Publicatie Ja, ik wil

SAMENSTELLING
EVELINE HOLSAPPEL EN ANNE-MARIE SEGEREN
FRIES MUSEUM, LEEUWARDEN
WAANDERS UITGEVERS, ZWOLLE
250 JAAR TROUWJURKEN

VOORWOORD
KRIS CALLENS, DIRECTEUR-BESTUURDER FRIES MUSEUM
VOORWOORD
Wie treuzelt er niet weleens bij het stadhuis,
hopend een glimp op te vangen van een
kersvers bruidspaar? Vaak is nieuwsgierigheid
naar de kleding van de bruid de voornaamste
reden voor het wachten. Wat zal ze dragen?
De fascinatie voor de trouwjurk is niet zo
vreemd, want zo’n jurk is veel meer dan alleen
een kledingstuk. Het is de belichaming van
dromen, hoop en traditie. Reden genoeg voor
het Fries Museum om met de tentoonstelling
Ja, ik wil! en in de gelijknamige publicatie
aandacht te besteden aan de geschiedenis
van de trouwjurk in Nederland. In 1976 deed
het Nederlands Kostuummuseum (opgegaan
in het huidige Kunstmuseum Den Haag) dit
ook al met de tentoonstelling Trouwen in het
wit. Twee eeuwen bruidskleding. De toenmalige
conservator vertelde aan een journalist dat
ze de tentoonstelling organiseerde omdat
de witte bruidskleding in de jaren zeventig
uit de mode raakte. Met Ja, ik wil! voegt het
Fries Museum vijftig jaar toe aan het verhaal
van de Nederlandse trouwjurk en laat zien
dat bruiden de laatste decennia weer volmondig
ja zeggen tegen de witte trouwjurk!
Ja, ik wil! heeft het Fries Museum de kans
gegeven om onderzoek te doen naar zijn
rijke kostuumcollectie, waarin zich enkele
bijzondere trouwjurken bevinden. Door
genealogische speurtochten naar de schenkers
en dragers van deze jurken is waardevolle
nieuwe informatie gevonden. Soms waren
er nog (verre) familieleden die persoonlijke
verhalen konden vertellen over de bruid.
In deze publicatie staan de trouwjurken
van de Friese bruiden uit het Fries Museum
tussen voorbeelden uit diverse Nederlandse
museale, particuliere collecties en hedendaagse
ontwerpers. Hoewel in musea vaak
alleen de kleding van de rijke bovenlaag
bewaard is gebleven, staan in Ja, ik wil! naast
jurken van bekende en vermogende bruiden
en beroemde ontwerpers ook trouwjurken
van ‘gewone’ bruiden uit diverse sociale lagen.
Door het toevoegen van biografische informatie
over de bruiden en het schetsen van
de sociale context ontstaat niet alleen een
beeld van de veranderende bruidsmode van
de laatste 250 jaar, maar ook van de ontwikkelingen
in de samenleving en de positie
van de vrouw.
Het driedelige historische overzicht in deze
publicatie is geschreven door Anne-Marie
Segeren (conservator Fries Museum). De
overige bijdragen zijn geschreven door verschillende
experts: Cécile Narinx ((mode)
journalist en schrijver), Marlies Stoter (conservator
Fries Museum), Eveline Holsappel
(conservator Fries Museum en samensteller
van de tentoonstelling Ja, ik wil!), Madelief
Hohé (conservator Kunstmuseum Den Haag)
en Roberto Luis Martins (conservator
Amsterdam Museum). We zijn alle auteurs
dankbaar voor hun bijdragen en het onderzoek
dat zij daarvoor deden.
Ook veel dank aan de Wassenbergh-Clarijs-
Fontein Stichting. Dankzij de steun van
deze stichting konden enkele zeer kwetsbare
trouwjurken uit de collectie van het Fries
Museum worden gerestaureerd, waardoor het
mogelijk werd ze te fotograferen voor deze
publicatie en ze op te nemen in de tentoonstelling.
We zijn de Ottema-Kingma Stichting,
het Joes Lemmers Fonds, de M.A.O.C.
Gravin van Bylandt Stichting, het De Gijselaar-Hintzenfonds
en de Boelstra Olivier
Stichting zeer erkentelijk voor hun financiële
bijdrage aan deze publicatie.
Tot slot bedanken wij iedereen die zo enthousiast
geholpen heeft bij het realiseren van
Ja, ik wil!, onder wie zeker ook de bruikleengevers.
Ik wens u ‘lang en gelukkig’ leesplezier.
VOORWOORD
Trouwjurk als sluitstuk van de coutureshow van Mart Visser, herfst/winter 2018, Mart Visser, zijde, collectie Mart Visser. Foto: Jeroen Snijders
4
5

Inleiding—8
Het raadsel van de trouwjurk—12
DEEL 1
EIND 18E EEUW—EIND 19E EEUW
TROUWEN IN HET WIT: HET BEGIN VAN EEN TRADITIE—16
Bloemenbruid Isabella Stinstra—44
De Hindelooper bruid in rood en wit—46
In haar strepen staan—48
INHOUDSOPGAVE
DEEL 2
EIND 19E EEUW—EERSTE HELFT 20E EEUW
SPROOKJES EN WERKELIJKHEID—52
Trouwjapon in reformstijl—80
Naoorlogse materiaalschaarste—82
INHOUDSOPGAVE
DEEL 3
TWEEDE HELFT 20E EEUW—HEDEN
PRINSES VOOR EEN DAG—86
Tussen traditioneel en trendy—124
Koninklijke couture—126
Something old wordt something new—128
Rocken in een trouwjurk—132
Noten—134
Literatuur—140
Colofon—143

INLEIDING
INLEIDING
EVELINE HOLSAPPEL EN ANNE-MARIE SEGEREN
In het Amerikaanse reality-tv-programma Say Yes to the Dress
gaan aanstaande bruiden op zoek naar hun perfecte (witte)
trouwjurk. Sinds 2016 is er ook een Benelux-versie van deze
razend populaire serie, waarin stylist en presentator Fred van Leer
vrouwen helpt in de zoektocht naar hun droomjurk.
Wanneer na vele passessies de bruid eindelijk haar droomoutfit
heeft gevonden, vraagt Fred haar of ze ‘ja’ zegt tegen dé jurk.
De bruidsjurk wordt gezien als een van meest bijzondere
kledingstukken die een vrouw ooit in haar leven zal aantrekken,
en moet dan ook perfect zijn. Hij moet passen bij deze tijd,
aansluiten bij de smaak en persoonlijkheid van de bruid,
én haar zelfvertrouwen geven, zodat ze kan stralen op deze
zo belangrijke dag: haar trouwdag.
Dit boek gaat over de ontwikkeling van de trouwjapon zoals
die de laatste 250 jaar (vooral) in Nederland gedragen is.
In de meeste gevallen zijn de beschreven bruidsjurken ook
hier ontworpen en gemaakt. De oudste trouwjurk in het
Fries Museum waarvan de draagster bekend is, is die van de
Friese Isabella Stinstra. De kleurrijke japon die zij droeg op
haar huwelijksdag, 5 augustus 1782, markeert het startpunt van
dit verhaal. [p. 6 en p. 45] Dit boek gaat echter niet alleen over
trouwmode, maar ook over de draagster en de maatschappelijke
context waarin ze haar jawoord gaf. Waarom droeg een bruid een
bepaalde japon? En welke middelen had ze om inspiratie op
te doen? De uiteindelijke keuze was niet alleen gebaseerd op de
specifieke mode in haar tijd. Was het bijvoorbeeld
belangrijk om rijkdom en sociale klasse te onderstrepen, of wilde
de bruid juist anders dan anders voor het altaar verschijnen?
Om het verhaal van de Nederlandse trouwjapon te vertellen,
komen er vooral kledingstukken aan bod waarvan de oorspronkelijke
draagster bekend is. Op die manier kan er een
beeld worden geschetst van individuele keuzes binnen grotere
maatschappelijke ontwikkelingen.
In het eerste artikel in dit boek, een essay van Cécile Narinx
((mode)journalist en schrijver), verwondert zij zich over de
magie van de trouwjurk. Waarom hechten we zoveel belang
aan deze jurk? Na dit essay volgen drie delen waarin steeds een
historische periode centraal staat. Hierin komen de ontwikkelingen
op het gebied van trouwmode en de contemporaine kijk
op het huwelijk aan bod. Zijdelings zullen ook de veranderingen
bij het trouwpak van de man kort worden aangestipt.
Aan het eind van ieder deel wordt er ingezoomd op een
aantal specifieke bruiden en hun trouwjaponnen,
waaronder die van Isabella Stinstra.
Eeuwenlang markeerde het huwelijk grootse veranderingen
in het leven van een vrouw. Een rite de passage waarin het meisje
een vrouw werd. Ze nam de naam van haar echtgenoot aan,
verhuisde en werd geacht zich volledig te wijden aan haar
nieuwe verantwoordelijkheden als de vrouw des huizes,
echtgenote en moeder. Traditionele rolpatronen op basis
van gender stonden in de samenleving vast, daaruit losbreken
was moeilijk. Het eerste hoofdstuk in dit boek gaat over de
negentiende eeuw, en schetst de ontwikkeling van het dragen van
je mooiste japon op je trouwdag, naar een speciale trouwjapon
in wit als traditionele kleur. Die verandering voltrok zich niet
INLEIDING
8 9

INLEIDING
van de ene op de andere dag, maar juist heel geleidelijk.
Aan het einde van de negentiende eeuw was voor de elite
de crèmekleurige bruidsjapon de norm geworden. Ook trouwjaponnen
van bijvoorbeeld dienstbodes en naaisters komen aan
bod, waardoor er een divers beeld ontstaat. De witte trouwjurk
was voor de middenklasse en de lagere sociale klassen pas
halverwege de twintigste eeuw ook toegankelijk én geoorloofd.
Dit wordt beschreven in het tweede deel, dat de eerste helft
van de twintigste eeuw omvat. Deel 3 start aan het begin van de
jaren 1960 en reikt tot het heden. Dit is een periode van grote
veranderingen: de welvaart nam enorm toe, de rol van het
geloof werd kleiner, en er was een groeiende emancipatie.
Jongeren wilden de in hun ogen ouderwetse regels loslaten.
Vrouwen werden minder afhankelijk van hun echtgenoot
en kregen niet langer een ontslagbrief na hun trouwen.
langer voor behouden aan man en vrouw: het heteronormatieve
beeld van het huwelijk werd losgelaten en er kwam ruimte voor
andere smaken dan alleen het traditionele huwelijk en gezin.
Tegenwoordig heeft het huwelijk vooral een diepe symbolische
betekenis, maar traditie en rituelen spelen bij de huwelijkssluiting
nog steeds een grote rol. Door te trouwen laat een stel, voor de
wet en wellicht de kerk, maar vooral ook aan hun familie en
vrienden, hun liefde en toewijding aan elkaar zien. Tijdens de
feestelijke gebeurtenissen op deze dag zijn alle ogen op het
bruidspaar gericht, en met name op de trouwjurk. Het huwelijk
en de trouwjurk blijven onlosmakelijk met elkaar verbonden.
De trouwjurk is natuurlijk belangrijk voor de draagster, maar
misschien wel net zo belangrijk voor haar vrienden en familie.
Een dierbare omgetoverd zien worden tot bruid is een magisch
moment. ‘Onderschat dat niet in alle nieuwerwetse nuchterheid
of “trouwen is flauwekul”-koketterie’, schreef Cécile Narinx
al in haar boek Geluk is een jurk. 1 Dat is ook de kracht van het
programma Say Yes to the Dress: het gaat niet alleen om het
kijken naar mooie trouwjurken, maar ook om het persoonlijke
verhaal dat erbij hoort. Het verhaal van een bruid die kiest voor
een japon die ze zal dragen wanneer ze vol optimisme over de
toekomst ‘Ja, ik wil!’ zegt.
INLEIDING
Bruidspaar met entourage in Amsterdam, ca. 1930, Stadsarchief Amsterdam
De samenleving veranderde, en daarmee ook de maatschappelijke
spelregels van het huwelijk en de wensen voor
de ‘perfecte’ trouwjurk. Eerst samenwonen voordat je in het
huwelijksbootje stapt werd normaal. En trouwen was niet
10 11

HET RAADSEL
VAN DE
TROUWJURK
CÉCILE NARINX
ESSAY
In de mode bestaat de term price per wear.
Dat betekent letterlijk ‘prijs per dracht’, en
het principe erachter is even simpel als slim:
het gaat erom de prijs van een kle ding stuk te
delen door het aantal keer dat je het draagt.
Stel, je koopt een kostbare wollen mantel
voor achthonderd euro, en je doet daar tien
winters mee. Per winter draag je ’m gemiddeld
vijftig keer. Dan is de price per wear (ppw) van
de mantel € 1,60, waarmee de aanschafprijs
reuze schappelijk is gebleken. Ander voorbeeld:
een bikini van vijftig euro die maar één
vakantie meegaat en tien keer wordt gedragen:
maar liefst € 5 per dracht, waarmee de ppw
ruim drie keer zo hoog is als die van de jas.
Doorgaans hanteren ook mensen die
nooit van de ppw gehoord hebben het
sluimerende principe dat zaken die veelvuldig
gedragen worden (werktassen,
horloges, brillen) meer mogen kosten dan
gelegenheidsitems als uitgaanstopjes of
avondtasjes. Noem het boerenverstand of
Hollandse krenterigheid, maar je zou wel
achterlijk zijn om je blauw te betalen aan
iets wat je amper draagt, toch?
Het frappante is: als het op trouwjurken
aankomt zijn mensen absoluut wél zo achter-
lijk. Wat heet! Op de planeet Bruidskleding
lijkt geen enkele vorm van redelijkheid te
overleven. Aan geen kledingstuk worden
zoveel tijd, overleg, voorbereiding, zorg,
diep gezucht en geld besteed als aan de jurk
waarin het jawoord wordt gepreveld. Waarbij
we ook nog de weken en centen moeten
optellen die besteed worden aan het opkalefateren
van kapsel en lichaam (bijbruinen,
ontharen, afvallen) en het uitzoeken van
accessoires (beha’s zonder zichtbare bandjes,
schoenen die elegant, sta-proof en toch
dansbaar zijn, lichtblauwe kousenbanden
en de hele verdere rataplan).
De vraag hoe dat zo gekomen is, is een
heel grote en gecompliceerde. Je komt bij
het zoeken naar een antwoord al snel uit bij
romantische clichés als ‘de mooiste dag van
je leven’ en ‘voor één dag prinses zijn’ of ‘alle
ogen op je gericht weten’. In het gunstigste
geval is een huwelijksfeest ook precies dat:
een sprookje of een knalfuif van jewelste.
Zelf ben ik ooit in een piepklein gezelschap
getrouwd in een heel goedkope jurk die
ik in mijn eentje had uitgezocht in Hoog
Catharijne, destijds het droevigste winkelcentrum
van Nederland. Negentien jaar later
werd mijn huwelijk ontbonden. Misschien,
heel misschien, had het een met het ander
te maken. Ik ben hoe dan ook zo ongeveer
de laatste die iets zinnigs kan zeggen over
waarom het gros van alle andere vrouwen
grif werk maakt van hun bruidstoilet. Voor
een sluitende verklaring heb ik andere, in
vol ornaat getrouwde vrouwen nodig. Tijdens
een lunch met vier hartsvriendinnen zie ik
mijn kans schoon. Alle vier zijn ze ooit getrouwd
met alles erop en eraan, drie in het
wit, en twee hebben die witte jurk speciaal
laten maken bij een bruidscouturier.
‘Het doet wat met je, zo’n jurk,’ zegt de
eerste. ‘Het is magie, once in a lifetime, hét
moment om te kiezen voor schoonheid.’
‘Ik voelde me heerlijk in die jurk,’ zegt
nummer twee, ‘Ik was de beste versie van
mezelf. Ik heb hem een tijdje terug nog
eens gepast. Ik kan hem niet wegdoen; het
idéé dat iemand anders erin gaat trouwen,
brrr. Ik hoop dat mijn dochter hem ooit zal
dragen.’
Vriendin nummer drie wilde liever geen
fortuin uitgeven en kocht een lange paarse
avondjurk in een boetiek. Ze verkocht hem
niet lang na de bruiloft compleet met hoed,
handschoenen en schoenen op Marktplaats.
Vriendin drie is een heel praktisch wezen,
moet u weten.
Voor vriendin nummer vier zitten er in
haar op maat gemaakte trouwjapon juist vele
sentimentele lagen. ‘Voor mij representeert-ie
een periode waarin ik stoeide met loyaliteit
aan mijn ouders en het commitment aan
mijn man. Onze beider heel verschillende
familiegeschiedenissen kwamen samen de
dag dat we trouwden, en die spagaat zie je
terug in de jurk. Mijn moeder betaalde, dus
werd-ie veel klassieker dan ik eigenlijk wilde
en dan mijn man mooi vond, met mouwen
en een lange sluier. Gemaakt in een Haags
bruidsjurkenatelier waar men wist hoe het
“heurde”. Ik voelde me er mooi in, dat wel,
maar achteraf gezien was het een opgeprikte,
verstikkende jurk.’
Het is natuurlijk een volstrekt onwetenschappelijk
onderzoekje, maar volgens mij
is er toch wel een waarheid uit te destilleren.
Trouwjurken zijn veel meer dan kledingstukken.
Enerzijds is het, net als dienstbodenkleding
en advocatentoga’s, gefossiliseerde
dracht die in de loop der decennia amper
veranderd is — in elk geval niet na de bruiloft
van de Britse koningin Victoria, die in 1840
in het wit met haar geliefde Albert trouwde.
Overwegend lang, roomwit en weelderig
moet het sindsdien zijn, met sluiers en kant,
met veelal strapless bovenkanten en wijde
rokken. Trouwjurken zijn gestolde verhalen
die vertellen over het zelfbeeld van de bruid,
over de welvaart van haar familie, over haar
leven en haar levenslust.
De bruidsjurk markeert een rite de passage:
van meisje naar vrouw en van eenling naar
stel — al was het huwelijk eeuwen geleden
meer dan eens een zakelijke fusie van twee
families. Later, in de jaren vijftig en zestig
van de vorige eeuw, betekende trouwen voor
werkende vrouwen het rücksichtslose einde
van hun carrière. En als er dan kinderen
kwamen, begon vaak de volgende fase voor de
trouwjurk. Mijn moeder naaide bijvoorbeeld
met grote toewijding haar eigen trouw jurk,
maar haalde hem na haar trouwen met evenveel
geduld uit elkaar om met de sleep de
wieg te bekleden en van de rest een doopjurk
te maken, die mijn zussen en ik alle drie
droegen.
Tijdschriften, films, televisieprogramma’s
en social media voeden ons met beelden van
jurken die het verlangen kietelen om zelf op
een dag de belle van het bal te zijn. En of je
nou getrouwd bent, niet meer of nog niet:
bruidsjurken bekijken en bewonderen is het
ideale antidotum tegen de blues van alledag
en de gewoonheid der dingen.
HET RAADSEL VAN DE TROUWJURK
12 13

DEEL 1: EIND 18E EEUW—EIND 19E EEUW
EIND
18E EEUW
—EIND
19E EEUW
15

TROUWEN
IN HET
WIT
ANNE-MARIE SEGEREN
DEEL 1: EIND 18E EEUW—EIND 19E EEUW
Op een frisse junidag in 1814 trouwt Anna Elisabeth Wilhelmina Koenen in Amsterdam
met jonkheer David Rutgers van Rozenburg. De jonge bruid kiest voor een
crèmekleurige geborduurde tulen japon. [1] Aan de onder kant van de rok is een
decoratieve rand geslingerd van tule, satijn, kunstroosjes en bladeren. [2] Verder
draagt ze een haarkrans van witte kunstbloempjes. 1 Mode prenten uit Anna’s tijd
laten zien dat een kanten sluier ook bij haar bruidstoilet zou passen. [3] Net als haar
japon is een sluier heel modieus en geschikt voor allerlei feestelijke gelegenheden.
Wit is dé modekleur tijdens de empireperiode, onder andere vanwege hernieuwde
interesse in de klassieke oudheid. Men gaat er in die tijd namelijk nog van uit dat de
oude Grieken en Romeinen zich kleedden in soepele witte gewaden. 2 Modebewuste
jonge vrouwen zoals Anna dragen het liefst luchtige wit katoenen japonnen,
geborduurd met fijne witte motiefjes. Net zoals in de oudheid is een kanten sluier
in het kapsel modieus bij verschillende gelegenheden. 3 Anna’s trouw japon is een
heel vroeg voorbeeld van witte bruidsmode gedragen in Nederland. 4 Wit heeft sinds
de middeleeuwen de vaststaande liturgische betekenis van zuiverheid, puurheid,
schoonheid en onschuld. Dit zijn dezelfde kwaliteiten die de Romeinen al aan de
kleur toekenden. 5 De combinatie van modekleur en deze oude symboliek zal de
traditie van de witte trouwjapon hebben aangewakkerd. 6
Toen Anna’s jurk in 1961 aan het Nederlands Kostuummuseum (tegenwoordig
Kunst museum Den Haag) werd geschonken, waren de bouillons aan de onderkant
er al lang geleden afgehaald. 7 Hierdoor kon Anna haar witte japon na haar huwelijk
als gewone avondkleding dragen.
[2] Bouillons bij trouwjapon van Anna Koenen,
1814, zijde, tule, Kunstmuseum Den Haag.
Foto: Alice de Groot
TROUWEN IN HET WIT: HET BEGIN VAN EEN TRADITIE
[1] Trouwjapon van Anna Elisabeth Wilhelmina Koenen, 1814, tule met satijnen replica onderjapon, Kunstmuseum Den Haag. Foto: Alice de Groot
HET BEGIN
VAN EEN
TRADITIE
16
17

DEEL 1: EIND 18E EEUW—EIND 19E EEUW
In de negentiende eeuw is de keuze voor het materiaal en het model van de trouwjapon
niet alleen gebaseerd op mode of traditie. Aanstaande bruiden houden rekening
met het jaargetijde, hun leeftijd, geloof, persoonlijke smaak, normen en waarden
in de eigen omgeving, financiële middelen, en ook met hun sociale klasse of die
waartoe ze willen behoren. Ook het soort huwelijkssluiting doet ertoe. Een huwelijk
is alleen geldig wanneer het bij de wet is vastgelegd. 8 Na afloop van het burgerlijk
huwelijk is er nog de mogelijkheid om te trouwen voor de kerk, om Gods zegen
over het huwelijk te vragen. 9
Een witte trouwjapon is lange tijd absoluut geen gebruikelijke keuze. Textiel is
kostbaar en alleen de allerhoogste kringen kunnen zich smetteloos witte kleding
veroorloven. Waarschijnlijk trouwen zij eind achttiende eeuw al in witte robes, maar
hier zijn geen exemplaren van bewaard gebleven. 10 Veruit de meeste vrouwen dragen
op deze feestelijke dag hun mooiste japon, om het even in welke kleur. Die
wordt, als het kan, nieuw voor de gelegenheid gemaakt en is dan gebaseerd op
de heersende Franse mode. Vanzelfsprekend moet de japon ook na het huwelijk
doorgedragen kunnen worden, voor bijvoorbeeld bijzondere gebeurtenissen. Het
is gebruikelijk om de jurk na het huwelijk te veranderen, door bijvoorbeeld versieringen
weg te halen. Mouwen naar de laatste mode vermaken of het lijfje vergroten,
komt ook vaak voor. 11
In 1835 kiest Louise Henriëtte Ameshoff ervoor om een modieuze japon met
lage halslijn en volumineuze schapenboutmouwen te dragen, wanneer zij in Amsterdam
trouwt met luitenant-ter-zee eerste klasse Abraham Jacob Voet. [5] Aan de
fleurige jurk zelf is niet te zien dat dit ooit een bruidsjapon was. Wat wel opvalt, is dat
Louise hem na haar huwelijk heeft doorgedragen. Het lijfje is aan de achterzijde
verbreed met een stuk stof. 12 Enkele jaren later huwt de Friese Tjitske Wiebes Zijlstra
met Jan Lolles Nauta. Beiden groeiden op in gegoede boerenfamilies, en in 1843
wordt het jonge paar in het gemeentehuis van Sneek in de echt verbonden. 13 Tjitske
draagt een koningsblauw zijden kostuum dat bestaat uit een lang schootjak met
rok, en het heeft hiermee de kenmerken van Friese streekdracht. [6] In Friesland
dragen veel vrouwen een rok met een apart schootjak. 14 Modejaponnen daarentegen
bestaan deze periode uit één geheel. Tjitske zal hierbij zeker een floddermuts met
oorijzer hebben gedragen, en waarschijnlijk ook een witte tipdoek en kanten schort.
Ook haar bruidstoilet is niet bedoeld voor één dag: naaisporen bij de schoudernaden
en bij de taille laten zien dat het jakje later is uitgelegd.
HUWEN IN KLEUR
[4] Costumes Parisiens
uit Journal des Dames et des Modes, 1831,
August Delvaux, naar Louis Marie Lanté, papier,
Rijksmuseum Amsterdam
—Aankoop uit het F.G. Waller-Fonds
TROUWEN IN HET WIT: HET BEGIN VAN EEN TRADITIE
[3] Costume Parisien: Une Mariée uit Journal des Dames et des Modes, 1813,
Pierre Charles Baquoy, naar Horace Vernet, papier, Rijksmuseum Amsterdam
Binnen Europese koninklijke kringen bestaat al in de zestiende eeuw het gebruik
dat bruid en bruidegom trouwen in wit zilverbrokaat. 15 Het metaal zilver is binnen de
heraldiek verbonden met wit, waardoor het ook puurheid en onschuld symbo liseert
en goed past bij bruiloften. 16 Bovendien is zilver een kostbaar materiaal en straalt het
rijkdom uit, waarmee vorsten hun status en welvaart onderstrepen. De glanzende stoffen
geven een schitterend effect tijdens de groots opgezette huwelijksceremonies.
Ook prinses Louise, dochter van erfstadhouder Willem V van Oranje-Nassau,
trouwt in 1790 met Karel van Brunswijk-Wolfenbüttel in een bruidstoilet gemaakt
ZILVERSTOF
18
19

TUSSEN
TRADITIONEEL
EN TRENDY
ROBERTO LUIS MARTINS
DEEL 3: TWEEDE HELFT 20E EEUW—HEDEN
Huwelijksfoto van Geeta Pantjoe, 1978, privécollectie
Suriname, 1978. Geeta Pantjoe is onlangs
18 geworden en op 4 maart is het zover.
Dan stapt ze in het huwelijksbootje en viert
drie dagen lang haar bruiloft, volledig volgens
de hindoeïstische traditie. Ze is gehuld in
een sprankelende, rode sari met goudborduursels,
die geïmporteerd is uit India en
gekocht in Suriname. 1 Onder de sari draagt
ze een blouse en een rok, gemaakt door
haar moeder. Op haar hoofd heeft ze een
opvallende witte sluier. De rode kleur van
haar sari is heel toepasselijk, omdat deze
kleur in het hindoeïsme staat voor een
nieuw begin, vruchtbaarheid en reinheid.
Het goudkleurige borduurwerk met florale,
cirkel- en stervormige figuren symboliseert
de zegeningen die de vrouw met zich meedraagt
als ze aan een nieuw hoofdstuk in haar
leven begint. Dat nieuwe hoofdstuk is in
Geeta’s geval niet alleen haar huwelijk, maar
ook de verhuizing naar een heel nieuw continent.
Een jaar na haar huwelijk verhuist
ze met haar echtgenoot namelijk vanuit
Suriname voorgoed naar Amsterdam. Haar
bruidskleding neemt ze mee en schenkt ze
in 2004 aan het Amsterdam Museum.
Net als veel andere Surinaams-Hindoestaanse
vrouwen trouwt Geeta in een stijl die verwijst
naar de tradities van haar Indiase achtergrond.
‘Traditioneel trouwen’ lijkt bijna te
suggereren dat de kleedwijze vaststaat en
niet onderhevig is aan modetrends. Dat zou
betekenen dat haar bruidskleding ‘tijdloos’
zou zijn. Maar hoe zit dat eigenlijk? Kan haar
‘tijdloze’ sari ons toch iets vertellen over de
periode waarin ze trouwde, als we er met
een hedendaagse blik naar kijken?
Lipika Bansal, die vanuit de Textiel Factorij
onderzoek doet naar de eeuwenoude textielhandel
tussen India en Nederland, merkt op
dat ‘Geeta’s blouse in haar sari is gestoken.
Dat is een groot verschil met hoe een sari
nu wordt gedragen. Tegenwoordig zouden
de buik en de onderrug zichtbaar zijn. In het
India van nu dragen vrouwen dit type sari
misschien nog in kleine dorpen in Noord-
India. Dat is ook de regio van waaruit veel
mensen rond 1900 als arbeidsmigranten
vertrokken naar Suriname.’ Ook valt het
Lipika op dat Geeta op de bruidsfoto’s een
witte sluier draagt. ‘Dat is iets wat je niet in
India zou zien.’ In een toelichtend telefoongesprek
legt Geeta uit dat toen zij trouwde
het heel gebruikelijk was voor Surinaams-
Hindoestaanse vrouwen om de sari te combineren
met een witte sluier. ‘Dat was toen in.’
Ook Geeta’s sieraden zijn volgens Lipika
typerend voor wat Indiase vrouwen in de
jaren 1970 dragen.
Monique Singh, een modeontwerper die
zich laat inspireren door Indiase ambachten
en stijlen, analyseert de bruidskleding en
herkent ook een mix van traditie en invloed
van de jaren 1970 in de bruidskleding van
Geeta. ‘De specifieke saffraanrode kleur van
de sari, het geelgouden borduurwerk en het
minimalistische design van de top is erg
typerend voor die periode. Vandaag de dag
is er meer diversiteit in bruidskleding: er is
een breder palet aan kleuren, pailletten en
andere decoratieve elementen. Hoewel het
een tijdloze look lijkt, wordt zo’n bruidssari
vandaag de dag vooral gedragen als een
vrouw er een krijgt van haar moeder of oma.’
Dat dergelijke sari’s tegenwoordig nauwelijks
meer verkocht en gedragen worden, bevestigt
ook Sudesh Anandbahadoer, die Indiase
bruidskleding verkoopt. ‘Er is weinig vraag
naar een sari als bruidskleding. Bruiden gaan
eerder voor een lehenga. 2 Geeta’s bruidskleding
is, met de combinatie van borduursels en
pailletten, een goede weerspiegeling van wat
er in de jaren 1970 en 1980 modieus was.’
Hoewel er uiteraard verder onderzoek nodig
is om tot algemenere conclusies te komen,
blijkt uit de voorgaande reflecties wel dat wat
wij tot dusver als ‘traditioneel’ en ‘tijdloos’
bestempelden, minder statisch is dan vaak
gedacht. Ook ‘traditionele’ Surinaams-
Hindoestaanse bruidskleding is blijkbaar
onderhevig aan mode, trends en de persoonlijke
wensen van de bruid. 3
Hindoestaanse trouwjurk (sari), 1978, polyester, gouddraad, pailletten, Amsterdam Museum.
Foto: Amsterdam Museum, Monique Vermeulen
TUSSEN TRADITIONEEL EN TRENDY
124
125

SOMETHING OLD
WORDT
SOMETHING NEW
EVELINE HOLSAPPEL
DEEL 3: TWEEDE HELFT 20E EEUW—HEDEN
In 2019 presenteert Tess van Zalinge de
collectie fifteen, waarvoor zij materialen van
oude trouwjurken hergebruikt. Upcyclen
is een belangrijk thema voor de modeontwerpster,
die duurzaamheid hoog in het
vaandel heeft staan. Van Zalinge studeert
in 2012 cum laude af aan het Amsterdam
Fashion Institute (AMFI) en werkt een aantal
jaren als freelancer voordat ze haar eigen
label begint. Een van haar eerste klussen is
bij Laura Dols, een bekende vintagewinkel
in Amsterdam. Daar maakt en vermaakt Van
Zalinge oude trouwjurken, waar van alles aan
mankeert, tot geheel nieuwe kledingstukken.
De jurken waar echt niets meer mee gedaan
kan worden krijgt ze van Dols als ‘afval’ mee
naar huis. Voor de collectie fifteen gebruikt Van
Zalinge uitsluitend afgedankte trouwjurken
van Dols. Ze werkt samen met weddingplanner
en oud-studiegenoot Lotte Groosman,
onder de naam tesswithlotte. Doel is om de
verspillende fashion- en bruidsindustrie wakker
te schudden. Voor een bruiloft worden
veel spullen slechts eenmaal gebruikt, zoals
de trouwjurk, decoraties en bloemen. Van
Zalinge geeft de trouwjurk een tweede leven
door hem uit elkaar te halen en de diverse
materialen opnieuw te gebruiken in een
nieuw ontwerp. Ze laat zich daarbij inspireren
door vijftien onderwerpen die met het
huwelijk geassocieerd worden, waar onder
bloemen, koningin Victoria, lingerie, kruiden
en granen, de sluier en de kleur blauw.
Bij de jurk pearl staat de parel centraal.
Over de symbolische betekenis van de parel
doen veel (volks)verhalen de ronde. Zo zouden
parels als symbolische tranen de bruid
moeten behoeden voor het huilen van echte
tranen op haar huwelijksdag. De jurk bestaat
uit verschillende losse onderdelen: een bodysuit,
crinoline, schort en schouderstukken.
De bodysuit is gemaakt van deadstock stof.
Deze afgeschreven stoffen van grote modehuizen,
ontwerpers of fabrieken gelden als
‘dode voorraad’ en worden meestal vernietigd.
De bodysuit heeft op de rug een sluiting van
een rij hergebruikte pareltjes. De metalen
crinoline is samen gesteld uit oude kapotte
hoepelrokken. Het metaal is bekleed met
fluwelen bandjes die daarna zijn geborduurd
met parels.
Voor de schort is stof van oude trouwjurken
gebruikt die vervolgens is gequilt. Door
verschillende lagen textiel met een doorstiksteek
op elkaar te naaien krijgt de schort
een ruitjesmotief in reliëf, waarbij op de
kruispunten gerecyclede pareltjes zijn
geborduurd. De stof van de karakteristieke
schouderstukken is ook afkomstig van oude
trouwjurken. Het materiaal is eerst behandeld
met een kartonachtig vliseline waarop met
een digitale laser vouwlijnen zijn ingesneden
die daarna met de hand worden ingevouwen.
De schouderstukken herinneren aan de
indrukwekkende zeventiende-eeuwse
molensteenkragen, waarvan de techniek
door Van Zalinge nauwkeurig is bestudeerd.
Zij geeft een hedendaagse twist aan deze
aloude techniek door de digitale laser te
gebruiken om vouwlijnen op de stof te zetten
en die met de hand te plooien. De schouderstukken
zijn net als de andere onderdelen
geborduurd met hergebruikte parels. Met de
collectie fifteen is de duurzaam heidsmissie voor
Van Zalinge geslaagd en laat ze zien dat een
trouwjurk meerdere levens kan hebben. 1
‘pearl’ uit de collectie ‘fifteen’, 2019, tesswithlotte, tweedehands trouwjurken, parels, collectie, Tess van Zalinge (zie ook p. 130-131). Foto: Peter Stichter , model Nina Dozy, Future Faces Model Management
SOMETHING OLD WORDT SOMETHING NEW
128
129

DEEL 3: TWEEDE HELFT 20E EEUW—HEDEN
SOMETHING OLD WORDT SOMETHING NEW
130
131