Inkijk flow

Een ode aan bewuster leven, creativiteit en dagen zonder haast
EXTRA
ANTI-STRESS-
GIDSJE
& CADEAU-
LABELS
‘Being different
gives the
world color’
NELSAN ELLIS
MINDER PIEKEREN?
ZO BRENG JE
JE BREIN
TOT RUST
De zachte
kant van
NEW YORK
HOE JE
AFREKENT
MET JE
TRAUMA
De
strip IS
WEER HIP

FOTOGRAFIE HANKE ARKENBOUT

WAT ZIT ER IN JE
MENTAL HEALTH KIT?
creative director
ik ooit nog tijd zou hebben voor mezelf. Op mijn
spiegel had ik de bijbehorende zeven pijlers
geplakt: loslaten, accepteren, niet streven, niet
oordelen, vertrouwen, een beginnersmentaliteit
houden en geduld hebben. Magische woorden
die me hielpen om mijn paniekaanvallen, zorgen
en angsten te doorstaan. Mijn meditatiekussen
en dagboek waren altijd binnen handbereik. Een
mooi pakket, vooral als ik mezelf ook nog eens
trakteerde op sushi en champagne.
Zodra mijn kinderen minder kind werden en mijn
moeder juist meer kind, had ik weer andere survivaltools
zoals yoga, hardlopen en wandelen in
de duinen. Ik ontdekte dat nieuwe dingen leren
me hielp om te aarden en mijn hoofd op orde te
houden, dus deed ik met regelmaat een cursus
of studie.
Wat er nu in mijn mental health box zit? Papier,
in alle vormen en maten. Een kast vol. Als ik me
mwah voel, breng ik mijn gedachten tot rust en
kom ik weer bij mezelf door te vision boarden, art
journalen en schrijven. Misschien is het wel mijn
favoriete box tot nu toe. En die eerdergenoemde
schuimroller ga ik ook een keer proberen. Al is
het alleen maar omdat het zo leuk klinkt: een
foamroller in mijn anti-stresspakket.
FOTOGRAFIE BRENDA VAN LEEUWEN VISAGIE KAREN SCHREUDER
En ook dit gaat weer voorbij. Dat zinnetje had ik
jarenlang als een soort mantra in mijn hoofd. Op
dagen dat ik wanhopig dacht: hóé dan? Op dagen
dat ik wakker werd met een vol hoofd en ging
slapen met een nog voller hoofd. Op dagen dat
ik dacht dat ik gek werd, omdat die gedachten
maar bleven oppoppen.
Als je aan het ploeteren bent, is het altijd goed
om te beseffen dat het een fase is. Dat er ook
weer een andere tijd komt. En dat je voor elke
fase je persoonlijke mental health toolkit kunt
samenstellen. Annemiek Leclaire vertelt daar
mooi over in het verhaal op pagina 11. Dat ze
ooit een strikte planning, stressmeditaties en een
flesje bier nodig had. En er nu een foamroller in
haar anti-stresspakket zit. (Een wát? Lees het
artikel vooral).
Ook ik heb de afgelopen jaren verschillende toolkits
samengesteld. Toen mijn kinderen nog klein
waren, hielp mindfulness me als ik me afvroeg of
PS Wist je dat je Flow ook in een app op je telefoon
kunt lezen? Als je een abonnement hebt, kun je
gratis de Mijn Magazines-app downloaden en je
abonnement koppelen. Heb je geen abonnement
dan kun je de app activeren vanaf 1 euro per week.
Je vindt er onze beste verhalen, gecombineerd met
dagelijks nieuwe artikelen van onze online redactie
over slow life, creativiteit, mental health en goed
nieuws. Meer info vind je via Mijnmagazines.nl.
Volg ons ook op Flowmagazine.nl Flow_magazine Flow Magazine Flow Magazine NL flowmagazine
_ 5

MEER RUST
IN JE HOOFD
Journalist Annemiek
Leclaire zoekt uit hoe
ze haar hyperactieve
hersenpan kan kalmeren.
11
82
INHOUD
6 - 2025
74
36
CADEAU
Onthaastboekje, labels
en receptkaartjes
87

Pagina 19 t/m 51
21 WAT BEN JE AAN
HET DOEN?
Kitty is keramist, Talita helpt duurzame
makers hun verhaal te vertellen en Pieter
en Jan runnen samen een kastaurant.
28 LESSONS IN LOVE
30 NIEUWE DENKERS
Onze maatschappij is ingericht op
‘normale’ hersenen. En dat is zonde,
zegt Saskia Schepers, expert op het
gebied van neuro diversiteit. Want ook
zonder label als ADHD of autisme kun
je afwijken van de norm
35 COLUMN: AAF VINDT
MOOIE ZINNEN
36 INTERVIEW
Als iemand weet hoe creativiteit het
donkerste lichter kan maken, is het
de Amerikaanse schrijver en schilder
Suleika Jaouad. Zelfs nu ze voor de
derde keer ernstig ziek is, koestert ze
klein geluk en is ze nieuwsgierig naar
wat komen gaat.
44 JOURNAL OF ME
Deze keer: illustrator Floor Rieder.
46 SAMEN IS
NIET ALLEEN
Er is meer zon en beter eten, maar
vooral het gemeenschaps gevoel trekt
journalist Rosa Koelemeijer naar haar
dorp in Italië. Waarom is samendoen zo
belangrijk voor ons?
De illustratie op de cover is gemaakt door Andrew Faulkner — @andrew_faulkner_art.
_ 7

Pagina 53 t/m 94
56 NATUURTALENT
De natuur speelt een grote rol in de
beelden van fotograaf Floortje Louise.
Ze heeft er zelf altijd troost uit geput en
hoopt er nu anderen mee te raken.
64 DE 5 INZICHTEN VAN
Deze keer: dichter, vertaler en podcastmaker
Daan Doesborgh.
66 L’APPARTEMENT
Ontwerper Stefania Di Petrillo is Italiaans,
maar woont met haar dochters in een
helder, kleurig appartement in Parijs
waar de creativiteit van afspat.
74 HET LEVEN VAN
De Amerikaanse beeldhouwer Augusta
Savage vecht voor haar kunst. Als kind
boetseert ze al, en dat zal ze haar leven
lang blijven doen, tegen alle klippen op.
80 VROUWENSTUDIES
Zelfbewuste vrouwen, onverzettelijke
of juist eigenzinnige: de Franse Carole
Pueo schildert de ene karakteristieke
vrouw na de andere. Een plaatjestheater
noemt ze haar werk.
86 COLUMN: TATJANA
LEEFT IN ALLE KLEUREN
87 DIY-BOEKJE
Crafter Ellen Nij Bijvank laat zien hoe
je een minischilderij van papier maakt.
8 _

Pagina 95 t/m 137
97 FLOW NIEUWS
100 DE CORRESPONDENT
Schrijver Thomas Heerma van Voss merkt
in New York dat mensen opvallend ruimhartig,
behulpzaam en geïnteresseerd
zijn. Hoe kan dat in een stad waar velen
moeten knokken om te overleven?
106 BONDJE MET JE LIJF
Praten over haar trauma deed schrijver
Tatjana Almuli eindeloos. Pas als ze een
therapie volgt die gericht is op haar
lichaam knapt ze echt op.
111 COLUMN: BENTE
ZOEKT HAAR WEG
112 HET RECEPT
Door te koken zeg je ‘ik hou van je’, in
de familie van Raghenie Bhawanie.
Ze leerde het van haar moeder en oma
en combineert nu hun stijlen.
118 DE STRIP IS HIP
De mental health comic doet het goed
online. Strips zijn bij uitstek een middel
om het zware lichter te maken, merkt
journalist Ilse Savenije.
124 DE BOEKEN VAN
MIJN LEVEN
Met: acteur en schrijver Margôt Ros.
128 MIJN LIJF
130 EEN FRISSE BLIK
Hoe zorg je dat je blijft genieten van
mooie dingen? Het is vooral een kwestie
van nieuwe routines en anders kijken.
_ 9

Ontsnappen aan het o-zo-geplande
Nederlandse leven: dat doet journalist
Rosa Koelemeijer door meerdere keren
per jaar af te reizen naar een klein bergdorp
in Italië. Sinds anderhalf jaar woont ze deels
in het Toscaanse Tatti. “Ik heb nu het beste
van twee werelden: hier thuis mijn werk,
vrienden en familie en in Italië het goede
eten, de mooie natuur en de vriendelijke
mensen.” Wat ze meeneemt als ze terugkeert
naar Nederland? “Mijn eigen olijfolie.
En wat Italiaanse gewoontes zoals nooit
met lege handen aankomen als je bij
iemand gaat eten.” Haar verhaal over wat
leven in een gemeenschap als Tatti je
brengt, lees je op pagina 46.
‘Wat je als kind leuk
vond, geeft je veel
relevante informatie
voor je volwassen
leven’
Pagina 36
ACHTER DE
SCHERMEN
De Britse Stephanie Ginger maakte illustraties
bij het verhaal van Rosa Koelemeijer.
Het liefst tekent ze bomen of mensen. “Ik
vind het leuk als wat ik maak herkenbaar is,
maar je er ook bij kunt wegdromen. Zodat
het je even uit het gedoe van het dagelijks
leven haalt. Stephanie focust dan ook liever
op lichaamstaal dan op details in een
gezicht, want volgens haar zegt dat veel
meer over iemand. Inspiratie vindt ze in de
natuur. In haar huisje in het dromerige
Cornwall is de zee altijd dichtbij. De kleuren
van het water, of de mensen op het strand:
de kust levert geheid goede ideeën op.
In 2021 begon Ruby Wijdenbosch als
stagiair bij Flow, groeide door tot freelance
online editor en werkt nu vast bij de redactie
als online content coördinator. “Ik hou me
vooral bezig met wat er online komt op onze
website, de wekelijkse nieuwsbrief en wat
we plaatsen op de socials: #volgons. Ik hou
ervan om die vertaling van print naar online
te maken, om zo ook jongere mensen te
inspireren om beter voor hun mental health
te zorgen.” Wat er nu speelt? “Selfcare
Season begint bijna, een gratis minicursus
van Flow. En verder leef ik ervoor om viral te
gaan op TikTok met onze Flow-video’s. Dus
nogmaals: #volgons via @flowmagazine.”
Colofon
Creative director Irene Smit
Artdirector Karin Sonneveld
General managing editor
Maaike Beekers
Creative managing editor
Caroline Buijs
Vormgeving Petra Kroon,
Isis Vonk , Joyce Zethof
Eindredactie Floor Zijp
(coördinator), Ellen Nij Bijvank
,
Miranda Schoonderwoerd (ook
online), llona Stuijt
Coördinator beeld & rechten
Marjolijn Polman
Online Ruby Wijdenbosch
(contentcoördinator), Julia
Houtermans (editor),
Assistentie Benthe Aardenburg,
Noa Kieviet (stagiairs), Bianca Baal,
Nadie van Moorselaar
freelance
Redactieadres
Flow©, Spaklerweg 53,
1114 AE Amsterdam
E-mail
redactie.fl owmagazine@roularta.nl
Aan dit nummer werkten mee :
Tatjana Almuli, Liddie Austin, Aaf
Brandt Corstius, Pamela Carbonell,
Lotte Dirks, Marcel van Dugteren,
Stephanie Ginger, Femme ter Haar,
Hadas Hayun, Thomas Heerma van
Vos, Danique van Kesteren, Mevrouw
Knot, Rosa Koelemeijer, Annemiek
Leclaire, Ellen Nij Bijvank, Nienke
Pleysier, Yanii Putrii, Anne-Marie
Rem, Floor Rieder, Ilse Savenije,
Deborah van der Schaaf, Klaartje
Scheepers, Pam van der Veen, Fen
Verstappen, Bente van de Wouw
Uitgave
Roularta Media Nederland,
Roularta.nl
CEO
Marjolein Denekamp
Uitgever
Léon Bouwman
Marketing
Saskia Hillebrand (manager),
Demi den Bieman, Esther de
Graaf, Nail Nergiz, Sarah Snijder,
Debby Waasdorp, Misha Wilms
Sales
Roularta Media Nederland
020-2105459
advertising@roularta.nl
T r a f fi c
traffi c@roularta.nl
Drukwerkbegeleiding
Greet Denoo
Druk
Roularta Printing
Creative founders
Astrid van der Hulst en Irene Smit
10 _

MEER
RUST
-- TEKST ANNEMIEK LECLAIRE ILLUSTRATIES YANII PUTRII --
IN JE
HOOFD
Journalist Annemiek Leclaire zoekt uit hoe ze haar
hyperactieve hersenpan kan kalmeren.
_ 11

Om de paar jaar merk ik dat ik ander
gereedschap nodig heb voor een ontspannen
leven. Toen de kinderen klein
waren, bestond die gereedschapskist
uit een strikte planning, stressmeditaties
van Headspace, een boodschappenbezorgservice
en een flesje bier. Tien
jaar later zijn mijn instrumenten wat
zelfdrogende klei, een schuimroller van
negentig centimeter en een dikbuikig
vriendje in een blauw pak. Plus een
kordaat glas vers wortel­ of selderijsap,
want sinds ik weet dat alcohol mijn
nachtelijke stress verergert, drink ik
niet voor het slapengaan.
Liggen woelen in bed, geen boek
meer kunnen lezen, je aandacht niet
bij een gesprek kunnen houden, het
gevoel dat je het overzicht kwijt bent,
vergeetachtig zijn, piekeren. Het zijn
allemaal tekens van een hyperactieve
hersenpan. Hoewel ik geen gestrest
leven leid, kan ik het uitknopje van
mijn hoofd vaak lastig vinden en kom
ik moeilijk in slaap. Ik luister veel naar
podcasts bijvoorbeeld, en als ik dat
in de avond doe, galmen de stemmen
van de commentatoren nog door als
mijn hoofd al op het kussen ligt.
‘Mentaal kabaal’ noemt de Vlaamse
psycholoog en stressexpert Séverine
Van De Voorde dat in haar boek Van
rush naar rust. ‘Onze hersenpan is
hyperalert en overactief,’ schrijft ze.
‘Dat kan zich uiten in concentratieen
slaapproblemen. Of erger: angst
of depressie.’
We zijn te druk, we gaan maar door,
schakelen te weinig naar een lagere
versnelling terug. Op je werk moet je
steeds meer doen met steeds minder
collega’s. Zzp’ers draaien overuren
om de gestegen kosten van huur en
boodschappen te betalen. En dan zijn
er onze schermpjes die van wakker
worden tot slapengaan een beroep
doen op onze aandacht. Bovendien is
de wereld buitenshuis veel drukker
geworden. ‘Hoeveel mensen zijn er
niet overprikkeld door het verkeer,’
zegt Van De Voorde. ‘Je hoeft niet
hoogsensitief te zijn om je daardoor
overweldigd te voelen.’
Ook buiten werkuren wordt steeds
vaker een beroep gedaan op onze
denkkracht. Probeer maar eens naar
je zorgdeclaraties te kijken zonder eerst
een app voor tweestapsverificatie te
installeren en dan nog een voor de
scan van je ID.
Ruiter te paard
Stressexpert Van De Voorde legt in haar
boek precies uit wat de gevolgen zijn
van deze voortdurende activiteit voor
onze hersenpan. “Als je brein alsmaar
te veel informatie te verwerken krijgt,
blijft het peil van de stresshormonen
te hoog,” vertelt ze me via een videoverbinding.
“Je hersenen associëren
die aanwezigheid van adrenaline en
cortisol met gevaar. Daardoor gaat de
amygdala, het emotionele stukje van
je hersenpan, in de alarmtoestand.
Je raakt hyperalert. Je slaapt niet, je
waakt. Door die voortdurende noodtoestand
kan de prefrontale cortex, het
gedeelte van de hersenen dat verantwoordelijk
is voor denken, plannen,
zelfbeheersing en beslissingen nemen,
minder goed werken.”
Van De Voorde vergelijkt deze ‘cortex’
met een ruiter, en de amygdala met een
paard. Als de laatste in paniek gaat
steigeren, wordt de ruiter, die de
teugels van ons handelen vast zou
moeten houden, eraf geworpen. Dan
ontstaat dus die chaos in het hoofd:
het onvermogen beslissingen te nemen,
gebrekkige concentratie, slapeloosheid.
Gepieker! Séverine Van De Voorde
noemt dit ‘pseudo ADHD’ en ‘pseudo
ADD’, omdat de klachten zo lijken op
die van de bekende aandachtsstoornissen.
Voorzichtigheid is daarom
geboden bij de populaire diagnosestelling,
waarschuwt de psycholoog.
De aangeboren varianten treffen maar
ongeveer vijf procent van de bevolking.
De rest heeft alleen tijdelijk soortgelijke
symptomen door overspannenheid.
De hersenen zijn niet gemaakt voor
die constante prikkels, zegt Van De
Voorde, en blijven door die toename
van mentale stressoren en te weinig
rust in die red alert zone hangen.
“Als je stress hormonen stijgen en
dalen gedurende de dag, is er geen
probleem,” zegt ze. “Inspanning, ontspanning,
inspanning, ontspanning.
Maar als je te weinig terugschakelt,
lukt je dat een uurtje voor het slapengaan
dus ook niet meer, daar heb je
meer tijd voor nodig. Als je een volle
agenda hebt, is een half uurtje rustgevende
muziek luisteren niet genoeg.
Dan heb je twee à drie uur nodig om
kalm te worden.”
Soms duurt het volgens de psycholoog
maanden om dat systeem te kalmeren.
Als iemand erg paniekerig of somber
is geworden bijvoorbeeld. “Dan blijken
die klachten niet voort te komen uit een
diepgewortelde angststoornis of een
depressie,” zegt Van De Voorde, “maar
het gevolg van een burn­out.”
Dikbuikig wezentje
Oppassen dus, met dat hoofd van ons.
En dat begint, ja het is moeilijk, en ja
het is noodzakelijk, met minder doen en
minder perfectionistisch zijn. Voordat
Séverine Van De Voorde begon aan
haar onderzoek naar stress, raakte ze
zelf burn­ out, vooral vanwege de hoge
eisen die ze aan haar moederschap
stelde. Voeding, tijdsbesteding: haar
dochter wilde ze het allerbeste bieden.
Nu mag het allemaal een tandje minder,
en wil ze vooral emotioneel beschik­ >
12 _

Nieuwe denkers
Onze maatschappij is ingericht op ‘normale’
hersenen. En dat is zonde, volgens Saskia
Schepers, expert op het gebied van neurodiversiteit.
Want ook zonder label als ADHD
of autisme kun je afwijken van de norm.
-- INTERVIEW NIENKE PLEYSIER ILLUSTRATIE HADAS HAYUN --
Wat is een neurodivergent brein
precies? “Simpel gezegd betekent neurodiversiteit
dat er natuurlijke verschillen zijn
tussen breinen van mensen. En dus zijn er
verschillende manieren van denken, leren en
informatie verwerken. Vaak wordt de term
overkoepelend gebruikt voor diagnoses als
ADHD, ADD, autisme, hoogbegaafdheid en
hooggevoeligheid, maar in wezen gaat neurodiversiteit
over ons allemaal. Iedereen die zich
anders voelt, zou je neurodivergent kunnen
noemen. Of ‘anders bedraad’. Maar je hoeft
geen label te hebben om te kunnen zeggen
dat je neurodivergent bent. Eigenlijk betekent
het dat je afwijkt van de norm. De meeste
mensen zijn neurotypisch: zij denken of
gedragen zich op een manier die door de
samenleving als ‘normaal’ beschouwd wordt.
Het is goed om te beseffen dat wat wij als
normaal beschouwen cultureel bepaald is.
Neem Japan, daar zijn mensen veel afstandelijker
in de omgang en word je niet snel
indringend aangekeken. Het zou kunnen dat
iemand die zich hier anders voelt, dat daar
niet zo ervaart. Dus of iemand neurodivergent
is of zich zo voelt, is ook afhankelijk van wat
de norm is op de plek waar hij zich bevindt.”
Waarom is er laatste tijd zo veel
aandacht voor neurodiversiteit?
“Ongeveer twintig procent van de mensen
heeft een neurodivergent brein. Dat aantal
is vrij stabiel, maar wat er veranderd is, is
dat onze kennis over dit onderwerp enorm
is toegenomen. Zo werd vroeger gedacht dat
alleen jongetjes ADHD konden hebben. Nu
weten we: meisjes hebben het ook, alleen
uit het zich bij hen heel anders. Ze zijn snel
afgeleid en dromerig, maar vaak minder
druk en impulsief, hun spanning en onrust
zit met name vanbinnen. Daardoor valt het
minder op. Daarnaast is de wereld waarin
we leven veranderd. Door de enorme hoeveelheid
prikkels waaraan we tegenwoordig
onderhevig zijn, komen neurodivergente
breinen eerder in de problemen, bijvoorbeeld
door overprikkeling. Sinds de pandemie is
dit onderwerp meer op de kaart komen te
staan. Alles wat lange tijd ‘normaal’ was
geweest, ging op de schop. Mensen die
altijd op kantoor zaten, kwamen thuis tot de
ontdekking dat ze zonder al die prikkels
ineens veel beter tot hun recht kwamen.
Terwijl anderen juist helemaal gek werden
zonder hun collega’s om zich heen. Toen
werd heel zichtbaar: we zijn allemaal anders.”
Wat is er veranderd aan de kijk op
neurodiversiteit als je het vergelijkt
met twintig jaar geleden? “Vroeger werd
er gekeken vanuit het medische model: er zijn
normale en er zijn abnormale breinen. Een
abnormaal brein was ‘stuk’ en moest gefikst
worden. Nu komt er meer ruimte voor het
sociale model: we zijn allemaal anders en dat
is ook de bedoeling. Ik vergelijk het vaak met
bloemen, die zijn ook allemaal anders. De ene
soort moet in de zon, de andere heeft halfschaduw
nodig, en als dat niet gebeurt,
bloeien ze niet goed. Het is tijd voor een
verschuiving en om het idee los te laten dat
‘anders dan gebruikelijk’ betekent: ‘een
stoornis hebben’. Bovendien is het goed als
we variaties in breinen als natuurlijk en
complementair gaan zien. Dat neemt niet
weg dat neurodivergenten net als iedereen
baat kunnen hebben bij psychische hulp als
dat nodig is, en dat diagnoses kunnen
bijdragen aan zelfinzicht en zelfzorg.”
Waarom vind je het belangrijk dat er
meer aandacht komt voor de verschillen
in onze breinen? “In de evolutie zijn
>
_ 31

Welke lessen leerde jij van het leven?
In deze rubriek vragen we het steeds iemand anders.
“Als zzp’er is er niemand die tegen je zegt: ‘Hé, ga nou eens aan
het werk.’ Ik vind het prettig om afspraken met mezelf te maken
en me daar netjes aan te houden. Wanneer ik in mijn werk vastloop,
ga ik een uur iets leuks doen en daarna gewoon weer verder.
Dat klinkt simpel, maar ik merk dat veel van mijn generatiegenoten
– millennials – moeite hebben om zich aan hun eigen afspraken te
houden. Misschien heb ik mazzel en zit discipline in mijn karakter.”
“Ik was een spraakzaam kind, maar ik heb goddank op tijd geleerd op
welke momenten ik mijn mond moest houden. Wanneer ik nu iemand
interview, laat ik graag een stilte vallen. Zo ontstaat er een prettig soort
ruimte in het gesprek. Soms gaat een interview dan een onverwachte
kant op, maar dat is juist spannend. In een gezelschap vind ik die
ruimte ook belangrijk: het is helemaal niet leuk als één iemand steeds
de boventoon voert. Maar ’s avonds, in bed, denk ik toch weleens: ik
was weer veel te nadrukkelijk aanwezig vandaag. Daar baal ik dan
echt van.”
TEKST CAROLINE BUIJS COLLAGE EN HANDLETTERING DEBORAH VAN DER SCHAAF
64 _

“Toen ik met het opnemen van podcasts startte, kon ik nog
weinig. Maar na goed uit te zoeken wat erbij kwam kijken en partners
te zoeken die me konden helpen, begon ik gewoon. Initiatief tonen vind ik belangrijk – dat heb ik van mijn vader
geleerd. Hij heeft meerdere keren zelf iets uit de grond gestampt: van een antiekhandel tot een marktkraamverhuurbedrijf
en van een galerie aan huis tot het maken van koffiekopjes. Bij zo’n houding hoort ook dat het soms niet
lukt. Waarmee ik niet wil zeggen dat je het na één keer proberen al moet opgeven: doorzetten is belangrijk. Denk
niet te snel: shit, ik ervaar een tegenslag – dus nou ja, laat dan maar.”
“Een tijdje geleden ging het niet zo goed in mijn privéleven. Naderhand vertelde ik dat aan een
paar vrienden, waarop zij reageerden met: ‘Maar waarom praat je daar dan niet over met ons?’
Omdat ik het niet over mijn problemen wil hebben als we een avond gezellig bij elkaar zitten.
Waarop een vriend zei: ‘Ik vind het juist leuk om het over jouw problemen te hebben.’ Verdomd,
dacht ik toen, ik vind het zelf ook altijd fijn om iemand anders te helpen.”
“Ik verzin voortdurend slappe smoezen om iets te
vieren. Misschien is dat mijn Limburgse inborst: wij
zijn er goed in om overal een excuus in te vinden
voor een feestje. Waarom zou je daarbij de lat hoog
leggen? Zelfs uitvaarten zijn in Limburg uitbundig,
met drank en veel eten – je kunt ook met de overgebleven
mensen proosten op dat je nog leeft. Soms
heb ik het idee dat mensen boven de grote rivieren
een beetje bang zijn om het gezellig te hebben.”

-- TEKST LIDDIE AUSTIN --

Augusta Savage met
een van haar beelden.
Het leven van

De
zachte
kant
van
NEW YORK
Wat schrijver Thomas Heerma van Voss
ervaart als hij New York bezoekt: mensen
zijn opvallend ruimhartig, behulpzaam en
geïnteresseerd. Hoe kan dat in een stad waar
velen moeten knokken om te overleven?
-- TEKST THOMAS HEERMA VAN VOSS --
100 _

De correspondent

DE
STRIP
IS WEER
HIP
De mental health comic doet het goed online. Strips zijn bij uitstek een middel
om het zware lichter te maken, merkt journalist Ilse Savenije.
-- TEKST ILSE SAVENIJE --

Inspiratie
@heyheysu
Ik kan me niet herinneren dat ik als kind veel stripboeken
las. De Donald Duck was elke week zo uit, dat wel, maar
veel stripalbums – ook de klassiekers – deden me niet zo
veel. Maar nu ben ik fan. Is het omdat ik online steeds vaker
korte strips tegenkom? Of omdat de stripvorm goed past
bij hoe ik zelf ook graag over mijn leven teken en schrijf?
De strip die ik nu veel in mijn digitale tijdlijn voorgeschoteld
krijg, is anders dan het klassieke fictieve verhaal met een
spannende plottwist en een happy end. Vaak zijn het autobiografische
optekeningen van wat er in iemands leven of
gedachten plaatsvindt. Belevenissen, overpeinzingen, nieuwverworven
inzichten en al dan niet overwonnen angsten: juist
het persoonlijke blijkt zich er goed voor te lenen uitgetekend
te worden in een of meerdere kaders. Het zijn visuele dagboekjes
waarin je als lezer (of moet ik kijker zeggen?) even
in de huid van de maker kruipt.
Het genre autobiografische strip an sich is niet nieuw, maar
ik heb het idee dat het in deze digitale tijd een nieuwe vorm
krijgt. Van de illustratoren die ik volg via social media of hun
nieuwsbrieven krijg ik met enige regelmaat allerlei moois of
grappigs onder ogen. Zo deelde Hannah Jacobs onlangs
een stripje over hoe het woord should haar de hele dag
achtervolgt, als constante stoorzender over wat ze éígenlijk
zou moeten doen op verschillende momenten van de dag.
Fran Meneses laat in een van haar comics – in de vertrouwde
kleuren roze en blauw – zien hoe ze tijdens het lezen steeds
even moet stoppen, omdat herinneringen die in haar hoofd
oppoppen haar afleiden. In een andere strip illustreert ze het
therapeutische effect dat het schoonmaken van haar huis
op haar heeft.
Soms zijn verhalen minder luchtig, zoals in de comic waarin
Meneses beeldend beschrijft hoe ze zich voelt nadat ze door
een man in de supermarkt is lastiggevallen. LA Johnson
publiceerde op de site van The Washington Post – waar de
redactie een speciale stripjournalist heeft aangesteld, maar
daarover later meer – een geïllustreerd verhaal over hoe zij
en haar zus een week na elkaar een miskraam kregen – en
hoe die ervaring was. Racisme, klimaatstress, genderpolitiek
of hoe te leven in een land in oorlog: er is geen onderwerp
dat niet in een comic gegoten kan worden, leer ik, one comic
at a time.
herkenning + humor=troost
Een strip in woorden proberen te vatten is (net als bij een
foto of film) eigenlijk niet te doen en doet ook geen recht
aan het werk. Vergeef me dus mijn pogingen hiertoe. Maar,
kort gezegd: de obstakels des levens – klein of groot – zijn
in de strip anno nu goed vertegenwoordigd. Juist daarom
komen die comics vaak zo dichtbij, merk ik, en vind ik er
herkenning in. Zoals laatst nog, in een comic van Lorena
Spurio, die begint met ‘There’s no place as unpredictable
and weird to me as my mind’. Vervolgens brengt ze in tien
kolommen verschillende uithoeken van haar geest tot leven.
Soms raken makers exact de juiste snaar, ergens tussen >
_ 119

Inzicht
Hoe zorg je dat je blijft
genieten van mooie dingen
zonder dat ze hun glans
verliezen? Het is vooral een
kwestie van nieuwe routines
en anders kijken.
-- TEKST PAM VAN DER VEEN --

SERVICEPAGINA
NIEUWE ABONNEMENTEN
Bel 020-8947592, ma t/m vrij 9.00-17.00 uur. Of kijk op Flowmagazine.nl/abonnementen.
KLANTENSERVICE
Voor vragen over opzeggen, bezorgen, betaling, wijzigingen, welkomst geschenken en artikelen.
Telefoon: 020-8947592, ma t/m vrij 9.00-17.00 uur. E-mail: klantenservice@flowmagazine.nl.
Adreswijzigingen dienen drie weken voor de verhuizing bij ons bekend te zijn. Beëindigen van het
abonnement kan tegen het einde van de eerste abonnements termijn, door uiterlijk een maand
voor verschijnen van het eerste nummer van de nieuwe abon nementstermijn bij Roularta Media
Nederland op te zeggen. Na de eerste abonnementstermijn kan het abonnement met inachtneming
van een opzegtermijn van een maand worden beëindigd. Verschenen nummers kunnen tot twee
edities terug worden nabesteld. Beëindiging van de e-mail nieuwsbrief kan via de afmeldlink onder
in de nieuwsbrief, of door een verzoek te sturen aan privacy@roularta.nl.
DISTRIBUTIE LOSSE VERKOOP
Aldipress (Nederland), AMP (België)
PRIJZEN EN VOORWAARDEN
Voor actuele abonnementstarieven zie Flowmagazine.nl/abonnementen.
LEVERINGSVOORWAARDEN
Levering van tijdschriften en levering en verkoop van premies en handelsartikelen geschiedt volgens
de Leveringsvoorwaarden Roularta Media Nederland. Kijk voor deze voorwaarden op Roularta.nl/
voorwaarden. Voor alle premies, aanbiedingen en acties in Nederland en België geldt: zolang de
voorraad strekt. Helaas is het bestellen van handelsartikelen niet mogelijk vanuit landen buiten
Nederland en België.
PRIVACY
Roularta Media Nederland, de uitgever van Flow, legt van haar abonnees en klanten in het kader
van haar dienstverlening gegevens vast. Deze persoonsgegevens worden verwerkt in overeenstemming
met de toepasselijke wet- en regelgeving, waaronder de Algemene Verordening Gegevensbescherming
(AVG). Kijk voor het privacybeleid van Roularta Media Nederland op Roularta.nl/
privacyvoorwaarden. Via privacy@roularta.nl kun je contact opnemen als je vragen hebt over dit
privacybeleid.
COPYRIGHT
© 2025, Roularta Media Nederland
Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd
gegevens bestand of openbaar worden gemaakt, op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke
toestemming van de uitgever. De uitgever sluit iedere aansprakelijkheid voor schade als gevolg van
drukfouten uit.
136 _

IN HET VOLGENDE
NUMMER VAN FLOW
FOTOGRAFIE DANIQUE VAN KESTEREN (MAAIKE), SAMANTHA MULJAT (ZOMER), GETTY IMAGES (VITA SACKVILLE-WEST) ILLUSTRATIE LOTTE DIRKS SCHILDERIJ LENA RIVO
Hoe ziet jouw zomervakantie er dit jaar uit? Ga je
voor een nieuwe bestemming, voor vers geopende
hotelletjes en eens iets anders dan diepzeeduiken en
bergbeklimmen? Of verlang je, zoals Astrid van der
Hulst, naar je vaste stekkie? Volgens gedragswetenschappers
neigen we meer naar het vertrouwde als de
wereld om ons heen onrustig is. Dan vinden we routine
geen sleur meer, maar aangenaam. We schijnen
liever genoegen te nemen met een mindere ervaring,
als we maar weten waar we aan toe zijn. De Zweedse
kunstenaar Liselotte Watkins dacht dat te weten toen
ze naar de Chianti-streek verhuisde, waar ze vaak
geweest was. Alleen viel het opknappen van het huis
op het platteland zo tegen, dat ze er jaren over deden.
Ze maakten van hun ellende een grap, noemden het
‘slow renovating’ en hielden vol tot het af was (en hoe!).
Dat relativeren van je beslommeringen is sowieso een
goed idee, hoewel niet altijd eenvoudig. Wat ook kan
helpen om meer grip te krijgen op je doen en laten, is
je gedachten op papier zetten. Daarom een verhaal
over zomerschrijven: je dag beginnen met journalen
in de tuin, of op naar een strandtentje om daar je
verlangens, ideeën en plannen op te krabbelen. Hoe
dat precies werkt? Dat lees je in het volgende nummer.
VERDER ONDER MEER: DIY: servet bedrukken
Een pleidooi voor scharrelen
boeken van Elif Shafak
De favoriete
Waarom onbereikbare
liefde toch zo aantrekkelijk blijft
Flow 7 verschijnt 6 augustus
_ 137

FLOWMAGAZINE.NL
FOTOGRAFIE BRIAN CHORSKI HANDLETTERING MEVROUW KNOT