STAAL Magazine 3 - thema natuur

NATUUR
€ 3,95
GUUSJE CIRKEL
HOUD DE STAM VAN EEN
PAARDENKASTANJE
VAST EN JE VOETEN
GAAN TINTELEN 25
JAAP NIJSTAD
DE KUS OPENT EEN DEUR
NAAR DE WERELD VAN
ROZE WOLKEN, VAN
VLINDERS IN DE BUIK… 29
1
APRIL 2023
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

3
Lochemseweg 37
7244 RR Barchem
Tel. 0573 298 900
info@hotelbonaparte.nl
www.hotelbonaparte.nl
Hotel | Restaurant | Conferenties | Wellness

Voorwoord
Pien Pon
MIJN FAVORIETE BOOM
(‘Bos is een gemoedstoestand’, Bachelard, 1957)
Bijna negen jaar geleden vatte ik het plan op
om op deze plek waar ooit de dorpsschool
stond een museum te bouwen. In 2016
kregen we de vergunning om het bestaande
pand (allang geen dorpsschool meer) af te
breken en startten we in 2017 met bouwen.
Het Staringjaar werd geopend (want in
1767, 250 jaar geleden, werd A.C.W. Staring
geboren) en het nieuwe museum in Almen
zou op 1 december 2017 haar deuren
openen. Dit liep helaas anders, omdat er
brand werd gesticht. De daders hebben we
nooit kunnen achterhalen, maar de moed
om verder te gaan vonden we gelukkig wel,
waardoor op een zeer zonnige 28 juni in het
jaar 2018 Museum STAAL werd geopend.
We bestaan dus dit jaar, 2023, vijf jaar en dat
gaan we vieren. Allereerst met de uitgave
van ons derde magazine, deze keer met het
thema natuur.
voor ons geestelijk welzijn. Maar ook omdat
het prachtige natuurlijke monumenten zijn,
waar we in alle seizoenen enorm van kunnen
genieten.
In dit magazine leest u waarom de leden
van ons comité van aanbeveling zo genieten
van hun favoriete boom. Enorm knap dat
zij er eentje hebben kunnen kiezen, want
mijn favoriete boom bestaat uit meerdere
bomen. De oude rode Beuk voor de boerderij
van mijn vader, het door wind en weer
kromgewaaide boompje langs de kust in
Schotland, de meer dan tweehonderd jaar
oude tamme kastanje op het erf achter
ons huis, de sassefras in herfsttooi aan het
Twentekanaal en zo kan ik nog veel meer
noemen.
Komt u ook genieten van het bos in Museum
STAAL? En vertelt u ons uw bomenverhaal?
Tegelijkertijd start onze negende
tentoonstelling ‘Bomen over Bomen’ en
is het museum veranderd in een bos. Een
bos waarin u een jaar lang kunt dwalen
langs klassieke schilderijen, fotografie met
de mooiste bomen uit het dorp Almen en
moderne objecten gemaakt van takken en
blad. Daarnaast werken we samen met het
Walhallab en Natuurmonumenten. En we
gaan wandelen!
Pien Pon
Directeur-conservator van Museum STAAL
Ter gelegenheid van ons vijfjarig bestaan
planten we komend najaar een boom. Omdat
we bomen nodig hebben voor onze zuurstof.
Net zoals we kunst en cultuur nodig hebben
3
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

INHOUDSOPGAVE
6 GASTVRIJ MUSEUM STAAL
9
COLUMN DE BOOM VAN WOLF
10 BOMEN OVER BOMEN
13
BOMENLIEFHEBBER B.C. KOEKKOEK
EN ZIJN MUSEUM IN KLEEF
14
BOSWACHTER MET PASSIE VOOR BOMEN
17
FAVORIETE BOOM HARM EDENS
COMITÉ VAN AANBEVELING VAN STAAL
18 FIETSTOCHT OP DÍE FIETS
21
FAVORIETE BOOM MARITA MATHIJSEN
COMITÉ VAN AANBEVELING VAN STAAL
22
INTERVIEW JAN VAN DER WIELEN
EEN LEVEN LANG STARING
25
COLUMN BOMEN ZIJN GOED VOOR MENSEN
26
GEDICHT AAN MIJNE DENNEN
27
FAVORIETE BOOM SJOUKJE HEIMOVAARA
COMITÉ VAN AANBEVELING VAN STAAL
29
JAAP NIJSTAD
HOE ROMANTISCH IS DE ROMANTIEK?
COLOFON
STAAL magazine is een uitgave van Ovii in samenwerking met Museum STAAL en voor pUbliek en verschijnt in een oplage van 7.500 exemplaren
onder andere huis-aan-huis in Almen. Redactie: voor pUbliek - esther@voorpubliek.nl, Karin Wentzel / Fotografie: Geert de Groot, Henk Muileman,
Ariane Greep, Geurt Besselink, Jan Punter, Rogier Chang, Bruno van den Elshout, Punkmedia, Frank van de Vooren / Vormgeving: Ovii / Contact: Ovii
06 16 46 55 33 - info@ovii.nl / Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Ovii.
De uitgever kan op geen enkele wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd
of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke ander wijze dan ook zonder vooraf schriftelijke toestemming van de uitgever.
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023 4

Fotografie
Geert de Groot
33
HENK MUILEMAN
DE STARINGKOEPEL
34
COLUMN ACACIA FRISIA
35
FAVORIETE BOOM FRITS VAN BRUGGEN
COMITÉ VAN AANBEVELING VAN STAAL
37
TONY DE VERZAMELJONGEN
38
ZOMERTENTOONSTELLING
EEN BOS VAN DRAAD
39
GEDICHT STAMBOOM + STAMBOOM II
41
FAVORIETE BOOM WINAND STARING
COMITÉ VAN AANBEVELING VAN STAAL
42
COLUMN
DE SCHOONHEID VAN EEN BOOM
43
VRIENDEN STEUN MUSEUM STAAL
45
INTERVIEW MARCO MOUT
WALHALLAB
46
FAVORIETE BOOM ADRIAAN VAN DIS
COMITÉ VAN AANBEVELING VAN STAAL
47
HENK MUILEMAN
DE SASSEFRAS
48
TEO VAN DEN BRINK
KOEKKOEK OP BEZOEK
50
MUSEUMKAART, NOG 'EVEN' GEDULD
51
FAVORIETE BOOM PIEN PON
DIRECTEUR MUSEUM STAAL
5 MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

ZO MOOI, VEELZIJDIG EN GASTVRIJ
Als bezoeker van Museum STAAL beleef je het landschap, de geschiedenis en de cultuur van de
Achterhoek. Dichter en landbouwkundige A.C.W. Staring (1767-1840) hield van deze streek.
In zijn voetsporen laten we zien hoe mooi, veelzijdig en gastvrij de Achterhoek is.
Luister naar muziek in de salon en beleef de seizoenen schommelend bij de Staringkoepel,
een prachtige theekoepel aan rivier de Berkel. Geniet ook van de mooie beelden van kasteel
de Wildenborch, waar de familie Staring nog altijd woont. En ontdek de vogeltjes die in de
stamboom komen rusten. Dit alles behoort tot de vaste inrichting van Museum STAAL.
Schommelen,
dat is lang geleden.
Naast deze vaste tentoonstelling is er ook altijd een wisseltentoonstelling, over de meest
uiteenlopende onderwerpen. Boeren, heksen, honden en Jeanne Bieruma Oosting waren al
eens het thema van een wisseltentoonstelling. Er volgen nog veel meer leuke en interessante
onderwerpen met altijd een link naar Almen, de Achterhoek of Staring. Museum STAAL verbindt
op een verrassende manier het verleden met het heden en is helemaal van nu.
Smaakvol, informerend,
gastvrij en geweldige
architectuur. Een bezoekje
hier is een voorrecht!
In de Museumwinkel vindt u leuke geschenken, boeken
en mooie wandel- en fietstochten. In de leeshoek met
bibliotheek staat gratis koffie en thee klaar. En voor de
kinderen is er de kinderzolder en het Koffertje van Staring
voor een reis door het museum.
MUSEUM STAAL
Dorpsstraat 39
7218 AC Almen
Tel. 0575 - 47 43 17
info@museumstaal.nl
www.museumstaal.nl
OPENINGSTIJDEN
Museum STAAL is open van
11:00 tot 17:00 uur
Van april t/m oktober:
dinsdag t/m zondag
Van november t/m maart:
vrijdag t/m zondag
Als groep bent u ook buiten de
openingstijden welkom.
25 december en 1 januari gesloten
TOEGANGSPRIJZEN
€ 7,50 vanaf 12 jaar
€ 2,50 van 5 tot 12 jaar
Gratis met CJP pas
Op dit moment is de Museumkaart
nog niet geldig.
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023 6

Fotografie
Geert de Groot
7
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

HOTEL LANDGOED EHZERWOLD, NATUURLIJK GOED!
Bewonder de prachtige natuur en omgeving van
Hotel Landgoed Ehzerwold.
Kom eens kijken, ruiken, of proeven
en maak kennis met ons fantastische
wijnen uit eigen import.
Bent u onervaren met wijn? Geen probleem
samen vinden wij uw favoriete wijn!
Ruime parkeergelegenheid, altijd wijnvoordeel en ouderwetse service!
Misschien wel de meest relaxte
wijnhandel van de Achterhoek!
Kijk alvast eens op www.wijnhandelsmit.nl
Winkel open
Woensdag & Donderdag
(13.00 - 17.30 uur)
Vrijdag (10.00 - 17.30 uur)
Zaterdag (10.00 - 17.30 uur)
Het Landgoed is gelegen op slechts 1 km van
Museum Staal. Kom heerlijk genieten op één
van onze zonnige terrassen met uitzicht op de
Parktuin en ervaar echte Achterhoekse gastvrijheid..
* Koffie met gebak * High-Tea/
High Wine * Uitgebreide lunchkaart
* Heerlijk dinerbuffet * Borrelen
* Feestje vieren * Bruiloften
* Vergaderen * Overnachten
Landgoed Ehzerwold - Ehzerallee 14 - Almen
0575-431143—www.ehzerwold.nl
CLASSIC
TULBAND IN
LUXE DOOS
€ 12,50
EEN HEERLIJK ZACHTE,
ROOMBOTER CAKE GEVULD
MET ROZIJNEN EN
EEN KROKANT
SUIKERLAAGJE
Openingstijden:
Maandag t/m vrijdag
08:00 – 17:30 uur
Zaterdag:
07:30 – 16:30 uur
Openingstijden: Vrijdag t/m zondag van 13.00 uur tot 17.00 uur.
Donderdag rondleidingen voor groepen op afspraak.
Toegangsprijzen: € 6,50 p.p. | Kinderen tot 12 jaar gratis.
Zutphenseweg 132 7211 EG Eefde
info@galeriestijl.nl
0575 474 280 www.galeriestijl.nl

Column
Bas Steman
DE BOOM VAN WOLF
De boom zal er staan, mijmerend over
blad dat viel of jong groen dat kriebelt
in onzichtbare knoppen. Zou ze weten,
van ons? Van Wolf? Wie weet heeft het
bericht het bos bereikt. Bomen zwijgen
niet, ze spreken een ondergronds
idioom van pulserende schimmels,
langs kilometerslange verstrengelde
draden.
Ik ben er voor het eerst zonder mijn
zwartharige liefde. ‘Ie bestaot, ie bunt er,
en daor mo’je zelf iets van maak’n,’ zegt
Ome Gait in mijn roman De Lafaard: ‘A’je
t niet meer weet, mo’je onder een bome
gaon zitt’n.’
Misschien heeft hij gelijk, moet ik naar
de boom.
De laatste week van september was ik
er voor het laatst. In het middaglicht
van een alsmaar uitdijende zomer
kronkelden we tussen dennenbomen
Zonder Wolf is het
bos slechts een
verzameling stammen.
door naar de openplek. Een grillig
grasland omzoomd door berken,
beuken en kastanjebomen met de
eerste herfst in volle tooien, met aan
het eind van de verte het landhuis
Waliën. Ik wierp een stok, zij rende
erachteraan; ons ritueel. En dan
oversteken, zij naast me, aan de lange
lijn of soms even los. Altijd de heuvel
op, altijd naar onze boom, naar de
beuk waar de zon op viel. Daar deelden
we uren, lazen we de tijd af aan de
seizoenen. We keken naar wat bewoog,
naar wat stilstond en lieten onze eigen
gedachten gaan. Zo voelde geluk, vrij
zonder streven. Haar dood drie dagen
later was een overval.
Zonder Wolf is het bos slechts een
verzameling stammen. In mijn waan
zoek ik sporen. Een versteende drol,
een aangevreten stok waarin ik haar
beet herken. Op het grote pad sta ik stil,
lik zout van mijn lippen. Ze is er. Ze is er
nadrukkelijk niet. Ik fluister haar naam
en keer om. De boom komt te vroeg.
Even nog, geen bos zonder haar.
9
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

Te zien in
Museum STAAL
BOMEN OVER BOMEN
DOOR HET MUSEUMBOS, DE BOMEN ZIEN
Een tentoonstelling over
bomen, daar kun je alle
kanten mee op. En veel
van die kanten laten we u
zien in de tentoonstelling
‘Bomen over Bomen’. Kunst,
natuur, hout, aanplant,
zorgen, fotografie etc; een
museumbos vol verhalen.
Omdat ons museum de
Achterhoekse dichter A.C.W.
Staring gebruikt om verhalen over
de regio te vertellen, beginnen we
natuurlijk met
hem. Hij dichtte
over bomen,
maar plantte er
vooral veel aan
in de tuinen van
het landgoed
waar hij woonde,
De Wildenborch.
Wanneer u tijdens
openstellingen
deze tuinen bezoekt dan vindt u de
Libanonceder, een beukenberceau,
de eerste Amerikaanse eik en
een moerascipres. Ook het
dennenproject van zijn zoon, in
Bergen, komt aan bod.
Kunst met bomen is er ook volop
te zien. We tonen werk van de 19de
eeuwse landschapsschilder B.C.
Koekoek. U kunt meer werk van
hem bewonderen op een aantal
locaties in het land, waaronder
in het Noord-Veluws Museum
te Nunspeet en bij Kunsthandel
Simonis & Buunk te Ede. De
kleurrijke steltlopers (kastjes
die uit takken ‘groeien’) van
K Studio en de collages en fragiele
objecten gemaakt van materiaal
uit verschillende bomen van Stef
Kreymborg, laten zien dat ook
hedendaagse kunstenaars de boom
omarmen.
Fotograaf Geert de Groot heeft
de bijzondere bomen van Almen
vastgelegd in alle seizoenen en
Tini Brugge (natuurauteur) geeft
op passende wijze toelichting
bij deze bomen. Via een route
kunt u de bomen ook in het echt
aanschouwen.
We werken
samen met twee
organisaties.
Als eerste Vereniging
Natuurmonumenten,
die rondom Almen
verschillende
bosrijke gebieden
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023 10

Gij spreidt, in uwe ontelbre schaar,
Een grootsch geheel ten toon,
En boeit den stillen wandelaar
Door hartvereedlend schoon.
Uit: Aan mijne Dennen – A.C.W. Staring
beheert, waaronder De Velhorst,
't Waliën en Het Grote Veld.
Een korte film laat onze lokale
boswachter zien die over de bomen
in ‘zijn’ bos vertelt.
Samen met uw (klein)kinderen
kunt u bomen ’planten’ op onze
kinderzolder of de tijd nemen een
stukje uit een bomenboek voor te
lezen.
Kortom, veel bomen die samen
een bos vormen waar u in Museum
STAAL door heen kunt dwalen.
Als tweede het Walhallab, een
maak- en werkplaats in Zutphen,
waar leerlingen met verschillende
materialen hun talenten leren
ontdekken. Hout is daarbij een
belangrijke bron. Deze leerlingen
zullen met enige regelmaat in het
museum aan het werk zijn.
In de zomermaanden hebben we
ook nog een extra tentoonstelling
in de Almense kerk, tegenover het
museum. U kunt daar ‘Een Bos van
Draad’ van Sara Vrugt beleven. Zie
het artikel op pagina 38.
BOMEN OVER BOMEN
DOOR HET MUSEUMBOS,
DE BOMEN ZIEN
1 april 2023 - 24 maart 2024
11
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

CAMPING BRAAKHEKKE
MOSTERDMAKERIJ DE BRAAKHEKKE
LANDWINKEL DE WINDE
BLOEMBINDERIJ DE WINDE
Wij.
maken.uw.
fietsplezier.
-sinds.1937-
Stegink
Janneke & Gerard Zoetbrood
Braakhekkeweg 9, 7217 SK Harfsen
Tel. 0573 431963
info@camping-braakhekke.nl
Onze mosterd
wordt op
ambachtelijke
wijze gemaakt
iets
kopen.com

BOMENLIEFHEBBER
BAREND CORNELIS
KOEKKOEK EN ZIJN
MUSEUM IN KLEEF
De Nederlandse landschapsschilder
Barend Cornelis Koekkoek
(Middelburg 1803-1862 Kleef)
werd geboren in een omgeving
met weinig bomen. Zeeland had
de zeekust en haar natuurlijke
schoonheid. Zijn vader Johannes
Hermanus Koekkoek was al actief
als zeeschilder. De zoon, opgeleid
aan de Koninklijke Academie in
Amsterdam, trok in de loop van
zijn leven steeds vaker naar het
bos. In 1834 trok hij naar het
toenmalige Pruisische "Bad Cleve",
een kuuroord voor aristocratische
gasten uit Nederland.
In Kleef kocht Koekkoek, bij
zijn tijdgenoten bekend als de
"prins der landschapsschilders",
een grote tuin, bouwde in 1843
een ateliertoren (tegenwoordig
particulier bezit) en in 1848 een
statig woonpaleis (nu Museum B.C.
Koekkoek-Huis) waar hij met zijn
gezin ging wonen. Koekkoek was
beroemd in heel Europa en had een
rijke klantenkring. Hij exposeerde
in Salons in Amsterdam, Brussel,
Parijs en elders.
Zijn schilderijen
worden tot op de
dag van vandaag
gewaardeerd en
bevinden zich in
grote musea over
de hele wereld.
In 1841 richtte de
kunstenaar een
tekenschool op
in Kleef. Vooral
in de zomer
trokken veel
Nederlandse collega's hier naartoe
om in de omgeving te tekenen
en schilderen en de meester te
bezoeken. Prominente klanten
zoals het Nederlandse koningshuis,
de Russische tsaar of de Pruisische
koning brachten zelfs een bezoek
aan de meester in Kleef.
Museum B.C. Koekkoek-Huis,
een parel van romantiek, is
uniek en trekt Nederlandse
en Duitse bezoekers. Er zijn
kunstwerken te zien uit de
schildersdynastie Koekkoek,
De prins der
landschapsschilders.
die meerdere generaties schilders
heeft voortgebracht, evenals
hun leerlingen en opvolgers. Het
gebouw is nu eigendom van de
Stichting tot behoud van natuur,
vaderland en cultuur van Noordrijn-
Westfalen.
B.C. Koekkoek, oliestudie 'grote beuk
voor kasteel Moyland’, 1840
Het buitenleven
is de ware
leermeester.
B.C. Koekkoek, litho naar Charles Baugniet, 1839
13
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

BOSWACHTER
MET PASSIE
VOOR BOMEN
Ben je bij Museum STAAL op
bezoek, dan ben je onderweg
sowieso door een zeer
bosrijke omgeving gekomen.
Vooral ten zuiden van het
dorp Almen vind je
prachtige natuurgebieden
en landgoederen met
bossen en statige huizen,
zoals de landgoederen
Velhorst, Ehzerwold,
’t Waliën, De Boekhorst en
natuurgebied het Grote
Veld. Natuurmonumenten
is een vereniging van
natuurliefhebbers en heet
bezoekers van harte welkom
in de gebieden waar zij
eigenaar is.
Het beheer van die terreinen wordt
in deze regio uitgevoerd door de
boswachters van de Beheereenheid
Achterhoek. Boswachter Peter
Muileman zorgt voor het beheer
van landgoed Velhorst.
Muileman komt uit de streek.
Hij is een geboren en getogen
Almenaar en is trots om voor
dit karakteristieke kleinschalige
landschap te mogen zorgen. “Al
op de basisschool gingen we met
‘bosdag’ naar landgoed Velhorst
om daar met de boswachter naar
waterbeestjes te zoeken in een poel.
Dit is mijn eerste herinnering aan
Velhorst. Het is dan ook prachtig om
vandaag de dag zelf zorg te mogen
dragen voor het behoud van dit
gave landgoed. Een landgoed met
een rijke, goed bewaarde historie én
met grote natuurwaarden.”
Natuur omringd door
cultuurhistorie
Landgoed Velhorst is een pareltje
in de gemeente Lochem en is één
van de oudere landgoederen in
de Achterhoek. Bronnen uit 1313
maken al melding van ‘een huis
met een hof’. Bijzonder is dat
grote delen van het landschap nog
onveranderd zijn. Hier ontdekt
de wandelaar een afwisselend
parkbos met statige bomenlanen,
goudgele graanakkers, bloeiende
rododendrons, azalea’s en
een historische moestuin met
boomgaard, bijgehouden door
een flinke groep vrijwilligers. Deze
omgeving trekt reeën, dassen
en zelfs boommarters aan. Je
vindt hier natuur omringd door
cultuurhistorie. Of is het juist
andersom?
Bos als historisch schilderij
De oplettende bezoeker kan hier
twee typen bos ontwaren. Oud
loofbos en jongere bossen. Het
oude bos bestaat met name uit
zomereik, grove den en beuk. Er
staan veel bomen van dezelfde
leeftijd met indrukwekkende
dikke exemplaren, zoals je ook
op schilderijen ziet. Peter vertelt:
“Het zijn prachtige reuzen die
hier in het bos staan. Ons beheer
is er hier puur op gericht om de
huidige verschillende boomsoorten
te behouden. Sommige bomen
geven we de ruimte om volledig uit
te kunnen groeien. Waar bomen
sterven ontstaat weer ruimte en
licht op de bodem voor een nieuwe
generatie bomen. Op sommige
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023 14

plekken creëren we zelf ruimte en
licht door op die plek bomen te
verwijderen.”
De ecologische betekenis van deze
oude bossen op landgoed Velhorst
is bijzonder hoog. We streven
ernaar een bepaald percentage
dood hout in het bos te laten staan
en liggen. Sommigen vinden dat
er wellicht wat rommelig uitzien,
maar het resultaat is er wel
naar! Onderzoekers hebben hier
voor Nederland unieke en zeer
bijzondere keverfauna ontdekt.
Vermoedelijk is ook voor andere
ongewervelden het bos van
bijzondere betekenis. Het zijn deze
bossen waar de middelste bonte
specht en boommarter zich thuis
voelen en waar een broedvogel als
appelvink, boomklever en kleine
bonte specht in hoge aantallen
voorkomt. Het is onze ambitie
om deze specifieke ecologische
kwaliteit te behouden en verder te
versterken.
Het jongere bos is een ander type,
het zogenoemde heideontginningsbos.
Het is haast niet voor te stellen,
maar rond 1850 was er bijna geen
bos meer te vinden in Nederland;
slechts 1% van ons land was bos.
Nu is dat zo’n 11%, waarmee we in
Europa overigens het land zijn met
het minste bos. Bijna alle bossen
zijn sinds de tweede helft van de
negentiende eeuw aangeplant als
productiebos. Deze bossen bestaan
vaak uit bomen van dezelfde soort
en leeftijd. Je kunt dus nauwelijks
spreken van echt natuurlijk bos.
De jongere bossen op Velhorst zijn
gepland op heidevelden die toen
nog deel uitmaakten van het Grote
Veld. In dit bos is de grove den de
meest voorkomende boomsoort,
samen met de zomereik en berk,
met een rijke ondergroei van
struiken en jonge bomen.
Werken voor behoud
biodiversiteit
Bij Natuurmonumenten staat
de zorg voor de natuur voorop.
Beheermaatregelen doen we alleen
om de natuur een handje te helpen,
houtoogst is geen doel op zich.
We zorgen voor een gevarieerde
leeftijdsopbouw van bomen in het
bos. Met dit beheer streven we
bossen met hoge natuurwaarden
na in alle verschillende
ontwikkelingsfases van een bos.
Sommige boomsoorten willen we
behouden of bevoordelen. En we
willen dat iedereen veilig in het bos
kan wandelen en fietsen.
Er wordt wel eens gevraagd
om helemaal
niets te doen
in het bos.
Kan de natuur
niet gewoon
natuur blijven
en zichzelf
redden? Dat is een lastige kwestie.
Vooral omdat de omstandigheden
voor de natuur bepaald niet
makkelijk zijn. Inmiddels heeft
iedereen wel gehoord van het
effect van teveel stikstof voor de
natuur. Vooral de gevolgen van de
droogte van de afgelopen jaren
zijn – met name op de hogere
zandgronden, zoals ook in de
Achterhoek – dramatisch zichtbaar.
Als natuurorganisatie heeft
Natuurmonumenten te maken
met twee grote uitdagingen:
biodiversiteitsverlies en
klimaatverandering. Er dreigen
waardevolle en typisch
Nederlandse landschappen
te verdwijnen, waardoor
karakteristieke planten en dieren
hun leefgebieden verliezen. We
voelen hier een extra zware
verantwoordelijkheid. Immers:
iedereen kan actief wat aan het
klimaat bijdragen, maar wie redt
de planten en dieren in onze
gebieden?
15
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

In goede handen bij
de eerlijke professional
Altijd vertrouwd onderhoud:
• Onderhoud/reparatie
alle merken met behoud
van fabrieksgarantie
• 24 maanden garantie op
onderdelen en reparaties
• APK-keuringen
• Airco specialist
• Onderdelen van originele
kwaliteit
• In- en verkoop nieuw en
gebruikte auto’s.
• Europese pechhulpservice
• BOVAG gecertificeerd
SLETTENHAAR
Scheggertdijk 58
7218 NB Almen
0575 - 431 292
www.garageslettenhaar.nl
VVV Inspiratiepunt Lochem
Voor wie inspiratie zoekt voor leuke activiteiten en bezienswaardigheden in Lochem en
omgeving is een bezoekje aan het VVV Inspiratiepunt Lochem in het markante Oude
Stadhuis een échte aanrader. Met veel beelden, verhalen en interactieve elementen word
je verleid om er op uit te gaan in de omgeving. Hier kun je terecht voor inspiratie, informatie,
wandel- en fietsroutes, souvenirs, arrangementen, kaartjes voor evenementen en excursies.
De VVV-medewerkers geven je graag advies en de leukste tips!
MEER DAN 25 ACTIVITEITEN MOGELIJK
WAARONDER: E-CHOPPER, KANO VAREN,
TUKTUKS , SKELTERTREIN
WWW.UNIEKEUITJES.NL
DEVENTERWEG 67C, LAREN GLD. TEL. 0573 740 004 INFO@UNIEKEUITJES.NL
VVV Inspiratiepunt Lochem | Markt 2, Lochem
T 0573 - 25 18 98 | www.vvvlochem.nl

De ceder is imposant
en tegelijkertijd gracieus.
Een majestueuze boom
die me rustig maakt maar
me ook laat juichen.
Harm Edens
over zijn favoriete
boom, de ceder
Fotografie
Geert de Groot
17 MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023 18

Door
Jan Baggen
19
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

Fotografie
Geert de Groot
Mijn favoriete boom is een
hele oude plataan (1876) op
het Leidseplein in Amsterdam,
waar op een tak door een
anonieme kunstenaar een
bronzen beeld van een zagend
mannetje geplaatst is. Hij is
voor mij belangrijk vanwege
de ouderdom en de enorme
omtrek die bewijst dat ook
in een grote stad natuur kan
bloeien.
Marita Mathijsen over
haar favoriete boom,
de plataan
21
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

Interview
Jan van der Wielen
Vrijwilliger bij STAAL
Overzicht geven
dat aansluit
op de interesses
van de gasten.
Hij kon natuurlijk nog niet weten
wie ‘Staring’ was, toen hij als
11-jarige in Eindhoven op school
het lied ‘Sikkels klinken, sikkels
blinken’ van A.C.W. Staring leerde
zingen, op zijn brommer over de
Staringweg in Eindhoven reed en
tijdens zijn studie bij het
vak cultuurtechniek de
geologische kaart van
Winand Staring onder
ogen kreeg.
Maar nu is de cirkel
al een tijd rond: Jan
van der Wielen is ruim
vier jaar vrijwilliger in
Museum STAAL waar
het verhaal verteld wordt van het
Land van Staring, dus over de
Achterhoek van Gendringen tot
Almen, van verleden tot heden.
En dat hij verliefd zou worden op
'het mooie en lieve dorp' Almen
was misschien weer niet zo vreemd.
Na op veel plekken in Nederland en
daarbuiten gewoond en gewerkt te
hebben, kwam hij in Frankrijk zijn
vrouw tegen met wie hij in Baarn
neerstreek. Omdat vrienden van
haar bezig waren met de bouw van
een camping aan de Berkel, was
hij vaak in de buurt van Almen en
leerde hij de sfeer kennen. Hoe
bijvoorbeeld op dinsdagochtend
tijdens de markt het wel en wee van
het dorp wordt uitgewisseld. Het
idee om na zijn pensionering in de
kern van het dorp te gaan wonen
werd steeds aantrekkelijker en in
maart 2017 konden ze hun tweeonder-een-kapper
betrekken.
Jan’s eerste kennismaking met het
toekomstige museum was met
een bouwput vol water. Maar niet
lang daarna maakte hij kennis met
Pien Pon, directeur-conservator, op
een informatieavond voor nieuwe
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023 22

Door
Irene Overheul
vrijwilligers voor Museum STAAL.
Hij denkt dat hij waarschijnlijk de
enige van de veertig was die haar
nog niet kende…
Dit was het begin van zijn integratie
in Almen; hij werd vrijwilliger bij het
museum en door dingen samen
te doen leerde hij veel mensen
kennen.
Jan werkt gemiddeld een halve
dag per week in en voor het
museum; zijn werk varieert van
(inval)gastheer tot het uitvoeren
van technische klussen. En van
wandelgids op zondagmiddag tot
medebeheerder van het Rooster,
een programma waarin vrijwilligers
onder andere hun diensten kunnen
inplannen.
Gastheerschap vindt hij het leukst
om te doen: ontdekken waarom
gasten het museum bezoeken en
dan in zes minuten een overzicht
geven dat aansluit op hun
interesses.
Jan heeft als vrijwilliger van
Museum STAAL workshops en
cursussen gevolgd op gebied
van educatie. Het museum
ontvangt namelijk ook geregeld
schoolklassen waarvoor speciale
programma’s zijn ontwikkeld.
Dat hij verliefd zou worden op
het 'mooie en lieve dorp' Almen.
In de afgelopen jaren zijn in
raakvlakken met studie en werk
het museum tentoonstellingen van Jan.
over uiteenlopende thema’s
te zien geweest die allemaal
Als het goed is, is Jan vrijwel
een verbinding met Staring
nooit op zijn favoriete plek in
en de Achterhoek hadden. De het museum te vinden met een
tentoonstelling ‘Jeannes Zomer’ boek, want er is altijd wel werk
over Jeanne Bieruma Oosting, voor een vrijwilliger. Maar voor
beeldend kunstenares, sprak Jan de gelegenheid van dit interview
het meest aan. Jeanne woonde hebben we ons wel heerlijk
namelijk vanaf 1954 lange tijd geïnstalleerd in deze loungeplek
vooral ’s zomers aan de Dorpsstraat op de eerste verdieping, met vers
in Almen. En daarom was er veel gezette koffie van Joke Dinkelman,
werk te zien met het dorp en coördinator van de ruim zestig
omgeving als onderwerp en waren vrijwilligers.
er anekdotes over haar in omloop,
ook verteld door vrijwilligers die
haar nog hebben
gekend. Dat maakte
die expositie heel
concreet en levendig.
In het kader van
de tentoonstelling
‘Grondlegger’ over
W.C.H. Staring, werd
de eerste geologische
kaart van Nederland
levensgroot op de vloer
van het museum geplakt.
Dit had weer boeiende
23
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

WANNEER
JE NIET VAN
KUNSTGRAS
HOUDT.
t: 0575 - 43 19 27
e: info@devetweide.nl
Houten krukjes met naam,
snijplanken & meer
STIHL ROBOTMAAIERS
VERKRIJGBAAR VANAF
€ 999,-
WWW.ALMATLAREN.NL
TEL. 0573 44 80 88 • GROENTECHNIEK@ALMATLAREN.NL
Bestellen?
krukjemetnaam.nl
De Vetweide - Dorpsstraat 7, 7218AA Almen - t. 0575-431927
EENVOUD IN DE ORGANISATIE BIEDT RUIMTE AAN HET ‘GEWONE’ LEVEN
De Klipper Zorg is een wooninitiatief voor mensen met een verstandelijke
beperking. Wij bieden een beschermd leefklimaat. De professionele zorg en
ondersteuning sluiten aan bij de manier waarop bewoners hun leven willen leven.
De Klipper Zorg support de ontwikkeling van de bewoners.
Wij houden de regie zo dicht mogelijk bij de bewoners zelf. Zo kunnen zij
zelfstandig en toch beschermd leven, waarbij kwaliteit van leven voorop staat.
De Klipper Zorg in Zutphen is persoonlijk en staat middenin de maatschappij.
Voor meer informatie: www.deklipperzorg.nl
Walderstraat 17, Lochem
Tel: 0573 253921
www.wereldwinkel-lochem.nl

BOMEN ZIJN GOED
VOOR MENSEN
Column
Guusje Cirkel
Praten met bomen, een boom omhelzen, een boom inklimmen of een boom voelen, maakt
duidelijk dat ze bijzonder zijn en bij ons horen. Dat gevoel kreeg ik jaren terug toen ik op
stap was met een IVN-gids in Zuid-Limburg.
Evolutionair zijn bomen heel
oud. De ginkgo is een van de oersoorten.
Onderzoekers hebben
vastgesteld dat de eerste bomen
450 miljoen jaar geleden zijn
ontstaan uit kleine plantjes die in
water stonden. De vermoedelijk
oudste boom in Nederland (circa
500 jaar) is een Hollandse linde.
Hij staat in Sambeek, heeft een
doorsnede van ongeveer 7,70
meter en is 23 meter hoog. Onder
de boom is het goed toeven
bij warme dagen. Het oudste
aangelegde bos, een naaldbos,
vinden we bij Breda, het Mastbos.
Het is aangelegd in 1515 door graaf
Hendrik III van Nassau (oom van
Willem van Oranje) met het doel de
stad te verfraaien.
In Nederland zijn circa 500
verschillende soorten bomen,
inheemse en uitheemse
(zogenaamde exoten). De
inheemse Hollandse zomereik
bijvoorbeeld verstopt ruim 400
insectensoorten, wat smullen
is voor vogels en vleermuizen.
Momenteel zijn 35 inheemse
soorten in hun bestaan bedreigd.
Bomen zijn hele trouwe vrienden,
die ons leefklimaat bewaken, ons
welzijn bevorderen, een leefgebied
bieden aan dieren en planten, ons
voorzien van voedsel, medicatie,
brandhout, bouwmaterialen,
speelgoed en nog veel meer.
De conifeer is een topper in het
zuiveren van de lucht! En zo zijn er
nog veel meer bomen te benoemen
die heilzaam zijn voor ons hoofd,
hart en lijf.
Door de verschillen tussen solar en
lunar bomen te ontdekken, opent
zich een compleet nieuwe wereld
die in feite heel dichtbij is. Leg je
hand maar eens op een de stam
van een wilg (lunar boom) en blijf
daar maar eens staan en vooral
voel wat het met je doet. Sta bij
een paardenkastanje en hou deze
solar boom vast en je voeten gaan
tintelen, je laadt je op met nieuwe
energie.
In vroeger tijden werd recht
gesproken onder de eikenboom
(solar). Meer religieuze meditatieve,
spirituele bijeenkomsten vonden
plaats bij sterke lunar bomen zoals
de linde, taxus en hazelaar.
De schilders Mondriaan en Toorop
maakten gebruik van deze indeling,
waarbij de volle maan een speciale
rol speelde. En niet te vergeten
de dichters zoals Gerhardt, Boer,
Hoekstra, Kopland, Tellegen en
Achterberg hebben hun liefde voor
bomen omgezet in schitterende
gedichten.
Ja, bomen horen bij ons, het zijn
onze trouwste vrienden. Laten we
maar voorzichtig met ze zijn!
25
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

AAN MIJNE DENNEN
Door
A.C.W. Staring
Vloot oudtijds aan der eiken tronk
GEHEILIGD druivesap;
Deel gij, o Pijnboom, mijnen dronk
Uit ONGEWIJDE nap!
Wanneer 't vijandig jaarseizoen
Het lied der velden smoort;
De kraai, op 't jeugdig akkergroen,
Alleen het zwijgen stoort;
Uw deugd bepaalt dit eerbewijs;
Geen Luim die 't nieuwe preekt;
Die nu 't Milaansche Popelrijs;
Die dan 't Atheensche kweekt.
Hoe pronkt dan, tusschen 't weeklijk kroost
Van 't afgebladerd woud,
Uw heldenrij, het ijs getroost,
En met den storm vertrouwd!
U hongert naar geen weeldrig land:
Gij kleedt het naakte duin,
En houdt om Zwedens poelen stand,
Als om der Alpen kruin.
Hoe strekt gij dan, in fieren stand,
Den onverwelkbren tak:
Bij windvlaag ons ten luwen wand;
Bij sneeuwvlaag ons ten dak!
't Zij schip of roeibark op den plas;
Gij biedt ze uw diensten aan.
Gij helpt, als wiek, de snorrende as
Van duizend raders gaan.
Dat wild gerank en stekelruig
In andre bosschen tier';
Het moeilijk pad in kronkels buig’;
Voor 't naauwe doorzigt zwier’;
De toren heft zich op naar 't zwerk,
Gestevigd door uw kracht.
Gij schoort, in 't slib, zijn metselwerk,
En overleeft uw vracht.
Gij bant elk hindrend warrelnet
Uit uw gewijden kring;
Gij spaart den voet bezorgden tred;
Het oog verbijstering;
Gij wekt de ontslapen haardsteêvlam,
En 's winters guurheid zwicht.
Der vondrijke Armoe’ schenkt uw stam
Een toorts, die voor haar licht.
Gij spreidt, in uwe ontelbre schaar,
Een grootsch geheel ten toon,
En boeit den stillen wandelaar
Door hartvereedlend schoon.
Waar gulle vreugd de citer stemt;
Waar harptoon ons verrukt,
Wordt GIJ aan 't maagdenhart geklemd -
Van maagdenkniên gedrukt.
Zoo rigt dan, rigt uw zuilen op -
Breidt uit uw schaduwnacht,
O Pijnen, om een heuveltop,
Die mijn gebeenten wacht’!
Het Noorden, door uw schors gevoed,
Brengt u, den Redder, dank.
Het Westen huwt, met blijder moed,
Uw geuren aan zijn drank.
Geen ijdle trots verhoog' den zerk,
Noch sparre d'opgang toe.
Het Landvolk ruste er van zijn werk,
Als ik van 't leven doe.
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023 26

Fotografie
Geert de Groot
Deze boom is voor mij
heel bijzonder omdat hij in
1896 door dendroloog en
tuinarchitect L.A. Springer hier
is aangeplant in arboretum
de Dreijen. Dat arboretum
werd aangeplant in aanloop
naar de oprichting van de
Rijkstuinbouwschool hier in
Wageningen. De aanstaande
leerlingen moesten hier
kennis kunnen maken
met het materiaal van de
tuinbouwwetenschap.
Nu - meer dan een eeuw later -
bestaat dit mooie arboretum
nog steeds en zijn er nog
studenten die onderzoek
doen aan deze bomen, onder
andere naar de precieze
verwantschappen en genetische
herkomst. Een echt living lab
dus, maar kijk vooral wat een
majestueuze boom, prachtig!
Sjoukje Heimovaara
over haar favoriete boom,
de Libanonceder
27
MUSEUM STAAL 32 / APRIL 2023 2021

HOE ROMANTISCH IS
DE ROMANTIEK?
Door
Jaap Nijstad
Een kus, of liever nog, een eerste kus is een ervaring in een mensenleven
waarbij zich al gauw het begrip romantisch aandient. De kus opent een
deur naar de wereld van roze wolken, van vlinders in de buik en
'Auf Flügeln des Gesanges' gedragen worden.
Dat laatste is overigens een regel
uit het gelijknamige gedicht van de
Duitse dichter Heinrich Heine dat
voor het eerst verscheen in 1822.
De dichter was toen ongeveer
25 jaar oud en was misschien
nog onder de indruk van de
onbeantwoorde liefde voor zijn
nichtje Amalie die hij in 1816 in
het huis van zijn oom, Salomon
Heine, in Hamburg had leren
kennen. In datzelfde Hamburg
had Felix Mendelssohn Bartholdy
zeven jaar eerder het levenslicht
gezien en 25 jaar later, in 1834,
is de tekst van Heine’s gedicht
verwerkt in een van de meest
geliefde liederen van de componist.
Is het gedicht romantisch? Ja, maar
tot welke stroming behoort het,
de Romantiek misschien? Ja, het
is een romantisch gedicht, uit de
Romantiek.
Gedichten en muziek vinden elkaar
aan het begin van de 18de eeuw in
een nieuwe vorm van liedkunst die
zich onderscheidt van de vroegere
religieuze gezangen en volksliedjes.
Teksten van dichters als Johann
Wolfgang von Goethe, Joseph von
Eichendorff, Franz von Schober en
Heinrich Heine, krijgen een eigen
‘geluid’ in de liedcomposities van
Franz Schubert, Felix Mendelssohn
Bartholdy en Robert Schumann;
drie componisten, geboren tussen
1797 en 1810. Ze sterven jammer
genoeg alle drie relatief jong. Hun
rijke artistieke erfenis schetst in
het samengaan van poëzie en
muziek een schat aan emoties die
we vaak het predicaat ‘romantisch’
geven. Met de muziek zwellen
gevoelens aan die verwijzen naar
lief en leed, naar vaderland en exil
en naar de natuur en het verwijlen
daarin. Thema’s die behoren tot
de brede culturele stroming die
we de ‘Romantiek’ noemen. Maar
hoe houden we deze begrippen
uit elkaar? Ze zijn zo eenvoudig
te verwarren; de begrippen
‘romantisch’ en ‘romantiek’. Ze lijken
soms uitwisselbaar en in letters
scheelt het allemaal niet zoveel.
Toch zijn er duidelijke verschillen.
Om te beginnen is ‘romantiek’,
al dan niet met een hoofdletter
geschreven, een zelfstandig
naamwoord, terwijl ‘romantisch’
een bijvoeglijk naamwoord is.
Romantiek heeft betrekking op
een specifieke stroming met een
bijbehorende bloeiperiode die
loopt van het einde van de 18de
eeuw, grofweg vanaf 1770, tot het
midden van de 19de eeuw met
uitlopers tot in het ‘Fin de Siècle’.
Het is een stroming die in Europa
ontstaat en die tot uitdrukking komt
in vrijwel alle culturele uitingen:
schilderkunst, beeldhouwkunst,
architectuur, literatuur en
muziek. Romantisch, als gevoel
of in associatie is niet specifiek
gebonden aan een periode, het kan
van alle tijden zijn, en alle culturen.
Het kan te maken hebben met
ervaringen of inleving maar het is
een gevolg, geen oorzaak.
Misschien moeten we iets vroeger
in de 18de eeuw duiken om een
29
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

Johann Heinrich Wilhelm Tischbein (1751-1829) 'Goethe in der Campagna' (1787)
Sir Henry Raeburn (1756-1823) Portret Sir Walter Scott (1808)
en ander beter te begrijpen. Meer
dan de eeuwen ervoor wordt de
achttiende gekenschetst door
een rijke opeenvolging van stijlen
en stromingen. Het is de eeuw
die begint met de kracht van de
Barok, gevolgd door de elegantie
van de Rococo. Het is vervolgens
ook de ‘Eeuw van de rede’, de
‘Verlichting’ waarin de wereld
maakbaar lijkt. De opkomst van
het Neoclassicisme past bij het
rationalisme van de tijdgeest maar
ook hier komt een reactie op en
dat is wat we onder ‘De Romantiek’
(met hoofdletter) verstaan. Waar
de ‘Verlichting’ toekomstgericht is
op een wereld van de vooruitgang,
bereikbaar geworden door gebruik
te maken van het collectieve
abstracte menselijke verstand,
kennen de vertegenwoordigers
van de ‘Romantiek’ een ander
perspectief. Zij benadrukken het
individuele aspect en verkiezen
het subjectivisme boven het
objectivisme, de emotie boven
de ratio en het eigene boven het
algemene. Verstandelijke kennis
komt op een lager plan dan
bijvoorbeeld intuïtie, spontaniteit,
emotie en verbeelding. De
snelgroeiende en veranderende
stedelijke omgeving, met alle
verworvenheden (en verwordingen)
van de beginnende industriële
revolutie, maakt dat er gekozen
wordt voor de natuur waarbij de
beleving nadrukkelijk mystieke,
welhaast religieuze vormen
aanneemt. De mystieke wereld,
met veel aandacht voor ‘gene
zijde’ wordt verkozen boven de
mechanische wereld van industrie
en progressie.
Terugkijken is een gegeven dat
hoort bij de Romantiek en het zijn
met name de middeleeuwen die
tot de verbeelding spreken, in het
idee dat ze een zuiver en groots
verleden weerspiegelen. Ook de
vergankelijkheid, van bijvoorbeeld
vriendschappen en culturen, blijkt
een aantrekkelijk thema. Schilders
als Caspar David Friedrich en
William Turner benadrukken vaak
het overweldigende van de natuur
tegenover het nietige van de mens
en zijn nalatenschap. Wanneer
Goethe in 1787 tijdens zijn eerste
Italiaanse reis wordt geportretteerd
door zijn landgenoot Johann
Heinrich Wilhelm Tischbein zien
we hem weergegeven, liggend
in het weidse landschap van de
Romeinse ‘Campagna’. De schrijver
is ver van huis in een voor hem
vreemde omgeving te midden
van enkele brokstukken van een
vergane cultuur. Hij wordt ons
gepresenteerd als ‘Wanderer’,
rustend in de natuur, aanwezig
maar niet op weg ergens naartoe.
Een andere ‘Wanderer’ vinden we in
Friedrichs schilderij ‘Der Wanderer
über dem Nebelmeer‘, uit 1818.
Het lijkt alsof de schilder bekend
was met het gedicht ‘Der Wanderer’
van Georg Philipp Schmidt, al dan
niet in de toonzetting van Franz
Schubert uit 1816: “Ich komme
vom Gebirge her / Es dampft
das Tal, es braust das Meer“.
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023 30

'Liefdeskus' houtsnede door Harry Leurink, foto Henk Muileman
Caspar David Friedrich (1774-1840)"Der Wanderer über dem Nebelmeer" (1818)
Eens te meer ervaren we hoe
er een beroep wordt gedaan op
ons inlevingsvermogen en onze
subjectieve emoties zoals de
ervaring van weer en wind, van
nacht en ontij.
De Romantiek is in de meeste
Europese landen een duidelijk
herkenbare stroming met voor
elk land een eigen nationale
invulling en bijbehorende
vertegenwoordigers. Een goed
voorbeeld vinden we in Schotland
waar Sir Walter Scott met zijn
roman Ivanhoe een beeld
geeft van de middeleeuwen,
vertegenwoordigt in de ridderfiguur
Ivanhoe (die nogal verschilt van
de geromantiseerde versie die
ons, eind vijftiger, begin zestiger
jaren van de vorige eeuw, op de
televisie werd voorgeschoteld) Het
woord ‘romantiek’ is niet voor niets
afgeleid van de middeleeuwse
‘romances’; verhalen over mensen
die idealen najagen ondanks het
feit dat ze beseffen dat ze feilbaar
zijn. In de versie van Scott blijkt
de stoere ridder Ivanhoe dan ook
een soort van moderne anti-held.
De schrijver van het epos, net als
Goethe bij het leven al razend
populair, wordt ook meerdere
malen op het schilderslinnen
vastgelegd. En net als bij Goethe
komen we hem buiten tegen,
geportretteerd door de ‘hofschilder’
van Schotland, Sir Henry Raeburn.
Het is een informeel portret, niet
de schrijver in zijn bibliotheek of
studeerkamer in ‘Abbotsford’, zijn
neo-middeleeuws kasteel, maar
we zien hem in een nonchalante
pose, buiten onder een boom, een
klein boekje in zijn hand en in het
gezelschap van zijn twee trouwe
honden. Vriendschap en loyaliteit,
ook tussen mens en dier, waren
belangrijke elementen voor de
kunstenaars van de Romantiek.
Vriendschap en liefde, emoties
die we zo makkelijk koppelen aan
romantische gevoelens. Maar het
hoeft niet altijd te culmineren
in een diner bij kaarslicht.
Geliefden mogen ook schuilen
‘onder dropplend lover’, ergens
aan een plas, zoals de dichter
Staring beschrijft in zijn gedicht
‘Herdenking’. Een gedicht met een
heuse eerste kus van een poëet die
wel werd omschreven als de meest
romantische dichter van Nederland.
Maar wellicht moeten we dat
veranderen in de belangrijkste
dichter van de Romantiek… wat
Nederland betreft dan.
VOLGEND JAAR IN
MUSEUM STAAL
DE EERSTE KUS -
HOE ROMANTISCH
IS DE ROMANTIEK?
31 MAART 2024 -
30 MAART 2025
31
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

Specialist in
maatwerk liften
Wij produceren, installeren, repareren
en onderhouden liftinstallaties.
Tot wel 10 jaar garantie Een goede service Geen voorrijkosten Snelle ombouwtijd
en levering
Edisonstraat 60
6902 PK Zevenaar
0316 344 336
info@lohrliften.nl
www.lohrliften.nl

DE STARINGKOEPEL
Door
Henk Muileman
Constantia Ernestine Theodora Staring (1819-1879), de
jongste dochter van de beroemde dichter A.C.W. Staring,
liet in 1850 een theekoepel bouwen. Gelegen op een
idyllische plek aan de Berkel, bij een oud beukenbos verrees
een witgepleisterd gebouwtje, gebouwd uit resten van het
vervallen herenhuis van havezate ’t Draafsel.
Constantia woonde in Den Haag, Natuurmonumenten en is alleen
maar gebruikte haar koepel
te bereiken met een voetveer, na
’s zomers regelmatig. Ze dronk een wandeling van ongeveer een
daar met vriendinnen en gasten kilometer langs de Berkeloever.
een kopje thee, maar ze vond
het ook prettig om op zichzelf Terug wandelend langs de
wat te mijmeren en uit te kijken Berkel na een bezoek aan de
over de velden. Als er thee of Staringkoepel, kom ik een ouder
lekkernijen moesten komen, dan echtpaar tegen. “Is daar nog wat
werd de bel aan de westkant van te zien, daar bij die koepel?” vraagt
de koepel geluid. Het gewenste de dame. Ik antwoord dat dit zeker
werd vervolgens gebracht vanuit de het geval is, en dat zij op weg waren
nabijgelegen hoeve ’t Draafsel. naar de meest romantische plek in
deze streek. De ogen van mevrouw
Nadat de Staringkoepel in de 20e beginnen te stralen terwijl de man
eeuw tot ruïne was vervallen werd een wantrouwig stapje terug doet.
deze in 2004 in ere hersteld en Ik adviseer hen om straks Starings
opengesteld. Het koepeltje wordt gedicht 'Herdenking' dat onderweg
beheerd door naar de eerste verdieping aan de
wand hangt, goed te lezen. De
vrouw keek me glimlachend aan.
“En als u boven bent
aangekomen,” adviseer ik, “kijkt
u dan vervolgens naar de rozet
aan het plafond. Tja, en wat u
daarna te doen staat laat ik geheel
aan uw fantasie over.”
Mevrouw begint te giechelen, en
haar man ontdooit: “Nou, fantasie
hebben we wel!” Grinnikend wandel
ik verder in de richting van de
Dochterenseweg.
HERDENKING
Wij schuilden onder dropplend loover,
Gedoken aan den plas;
De zwaluw glipte 't weivlak over,
En speelde om 't zilvren gras;
Een koeltjen blies, met geur belaân,
Het leven door de wilgenblaân.
't Werd stiller; 't groen liet af van
droppen;
Geen vogel zwierf meer om;
De daauw trok langs de heuveltoppen,
Waar achter 't westen glom;
Daar zong de Mei zijn avendlied!
Wij hoorden 't, en wij spraken niet.
Ik zag haar aan, en, diep bewogen,
Smolt ziel met ziel in een.
O tooverblik dier minlijke oogen,
Wier flonkring op mij scheen!
O zoet gelispel van dien mond,
Wiens adem de eerste kus verslond!
Ons dekte vreedzaam wilgenloover;
De scheemring was voorbij;
Het duister toog de velden over;
En dralend rezen wij.
Leef lang in blij herdenken voort,
Gewijde stond! geheiligd oord!
A.C.W. Staring
33
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

Column
Boeije Jansen
ACACIA FRISIA
Mijn vader was naast gepassioneerd rozenkweker ook boomkweker.
Opgeleid bij vermaarde kwekers in Engeland. Hij
veredelde de Acacia tot een boom die in de herfst
prachtig goudgeel kleurt. Naar de naam van de
kwekerij werd dat de Acacia Frisia. Als kind speelde
ik vaak bij die boom, maar vergat hem. Totdat ik
van vrienden een foto kreeg uit Usk, Wales. Met
de Acacia Frisia en de naam van mijn vader op een
begeleidend bordje.
Als boekverkoper heb ik duizenden bomen door
mijn handen laten gaan. Een daarvan is De man die
bomen plantte van Jean Giono, een korte novelle
fraai uitgevoerd met houtsneden. Ik las het voor,
tijdens het traditionele kerstdiner met familie
en vrienden in de boekwinkel. Het gaat over een
man die in de Auvergne eikels raapt en de beste
poot. Dag in dag uit, jaar in jaar uit, zich niet van de
wijs laat brengen bij tegenslag. Op het eind van zijn
leven is er een groot eikenbos. Het is een lofzang
op koppig gestaag doorgaan.
als de Kaukasische vleugelnoot, Himalayaberk,
Sneeuwklokjesboom, Uiensoepboom, de statige
Moeraseik, knotwilgen en veel rode beuken…
en de Acacia Frisia.
Je plant en weet, je zult ze nooit tot volle wasdom
zien komen. Planters accepteren dat maar het maakt
mij boos en weemoedig. Soms zie je bij wolkenrijke
herfstluchten zonnestralen als lichtsluizen, haast
tastbaar doorbreken. Dan denk ik dat het luikjes in
de hemel zijn, waar bomenplanters honderd jaar
later doorheen kijken om hun geplante bomen met
een milde glimlach te bekijken en beamen dat geld
alleen groeit als je bomen plant.
In het Broekland woont een vrouw die bomen
plant in weilanden waar eens Engels raaigras
stond. De bemesting werd gestopt en al jarenlang
worden er elk jaar bomen geplant, fruitbomen
met de wonderlijke naam als het Zijden Hemdje,
een kersenboom met vier geënte soorten, bomen
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023 34

Fotografie
Geert de Groot
Ik woon op de
Utrechtse Heuvelrug.
Een unieke beleving van
het typisch Nederlandse
stuwwallenlandschap.
Vanuit het raam van mijn
werkkamer kijk ik uit op dit
prachtige landschap en het
eerste wat ik zie is een hele
oude Katalpa.
De Katalpa en ik zien
elkaar elke dag en dat geeft
een verbinding en respect voor
de kracht van de natuur.
Frits van Bruggen
over zijn favoriete boom,
de katalpa
35
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

Ambachtelijke &
natuurlijke cider
Brut en sparkling cider
van 100% appels
Verkrijgbaar in representatieve champagneflessen van 0,375 en 0,75 liter. Voor verkooppunten en onze webshop zie
www.achterhoekcider.nl
Maak kennis
met Naober
en meld u
aan voor de
nieuwsbrief
3 nummers
nu slechts
¤ 15, 00
www.naober.nl/lezersservice/nieuwsbrief

TONY, DE
VERZAMEL-
JONGEN
Mijn naam is Antoni Staring. Mijn
hondje Bram en ik zijn altijd samen.
Wij zijn van lang geleden. Wij wonen
op de Wildenborch. Dat is een heel
groot huis met een grote tuin en
ook een heel groot bos. Bram en
ik spelen meestal buiten. Daar zijn
een heleboel dieren. Die verzamel
ik om ons heen. In het bos doen we
dan allemaal spelletjes met elkaar.
Willen jullie ook mee doen?
Zo begint een bezoek van kinderen uit
groep 1 en 2 aan Museum STAAL.
Tony, de verzameljongen is onderdeel
van het programma Reizen in de tijd,
een doorlopende leerlijn over erfgoed
voor groep 1 tot en met 8.
37
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

Zomertentoonstelling in de kerk van Almen
EEN BOS VAN DRAAD
Kom verdwalen in een bos
van alle seizoenen vol jonge
scheuten, volwassen bomen
en stervende stronken. Luister
naar de vogels, voel de wind
en ruik het mos. Al je zintuigen
worden aangesproken en
eigen herinneringen komen
vanzelf bovendrijven.
De Haagse textielkunstenaar Sara
Vrugt (1981) startte in 2020 met dit
borduurproject vanuit haar zorgen
om het klimaat. Zich realiserend
dat zij in haar eentje weinig kan
betekenen, zette ze haar gevoel
van machteloosheid om in een
groots kunstproject. Ze wil niet
alleen mensen met andere ogen
naar de natuur laten kijken, maar
hen ook deelgenoot laten zijn van
het maakproces: ‘Ik wil gezamenlijk
iets creëren dat een boodschap
overbrengt over de wereld waarin
we leven. Zo bezien zijn mijn
projecten een vorm van craftivism,
actievoeren middels kunst, niet
door met een vinger te wijzen maar
met optimisme en een knipoog.’
Een jaar lang heeft Vrugt met
meer dan duizend vrijwilligers aan
dit bos geborduurd. Iedere steek
vertegenwoordigt een verhaal: dit
is letterlijk te zien in de geschreven
boomwortels. Ook in de film en
audiotour is een selectie van de
verhalen te zien en te horen.
Het bos is geborduurd op een
doek van 30 meter breed en
opgehangen in een spiraalvorm.
De bezoeker dompelt zich onder
in een gelaagde ruimte, waarin alle
seizoenen en groeistadia van een
bos vertegenwoordigd zijn.
Het bos is gemaakt van vergankelijk
materiaal. Extra bijzonder zijn de
zaden uit de inheemse zadenbank
van Staatsbosbeheer die in het
kunstwerk verwerkt worden.
Wanneer het bos in 2024 zijn
eindlocatie heeft bereikt in de
tuinen van Museum Belvédère in
Heerenveen zal het doek vergaan
en door de ontkiemende zaden
veranderen in een nieuw bos –
ditmaal bestaand uit echte bomen.
EEN BOS VAN DRAAD
7 juni - 3 september 2023
Toegang op vertoon van het
entreekaartje van Museum STAAL.
Locatie: Kerk van Almen
Dorpsstraat 36, Almen
Met dank aan: BankGiro Loterij
Fonds, VSB Fonds, Gemeente Den
Haag, Stichting Stokroos, Prins
Bernhard Cultuurfonds, Fonds 1818,
Gravin van Bylandtstichting, Staatsbosbeheer
en vele, vele deelnemers.
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023 38

STAMBOOM
De grond ligt bezaaid met je kale takken
Van hun bladeren ontdaan
Van elkaar gescheiden door de storm
Alleen je stam is blijven staan
Met je wortels diep in de aarde
Onder de deksteen van het graf
Houd jij je vast aan een wereld
Die jij in ruil jouw leven en schaduw gaf
Maar nu de wind is uitgewaaid
En jij zo zelfs je laatste loof verloor
Is het oordeel aan de doden
Door te gaan met leven of… ga teloor
Wat is er nu nog van jou over
Gekromde koning zonder kroon
Van de westerstorm verloren
Een rukwind trok jou van je troon
Nu ben je niets dan hout en splinters
Een lege sokkel zonder held
Afwachtend afgezaagd te worden
Al je jaarringen zijn geteld.
Ben jij hier ten dode opgeschreven
Wordt jouw bestaan nu uitgewist?
Jij onder wie men de namen noemde
Die met harde hand
In jouw huid werden gegrift
STAMBOOM II
Stam - af
Zaag - door
Haal - neer
Hak - om
Snoei - hard
Ontworteld
Dorpsdichter: Jan Willem Hengeveld
Fotografie
Geert de Groot
39
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

Een exclusieve
camping in de
Achterhoek
Herbergier De Ehze doet aan:
hogere zitkunde en gezond jokken
Domein Groot
Besselink
grootbesselink.nl
+31 6 216 383 90
Nieuwsgierig? www.herbergier.nl/ehze
Tel. 0575 43 11 69 • Henk Boelen
Atelier
HerbergierDeEhze.indd 1 16-02-2021 14:0
HARTENDIEF
Contact
Kom gezellig langs voor romantische stoffen, quiltbenodigdheden,
cursussen of gewoon voor de
gezelligheid!
Dinsdag open van:
12:00 - 15:00
Of op afspraak via:
info@atelierhartendief.nl
0575 - 433840
Webshop:
www.atelierhartendief.nl
Adres:
Van Wassenaerlaan 4
7218 AV Almen
(vlakbij Zutphen)
Uw partner in gepersonaliseerd printwerk
Deventer
Lubeckstraat 12
0570 - 606354
info@pcsd.nl
Zutphen
Gelderhorst 1D
0575 - 570790
zutphen@pcsd.nl
DAGELIJKS & PERIODIEKE
SCHOONMAAK
GLASBEWASSING &
TUCKERPOLES
VRAAG GRATIS
EEN OFFERTE
AAN
GEVELREINIGING &
HOGEDRUKREINIGING
IJslandsestraat 1, 7202CL Zutphen | Tel. 0575-544000
www.schoonmaakhendriksen.nl | info@schoonmaakhendriksen.nl
Tonnenberg 1
3852 PC Ermelo
M. 06-13144770
WWW.BRONKHORSTBRANDBEVEILIGING.NL
• Levering en onderhoud van
brandbestrijdings- en EHBO-middelen
(REOB gediplomeerd)
• Onderhoud droge blusleidingen
• Keuring elektrische gereedschappen
volgens NEN 3140
• Keuring ladders, trappen en rolsteigers
volgens NEN 2484/ NEN-EN 1004/ EN 1147

Deze Libanonceder is voor
mij zeer speciaal. Hij is geplant
door de dichter op zijn
landgoed De Wildenborch.
De boom overleefde tal van
stormen. Inmiddels is hij
helemaal scheef gezakt en
steunt hij op zijn eigen takken.
De ceder vormt daarmee een
prachtige luifel aan de rand van
het water.
"Wij schuilden onder dropplend
lover, Gedoken aan den plas…"
(A.C.W. Staring).
De boom dient ook als
beschutting en rustplaats voor
de pauwen, het is gewoon een
heel mooie boom, een iconisch
element in een historisch decor.
Winand Staring
over zijn favoriete boom,
de Libanonceder
Fotografie
Geert de Groot
41 MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

Column
Sebastiaan van ’t Erve
DE SCHOONHEID
VAN EEN BOOM
Van fladderiep tot sassafras, de
gemeente Lochem heeft fantastische,
indrukwekkende en wonderbaarlijke
bomen op haar grondgebied
staan. Op de landgoederen vindt
u bijzondere exemplaren zoals de
zakdoekjesboom die oorspronkelijk
uit China komt. Daarvan zijn er maar
enkele exemplaren in Nederland zo
groot als die op Landgoed Verwolde.
In de uiterwaarden van de IJssel staan
knoestige knotwilgen die al generaties
lang takken leveren aan boeren en
buitenlui. Door die snoeivorm bieden ze
met hun grillige voorkomen onderdak
aan bijzondere vogels zoals de steenuil.
Langs vele wegen in onze gemeente
groeien laanbomen. Na de Tweede
Wereldoorlog zijn massaal bomen
geplant om overal waar het kon hout te
laten groeien voor de wederopbouw
Iedere boom heeft
zijn eigen verhaal.
van ons land. Naar schatting staan er
momenteel zo’n 50.000 laanbomen
langs onze wegen. In weilanden ziet u
statige eiken die ’s zomers verkoeling
bieden aan weidend vee. Koningslindes
markeren in de stad de inhuldigingen
van koning en koningin. Overal in
de gemeente Lochem zijn bomen en
iedere boom heeft zijn eigen verhaal.
Voor mij zit de schoonheid van een
boom niet in hoe bijzonder hij is,
welke unieke standplaats hij heeft of
ter ere van wie hij is geplant. Voor mij
zit de schoonheid van een boom in
ieders persoonlijke ervaring met een
boom. De beuk waar je als kind bent
uitgevallen en je been brak, vergeet
je nooit meer. De walnotenboom
waarvan je samen met oma
walnoten verzamelde om samen een
walnotencake te bakken. De vlier waar
je een tak vanaf hebt gezaagd om een
echte ‘flierefluiter’ te kunnen worden.
De eik waar je onder kon zitten toen je
het even niet meer zag zitten. Bomen
zijn een onmiskenbaar onderdeel van
ons leven. Laten we ze koesteren!
Sebastiaan van ’t Erve
Burgemeester gemeente Lochem
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023 42

STEUN
MUSEUM STAAL
Bij Museum STAAL ontdekken jaarlijks vele bezoekers hoe bijzonder het landschap, de
geschiedenis en de cultuur van de Achterhoek is. Ieder jaar maken we een mooie nieuwe
tentoonstelling in de geest van dichter en landbouwkundige A.C.W. Staring, een man met
een groot hart voor de Achterhoek. Om deze verhalen te kunnen blijven vertellen hebben
we uw steun nodig, want dit geheel door vrijwilligers gerunde museum ontvangt weinig tot
geen subsidie.
Vrienden van STAAL
Word AMBASSADEUR voor
€ 25,00 per jaar en u krijgt een
Vriendenpas met onbeperkte
toegang tot het museum. Word
GEZINS-AMBASSADEUR voor
€ 50,00 per jaar en u krijgt voor
twee volwassenen en twee kinderen
onder de 18 jaar een Vriendenpas
met onbeperkte toegang tot het
museum.
Geef een Vriend Cadeau
Een cadeau voor iemand
verzinnen valt niet altijd mee.
Zeker als iemand ‘alles’ al heeft.
Het kan ook zijn dat u of het
feestvarken duurzaamheid
belangrijk vindt en wil
consuminderen. Wij hebben
een goede tip voor u, de
Vriend van STAAL cadeaubon.
Daarmee geeft u
een jaar lang
plezier cadeau.
Word STAALMEESTER voor €250,00 Denk daarbij aan een
per jaar en u krijgt een Vriendenpas personeelsdag, of maak gebruik
met onbeperkte toegang, vier gratis van het museum voor een activiteit
toegangskaarten om weg te geven of presentatie. Voor de invulling
en 50% korting op onze activiteiten. van uw wensen gaan wij graag een
Voor alle Vrienden geldt dat één persoonlijk gesprek met u aan.
introducé € 2,50 korting krijgt op
de toegangsprijs. Ook worden Schenken & nalaten
Vrienden uitgenodigd voor de Er zijn verschillende manieren om
jaarlijkse Vriendendag en krijgen te schenken of na te laten. Een
iedere zes weken ons ‘Nieuws van schenking is fiscaal aftrekbaar,
STAAL’.
afhankelijk van uw persoonlijke
inkomen en/of vermogen. Ook
Zakelijk steunen
bij een nalatenschap gelden
Het is voor bedrijven mogelijk fiscale voordelen zoals volledige
om Museum STAAL zakelijk
vrijstelling van registratie- en
te ondersteunen, dan wel te
successierechten.
sponsoren vanaf € 1.000,- per
jaar. Hiervoor kunt u het museum
inzetten voor promotie van uw
eigen bedrijf.
Vriend of Staalmeester worden?
Meer informatie over de Vrienden van STAAL
vindt u op museumstaal.nl of scan de
QR-code met de camera op uw telefoon.
43
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

ONTDEK HUIS
VERWOLDE!
Na een fietstocht of wandeling is het prima vertoeven in
onze prachtige theetuin voor een kop koffie, thee of een
heerlijke lunch. (U vindt ons tussen fietsknooppunt 45 en 46).
25%
korting!
Tevens kunt u voor à la carte dineren reserveren in ons
restaurant, gelagkamer en vernieuwde achterterras!
Ook uitstekend geschikt voor bruiloften, partijen
en zakelijke bijeenkomsten. U bent van harte welkom!
Dirk Holtslag &
Sandra Grootenhuijs
Dorpsstraat 38 • 7218 AH Almen • 0575 - 43 17 44
www.dehoofdigeboer.nl
Tegen inlevering van deze bon krijgt u 25%
korting op een Verwolde Verwennerij: koffie,
thee of cappuccino met appeltaart.
Huis Verwolde is geopend van april tot en met
oktober op woensdag, donderdag, zaterdag en
zondag van 11.00u tot 16.00u.
Voor tickets en meer informatie kijk op:
www.glk.nl/verwolde
ofdigeBoer_Adv.indd 1 24-02-2023 07:45

ER IS NIETS DAT NIET KAN
BIJ HET WALHALLAB
Door
Esther van den Berg
Als je voor het WALHALLAb
in Zutphen staat is het meteen
duidelijk, dit is een plek voor
creatieve mensen.
Daarom heb ik mijn dochter Jet
meegenomen. Een meisje dat hier
vaak komt neemt mijn dochter
meteen onder haar hoede. Ik heb
een afspraak met Marco Mout. Hij is
net binnen en druk in gesprek met
een jongen van acht jaar die een
vliegtuig heeft gemaakt. Ik word
met twee jongens op pad gestuurd,
ze geven mij een rondleiding door
alle ruimtes van het WALHALLAb.
Er is een houtwerkplaats, een
chillroom met muziekinstrumenten
en lokalen met tot de verbeelding
sprekende namen als Schroothoop,
KlereKamer en Techroom. Koen
vertelt trots dat hij een schaal heeft
gedraaid op de houtdraaibank. Ik
krijg ook de lasercutter te zien waar
ze prachtige kunstwerken van hout
en kunststoffen mee maken.
Overal zijn jongeren en Meesters
aan het werk. Meesters zijn
vakmensen, hobbyisten of
deskundigen die het fijn vinden
om hun kennis over te dragen
aan jongeren. Ze staan klaar om
uitleg te geven over bijvoorbeeld
machines en de jongeren uit te
dagen om zich te ontwikkelen.
Niet omdat de jongeren verplicht
zijn om iets te doen maar omdat
ze nieuwsgierig zijn. WALHALLAb is
zeker geen school.
Passie voor hout
Na een leven als regisseur,
producent, presentator en
eindredacteur bij radio en tv
stapt Marco Mout op de fiets
om de wereld te ontdekken.
Tweeënhalf jaar lang duurde
deze wereldreis die in het teken
stond van hout. Marco wilde
weten hoe ze in andere delen van
de wereld met hout werken. Hij
zag heel bijzondere houtsoorten
en nam ook wat stukken hout
mee. Een stuk hout van een
40.000 jaar oude boom uit Nieuw
Zeeland bijvoorbeeld, zo groot
als een autobus. Marco heeft nog
meegeholpen om deze boom uit de
grond te halen.
Na zijn wereldreis landde Marco in
Zutphen. Hij zette zijn zinnen op
de Kruittoren uit 1328 en maakte
hier zijn houtwerkplaats. In 2015
richtte Marco Mout hier het
WALHALLAb op. Inmiddels hebben
meerdere steden in het land een
WALHALLAb en Marco’s doel is dat
elke stad zo’n creatieve hub heeft.
Het 40.000 jaar oude hout is te
zien in de tentoonstelling Bomen
over Bomen in Museum STAAL. En
een aantal jongeren exposeert hier
hun werk, vooral toegepaste kunst
gemaakt van hout. WALHALLAb
werkte al eerder samen met
Museum STAAL, de grote gouden
drol voor de ingang van het
museum werd hier ook gemaakt.
Aan het eind van de middag is Jet
een beetje overdonderd door alle
mogelijkheden bij WALHALLAb. Ze
heeft een mooi schilderij gemaakt
maar de volgende keer wil ze hout
draaien op de houtdraaibank.
45
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

Fotografie
Geert de Groot
Niemand loopt straffeloos
onder de palmen. Een uitspraak
van Goethe. Ik werd verwekt in
de tropen en draag nog altijd
de sporen en herinneringen van
het koloniale verleden van mijn
ouders en zusters met
mij mee. Ik kan heel goed
tekenen.
Adriaan van Dis over
zijn favoriete boom,
de palm
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023 46

DE SASSAFRAS
“Wat een bijzonder vloerkleed!”
horen we regelmatig
van onze museumbezoekers
als ze de muzieksalon
betreden. Inderdaad, in het
oog springend mag je het
kleed rustig noemen. De rode
achtergrondkleur en de groene
tinten van de wonderlijk
gevormde sassafras-bladeren
trekken onmiddellijk de
aandacht. Het kleed is voor
Museum STAAL ontworpen en
gemaakt door OPERA
Amsterdam.
In Almen staat een groepje sassafrasbomen
aan het Twentekanaal,
ooit behoorden ze bij het landgoed
'De Ehze'. Ze zijn ongeveer 150 jaar
oud, de hoogte is zo’n 17 meter.
De sassafras (sassafras albidum)
is een boomsoort die voorkomt in
het zuidoosten van de Verenigde
Staten. In ons land komt de
sassafras nauwelijks voor. In Azië
bestaan nog drie andere Sassefrassoorten
De sassafras heeft drie
verschillende bladvormen. De
eenlobbige, de tweelobbige (als een
soort want) en de drielobbige. In
april komt de boom tot bloei.
De kleine gele bloemen zijn geurig
en hangen in trosvormige bundels.
De sassafras is tweehuizig, dat
wil zeggen dat de mannelijke
en vrouwelijke bloemen aan
verschillende bomen verschijnen. In
Almen staan alleen de mannelijke
bomen.
De sassafrasbomen leveren een
scherp ruikend hout, dat vroeger
vooral populair was voor stokken in
kippenstallen en voor bedsteden.
Men dacht dat het ongedierte
(luizen) zou verjagen. De wortel
en de bast van de Sassafrasboom
bevatten de kankerverwekkende
stof safrol. Safrol is een voorloper
voor de clandestiene productie
van MDA en MDMA. Indiaanse
stammen gebruikten de sassafras
voor voeding, wondbehandeling,
bestrijding van hoge koorts en
andere kwalen. Van de bast werden
verfstoffen gemaakt.
In de vroege 17de eeuw was
sassafras zeer gewild in Europa.
Handelsmissies uit Engeland
vertrokken zelfs naar Noord-
Amerika om daar op zoek te gaan
naar sassafras. Het was zo gewild
omdat de Europese elite er lucht
van had gekregen dat sassafrasextract
als medicijn gebruikt kon
worden tegen syfilis!
Door
Henk Muileman
47
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

KOEKKOEK OP BEZOEK
Barend Cornelis Koekkoek
'Opkomend noodweer'
olieverf op paneel
65,5 x 83,7 cm gesigneerd
rechtsonder en gedateerd
1843 collectie Simonis &
Buunk, Ede.
In 1987 kocht ik bij
veilinghuis Sotheby’s in
Londen een grote, bijzonder
mooie aquarel van een
boomrijk landschap,
gesigneerd B.C. Koekkoek,
de meest getalenteerde
bos- en bomenschilder uit
de Noord-Nederlandse
Romantiek. Toen het werk in
Ede aankwam begon ik te
twijfelen. Was het wel echt
van zijn hand?
Ik ging ermee naar het RKD
(Rijksbureau voor Kunsthistorische
Documentatie) in Den Haag en
vond helaas geen match met
ander werk op papier van deze
schilder, die zijn leven net over
de grens bij Nijmegen, in de stad
Kleve, doorbracht. De ‘bladslag’,
de manier waarop blaadjes aan
de takken waren geschilderd,
was anders, minder virtuoos dan
‘B.C.’ dat deed. Ook het schors op
de boomstammen was minder
geraffineerd uitgewerkt. Om de
koop terug te draaien had ik een
schriftelijke afkeuring nodig van de
Nijmeegse kunsthistoricus Guido de
Werd, toen al dé Koekkoek-kenner
en directeur van Museum Haus
Koekkoek in Kleef. Guido was het
met me eens. Ik zie hem nog achter
zijn bureau de verklaring opmaken,
tikkend op zijn schrijfmachine.
De relatie met Museum Haus
Koekkoek was geboren. Er volgden
eind jaren 80 meerdere aankopen
die wij standaard voorzagen van
echtheidsverklaringen van De Werd,
die 40 jaar lang de scepter zou
zwaaien in Museum B.C. Koekkoek-
Haus, zoals het nu heet.
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023 48

Door
Frank Buunk
Simonis & Buunk Kunsthandel
B.C. Koekkoek vond zijn inspiratie
in de natuur bij Kleve, vooral in
het nabij gelegen woud met zijn
oude Wodanseiken: de Nijmeegse
heuvelrug bij de Rijn. Daar vestigde
B.C. zijn Teekenacademie en
vormde zich de ‘Kleefse School’
met vele leerlingen die zich later
ontwikkelden tot gerenommeerde
schilders van het Kleefse en
Hollandse landschap: Bodeman,
Klombeck, Lieste, Kleijn, Hanedoes,
Daiwaille, Gabriel, Kruseman,
Lot, Meiners. Hij bouwde daar in
1843 eerst zijn atelierruimte met
hooggelegen Belvedere-toren
die uitzicht bood tot aan de Rijn
en vijf jaar later zijn woonhuis,
een in Italiaanse Renaissance-stijl
gebouwd stadspaleis.
Voor het Kleefse stadspaleis was
het voortbestaan als Museum
Koekkoek in 1994 erop of
eronder. De gemeente twijfelde
over het voortbestaan. Er werd
door het museum een boek over
de schildersfamilie Koekkoek
uitgebracht, gesteund door onze
kunsthandel met vele afbeeldingen
van het werk van de uit zestien
leden bestaande familie verdeeld
over vier generaties.
In de zomer van 1994 waren wij op Zuiderzee als thema en vanaf juli
reis in Engeland, de markt was toen in Museum Flehite Amersfoort
buitengewoon slap in Engeland met stadsgezichten van Willem
en de handelaren verkochten Koekkoek. De museale presentaties
mij gretig hun Koekkoeks.
worden aangevuld met bruiklenen
Het Koekkoek-boek en onze
vanuit het museum in Kleef, dat
catalogus brachten een bijzondere wegens een ingrijpende verbouwing
tentoonstelling.
gesloten is. Een voortvarende
deelname aan museale
We organiseerden bij ons in de tentoonstellingen is mede ons
zaak in Ede de eerste Familie ‘handelsmerk’ geworden. Bepaalde
Koekkoek-presentatie ooit in
schilderijen uit onze collectie zijn
Nederland gehouden. “De grootste altijd op reis en in de loop der jaren
schildersfamilie ter wereld”, kopte zijn meer dan duizend werken
de Telegraaf met twee pagina’s in uitgeleend aan meer dan vijftig
kleur om onze tentoonstelling, met musea.
in bruikleen zo’n vijftig werken uit
het Kleefse museum, luister bij te Vanaf april is dus in het hele land
zetten.
de familie Koekkoek te kijk. In Ede
zijn, in verschillende Koekkoekhoeken,
hun schilderijen ook te
We lenen onze Koekkoeks graag
en veel uit. Ditmaal is de familie koop.
Koekkoek vanaf april present in
Museum STAAL te Almen met de
bomen van B.C. Koekkoek, in het
Noord-Veluws Museum met de
BEDANKT!
Zonder adverteerders hadden wij dit
STAAL magazine niet kunnen uitgeven
dus langs deze weg een speciale
dank aan al onze adverteerders!
49
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

DE MUSEUMKAART:
NOG 'EVEN' GEDULD
Door
Els van Leeuwe
Wij prijzen ons gelukkig met ons prachtige museum in Almen, dat vele tevreden
en enthousiaste bezoekers trekt. “Kunnen wij met de Museumkaart het museum
bezoeken?“ Dat is een vraag die de vrijwilligers van STAAL veelvuldig aan de balie
krijgen maar waar helaas nog steeds “nee“ moet worden geantwoord.
Het gastvrije kopje koffie doet gelukkig wonderen.
Het verkrijgen van de Museumkaart
is niet zomaar een wens van het
Bestuur van Stichting Museum
STAAL. STAAL heeft de ambitie
als volwaardig museum gezien te
worden, want dat is het ook!
De weg naar het lidmaatschap van
de Museumvereniging (voorwaarde
voor het verkrijgen van de
Museumkaart) is een moeizaam
en lang proces. Een kleine
projectgroep (Sven Hering, Gerard
Boncke en ikzelf) krabbelt zich al
vanaf het begin achter de oren bij
het zien van de zware voorwaarden
waaraan STAAL moet voldoen wil
het lid kunnen worden van de
Museumvereniging.
Aan zeventien normen
op verschillende vlakken
moet worden voldaan,
waaronder beleid, continuïteit,
tentoonstellingsprogramma,
ethische code, financiën,
huisvesting, duurzaamheid,
veiligheid, personeel, corporate
governance, inclusiviteit (laatstelijk
toegevoegd), educatie en collectie.
Voor een klein, geheel door
vrijwilligers gerund museum als
STAAL zijn dit grote vragen en we
voelen de zware invloed van de
grote musea, die aan dezelfde eisen
moeten voldoen. Er is geen verschil
tussen het Rijksmuseum en ons
kleine museum in Almen.
Het enthousiasme en inzet van de
projectgroep werd daardoor niet
getemperd en vol goede moed
werden de gevraagde gegevens
verzameld en beschreven.
De volgende stappen moeten
worden doorlopen:
1. Pretoets van ingediende
(voorlopige) gegevens. Dit is
gebeurd en het resultaat werd
positief bevonden, al besefte
de projectgroep dat de normen
niet ideaal aansloten op STAAL,
vooral omdat het museum
nauwelijks eigen museale
collectie heeft.
2. Indiening van de ontbrekende
gegevens en audit (najaar
2022). Uit deze audit blijkt
inderdaad dat STAAL niet
kan voldoen aan de normen,
doordat het wordt beschouwd
als ‘presentatie’-museum.
3. Beoordeling door het bestuur
van de Museumvereniging.
4. Lidmaatschap van de
Museumvereniging.
5. Aanvraag Museumkaart.
We voelen enige teleurstelling. Toch
denkt de Museumvereniging een
oplossing gevonden te hebben.
Een aangepast kwaliteitskader
voor registratie van ‘presentatie’-
instellingen aan de hand van
speciaal daarvoor op te stellen
normen. Deze kunnen mogelijk
eind 2023 opgesteld of vastgesteld
worden. Er ontstaat dan een
tweede categorie leden.
Dat betekent wel dat het
audittraject voor STAAL gestopt
moet worden in afwachting van
het nieuwe traject. Dat vergt helaas
ook weer tijd en de vraag is of we
aan de nieuwe normen kunnen
voldoen.
De ambitie om als volwaardig
museum te worden beschouwd
blijft recht overeind, nu de
Museumvereniging nog!
En wij blijven positief vooruitkijken
naar het moment dat aan de balie
'ja' gezegd kan worden op de vraag
of de Museumkaart van toepassing
is.
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023 50

Fotografie
Geert de Groot
Variatie op Annie M.G. Schmidt:
En nu zagen ze iets, daar heel
hoog tussen de kale takken.
Een been. Een been met een
gehakte laars. “Mijn hemel het
is een dame"... De dame klopte
het stof en het groen van haar
broek en zei: “Ik kan het niet
helpen, ik moet de boom in als
er een fotograaf aankomt.”
Pien Pon over haar
favoriete boom,
de tamme kastanje
51
MUSEUM STAAL 3 / APRIL 2023

Welkom in Zutphen,
WELKOM IN ONZE STAD
ONTDEK DE RIJKE HISTORIE, SHOP IN UNIEKE WINKELS
EN PROEF DE SMAAK VAN ONZE HANZESTAD.
Kijk op inzutphen.nl & plan jouw bezoek.