.<br />

€ 19.000<br />

Albrecht Dürer (1471-<br />

1528), 20 houtsnedes uit<br />

de Kleine Passie, ca. 1511,<br />

elk 12,6 x 9,6 cm. Richtprijs:<br />

€ 8.000-10.000. ©<br />

Arenberg Auctions.<br />

€ 8.000<br />

Willem Jansz Blaeu (1571-1638), Nova totius<br />

terrarum orbis geographica ac hydrographica<br />

tabula, Amsterdam, 1649, handgekleurde<br />

wereldkaart versierd met 22 allegorische<br />

decoraties, 41 x 54,7 cm. Richtprijs: € 6.000-<br />

8.000. © Arenberg Auctions.<br />

€ 20.000<br />

Alexandre de Rhodes (1591-1660), Catechismus pro<br />

iis, qui volunt suscipere baptismum (…). Ope sacrae<br />

Congregationis de Propaganda Fide in lucem editus<br />

(…), Rome, 1651, een zeldzame eerste editie van<br />

een Vietnamese catechismus met parallelle tekst<br />

Latijn-Annamese. Richtprijs: € 800-1.000. © Arenberg<br />

Auctions.<br />

106

08-07 Verrassende prijzen bij Millon Belgique<br />

€ 2.100<br />

(Onvolledige) oorhanger in<br />

18-karaats geel- en witgoud, bezet<br />

met oud-Europees geslepen<br />

diamant van ca. 1,5 ct, brutogewicht:<br />

2,2 gr. Richtprijs: € 600-<br />

800. © Millon Belgique.<br />

€ 1.350<br />

Claude Wesel voor Demaret (1924-<br />

2013), grote ring in 18-karaats gegoten<br />

geelgoud, bezet met grote, violet tot<br />

roze synthetische saffier, 1962-1963,<br />

brutogewicht: 30,5 gr. Richtprijs:<br />

€ 500-700. © Millon Belgique.<br />

21-07 Delahaut scoort bij MJV Soudant<br />

€ 6.000<br />

Léon Spilliaert, Klein meisje met rode<br />

strik, 1921, potlood, aquarel, gouache,<br />

Oost-Indische inkt op papier, 75,5 x<br />

55 cm. Richtprijs: € 6.000-8.000. ©<br />

MJV Soudant.<br />

€ 5.000<br />

Auguste Mambour, Twee Afrikaanse<br />

vrouwen die elkaar omhelzen, op achterzijde<br />

een studie van een vrouw en<br />

een Afrikaanse met ontbloot bovenlijf,<br />

olieverf op tweezijdig doek, 80 x 63<br />

cm. Richtprijs: € 4.000-5.000. © MJV<br />

Soudant.<br />

€ 14.000<br />

Jo Delahaut, Geometrische compositie, 1961, olieverf op doek, 40 x 50 cm.<br />

Richtprijs: 2.000-€ 3.000. © MJV Soudant.<br />

€ 5.000<br />

Paul Delvaux, De heuvel, 1930, aquarel,<br />

52 x 73 cm. Richtprijs: € 5.000-<br />

6.000. © MJV Soudant.<br />

€ 4.400<br />

Jane Graverol, Stilleven, 1937, olieverf<br />

op doek, 39 x 52 cm. Richtprijs: € 800-<br />

900. © MJV Soudant.<br />

107

Komende veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

01 t/m 02-09<br />

Varia voor MonsAntic<br />

03 t/m 04-09<br />

Aziatische kunst, antiek en porselein<br />

bij Ostantix Auctions<br />

RICHTPRIJS: € 600-800<br />

Arnould Beth (1930-2016),<br />

Compositie, marmer, hoogte:<br />

75 cm. © MonsAntic.<br />

RICHTPRIJS: € 400-600<br />

John Godenne (1930-1965),<br />

Compositie, 1963, olieverf op paneel,<br />

60 x 40 cm. © MonsAntic.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 4.000-6.000<br />

Imposant paar Chinese<br />

‘Famille Rose’-vazen in porselein,<br />

gedecoreerd met paleisscènes,<br />

hoogte: 87,5 cm.<br />

© Ostantix Auctions.<br />

RICHTPRIJS: € 3.000-4.000<br />

Complete set van vijf kaststukken in Japanse<br />

Imari-stijl, gedecoreerd en geglazuurd<br />

porselein, hoogte: 40 en 61 cm. © Ostantix<br />

Auctions.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 6.000-8.000<br />

François Musin (1820-1888),<br />

Storm op zee, olieverf op doek,<br />

126 x 75 cm. © Ostantix Auctions.<br />

Onder de vele lots die begin deze maand in Mons worden aangeboden,<br />

bevinden zich een aantal schilderijen, waaronder werken<br />

van Emile Van Doren (1865-1949) en John Godenne (1930-1965),<br />

evenals een marmeren sculptuur van Arnould Beth (1930-2016)<br />

en een platina ring bezet met een toermalijn (rubelliet) met een<br />

gewicht van ca. 4,48 karaat, omringd door diamanten (richtprijs:<br />

€ 600-800), evenals een zilveren ‘Grand Officier de l’Ordre de<br />

Léopold II’-medaille, geschat op € 500-700.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 2.500-3.500<br />

Paar antieke Parijse Empire-vazen in porselein,<br />

fijn gedecoreerd met mythologische<br />

taferelen, hoogte: 53 cm. © Ostantix<br />

Auctions.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 6.000-8.000<br />

Groot vuurverguld bronzen<br />

klokkenset met kandelaars, met<br />

figuratieve, mythologische figuren,<br />

19e eeuw, hoogte: 67 cm.<br />

© Ostantix Auctions.<br />

09 t/m 10-09 Moderne kunst bij Horta<br />

RICHTPRIJS:€ 50.00-75.000<br />

Wilfredo Lam, L’Oiseau, 1950, olieverf en<br />

houtskool op doek, 74 x 60,5 cm. © Horta.<br />

RICHTPRIJS: € 12.00-15.000<br />

Léon Spilliaert, Marine avec ciel nuageux, 1935,<br />

aquarel op papier, 34 x 42 cm. © Horta.<br />

Op de eerste catalogusverkoop van dit<br />

najaar biedt het veilinghuis Horta een<br />

belangrijke groep moderne en hedendaagse<br />

werken aan, waaronder een groot<br />

olieverf en houtskool op doek van Wifredo<br />

Lam (1902-1982), getiteld L’Oiseau (°1950),<br />

geschat op € 50.000-75.000. Ook opmerkelijk<br />

is een groep werken van Léon<br />

Spilliaert, waaronder een mooi zeezicht uit<br />

1935, geschat op € 12.000-15.000. Onder de<br />

aangeboden meubels is een interessante<br />

console van de Belgische ontwerper Olivier<br />

De Schrijver (°1958), (richtprijs: € 7.500-<br />

10.000). Bij de juwelen is er een interessante<br />

laat 19e-eeuwse tiara met laurierbladeren,<br />

geschat op € 15.000-18.000. Onder de<br />

oude meesters is een charmant 18e-eeuws<br />

Frans schilderij van Nicolas Lancret (Franse<br />

School), Le jeu de colin-maillard, geschat<br />

op € 5.000-7.000.<br />

108

AUCTIONS &<br />

<strong>COLLECT</strong>IONS<br />

200X132 LOUIZA flamand v2.qxp_Mise en page 1 13/08/<strong>2024</strong> 07:38 Page1<br />

<br />

<br />

VEILING ONLINE : www.liveauctioneers.com<br />

www.drouot.com - www.invaluable.com<br />

www.lot-tissimo.com - www.auction.fr<br />

ZATERDAG DE 28 SEPTEMBER <strong>2024</strong><br />

15 UUR<br />

XIX-E EEUWSE, MODERNE<br />

EN HEDENDAAGSE KUNST<br />

STREET ART<br />

ONLINE OPENBARE VERKOOP<br />

MET GESLOTEN DEUREN BRUSSEL<br />

JEAN-LUC MOERMAN (Geboren in 1967)<br />

<br />

<br />

KOPERSKOSTEN : 29% ttc<br />

(29% online)<br />

www.louizaauktion.com<br />

LOUIZA AUKTION & Associés<br />

<br />

<br />

www.louizaauktion.com<br />

VERPAKKING EN VERZENDING VAN WERKEN<br />

OP AANVRAAG NA VERKOOP

Komende veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

10 t/m 11-09 Zilverwerk bij Vanderkindere<br />

Dit najaar biedt veilinghuis Vanderkindere<br />

een aantal stukken van goud- en<br />

zilversmeden aan. Deze omvatten een<br />

grote Louis XVI-terrine met deksel op<br />

een zilveren en vergulde schotel, rijkelijk<br />

versierd met het Mechelse keurmerk, uit<br />

de voormalige collectie van de Baronnen<br />

de Meester de Ravestein. Ook vermeldenswaard<br />

is het Portret van een jonge<br />

harlekijn, rechtsonder gesigneerd door<br />

Anto Carte, daterend uit 1949.<br />

Johannes Cornelius Hendrickx, Mechelen,<br />

terrine met deksel op schotel, 1792, Lodewijk<br />

XVI-stijl, zilver en vuurverguldsel, 43,5 x 27 x<br />

24,5 cm. © Vanderkindere.<br />

Klok L’Afrique of Au bon<br />

sauvage, Directoire-stijl,<br />

Frankrijk, begin 19e eeuw,<br />

brons met bruin en verguld<br />

patina, hoogte: 46 cm. ©<br />

Vanderkindere.<br />

Anto Carte, Portret van<br />

een jonge harlekijn, 1949,<br />

olieverf op doek, 50 x 40 cm.<br />

© Vanderkindere.<br />

10 t/m 17-09 Online verkoop bij Legia<br />

In september houdt Legia<br />

verschillende online veilingen,<br />

waarvan de eerste zich richt op<br />

antiquarische boeken, moderne<br />

boeken, de Pléiade en stripverhalen<br />

– deze wordt op 10 september<br />

afgesloten. Uit verschillende<br />

bibliotheken wordt een in-folio<br />

met grote botanische illustraties,<br />

gemaakt door Robert John Thornton<br />

en gepubliceerd in Londen<br />

tussen 1799 en 1805, geschat op<br />

€ 10.000. Een belangrijke collectie<br />

Pléiade-volumes, inclusief albums<br />

(complete collectie van 1962 tot<br />

2021), wordt geschat op € 1.200.<br />

Daudet, Gide, Mérimée, Baudelaire,<br />

Anatole France en vele<br />

andere grote Franse schrijvers<br />

staan ook in de schijnwerpers,<br />

naast een groot aantal werken<br />

over horlogerie, talrijke volumes<br />

over kunst en meubels en een<br />

mooie reeks antieke atlassen. De<br />

tweede veiling sluit op 17 september<br />

en richt zich op Collecties &<br />

Landgoederen. Deze omvat een<br />

grote collectie parfumflesjes van<br />

bekende merken zoals Guerlain,<br />

Givenchy, Chanel en Lancôme,<br />

evenals een aantal boeken over<br />

dit onderwerp. Dit wordt gevolgd<br />

door een verzameling modelraceauto’s<br />

en -motoren, een collectie<br />

designmotorhelmen, pvc-mangafiguren,<br />

reclamemateriaal voor<br />

films als Star Trek en Star Wars,<br />

serviesgoed, kostuumjuwelen,<br />

horloges, opgravingen en een<br />

mooie reeks wandelstokken.<br />

Robot, mangafiguur in pvc. © Legia.<br />

11 t/m 12-09 Een tafel uit één stuk bij Flanders Auctions<br />

In het aanbod kunst, antiek en design van de septemberveiling<br />

bij Flanders Auctions bevinden zich een<br />

paar opvallende stukken. Van Gabriel Argy-Rousseau,<br />

een gerenommeerde naam in de wereld van glaskunstwerk,<br />

is er een glas uit 1926, Leeuwen genaamd<br />

en vervaardigd uit glaspasta (richtprijs: € 6.000-<br />

8.000). Ook opvallend is een uitzonderlijk grote<br />

dineertafel (lengte: 473 cm) uit de 17e-18e eeuw met<br />

tafelblad in notelaar uit één stuk. De vier poten zijn<br />

verbonden met smeedijzeren stukken in Spaanse stijl.<br />

De tafel uit één stuk krijgt een richtprijs van € 12.000-<br />

15.000. Zeker ook het vermelden waard zijn een paar<br />

decoratieve herten, honderd jaar oude betonnen<br />

tuinbeelden met een mooie patina van mos, geschat<br />

tussen € 1.500-2.500.<br />

RICHTPRIJS: € 12.000-15.000<br />

Uitzonderlijk grote dineertafel, 1963), Leeuwen, ca. 1926,<br />

glas in glaspasta, hoogte: 22 cm. © Flanders Auctions.<br />

RICHTPRIJS: € 6.000-8.000<br />

Gabriel Argy-Rousseau (1885-beton<br />

met patina van mos.<br />

© Flanders Auctions.<br />

110

C R -Art Auctions<br />

VEILINGHUIS<br />

Florent Willems Jean Ransy Évariste Carpentier<br />

VEILING OKTOBER <strong>2024</strong><br />

Thomire & Cie and Louis Moinet, Paris circa 1850.<br />

Overleiestraat 126B, 8530 Harelbeke, <strong>België</strong><br />

Tel:+32 56 903 240<br />

info@cr-art-auctions.be<br />

Complete catalog on:<br />

cr-art-auctions.be

Komende veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

14-09 Keith Haring bij Berg van Barmhartigheid<br />

Op zaterdag 14 september worden bij veilinghuis<br />

Berg van Barmhartigheid prachtige juwelen,<br />

luxe-uurwerken (Rolex, Cartier, Chopard, Hermes),<br />

mooie schilderijen en vele andere uitzonderlijke<br />

loten geveild. Opvallend in het aanbod<br />

is een tekening op papier van Keith Haring, met<br />

certificaat, geschat op € 2.600.<br />

RICHTPRIJS: € 2.600<br />

Keith Haring, tekening op beige papier met acrylmarker,<br />

21 x 29,5 cm. © Berg van Barmhartigheid.<br />

RICHTPRIJS: € 800<br />

Broche in 18-karaats geelgoud bezet met<br />

een aquamarijn, brutogewicht: 27,8 gr.<br />

© Berg van Barmhartigheid.<br />

21 t/m 22-09 Wereldster bij Maison Jules<br />

RICHTPRIJS: € 12.000-18.000<br />

Norman Bluhm, White Squall, 1963,<br />

olieverf op doek. © Maison Jules.<br />

RICHTPRIJS: € 13.000-15.000<br />

Luc Peire, Oujda, 1975, olieverf op<br />

doek. © Maison Jules.<br />

De septemberveiling van het<br />

Gentse veilinghuis Maison Jules<br />

kan uitpakken met een topper van<br />

wereldformaat. Van de abstractexpressionist<br />

Norman Bluhm<br />

wordt met White Squall uit 1963<br />

een groot olieverf op doek geveild.<br />

Bengt Lindström is present<br />

met La Confidence, een doek uit<br />

1997. Wie de kunst liever dichter bij<br />

huis zoekt, vindt ongetwijfeld zijn<br />

gading met klappers als Constant<br />

Permeke, José Vermeersch<br />

(terracotta), Ensor, Malfait, Luc<br />

Peire, Saverys, Anna De Weert, Jan<br />

Burssens, Wolvens, Domien Ingels<br />

of Jozef Cantré. Van de betreurde<br />

Octave Landuyt wordt een gouden<br />

juweel geveild. Naast een<br />

uitgebreid aanbod kunstenaars is<br />

er ook ruime aandacht voor onder<br />

meer Chinees porselein, bronzen,<br />

vintage en bijzonder design. En<br />

wie graag een heel bijzonder<br />

meubel wil, kan wegdromen in de<br />

armstoel waarin Albert Einstein in<br />

1933 keuvelde met Ensor tijdens<br />

zijn bezoekjes aan het Astoriahotel<br />

in De Haan.<br />

23-09<br />

Gevarieerd aanbod bij Elysée<br />

Een werk van Gaston Bogaert.<br />

© Elysée.<br />

Eind september worden in de Elyséezaal<br />

tal van bijzondere kavels aangeboden.<br />

Onder de kunstwerken bevinden zich<br />

schilderijen van gerenommeerde kunstenaars<br />

zoals Pierre Alechinsky, Gaston<br />

Bogaert, Roger Somville, Jean Dupont,<br />

Maurice Musin, Gustave Camus, Luc<br />

Genot, Pierre Grahame en Paul Delvaux.<br />

Daarnaast gaan er exclusieve juwelen<br />

onder de hamer, waaronder stukken uit<br />

de collectie van Madame de La Marck uit<br />

Luik. Ook is er een uitzonderlijke glascollectie<br />

te bewonderen, met zeldzame<br />

kristallen uit Val Saint Lambert. Verder<br />

worden bronzen beelden van kunstenaars<br />

als Victor Demanet, Henri Honoré Plé,<br />

Édouard Drouot en Albert-Ernest Carrier-<br />

Belleuse geveild en nog veel meer.<br />

24-09<br />

Prenten en multiples bij Bonhams<br />

Cornette de Saint Cyr<br />

RICHTPRIJS: € 12.000-15.000<br />

Roy Liechtenstein, Hoofd zonder titel,<br />

1995, zeefdruk in kleur, ed. 50/75.<br />

© Bonhams Cornette.<br />

De verkoop van prenten en<br />

multiples bij Bonhams Cornette<br />

de Saint Cyr omvat enkele<br />

interessante kavels, waaronder<br />

een Hoofd zonder titel uit 1995<br />

van Roy Lichtenstein, geschat op<br />

€ 12.000-15.000, en een set fotografische<br />

afdrukken van Hiroshi<br />

Sugimoto, Time Exposed (1991),<br />

geschat op € 16.000-20.000. Ook<br />

wordt een offsetdruk op aluminium<br />

van Wolfgang Tillmans<br />

aangeboden, met een stilleven<br />

van appels uit 2017 (richtprijs:<br />

€ 5.000-7.000).<br />

112

26-09 Mooie diversiteit bij Legros<br />

Een brede selectie schilderijen, meubels en kunstvoorwerpen<br />

is op 26 september te zien bij veilinghuis<br />

Legros in Verviers. Hoogtepunten zijn onder andere een<br />

spectaculaire schoorsteenmantel van Charpentier & Cie,<br />

bronziers in Parijs (richtprijs: € 6.000-10.000), een belangrijke<br />

bronzen vijzel van de Nederlandse gieter Franciscus<br />

Schaapman, gedateerd 1745 (richtprijs: € 3.000-4.000) en<br />

van de Antwerpse barokschilder Jan van den Hoecke (1611-<br />

1651) Maagd met Kind (richtprijs: € 2.000-3.000). Daarnaast<br />

zullen er ook werken van intimistische Verviers-kunstenaars<br />

aangeboden worden, zoals Maurice Pirenne, Joseph Gérard<br />

en Paul Schmitz.<br />

RICHTPRIJS: € 6.000-10.000<br />

Charpentier & Cie, Parijs, verguld bronzen<br />

schoorsteenmantel. © Legros.<br />

RICHTPRIJS: € 2.000-3.000<br />

Jan van den Hoecke, Maagd met Kind,<br />

olieverf op doek. © Legros.<br />

HUMAN/NATURE<br />

21.09.24—› 06.10.24<br />

KASTEEL DE CELLEN, OOSTKAMP<br />

WWW.EXPOHUMANNATURE.COM<br />

113

Auction calendar september—october <strong>2024</strong><br />

Belgium<br />

SEPTEMBER<br />

1-2 MonsAntic<br />

Art et antiquités MONS<br />

2 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

3-4 Ostantix Auctions<br />

Kunst en antiek OOSTENDE<br />

6 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Vente aux enchères judiciaire<br />

BRUXELLES<br />

7 Morel de Westgaver<br />

Cartes postales, cartes<br />

porcelaine, éditions illustrées<br />

avant-garde et surréalisme<br />

etc. BRUXELLES<br />

7 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

9 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

9-10 Horta<br />

Art et antiquités BRUXELLES<br />

9-10 Galerie Moderne<br />

Art et antiquités BRUXELLES<br />

10 Berg van Barmhartigheid<br />

Zilversmeedwerk,<br />

edelsmeedwerk en juwelen<br />

BRUSSEL<br />

10 Salle de ventes du<br />

Béguinage<br />

Vente bourgeoise BRUXELLES<br />

10-17 Legia Auction<br />

Livres anciens, modernes et<br />

bandes dessinés ONLINE<br />

10-11 Vanderkindere<br />

Art et antiquités BRUXELLES<br />

10-12 Flanders Auctions<br />

Kunst, antiek, design en<br />

religieuze kunst WINGENE<br />

11 Salle de ventes Uccle<br />

Saint-Job<br />

Art contemporain et mobilier<br />

design BRUXELLES<br />

13 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Vente aux enchères judiciaire<br />

BRUXELLES<br />

14 Berg van Barmhartigheid<br />

Speciale verkoop BRUSSEL<br />

14 Millon Belgique<br />

Bandes dessinés ONLINE<br />

14 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

14 Rob Michiels Auctions<br />

Charity Auction: Art for<br />

Uganda BRUGGE<br />

16 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

17 Loeckx<br />

Aziatische kunst GENT<br />

17 Berg van Barmhartigheid<br />

Juwelen, sieraden en<br />

numismatiek BRUSSEL<br />

17 Vanderkindere<br />

Vente bourgeoise BRUXELLES<br />

17 Legia Auction<br />

Collections et successions<br />

HANNUT<br />

17-21 Antenor Auction<br />

Paintings, furniture and works<br />

of art ONLINE<br />

18-22 Antenor Auction<br />

Jewels, watches and bags<br />

ONLINE<br />

20 Damien Voglaire<br />

Livres et peintures BRUXELLES<br />

20 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Vente aux enchères judiciaire<br />

BRUXELLES<br />

21 Damien Voglaire<br />

Livres BRUXELLES<br />

21 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

21-22 Maison Jules<br />

Kunst en antiek GENT<br />

22 MJV Soudant<br />

Antiquités, tableaux, mobilier<br />

et objets d'art, art nouveau,<br />

art déco GERPINNES<br />

23 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

23-24 Ventes Elysée<br />

Art et antiquités GRIVEGNÉE-<br />

LIÈGE<br />

24 Berg van Barmhartigheid<br />

Lederwaren, luxe accessoires<br />

en juwelen BRUSSEL<br />

24 Salle de ventes du<br />

Béguinage<br />

Instruments et collections<br />

musées BRUXELLES<br />

24 Millon Belgique<br />

Bijoux et leur histoire<br />

BRUXELLES<br />

24 Bonhams-Cornette de<br />

Saint Cyr<br />

Prints and multiples<br />

BRUXELLES<br />

24 Legia Auction<br />

Grand classique et fin de<br />

successions HANNUT<br />

24 Arts Talents Enchères<br />

Collection de jouets anciens,<br />

documents, affiches etc.<br />

BRUXELLES<br />

24-25 Jordaens<br />

Antiek MORTSEL<br />

24-25 Galerie Athena<br />

Kunst en antiek BRUSSEL<br />

26 Hôtel des ventes Legros<br />

Antiquités et objets d'art<br />

VERVIERS<br />

26 Arts Talents Enchères<br />

Interieurs - Collections et<br />

successions BRUXELLES<br />

26-27 Arcanii Auctions<br />

Koksijde<br />

Kunst en antiek KOKSIJDE<br />

27 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Vente aux enchères judiciaire<br />

BRUXELLES<br />

28 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

28 Louiza Auktion<br />

Art moderne et contemporain<br />

BRUXELLES<br />

28-29 DVC Antwerpen<br />

Collectie moderne<br />

tuinsculpturen, kunst en<br />

antiek ANTWERPEN<br />

30 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

30 Haynault<br />

Florilèges II : importants<br />

tableaux, mobilier et objets<br />

d'art BRUXELLES<br />

30-6 Salle de ventes Rops<br />

Art et antiquités ONLINE<br />

OCTOBER<br />

1 Berg van Barmhartigheid<br />

Juwelen, sieraden en<br />

numismatiek BRUSSEL<br />

3-14 Bernaerts<br />

Classic vs. Modern ONLINE<br />

4 Hôtel des ventes Mosan<br />

Vente cataloguée & Vente<br />

bourgeoise ONLINE<br />

4 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Vente aux enchères judiciaire<br />

BRUXELLES<br />

5 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

5 Campo & Campo<br />

Grafiekveiling ANTWERPEN<br />

7 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

8 Berg van Barmhartigheid<br />

Keramiek, glaswerk, kristal,<br />

vitrinevoorwerpen en juwelen<br />

BRUSSEL<br />

8-9 Carlo Bonte Auctions<br />

Kunst en antiek BRUGGE<br />

8-9 CR-Art Auctions<br />

Kunst, antiek en design<br />

HARELBEKE<br />

8-10 Bernaerts<br />

Classic vs. Modern including<br />

the LO&S mansion ANTWERPEN<br />

10 Carlo Bonte Auctions<br />

Vintage Poster Collection<br />

ONLINE<br />

10-11 Coronari Auctions<br />

Aziatische, Europese en<br />

Islamitische kunst NAZARETH<br />

11 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Vente aux enchères judiciaire<br />

BRUXELLES<br />

11-12 Arenberg Auctions<br />

Boeken, prenten en<br />

tekeningen BRUSSEL<br />

12 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

The Netherlands<br />

SEPTEMBER<br />

26-2 Veilinghuis Korendijk<br />

Kunst en antiek ONLINE<br />

26-4 Venduehuis Den Haag<br />

Vendue Next Door Part I & II &<br />

Special ONLINE<br />

26-18 Venduehuis Den Haag<br />

Collectie Roel en Paulien de<br />

Lange ONLINE<br />

2 Veilinghuis Bouwman<br />

Faillissement Noteboom<br />

Eefde ONLINE<br />

2-6 Ald Fryslân<br />

Kunst en antiek IJLST<br />

3-4 Veilinghuis De Jager<br />

Kunst, antiek, juwelen en<br />

aziatica GOES<br />

3-7 Heritage Auctions Europe<br />

Fine art and collectibles<br />

ONLINE<br />

9-11 Veilinghuis Klinkhamer<br />

Kunst en antiek GRONINGEN<br />

9-13 Korst van der Hoeff<br />

Kunst en antiek ONLINE<br />

14 Hessink's Fine Art<br />

Aucioneers<br />

Ferdinand de Bruijn Collectie<br />

BEEK/LIMBURG<br />

14-29 Moart Veilinghuis<br />

Kunst en antiek ONLINE<br />

16 Veilinghuis Bouwman<br />

Speelgoed ONLINE<br />

16-17 Van Zadelhoff<br />

Kunst en antiek HILVERSUM<br />

16-18 Veilinghuis Onder de<br />

Boompjes<br />

Kunst en antiek LEIDEN<br />

16-20 Derksen Veilingbedrijf<br />

Kunst en antiek ARNHEM<br />

17-22 Oprechte Veiling<br />

Haarlem<br />

Kunst en antiek HAARLEM<br />

19 Hessink's Fine Art<br />

Aucioneers<br />

Europese kunst en antiek<br />

BEEK/LIMBURG<br />

20 Veilinghuis Bouwman<br />

Speelgoed ONLINE<br />

20-22 Venduehuis Dickhaut<br />

Kunst, design, juwelen en<br />

antiek MAASTRICHT<br />

21 Derksen Veilingbedrijf<br />

Goud en zilver,<br />

brocanteveiling ONLINE<br />

22 Veilinghuis Peerdeman<br />

Kunst, antiek en design<br />

ONLINE<br />

23-25 Medusa Auctioneers<br />

Kunst en antiek BREDA<br />

26 Hessink's Fine Art<br />

Aucioneers<br />

Aziatische kunst BEEK/LIMBURG<br />

30-3 Van Spengen<br />

Kunst en antiek ONLINE<br />

30-8 Venduehuis Den Haag<br />

Vendue Next Door Part I & II<br />

ONLINE<br />

OCTOBER<br />

1 Veilinghuis Omnia<br />

Algemene kunst- en<br />

antiekveiling KOLMHAM/<br />

HOOGEZAND<br />

3 Hessink's Fine Art<br />

Aucioneers<br />

Art of the Islamic World and<br />

India BEEK/LIMBURG<br />

3-5 Heritage Auctions Europe<br />

Militaria ONLINE<br />

3-5 Veilinghuis De Ruiter<br />

Juwelen, diamanten, zilver en<br />

horloges KLAASWAAL<br />

10-12 Twents Veilinghuis<br />

Kunst en antiek ONLINE<br />

Luxembourg<br />

SEPTEMBER<br />

21 Goldfield Auctions<br />

Luxembourg<br />

Art et antiquités LUXEMBOURG<br />

114

Fair calendar<br />

september—october <strong>2024</strong><br />

Austria<br />

SEPTEMBER<br />

11-15 Parallel Vienna<br />

Vienna<br />

12-15 Viennacontemporary<br />

Vienna<br />

Belgium<br />

SEPTEMBER<br />

12-30 Brussels Design<br />

<strong>September</strong><br />

Brussels<br />

13-15 Sablon Design Market<br />

Brussels<br />

19-26 A Domestic Art Fair <strong>2024</strong><br />

Brussels<br />

26-29 The Solo-Project<br />

Brussels<br />

26-13/10 ARTONOV<br />

Brussels<br />

OCTOBER<br />

03-06 Art on Paper<br />

Brussels<br />

06 Collect-Hit &<br />

Brocantissimo<br />

Groot-Bijgaarden<br />

France<br />

SEPTEMBER<br />

30-01/09 Art-o-rama<br />

Marseille<br />

30-01/09 Paréidolie<br />

Marseille<br />

04-14 Paris Design week<br />

Paris<br />

10-15 Parcours des mondes<br />

Paris<br />

20-22 Menart Fair Paris <strong>2024</strong><br />

Paris<br />

24-28 Parcours de la<br />

Céramique et<br />

des Arts du Feu<br />

Paris<br />

Germany<br />

SEPTEMBER<br />

12-15 POSITIONS<br />

Berlin<br />

27-29 Neue Art<br />

Dresden<br />

Italy<br />

SEPTEMBER<br />

28-06/10 BIAF<br />

Florence<br />

Korea<br />

SEPTEMBER<br />

04-07 FRIEZE Seoul<br />

Seoul<br />

14-15 KIAF<br />

Seoul<br />

Luxembourg<br />

NOVEMBER<br />

22-24 Luxembourg Art Week<br />

<strong>2024</strong><br />

Luxembourg<br />

Switzerland<br />

OCTOBER<br />

23-27 Art Salon Zurich<br />

Zurich<br />

The Netherlands<br />

SEPTEMBER<br />

18-22 Haute Photographie<br />

Amsterdam<br />

20-22 Unseen<br />

Amsterdam<br />

21 Dialogue Vintage<br />

Photography<br />

Amsterdam<br />

26-29 Art Noord<br />

Heerenveen<br />

27-29 BIG ART<br />

Amsterdam<br />

28-29 Tribal Jewelry &<br />

Textiles Fair.<br />

Amsterdam<br />

OCTOBER<br />

02-06 Art The Hague<br />

Den Haag<br />

09-13 Affordable Art Fair<br />

Amsterdam<br />

United Kingdom<br />

SEPTEMBER<br />

06-08 Penman Antique Fair<br />

Petersfield<br />

14-22 London Design Festival<br />

London<br />

24-29 Goldsmiths' Fair<br />

London<br />

26-29 British Art Fair<br />

London<br />

OCTOBER<br />

01-06 The Decorative Fair<br />

London<br />

08-13 PAD<br />

London<br />

United States<br />

SEPTEMBER<br />

05-08 Independent<br />

New York<br />

05-08 Art on Paper<br />

New York<br />

05-08 <strong>COLLECT</strong>IBLE NY<br />

New York<br />

05-08 Clio Art Fair New York<br />

New York<br />

06-08 PHOTOFAIRS New York<br />

New York<br />

06-08 Armory Show<br />

New York<br />

<strong>2024</strong><br />

Art and artefacts from Africa, Asia and Oceania<br />

T<br />

A<br />

Amsterdam<br />

F<br />

25 - 26 - 27 October 11.00 - 18.00<br />

preview 24 October by invitation only<br />

De Duif • Prinsengracht 756 • Amsterdam<br />

www.tribalartfair.nl<br />

T A F<br />

115

Koninklijke Belgisch – Luxemburgse<br />

kamer van veilingzalen<br />

Veilingmeesters-Taxateurs, Makelaars en Deskundigen V.z.w. Opgericht In 1936<br />

Louizalaan 500, 1000 Brussel<br />

Tel. 0475-62 71 85<br />

Fax 02-741 60 70<br />

www.auctions-in-belgium.be<br />

info@auctions-in-belgium.be<br />

Uittreksel ledenlijst (Volledige lijst gratis verkrijgbaar op secretariaat hierboven)<br />

ANTWERPEN<br />

AMBERES BV<br />

(Dir. Rik Dupain - Marc<br />

Royer)<br />

Terninckstraat 6-8-10, 2000<br />

Antwerpen<br />

T.03/226.99.69 0475/70.87.82<br />

info@amberes.be<br />

www.amberes.be.<br />

Gecatalogeerde kunstveilingen,<br />

schattingen voor nalatenschappen<br />

en verzekering.<br />

Geïllustreerde catalogus.<br />

Wekelijkse burgerveilingen.<br />

Meer dan 35.000 loten<br />

toegewezen per jaar.<br />

Bernaerts Kunstveilingen<br />

(Dir. Ch. & P. Bernaerts)<br />

Verlatstraat 16-22, 2000<br />

Antwerpen<br />

T.03/248.19.21<br />

info@bernaerts.be<br />

www.bernaerts.be<br />

Oude, romantische &<br />

moderne meesters. Antiek,<br />

toegepaste kunsten, design,<br />

werk op papier. Live & online<br />

Expertises voor verdeling en<br />

verzekering.<br />

Campo & Campo<br />

(Dir. Guy Campo)<br />

Grote Steenweg 19-21, 2600<br />

Berchem<br />

T.03/218.47.77<br />

F.03/218.53.63<br />

guy@campocampo.be<br />

www.campocampo.be<br />

Vijf gecatalogeerde kunsten<br />

antiekveilingen, schilderijen,<br />

grafiek, beeldhouwwerken,<br />

kunst, meubelen,<br />

porselein, zilverwerk, tapijten,<br />

wijn e.a.<br />

DVC<br />

(Dir. D. Van Cappel)<br />

Ellermanstraat 36-38, 2060<br />

Antwerpen<br />

T.03/232.36.64<br />

F.03/234.22.14<br />

dvc@dvc.be<br />

www.dvc.be<br />

Gecatalogiseerde kunst- en<br />

antiekveilingen schattingen<br />

en expertises van nalatenschappen<br />

en verzekeringen.<br />

Jordaens N.V.<br />

(Dir. Rik Martens)<br />

Drabstraat 74, 2640 Mortsel<br />

T.03/449.44.30<br />

info@jordaens.eu<br />

www.jordaens.eu<br />

Openbare verkopingen van<br />

kunst, antiek, juwelen, wijn,<br />

collecties en inboedels.<br />

Taxatie voor verdeling en<br />

verzekering.<br />

BRUSSEL<br />

Arenberg Auctions<br />

(Dir. Henri Godts)<br />

Wolstraat 19 bus 2 - 1000<br />

Brussel<br />

T. 02-5441055<br />

info@arenbergauctions.com<br />

www.arenbergauctions.com<br />

Veilingen van zeldzame<br />

atlassen, boeken, prenten<br />

en tekeningen. Ook gehele<br />

bibliotheken, archieven en<br />

zeldzame manuscripten.<br />

Haynault Kunstveilingen<br />

(Dir. Rodolphe de<br />

Maleingreau d’Hembise)<br />

Stallestraat 9, 1180 Ukkel<br />

T.02/842.42.43<br />

info@haynault.be<br />

www.haynault.be<br />

Negen gespecialiseerde veilingen<br />

per jaar: juwelen, goud<br />

en zilverwerk (3x); munten<br />

penningen, verzamelingen<br />

en historische souvenirs (2x);<br />

schilderijen, kunstwerken uit<br />

Europa en Azië (4x).<br />

Lempertz 1798<br />

(Dir. Emilie Jolly)<br />

Grote Hertstraat 6,<br />

1000 Brussel<br />

T.02/514.05.86<br />

brussel@lempertz.com<br />

www.lempertz.com<br />

Schattingen en expertises<br />

van maandag tot vrijdag<br />

van 9:00 – 13:00 uur en van<br />

14:00 uur -17:00 uur.<br />

Hôtel de Ventes Horta<br />

(Dir. Dominique de Villegas)<br />

Roodebeeklaan 70/74, 1030<br />

Schaarbeek<br />

T.02/741.60.60<br />

F.02/741.60.70<br />

info@horta.be<br />

www.horta.be<br />

Maandelijkse gecatalogiseerde<br />

verkoop van antiek,<br />

kunst, juwelen en wijn.<br />

Galerie Moderne<br />

(Dir. David & Jérôme Devadder)<br />

Parnassusstraat 3, 1050 Elsene<br />

T.02/511.54.15<br />

F.02/511.99.40<br />

info@galeriemoderne.be<br />

www.galeriemoderne.be<br />

Elf maandelijkse gecatalogiseerde<br />

verkopen.<br />

HENEGOUWEN<br />

Monsantic<br />

(Dir. Daniel Otten)<br />

Rue Grande 193b, 7020 Mons<br />

T.065/73.94.00<br />

F.065/73.94.09<br />

otten@monsantic.com<br />

www.monsantic.com<br />

Openbare gecatalogiseerde<br />

verkoop. Taxaties op woensdag,<br />

zaterdag of op afspraak.<br />

Gratis vervoer bij u thuis.<br />

LUIK<br />

Hôtel des Ventes Elysée<br />

(Dir. José & Ch. Fairon)<br />

Boulevard Cuivre et Zinc 28,<br />

4000 Luik<br />

T.04/221.09.09<br />

F. 04/221.15.05<br />

info@ventes-elysee.be<br />

www.ventes-elysee.be<br />

Maandelijkse openbare<br />

verkoop van antiek en<br />

kunstvoorwerpen, vintage,<br />

lederwaren, juwelen. Taxaties<br />

en ontvangst van maandag<br />

tot vrijdag van 9 tot 12 uur en<br />

van 13 tot 17 uur. Gesloten op<br />

woensdag.<br />

Légia Auction<br />

Rue de Cras-Avernas 12, 4280<br />

Hannut<br />

T. 019/63.55.59<br />

0495/87.99.01 (Bruno de<br />

Wasseige) - 0475/27.73.87<br />

(Vincent de Lange)<br />

contact@legia-auction.com<br />

www.legia-auction.com<br />

Openbare verkoop van kunst<br />

en antiek, tapijten, meubels,<br />

juwelen, schilderijen,<br />

Aziatische kunst.<br />

Gratis taxaties op afspraak.<br />

Librairie LHomme<br />

(Dir. David Lhomme)<br />

Rue des Carmes 9, 4000 Luik<br />

T.04/221.39.79<br />

F.04/222.24.19<br />

librairie@michel-lhomme.com<br />

www.michel-lhomme.com<br />

Kwaliteits antieke en<br />

moderne boeken, prenten,<br />

schilderijen, curiosa.<br />

Hôtel des Ventes Legros<br />

(Dir. Benoît Legros)<br />

Rue Peltzer de Clermont 41,<br />

4800 Verviers<br />

T. 087/33.01.00<br />

F.087.30.19.00<br />

benoit.legros@euronet.be<br />

www.venteslegros.com<br />

Regelmatige verkoop van<br />

antiek en kunstwerken.<br />

Hôtel des Ventes Mosan<br />

(Dir. Maxence Nagant de<br />

Deuxchaisnes)<br />

Rue du Nord belge 9, 4020<br />

Luik<br />

T.04/344.91.70 - F.04/341.39.19<br />

www.hvm.be<br />

Gratis taxaties elke vrijdag<br />

van 9u tot 12u30 en van 14u<br />

tot 18u.<br />

NAMEN<br />

Salle de Ventes Rops<br />

(Dir. B. de Sauvage)<br />

Avenue d’Ecolys 2, 5020<br />

Namen<br />

T.081/74.99.88<br />

F.081/74.99.86<br />

www.rops.be<br />

www.rops-online.be<br />

Tweemaandelijkse openbare<br />

verkoop van antiek en<br />

burgerveiling. Gratis taxaties.<br />

OOST-VLAANDEREN<br />

Coronari<br />

(Dir. Tim De Doncker)<br />

Steenweg 144/A, 9810<br />

Nazareth<br />

T. 09/3123240<br />

info@coronariauctions.com<br />

www.coronariauctions.com<br />

Coronari Auctions organiseert<br />

vier internationale kunst- en<br />

antiekveilingen per jaar.<br />

Gespecialiseerd in Europese,<br />

Aziatische en Islamitische<br />

kunst, met bijzondere aandacht<br />

voor Chinees porselein,<br />

oude meesters en schilderijen<br />

uit de 19e en 20e eeuw.<br />

Grote internationale uitstraling.<br />

Wetenschappelijke<br />

expertise. Schattingen,<br />

onderzoek, advies.<br />

DVC<br />

(Dir. D. Van Cappel)<br />

Zandlopersstraat 10, 9030<br />

Mariakerke<br />

Ook in Antwerpen<br />

T.09/224.14.40<br />

dvc@dvc.be<br />

www.dvc.be<br />

Gecatalogiseerde kunst- en<br />

antiekveilingen. Schattingen<br />

en expertises voor nalatenschappen<br />

en verzekeringen.<br />

Galerie en Veilingzaal<br />

Pictura b.v.b.a.<br />

Brusselsesteenweg 656, 9050<br />

Gentbrugge<br />

T.0475/74.49.25<br />

henk.vervondel@telenet.be<br />

www.pictura.be<br />

Loeckx auctioneers<br />

(Dir. Cécile La Pipe,<br />

Peter en Natan Loeckx)<br />

Ingelandgat 4, 9000 Gent<br />

T.09/223.37.93<br />

F.09/233.76.71<br />

info@loeckx.be<br />

www.loeckx.be<br />

International art & antiques<br />

auctions. Expertises.<br />

De Vuyst<br />

(Dir. Guy De Vuyst &<br />

Pascale Philips)<br />

Kerkstraat 22-54, 9160<br />

Lokeren<br />

T.09/348.54.40<br />

F.09/348.92.18<br />

www.de-vuyst.com<br />

info@de-vuyst.com<br />

Internationale veilingen<br />

en tentoonstellingen van<br />

17e eeuw tot hedendaagse<br />

kunst.<br />

Schattingen en expertises<br />

van nalatenschappen en verzekeringen.<br />

WAALS-BRABANT<br />

Salle de Ventes du<br />

Beguinage s.p.r.l.<br />

(Olivier Bolens - Samy Greif)<br />

Avenue Vésale 11, 1300 Wavre<br />

T.02/218.17.42<br />

T. 01/0454944<br />

F.02/218.86.50<br />

info@svbeguinage.com www.<br />

salledeventesdubeguinage.<br />

be<br />

Online via Drouot digital.<br />

WEST-VLAANDEREN<br />

Carlo Bonte Auctions<br />

Kardinaal Mercierstraat 20,<br />

8000 Brugge<br />

info@carlobonte.be<br />

www.carlobonte.be<br />

T.050 33 23 55<br />

Internationale online.<br />

Kunst- en antiekveilingen,<br />

Asian art, western art,<br />

antiques, design.<br />

Advies bij verkoop, expertise,<br />

schattingen.<br />

Van de Wiele Auctions<br />

Groeninge 34, 8000 Brugge<br />

T.050 49 07 69<br />

auctions.vandewiele@proximus.be<br />

www.vdw-auctions.com<br />

Zeldzame drukken en handschriften,<br />

oude kaarten, atlassen,<br />

grafiek en schilderijen.<br />

Schattingen voor verzekeringen<br />

en nalatenschap.<br />

116

Aanbevolen<br />

adressen<br />

Art Handling<br />

ART ON THE MOVE<br />

Henri-Joseph Genessestraat 1, 1070<br />

BrusselTél. : 02 333 2411<br />

georges.merz@art-onthemove.be &<br />

stephane.merz@art-onthemove.be<br />

Gespecialiseerde en inclusieve dienstverlening:<br />

voor, gedurende en na<br />

het transport. Ophangen/hangen,<br />

bescherming & verpakking, beveiligde<br />

opslag, verzekering, nationaal &<br />

internationaal transport/verzending,<br />

douaneformaliteiten, enz...<br />

www.art-onthemove.be<br />

Boeken<br />

ERIK TONEN BOOKS<br />

ANTWERPEN<br />

Kwalitatieve geïllustreerde kunstboeken<br />

over beeldende kunst en toegepaste<br />

kunst. Uitgebreid assortiment<br />

voor kunsthistorici, musea, professionele<br />

antiquairs, galeries en verzamelaars.<br />

Nieuwe of tweedehandse<br />

kunstboeken, bibliofiele uitgaven of<br />

antieke boeken. Bezoek onze website<br />

voor een overzicht van ons aanbod of<br />

stuur ons een e-mail met uw specifieke<br />

wensen:<br />

www.erik-tonen-books.com<br />

Museum<br />

MEM – MUSEUM VAN EROTIEK<br />

EN MYTHOLOGIE<br />

Dit museum in een mooi huis van de<br />

Zavel geeft een historisch overzicht van<br />

de erotische kunst in de loop der tijden<br />

sinds de oudheid tot hedendaags.<br />

Deze private collectie, toont zeldzame<br />

voorwerpen van allerlei aard : ivoren,<br />

schilderijen, skulpturen, griekse<br />

en romeinse antikwiteiten, japanse<br />

etsen, tekeningen , litho’s, werken van<br />

Belgische artiesten en andere curiosa.<br />

Sint-Annastraat, 32 (Zavel) Brussel<br />

T: +32(0)2/514.03.53<br />

E-Mail : info@m-e-m.be<br />

www.m-e-m.be<br />

Restauratie<br />

RESTAURATIEATELIER TEMPERA<br />

Tempera bvba, Aalst<br />

Aäron Uytterhaegen<br />

Restauratie van schilderijen op doek en<br />

paneel en gepolychromeerde beelden.<br />

Voor vrijblijvende deskundige beoordeling:<br />

tempera@telenet.be of 0494<br />

47 60 32<br />

www.temperarestauratie.be<br />

Verzekeringen<br />

INVICTA ART INSURANCE<br />

Verzekeren ten dienste van de kunst<br />

Eeckman Jean-Pierre<br />

& Eeckman Isabelle<br />

67-69 Bd. Reyerslaan<br />

1030 Brussel<br />

Tel : 02/735 55 92<br />

info@invicta-insurance.be<br />

Musea – Privé collecties –<br />

Tentoonstellingen – Particuliere en<br />

beroepsstichtingen –<br />

verblijven – Transport<br />

www.invicta-art.com<br />

Zoekers<br />

Gezocht<br />

Guy Poelvoorde zoekt schilderijen van<br />

Brugse schilders (o.a. Reckelbus), de<br />

Ierse School (o.a. Ballagh, O’Conor),<br />

Paul Permeke, Paul Klein, Gaston<br />

Bogaert, en schilderijen met honden<br />

en paarden.<br />

Tel: 0475/39 34 98 www.guyart.com<br />

Flessenverzamelaar zoekt 17e-19e<br />

eeuwse glazen wijnflessen, liefst met<br />

glaszegel. Willy Van den Bossche,<br />

wvdbossche@telenet.be of GSM: +32<br />

473 37 24 94. https://www.facebook.<br />

com/profile.php?id=100080201273036<br />

Gezocht: In samenwerking met<br />

Richard Overstreet, Leonor Fini’s<br />

rechtsopvolger en co-auteur van de<br />

Catalogue Raisonné van Leonor Fini’s<br />

olieverfschilderijen, die in 2021 werd<br />

gepubliceerd, zijn we actief op zoek<br />

naar schilderijen die niet in de eerste<br />

versie van dit werk zijn opgenomen<br />

om het te actualiseren. We zijn ook op<br />

zoek naar originele werken (tekeningen<br />

of aquarellen) die tussen 1940 en 1955<br />

werden gemaakt, aangezien verschillende<br />

series die in deze periode werden<br />

geproduceerd ook zullen verschijnen in<br />

het supplement dat momenteel wordt<br />

geschreven. Eigenaren van dergelijke<br />

werken kunnen contact met ons opnemen<br />

via het volgende e-mailadres:<br />

cedric.crlf@gmail.com.<br />

Verzamelaar is op zoek naar 17e- en<br />

18e-eeuwse tekeningen of schilderijen<br />

met zeegezichten, veldslagen, bloemen<br />

en stillevens.<br />

Jean Pierre Moerman, 0472/308 106<br />

UW ADVERTENTIE HIER<br />

Uw advertentie verschijnt gedurende een<br />

volledig jaar (9 nummers) voor € 340.<br />

Eén plaatsing kost € 45. (prijzen excl. btw).<br />

Inlichtingen: Joris van Glabbeek<br />

09 216 20 24 of collect.net@ips.be<br />

117

Pieter Fransz. de Grebber (ca 1600 Haarlem–1652/53 Haarlem). De Annunciatie. Olieverf op paneel, 85 x 112,5 cm<br />

Gemonogrammeerd en gedateerd: P.DG / 1633 (D G geligeerd). Veiling op 16 nov. te Keulen. Schatting 250.000-350.000 €<br />

1798<br />

VEILINGEN IN VOORBEREIDING:<br />

Oude Meesters, Juwelen en exclusieve Horloges, Zilver, Decoratieve Kunst<br />

Moderne Kunst, Hedendaagse Kunst, Fotografie, Aziatische Kunst, Kunst uit Afrika en Oceanië<br />

Aarzel niet om ons te contacteren voor een gratis en vertrouwelijke schatting van uw voorwerpen<br />

en kunstwerken:<br />

Grote Hertstraat 6 1000 Brussel T 02-514 05 86 brussel@lempertz.com<br />

Expertisedagen te Brussel 10–13 september: Oude Meesters, Moderne en Hedendaagse Kunst<br />

11–12 september: Aziatische Kunst, Juwelen en exclusieve Horloges, Fotografie