Cultuureducatie Enschede Magazine Binnenstebuiten 2024

Magazine over
cultuureducatie
in Enschede
2024
buiten
Mark Mieras,
wetenschapsjournalist:
“Kunst helpt
jongeren om
hoopvol te zijn.”
Leerlingen
van taalschool
de Globe maakten
wereldmuziek!
ICC’er Corinne Boswinkel,
International School Twente:
“Wij omarmen
elke cultuur zodat
ieder kind zich hier
thuis voelt.”

Inhoud
“We weten al lang dat
alleen maar inzetten op de
kernvakken onvoldoende is.
Dat past niet bij hoe kinderen
zich vandaag de dag ontwikkelen.”
Emilia Hof
directeur IKC De Kiem
uit Hengelo
“Petje af voor het doorzettingsvermogen
en aanhoudend
enthousiasme van leraren!”
Harma Bolhuis
BCC'er
Cultuureducatie Enschede
6
12
14
18
PLUS-traject in beeld
Gluren bij de buren in Hengelo
Hello! Maak kennis met BCC'ers
Harma en Jeannette
Wat doet een onderwijsinspecteur?
Een plezierige smeltkroes: diversiteit
& inclusie en cultuureducatie
5
Plankenkoorts –
Metropool
11
Van schaap tot
geweven lappen –
Monique Klaver
20
Doe het maar!
22
Werken in de culturele sector
24
Kunstenaar en kunstdocent
26
De verrijkende wereld van IKC's
in Enschede
“Leraren doen er absoluut toe
en zijn van grote betekenis voor
de ontwikkeling van kinderen.
Er gebeuren mooie dingen in
onderwijsland. Daar moeten we
niet onze ogen voor sluiten.”
29
30
32
34
Uit Lissy's dagboek
Kunst helpt jongeren
om hoopvol te zijn
Gedicht: "Stel je was een mens"
Wist je dat...
17
Een koffer vol
wereldmuziek –
Kaliber Kunstenschool
Elsbeth Ruiterkamp,
onderwijsinspecteur
Primair Onderwijs
Naschools programma:
“Zoveel mogelijk kinderen de kans
geven hun horizon te verbreden en
hun passie te ontdekken.”
37
38
Over de grens: cultuureducatie
op basisscholen in Duitsland
Contact & colofon
36
Ruben Luchtmeijer
stedelijk coördinator
naschools programma
Spraypaint –
Cultuurgeluid
Binnenstebuiten is een uitgave van Cultuureducatie Enschede en verschijnt één keer
per jaar. Dit is de vijfde editie. Het magazine wordt gratis verspreid op onder andere
alle scholen van het primair onderwijs in Enschede. Alle rechten zijn voorbehouden.
Deze rechten berusten bij Cultuureducatie Enschede, c.q. de betreffende auteur.
2 3

Voorwoord
Vanaf januari 2025 start de nieuwe vierjarige projectperiode van CmK
(Cultuureducatie met Kwaliteit). Dat betekent dat Cultuureducatie Enschede
haar samenwerking met scholen, aanbieders van cultuureducatie, de gemeente
en de lerarenopleidingen in de stad kan blijven voortzetten. Daarmee kunnen
we in gezamenlijkheid aan goede cultuureducatie voor elk kind blijven werken.
Dankzij financiering vanuit onder andere het landelijke Fonds voor Cultuurparticipatie,
de provincie Overijssel en de gemeente Enschede werken we straks
al 16 jaar lang aan het verbeteren van cultuureducatie in het Enschedese
onderwijs. Hoewel de komende projectperiode voortbouwt op CmK 3 en
dus inzet op continuïteit van het bestaande programma, zijn er uiteraard
ook veranderingen.
n de workshop PLANKENKOORTS bij Poppodium
Metropool leren kinderen uit groep 5a van basisschool
Schateiland over rockmuziek en bereiden ze zich voor
op een bijzonder concert. Tijdens een speurtocht door het
poppodium zoeken ze naar de verdwenen rockster Rikkie Rock,
die last heeft van plankenkoorts. De kinderen helpen haar door
samen haar hit "Ik wil spelen!" in te studeren en op te treden.
Dankzij hun hulp geven ze samen een spectaculaire show.
Na het optreden vieren ze het succes met een feestje en
gaan de kinderen vol trots op de foto met Rikkie Rock.
Allereerst heeft Cultuureducatie Enschede twee nieuwe collega’s aangesteld om
de functie van Bovenschoolse Cultuurcoördinator te vervullen: Harma Bolhuis
en Jeannette Stegeman. Zij zullen als onafhankelijke intermediairs scholen
adviseren en waar wenselijk zorgen voor een passende match met een culturele
aanbieder. Maak kennis met hen op pagina 12 en 13. Daarnaast is de verwachting
dat in 2026 het nieuwe curriculum wordt gepresenteerd. Wij houden de
ontwikkelingen goed in de gaten en stellen ons programma bij waar nodig.
Ben je geïnspireerd geraakt door één
van de artikelen en wil je dat met ons
delen? Of heb je een vraag, een goed
idee of een wens? We vinden het altijd
fijn om in contact te zijn met bevlogen
en betrokken mensen. Schroom dus
niet om contact met ons te leggen.
In het kader van kansengelijkheid zullen we een bijdrage leveren aan naschoolse
activiteiten. We stimuleren daarmee extra de culturele mogelijkheden voor
kinderen, vooral voor diegenen die vanuit huis niet standaard in aanraking
komen met kunst en cultuur. Om een bijdrage te leveren aan het terugbrengen
van het aantal laaggeletterden in de stad gaan we steviger inzetten op de
koppeling tussen cultuur en taal. Uit onderzoek blijkt namelijk dat 24% van
de Enschedese bevolking laaggeletterd is, waarmee de gemeente landelijk
gezien op plek drie van meest laaggeletterde inwoners per gemeente staat
(https://geletterdheidinzicht.nl/dashboard). Kortom: genoeg te doen!
De grootste verandering is misschien wel voor mezelf: in verband met
een nieuwe baan zal ik voor CmK4 het projectleiderschap overdragen aan een
nieuwe collega. Op het moment van schrijven is de sollicitatieprocedure in volle
gang. Ik heb er alle vertrouwen in dat de nieuwe projectleider de cultuureducatie
in Enschede en Hengelo weer een stapje verder begeleidt. Er ligt in ieder geval
een goede basis!
Plankenkoorts
DOOR Adri Karsenberg (Metropool)
MET MEDEWERKING VAN basisschool Schateiland
FOTO'S Annabel Jeuring
In deze editie van het Binnenstebuiten-magazine staan we stil bij
mooie activiteiten die het afgelopen schooljaar hebben plaatsgevonden.
Je leest onder andere over verdiepende PLUS-trajecten op enkele scholen
( p. 6 – 7), de ICC-Wijkprojecten uit Hengelo ( p. 8 – 10 ) en het werk van
een onderwijsinspecteur ( p. 14 – 16).
Ik wens je veel leesplezier toe!
Emma Bouman
Projectleider CmK
Cultuureducatie Enschede
4 5

PLUS-traject
in beeld
DOOR Marijke de Bruin
FOTO'S Annabel Jeuring
Cultuureducatie Enschede biedt twee routes aan: BASIS en PLUS. Terwijl alle PO-, SBO-,
SO- en VSO-scholen meedoen aan het BASIS-traject, kiezen sommigen daarnaast ook voor
een verdiepend PLUS-traject. Voordat scholen aan dit traject beginnen, wordt de basis
geëvalueerd. Dan volgt een verdiepend traject waarin schoolontwikkelpunten en leervragen
van leraren aan bod komen. Het leuke van een PLUS-traject is de vrijheid die scholen
hebben. Ze kunnen bijvoorbeeld een eigen leerlijn implementeren, een lessenserie
ontwikkelen of samenwerken met andere scholen. Belangrijk is dat het team achter het
traject staat en dat het om maatwerk en deskundigheidsbevordering gaat.
We mogen een kijkje nemen op VSO het Meerik waar vorig schooljaar een filmproject
werd vormgegeven met behulp van PLUS-budget.
ij het stallen van haar fiets ontmoet Marijke
Debbie Voerman, de educatief medewerker van
Concordia die vanuit Cultuureducatie Enschede aan
de school is gekoppeld. Zij is, samen met ICC’ers Ellen
en Jeannette, het brein achter het filmproject. Dat het
project in volle gang is, wordt meteen bij binnenkomst
duidelijk: drie klassen zijn op weg naar de gymzaal voor
acteerlessen onder begeleiding van een vakdocent. Het is
inspirerend om te zien dat de kinderen zich vrij genoeg
voelen om diverse emoties uit te beelden. Na de acteerles
wordt er geëvalueerd in de klas. “Het was toch niet zo
awkward als dat ik dacht dat het zou zijn” zegt één van
de leerlingen.
Marijke interviewt na de afsluiting van de lesdag leraren
Gerda en Sofie, zij vertellen:
↑ Dramadocent van Theatermakerij Enschede Jacky Eggenkamp
← Onderwijsassistent van VSO 't Meerik Sofie van Sluis
↓ Docent van VSO 't Meerik Gerda Olde Riekerink
lle films waar toestemming voor was werden in
de hal van de school bekenen. Onder het genot
van een zakje chips! Het hoofddoel van het traject was
plezier hebben. Maar ook belangrijk waren samenwerken,
nieuwe vormen van vrijetijdsbesteding ontdekken,
emoties uiten en het ervaren van verschillende rollen.
Hoewel het traject op het moment dat dit wordt geschreven
nog in volle gang is zijn de resultaten al verrassend.
Een voorbeeld daarvan is scripts schrijven. Het lesgeven
via LessonUp hierover verliep soepel en leverde boven
verwachting verrassende verhalen op, geïnspireerd door
de belevingswereld van de leerlingen.
“De ICC’ers hebben de ICC-cursus gevolgd en bij het
schrijven van het cultuurbeleidsplan is samen met het
team besloten om een cyclus van zes jaar aan te houden,
waarbij elk jaar een andere discipline op projectmatige
basis wordt aangeboden aan de leerlingen.
Bij het implementeren van het PLUS-traject kwam een
aantal uitdagingen aan bod, met name op technisch
vlak zoals filmen en editen. Om dit aan te pakken kreeg
het team uitleg over het gebruik van de iPad en werd er
zelfs een filmpje gemaakt om vertrouwd te raken met de
benodigde technologie. Daarnaast werden planning en
uitvoering van het project toegelicht.
Op vrijdagmiddagen werd gewerkt aan het project,
variërend van acteerlessen tot het schrijven van scripts,
filmen, editen en het maken van decorstukken. De lessen
werden deels door eigen docenten gegeven, ondersteund
door LessonUp, en deels door vakdocenten, waarbij
differentiatie per klas plaatsvond. Om de leerlingen voor
te bereiden, zijn ze van tevoren goed geïnformeerd. De
leerlingen van iedere klas mochten hun stem laten horen
en meedenken of hun zelfgemaakte film alleen binnen de
klas gedeeld mocht worden of met de hele school.
Leerlingen reageerden positief op de ervaringen die het
PLUS-traject met zich meebracht. Ze werden goed geïnformeerd
over de activiteiten en waren enthousiast over
het gebruik van fototoestellen en camera's. De mogelijkheid
om hun producten te delen, zowel binnen de klas
als met de hele school, werd gewaardeerd en zorgde voor
extra motivatie.”
Wil jij ook een PLUS-traject vormgeven met jouw school
uit Enschede? Overleg met je bovenschoolse
cultuurcoördinator (BCC’er) en/of mail met Marijke de Bruin
om de mogelijkheden te verkennen!
6 ← Leerlingen van het Meerik
7

GLUREN Bij DE BUREN
IN HENGELO
DE MEERWAARDE VAN
EEN GEÏNTEGREERD PROJECT
GLUREN bij de BUREN
De schoolbrede ICC-Wijkprojecten van Hengelo
HET EINDIGT BijNA
ALTijD IN EEN FEESTJE
Een zingende zeemeermin. Een klaslokaal als aquarium. Een complimentenoceaan
en overal werkstukken over water en wat dat betekent voor jou en de wereld.
Tijdens een ICC-Wijkproject staan alle scholen in dezelfde wijk van Hengelo
in het teken van een centraal thema, voor wijk Noord was dat NATTE VOETEN.
Een hele belevenis voor de school, maar vooral voor enthousiaste leerlingen van
alle groepen – ook de peuters. Waarom zo’n uitgebreid kunst- en cultuurproject?
Wijkvoorzitters (en (oud-)schooldirecteuren) Emilia Hof en Anneke Kuipers
van Wijk Noord weten dat: “Het eindigt bijna altijd in een feestje.
De succesvolle ICC-Wijkprojecten zijn typisch voor cultuur-
educatie in Hengelo. CultuurwijsHengelo faciliteert daarvoor
ICC’ers die per wijk zelf een thema kiezen. Dat vertalen
ze voor alle scholen in die wijk naar subthema’s per twee
leerjaren met een speciale cultuurontmoeting (een cultuur-
educatieve activiteit) erbij. De ICC’ers organiseren alles:
aanbieders erbij zoeken en briefen, budgettering,
planning, teams meekrijgen. Speciale aandacht
krijgt het vakoverstijgende element, door aan
het project bestaande en nieuwe lessen van
verschillende vakken te verbinden. Vaak is er
ook een centrale opening voor alle leerlingen,
of een gemeenschappelijke afsluitende
expositie of presentatie. Leerlingen, leraren en
ouders zijn enthousiast en de evaluatiescore is
hoger dan van andere cultuuractiviteiten. Maar
daar moet wel wat werk voor worden verricht.
Centrale spil is de wijkvoorzitter, meestal een
directeur van een basisschool, die de ICC’ers
begeleidt en aanstuurt bij het realiseren ervan.
In iets bijzonders. Een ervaring die kinderen bijblijft.”
Ben Kamphuis
(CultuurwijsHengelo)
Foto: Martin Bosker
“Het is een intens proces”, licht Emilia Hof (directeur van
IKC De Kiem en sinds schooljaar 2023/2024 wijkvoorzitter
van Noord) toe. “Afstemmen met de aanbieders, met name
over lesbrieven. Je moet aan de voorkant goede afspraken
laten maken. Het is niet constant heel druk of veel, maar
het zijn pieken en je moet scherp zijn.” Anneke Kuipers
(oud-directeur van IKC Plechelmus en in schooljaar
2023/2024 de rechterhand van Emilia)
vult aan: “Sommige aanbieders hadden
nauwelijks ervaring met dit soort opdrachten.
Je hebt veel geduld nodig en het vraagt
veel van de ICC’ers die het organiseren.
Uiteindelijk ging het allemaal goed.”
Emilia: “Wat ik merk bij aanbieders, het zit
zo in hun hoofd, zij weten het precies, het komt
goed. Dat hoort bij kunstenaars. Maar in het
onderwijs willen we graag alles op papier,
we willen goed voorbereid zijn, het moet ook
nog gecommuniceerd worden.”
Ronald von Piekartz
Waarom zouden scholen zo’n uitgebreid cultuureducatief
project willen doen? Er moet toch meer aandacht voor taal en
rekenen komen? “Dat doen we ook”, antwoordt Emilia, “maar
dat vlechten we in zo’n wijkproject. Je werkt met andere
scholen samen door te brainstormen over hoe je je aanbod,
het curriculum, kunt aanpassen aan het thema.” Anneke:
“ICC’ers krijgen een bredere kijk door samen naar zo’n thema
te kijken. De een weet dit, de ander dat, zodat je een mooie
opzet voor alle scholen krijgt. Zo wordt het ook interessanter
voor de kinderen. Als scholen het samen doen krijg je meer
ideeën, die je niet per se alleen uit hoeft te werken.”
Zo’n aanpak werkt door op de kinderen. Emilia: “Wat we heel
erg merken met zo’n project is dat je de nieuwsgierigheid van
kinderen aanspreekt, het stukje onderzoekend & ontwerpend
leren. Ze leren niet alleen met hun hoofd, maar ook door te
doen en te beleven. Een octopus bouwen, dan gaat het ook
over lengte, breedte en hoogte. Ze worden heel enthousiast
en op het einde van zo’n project hebben ze veel geleerd van
en met elkaar, daarmee zijn ze echt een ervaring rijker.”
Anneke: “Ze onthouden natuurlijk heel bijzondere dingen.
Dat koppelen ze ook aan kennis, het is dan gemakkelijker om
dingen te onthouden. En de hele wijk doet het. Als je dan
samen speelt met vriendjes of vriendinnetjes van een andere
school, kunnen ze het ook over dat thema hebben. Dat is een
meerwaarde.” Emilia: “Ik denk dat het belang van kunst en
cultuur in de visie van je school opgenomen moet worden.
Dat het een podium mag krijgen in het curriculum. We weten
al lang dat alleen maar academisch leren, inzetten op de
kernvakken, onvoldoende is. Dat past niet bij hoe kinderen
zich vandaag de dag ontwikkelen, wat ze nodig hebben in
het onderwijs van morgen.”
→ Het wijkproject NATTE VOETEN werd voor alle scholen
geopend met een zingende zeemeermin. Foto: Anneke Kuipers
↑ De twee voorzitters van Wijk Noord in Hengelo: links Anneke Kuipers
(oud-directeur IKC Plechelmus), rechts Emilia Hof (directeur IKC De Kiem).
Foto: Ben Kamphuis
OUDERS ALS DOELGROEP
Denken de ouders daar ook zo over? Willen die niet liever
hoge eindcijfers? Anneke: “Natuurlijk, ouders zien het belang
niet altijd in. Je moet ze soms ook wat bijspijkeren. Bij zo’n
expositie vinden ze het allemaal wel fantastisch. Dan gaat
het om hun eigen kind. Misschien kunnen we ouders meer
betrekken in zo’n project als wat wij in die drie weken doen.
Niet in samenhang met kinderen, maar als een soort nevenproject.
Ouders gewoon in een project meenemen, dat zou ik
leuk vinden. Niet op een kindmanier, maar een project voor
ouders.” Emilia: “Aan de ene kant vinden ouders het heel belangrijk:
dans, muziek, cultuur, kunst. Maar het mag niet ten
koste gaan van de leertijd. Tegelijkertijd snoepen we alleen
maar af van creativiteit. Het gaat erom hoe je je als school
wilt profileren en welke keuzes je maakt in je curriculum, je
programma. Wat ik jammer vind, is dat kinderen opgroeien in
een tijd waarin het niet voor iedereen vanzelfsprekend is om
in aanraking te komen met een voorstelling, of dans. Ik vind
het wel supergaaf dat we in Hengelo dit aanbod hebben.
Dat gunnen we ieder kind.”
8 9

↑ Een klas omgebouwd tot aquarium. Foto: Anneke Kuipers
VERWONDERING EN
VERHALEN VAN MENSEN
De wijkvoorzitter houdt de ICC’ers op koers, de ICC’ers ontwikkelen
jaarlijks een project tijdens vijf gemeenschappelijke
bijeenkomsten. Wat houdt de boel bij elkaar?
Anneke: “Niet elke ICC’er krijgt evenveel tijd voor dit werk.
Sommige scholen faciliteren het goed, sommige nauwelijks.
Je blijft gebonden aan die 5,5 uur per dag die je hebt, daar
moet alles in gebeuren.” Emilia: “Je moet het ook belangrijk
maken. Dat kun je niet alleen als school, dat moet samen met
je bestuur, samen met andere scholen. Wat scheelt is dat het
veelal collega’s zijn die zelf creatief zijn, affiniteit hebben met
kunst en cultuur, ook heel graag samenwerken en organiseren,
en er dus zelf ook erg van kunnen genieten.”
Belangrijk maken in bestuur en bij ouders. Goed faciliteren.
Gedreven ICC’ers en wijkvoorzitter. Hoge kwaliteit van
aanbieders. Dat werpt zijn vruchten af. Emilia: “Ik heb
nog niet meegemaakt dat het geen feestje was.”
Anneke: “Elk wijkproject eindigt in een feestje. Bijna altijd
in iets bijzonders, laat ik het zo zeggen. Dat onthoud je
toch als kind?”
↓ Opdracht: Hoe ziet Hengelo eruit als het zou onderlopen?
Dit kind weet het: Dan komen de beren onder water te staan.
Foto: Anneke Kuipers
De leerlingen van groep 4 van basisschool
De Esmarke ontdekten in de
workshop Schaap door Monique
Klaver de oorsprong en verwerking
van wol. Ze leerden vilten, borduren
en hun eigen schaap samenstellen,
met behulp van beeldmateriaal van
echte schapen en van kunstwerken.
De leerlingen werden meegenomen op een reis van schaap
tot geweven lappen, zoals die vroeger op de boerderij
en later in de fabriek werden gemaakt.
DOOR
Monique Klaver
MET MEDEWERKING
VAN basisschool
De Esmarke
FOTO’S
Annabel Jeuring
↑ Het affiche van NATTE VOETEN,
het thema van Wijk Noord.
Ontwerp: Anneleen Visser
10 11

Hello!
Jeannette Stegeman (links)
en Harma Bolhuis (rechts)
Maak kennis met
BCC’ers Harma
en Jeannette
DOOR
Emma Bouman
FOTO
Annabel Jeuring
Harma Bolhuis is sinds november
2023 aangesteld als bovenschoolse
cultuurcoördinator ( BCC’er)
bij Cultuureducatie Enschede.
In april 2024 is Jeannette Stegeman
voor dezelfde functie erbij
gekomen. Samen begeleiden zij
scholen in Enschede. Emma sprak
met haar twee nieuwe collega’s.
Emma: “Leuk, jullie zijn onze nieuwe BCC’ers!
Harma, wat is eigenlijk jouw achtergrond?”
Harma: “Van huis uit ben ik docent kunstvakken en
CKV in het voortgezet onderwijs. Naast docent was ik ook
cultuurcoördinator. In mijn vrije tijd was ik als vrijwilliger
bij veel culturele evenementen betrokken: Muziek bij de
Buren, Culturele Zondag, en de Week van de Amateurkunst
(WAK). Ik kan het ook zelf niet laten: ik zing in Popkoor La
Sído en in de vierkoppige vocalgroup Textown Transfer, maak
zelf kunst in de vorm van glas-in-lood en zit in het bestuur
van CultuurNoabers, het (nog redelijk nieuwe) platform
voor de amateurkunst in Enschede. Ook werk ik al een paar
jaar als zzp’er voor onder andere Tetem, waar ik een groep
vrijwilligers begeleid en als docent workshops geef.”
Emma: “En jij Jeannette, kun je iets over jouw
achtergrond vertellen?”
Jeannette: “Ik bezoek graag musea. En met een jarenlange
scouting-achtergrond heeft het werken met jeugd en jongeren
altijd mijn interesse gehad. Met het speciaal onderwijs
kwam ik jaren geleden in aanraking via een kunstenaar uit
Hengelo die een kunstwerkplaats had opgericht. Na daar
een week te hebben lesgegeven werd ik gegrepen door de
doelgroep in zijn vele vormen. Het motto van de kunstenaar:
‘creativiteit is de kunst van het laten gebeuren’. Als docent
heb ik vervolgens vele jaren binnen verschillende vormen
van het onderwijs gewerkt: volwasseneducatie, speciale
doelgroepen, maar ook in het basisonderwijs als zzp-kunstvakdocent
voor verschillende organisaties. Als vrijwilliger
heb ik gewerkt voor de Art Brut Biënnale in Hengelo, en
voor verschillende Volksuniversiteiten in de regio heb ik een
kunstaanbod mogen verzorgen. Nu werk ik nog als docent
beeldende vorming/CKV op VSO het Panta Rhei College in
Enschede en doe dit nog altijd met veel plezier.”
Heb je een verfrissend idee voor
cultuureducatie of een (inhoudelijke) vraag?
Neem contact op met onze BCC’ers!
Harma Bolhuis
✉ harma@ cultuureducatie-enschede.nl
06 86 85 81 82
Jeannette Stegeman
✉ jeannette@ cultuureducatie-enschede.nl
06 86 89 78 73
Voor (technische) vragen over het Cultuurmenu
kun je bij Laura Schoenmakers terecht,
✉ cultuurmenu@ cultuureducatie-enschede.nl.
Emma: “Harma, wat heb jij tot nu toe geleerd
als BCC’er?”
Harma: “Allereerst heb ik ontdekt dat er vanuit de aanbieders
veel en mooi aanbod is dat constant in beweging
en in ontwikkeling is. Op de scholen heb ik tijdens mijn
bezoeken vooral waargenomen dat de leraren heel veel op
hun bordje hebben. Petje af voor hun doorzettingsvermogen
en aanhoudende enthousiasme. Qua cultuureducatie is het
dan prettig als één of twee leraren taakuren hebben om als
ICC’er (interne cultuurcoördinator) de lijnen uit te kunnen
zetten voor hun collega’s. Ze daarbij kunnen helpen vanuit
mijn functie als BCC’er is heel fijn om te doen. Maar er is
zeker nog een verbeterslag te maken. Meer ICC’ers opleiden,
meer verbinding en overleg aanbieden tussen de ICC’ers van
de verschillende scholen. Meer leerkrachten en directieleden
overtuigen van de kracht die cultuureducatie kan bieden
binnen hun eigen curriculum. Maar er gebeurt gelukkig al
heel veel moois! Alle basisscholen in Enschede doen mee.
Echt fantastisch.”
Emma: “Als jullie tien jaar vooruitkijken, welke
woorden komen dan bovendrijven?”
Harma: “Ik ben ervan overtuigd dat cultuureducatie over
tien jaar een meer prominente plek heeft verworven in de
lessen van alle scholen. Het aanbod sluit nog beter aan op
het schoolcurriculum. Wil de school met leerlingen naar
een activiteit, dan is daar voldoende geld, begeleiding en
vervoer voor geregeld, wat mij betreft ook deels voor buiten
de grenzen van de stad Enschede. Daarnaast heeft de ICC’er
voldoende taakuren om de coördinerende en adviserende
taak richting collega’s goed uit te voeren. Is er wisseling van
de wacht dan is een volgende collega op tijd opgeleid door
Cultuureducatie Enschede en heeft kennis van zaken. We
zitten over tien jaar in het jaar 2034, aan het eind van periode
CmK 6 en hebben voor CmK 7 eigenlijk nog maar weinig
te wensen, behalve dan dat iedereen zich op dezelfde manier
blijft inzetten.”
Emma: “Jeannette, heb jij aanvullingen?
Jeannette: “Cultuureducatie Enschede heeft zich duidelijk
bewezen, en we werken volop samen met de verschillende
buurtgemeenten. Inclusief onderwijs heeft zijn intrede
gedaan zodat CEE ook het praktijk- en het voortgezet onderwijs
bedient. De mogelijkheden voor vervoer zijn uitgebreid
en we zijn goed op weg om via naschoolse activiteiten de
kansengelijkheid goed vorm te geven. Voor scholen zijn de
gelden voor cultuureducatie weer op niveau en geborgd
voor cultuureducatie.”
12 13

Wat doet een
onderwijsinspecteur?
Een interview met
Elsbeth Ruiterkamp
Wat is een
peilingsonderzoek?
Op die manier proberen we goed zicht te krijgen op de kwaliteit van de school. Binnen de inspectie
hebben we afspraken gemaakt over wanneer we iets onvoldoende vinden. Soms kunnen we een
school een kleine herstelopdracht geven om aan bepaalde onderdelen te werken. En soms kan
je op één onderdeel een onvoldoende krijgen, dan moet je als school eraan gaan werken om dat
te verbeteren. Naast het toezicht op scholen en besturen doen we allerlei schooloverstijgende
onderzoeken om een beeld te krijgen van de staat van het onderwijs. Dat doen we door
bijvoorbeeld themaonderzoeken, maar ook door peilingsonderzoeken.”
“Een peilingsonderzoek wil zeggen dat we zo’n zelfde soort onderzoek één keer in de zoveel
jaar uitvoeren en kijken wat er in de tussenliggende periode is gebeurd op een bepaald terrein.
Voor komend schooljaar, ‘24/’25, staat weer een peilingsonderzoek gepland rondom kunstzinnige
oriëntatie. Uit het vorige onderzoek bleek dat, als het gaat om beeldend, kinderen schematischer
zijn gaan tekenen de afgelopen jaren. Een aantal jaar geleden tekenden kinderen veel meer in
samenhang en groter. Hoe kan dat? Wat is daar gebeurd? De invloed van games werd bijvoorbeeld
genoemd. Tekeningen zijn meer picto-achtige dingen geworden. Het is interessant dat je deze
ontwikkeling ziet in hoe kinderen tekenen.”
Emma Bouman
Cultuureducatie Enschede
Doen scholen zich
wel eens mooier voor?
“We krijgen altijd wel een heel eerlijk en zuiver beeld. Scholen leveren van tevoren ook al veel
documentatie aan, dus we weten op voorhand al een heleboel over de school. Op het moment dat
we in de school zijn verifiëren we dat wat we denken al te weten en onderzoeken we de dingen
waar we nieuwsgierig naar zijn. Op het moment dat we klasbezoeken doen, zien we al heel snel
of er sprake is van routine. We proberen altijd vanuit triangulatie te werken, dus dat betekent
dat we ons nooit vastpinnen op één lesbezoek of één gesprek. Op die manier proberen we een
zo betrouwbaar mogelijk beeld te krijgen van dat wat ons beeld is van de school. En natuurlijk
kunnen we niet alles zien, want we zijn er maar één dag. We zijn wel altijd met z’n tweeën,
nooit alleen. Samen zie en hoor je een heleboel.”
iriam Kroeze is dagelijks met cultuureducatie bezig, vanuit haar rol als ICC’er op basisschool
de Windroos in Enschede en als docent op het ArtEZ Conservatorium Enschede, waar ze
verbonden is aan de opleiding Docent Muziek. Ze vroeg zich af of de onderwijsinspectie cultuureducatie
beoordeelt. Elsbeth Ruiterkamp zat namens de pabo van Hogeschool Saxion Enschede in de stedelijke
stuurgroep van Cultuureducatie Enschede. Sinds september 2023 werkt ze als inspecteur primair
onderwijs bij de Inspectie van het Onderwijs. Wij gingen voor Miriam op onderzoek uit en spraken
Elsbeth over haar nieuwe baan.
Hoe ziet jouw baan als “Het lijkt misschien niet zo, maar ik heb een heel gevarieerde baan. Vanuit de inspectie houden
onderwijsinspecteur eruit? we toezicht op het onderwijs. We kijken naar wat goed gaat, wat beter kan en wat beter moet.
Leerlingen en ouders moeten erop kunnen vertrouwen dat het onderwijs goed is. Op basis van
dat wat de wet voorschrijft hebben we verschillende basiskwaliteiten beschreven die een school
moet kunnen aantonen. Dat is voor alle scholen hetzelfde. Onderwijsresultaten is één van de
basiskwaliteiten. Maar we kijken bijvoorbeeld ook naar de sociale veiligheid binnen de school,
het pedagogisch didactisch handelen van leerkrachten, de professionalisering van leerkrachten,
de basisvaardigheden en de sturing door de schoolleiding. We bezoeken individuele scholen, maar
ook besturen. We gaan standaard één keer in de vier jaar langs bij een bestuur. De andere bezoeken
doen we op basis van steekproeven en op basis van risico’s. Bijvoorbeeld op basis van leerresultaten,
het verloop onder leraren, ziekmeldingen of signalen van ouders die de inspectie tippen. Voordat
we een school bezoeken krijgen we al veel informatie aangeleverd. We stemmen af wat we vervolgens
nog van de school willen weten. Op de dag van onderzoek wandelen we door de school,
bezoeken we lessen, hebben we gesprekken met leerlingen en ouders, leraren, schoolleiding.
Hoe zie je dat
wat je op papier leest
ook correspondeert
met de praktijk?
Wat moet je kennen
en kunnen om onderwijsinspecteur
te worden?
Wat vind je het meest
en minst leuk
aan deze functie?
Zijn jullie vanuit de inspectie
in contact met de pabo?
“Zowel hetgeen beschreven is als de praktijk moet op orde zijn. Daarom lopen we op de scholen
rond om te kijken of het zichtbaar is in de praktijk. Doet de school de juiste dingen, is dat ook
wat de prioriteit heeft op een school? Uiteindelijk gaat het natuurlijk wel om datgene wat er
daadwerkelijk op een school gebeurt. Maar we weten uit onderzoek dat als je iets niet planmatig
wegzet en je iets niet systematisch aanvliegt, of een directeur valt uit, dan is het kwetsbaar.
Dat heeft met sturing op kwaliteit te maken. Dat betekent dat je de boel moet borgen, dus dat
het op papier moet staan en je het kan continueren.”
“Het is een pre als je kennis hebt over en ervaring hebt in het onderwijs. Dat je snapt hoe onderwijsland
in elkaar zit. Dat je je goed kan voorstellen hoe om te gaan met een grote variatie aan
type leerlingen. Maar het is niet een verplichting om het te hebben. Je moet wel echt hart voor
onderwijs hebben. Ieder kind heeft recht op goed onderwijs. Dat is waarom ik dit werk doe.
Omdat ik het belangrijk vind dat elk kind kwalitatief goed onderwijs krijgt. En daar kun je
vanuit veel verschillende perspectieven je bijdrage aan leveren; vanuit de rol als leerkracht,
als lerarenopleider, of vanuit de inspectie.”
“Ik vind het leuk dat het echt inhoudelijk is. Je bent ook wel een beetje een duizendpoot. En
ondanks dat het misschien niet zo lijkt, heb je als inspecteur wel invloed op doorontwikkelingen
binnen een school. Waar ik iedere keer van schrik, is dat er een negatief beeld is van de inspectie.
Dat als je een school binnenstapt, dat er een soort van angst is. Dat vind ik naar om te merken,
terwijl we allemaal hetzelfde doel hebben, namelijk dat je goed onderwijs wil neerzetten.
Iedereen vanuit z’n eigen rol. Ik snap de angst en spanning ergens wel, maar toch vind ik
dat naar omdat ik dat niet wil oproepen.”
“Ja, op veel pabo’s geven we regelmatig workshops en vertellen we over datgene wat we doen.
Dat doen we bijvoorbeeld ook bij schoolleidersopleidingen en bij SEN-opleidingen.”
14 15

Beoordeelt de inspectie
ook de kwaliteit
van cultuureducatie?
“Nee, we beoordelen niet de inhoud van cultuureducatie. Eén van de standaarden van de onderwijsinspectie
is dat het aanbod een onderdeel is. En dat betekent dat de school een aanbod moet
hebben dat kerndoeldekkend is. Kunstzinnige oriëntatie maakt onderdeel uit van de kerndoelen,
dus dat is waar een schoolaan moet voldoen. Maar we beoordelen an sich niet de inhoudelijke
kwaliteit van cultuureducatie.”
DOOR Tito dos Santos
(Kaliber Kunstenschool)
MET MEDEWERKING VAN
Taalschool de Globe
FOTO’S Annabel Jeuring
Dus als een school leerlingen
alleen kleurplaten in laat kleuren
en de school daarmee de kerndoelen
aftikt, is dat voldoende?
“Dat zou raar zijn, want daarmee zou je de kerndoelen niet kunnen afdekken.
Want de kerndoelen zitten wel zo in elkaar dat je iets verder moet dan dat.”
Heb je een idee
hoe scholen cultuureducatie
zelf beoordelen?
“De meeste scholen hebben wel een ICC’er rondlopen. Het is goed dat deze kartrekkers aanwezig
zijn binnen de school. Ik moet eerlijk zeggen dat ik cultuureducatie in de schoolplannen best
heel weinig tegenkom. Taken staan daar ook in, en de interne cultuurcoördinator komen we daar
wel altijd in tegen. Het is misschien ook logisch, want cultuureducatie vertaalt zich niet altijd als
ambitie of als speerpunt in het onderwijs. Er is grote variatie tussen scholen, maar dat is waarschijnlijk
herkenbaar. Het is ook afhankelijk van de leerlingpopulatie en de visie van de school.”
Zie je verschil tussen
“Nee, dat durf ik zo niet te zeggen. Qua cultuureducatie valt of staat het met een ICC’er en van
scholen in steden en
drijfveren van een leerkracht, die doen er toe. Een school maakt een schoolplan voor een bepaalde
scholen in buitengebieden?
periode. En dat schoolplan schrijven ze op basis van de leerlingenpopulatie die ze hebben.
Wat hebben deze leerlingen op deze plek van deze leerkrachten nodig? Waar willen we vanuit
onze missie/visie naar toe groeien? Wie willen we zijn? Soms moet je met een bepaalde populatie
bepaalde keuzes maken. Soms is dat bijvoorbeeld taalontwikkeling. Er zijn veel scholen in Enschede
die het taalonderwijs heel mooi in samenhang hebben weggezet. Die daar echt zorgvuldig aandacht
aan besteden. Maar voor andere scholen heeft dat geen prioriteit, want die kinderen krijgen
misschien al veel vanuit huis mee. Daar spelen dan weer andere zaken. Scholen zijn allemaal heel
erg verschillend. Je kunt ze niet één op één met elkaar vergelijken. Het gaat erom dat zij zorgen
voor afstemming. Dat is het allerbelangrijkste.”
Een koffer vol wereld muziek
In de workshop Een koffer vol
wereldmuziek gaan de leerlingen
op een muzikale reis. Tijdens de reis
komen ze langs verschillende landen
uit verschillende werelddelen, onder
andere Tanzania en Suriname. Ieder
land heeft zijn eigen cultuur en ook
zijn eigen muziek. Dat wil zeggen:
andere ritmes, klanken en instrumenten.
Ze leren ritmes te spelen met zowel
hun lichaam (klappen en stampen)
als met percussie-instrumenten.
Een interactieve kennismaking
met talen, ritmes en instrumenten
voor leerlingen van groep 3 en 4.
Hoe kijk jij tegen de
ontwikkeling van het nieuwe
“De kerndoelen zijn leidend, en vormen de basis van ons werk. Als de kerndoelen worden bijgesteld,
springen wij daar op in. We bemoeien ons niet met de inhoud en ontwikkeling van nieuwe
De leerlingen leren liedjes door te luisteren
en zingen in verschillende talen.
De foto’s zijn gemaakt op taalschool
de Globe.
curriculum voor het
kerndoelen. We worden wel eens benaderd om mee te denken, maar we leveren niet structureel
funderend onderwijs aan?
input. Al onze onderzoeksresultaten over de staat van het onderwijs kunnen wel bijvoorbeeld
input zijn voor de verdere doorontwikkeling. De wet bepaalt de standaard. Wij volgen politieke
ontwikkelingen op. Dus als de politiek bedenkt ‘dit is nu belangrijk’, dan vertaalt zich dat naar het
kader van de inspectie. We toetsen dat wat de wet voorschrijft, of dat in de scholen zichtbaar is.”
Ben je het eens met
“De wet is heel breed interpreteerbaar, dus scholen hebben veel ruimte om binnen die kaders van
wat de wet voorschrijft?
de wet hun onderwijs zelf vorm te geven. Dat vind ik mooi. Het is niet dat zij dat van de inspectie
moeten, helemaal niet. Zij moeten gewoon voldoen aan dat wat de wet vraagt. En de inspectie
houdt toezicht of een school voldoet aan datgene wat de wet van ze vraagt. Dat is het enige wat
de inspectie doet. Een school heeft veel beweegruimte. De inspectie heeft geen waardeoordeel
over iets of iemand. De inspectie werkt vanuit vertrouwen, niet op voorhand vanuit wantrouwen.”
Wat zou jij scholen en
“Dat leraren zich er bewust van blijven dat ze er absoluut toe doen. Dat ze van grote betekenis
leraren willen meegeven?
zijn voor de ontwikkeling van kinderen. En dat ik hoop dat scholen zich continu open kunnen
blijven stellen voor de leergierigheid en de gretigheid van het leren van kinderen. En dat scholen
en de inspectie dingen doen vanuit hetzelfde doel. We hebben dezelfde opdracht. Er gebeuren
mooie dingen in onderwijsland. Daar moeten we onze ogen niet voor sluiten. Men focust zich
graag op dingen die nog niet goed gaan, maar er gebeuren echt hele mooie dingen.”
Annabel Jeuring (portret Emma Bouman) Mariska Stoevenbelt (portret Elsbeth Ruiterkamp)
16 17

DIVERSITEIT & INCLUSIE EN CULTUUREDUCATIE
Een plezierige
smeltkroes
International School Twente (IST) heeft leerlingen
uit alle windstreken van de wereld. Sommige blijven kort,
sommige lang. Hoe geef je dan onderwijs?
Maar ook: hoe houd je het gezellig in de school,
en alle internationale conflicten buiten de deur?
ICC’er Corinne Boswinkel beantwoordt al onze brandende
vragen. Het gesprek werd in het Engels gevoerd en
is vertaald door de auteur van dit artikel.
DOOR
Wij omarmen elke cultuur zodat ieder kind zich hier thuis voelt. Een internati-
LOES SCHIPPERS
(De Museumfabriek)
onale mindset is in onze school heel belangrijk: er zijn hier zoveel verschillende
culturele achtergronden. We vieren elkaars feesten, zoals binnenkort het
IN GESPREK MET
Corinne Boswinkel
Suikerfeest van de moslims. Dat geeft nooit een probleem want de leerlingen
weten gewoon: zo is het in de school. En wat natuurlijk helpt is dat de leerlingen
nog jong zijn. We hoeven niet te diep in te gaan op achtergronden, die
FOTO’S
balans houden we in de gaten. Gewoon: welk feest wordt daar gevierd en waar
Annabel Jeuring
komt het vandaan. De kinderen wiens culturele achtergrond het betreft werken
samen om ‘hun’ feest goed te laten zien. Daardoor voelen ze zich trots en belangrijk,
het is heel goed voor hun zelfvertrouwen. En doordat ze zelfverzekerd
zijn over hun achtergrond staan ze meer open voor de cultuur van een ander.
Ook het team is heel divers. We hebben leerkrachten uit Amerika, Canada,
Nederland, Afrika, Nieuw Zeeland… Dat helpt de leerlingen ook om zich thuis
te voelen. Net zoals het systeem met de vier afdelingen (houses) die door de
leerjaren heen lopen. Een nieuwe leerling wordt willekeurig ingedeeld in een
‘house’ en de leerlingen van hetzelfde ‘house’ kennen elkaar allemaal, in welke
groep ze ook zitten. Ze kunnen punten verdienen voor hun ‘house’ dus dat
geeft een team-gevoel. Ze horen vanaf het begin ergens bij.
De eerste taal in de school is Engels, de meest internationale taal. We geven
ook Nederlands omdat de kinderen zich deel moeten kunnen voelen van de
samenleving hier, ook al gaan ze na een paar jaar weer weg. De meeste ouders
werken aan de Universiteit Twente of bij bedrijven zoals Thales en trekken voor
hun werk de hele wereld over. En dan is er natuurlijk de eigen taal van de leerling.
Zeker in het begin mogen ze die gebruiken en wij als leerkrachten praten
dan vaak met ze via Google Translate. We hebben boeken in allerlei talen dus
Naast deze IST Primary School in
de wijk Veldkamp is er een IST
Secondary School, in het gebouw
van Stedelijk Lyceum Zuid.
Leerlingen die van Primary naar
Secondary gaan blijven in de eerdergenoemde
‘houses’. Het leerlingenbestand
van beide scholen bestaat
vrijwel geheel uit de kinderen van
expats, oftewel werknemers van
multinationals die langere tijd buiten
hun land van herkomst werken.
Meestal is de duur van het verblijf in
een land onbekend, het kan slechts
een jaar zijn maar ook een flink
aantal jaren. Het kan dus zijn dat
een kind al na een jaar weer verhuist
naar een ander land en op een andere
school terecht komt. IST Primary was,
als onderdeel van de Prinseschool,
al aangesloten bij het International
Primary Curriculum: een internationaal
georiënteerd basisschoolcurriculum.
Om het voor ouders nog makkelijker
te maken in een volgend land een
school met passend onderwijs te
vinden voor hun kind, heeft IST sinds
schooljaar '23/'24 de accreditatie
voor het ‘International Baccalaureate
Primary Years Programme’ in de
wacht gesleept.
Corinne: “Primary Years Programme
(PYP) is over de hele wereld te
vinden. Daardoor kan een kind in
een nieuw land van vestiging verder
met dezelfde manier van leren. Binnen
PYP staat een internationale mindset
centraal. Voor ons leerkrachten was
er een intensieve training omdat dit
curriculum draait om onderzoekend
leren waarbij zoveel mogelijk authentieke
situaties worden aangeboden.
De leerkracht begeleidt en coacht
de leerlingen binnen de thema’s die
inhoudelijk per school door het team
zelf worden ingevuld, en die ook
altijd gaan over culturele diversiteit.”
de leerlingen kunnen ook een boek in hun eigen taal lezen.
18 19

Doe het
maar !
In kunst- en cultuureducatie spreken we vaak over inclusie en
hoe het leren door kunst en cultuur kansengelijkheid bevordert.
We onderschrijven het belang voor welbevinden, identiteits-
ontwikkeling, creativiteit, inlevingsvermogen en vermogen
om je te leren uitdrukken en te presenteren.
Maar wat als je een jongere bent met koudwatervrees?
Wat als het bezoek aan een poppodium, museum, theater,
of het bijwonen van een festival, van huis en school uit geen
vanzelfsprekendheid is? Wat als je niet per se zit te wachten op
nieuwe dingen ontdekken, andere mensen ontmoeten, nieuwe
kennis vergaren of andere overtuigingen horen, omdat jouw
wereld al ingewikkeld genoeg is?
et praktijkonderwijs heeft als kerntaak jongeren (12 tot 18 jaar) voor te bereiden op
werk of een vervolgopleiding en het leven als zelfstandig burger in de maatschappij.
Na het tweede leerjaar ligt de nadruk in toenemende mate op beroepsgerichte
keuzevakken en stage. Dit gaat dikwijls ten koste van vakken binnen de kunst- en cultuureducatie.
Door de jongeren wordt dit niet als een verlies ervaren. Ze hebben moeite met abstract denken
en generaliseren. De onvoorspelbaarheid van procesgericht werken zorgt dikwijls voor onrust en
twijfel. Het zijn concrete denkers, die het liefst vasthouden aan alles wat vertrouwd en bekend
is. Een les staat voor iets maken, een lange uitleg wordt ervaren als nietsdoen en saai, het is vaak
een synoniem voor moeilijk. Wat je doet, moet iets opleveren. Ze willen erbij horen, geld verdienen.
Hoe bedenk je dan als poppodium en school een project dat deze jongeren laat ervaren dat
er nog zoveel te beleven en mogelijk is, buiten de gebaande paden? Dat nieuw niet per definitie
eng of bedreigend hoeft te zijn?
Voor die uitdaging stonden Adri Karsenberg (educatief medewerker bij Poppodium Metropool) en
Yvonne Eikenaar (docent beeldende kunst en vormgeving bij praktijkonderwijs OSG ’t Genseler)
toen ze samen in het project ‘Invent2gether’ stapten.
‘Invent2gether’ is een initiatief van de provincie Overijssel en de vijf Overijsselse CmK-penvoerders.
Zij stimuleren met deze regeling aanbieders van cultuureducatie en scholen om in co-creatie
aanbod op maat voor SBO, SO, VSO en PrO te ontwikkelen en uit te voeren.
DOOR
Yvonne Eikenaar
(docent OSG ’t Genseler)
en Adri Karsenberg
(Metropool)
FOTO’S
Gemaakt door de leerlingen
bovenbouw 1 van ’t Genseler
et duo (Karsenberg en Eikenaar) heeft de term
‘Invent2gether’ letterlijk genomen toen zij besloten
om niet over of voor, maar samen met
de jongeren, onder de naam Doe het maar, een project te
ontwikkelen. De samenleving vraagt van jongeren in het
praktijkonderwijs dat ze zich kunnen handhaven, vrije keuzes
aangaan en het vermogen hebben zich aan te passen. Geen
eenvoudige opgave! Met kennis van de doelgroep in het achterhoofd
gingen ze op zoek naar belevingswereld, vaardigheden,
kansen en talent. Belangrijk voor het slagen van het project
was de jongeren genoeg autonomie en kaders te bieden
zonder ze te overvragen. Voorwaarde was een veilige leeromgeving
afgestemd op de behoeften van de groep, met onvoorwaardelijke
ruimte en vrijheid om zichzelf te kunnen zijn.
Zeventien leerlingen uit bovenbouw 1 werden gedurende acht
weken bevraagd en gecoacht. Er werd geïnventariseerd welke
wensen en obstakels er waren totdat duidelijk werd hoe het
project eruit zou gaan zien. De uitdaging voor bovenbouw 1
(leeftijd 15-16 jaar): organiseer een schoolfeest voor de bovenbouw
in Metropool, waarbij je een actieve rol speelt. Om
de drempel te verlagen werd door de coaches (Karsenberg en
Eikenaar) gezocht naar een verbinding tussen de keuzevakken
op school en de werkzaamheden bij Metropool.
In de voorbereiding op het evenement passeerden thema’s
als: wat maakt een feest leuk? Wat kun je in Metropool met
de dingen die je op school leert? Wat maakt een ruimte
gezellig? Waarom dansen jongens niet? Hoe weten ze bij de
deur dat jij naar binnen mag? Welke workshops boeken we?
Welke muziek mag niet ontbreken? Wie maakt de uitnodiging
en de affiche? Wie vraagt de directeur om het eerste
uur vrij na het feest? Wat is jouw aandeel aan die dag? Het
werden boeiende gesprekken. Nadat via de leerlingenraad en
mentoren de hele bovenbouw werd bereikt ging het avontuur
steeds meer leven.
e week voor het evenement mocht bovenbouw
1 op excursie naar Metropool om terrein te
verkennen. Het werd een warm ontvangst met
precies de juiste toon. Backstage ontdekten de
jongeren dat er bij Metropool niet alleen muziek
geprogrammeerd wordt maar dat er heel veel
mensen samenwerken voordat er ook maar één
artiest op het podium staat. Gaandeweg leerden ze dat iets
pas lukt wanneer iedereen als één geheel samenwerkt. Dat
een evenement organiseren ook draait om gastvrijheid en
klantvriendelijkheid. Via een keuzelijst werd bekend welke
workshops ze wilden volgen als voorbereiding op de taken
tijdens de feestavond. Zo leverde de workshop DJ de
discjockeys van dienst, de cursus mocktail de bartenders, de
workshops fotografie en light graffiti de fotografen, de workshop
zang en dans een optreden en de workshop beveiliging
de gastvrije ontvangst aan de deur en het uitreiken van de
muntjes.
Onder het mom ‘Nu weet je hoe het moet, doe het maar!’
waren de leerlingen aan zet en presenteerden de beste
versie van zichzelf. Er waren zelfs twee gastoptredens uit
bovenbouw 2/3. Zowel de docenten als de meeste leerlingen
van bovenbouw 2/3 waren te gast. Er werd veel geleerd, veel
overwonnen en gefeest. Inmiddels kijken alle betrokkenen
terug op een geslaagd evenement. Metropool en ’t Genseler
zijn op zoek hoe ze (ook financieel) het project kunnen voortzetten.
Het liefst zien Karsenberg en Eikenaar een vervolg
waarbij de huidige werkgroep, als expert, de nieuwe
bovenbouw 1 van raad en daad voorziet en kennis en
ervaring overdraagt.
20 21

MBO EN PRAKTIJK IN DE SCHIJNWERPERS
Werken in de
Culturele Sector
Werken in de culturele sector is werken in een werkveld met onverwachte
banen en bijzondere functies. Bij de zichtbare beroepen
kunnen we ons wel wat voorstellen (rondleider in het museum,
acteur, workshopleider), maar achter de schermen zijn veel verrassende
banen te vinden. Graag nemen we jullie in dit artikel mee bij
een kijkje achter de schermen met interessante MBO- en praktijkberoepen
bij verschillende culturele instellingen van onze stad.
DOOR SUSAN WAANDERS
(Theater Sonnevanck)
FOTO’S Annabel Jeuring
en Mauro Meijer
TIP!
Ga in het kader van
Richie Leussink
Beveiliger
WERKZAAMHEDEN
Ik ben verantwoordelijk voor de beveiliging
en bewaking van het museum.
» Ik vind mijn werk leuk omdat het heel
divers is. Ik moet beedschermen in de gaten
houden, maar loop ook vaak door de zalen.
Ook begeleid en help ik mensen
in het museum.«
RIJKSMUSEUM TWENTHE
werkveldoriëntatie eens langs
bij één van de culturele
KALIBER KUNSTENSCHOOL
THEATER SONNEVANCK
Stephanie Boks
Medewerker interne dienst
WERKZAAMHEDEN
instellingen. Onderzoek met de
leerlingen welke banen er zijn.
Er gaat een wereld
voor jullie open!
Bij Sonnevanck werkt een klein vast team en
komen heel veel mensen van buiten meewerken
aan de verschillende voorstellingen. Ik zorg ervoor
dat de vaste werknemers en freelancers zich bij
Sonnevanck thuis voelen. Ik maak schoon, zorg
voor de lunch, maak slaapplekken gereed voor
acteurs en beheer de kostuums en rekwisieten.
» Het leukste aan mijn werk vind ik het ontmoeten van veel verschillende mensen:
acteurs, vormgevers en muzikanten en dat ik bijdraag aan een prettige werkomgeving
voor al die verschillende mensen.«
Janneke Assink-Heijs
Medewerker Klantenservice
WERKZAAMHEDEN
Alles tussen de informatievraag van een klant en
het maken van de factuur. Het ondersteunen bij
het maken van een keus voor een instrument, het
inschakelen van een muziekdocent, maar ook het
sfeerbeheer hier aan de balie en in de kantine.
Bijvoorbeeld met een puzzel in de ontvangstruimte
of het inschakelen van hulp bij een kapotte deur.
» Het meest waardeer ik het contact met mensen, collega’s en klanten.
En dat ik echt iets voor iemand kan doen dat verschil maakt.«
METROPOOL
DE MUSEUMFABRIEK
Daan Hardick
Floormanager en productie buitenevenementen
Robert Lubbers
Bouwer van tentoonstellingen
WERKZAAMHEDEN
Ik maak en schilder de wanden en sokkels
van tentoonstellingen. Ik werk veel met hout,
en werk ook wel eens met elektra.
» Ik vind mijn werk leuk omdat
ik altijd creatief en oplossingsgericht
bezig ben. Ook vind ik een museum
een mooie omgeving om te werken.«
WERKZAAMHEDEN
In Enschede en Hengelo werk ik in diverse taken
die nodig zijn om evenementen en concerten tot
een succes te maken. Als floormanager fungeer
ik als troubleshooter en gastheer tijdens het
evenement. Ik ben het aanspreekpunt voor horeca,
beveiliging en techniek. Bij de buitenevents ben
ik verantwoordelijk voor de voorbereiding,
productie, op- en afbouw. Dit werk is zeer afwisselend
en stressvol, maar past perfect bij mij.
Het vereist snelle besluitvorming en flexibiliteit,
omdat geen enkele avond hetzelfde is.
» Mensen komen om te genieten, en als je ziet
dat wat je bedacht hebt klopt en lachende gezichten
oplevert, dan ben ik tevreden.«
22 23

Wat doe je binnen Cultuureducatie Enschede?
Ik maak en geef workshops in verschillende thema’s, zoals
landschappen en portretten, maar ook met meer fantasie
over insecten. In mijn workshops leer ik kinderen dat je met
een paar hele simpele trucjes verhoudingen kan tekenen
of schilderen. Bijvoorbeeld over verhoudingen, hoe je weet
waar je oog, je neus en je lippen komen. Dit klinkt wel alsof
ik heel erg met regeltjes werk, maar ik laat kinderen verder
ook heel vrij in hoe ze het verder afmaken. Daarnaast ben
ik ook museumdocent voor Rijksmuseum Twenthe.
Hoe ben je in het cultuuronderwijs terechtgekomen?
Vanuit mijn dochter, 14 jaar geleden, ben ik begonnen
met een klein groepje kinderen lesgeven in mijn atelier.
Ik kwam toen toevallig de toenmalige directrice van
het Zeggelt tegen, die vertelde over de BIK-opleiding*
en die ben ik toen gaan doen.
Er zijn maanden dat je helemaal vol zit en niet aan je eigen
werk toekomt, dat is soms best lastig. Als je twee lessen achter
elkaar gegeven hebt, kan ik daarna vaak in mijn atelier de
omschakeling niet goed maken naar mijn eigen werk. In de
rustige maanden heb ik dan veel meer focus, dan kan ik meer
met mijn eigen werk aan de slag.
Beïnvloedt het lesgeven jouw eigen werk?
Tot een jaar of 10 geleden schilderde ik nog, mede door een
workshop die ik toen gemaakt heb, ben ik een hele andere
richting uitgegaan. In de workshop gingen de kinderen met
kosteloos materiaal schaduwen maken op een heel groot
scherm met felle lichten erachter.
Kunstenaar
en kunstdocent
INVERVIEW DOOR Harma Bolhuis TEKST Marlies van Grootel
FOTO’S Annabel Jeuring
Naast de 11 grote convenant instellingen, bieden ook
8 particuliere instellingen hun culturele aanbod aan in Enschede.
Liezette Gerristen is beeldend kunstenaar en geeft verschillende workshops
waar kinderen teken- en schildertechnieken leren, maar ook
verder leren denken en hun fantasie kunnen gebruiken.
Hoe maakte je de stap van de BIK naar Cultuureducatie?
In het begin was er een BIK-website, waar alle scholen door
heel Nederland workshops konden afnemen. Doordat de
subsidie daarvan afliep, hield deze website op. Daardoor
viel je best wel in een gat. Met vier BIK-kunstenaars hebben
we toen contact gezocht met Evelien Harberink over wat er
mogelijk was. En toen mochten we onze lessen binnen het
Cultuurmenu aanbieden, dat was wel echt heel erg tof.
Daarmee werden we veel zichtbaarder voor de scholen.
Hoe is het om als kunstenaar les te geven?
Dat voelt natuurlijk als een onderdeel van mij. Ik verkoop
niet elke maand kunstwerken. Met het lesgeven verdien
ik het merendeel van mijn geld. Dat ligt dicht bij mijn
eigen kunstenaarschap, zo ben ik toch met kunst en het
enthousiasmeren van kinderen voor kunst bezig.
Ik had toen heel veel opdrachten voor portretten en ben ik
het lichtgebruik van Rembrandt en Vermeer gaan bestuderen.
Rembrandt schildert van het donker naar het licht. Dat
heb ik toen heel letterlijk genomen door te werken vanuit
een vel papier en steeds meer weg te snijden naar het licht
toe. Doordat de combinatie van die workshop en mijn eigen
zoektocht naar het licht, ben ik tot een nieuwe werkwijze
gekomen. Sindsdien schilder ik niet meer.
Wat wil jij kinderen meegeven?
Dat fouten maken helemaal niet erg is. De kinderen leren
dat het ook een opening kan zijn naar iets nieuws. Dat je
van je fouten kan leren en dat je altijd weer terug kan gaan
en opnieuw kan beginnen. Daarmee worden ze ook zelfverzekerder
en leren anders kijken.
Sommige kinderen komen niet zo heel goed mee in andere
lessen en die bloeien in zo’n workshop van mij helemaal op.
Ik vind het echt heel mooi als dat vervolgens dan ook door
een leerkracht opgemerkt wordt.
Wat zou je leerkrachten mee willen geven?
Mijn wens is dat er meer tijd genomen wordt voor kunst
en cultuureducatie, dat het gekoppeld wordt aan thema’s
of lessen waar ze al mee bezig zijn, bijvoorbeeld aan wereldoriëntatie
of burgerschap. Dat de cultuureducatie niet
hapsnap is, maar meer een soort symbiotisch geheel wordt.
*Beroepskunstenaars in de klas (BIK) is een eenjarige post-hboopleiding
in deeltijd voor kunstenaars die kunstprojecten willen
uitvoeren in het basisonderwijs.
24 25

De verrijkende
wereld van IKC’s
in Enschede
Integraal
Kindcentrum
Rijke schooldag, naschools aanbod,
dynamische schooldag en verlengde schooldag…
Allemaal termen die wisselend gebruikt worden
om activiteiten aan te duiden die na afloop van de
reguliere schooldag georganiseerd worden door
De Rijke Schooldag is een term die
landelijk gebruikt wordt voor het
bieden van gelijke kansen en verrijkte
ervaringen voor alle leerlingen. De Rijke
Schooldag moet ervoor zorgen dat
alle kinderen, ongeacht hun situatie,
dezelfde kansen krijgen om te groeien
en zich te ontplooien. Het programma
van de Rijke Schooldag kan verschillende
activiteiten omvatten, waaronder
educatieve workshops, culturele uitstapjes,
sportevenementen en andere
verrijkende ervaringen die buiten het
reguliere curriculum vallen. De gemeente
Enschede is in dit kader gestart met
de pilot Kansengelijkheid.
Stedelijk Coördinator
Naschools Programma
Ruben Luchtmeijer is stedelijk
coördinator Naschools Programma in
opdracht van de gemeente Enschede,
vanuit de stichting Noaberkracht.
(of in opdracht van) de school.
Maar wat houdt het precies in en wat gebeurt
er allemaal in Enschede?
Hij is voorzitter van deze stichting,
die zich inzet voor kansengelijkheid
voor alle leeftijden.
Ruben werkt aan de pilot Kansengelijkheid
op drie door de gemeente
aangewezen IKC’s in Enschede. Het
doel van de pilot is om aanbod te
creëren in verschillende disciplines voor
leerlingen waarvoor het niet vanzelfsprekend
is dat ze met deze activiteiten
in aanraking komen. Het streven
is om hier structureel aanbod van te
maken, zodat leerlingen consequent
betere kansen krijgen.
Als Stedelijk Coördinator is Ruben de
spin in het web tussen de vele verschillende
aanbieders binnen alle domeinen
(sport en bewegen, cultuur, natuur,
techniek, gezonde voeding) en de
scholen. Het is voor alle partijen prettig
om één aanspreekpunt te hebben.
DOOR
Anne Nijland
( Kaliber Kunstenschool)
IN GESPREK MET
Ruben Luchtmeijer
uben voert gesprekken op de
IKC’s om de behoeftes te inventariseren
en te kijken wat
er nodig is. Met de uitkomst van deze
gesprekken in het achterhoofd gaat hij
als makelaar de aanbiedersmarkt op om
te kijken wat het beste aansluit bij de
vraag van de school. Vorig schooljaar
werden er programma’s aangeboden
die na een blok van een paar weken
weer wisselden. Verschillende
disciplines wisselden elkaar hierbij af,
zodat het aanbod divers was en voor
elk wat wils. Ouderbetrokkenheid
wordt gezien als een grote toegevoegde
waarde omdat ouders dan
zelf ervaren hoeveel plezier hun kind
heeft. Bij de IKC’s die nu in aanmerking
komen voor de subsidie Kansengelijkheid
is het, naast het kennismaken met
verschillende disciplines, ook belangrijk
dat het aanbod een educatief karakter
heeft en bijvoorbeeld bijdraagt aan de
taalontwikkeling.
Afgelopen schooljaar gebeurde er al
veel op de verschillende IKC’s. Het is
merkbaar dat er steeds meer animo
onder de leerlingen is naargelang
de projecten langer lopen en er continuïteit
is. Elke leerling die je bereikt en
aan wie je iets mee kan geven is winst.
Leerlingen van IKC Lumen die deelnemen ↑
aan het naschoolse programma ↓
26 27

Uit Lissy's
dagboek
Maak kennis met Lissy, een meisje
uit groep 7B van CBS Anna van Buren.
Ze deelt haar ervaringen, ontdekkingen
en emoties met ons in een uniek
dagboekverslag. Tijdens deze dagen
ervaart ze een filosofieles en een
workshop Gouden Portretten van
Rijksmuseum Twenthe. Ga mee op
n als er dan ook nog een
zaadje wordt geplant voor een
mogelijke nieuwe hobby of je
ontdekt een talent, dan is dat de kers
op de taart. Er zijn tal van voorbeelden
van activiteiten die al gedaan zijn.
Zoals die van Natura Docet bij IKC
Lumen, waarvoor 28 bovenbouwleerlingen
zich hebben aangemeld. Een
bioloog van Natura Docet bezoekt de
school en laat de leerlingen uilenballen
uitpluizen, vogelhuisjes maken en laat
ze kennismaken met een levende slang.
Op IKC West wordt elk blok de nadruk
gelegd op een ander thema of andere
discipline. Hier proberen ze het
naschoolse aanbod aan te sluiten bij
wat er op dat moment op school leeft.
Beide scholen van dit IKC bieden één
dag per week workshops aan, waarbij
er voor elke leeftijd iets passends is.
En op IKC de Posten kunnen leerlingen
zich vier dagen per week onderdompelen
in workshops die variëren van zang
tot theater, van ukelele tot robotica en
van kleutergym tot weerbaarheidstraining.
Door het gevarieerde aanbod
zit er voor iedereen wel iets bij.
Toekomstmuziek
Voorlopig richt de subsidie van de
gemeente Enschede zich op de IKC’s
die aan Ruben toegewezen zijn. Hij legt
nu de basis voor die IKC’s. Daarna volgt
continuïteit en eventuele verdieping
door bijvoorbeeld te kijken hoe je leerlingen
op de juiste plek krijgt om verder
te gaan met een hobby of talent dat ze
hebben ontdekt.
Wensen in de toekomst zijn er genoeg.
Het zou mooi zijn om op meer scholen
dergelijk aanbod neer te zetten,
dat zou een goede verrijking zijn.
De Enschedese culturele instellingen
hebben veel mooi aanbod. Samenwerking
en het bundelen van krachten zijn
essentieel om een naschools programma
op grote schaal te realiseren, met
voor iedereen hetzelfde doel: zoveel
mogelijk kinderen de kans geven hun
horizon te verbreden en hun passie
te ontdekken.
Landelijke regelingen
Voor scholen die nu (nog) niet in
aanmerking komen voor de gemeentelijke
subsidie Kansengelijkheid zijn er
landelijk verschillende subsidiestromen
voor onder andere cultuureducatie en
wetenschap & technologie. Scholen
kunnen deze zelf aanvragen.
avontuur met Lissy en zie hoe zij
het kunstproject van school beleeft.
18 maart 2024
14 maart 2024
Dit was ondertussen alweer de vierde les. Hiervóór hadden we het over hoe we ons
moesten gedragen. We gingen naar het museum en gingen kijken naar een portret van
een meisje van 16 in een kimono. Ze had een kimono aan met bloesems, gouden draden
en andere Japanse dingen. Er zijn wel zeven schilderijen van gemaakt, maar elk in een
andere pose.
Het schilderij leek eerst heel anders, totdat we er anders naar gingen kijken. We
moesten onze ogen dichtdoen en even nadenken wat je zag. Daarna moest je je ogen
openen en kijken wat je nog meer zag. Daarna moest je het schilderij van links naar
rechts lezen, hierdoor kwam ik erachter dat er nog veel meer te zien was.
Ook bloemen en vogels op de achtergrond.
Om ons voor te bereiden op het museumbezoek gingen we drie portretten
maken door drie opdrachten die juf Bente ons gaf.
21 maart 2024
Vandaag zijn we naar het museum geweest om van onszelf een portret te maken. Eerst
gingen we nog een rondje lopen door het Rijksmuseum Twenthe en keken naar twee
schatkamers. In die schatkamers waren foto's en portretten van mensen, rijke mensen
en mensen die iets meegemaakt hebben. Er zaten kleine details in de portretten,
bijvoorbeeld een kerk. Dit betekende dat ze gelovig was. Een meneer had een veer
FOTO'S ANNABEL JEURING
DOOR
LISSY LÜBEN en
MARIJKE DE BRUIN
(Cultuureducatie
Enschede)
met inkt en een leeg blad liggen, dit detail vertelde dat hij een schrijver was.
Boven in het atelier hebben we een portret gemaakt van onszelf. Dit mocht realistisch
zijn, dat is de werkelijkheid. Je kon bijvoorbeeld ook schilderen met impressie, grote
klodders verf en vegen. Dit noemde zij impressionisme.
Meer weten of graag
je kennis delen?
Neem contact op met
Ruben Luchtmeijer.
Het museumbezoek was echt superleuk, je kreeg uitleg over schilderijen en er werd
ook gezegd dat je vroeger aan de schilder kon vragen of hij wat dingen aan het portret
kon veranderen. Bijvoorbeeld je gezicht witter maken of een wratje weghalen, als een
soort filter. Het was ook nog eens supergezellig. Ik wist niet zo goed wat ik had moeten
verwachten van het museumbezoek, maar het was wel ongeveer wat ik had verwacht.
28 29

aren geleden was ik in het Maastheater in Rotterdam getuige van een kunstproject
met vmbo-leerlingen. Na afloop vertelde één van hen zichtbaar gelukkig dat er voor
het eerst in zijn leven iets gelukt was. Dat maakte indruk. Ik ben hem nooit vergeten,
deze jongen, en hij vergat die dag vast niet. Ik hoop dat er in zijn leven meer succeservaringen
volgden doordat ’ie hoop en zelfvertrouwen kon ontlenen aan die eerste keer. Want zo
werkt dat. Mensen die een positief verhaal over zichzelf hebben zijn weerbaarder en dus
beter in staat om een uitdaging tot een goed einde te brengen. Na de eerste succeservaring
kan er zo een tweede volgen en een derde… Het is zwaan kleef aan.
Helaas werkt het ook de andere kant op. Wie geen succes kent, zinkt de moed in de schoenen.
Zo krijgt de stress vrij spel en blijft alles mislukken. Kinderen en tieners met ouders
met weinig opleiding en een laag gezinsinkomen hebben vaak al jong weinig hoop. En dat
werkt niet mee, blijkt uit onderzoek. Weinig hoop betekent dat je niet durft te dromen over
je toekomst, of als je dat wel doet dat je geen vertrouwen hebt dat je die dromen kunt bereiken.
Jeugd met weinig hoop geeft snel op en probeert het daarna niet opnieuw. Zo wordt
hun hopeloosheid vanzelf bevestigd en blijven succeservaringen uit.
Hopeloosheid gaat gepaard met veel stress, weinig zelfsturing en weinig creativiteit, en
dus met veel onopgeloste problemen, conflicten en aanvaringen. En dat boort de hoop dan
verder de grond in en maakt stuurloos.
Hoog tijd om elk kind en elke tiener een hoopvolle schooltijd te bieden, en nog het meest
wie die hoop thuis het minst meekrijgt. Zo werken we echt aan gelijke kansen. Het onderzoek
is hierover vrij duidelijk en onomstreden: hoop helpt! Jongeren die hoopvol zijn
bereiken gemakkelijker hun doel en vinden in obstakels een uitdaging. Ze beschikken over
alternatieve routes. Ze zijn gelukkiger en meer tevreden, tonen meer energie en minder
angst en stress.
Kunst
Mark
helpt jongeren om
hoopvol
Mieras
Hoopvol zijn is voor kinderen en tieners belangrijk.
Kunsteducatie helpt doordat het leerlingen de kans geeft
te voelen dat ze iets kunnen laten gebeuren.
te zijn
FOTO
Hein van den Heuvel
r is de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan naar hoop. Neuropsychologen
kunnen zelfs nauwkeurig aangeven waar hoop in de hersenen zit. Dit hoopcentrum
(supplementaire motorcortex) helpt ons niet alleen om te verzinnen hoe
we kunnen bereiken wat belangrijk voor ons is, maar stelt ons ook in staat om te voelen
dat we vrij zijn om te kiezen en te laten gebeuren wat we willen laten gebeuren. Dat we dus
onze eigen stuurman zijn. Dit ‘gevoel van agency’ is belangrijk om een verantwoordelijk
en veerkrachtig mens te zijn. Het is ook belangrijk om goed te kunnen leren. En het is niet
bij elke leerling al in gelijke mate ontwikkeld. Stress in het onderwijs doet het ontluikende
gevoel van agency verbleken, net als lessen die leerlingen soms niet meer ruimte geven dan
het antwoord invullen bij de puntjes. Onderzoekers maken zich zorgen over wat ons onderwijs
met het gevoel van agency van leerlingen doet. In de jacht naar een efficiënt leerproces
ligt er immers steeds meer vast en hebben leerlingen steeds minder ruimte om zelf iets
te laten gebeuren.
Het onderwijs zou vaker op de agency-knop moeten drukken, vinden zij, zeker bij de
groeiende groep leerlingen die opgroeit met het hopeloze gevoel dat het er allemaal niet
toe doet. Kunstactiviteiten lenen zich bij uitstek daarvoor, zoals het project in Rotterdam.
Tekenen, dansen, theater maken en musiceren met leerlingen. Het appelleert aan hun
verlangen, uitdaging en durf, en voedt het gevoel dat je als kind of tiener iets kunt laten
gebeuren. Dat dat is van groot belang in een tijd waarin de stress bij jongeren de pan uit
rijst, en de actualiteit over ze heen walst. Daarom is kunsteducatie nu belangrijker dan
ooit, als oefening van hoop.
30
31

Stel,
je was een mens
Ik zou je als een goede vriend ontvangen
Mijn deur voor je openzetten
Het daglicht laten binnenstromen
Je omarmen en vasthouden
Je huid zacht tegen de mijne
Kom binnen, groet ik
Trek je schoenen uit
Wees welkom
Ik zou een maaltijd voor je bereiden
De soep zacht als een zijden kimono
De kruiden pittig als je karakter
Je zou uit het raam kijken
Je ogen zien de paden
Versleten door de vele tochten van de mens
Op weg, op zoek
Ik zou wachten tot je wil spreken
En luisteren naar je verhalen en je wijsheid
Je zou vertellen over je vrienden
Hoe ze je hart verzachten
Je dagen lichter laten zijn
Over je kinderen
Hoe ze bij je horen als een ademtocht
En over je angst
Voor het verliezen van het allerliefste
Ik hoor hoe je stem zacht breekt
Een ander timbre krijgt
Als je met weemoed vertelt
Over lang geleden
Over lang vervlogen kinderjaren
De tijden waarin je sprak met vlinders
De konijnen je vrienden waren
En de wormen gangen groeven in je hoofd
Hoe je als kind
De stem van je moeder volgde
De stem die jou in slaap zong naar een
andere wereld
Maar dan evenzeer
Over het zengende vuur diep in je binnenste
Een vuur dat oplaait en gloed verspreidt
Een vuur dat jou boven jezelf laat uitstijgen
Het diepste van je wezen blootlegt
Waar je gedachten vorm krijgen
Je ziel een vaste structuur
Waar jouw hoop voor de mensheid
In een beeld te vatten is
Ik zou naar je kijken
Hoe je ogen glanzen
Je gezicht haar bleekheid verliest
Als je praat over dat vuur
We zouden samen een lied aanheffen
Een lied van de aarde
Een lied van de wind
Vol overgave zouden onze stemmen
Tot in de hemel klinken
Kom, mijn vriend
De nacht breekt aan
Laten we rusten en dromen
Dromen over
Stel, je was een mens
Chawwa de Jong
Groepsleerkracht en ICC’er
OBS de Imenhof
FOTO
Annabel Jeuring
32 33

Wist je dat...
PLUS
Wist je dat Debbie van Concordia
een heel leuk op maat gemaakt
filmproject bij ’t Meerik heeft
gedaan? Lees hierover meer op
pagina's 6 + 7 in dit magazine.
Wil jij ook een PLUS-traject ingaan
met jouw school uit Enschede?
Overleg met je bovenschoolse
cultuurcoördinator (BCC’er) en/of
mail met Marijke de Bruin om de
mogelijkheden te verkennen!
ist je dat Debbie van Concordia een specialisatie heeft in
autismespectrumstoornis (ASS) en dit inzet bij de workshops?
Vragen over dit onderwerp? Of opzoek naar passend aanbod voor jouw
specifieke doelgroep? Mail onze BCC’ers! BCC’er Jeannette Stegeman
brengt een bak aan ervaring mee als het gaat om cultuureducatie in het
gespecialiseerde onderwijs, en gaat graag op zoek naar een passende
activiteit voor jouw leerlingen.
Op zoek naar meer inspirerende
PLUS-trajecten? Wat dacht je
van de volgende trajecten:
Basisschool Sint Jan gaf in
samenwerking met Tessa
Totaaltheater een jaarlijks terugkerend
theaterproject vorm dat
de school nu zelfstandig
kan uitvoeren.
Op Vrijeschool De Noorderkroon
kregen leerkrachten blokfluitles
van Kaliber Kunstenschool.
De leerkrachten hebben het vervolgens
de leerlingen geleerd.
Basisschool St. Gerardus en
De Museumfabriek ontwikkelden
samen een erfgoedproject over
de geschiedenis van Glanerbrug.
Op CBS Anna van Buren vond
vorig jaar een kunst- en techniekproject
plaats in samenwerking
met Tetem.
ist je dat Laura en Debbie van Concordia Visual Thinking
Strategies (VTS) voor gevorderden hebben behaald? VTS is een
laagdrempelige manier om samen over kunst te praten. De aanpak leert
mensen open en zonder oordeel waarnemen, onderzoeken, luisteren
naar elkaar door te kijken naar kunstwerken. Het gaat om samen naar
betekenissen zoeken en met respect luisteren naar elkaars verhalen
over een kunstwerk. Om je mening uit te stellen of bij te stellen.
Phion
Wist je dat Kleine Neptunus een voorstelling is speciaal voor cluster 2,
NT2 en kinderen met een taalachterstand? We volgen de dochter
van grote Neptunus die avonturen beleeft in de diepte van de zee.
Een prachtig sprookje onder begeleiding van het orkest, met gebarentolk
op het podium, en waarbij álle kinderen een lied zingen met
gebarentaal. Weer te zien in 2025 – 2026.
TETEM
Wist je dat Tetem expertise heeft op het gebied van cultuur
en wetenschap & technologie en kan helpen met het integreren
van Cultuur en W&T met elkaar én met andere vakgebieden?
Wist je dat Tetem een taal-
en techniek aanbod heeft?
Wist je dat Tetem kinderen wil
voorbereiden op het gebruiken
en toepassen van technieken
van de toekomst en nu ook
workshops over Artificial
Intelligence heeft?
Opfriscursus
Wist je dat de ICC’ers (interne
cultuurcoördinatoren) en BCC’ers
(bovenschoolse cultuurcoördinatoren,
zie p. 12) samen de spil zijn
om al het mooie aanbod dat er
ligt, de school binnen te krijgen?
Een ICC’er heeft kennis over
beleid en uitvoering nodig. We’ve
got your back! Cultuureducatie
Enschede en CultuurwijsHengelo
geven samen in 2024/2025 een
ICC-cursus en een opfriscursus.
Houd de website
van Cultuureducatie
Enschede in de gaten
voor meer informatie
en aanmelden voor
de cursus.
Wist je dat de adviseursfunctie
voor cultuureducatie sinds de loop
van schooljaar '23/'24 al grotendeels
wordt ingevuld door BCC’ers?
En wist je dat BCC’er staat voor
bovenschoolse cultuurcoördinator,
maar dat Harma en Jeannette ook
wel aangesproken willen worden als
Buitengewone Cultuurcollega?
De Museumfabriek
Draden van het Overijsselse
slavernijverleden
Wist je dat er vanaf 16 september t/m 1 december 2024 een
prachtig project gaande is in De Museumfabriek in Enschede?
Tijdens Draden van het Overijsselse Slavernijverleden mag
iedereen in Overijssel, dus ook scholieren, meewerken aan een
betekenisvol wandkleed. Het wandkleed verbeeldt verhalen
uit het slavernijverleden van deze regio.
Ga voor meer informatie naar:
www.overijsselacademie.nl/
draden-van-het-overijsselse-slavernijverleden/
DE MUSEUMFABRIEK
RIJKSMUSEUM TWENTHE
Wist je dat je gratis busvervoer
kunt boeken bij een bezoek
aan De Museumfabriek
of Rijksmuseum Twenthe?
En wist je dat je gratis naar
De Museumfabriek en Rijksmuseum
Twenthe kunt gaan met je groep
(‘Vrij Kijken’) omdat de musea graag
jouw verlengde klaslokaal willen
zijn? Jij als leraar
bedenkt en begeleidt
je eigen museumexpeditie.
34 35

Over de grens: cultuureducatie
op basisscholen in Duitsland
Luzie Bachmann studeerde in juni 2024 af aan de opleiding
Docent Muziek van het ArtEZ Conservatorium in Enschede.
Ze is geboren en getogen in Duitsland en neemt ons mee
de grens over. Hoe is cultuureducatie op basisscholen
in Duitsland georganiseerd?
“Op Duitse basisscholen wordt cultuureducatie op verschillende manieren
vormgegeven. Eén van de belangrijkste aspecten is de integratie van kunst
en cultuur in het lesprogramma van verschillende vakken, zoals Duits en
'oriëntatie op jezelf en de wereld'. Naast het reguliere curriculum worden er
vaak onder schooltijd culturele activiteiten georganiseerd op andere locaties,
zoals excursies naar musea, theaters en concerten. Deze activiteiten bieden
leerlingen de kans om kunst en cultuur in de praktijk te ervaren.
Tijdens de workshop SPRAYPAINT maken de leerlingen van groep 5a van
basisschool La Res een 3D schilderij met spuitverf en verschillende attributen.
Zij verdiepen zich in het ontdekken van dit nieuwe kunnen en bedenken zelf
weer nieuwe technieken die worden toegepast. De resultaten zijn stuk voor stuk verbluffend en dat zien
zij bij bij zichzelf en bij elkaar. Er ontstaat waardering en ook het samenwerken tijdens bijvoorbeeld het
resetten en opruimen is een mooi proces om naar te kijken.
DOOR
Cultuurgeluid
FOTO'S
Annabel Jeuring
DOOR
Luzie Bachmann
FOTO
Henri van Vliet
De meeste basisscholen bieden naast de activiteiten onder schooltijd de of fene
Ganztagsschule aan tot ongeveer 16.00 uur (de ‘open hele-dagenschool’). Dit
concept heeft als doel heeft om extra opvang- en onderwijsmogelijkheden te
bieden aan leerlingen. Basisscholen werken samen met jeugdzorginstanties
en culturele instellingen om het aanbod te verzorgen.
De Duitse overheid biedt subsidies aan voor cultuureducatieve projecten
– binnen en buiten de school. Eén van die projecten is JeKits – Jedem Kind
Instrumente, Tanzen, Singen (voor elk kind instrumenten, dansen, zingen).
Het is ontwikkeld om kinderen de kans te geven muziekinstrumenten te
leren bespelen, te dansen en te zingen, ongeacht hun socio-economische
achtergrond. Het project wordt georganiseerd in samenwerking met buitenschoolse
onderwijspartners zoals muziek- en dansscholen en maakt deel uit
van het lesprogramma van alle vier de jaren van de basisschool.
Er zijn ook landelijke projecten, zoals Kultur macht stark (cultuur maakt je
sterk). Dit ‘Bildungsgerechtigkeits’-programma (voor eerlijkere onderwijskansen),
gefinancierd door het Duitse Ministerie van Onderwijs en Onderzoek,
biedt financiële ondersteuning voor cultuureducatieve projecten en
activiteiten voor alle kinderen tussen de 3 en 18 jaar. De activiteiten worden
georganiseerd door een Bündnis für Bildung (een lokale samenwerking van
minimaal drie aanbieders zoals culturele instellingen, kunstenaars, scholen,
jeugdcentra of andere partners).
Daarnaast zijn er in NRW verschillende manieren om ondersteuning te
krijgen, zoals via culturele adviseurs en de Arbeitsstelle Kulturelle Bildung
NRW (centrum voor cultuureducatie NRW).
Arbeitsstelle Kulturelle
Bildung NRW
Net zoals in Nederland wordt cultuureducatie op elke Duitse basisschool
anders georganiseerd en vormgegeven. In de basis zijn er veel gelijkenissen
tussen de twee buurlanden.”
36 37

CONTACT
CONTACT
DEBBIE VOERMAN
Educatief medewerker
Concordia
debbie@concordia.nl
ANNE NIJLAND
Projectleider educatie Enschede
Kaliber Kunstenschool
anne.nijland@
kaliberkunstenschool.nl
ADRI KARSENBERG
Educatief medewerker
Metropool
adri@ metropool.nl
EMMA BOUMAN
Projectleider CmK
Cultuureducatie Enschede
emma@
cultuureducatie-enschede.nl
MARIJKE DE BRUIN
Projectmedewerker CmK /
coördinator onderwijs
Cultuureducatie Enschede
marijke@
cultuureducatie-enschede.nl
LAURA SCHOENMAKERS
Medewerker Administratie &
Backoffice Cultuurmenu
Cultuureducatie Enschede
cultuurmenu@
cultuureducatie-enschede.nl
LOES SCHIPPERS
Educator
De Museumfabriek
l.schippers@demuseumfabriek.nl
BEN COELMAN
Coördinator educatie
& voorlichting
Nederlandse Reisopera
bcoelman@reisopera.nl
CARLIJN DE LANGE
Programmamaker
educatie & interactie
Phion
educatie@ phion.nl
HARMA BOLHUIS
Bovenschoolse cultuurcoördinator
(BCC’er)
Cultuureducatie Enschede
harma@
cultuureducatie-enschede.nl
JEANNETTE STEGEMAN
Bovenschoolse cultuurcoördinator
(BCC’er)
Cultuureducatie Enschede
jeannette@
cultuureducatie-enschede.nl
AAFKE NIBBELINK
Educator
Rijksmuseum Twenthe
a.nibbelink@
rijksmuseumtwenthe.nl
SUSAN WAANDERS
Educatief medewerker
Theater Sonnevanck
educatie@sonnevanck.nl
MARLIES VAN GROOTEL
Programmamedewerker Educatie
Tetem
marlies@tetem.nl
AILEEN DIETRICH
Educatief medewerker
Wilminktheater & Muziekcentrum
Enschede
a.dietrich@wilminktheater.nl
MEER INFORMATIE: WWW.CULTUUREDUCATIE-ENSCHEDE.NL
38 39

Iedereen
gelijk
Pittigheid maar het moet zoet
Waarom weten mensen niet meer hoe het moet?
Iedereen gelijk
Dat is wat ik wil
Ben je klein of ben je groot
Daarbij ben je niet idioot
Ben je donker of ben je licht
Niemand heeft echt een plicht
Iedereen gelijk
Dat is wat we moeten
Jij ik en iedereen om ons heen
Stella Kensah
JUNIOR STADSDICHTER 2024/2025
Groep 8, basisschool ‘t Zeggelt
cultuureducatie-enschede.nl