PS_Digipub_25-02_300[323877]-pagina's

SCHADUWWERK
Omarm je donkere kanten
Juist in onzekere tijden
MAAK MEER PLEZIER
SPIJTMOEDERS
‘Ik wil dit helemaal niet’
LIEFDESWIJS
Zo blijf
je blij met
elkaar
Lucky
Fonz III
‘Ik ben niet bang
om over mijn
psychische
problemen te
praten’
Op pad
met
jezelf
WAAROM ALLEEN-TIJD ZO WAARDEVOL IS

PSYCHE
Zelfzorg
in het
museum
Kunst als therapie? Het Dordrechts Museum, Museum van de Geest in Haarlem
en Bonnefanten in Maastricht ontwikkelden ‘Museum op recept’: een begeleid
kunstkijkprogramma om je mentale gezondheid te verbeteren. De eerste resultaten
zijn veelbelovend, vertelt kwartiermaker en mindfulnesstrainer Jolien Posthumus.
tekst: Merel van Slobbe // foto: Oscar Wong
12 PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025

Wat kregen de deelnemers precies
‘voorgeschreven’?
‘In alle musea bekeken de deelnemers
drie sessies lang een klein
aantal kunstwerken. Vervolgens
gingen ze daarover met elkaar in
gesprek, onder begeleiding van
een getrainde museumdocent of
mindfulnesstrainer. In één programma
werden er bijvoorbeeld steeds
drie basisvragen gesteld: wat zie je,
wat voor gedachten heb je daarbij
en welke vraag roept het op? Ook
deden de deelnemers verschillende
oefeningen. Zo moesten ze een
schilderij kiezen dat aversie bij ze
opriep. Vervolgens gingen ze aan
de hand van enkele vragen het
schilderij nauwkeuriger bekijken.
Zo konden ze hun eigen gedachten
onderzoeken en nieuwe inzichten
opdoen. Zelf gaf ik een kijkmeditatie,
waarin de deelnemers een kunstwerk
op een bewuste en aandachtige
manier ervaren: een oefening in
mindfulness. Halverwege de sessie
veranderden de deelnemers van
plek, zodat ze letterlijk een nieuw
perspectief op het schilderij kregen.’
Waarom geeft dat zo’n boost
aan je mentale gezondheid?
‘Dat wisselen van perspectief, bijvoorbeeld,
is een tool die je ook in
het dagelijks leven kunt gebruiken.
Zo zei een deelnemer dat ze door
te reflecteren op de vele manieren
waarop kunst geïnterpreteerd kan
worden zelf ook leerde om vanuit
een nieuw perspectief naar haar eigen
situatie te kijken. Ze kon meer
‘Kunst brengt ons
op andere gedachten
en versterkt zo de
veerkracht’
afstand nemen van haar gedachten
en vond het makkelijker om ook in
negatieve situaties een lichtpuntje
te zien: het was misschien een
slechte dag, maar de zon scheen
wél mooi. Iemand anders gaf aan
met meer compassie naar haar eigen
gevoelens te kunnen kijken.
Verder bleek dat de programma’s
bij de deelnemers leidden tot positieve
emoties en meer sociale verbinding.
Zelfs mensen die al jaren
in therapie waren, gaven aan dat
“Museum op recept” voor hen een
vernieuwende manier was om aan
hun mentale gezondheid te werken.
Zelfzorg kan dus óók een
museumbezoek zijn.’
Waarom kan juist kunst hier zo
goed bij helpen?
‘In kunst en cultuur komen we het
leven in al haar facetten tegen: de
mooie én minder mooie dingen.
We kunnen uit kunst daarom inspiratie
en troost halen. Eerder onderzoek
toonde ook al aan dat kunst
bekijken goed is voor het mentale
welzijn en de gezondheid. Uit onderzoek
van de World Health Organisation,
bijvoorbeeld, bleek dat
mensen die vaak naar het museum
gaan, minder vaak naar de dokter
gaan. Kunst roept emoties op, het
verrast, brengt ons op andere gedachten
en versterkt zo de innerlijke
veerkracht. Ook stimuleert kunst
de persoonlijke ontwikkeling en
heeft een verbindende werking.
Dit alles bevordert de mentale gezondheid.’
MUSEUM OP RECEPT, 2024
Ook meedoen? Meer info over de
programma’s in verschillende musea
vind je op museumoprecept.nl
en mindfulnessinmuseums.com.
PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025 13

Lekker
alleen
Hoe belangrijk en gezellig sociale contacten ook zijn, uit recent
onderzoek blijkt dat tijd alleen doorbrengen minstens zo waardevol
is: het verdiept de connectie met jezelf én met anderen.
tekst: Annemiek Leclaire // illustraties: Taku Bannai
16 PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025

VERDIEPING
PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025 17

28 PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025

INZICHTEN
‘Ik heb nooit
problemen
met anderen,
maar des
te meer met
mezelf’
Ondanks wat hij heeft bereikt, blijft singer-songwriter
Lucky Fonz III onzeker. Zijn kwetsbaarheden stelt hij bewust
centraal in zijn werk. ‘Twijfel is een noodzakelijke voorwaarde
om te creëren. Daarom mag het er zijn.’
tekst: Vivian de Gier // foto’s: Dana van Leeuwen // visagie: Mila de Jong // styling: Inge Holkenborg
PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025 29

36 PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025

ACHTERGROND
SPIJT VAN HET MOEDERSCHAP
‘Ik ben
superdruk en
tegelijkertijd
verveel ik
me kapot’
Spijt hebben van het moederschap is een groot taboe.
En dat maakt het nóg lastiger om erover te praten en
eventueel hulp te zoeken. Terwijl dat wel kan helpen om
ermee om te gaan. Psycholoog Froukje Groenveld:
‘Spijt is eigenlijk omgekeerd verlangen.’
tekst: Stefanie Rondags // illustratie: Ángel Hernández
PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025 37

40 PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025
ELKE DAG
PLEZIER
Juist als er weinig tijd voor is, zouden we meer
ruimte voor plezier moeten maken. In zijn boek
Het plezierplan doet organisatiepsycholoog
Mike Rucker uit de doeken hoe je dat voor elkaar
krijgt. Dit zijn de vijf beste manieren.
tekst: Judith van Ankeren // foto: A.J. Shokora

IN BEELD
Gun het jezelf bewust
‘Het leven is geen lolletje’: we hebben het vroeger allemaal
wel eens van onze ouders gehoord – en zeggen
het nu misschien wel tegen onze eigen kinderen. Het
laat zien hoe de meesten van ons tegen plezier aankijken:
als onproductief, frivool, iets waarover je je
schuldig zou moeten voelen als je er te veel van hebt.
Terwijl onderzoek laat zien dat plezier ons heel goed
doet. Het reduceert stress, maakt veerkrachtiger, geeft
energie, versterkt het immuunsysteem en is verbindend.
Mensen die veel plezier maken, leven zelfs aantoonbaar
langer. Bedenk daarom de volgende keer als je merkt
dat je jezelf geen plezier gunt, dat het waardevol en
noodzakelijk is. Het leven is wél een lolletje – of zou
dat in elk geval meer moeten zijn.
PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025 41

48 PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025

ACTUEEL
Hoe AI de doden
levend houdt
Via AI en deepfake-technologie zijn de doden dichterbij dan ooit. Als virtuele
geesten mengen ze zich in de voor nabestaanden zo kwetsbare periode van
rouwverwerking. Wat doet dat met ons?
tekst: Eveline van Gils // illusttratie: Fieke Ruitinga
Kim Kardashian ontving
in 2020 een onverwacht
cadeau van haar toenmalige
partner Kanye
West. Ze kreeg een videoboodschap
van haar overleden vader, Rob Kardashian,
in de vorm van een hologram.
Dat deed eerder denken aan
een Sims-animatie dan aan een realistische
beeldopname, maar voor de
jarige was het weerzien ‘the gift of a
lifetime’.
Vader Kardashian is niet de enige
beroemdheid die digitaal uit het hiernamaals
herrees. Voor het oog van
tienduizenden fans verschenen hologramversies
van Whitney Houston
en Michael Jackson op het podium.
Met de bliksemsnelle vooruitgang
van AI lijkt de grens tussen leven en
dood te vervagen. Wat een exclusief
speeltje was voor de happy few, is
voor steeds meer mensen toegankelijk.
Zo verscheen een 87-jarige Britse
vrouw als hologram op haar eigen
crematie, waar ze zelfs korte speechte.
Start-ups die AI gebruiken om overledenen
‘tot leven’ te wekken, schieten
als digitale paddenstoelen uit de
grond. Van videobellen met gestorven
geliefden tot apps die iemands
stem klonen – de doden zijn dichterbij
dan ooit. Sterker nog: als digitale
geesten mengen ze zich ná hun overlijden
in de kwetsbare periode die de
nabestaanden doormaken: de rouwverwerking.
Wat doet dat met ons?
Helpt AI de pijn van rouw te verzach
ten of houdt het ons gevangen
in een schaduw van wat ooit was?
Videobellen
Rouwtherapeut Leoniek van der
Maarel is een van de pioniers van
Deepfake Therapy. Bij deze behandelmethode
‘videobellen’ nabestaanden
onder begeleiding van een
therapeut met hun overleden dierbare.
Diens beeltenis is samengesteld
uit foto’s en video’s, en verschijnt via
Zoom. De stem komt van een spiritueel
medium wiens mond- en oogbewegingen
door AI-technologie
worden gesynchroniseerd met die
van de overledene. Nabestaanden
zien hun dierbare, maar horen het
medium, dat antwoorden ‘doorkrijgt’.
Maar dat laatste is niet het
belangrijkste, aldus Van der Maarel.
‘Deepfake Therapy draait niet zozeer
om wat de overledene zegt,
PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025 49

‘HET WERD STEEDS
MEER OVERLEVEN IN
PLAATS VAN LEVEN’
Sanne Klein-Hermans (40) kampte met migraine, stemmingswisselingen
en perioden van neerslachtigheid. Na jaren van verkeerde
diagnoses weet ze nu de oorzaak: het premenstruele dysforiesyndroom
PMDD. ‘Het is onwerkelijk wat er sindsdien is veranderd.’
tekst: Vivian de Gier // foto’s: Brenda van Leeuwen // visagie: Karen Schreuder
56 PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025

WAT IK NU WEET
PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025 57

Opeens duikt het overal op:
schaduwwerk. Het komt
erop neer dat je je donkere
kanten ontrafelt. Journalist
Nienke Pleysier zoekt uit
wat je dat kan brengen.
tekst: Nienke Pleysier //
illustraties: Joanna Layla
Wat je kunt leren van
JE DONKERE
KANTEN
64 PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025

ACHTERGROND
PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025 65

Ben je wie
je wilt zijn?
In hoeverre komt ‘je echte ik’ overeen met degene die je wilt zijn?
Met deze eenvoudige test kun je dat al behoorlijk goed meten.
tekst: Marloes Blom // illustratie: Conny Lahnstein
Je echte ik: dit ben je
zoals je jezelf nu ziet
Je ideale ik: dit ben je
zoals je zou willen zijn
Denk aan je ideale ik: de persoon die je het liefst zou
willen zijn. Zijn er veel dingen die je nog aan jezelf
wilt veranderen voordat je daar bent, of zit je er al
best dichtbij? Kruis vervolgens aan welke van de
hoofdjes op de pagina hiernaast het best weergeeft in
hoeverre je ik overeenkomt met je ideale ik. Daarbij
geldt: hoe groter de overlap, des te meer je bent wie
je wilt zijn.
Is de overlap tussen de hoofdjes groot, dan
ben je in grote lijnen tevreden met wie je nu bent: je
bent blij met je positieve kanten en kunt doorgaans
prima leven met de minder positieve.
Hoe kleiner de overlap, hoe minder tevreden je bent
over je huidige ik. Je zou op verschillende fronten
graag anders willen zijn. De meeste mensen hebben
wel wat puntjes waaraan ze willen werken – attenter
zijn, bijvoorbeeld, minder vaak dingen uitstellen of
juist wat beter kunnen loslaten. Streven naar een betere
versie van jezelf is prima, maar met mate, anders
loop je risico op psychische klachten. De kunst is om
jezelf te kunnen accepteren met hier en daar een ‘oneffenheidje’.
Niemand is perfect.
Is de overlap tussen de hoofdjes klein? Advies
van Neill Watson, emeritus hoogleraar psychologie
aan de Amerikaanse William & Mary universiteit en
expert op het gebied van het zelf zei ooit: ‘Psychisch
gezonde mensen ervaren soms wat discrepantie tussen
hun huidige ik en hun ideale ik. Dat is alleen maar
goed, het motiveert ze om zich meer te ontwikkelen
in de richting van hun ideaalbeeld.
Maar als je huidige en ideale ik behoorlijk ver uit
elkaar liggen, kan dat leiden tot angst- en depressieklachten.
Dan kan het raadzaam zijn in therapie te
gaan. Een therapeut kan je dan helpen met een tweesporenbeleid:
dingen in je leven veranderen waardoor
je huidige ik meer in de buurt komt van je ideale ik,
én je ideaalbeeld wat naar beneden bij te stellen –
door minder onrealistische eisen aan jezelf te stellen.’
Als je die twee dingen doet, zullen de hoofdjes hiernaast
meer gaan overlappen en kom je lekkerder in je
vel te zitten. Onderzoek toont aan dat dit simpel
ogende testje tamelijk goed meet in hoeverre je ik en
je ideale ik overeenkomen. Wil je meer inzichten, dan
kun je een uitvoerige persoonlijkheidstest doen. //
Bronnen: N. Watson, The self-concept questionnaire – personal constructs,
self-concept questionnaire – Conventional constructs, abstract
measures of real-ideal and real-ought discrepancies, importance of
ideal self and ought self, reference person(s) for ought self, 2004 / N.
Watson e.a., Self-discrepancy. Comparisons of the psychometric properties
of three instruments, Psychological Assessment, 2010 / N. Watson
e.a., Change in self-discrepancy, anxiety, and depression in
individual therapy, Psychotherapy, 2014
78 PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025

TEST
PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025 79

Jarenlang geloofden
ze met ziel en zaligheid
– tot ze op een
dag concludeerden:
voor mij geen God
meer. ‘Nu luister ik
naar mijn intuïtie.’
tekst: Irene Hollebrandse
86 PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025

PORTRETTEN
Wat overblijft van een geloof
Wereldwijd zijn er ruim een miljard
mensen die geen geloof (meer) aanhangen
– tegenover bijna 7 miljard
mensen die dat in meer of mindere
mate wel doen. Daarmee vormen
ex-gelovigen, na het christendom en
de islam, de derde grootste religiegerelateerde
groep, aldus Daryl van
Tongeren, hoogleraar psychologie
aan het Hope College in de Verenigde
Staten. Hij en zijn collega’s ontdekten
dat ex-gelovigen verschillen van
mensen die nooit gelovig zijn geweest:
ze blijken zich nog steeds enigszins
religieus te voelen en te gedragen.
Hoewel ze zich niet meer met hun
geloof identificeren, blijven ze vaak
positiever denken over hun God,
behouden ze vaker religieuze gewoonten
– zoals een moment van
bezinning – en hechten nog steeds
waarde aan de bijbehorende normen
zoals naastenliefde. Ze vieren als
traditie vaak nog steeds feestdagen
zoals Pasen of Suikerfeest en houden
vast aan een rustdag. Ook gedragen
ze zich over het algemeen socialer
dan mensen die nooit gelovig zijn
geweest, ze doen bijvoorbeeld vaker
vrijwilligerswerk en doneren meer
aan goede doelen.
Schuldgevoel
Deze kennis kan een steuntje in de
rug zijn voor mensen die hun geloof
achter zich hebben gelaten. Van
Tongeren: ‘Sommigen voelen zich
verward als ze merken dat bepaalde
geloofsaspecten nog steeds een rol in
hun leven spelen. Ze kunnen zich afvragen
of ze iets verkeerd doen. Door
te beseffen dat “geloofsrestjes” heel
normaal zijn, kunnen ze hun ervaringen
beter plaatsen en met meer
zelfvertrouwen hun eigen identiteit
ontwikkelen.’
Dat klinkt goed, maar zo’n ‘religieus
restant’ kan ook negatieve effecten
hebben. Zo worstelen homo- en biseksuele
ex-gelovigen vaak nog lang
met negatieve gevoelens over hun
geaardheid, wat leidt tot stress en
psychische problemen, blijkt uit een
andere studie. Darrel Ray, psycholoog
en oprichter van Recovering
from religion, een organisatie die
mensen helpt om te gaan met de nasleep
van hun religieuze opvoeding,
merkt dat ex-gelovigen soms lang
kampen met schuldgevoelens over
seksualiteit, zoals seks voor het huwelijk.
‘Sommigen blijven hun hele
leven rondlopen met gevoelens van
schuld, schaamte en angst die in religie
geworteld zijn – zonder dat te
beseffen.’
Houvast
Waarom is het zo moeilijk een religieuze
overtuiging helemaal achter
je te laten? Van Tongeren ziet drie
belangrijke redenen: ‘Ten eerste is
geloof een manier om de wereld om
je heen te begrijpen, en die manier
van denken is moeilijk te veranderen.
Ten tweede zijn religieuze gewoonten
vaak automatische handelingen
geworden. Zo kun je een gevoel van
gemis ervaren op een dag waarop je
altijd naar de tempel, moskee of
kerk ging. Ten derde blijf je vaak in
contact met mensen die nog wel geloven,
waardoor de invloed van je
oude geloof sterker blijft.’
Bovendien is spiritualiteit een diepgewortelde
behoefte. ‘Iedereen heeft
een basisbehoefte aan zingeving, een
doel in het leven,’ zegt godsdienstpsycholoog
Joke van Saane, die religie
in Nederland onderzoekt. ‘We hebben
allemaal behoefte aan een soort
“ordening” en zijn in die zin “ongeneeslijk
religieus”. Wanneer we een
houvast hebben gevonden – en dat
kan ook in astrologie zijn, sport,
kunst of nog iets anders – voelen we
ons blijer en hebben we meer zelfvertrouwen.’
Hoewel religie altijd sporen nalaat die
ons gedrag en denken beïnvloeden,
zullen deze na verloop van tijd vervagen,
daarover zijn de onderzoekers
het eens. Van Saane: ‘Dat komt doordat
mensen niet meer actief in hun
geloof worden bevestigd.’ Een inzicht
dat ex-gelovigen kan helpen om hun
verleden beter te verwerken en hun
leven opnieuw vorm te geven. //
Bronnen o.a.: D.R. van Tongeren e.a., Religious
residue. Cross-cultural evidence that religious
psychology and behavior persist following deidentification,
Journal of Personality and Social
Psychology, 2021 / B.J. Sowe e.a., Sex and the
sinner. Comparing religious and nonreligious same-sex
attracted adults (…), The American Journal
of Orthopsychiatry, 2014
tekst: Judith Neimeijer
90 PSYCHOLOGIE MAGAZINE 02 // 2025

ZELFHULP
met
TOOLmilde
KIT
blik
‘Ben je nou alweer te moe?’ Tegen een ander
zullen we dat niet snel zeggen, maar op onszelf
hebben we zulk soort kritiek vaak wel. Deze toolkit
helpt je op weg naar meer zelfcompassie.
tekst: Hanneke Karssen

3 VRAGEN
AAN DE
EXPERT
HOE KAN ZELFCOMPASSIE
HELPEN ALS JE UITGEBLUST
BENT? ‘Zelfcompassie is een
sterke manier om je emotionele
draagkracht en veerkracht te
vergroten. Anders gezegd: je
kunt meer aan. Je creëert een
veilige haven in jezelf die je beschermt
tegen de buitenwereld;
in deze onvoorspelbare en onveilige
tijden extra belangrijk.
Want we zien veel veranderingen
en onzekerheid om ons heen. We
zijn veel met die buitenwereld
bezig, onze voelsprieten staan
continu uit. Daardoor raken we
het contact met onszelf makkelijk
kwijt. Met zelfcompassie richt je
je juist op je binnenwereld.
Zelfcompassie is trouwens iets
anders dan zelfzorg. Het gaat niet
enkel om gezond leven – ook
belangrijk – maar om het respecteren
van je behoeften en
emoties, zodat je niet zo makkelijk
over je eigen grenzen gaat.’
WAAROM IS ZELFCOMPASSIE
VAAK MOEILIJK OP TE BREN-
GEN? ‘Als we vermoeid zijn, staan
we in de overlevingsstand. We zijn
heel hard aan het voldoen aan wat
ánderen van ons verwachten: collega’s,
ons gezin, onze sociale omgeving.
Daardoor verliezen we de
connectie met onze eigen behoeften
en gaan we bijvoorbeeld maaltijden
overslaan en te laat naar bed.
Wat je op die momenten kunt doen,
is naar binnen keren door jezelf
twee vragen te stellen: wat leeft er
op dit moment in mij? En: hoe is
het voor mij om dit te dragen? Met
die tweede, essentiële vraag geef
jezelf toestemming aan jezelf om
kwetsbaar of feilbaar te zijn; het
mág te zwaar of te veel voor je zijn.’
KRIJG JE ZO NIET TE VEEL
ZELFMEDELIJDEN? ‘Dat hoeft
zeker niet. Stel, je bent vanavond
te moe om naar de sportschool te
gaan en blijft thuis. Vervolgens
voel je je daarover slecht en je
denkt: iedereen doet dit toch,
waarom lukt het mij dan niet?
Dan ben je jezelf aan het vergelijken
met anderen; je voelsprieten
staan naar buiten. Zelfcompassie
houdt in dat je dan beseft dat het
begrijpelijk is dat je niet naar de
sportschool gaat als je doodmoe
bent. En dat je naar je behoefte
aan rust mag luisteren. Dat is iets
anders dan het goedpraten of
zelfmedelijden hebben.
Het gaat erom dat je uiteindelijk
de balans vindt tussen je behoeften
en wat op lange termijn goed
voor je is. Dus misschien ben je
morgenavond uitgerust en kun
je, door “liefdevol streng” voor
jezelf te zijn, wél sporten? Je hebt
dan oog gehouden voor jezelf
en respecteert je grenzen – zonder
de lange termijn uit het oog
te verliezen.’
Dr. Elke Smeets is psycholoog en
zelfcompassie-expert. Ze droeg bij
aan de online training ‘Minder zelfkritiek,
meer zelfcompassie’ van
Psychologie Academy.
FOTO: ELIEN JANSEN
Aan onze Instagram-volgers vroegen we: Wat helpt jou als je doodmoe of opgebrand bent? mezelf toestaan om
niks te doen • netflixen • huishouden on hold • kop thee met een boek • alleen zijn • slapen • geen afspraken maken