2024 12 21 Op weg naar Kerstmis - Stile Antico

Za 21 dec 2024
Grote Zaal
20.15 uur
Serie Kerst
Op weg naar Kerstmis
Stile Antico
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale
programmaboekje is een extra service
ter voorbereiding op het concert. Het is
uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie
tijdens het concert te raadplegen via je mobiele
telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de
andere concertbezoekers.
Bij voorbaat dank.

Programma
Op weg naar Kerstmis
Stile Antico
Serie Kerst
Za 21 dec 2024
Grote Zaal
20.15 – 21.25 uur
ca. 70 minuten zonder pauze
Stile Antico:
Helen Ashby, Kate Ashby, Rebecca Hickey sopraan
Emma Ashby, Cara Curran, Rosie Parker alt
Andrew Griffiths, Jonathan Hanley, Benedict Hymas tenor
James Arthur, Nathan Harrison, Gareth Thomas bas
i.s.m.
Staat je mobiele telefoon al uit?
Dank je wel.
2

Programma
Een stem uit de hemel
Gregoriaans
Conditor alme siderum
John Taverner (ca. 1490 – 1545)
Audivi vocem de caelo
Heinrich Schütz (1585 – 1672)
O lieber Herre Gott, SWV381
William Byrd (ca. 1540 – 1623)
Laetentur coeli
De gehoorzaamheid van Maria
Sebastián de Vivanco (ca. 1551 – 1622)
Ave Maria
Anoniem 15de eeuw
There is no rose of such virtue
(uit: The Trinity Carol Roll)
Johannes Eccard (1553 – 1611)
Übers Gebirg Maria geht
De gretigheid der herders
Jacobus Clemens non Papa
(ca. 1510/15 – 1555/56)
Pastores quidnam vidistis
Claudio Monteverdi (1567 – 1643)
Rutilante in nocte
Richard Dering (ca. 1580 – 1630)
Quem vidistis pastores
De volharding der Wijzen
Luca Marenzio (1553/54 – 1599)
Tribus miraculis
Francisco Guerrero (1528 – 1599)
A un niño llorando
John Sheppard (ca. 1515 – 1558)
Reges Tharsis
Orlando di Lasso (1530/32 – 1594)
Resonet in laudibus
De vreugde der engelen
Tomás Luis de Victoria (1548 – 1611)
O magnum mysterium
Matheo Flecha (1481 – 1553)
El Jubilate
Michael Praetorius (1571 – 1621)
Ein Kind geborn in Bethlehem
3

Toelichting
In dit concert maken we aan de hand van het kerstverhaal een reis die ons kriskras door
het Europa van de 15e tot en met de 17e eeuw brengt.
Stijl
Een van de oudste stukken op het
programma is There is no rose of such
virtue uit de Engelse Trinity Carol Roll
(ca. 1420). De simpliciteit van dit stuk
contrasteert sterk met de verfijnde Engelse
composities van een eeuw later, zoals
John Taverners Audivi vocem de caelo en
John Sheppards Reges Tharsis, waarin
complexe polyfonie en gregoriaanse
invloeden samenkomen in typerende prereformatorische
Engelse stijl.
Taal en geloof
William Byrd, een katholiek in protestants
Engeland, moest zich aanpassen aan
de stijl van die tijd: eenvoudige, vaak
homofone muziek in de Engelse taal. Muziek
met Latijnse teksten leefde er echter
voort onder muzikale fijnproevers. Byrds
Laetentur coeli bevat Latijnse teksten die
een subversief commentaar lijken te geven
op de onderdrukking van het katholicisme
(‘gerechtigheid zal aanbreken’). Richard
Dering koos voor emigratie naar Brussel om
zijn geloof openlijk te kunnen belijden. In
Quem vidistis pastores (1618) liet hij al snel
zien dat hij de Italiaanse invloeden onder de
knie kreeg, die in zijn tijd steeds populairder
werden.
Franco-Vlaamse componisten
Voordat die Italiaanse invloeden over
het hele Europese vasteland te horen
waren, wezen componisten uit de Lage
Landen lange tijd de weg in de muzikale
vooruitgang. Een van hen was Jacobus
Clemens non Papa, wiens prachtig
uitgebalanceerde stijl naar voren komt in
Pastores quidnam vidistis. Veel Franco-
Vlaamse componisten hadden een glansrijke
carrière in het buitenland. Orlando di Lasso
bracht het grootste deel van zijn leven door
aan het Beierse hof in München, waar hij
in 1569 zijn levendige Resonet in laudibus
schreef, gebaseerd op de traditionele Duitse
kerstmelodie ‘Joseph, lieber Joseph mein’.
Lutheranisme
Veel Duitse staten omarmden het
lutheranisme dat – in tegenstelling tot
veel andere vormen van protestantisme
– een zekere genegenheid voor muziek
behield. Johannes Eccards motet Übers
Gebirg Maria geht gebruikt eenvoudige
texturen om de luisteraar direct aan te
spreken. Componist en theoreticus Michael
Praetorius componeerde het energieke Ein
Kind geborn in Bethlehem in 1607.
Italië
In de late renaissance verschoof het
muzikale zwaartepunt naar het zuiden.
Luca Marenzio’s Tribus miraculis toont zijn
meesterlijke beheersing van tekstzetting,
terwijl Monteverdi’s madrigaal en luchtige
liefdesdialoog Io mi son giovinetta een
nieuwe religieuze betekenis kreeg dankzij
dichter Aquilino Coppini, die de tekst
verving voor Rutilante in nocte.
4

Toelichting
Spanje
In Spanje was de grootste componist van
de renaissance Tomás Luis de Victoria.
O magnum mysterium belichaamt de
directheid en emotionele intensiteit van zijn
stijl. Als jongen in de kathedraal van Ávila
zou hij naast Vivanco hebben gezongen,
wiens Ave Maria we vandaag zingen. De
muziek van Francisco Guerrero is vaak
aardser van karakter, zoals in zijn A un niño
llorando, over het bezoek van de Wijzen aan
de stal, in een bijna aanstekelijk dansritme.
Toch klinkt zelfs deze muziek wat stijfjes
naast Matteo Flecha’s opmerkelijke El
Jubilate. Hij gebruikt verschillende talen
en botsende muziekstijlen en -meters
door elkaar voor een bizarre en enorm
vermakelijke vertelling over de Maagd Maria,
die de duivel bestrijdt met de woorden ‘Luie
fransoos, laat me met rust’!
Andrew Griffiths
5

Liedteksten
Gregoriaans
Conditor alme siderum
Conditor alme siderum,
aeterna lux credentium,
Christe, redemptor omnium,
exaudi preces supplicum.
Qui condolens interitu
mortis periret saeculum,
salvasti mundum languidum,
donans reis remedium:
Vergente mundi vespere,
uti sponsus de thalamo,
egressus honestissima
Virginis matris clausula:
Cujus forti potentiae
genu curvantur omnia,
caelestia, terrestrial,
mutu fatentur subdita.
Te deprecamur agiae,
venture judex saeculi,
conserva nos in tempore
hostis a telo perfidi.
Laus, honor, virtus, gloria
Deo Patri et Filio,
sancto simul Paraclito,
in saeculorum saecula.
Verheven schepper van de sterrenhemel,
eeuwig licht van alle gelovigen,
Christus, onze verlosser,
hoor de gebeden van uw smekelingen.
Lijdend met de levenden,
wie de dood nabij was,
redde u de kwijnende wereld, met een
genezende balsem voor de beklaagden.
Toen de duisternis neerdaalde op aarde,
kwam u voort uit de meest eerbiedwaardige
cel van de maagdelijke moeder,
zoals de bruidegom uit zijn bed stapt.
U, voor wiens ontzagwekkende macht
allen op hun knieën vallen,
bij wiens knikken de hemel
en de aarde uw heerschappij erkennen.
U, o heilige ene,
smeken wij bij uw laatste oordeel,
spaar ons op tijd
voor de tanden van de ongelovige vijand.
Lof, eer, macht en luister,
zij God de vader en de zoon,
en de heilige geest,
tot in eeuwen der eeuwen.
6

Liedteksten
John Taverner
Audivi vocem de caelo
Audivi vocem de caelo venientem:
Venite omnes virgines sapientissimae;
Oleum recondite in vasis vestris,
dum sponsus advenerit.
Media nocte clamor factus est.
Ecce sponsus venit.
Ik hoorde een stem uit de hemel:
komt allen, wijze maagden,
vul jullie lampen met olie
voor wanneer de bruidegom komt.
Midden in de nacht klonk er luid geroep:
aanschouw, daar is de bruidegom.
Heinrich Schütz
O lieber Herre Gott, SWV381
O lieber Herre Gott, wecke uns auf,
daß wir bereit sein, wenn dein Sohn kömmt,
ihn mit Freuden zu empfahen
und dir mit reinem Herzen zu dienen,
durch denselbigen deinen lieben Sohn Jesum
Christum, unsern Herren, Amen.
O lieve Heer God, wek ons,
zodat wij, als uw zoon komt, bereid zijn
om hem met vreugde te ontvangen,
en u met een rein hart te dienen
door hem, uw geliefde zoon Jezus Christus
onze Heer. Amen.
7

Liedteksten
William Byrd
Laetentur coeli
Laetentur coeli, et exultet terra.
Jubilate montes laudem,
quia Dominus noster veniet,
et pauperum suorum miserebitur.
Orietur in diebus tuis justitia et abundantia
pacis.
Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto.
Sicut erat in principio et nunc et semper,
et in saecula saeculorum, amen.
Laat de hemelen zich verheugen,
de aarde juichen. Breek uit in gejuich,
gij bergen, want Jahwe heeft zijn volk
bemoedigd
en zich over zijn ongelukkigen erbarmd.
De gerechtigheid breekt door in zijn dagen,
de vrede komt tot vervulling.
Eer aan de Vader en de Zoon
en de Heilige Geest.
Zoals het was in het begin,
nu en altijd en tot in eeuwigheid, amen.
Sebastián de Vivanco
Ave Maria
Ave Maria, gratia plena,
Dominus tecum;
benedicta tu in mulieribus,
et benedictus fructus ventris tui, Jesus.
Sancta Maria, Regina Caeli,
O Mater Dei, dulcis et pia,
ora pro nobis peccatoribus,
ut cum electis te videamus.
Alleluia.
Wees gegroet Maria, vol van genade,
de Heer is met u:
gezegend zijt gij onder alle vrouwen,
en gezegend is de vrucht van uw schoot.
Heilige Maria, hemelse koningin,
o Moeder van God, zacht en vol liefde,
bid voor ons zondaars, opdat wij met de
uitverkorenen u mogen aanschouwen.
Halleluja.
8

Liedteksten
Anoniem
There is no rose of such virtue
There is no rose of such virtue
As is the rose that bare Jesu;
Alleluia.
For in this rose contained was
Heaven and earth in little space;
Res miranda.
By that rose we may well see
That he is God in persons three,
Pares forma.
The angels sungen the shepherds to:
Gloria in excelsis Deo:
Gaudeamus.
Leave we all this worldly mirth,
And follow we this joyful birth;
Transeamus.
Er is geen roos van zulk een deugd,
als de roos die Jezus baarde;
Halleluja.
Want in deze roos ontwaren wij
de pracht van hemel en aarde;
wonderlijk gebeuren.
Door de roos zien wij
dat hij drievoudig God is,
van gelijke vorm.
De engelen zongen de herders toe:
Eer aan God in de hoogste:
Laten we ons verheugen.
Laat ons al dit werelds genot verlaten,
en deze vreugdevolle geboorte volgen;
Laat ons overgaan.
9

Liedteksten
Johannes Eccard
Übers Gebirg Maria geht
Übers Gebirg Maria geht
zu ihrer Bas Elisabeth.
Sie grüßt die Freundin, die vom Geist
freudig bewegt Maria preist
und sie des Herren Mutter nennt;
Maria ward fröhlich und sang:
Mein Seel den Herrn erhebet,
mein Geist sich Gottes freuet;
Er ist mein Heiland, fürchtet ihn,
Er will allzeit barmherzig sein.
Was bleiben immer wir daheim?
Laßt uns auch aufs Gebirge gehn,
da eins dem andern spreche zu,
des Geistes Gruß das Herz auftu,
davon es freudig werd und spring,
der Mund in wahrem Glauben sing.
Over de bergen ging Maria
naar haar nicht Elisabeth.
Ze begroette haar vriendin, die
Maria blij ontroerd prees
en haar de Moeder Gods noemde;
Maria was vol vreugde en zong:
Mijn ziel verheft Gods eer;
mijn geest mag blij de Heer
mijn zaligmaker noemen, vrees hem,
hij zal steeds barmhartig zijn.
Waarom blijven we altijd thuis?
Laten we ook de bergen op gaan,
waar de een tot de ander spreekt,
de groet van de geest het hart opent,
dat verheugd raakt en opspringt,
zodat de mond het ware geloof bezingt.
[KB]
10

Liedteksten
Tomás Luis de Victoria
O magnum mysterium
O magnum mysterium
et admirabile sacramentum,
ut animalia viderent
Dominum natum jacentem
in praesepio.
O beata Virgo, cujus viscera meruerunt
portare Dominum Jesum Christum.
Alleluia!
O groot geheim
en verheven wonder,
de dieren mochten
de Heer bij zijn
geboorte aanschouwen,
neergelegd in een kribbe.
O gelukzalige Maagd, wier schoot
de Heer Jezus Christus mocht dragen.
Halleluja!
11

Liedteksten
Matheo Flecha
El Jubilate
Jubilate Deo omnis terra
Cantate et exultate, et psallite.
Mil plaçeres acá estén, amen.
Y ansí lo digo yo
Por el Niño que nació esta niche en Belén.
¡Oh, gran bien, por quien se diría:
Para mí me lo querria, madre mía.
¿Por dó veniste, bien tal?
Por la Virgen preservada,
la qual dijo en su llegada
al peccado original:
‘Poltrón françoy, lasáme andaré
que soy infantina del bel maridare.’
El diablo que lo oyó, se temió
por que no pudó creer
que lo que mujer perdió
lo cobremos por mujer.
(¡Que sí puede ser, señor bachiller!)
¡Oh, qué bonita canción!
‘Mejor le fuera el mal año,
al tacaño, al tacaño,
yaún a quantos con él son
de la ro ro ro rón
que es un bella coladrón
de lu rororón’.
Heel de aarde, juich voor God, bezing de eer
van zijn naam, breng hem eer en lof.
Een grote vreugde is over ons gekomen.
Amen. Want ik zeg jullie dat vannacht
het Kind in Bethlehem is geboren.
Oh, wat een groot wonder, over wie we
zullen zeggen:
‘Ik zou willen dat het de mijne was.
Waar komt dat grote wonder vandaan?’
Van de Onbevlekte Maagd,
die bij haar komst tot de erfzonde zei:
‘Luie fransoos, laat me met rust, want ik
ben een prinses van goede komaf.’
Toen de duivel dat hoorde, werd hij bang.
Want hij kon niet geloven
dat wat een vrouw verloor,
wij door een vrouw weer terug zouden krijgen.
(Maar dat kan wél, meneer wijsneus!)
Wat een mooi lied!
‘Hopelijk wordt het een slecht jaar
voor de vrek
en voor iedereen die hem volgt,
van je tralala,
want hij is een gemene dief,
van je tralala.’
12

Liedteksten
En la ciudad de la Gloria
dó los serafines son
en medio de todos ellos
cayó un pícaro baylón,
de la ro ro ro ro rón.
El banastón me espanta,
que traga con su garganta
los padres primeros.
¡Oh, grosseros!
¿No veis que la Virgen santa
dixo contra Lucifer:
‘Non fay el cavaller,
non fay tal villanía
que fillola me soy de Dios de Abrán,
señor de la jerarchía.
¡L’anima mía!’
El maldito replicó:
‘¡Nunca más paporreó!
Assí, assí, ¡cuerpo de nos!
Aquí veré yo como bailaréis vos a la
giringonça’.
‘¡Saltar y baylar con voces y grita!’
¡Y vos renegar, ser piente maldita!
La Virgen bendita os hará baylar a la
giringonça.
Et ipsa conteret caput tuum, alleluia.
In de stad van de Glorie,
waar de serafijnen wonen,
viel in hun midden
een dansende bedrieger,
van je tralala.
Ik ben bang voor het monster
dat met zijn muil
onze voorvaderen verslindt.
Ach, simpele zielen!
Weten jullie dan niet
wat de Heilige Maagd tegen Lucifer zei?
‘Doe jezelf niet als ridder voor,
bega niet zo’n lage streek,
want ik ben de dochter van de God van
Abraham, Heerser over de heersers.
Bij mijn ziel!’
De ellendeling antwoordde:
‘Ik zal nooit meer zulke ijdele nonsens
uitkramen, dat zweer ik bij mijn lijf en
leden! Ik zal u hier de jerigonza zien dansen’.
‘Spring en dans en roep met luide stem!’
Ik zal je afzweren, jij vervloekt serpent!
De Heilige Maagd zal jou de jerigonza laten
dansen.
En zijzelf zal je hoofd verpletteren, halleluja.
[MW]
13

Liedteksten
Michael Praetorius
Ein Kind geborn in Bethlehem
Ein Kind geborn in Bethlehem,
des freuet sich Jerusalem.
Alleluia!
Hier liegt es in dem Krippelein,
ohn’ Ende ist der Herrschaft sein.
Alleluia!
Das Öchslein und das Eselein,
erkannten Gott den Herren Sein.
Alleluia!
Die König aus Saba kamen dar,
Gold, Weihrauch, Myrrhen brachten’s dar.
Alleluia!
Sein Mutter ist die reine Magd,
die ohn ein Mann geboren hat.
Alleluia!
Die Schlang ihn nicht vergiften kunnt,
ist worden unser Blut ohn Sünd.
Alleluia!
Er ist uns gar gleich nach dem Fleisch,
der Sünden nach ist’r uns nicht gleich.
Alleluia!
Damit er uns ihm machet gleich,
und wiederbrächt in Gottes Reich.
Alleluia!
Een kind was geboren te Bethlehem,
verheugde Jeruzalem.
Halleluja!
Hier ligt hij in het kribbetje,
zijn heerschappij kent geen einde.
Halleluja!
Het osje en het ezeltje,
herkenden in hem God, de Heer.
Halleluja!
De koningen kwamen uit Scheba aan,
goud, wierook, en mirre brachten zij mee.
Halleluja!
Zijn moeder is de reine maagd,
die Hem ter wereld bracht zonder man.
Halleluja!
De slang kon Hem niet vergiftigen,
Hij is een van de onzen geworden, zonder
zonde.
Halleluja!
In het vlees is hij aan ons gelijk,
maar niet in de zonde.
Halleluja!
Opdat hij ons gelijk aan hem moge maken
en wij opnieuw in Gods rijk komen mogen.
Halleluja!
14

Liedteksten
Für solche gnadenreiche Zeit,
sei Gott gelobt in Ewigkeit.
Alleluia!
Lob sei der heil’g’n Dreifaltigkeit,
von nun an bis in Ewigkeit.
Alleluia!
Voor een tijd zo vol van genade,
danken wij God in eeuwigheid.
Halleluja!
Geprezen zij de heilige Drie-eenheid,
vanaf heden tot in de eeuwigheid.
Halleluja!
[KB]
Jacobus Clemens non Papa
Pastores quidnam vidistis
Pastores quidnam vidistis?
Annunciate nobis in terris quis apparuit.
Natum vidimus, et choros angelorum
collaudantes Dominum et dicentes:
‘Gloria in altissimis Deo,
et in terra pax hominibus bonae voluntatis.’
Herders, wat hebben jullie gezien?
Verkondig wie op aarde is verschenen.
Wij zagen het Kind, en engelenkoren
die de Heer loven en zeiden:
‘Eer aan God in den hoge,
en vrede op aarde aan de mensen die Hij
liefheeft.’
15

Liedteksten
Claudio Monteverdi
Rutilante in nocte
Rutilante in nocte,
exultant laeti angelorum chori
cantantes gloriam Infantis nati.
Ecce Angelorum ad
eum cantum sonorum.
Tremunt pastores et greges errantes
et maturare fugam.
In cava antra parant glaciali,
stupefacti pavore;
sed Angelorum chori
cantant: Pastores, ite ad pupulum,
Dominum vestrum, ite et adorate
Salvatorem qui nunc natus est vobis.
Stralend in de nacht,
juichen de vrolijke engelenkoren,
die de geboorte van het Kind bezingen.
Aanschouw, de engelen
en het lied dat zij zingen.
De herders en hun dwalende kudde beven,
maken zich gereed om te vluchten.
In ijzige holen zoeken zij een schuilplaats,
verbijsterd van angst;
Maar de engelenkoren zingen:
‘Herders, ga naar het Kind,
uw Heer, ga en aanbid
de Verlosser die voor u geboren is.’
Richard Dering
Quem vidistis pastores
Quem vidistis, pastores, dicite,
annuntiate nobis, in terris quis apparuit?
Natum vidimus et choros angelorum
collaudantes Dominum, Alleluia.
Wie hebt gij gezien, herders? Zeg het ons:
Verkondig het op aarde, wie is er verschenen?
Wij hebben een kind gezien, en een koor van
engelen
dat de Heer loofde, halleluja.
16

Liedteksten
Luca Marenzio
Tribus miraculis
Tribus miraculis ornatum,
diem sanctum colimus:
Hodie stella Magos duxit ad praesepium:
Hodie vinum ex aqua factum est ad nuptias:
Hodie in Jordane, a Joanne, Christus
baptizari voluit,
ut salvaret nos, Alleluia.
Wij vieren deze heilige dag,
met drie wonderen versierd:
Vandaag heeft een ster de Wijzen naar de
kribbe gebracht.
Vandaag is water in wijn veranderd bij de
bruiloft.
Vandaag wilde Christus in de Jordaan door
Johannes gedoopt worden,
om ons te redden. Halleluja.
Francisco Guerrero
A un niño llorando
A un niño llorando al hielo
van tres Reyes a adorar,
porque el niño puede dar
Reinos, vida, gloria y çielo.
Nace con tanta bajeza
aunque es poderoso Rey,
porque nos da ya por ley
abatimento y pobreza.
Por eo llorando al hielo
van tres Reyes a adorar,
porque el niño puede dar
reinos, vida, gloria y çielo.
Naar een huilend kind in de vrieskou
komen drie Koningen om het te aanbidden.
Want het kind kan koninkrijken,
leven, glorie en hemel geven.
Zo nederig is hij geboren
ook al is hij een machtige Koning,
want hij geeft ons rechtmatig
overgave en armoede.
Daarom gaan drie Koningen hem
huilend in de vrieskou aanbidden.
Want het kind kan koninkrijken,
leven, glorie en hemel geven.
[MW]
17

Liedteksten
John Sheppard
Reges Tharsis
Reges Tharsis et insulae munera offerent,
reges Arabum et Saba dona domino Deo
adducent.
Et adorabunt eum omnes reges omnes
gentes servient ei.
Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto.
De koningen van Tharsis en de eilanden
zullen offers brengen,
de koningen van de Arabieren en Saba
brengen hun gaven.
En alle koningen zullen hem aanbidden, alle
volkeren zullen hem dienen.
Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige
Geest.
Orlando di Lasso
Resonet in laudibus
Resonet in laudibus
cum jucundis plausibus
Sion cum fidelibus:
apparuit quem genuit Maria.
Sunt impleta quae praedixit Gabriel.
Eya, eya, Virgo Deum genuit
quod divina voluit clementia.
Hodie apparuit in Israel:
Ex Maria Virgine est natus Rex.
Magnum nomen Domini Emmanuel
quod annuntiatum est per Gabriel.
Eya, eya, Virgo Deum genuit
quod divina voluit clementia.
Laat in vreugde klinken
Met vrolijk handgeklap
Sion met de gelovigen,
Want verschenen is hij die Maria baarde.
Wat Gabriël voorspelde is vervuld.
Eja, Eja! Een Maagd heeft God gebaard
Zoals de Goddelijke genade het wilde.
Heden is hij verschenen in Israël,
Uit de Maagd Maria Is een Koning geboren.
Groot is de naam van de Heer Emanuël
die door Gabriël Is aangekondigd.
Eja, Eja! Een Maagd heeft God gebaard
Zoals de Goddelijke genade het wilde.
Vertalingen:
Monique Woltring
Koert Braches
Nieuwe Bijbelvertaling (NBV21)
18

Biografieën
Componisten
Over het leven van John
Taverner (ca. 1490 – 1545)
is niet veel bekend. Hij wordt
voor het eerst genoemd in
1525 in stukken van de kerk
van Tattershall. Daarna was
hij korte tijd aangesteld als
koorleider aan het Cardinal
College in Oxford, maar daar
nam hij in 1530 ontslag. Wat
hij daarna heeft gedaan
is niet bekend. Wel dat
hij is begraven in Boston
(Lincolnshire) in 1545. Hij
heeft bijgedragen aan de
ontwikkeling van de Engelse
religieuze muziek, maar veel
van zijn werk is verloren
gegaan.
Heinrich Schütz (1585 –
1672) is geboren in Noord–
Duitsland. In 1609 ging hij in
de leer bij Giovanni Gabrieli,
de musicus, componist en
kapelmeester van de San
Marco in Venetië. Terug
in Kassel werd Schütz
hoforganist en in 1617
hofkapelmeester te Dresden.
Tijdens een tweede Italiaanse
studiereis naar Venetië
maakte hij kennis met de
nieuwe stijl van Monteverdi.
Van 1633 tot 1635 werkte
hij in Kopenhagen als
hofkapelmeester van
Christian IV, de Deense
koning. In 1644 keerde hij
definitief terug naar Dresden.
In 1667 ging hij als 82–jarige
met pensioen, maar zou
gedurende de laatste vijf
levensjaren nog belangrijke
werken componeren.
De Engelse componist
William Byrd (ca. 1540 –
1623) werd beschouwd als
een van de belangrijkste
componisten van zijn tijd.
Byrd studeerde al als jonge
veelbelovende musicus bij
zijn grote voorbeeld Thomas
Tallis in de Chapel Royal
in Londen. Omdat hij het
katholieke geloof aanhing
werd Byrd herhaaldelijk
vervolgd. Hij kwam ermee
weg omdat hij in de gunst
van koningin Elizabeth I
bleef, ongetwijfeld omdat
hij naast katholiek werk ook
werken voor de Anglicaanse
kerk bleef schrijven.
Sebastián de Vivanco
(ca. 1551 – 1622) was
een Spaanse priester en
renaissancecomponist. Hij
werd net als Tomás Luis de
Victoria geboren in Ávila;
waarschijnlijk zongen ze
samen in de kathedraal. Na
1566 begon Vivanco met
zijn studie als priester. Rond
1576 werd hij benoemd tot
maestro di cappella aan
de kathedraal van Lérida,
maar werd kort daarna uit
deze functie ontheven. Bij
zijn terugkeer naar Castilië
in 1577 werd hij benoemd
tot maestro di cappella aan
de kathedraal van Segovia.
In 1581 werd hij daar tot
priester gewijd. In 1588 nam
hij de leiding over van de
kapel van de kathedraal
van Ávila en werd daarna
maestro di cappella van de
kathedraal van Salamanca.
Dit was zijn laatste positie
en de belangrijkste voor zijn
muzikale bijdragen.
De Duitse componist en
kapelmeester Johannes
Eccard (1553 – 1611) ging op
achttienjarige leeftijd naar
München, waar hij de leerling
werd van Orlando di Lasso.
In 1574 keerde hij terug
naar zijn geboorteplaats
Mühlhausen, waar hij vier
jaar verbleef. In 1583 werd hij
assistent–dirigent en in 1599
dirigent in Königsberg bij
Georg Friedrich, markgraaf
van Brandenburg–Anspach,
de administrateur van het
hertogdom Pruisen. In 1608
werd hij door Joachim
Frederick, keurvorst van
Brandenburg, geroepen als
chef–dirigent in Berlijn, maar
deze post bekleedde hij
slechts drie jaar.
19

Biografieën
Tomás Luis de Victoria
(ca. 1548 – 1611) wordt in
eigen land beschouwd als
een van de grootste Spaanse
componisten van zijn tijd.
In 1565 kon hij dankzij een
beurs van koning Filips II
van Spanje naar Rome om
daar te studeren. Hij werd er
opgeleid tot zanger, organist
en priester en trad toe tot
de orde der oratorianen. Ook
heeft hij in die tijd mogelijk
bij Palestrina gestudeerd. In
1587 keerde hij terug naar
Spanje om als koorleider en
aalmoezenier in dienst van
Maria van Spanje te gaan
werken.
Mateo Flecha (1481 – 1553)
studeerde mogelijk in
Barcelona. In 1522 werd hij
kapelmeester van kathedraal
van Lérida. Na twee jaar
vertrok hij naar Guadalajara
waar hij in dienst kwam van
de Duque del Infantanado
Diego Hurtado de Mendoza
Luna, bij wie hij zes jaar
bleef. Daarna vertrok hij
naar Valencia en werd
kapelmeester van de hertog
van Calabrië. Flecha was ook
enkele jaren kapelmeester
in Següenza. Van 1544
tot 1548 waakte hij op het
kasteel Arévalo in Ávila over
de muzikale opvoeding van
twee prinsesjes, de infantas
20
María en Juana, zusjes van
de latere koning Philips II.
Tenslotte trad hij als monnik
in bij de cisterciënzerorde
in het klooster van Problet
in Catalonië, waar hij in 1553
overleed.
Michael Praetorius
(1571 – 1621) was een Duits
componist, organist en
muziektheoreticus. Hij
studeerde godgeleerdheid en
filosofie aan de universiteit
van Frankfurt en sprak
verschillende talen. Na
zijn muzikale opleiding
was Praetorius vanaf 1587
organist van de Marienkirche
in Frankfurt. Vervolgens
kwam hij in dienst van
Henry Julius, hertog van
Brunswijk–Lüneburg in
Wolfenbüttel en was hij
kapelmeester aan het hof van
Jan George I, keurvorst van
Saksen in Dresden, waar hij
verantwoordelijk was voor de
feestmuziek. Praetorius was
een productief componist
en zijn composities tonen
de invloed van Italiaanse
componisten en zijn jongere
tijdgenoot Heinrich Schütz.
Jacobus Clemens non Papa
(ca. 1510/15 – 1555/56) was
een renaissancecomponist
uit de Franco–Vlaamse
School. Van zijn leven is
weinig bekend. Non Papa
was afkomstig uit een van de
zeventien Provinciën van het
huidige België of Nederland
(misschien Zeeland). Zijn
eerste compositie verscheen
in 1536. Van 1544 tot 1545
was hij vice–kapelmeester
aan de Sint Donatius te
Brugge. Na dit jaar verliet hij
Brugge echter en ging een
zakelijke relatie aan met de
Antwerpse muziekuitgever
Tielman Susato, die tot aan
Jacobus’ dood de meeste
van zijn werken zou uitgeven.
Claudio Monteverdi (1567 ‐
1643) was een Italiaans
componist, dirigent en
oorspronkelijk ook werkzaam
als violist en zanger.
Monteverdi werd geboren
in de vioolbouwersstad
Cremona en studeerde
daar bij de kapelmeester
muziektheorie, zang en
viool. Op zijn vijftiende
publiceerde hij zijn eerste
bundel (Cantiunculae sacrae)
en kort daarna de eerste
geestelijke madrigalen en
driestemmige canzonetten.
In 1590 werd hij in Mantova
als violist aangenomen in de
kapel van hertog Gonzaga
en in 1602 werd Monteverdi
zelf kapelmeester in
Mantova. In 1607 schiep hij
zijn eerste meesterwerk, de

Biografieën
opera L’Orfeo. In 1613 werd
Monteverdi aangenomen
als maestro di cappella
aan de San Marco in
Venetië. Monteverdi werd
vermoedelijk in 1632 als
geestelijke gewijd. Na
een kort verblijf in zijn
geboortestad Cremona
overleed hij in 1643 in
Venetië.
Richard Dering (ca. 1580 –
1630) was een Engelse
componist die vooral in de
Spaanse Nederlanden werkte
vanwege zijn katholieke
geloof. Hij combineerde
renaissance– en barokstijlen,
wat zijn muziek vernieuwend
maakte. Dering studeerde in
Oxford, reisde door Italië en
was In Brussel organist van
een gemeenschap Engelse
benedictijner nonnen in het
klooster van Onze Lieve
Vrouw ten Hemelopneming.
Later diende hij aan het
hof van Koningin Henrietta
Maria. Derings werken
werden gepubliceerd in
Antwerpen en Londen en
bevatten soms Spaanse
invloeden. Hij overleed in
1630 en werd begraven in
Londen.
Luca Marenzio (1553/54 –
1599) is bekend als een
van de belangrijkste
componisten van het
madrigaal. Marenzio werkte
als kapelmeester van
kardinaal d’Este in Rome (ca.
1578–1586), bij Ferdinando
de Medici in Florence (1588–
1589) en aan het Poolse hof
van Sigismondo III (1595).
Francisco Guerrero (1528 –
1599) was een leerling
van Cristóbal de Morales.
Op achttienjarige leeftijd
werd hij al kapelmeester
in de kathedraal van
Jaén. Guerrero was een
veelgevraagd zanger en
componist en kreeg een
aanstelling als zanger in de
kathedraal van Sevilla. Voor
zijn dertigste bouwde hij
een grote reputatie op en
publiceerde verschillende
collecties in het buitenland.
Hij werkte en reisde in
Spanje en Portugal en
bezocht zelfs Damascus,
Bethlehem en Jeruzalem.
Helaas werd zijn schip
aangevallen door piraten
en hij keerde berooid terug
naar Spanje. Uiteindelijk kon
hij weer werken voor zijn
oude werkgever in Sevilla.
Hij schreef zowel geestelijke
als wereldlijke werken en
zijn muziek bleef honderden
jaren populair, vooral in
kathedralen in Latijns–
Amerika.
De Engelse zanger en
componist John Sheppard
(ca. 1515 – ca. 1558) was
een tijdgenoot van Thomas
Tallis. Sheppard werkte van
1543 tot 1548 als ‘Informator
Choristarum’ aan het
Magdalen College in Oxford.
Daarna is bekend dat hij in
1552 Gentleman was aan de
Chapel Royal. Onder bewind
van Edward VI en Mary Tudor
schreef hij veel polyfone
kerkmuziek.
Orlando di Lasso (1530/32 –
1594) was een van de meest
vooraanstaande componisten
uit de renaissance.
Hij vertrok op jonge leeftijd
naar Italië, waar hij zijn
polyfone stijl ontwikkelde. Hij
was uitzonderlijk productief.
Er zijn zestig missen
aan hem toegeschreven,
hij schreef meer dan
vijfhonderd motetten en
honderd zettingen van het
Magnificat en vier passies.
Ook schreef hij een groot
aantal wereldlijke werken,
waaronder honderdtien
madrigalen en ruim
tweehonderd liederen in het
Frans en Duits.
21

Biografieën
Uitvoerenden
Stile Antico
De twaalf leden van het
vocaal ensemble Stile
Antico werken zonder
dirigent. Hun frisse,
heldere uitvoeringen van
de renaissancepolyfonie
worden gewaardeerd door
publiek op vier continenten.
Hun opnames werden
bekroond met onder
andere de Gramophone
Award for Early Music,
Diapason d’or de l’année,
Edison Klassiek Award en
de Preis der deutschen
Schallplattenkritik en de
zangers ontvingen drie
Grammynominaties.
Stile Antico is gevestigd in
Londen en gaf concerten
op prestigieuze podia,
waaronder de Wigmore Hall,
de BBC Proms, in Buckingham
Palace, Palais des Beaux-
Arts, Cité de la Musique,
Luxembourg Philharmonie,
Leipzig Gewandhaus en de
Auditorio Nacional in Madrid.
Stile Antico wordt regelmatig
uitgenodigd om op te treden
op toonaangevende festivals
in Europa: hoogtepunten zijn
de oudemuziekfestivals van
Antwerpen, Brugge, Utrecht
en York, het Luzern Easter
Festival en het Schleswig-
Holstein Music Festival. Ook
treedt de groep regelmatig
op in Boston en New York en
was te gast op het Ravinia
Festival, in de National
Cathedral en Library of
Congress in Washington, in
het Chan Centre in Vancouver
en in concertreeksen in
vijfentwintig Amerikaanse
staten. Stile Antico heeft
ook opgetreden in Mexico
en Colombia en bezocht in
2018 voor het eerst Oost-
Azië, met optredens in
Zuid-Korea, Macau en Hong
Kong. Naast concerten
waarin de renaissancemuziek
centraal staat brachten de
zangers werken van Joanna
Marsh, John McCabe, Nico
Muhly, Giles Swayne en Huw
Watkins in première. Ze
werkten samen met onder
andere Fretwork, het Folger
Consort, Marino Formenti,
Lemn Sissay, B’Rock, Rihab
Azar en Sting. In 2025 viert
het ensemble zijn twintigste
verjaardag en wordt een
album met werken van
Palestrina uitgebracht door
Decca.
22

Biografieën
foto: Marco Borggreve
23

Verwacht
Mysterieuze muzen
Ensemble Correspondances
+ college Jan Van den Bossche
Serie Oude
Muziek
Zo 19 jan 2025
Grote Zaal
19.00 uur College
20.15 uur Concert
Aan het einde van de 16e eeuw was het muziekleven aan het
hof van Ferrara een van de rijkste van Europa. Opvallend
gegeven waren de ‘Concerto delle donne’, waar vrouwen
muziek uitvoerden die speciaal voor hen gecomponeerd was.
Bijvoorbeeld door Luzzasco Luzzaschi, leraar van Frescobaldi.
Hertog Alfonso organiseerde deze concerten voor zijn
kunstminnende vrouw en alleen een zorgvuldig geselecteerde
elite kon ze bijwonen. Doordat hij geen toestemming gaf voor
publicatie van de muziek, is het verhaal van deze vrouwen tot
op de dag van vandaag onderbelicht.
Ook in Frankrijk schreven componisten als Antoine Boësset en
Louis Nicolas Clérambault op maat voor vrouwen die anoniem
de muziekgeschiedenis zijn ingegaan. In dit programma kraakt
Sébastien Daucé de kluis waarin deze juweeltjes eeuwenlang
verborgen bleven om de prachtwerken aan het publiek te
presenteren.
Programma: muziek van Maurizio Cazzati, Lodovico
Agostini, Luzzasco Luzzaschi, Girolamo Alessandro
Frescobaldi, Lodovico Agostini, Giuseppe Giamberti,
Etienne Moulinié, Antoine Boësset, Louis-Nicolas
Clérambault en anderen
College ‘Zoek de vrouwen’
Een van de eerste
componisten uit de westerse
muziekgeschiedenis was
een vrouw: de 12e-eeuwse
Hildegard van Bingen. Ook al
is haar muziek tegenwoordig
weer iets vaker te horen,
vrouwen spelen in de canon
van de muziekgeschiedenis
een secundaire rol. En als
vrouwen al componeerden,
bleven ze anoniem of
verscholen achter de naam
van een man. Dit college gaat
op zoek naar de vrouwen in
de muziekgeschiedenis.
i.s.m.
24

Verwacht
Polyfonie voor drie
Phantasm
Dag van de
Engelse Barok
Zo 23 feb 2025
Grote Zaal
16.00 uur
Een beetje experimenteren, een beetje uit de pas: het is
van alle tijden. En dat maakt muziek zo levendig. De drie
heren van Phantasm komen met een behoorlijk gedurfd
programma. Want ook in het Engeland van de 16e eeuw had
je muzikale avonturiers: van Tye tot Purcell, van Tomkins
tot Gibbons. Op dit programma ook veel William Byrd, niet
voor niets ‘the Father of English Music’.
Het fraaiste contrapunt leidt hier tot spannende situaties.
Contrapunt (‘punt tegen punt’) is de kunst om melodieën zó
te vlechten, dat ze ieder op zich maar ook als geheel goed
samenklinken. En op avontuur of niet, het komt allemaal
goed; of zoals componist Christopher Tye instrueerde: ‘Sing
ye true and care not, for I am true, fear not’ (Zing echt en
maak je niet druk, want ik ben echt, vrees niet).’
Programma: Christopher Tye Sit Fast / Elway Bevin
Browning / Thomas Tomkins Fantasia XIV a3 / William Byrd
Sermone Blando / Fantasia I, II en III / Orlando Gibbons Two
Fantasies in Three Parts / Matthew Locke The flat consort
‘For my cousin Kemble’, Suite nr. 1 / Henry Purcell Three
Fantazias a3 / Johann Sebastian Bach Prelude en fuga nr. 19
Phantasm
i.s.m.
foto: Marco Borggreve
Dit concert is onderdeel van Dag van de Engelse barok.
Zie het volledige programma op muziekgebouw.nl/engelsebarok.
25

Verwacht
December 2024
zo 22 dec / 15.00 uur /
Atriumzaal
SoundLAB
Workshop voor volwassenen
ma 23 dec / 15.00 + 19.30 uur
di 24 dec / 10.30 + 13.30 uur
Kerstspel
Nieuw Vocaal Amsterdam +
Holland Baroque
30 dec / 16.00 + 20.15 uur /
Kleine Zaal
Maar wat er ook gebeurt er
klinkt muziek
Olga Zuiderhoek +
Gerard Bouwhuis
Januari 2025
Kijk Muziek!
zo 5 jan
13.30 uur
Dauw (4+)
Oorkaan + Amsterdams
Andalusisch Orkest
13.30 + 15.30 uur /
Kleine Zaal
Piccolino in de stad (2+)
Canti Vaganti
wo 8 jan / 20.15 uur
Visioenen voor twee
piano’s
Pavel Kolesnikov +
Samson Tsoy
vr 10 jan / 20.30 uur
FIBER x The Rest is Noise
2025
Double bill: Animistic Beliefs +
Jeisson Drenth en Aïsha
Devi + Emmanuel Biard
za 11 jan / 20.15 uur
Gregoriaanse traditie
The Tallis Scholars
zo 12 jan / 11.00 uur /
Kleine Zaal
Birds
Philipp Gerschlauer +
Georg Vogel
zo 12 jan / 20.15 uur
Die Abenteuer des Prinzen
Achmed (1926)
Steven Kamperman, Eric
Vloeimans, Esat Ekincioğlu +
Hamid Reza Behzadian
do 16 jan / 19.00 + 21.00 uur
Inner Life
HERMESensemble +
Muziektheater Transparant
vr 17 jan / 20.15 uur
Schuberts Schwanengesang
Matthias Goerne +
Anton Mejias
SoundLAB Workshop
Maak je eigen muziek met de
wonderlijkste instrumenten.
Voor kinderen (7+) met
volwassenen in de Atriumzaal
om 13.00 uur op verschillende
zondagen. Kaartjes via
muziekgebouw.nl/soundlab
WannaSwing
Op de kade voor het
Muziekgebouw staat de
interactieve muziekinstallatie
WannaSwing van theatermaakster
Caecilia Thunissen
en scenograaf Jan Boiten. Acht
schommels sturen composities
aan van hedendaagse
componisten als Joey Roukens,
Mayke Nas en Rob Zuidam.
Zie voor meer informatie
muziekgebouw.nl/wannaswing
Huil van de Wolff
Elke 22e van de maand
klinkt om 20.00 uur het
geluidsmonument Huil van
de Wolff van Martijn Padding
ter herinnering aan oprichter
van het Muziekgebouw
Jan Wolff (1941 - 2012).
muziekgebouw. nl/
huilvandewolff
Geheimtips
Bijzondere concerten
die je niet mag missen.
muziekgebouw.nl/geheimtips
26

Foto: Erik van Gurp
Op de hoogte blijven?
Mis geen enkel concert en schrijf je
in voor onze nieuwsbrief! Scan de
QR-code of ga naar muziekgebouw.
nl/nieuwsbrief. Of volg ons via
Facebook, LinkedIn of Instagram.
Dudok aan ‘t IJ
Kom voor of na het concert eten
in Dudok aan ‘t IJ. Reserveren:
020 788 2090 of dudokaanhetij.nl.
Rondom het concert
- Na aanvang van het concert heb je
geen toegang meer tot de zaal.
- Zet je mobiele telefoon uit voor
aanvang van het concert.
- Het maken van beeld- of
geluidsopnamen in de zaal alleen
met schriftelijke toestemming.
- Algemene Bezoekersvoorwaarden
zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen
Reserveringskosten zijn bij de
kaartprijs inbegrepen.
Ook een drankje, tenzij anders
vermeld op je concertkaartje.
Word Vriend
Inkomsten uit kaartverkoop dekken
ten dele onze kosten.
Word vriend: met jouw steun
kunnen we concerten op het
hoogste niveau blijven organiseren.
Meer informatie:
muziekgebouw.nl/wordvriend
Dank!
Wij kunnen niet zonder de steun van
onze vaste subsidiënten en Vrienden
van het Muziekgebouw. Wij zijn hen
daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
druk & printservice
27