Ordner1

WWW.KIJKMAGAZINE.NL 5 / 2025 / € 7,99
DE MAN DIE DE EIFFELTOREN
VERKOCHT EN VIER ANDERE
MEESTEROPLICHTERS
Los van Musk
Europa bouwt
zijn eigen
Starlink
Oerkiller
Roeide de vroege
mens echt talloze
diersoorten uit?
Geluk langs
Topbiologen:
Spiegelbacteriën
brengen de hele
wereld in gevaar
de meetlat
Zo vangen wetenschappers
een ongrijpbaar gevoel

SHOT
2 5/2025

LOCKHEED MARTIN/GARY TICE
Schokkend
oom Supersonic, Lockheed Martin
B en Rolls-Royce zijn slechts een paar
van de bedrijven die werken aan supersonische
vliegtuigen. En dat is niet zo
gek: de toestellen – die sneller reizen dan
het geluid – kunnen vliegtijden bijna
halveren. Helaas maken ze enorm veel
lawaai als ze de geluidsbarrière doorbreken.
Daarom ontwikkelt de NASA de X-59,
een vliegtuig dat een stillere supersone
knal moet produceren. Op deze foto is
een test van de motoren te zien, waarbij
hete gassen met hoge snelheid naar
buiten worden geperst. Doordat de druk
van deze uitstroom niet gelijk is aan de
atmosferische druk, zetten de gassen
afwisselend uit en trekken ze samen.
Hierdoor zie je heldere ruiten in de uitstroom;
zogenoemde schokdiamanten.
De eerste vliegtest van de X-59 staat
gepland voor later dit jaar.
Tekst: Evelyne Tuijp
5/2025 3

INHOUD
22
56
6 KUNSTGREEP
KIJK KORT Wat doe jij als
je een bordspel niet op de
eerlijke manier kunt winnen?
Valsspelen of opgeven? De
nieuwste AI-modellen gaan
voor die eerste optie. En
meer wetenschapsnieuws.
12 GELUKSKUNDE
Wat is geluk? En valt het
wel in cijfers uit te drukken?
Wetenschappers doen in elk
geval hun stinkende best
om dit gevoel meetbaar te
maken.
20 MAFKLAPPERS
FAR OUT Chinese onderzoekers
denken tekenen te
hebben gezien van strange
stars: neutronensterren
die bestaan uit een goedje
dat we hier op aarde niet
tegenkomen.
22 ZWARTE BLADZIJDE
Precies vijftien jaar geleden
zorgde de ontploffing van
Deepwater Horizon voor een
ongekende olieramp. Wat
gebeurde er precies, en wat
leerden we ervan?
28 LICHAAMSKUNST
INTERVIEW Om haar werk
toegankelijker te maken,
brengt de Vlaamse wetsdokter
Babette Van Rafelghem
autopsies in beeld met
behulp van gedetailleerde
tekeningen.
34 ERFGOED
IN BEELD Grootse onderzoeksprojecten
komen en
gaan. Maar van sommige zijn
er resten bewaard gebleven
die we vandaag de dag nog
kunnen bewonderen.
68
42 KAMPIOENTJES
IN 5 MINUTEN Wat is het
zwaarste deeltje? En het
langstlevende? En het meest
voorkomende? En, en, en…?
Dit keer in deze rubriek alles
over deeltjesrecords.
50
4 5/2025

60
44 TOPLICHTERS
Bij sommige mensen stroomt
het bedrog door hun aderen.
En dat geldt zeker ook voor
deze vijf charlatans, die heel
wat mensen bij de neus
n a m e n .
50 SCHULDIG?
De mammoet, de reuzenluiaard,
het gordeldier Glyptodon.
Stuk voor stuk dieren die
door toedoen van de mens
zouden zijn uitgestorven.
Maar waren wij wel de boosdoener?
56 MADE IN EU
Op Elon Musks satellietconstellatie
Starlink kan
Europa niet meer bouwen, zo
maakte de oorlog in Oekraïne
wel duidelijk. En dus wordt er
gewerkt aan een alternatief
van eigen bodem.
60 AUGURK
WERELDPROJECTEN Met
zijn bijzondere vorm, een
hoogte van 180 meter en
mooie raampartij trekt The
Gherkin, officieel 30 St Mary
Axe, de aandacht in Londen.
66 TECH-MOOIS
TECH-TOYS Een bureaurobot
die speurt naar live-uitzendingen
van nummerstations,
een vernieuwde koebel, een
beeldscherm met ingebouwde
AI, en meer gadgets in deze
rubriek.
68 ALARM
Biologen waarschuwden
onlangs voor het risico van
in het lab gemaakte spiegelbacteriën.
Wat voor microben
zijn dit? En wat kunnen ze
aanrichten als ze in de natuur
belanden?
74 UITGEDIEPT
KIJK ANTWOORDT Waarom
herinneren we ons niets van
onze eerste jaren? Hoe spreek
je ‘vanille’ uit? Waarom is
Mars rood? En meer van dit
soort kwesties onder de loep.
79 IN JE DROMEN
COLUMN Leg een kladblokje
naast je bed om je dromen na
het ontwaken op te schrijven;
ze vertellen je immers wat je
onbewust wil. Toch? Echt niet,
zegt Ronald Veldhuizen.
34
BEELD COVER: ALAMY/IMAGESELECT/ROMAN STETSYK/BEWERKING: BERT VAN DEN BROEK/IDETIF, ALEXLMX/GETTY IMAGES, MIKROMAN6/GETTY IMAGES, SHUTTERSTOCK, MARCUS LINDSTROM/GETTY IMAGES
BEELD INHOUD: U.S. COAST GUARD/GETTY IMAGES, ALEXLMX/GETTY IMAGES, MIKROMAN6/GETTY IMAGES, SHUTTERSTOCK, CHUNYIP WONG/GETTY IMAGES, SHUTTERSTOCK
EDITORIAL
VREEBURG
Kwestie van geluk
lk jaar verschijnt er een index met
E
landen waarin de bewoners het meest
gelukkig zijn. Meestal staan Finland,
Denemarken en IJsland aan top. Maar,
zo vroegen we ons op de redactie af:
hoe meet je geluk dan? Anouk
Broersma zette het voor ons in een artikel (pagina 12 en
verder) uiteen.
Bij het lezen van Anouks verhaal vroeg ik me al snel af
wat mij dan gelukkig maakt. Natuurlijk schoten direct
de cliché- antwoorden door mijn hoofd, zoals samenzijn
met mijn kinderen, familie en vrienden. Maar daarnaast?
Ik besloot eerst een rondje langs de bureaus te
doen.
Redactie-assistent Lysette is naar eigen zeggen een
feeder: ze wordt blij als ze andere mensen ziet genieten
van eten dat zij voor ze heeft klaargemaakt. Ook de
natuur – waar haar zoons uren kunnen doorbrengen en
waar haar Griekse zwerfhond de zoomies krijgt – geeft
haar een geluksgevoel.
Webredacteur Tim vindt het heerlijk om zich bij het
wakker worden te realiseren dat hij die dag geen verplichtingen
heeft. Ook ervaart hij een gevoel van geluk
als hij ’s avonds over een lege snelweg rijdt of zwemt in
een buitenbad als het regent.
Aan het antwoord van onze stagiair Evelyne merk je dat
ze een echte student is. Ze wordt namelijk ontzettend
blij van heel veel Bonusaanbiedingen in de Albert Heijn
en het halen van haar overstap. Naast van de natuur en
blije mensen en dieren, wordt Evelyne ook gelukkig als
de lift al op haar verdieping blijkt te staan als ze op het
knopje drukt.
Freelance coördinerend redacteur Berry ervaart een
geluksgevoel bij ‘eersten’. De eerste keer van het jaar in
de zon op het terras. De eerste hap in een restaurant. De
eerste zin van een nieuw boek. Maar ook: de eerste
sneeuwvlok van de winter, de eerste slok koffe in de
ochtend, de eerste akkoorden van het eerste liedje op
een tof album.
En ook ik ben er inmiddels over uit wat mij een gevoel
van geluk geeft: me onderdompelen in een andere
wereld door middel van een goed boek of een goede
serie. En uiteraard van weer een verse KIJK in mijn
handen. Veel plezier ermee!
NAOMI VREEBURG is chef van KIJK.
Reageren op deze column en de nieuwe KIJK?
Schrijf naar info@kijkmagazine.nl.
5/2025 5

Geluk
12 5/2025

langs de
meetlat
Het is de heilige graal van het
leven: geluk. Niet zo gek dus dat
wetenschappers in kaart willen
brengen hoe en in hoeverre het
mensen lukt om dit doel te bereiken.
Maar hoe meet je een gevoel dat
voor iedereen iets anders inhoudt?
Tekst: Anouk Broersma
5/2025 13

De ruïnes
van de
wetenschap
wetenschap
De wetenschap en technologie die we in KIJK bespreken,
is vaak nog springlevend. Maar de meeste onderzoeks- en
techinstallaties hebben natuurlijk niet het eeuwige leven.
Wel heeft een aantal tastbare sporen nagelaten. Zeven
voorbeelden.
Tekst: Naomi Vreeburg
34 5/2025

LENNART TANGE/CC BY 2.0
Vergane vervuiler
Lange tijd was dit een van de grootste elektriciteitscentrales
die draaiden op steenkool:
Centrale Monceau, ook wel bekend als Power
Plant IM. In 1921 bouwden de Belgen deze
centrale in de gemeente Charleroi, waar hij
dienstdeed tot 2007. Enkele jaren daarvoor
had onderzoek uitgewezen dat Power Plant IM
verantwoordelijk was voor 10 procent van de
totale Belgische CO 2
-uitstoot. Onder andere de
protesten van Greenpeace die daarop volgden,
deden de centrale de das om. De machinegebouwen
en de koeltoren zijn bewaard
gebleven. Op deze foto kun je die laatste
bewonderen.
5/2025 35

Onheilspellende
SHUTTERSTOCK
68 5/2025

spiegelbeelden
Scan de
QR-code
voor meer
informatie.
Een groep prominente biologen kwam
onlangs met een serieuze waarschuwing:
binnen enkele decennia kunnen we
zogenoemde spiegelbacteriën creëren,
en die kunnen een pandemie veroorzaken
die we niet kunnen bedwingen. Ze roepen
daarom op om te stoppen met het
onderzoek naar deze organismen.
Tekst: Tim Tomassen
5/2025 69

SPOT
Ook een goede Google Earth-locatie voor op deze pagina’s? Stuur dan een mailtje
met de coördinaten en een korte omschrijving naar info@kijkmagazine.nl
82 5/2025

46 52 31 S
37 51 30 E
Verweggistan
Research Station
eel afgelegener dan Marioneiland,
V
tussen het zuidelijkste puntje van
Afrika en Antarctica, vind je ze niet. Dat
maakt dit eiland een perfecte locatie voor
wetenschappelijk onderzoek. Eén keer
per jaar komt hier een nieuwe lading
biologen aan land om de fauna op het
verder onbewoonde, onontgonnen eiland
te bestuderen. Er broeden onder meer vijf
albatros- en vier pinguïnsoorten. Sinds
2017 vind je op Marion Research Station
ook astronomen die onderzoek doen naar
het heelal van vlak na de oerknal. Dankzij
de afgelegen ligging hebben de sterrenkundigen
hier geen last van ‘radiovervuiling’;
ideaal voor het bestuderen van de
zwakke straling uit de kindertijd van het
universum. Je moet er een eind voor
reizen, en vervolgens zit je op een kaal,
koud en kletsnat eiland waar je een jaar
later pas weer vanaf kunt – maar dan heb
je ook wat. Alles voor de wetenschap.
Tekst: Berry Overvelde
5/2025 83