2025 02 20 LAchenmann - Mark Simnpson, Jean-Guihen Queyras + Pierre-Laurent Aimard

Do 20 feb 2025
Grote Zaal
20.15 uur
Donderdag
avondserie
Lachenmann
Mark Simpson,
Jean-Guihen Queyras
+ Pierre-Laurent Aimard
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale
programmaboekje is een extra service
ter voorbereiding op het concert. Het is
uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie
tijdens het concert te raadplegen via je mobiele
telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de
andere concertbezoekers.
Bij voorbaat dank.

Programma
Lachenmann
Mark Simpson, Jean-Guihen
Queyras + Pierre-Laurent
Aimard
Mark Simpson klarinet
Jean-Guihen Queyras cello
Pierre-Laurent Aimard piano
Helmut Lachenmann (1935)
Wiegenmusik voor piano solo (1963)
Pression voor cello solo (1970, revisie 2010)
Dal niente (Interieur III) voor klarinet solo (1970)
Pauze
Donderdag
avondserie
Serie
Kamermuziek
internationaal
Do 20 feb 2025
Grote Zaal
20.15 – 21.45 uur
ca. 35 minuten voor de pauze
ca. 35 minuten na de pauze
Inleiding
Foyerdeck 1
19.15 – 19.45 uur
Thea Derks in gesprek met
Mark Simpson, Jean-Guihen
Queyras en Pierre-Laurent
Aimard
Allegro sostenuto voor klarinet, cello en piano (1988)
Staat je mobiele telefoon al uit?
Dank je wel.
2

Toelichting
De Duitse componist Helmut Lachenmann (1935) hoopt dit jaar de eerbiedwaardige
leeftijd van 90 jaar te bereiken, maar dat weerhoudt hem er niet van om zoveel mogelijk
bij uitvoeringen van zijn werk aanwezig te zijn. Helaas gaat dat hem bij het concert van
vandaag niet lukken. Maar je begrijpt dat hij er graag bij zou zijn, als je weet dat in de
stukken van Lachenmann bijna geen noot ‘normaal’ wordt gespeeld. Lachenmann is de
meester van de zogenoemde ‘extended techniques’: alternatieve manieren om geluid aan
een instrument te ontlokken. Kloppen, wrijven, tikken, ademen – het moet allemaal met
de grootste precisie gebeuren. Dus het liefst doet de maestro eigenhandig voor hoe de
pianist met een vingernagel langs de pianotoets dient te schrapen.
De muziek van Lachenmann speelt zich veelal
af in het schemergebied tussen stilte en
pianissimo. Zij bestaat uit kleine geluiden die
grote concentratie afdwingen. Aan de basis
van zijn oeuvre ligt ruis, een fenomeen dat hij
eind jaren vijftig ontdekte tijdens zijn studie
bij de Italiaanse avant-gardecomponist Luigi
Nono. Met dit klankloze materiaal bouwde
hij een eigen muzikaal universum op, waarin
bijvoorbeeld ‘een mooie, volle cellotoon
slechts een van de vele mogelijkheden
is van strijkstokdruk, strijkstokpositie,
strijkstokgeleiding op een bepaald strijkpunt,’
zoals de componist uiteenzet bij Pression
voor cello solo.
Horizonten openen
Achter deze ijle klankwereld gaat een
uitgesproken opvatting schuil over wat
de taak van de componist is, namelijk:
nieuwe geluiden ontdekken, grenzen
verleggen, horizonten openen. ‘In die zin
staat mijn muziek in een oude traditie,
van de prachtige koraalakkoorden van
Bach die in zijn tijd shockerend waren, via
Beethovens ‘banaliteiten’ in zijn late werken
tot Schönbergs Variaties voor orkest, die
zelfs vandaag de dag nog niet echt worden
gepruimd.’ Dat deze vernieuwingen vaak
op weerstand stuitten, betreurt hij: ‘Elke
authentieke creatieve handeling die de
esthetische horizon opent kán beschouwd
worden als een aanval op de maatschappij,
maar dat is zij niet. Het is een serene
uitnodiging je geest te openen.’ Aldus Helmut
Lachenmann in een interview in 2006.
Al in 1980 had de componist zijn artistieke
statement onder woorden gebracht in het
essay Schoonheid in de hedendaagse muziek.
Hij betuigt zich daarin een zuivere modernist,
die zich keert tegen muziek die het publiek
wil behagen. Hij fulmineert tegen collegacomponisten
die voorzichtig weer vormen van
tonaliteit toelaten (bijvoorbeeld door middel
van citaten uit de muziekgeschiedenis).
Dat betekende volgens hem het einde van
‘het koninkrijk van het on-gehoorde’ en ‘de
terugkeer van het reactionaire bourgeoisconcept
van schoonheid zoals dat aan het
einde van de Tweede Wereldoorlog gold.’
Zoektocht naar bevrijding
Een nieuw geluid is voor Lachenmann
geen doel op zich, maar staat symbool
voor een levenslange zoektocht naar (zelf)
3

Toelichting
bevrijding. Een bevrijding uit het bekende, het
vertrouwde, het vanzelfsprekende – ‘want elk
paradijs is ook een gevangenis.’ Niet alleen
ziet hij het als zijn persoonlijke opdracht die
oneindige ontdekkingstocht te maken, hij wil
musici eveneens stimuleren over hun eigen
grenzen te kijken. En ook het publiek moedigt
hij aan om – met een lelijk woord – de eigen
comfort zone te verlaten.
In een openbaar interview twee jaar geleden
in Finland vertelde Lachenmann waarin dat
onblusbare vuur, dat hem tot op deze hoge
leeftijd voortdrijft, zijn oorsprong heeft.
Hij was zeven jaar oud toen hij in 1943 een
toespraak van nazi-kopstuk Joseph Goebbels
hoorde. Lachenmann: ‘Goebbels zei dat
ouders die in de oorlog een kind hadden
verloren gelukkig en trots mochten zijn,
omdat hun kind voor een groot ideaal was
gestorven. Daarna klonk de Vijfde symfonie
van Beethoven met het motto per aspera
ad astra. Ik was totaal gefascineerd. Op dat
moment was ik bereid om te sterven voor
de Führer.’ De magie en bezieling die van
mooie muziek uitgaan en die in dit geval
onmiskenbaar als middel tot manipulatie
werden ingezet, wantrouwt hij daarom ten
diepste. Vanuit dat besef wil hij muziek
schrijven die aanzet tot opletten, ontdekken,
bewust worden.
Wiegenmusik
Het programma is chronologisch
opgebouwd en volgt verschillende
stappen in Lachenmanns ontwikkeling.
Wiegenmusik voor piano solo, dat geregeld
door hem zelf is uitgevoerd, dateert uit
1963 en representeert zijn beginjaren als
componist.
In deze fase beschouwt hij ‘structuur
als middel tot expressie.’ Wiegenmusik
wordt gekenmerkt door een structuur van
vertakkende, wijd uitgesponnen en dicht
op elkaar staande arpeggiofiguren. Na een
aanvankelijke verdichting bereikt het stuk
een toestand van volledige rust: als een kind
dat in slaap valt.
Pression
Als Lachenmann in 1969 Pression voor cello
solo schrijft, houdt hij zich met een ander
aspect bezig: de fysieke inspanning van het
musiceren.
In de toelichting zegt de componist: ‘In het
geval van de mooie, professionele cellotoon
– zoals met alle “mooie” klanken in onze
maatschappij – is de relatie tussen actie en
resultaat bijzonder evenwichtig in termen
van inspanning en weerstand. In Pression
is die relatie veel gecompliceerder; een
nauwelijks hoorbaar klankresultaat kan
een teken zijn van maximale inspanning,
bijvoorbeeld bij de extreme druk van een
glijdende vingertop over de strijkstok.’ Het
proces van geluid voortbrengen wordt in
deze fase expressiever, directer en intiemer.
Hij wil hoorbaar maken ‘welke materialen
en energieën erbij betrokken zijn en welke
weerstand wordt ondervonden.’ Daarom
4

Toelichting
noteert de componist alle facetten van het
musiceren. Alleen de akoestiek van de zaal
en de sfeer in het publiek zijn nog variabelen.
Dal niente
Dal niente voor klarinet solo uit 1970 speelt
zich, zoals de titel al suggereert, af op de
grens van het hoorbare en onhoorbare.
Deze compositie vertegenwoordigt
de deconstructiemethode die in het
componeren van Lachenmann een
belangrijke rol speelt. Met het geluid van
de kleppen, de embouchure van de lippen
en de articulatie van luchtdruk construeert
hij een polyfonie – een spel van minieme
sonoriteiten.
Dat muziek niet ‘mooi’ mag zijn, is geen
gemakkelijke boodschap. Niet voor niets
noemde Helmut Lachenmann zich ooit
een Don Quichot, immers onze cultuur is
door en door hedonistisch. Maar zolang er
musici zijn die in zijn partituren geloven
(onder wie grote namen als dirigent Simon
Rattle) en luisteraars bereid zijn zich open
te stellen voor deze ongewone, uitdagende
klankwereld, is er toekomst voor de muziek
van de laatste nog levende modernist.
Jacqueline Oskamp
Allegro sostenuto
Tot slot komen de drie solisten samen in het
ruim een half uur durende Allegro sostenuto
uit 1988. Het is een goed voorbeeld van het
begrip ‘musique concrète instrumentale’
dat vaak in verband wordt gebracht met
Lachenmanns muziek.
Is de term musique concrète oorspronkelijk
afkomstig uit de elektronische muziek (een
compositie die bestaat uit opgenomen
en gemonteerde ‘alledaagse’ geluiden),
Lachenmann behandelt de instrumentale
klanken van de conventionele instrumenten
volgens eenzelfde procedé van deconstructie
en reconstructie.
5

Biografieën
Componist
Helmut Lachenmann
Helmut Lachenmann
(Stuttgart, 1935) studeerde
van 1955 tot 1958 piano,
theorie en contrapunt aan
het conservatorium in zijn
geboortestad en van 1958
tot 1960 compositie bij Luigi
Nono in Venetië. De eerste
openbare uitvoeringen
van zijn werken vonden
plaats op de Biënnale
van Venetië in 1962 en
tijdens de Internationale
Ferienkurse für Neue Musik
in Darmstadt.
Na zijn docentschap aan de
universiteit in Ludwigsburg
doceerde Lachenmann van
1976 tot 1981 als professor
voor compositie aan het
conservatorium in Hannover
en daarna tot 1999 in
Stuttgart. Verder leidde hij
vele seminars, workshops en
masterclasses in Duitsland
en in het buitenland,
waaronder meerdere
keren de zomercursussen
in Darmstadt tussen
1978 en 2006. In 2008
doceerde Lachenmann als
6
Fromm Visiting Professor
aan Harvard University,
Cambridge/MA. In 2010
werd hij fellow van het
Royal College of Music in
Londen. Hij ontving talrijke
onderscheidingen voor
zijn composities, zoals de
Siemens Musikpreis in
1997, de Royal Philharmonic
Society Award London in
2004 en in 2008 de Berliner
Kunstpreis evenals de
Leone d’oro van de Biennale
di Venezia. Lachenmann
heeft een eredoctoraat aan
het conservatorium van
Hannover en is lid van de
kunstacademies van Berlijn,
Brussel, Hamburg, Leipzig,
Mannheim en München. Zijn
werken worden uitgevoerd
op vele festivals en
concertseries in Duitsland en
daarbuiten.

Biografieën
Uitvoerenden
Mark Simpson
Klarinet
foto: Katja Feldmeier
De Brit Mark Simpson
(1988) maakt een dubbele
carrière als componist en
klarinettist. Hij werkt met
de vooraanstaande musici
en orkesten van nu.
Afgelopen jaar gingen Phôs
voor het Bachchor Salzburg,
Darkness Moves II voor
hoorn en electronica voor
Ben Goldscheider in het
Southbank Centre London
en het altvioolconcert Hold
Your Heart In Your Teeth
geschreven voor Timothy
Ridout, een gezamenlijke
opdracht van vijf grote
muzikale instanties, in
première. Een vroeger werk
is het vioolconcert voor
Nicola Benedetti, dat zijn
eerste uitvoering beleefde
bij het London Symphony
Orchestra. Voor Vikingur
Ólafsson schrijft hij een
pianoconcert. Hij schreef
ook een aanzienlijke
hoeveelheid kamermuziek,
waaronder Hommage à
Kurtág in opdracht van de
Salzburger Festspiele en
het Edinburgh Festival, waar
hij ook als klarinettist te
horen was. Mark Simpson
was artist in residence bij
het Lammermuir Festival,
het Aldeburgh Festival en
King’s Place, Londen. Hij
soleerde in de concerten van
Lindberg en Nielsen bij de
BBC Proms. Mark schreef in
2006 geschiedenis door als
eerste zowel de BBC Young
Musician of the Year Award
als de BBC Proms/Guardian
Young Composer of the Year
Award te winnen.
Jean-Guihen
Queyras
Cello
De Franse cellist
Jean-Guihen Queyras
wordt gedreven door
nieuwsgierigheid,
diversiteit en een sterke
focus op de muziek pur
sang. Hij geldt als een
alleskunner en speelde
jarenlang in het Ensemble
intercontemporain onder
leiding van Pierre Boulez.
Queyras treedt ook op
binnen de oude muziek,
zoals met het Freiburger
Barockorchester, de
7

Biografieën
Akademie für Alte Musik
Berlin en Concerto Köln, en
soleerde bij onder anderen
het London Philharmonic
Orchestra, het Boedapest
Festival Orkest, het
Orchestre de Paris, het
Gewandhausorchester, het
Philadelphia Orchestra en
het Koninklijk Concertgebouworkest.
Queyras
verzorgde premières
en cd-opnames van
verschillende hedendaagse
cellowerken. Onder zijn
kamermuziekpartners
zijn Alexander Melnikov,
Alexandre Tharaud en
Isabelle Faust te vinden.
Hij is medeoprichter van
het Arcanto Quartett en
treedt regelmatig op met
de zarb-specialisten Kevan
en Bijan Chemirani. Jean-
Guihen Queyras is docent
aan de Hochschule für
Musik Freiburg en artistiek
directeur van het festival
Rencontres Musicales
de Haute-Provence in
Forcalquier. De cellist
bespeelt een instrument uit
1705 van Antonio Stradivari,
hem ter beschikking
gesteld door Canimex Inc.
in Drummondville, Quebec,
Canada.
8
Pierre-Laurent
Aimard
Piano
foto: Julia Wesely
Pierre-Laurent Aimard
(1957) bezocht het
conservatorium in zijn
geboortestad Lyon en in
Parijs, waar hij studeerde
bij Yvonne Loriod en Maria
Curcio. Hij wordt gezien
als een sleutelfiguur in
de huidige muziekwereld
en als uniek interpreet
van repertoire uit elke
stijlperiode.
Aimard is te horen met
de grootste orkesten en
dirigenten. In 1977 was hij
een van de oprichters van
Ensemble intercontemporain.
Aimard was artist in
residence bij het Cleveland
Orchestra en artistiek
leider van zowel het Ojai
Music Festival als het
Aldeburgh Festival. Door
zijn hoogleraarschap aan
de Musikhochschule in
Keulen en talrijke lezingen
en workshops over de
hele wereld, is Aimard een
inspiratiebron voor muziek
uit alle perioden. Hij was
universitair hoofddocent aan
het Collège de France, Parijs
en is lid van de Bayerische
Akademie der Schönen
Künste. Najaar 2021 werd hij
aangesteld als hoofd nieuwe
muziek aan de Reina Sofía
School, Madrid. Tijdens het
Ligeti Festival in 2018 in het
Muziekgebouw was Aimard
een van de hoofdrolspelers.

Verwacht
Saariaho
Festival
Do 13 t/m zo 16 maart 2025
Wonderschone muziek van
een droomachtige kwaliteit
In de zomer van 2023 overleed Kaija Saariaho op zeventigjarige leeftijd. Ze was op het
hoogtepunt van haar roem en werd geëerd als de componist die het modernisme weer
een even menselijk als sprookjesachtig gezicht gaf. Het Muziekgebouw eert haar met het
Saariaho Festival. Een unieke mogelijkheid om kennis te maken met deze ‘wonderlijke
muziek van een droomachtige kwaliteit’ (NRC). Van haar vroegste spectrale werken tot
haar laatste soloconcert, alles komt langs. Ondertussen biedt het randprogramma een
veelomvattende blik op haar leven en werk.
foto: Maarit Kytöharju
do 13 mrt / 20.15 uur
Openingsconcert Saariaho Festival
Asko|Schönberg, Verneri Pohjola +
Joseph Puglia
vr 14 mrt / 20.15 uur
Terra Memoria
Meta4
za 15 mrt / 15.00 uur
Saariaho’s kamermuziek
Het Collectief
za 15 mrt / 20.15 uur
Reconnaissance
Helsinki Chamber Choir
za 15 mrt / 22.00 uur / Bimhuis
Sons of Chipotle
Anssi Karttunen + John Paul Jones
zo 16 mrt / 15.00 uur / Bimhuis
Animal Image
Verneri Pohjjola + Mika Kallio
zo 16 mrt / 20.15 uur
Kaija Saariaho en Anssi Karttunen
Asko|Schönberg
Zie voor het volledige programma
muziekgebouw.nl/saariaho
9

Verwacht
Februari
vr 21 feb / 20.15 uur
Baroque
MILOŠ + Arcangelo
za 22 feb / 20.15 uur
Schumanns pianokwartet
én kwintet
Elisabeth Leonskaja +
Streichquartett der
Staatskapelle Berlin
Dag van de Engelse
barok
zo 23 feb
10.30 uur / Kleine Zaal
Engelse Barok Scratch
Onder leiding van Helen
Ashby
14.00 uur
Vurige virginalisten
Skip Sempé
16.00 uur
Polyfonie voor drie
Phantasm
18.00 uur / Kleine Zaal
Lezing Dr. Mimi Mitchell
Over de uitvoeringspraktijk
van Engelse barokmuziek
19.30 uur
Purcells The Fairy Queen
Vox Luminis
zo 23 feb / 15.00 uur /
Atriumzaal
SoundLAB
Workshop voor
volwassenen
wo 26 feb / 20.15 uur
Het mooiste van Bach
Nederlandse
Bachvereniging
do 27 feb / 20.15 uur
Fin de siècle
SWR Vokalensemble
vr 28 feb / 20.15 uur
Het barre land
Amsterdam Sinfonietta +
ISH Dance Collective
Maart
za 1 mrt / 9.30 + 11.00 +
12.30 uur / Kleine Zaal
Koro Koro (6-18 maanden)
Wonderland Collectief
za 1 mrt / 20.15 uur
Het barre land
Amsterdam Sinfonietta +
ISH Dance Collective
zo 2 mrt / 9.30 + 11.00 +
12.30 uur / Kleine Zaal
Koro Koro (6-18 maanden)
Wonderland Collectief
SoundLAB Workshop
Maak je eigen muziek met de
wonderlijkste instrumenten.
Voor kinderen (7+) met
volwassenen in de Atriumzaal
om 13.00 uur op verschillende
zondagen. Kaartjes via
muziekgebouw.nl/soundlab
WannaSwing
Op de kade voor het
Muziekgebouw staat de
interactieve muziekinstallatie
WannaSwing van theatermaakster
Caecilia Thunissen
en scenograaf Jan Boiten. Acht
schommels sturen composities
aan van hedendaagse
componisten als Joey Roukens,
Mayke Nas en Rob Zuidam.
Zie voor meer informatie
muziekgebouw.nl/wannaswing
Huil van de Wolff
Elke 22e van de maand
klinkt om 20.00 uur het
geluidsmonument Huil van
de Wolff van Martijn Padding
ter herinnering aan oprichter
van het Muziekgebouw
Jan Wolff (1941 - 2012).
muziekgebouw. nl/
huilvandewolff
Geheimtips
Bijzondere concerten
die je niet mag missen.
muziekgebouw.nl/geheimtips
10

Foto: Erik van Gurp
Op de hoogte blijven?
Mis geen enkel concert en schrijf je
in voor onze nieuwsbrief! Scan de
QR-code of ga naar muziekgebouw.
nl/nieuwsbrief. Of volg ons via
Facebook, LinkedIn of Instagram.
Dudok aan ‘t IJ
Kom voor of na het concert eten
in Dudok aan ‘t IJ. Reserveren:
020 788 2090 of dudokaanhetij.nl.
Rondom het concert
- Na aanvang van het concert heb je
geen toegang meer tot de zaal.
- Zet je mobiele telefoon uit voor
aanvang van het concert.
- Het maken van beeld- of
geluidsopnamen in de zaal alleen
met schriftelijke toestemming.
- Algemene Bezoekersvoorwaarden
zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen
Reserveringskosten zijn bij de
kaartprijs inbegrepen.
Ook een drankje, tenzij anders
vermeld op je concertkaartje.
Word Vriend
Inkomsten uit kaartverkoop dekken
ten dele onze kosten.
Word vriend: met jouw steun
kunnen we concerten op het
hoogste niveau blijven organiseren.
Meer informatie:
muziekgebouw.nl/wordvriend
Dank!
Wij kunnen niet zonder de steun van
onze vaste subsidiënten en Vrienden
van het Muziekgebouw. Wij zijn hen
daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
druk & printservice
11