COLLECT België Oktober 2025 NL

COLLECT

Maandblad verschijnt niet in januari, juli en augustus - € 8,95 - P608061

nr. 546 / oktober 2025

Goya zag alles

Blikken vol ziel

Artistieke intelligentie

A.I. als kunstkenner

Erwin Olaf

Voor altijd vrij

KUNST. ANTIEK. DESIGN.

2 - 9 November 2025 • RAI Amsterdam • pan.nl

Autumn Season

We’re gearing up for an incredible season featuring Fine Art, Tribal Art and Design.

Thinking of Selling? Now’s the Time.

James Ensor, Les butineurs de la chair, (Scavengers of Flesh) 1937, Oil on canvas, 50 x 65 cm

info@native-auctions.com

Rue Americaine 26 – 28

Bruxelles 1060 Brussel

T +32 (0) 2 514 04 42

Woningen met persoonlijkheid

VILLA ZONNEWEELDE: ERFGOEDCHARME MET DESIGN-DNA

WWW.IMMODOME.BE | T 0468 290 848

“Villa Zonneweelde is

een erfgoedwoning die dankzij

Contekst Architecten een nieuw

hoofdstuk in ging.”

Inès Schoukens,

vastgoedmakelaar

ANTWERPEN | BERCHEM | GENT | LEUVEN | LIER | MECHELEN | SCHILDE

COLLECT

Editie n° 546 – sinds 1971

Edito

Hoofdredacteur

Els Bracke

Redactie

Christophe Dosogne

Trice Hofkens

Eindredactie

Annemiek van Grondel

Medewerkers

Gilles Bechet

Jean-Marc Bodson

Bernadette van der Goes

Gwennaëlle Gribaumont

Elien Haentjes

Marc Heiremans

Ben Herremans

Anne Hustache

Guy Kokken

Andrea Rietveld-Manus

Christine Vuegen

Vormgeving

Renaldo Candreva

Ellis De Vuyst

Abonnementen

Abonnementenland

Ambachtenlaan 21 Unit 2A

3001 Heverlee

Tel.: 02/808.55.23

België € 52 Europa € 90

Abonnementen worden automatisch

verlengd en gelden tot wederopzegging

uiterlijk twee maanden voor afloop.

Een cadeau-abonnement loopt automatisch

af. Voor een adreswijziging,

opzegging, ontbrekend nummer of

andere vraag: klantenservice@aboland.nl

www.aboland.be.

Advertenties

Joris van Glabbeek

Tel.: 012/ 26 37 11

collect.net@ips.be

Verdeling

Boekhandel

AMP

De Post

Redactiesecretariaat

Begijnhoflaan 464 G

9000 Gent

Tel: +32 (0)468 51 15 39

collect@ips.be

www.collectaaa.be

Verantwoordelijke uitgever

Patrick Snoeck

Voor de beeldende kunstenaars

en de fotografen: CISAC/SABAM

© SABAM Belgium 2025.

Lid van WE MEDIA

Cover

Erwin Olaf, April fool 11.30 am, 2020,

digitale afdruk op Fuji Crystal-papier,

80 x 60 cm. © Estate of Erwin Olaf.

Met toestemming van Galerie

Ron Mandos, Amsterdam. Te zien

in Erwin Olaf. Freedom, 10-10 t/m

01-03-2026 in Stedelijk Museum Amsterdam,

www.stedelijk.nl.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd

en/of openbaar gemaakt door middel van druk,

fotokopie, of op welke andere wijze ook zonder toestemming

van de uitgever. meningen, feiten, weergegeven

in ondertekende artikelen of bijdragen

aan dit blad vallen onder de verantwoordelijkheid

van de betreffende auteur. redactie en uitgever

zijn hiervoor niet aansprakelijk. COLLECT is niet

verantwoordelijk voor de inhoud van de geplaatste

advertenties. Enkel de adverteerder kan hiervoor

aansprakelijk worden gesteld.

Kunstmarkt in beweging

Verzamelen gaat

evenzeer over beleving

als over bezit.

Van kunst tot auto’s, van Gen Z tot AI:

verzamelen blijft een spel van emotie

en betekenis.

De cijfers logen er dit voorjaar niet

om: de internationale kunstveilingen zagen

hun omzet met bijna de helft dalen in vergelijking

met 2022. Voor het derde jaar op rij gaat

de curve naar beneden, en intussen zoeken de

grote huizen hun heil steeds vaker in luxegoederen.

Sotheby’s opent zelfs een nieuwe hub in

Abu Dhabi, volledig gericht op juwelen, handtassen

en oldtimers. Christie’s houdt vast aan

de kunst zelf en boekte net daardoor winst.

Het klinkt onrustig, en dat is het ook, maar

achter de krantenkoppen schuilt nog altijd dat

ene verlangen dat geen recessie klein krijgt: de

wil om te verzamelen. En dat verlangen neemt

steeds nieuwe vormen aan. Zo trekt de Zoute

Grand Prix in Knokke-Heist al zestien jaar

autoliefhebbers én verzamelaars, met rally’s,

ontmoetingen en steeds grotere veilingen – dit

jaar voor het eerst ook met het Amerikaanse

Broad Arrow Auctions. Het is een herinnering

dat verzamelen evenzeer over beleving gaat als

over bezit.

Ook een nieuwe generatie laat zich horen. Gen

Z verzamelt minder om kapitaal op te bouwen,

maar eerder om een verhaal te delen, een dialoog

op te starten of engagement te tonen. Hun

blik verandert de spelregels van de kunstmarkt,

en wie goed kijkt, ziet die verschuiving nu al op

internationale beurzen. Grenzen vervagen tegelijk

tussen disciplines: mode en design lopen

naadloos in elkaar over, van architecten die

jurken maken tot ontwerpers die meubels als

couture zien. En op de achtergrond schuift een

nieuw instrument naar voren: AI, dat kunstenaars

inspireert maar ook stilaan de markt zelf

binnendringt, als adviseur die discreet patronen

en trends blootlegt.

Dat zoeken naar betekenis loopt als een rode

draad door dit nummer. Neem Meester I.S., de

mysterieuze schilder uit de 17e eeuw die met

zijn tronies en portretten realistisch en tegelijk

raadselachtig werk maakte. Zijn identiteit blijft

onbekend, maar juist dat geeft zijn schilderijen

een onweerstaanbare aantrekkingskracht. Of

denk aan Erwin Olaf, twee jaar na zijn overlijden

geëerd in Stedelijk Museum Amsterdam.

Zijn laatste werken tonen een kunstenaar die

zich scherp bewust was van zijn eindigheid,

maar die vrijheid en verbeelding tot het uiterste

bleef opzoeken. Het resultaat is confronterend

én ontroerend, precies zoals Olaf wilde.

En dan is er het glanzende porselein van Dagoty,

ontstaan in Parijs onder de bescherming

van Joséphine en geliefd bij de high society

van de 19e eeuw. Het herinnert ons eraan dat

schoonheid vaak meer zegt over een tijdperk

dan woorden ooit kunnen.

Of de markt nu wankelt of verandert, dit nummer

laat zien wat blijft: verwondering, nieuwsgierigheid

en de kracht van verhalen.

Els Bracke

els.bracke@ips.be

18

88

Gedreven door sentiment

Alle ogen op Goya

‘Vooral sinds 2005

functioneren auto’ s als een

vorm van beleggen, met een

extra boost door de financiële

crisis van 2008’

40

Flirt tussen mode en design

50

De bekoring

van een Dagoty

46

Soffiati en

het modernisme

dat niemand

zag komen

8

58

Wie was Meester I.S.?

Inhoud

Oktober 2025

Artikelen

Veilingen

36

AI: artistieke intelligentie?

18 Alle ogen op Goya

26 De persoonlijke vrijheid

van Erwin Olaf

34 Peter Doig als nooit

tevoren

36 AI: artistieke intelligentie?

40 Flirt tussen mode

en design

46 Soffiati en het

modernisme dat niemand

zag komen

50 De bekoring

van een Dagoty

54 Tijdcapsule van drie

eeuwen in goudleer

58 Wie was Meester I.S.?

80 De stille revolutie van Gen Z

84 Liefde voor

‘preloved’ design

88 Autoverzamelaars:

gedreven door sentiment

92 Kennis van zaken:

nieuwe Botero duikt op

bij Kunstgalerij De Vuyst

in Lokeren

98 Veilingen wereldwijd

100 Veilingen België

Agenda

68 Museumagenda

76 Galerieagenda

110 Veilingagenda

111 Beursagenda

Rubrieken

‘Velen denken dat de resultaten

van AI willekeurig zijn,

terwijl ze juist consistent en

reproduceerbaar zijn en gebaseerd

op meetbare gegevens’

10 Up to date

16 Kopstukken

24 Kunstenaar van de

maand: Hadrien Bruaux

32 Zoom: de eigenzinnige

blik van Luc Delahaye

62 Museuminzicht: Ralph

Collier over Alicja Kwade

in M Leuven

64 Musea

70 Kunstinzicht: Joris

Montens en Stefan Heinis

(Galerie Fontana)

71 Galeries

112 Veilinghuizen

113 Adressen

Op de hoogte blijven

van alle nieuwtjes?

Meld u nu aan voor onze

maandelijkse nieuwsbrief

via onze website.

VOLG ONS OP INSTAGRAM

@ARTMAGAZINECOLLECT

www.collectaaa.be

9

Up to date

->

Hôtel Campioni, te bezoeken tijdens ANTE Festival.

© EB. Endre Sebok.

->

Joëlle Dubois, An Omen, 2024, te zien bij BE-PART tijdens Kortrijk Art Weekend. © de kunstenaar.

Kunstbiënnale en premières

De eerste twee weekends van oktober

staat Gent in het teken van de tweede

editie van Kunstbiënnale Prinsenhof.

Een kunstenparcours van 3 km brengt je

langs historische locaties, intieme salons,

privétuinen en nieuwe architectuurprojecten,

waar je het werk van 52 kunstenaars

kunt ontdekken, gecureerd door Geert Van

Hijfte. Het centrale thema is ‘Our Darkness’,

een ode aan inspiratie, veerkracht en

de onmiskenbare wil om te blijven groeien.

De kunstenaars, zowel gevestigde waarden

als beloftevol jong talent, gaan een dialoog

aan met dit thema en de ruimte. Enkele

namen: Philip Aguirre y Otegui, Guillaume

Bijl, Willem Boel, Joëlle Dubois, Berlinde De

Bruyckere, Peter Buggenhout, Randoald

Sabbe, Simon Masschelein, Katleen Van

der Gucht en Sofie Muller. Alle info en

locaties op www.kunstbiennale.be S In

Brussel wordt een nieuw evenement rond

kunst, levenswetenschappen en ecologie

gelanceerd: Living Earth Festival. Van 09

t/m 12-10 vinden op het Flageyplein, in de

abdij van La Cambre en op de Campus van

Solbosch ontmoetingen, performances,

workshops en tentoonstellingen plaats.

www.living-earth-festival.be S Nog in

Brussel zet de eerste editie van ANTE

Festival 19e-eeuwse architectuur, van

neoclassicisme tot eclecticisme, in de kijker.

Van 11 t/m 19-10 kun je excusieve interieurs

en locaties bezoeken, stadsrondleidingen

volgen en lezingen bijwonen. www.ante.

brussels S In Antwerpen gaat een nieuwe

hedendaagse kunstbeurs in première:

Belgian international Art Fair of BiAF.

Dit evenement op 11 en 12-10 in Waagnatie

Expo & Events biedt een platform aan een

honderdtal kunstenaars, zonder tussenkomst

van galeries en agentschappen,

waarbij de ontmoeting tussen kunstenaar

en bezoeker centraal staat. www.biaf.be

S Kortrijk verandert van 16-10 t/m 02-11 in

een bruisende broedplaats van creativiteit

en innovatieve ideeën van jong talent

met het Wonder Creativity Festival. Op

verschillende locaties in de stad worden

tentoonstellingen, workshops, lezingen

en events georganiseerd met ontwerpers,

kunstenaars, ondernemers en studenten.

www.wonderkortijk.be S Tijdens dit festival

openen van 24 t/m 26-10 dertig galeries,

musea en kunstorganisaties gelijktijdig de

deuren voor Kortrijk Art Weekend. Alle

locaties en tentoonstellingen vind je op

www.kortrijkart.be S Knokke staat van 23

t/m 26-10 in het teken van vakmanschap en

interieurtrends met de beurs Savoir-Faire

in het Grand Casino Knokke. Deze tweede

editie heeft een ruimer aanbod met meer

thema’s en primeurs en veel aandacht

voor jonge Belgische ontwerpers. www.

savoirfaire.be S KIKK Festival palmt van 23

t/m 26-10 opnieuw de stad Namen in met

dertig speciaal voor dit festival ontwikkelde

kunstinstallaties. Hoogtepunt is een monumentale

immersieve installatie van de

Zwitserse kunstenaar Zimoun in de glazen

art-nouveauhal van Institut Saint-Louis.

Alle info en locaties op: www.kikk.be

10

Spiegelingen en schilden

Identiteit als kunst

In een tijd waarin persoonlijke verhalen

steeds vaker publieke arena’s worden, tonen

kunstenaars Abigail Tulis en Clément

Jacques-Vossen hoe identiteit letterlijk

wordt omgebouwd tot kunst. Hun duoexpositie

in Galerie Depypere Kuurne is niet

enkel een ontmoeting van twee oeuvres,

maar ook een dialoog met de galeriecollectie.

Zo ontstaat een confrontatie tussen spiegel

en schild, tussen mythe en heraldiek,

tussen kwetsbaarheid en harnas. Identiteit

is in de hedendaagse kunst geen vaststaand

gegeven meer. Het is geen fundament,

maar een materiaal: vloeibaar, kneedbaar,

soms scherp als glas, soms poreus als kalksteen.

Bij Abigail Tulis draait identiteit om

het doorbreken van spiegelbeelden. Haar

werk, geworteld in persoonlijke en culturele

mythologie, ademt de spanning tussen

strikte jeugdervaringen en een hunkering

naar vrijheid. Opgegroeid in de Bible Belt

vond ze in tekenen en verbeelden een ontsnapping.

Wat haar onderscheidt, is hoe ze

structuren herschept tot een iconografie die

autobiografisch én universeel is. Haar serie

maar als kritisch spel met cultuurgeschiedenis.

Geen reconstructies, maar alter ego’s,

projecties van identiteiten in wording.

Het harnas beschermt én verstikt. In die

ambiguïteit ligt de kern: identiteit bestaat

uit gelaagde verhalen, half droom, half

werkelijkheid. Zijn nachtelijke atelierpraktijk

echoot de monnik in zijn scriptorium,

vermengd met popcultuur en fascinaties.

Charles De Coster, Michel De Ghelderode,

Walter Swennen, Breughel en Ensor doemen

op als sparringpartners. De tabberds

en wapenkleden, ook performatief ingezet,

tonen dat identiteit niet enkel beeld is, maar

ook ritueel, performance en metamorfose.

De kracht van de tentoonstelling ligt in de

confrontatie van beide benaderingen én

hun resonantie met de galeriecollectie van

Jos en Chloé Depypere. Tulis en Jacques-

Vossen selecteerden werken van Yvan Theys,

Godfried Vervisch, Koen Scherpereel, José

Vermeersch en Pjeeroo Roobjee, allen nauw

verbonden met de galerie. Waar Tulis uitnodigt

tot introspectie, nodigt Jacques-Vossen

UP TO DATE

uit tot deelname aan een epische queeste

waarin identiteit wordt getest, vermomd en

heruitgevonden. Spiegel en schild staan

niet lijnrecht tegenover elkaar, maar werken

samen in een dynamisch evenwicht. Tulis

onthult de innerlijke scheuren die externe

verwachtingen veroorzaken, Jacques-Vossen

toont hoe die scheuren verhuld of getransformeerd

worden via symbolen en rituelen.

Samen schetsen ze een praktijk waarin

identiteit geen eindpunt is, maar een veld

van voortdurende strijd en verbeelding. In

tijden waarin identiteit wordt gecommodificeerd,

van Instagram tot politieke slogans,

bieden zij alternatieven. Hun werk toont dat

identiteit niet gepolijst of eenduidig hoeft te

zijn, maar kracht vindt in ambiguïteit, breuklijnen

en vermommingen. Kunst wordt zo

geen spiegel, maar een laboratorium voor

nieuwe manieren van zijn.

Le Fil d’Or – De Gouden Draad

11-10 t/m 09-11

Galerie Jos Depypere

Kuurne

www.galeriedepypere.be

in samenwerking met Galerie P Oostende

Het harnas beschermt,

maar verstikt ook.

De ridder is zowel held

als moordmachine.

rond The Lady of Shalott toont identiteit als

spiegeling door cultuur, familie en verwachtingen.

De tragische Lady, die slechts via

reflecties leeft, wordt bij Tulis een metafoor

voor een generatie kunstenaars die

weigert tot schaduwbeelden gereduceerd

te worden. Haar sculpturen en schilderijen

zijn geladen met symboliek: insecten,

exoskeletten, fragmenten van lichaam en

natuur. Ze belichamen angst, verlangen en

bescherming. Haar atelier in het kasteel van

Rooigem weerspiegelt een identiteitsproces

dat nooit afgerond is, balancerend tussen

intimiteit en mythologische grandeur.

Clément Jacques-Vossen grijpt daarentegen

terug naar het schild. Zijn werk, doordrenkt

met heraldiek, tarot en alchemie, wekt

figuren opnieuw tot leven, niet uit nostalgie,

->

Clément Jacques-Vossen, L’ange du bizarre van Kuurne, 150 x 150 cm. © de kunstenaar.

11

UP TO DATE

Sfeervol:

herfstsalon

in Deulin

->

Château Calmeyn in Drogenbos, Antique & Fine Art Fair Brussels. © AFA Brussels.

AFA Brussels

op Château Calmeyn

AFA Brussels – Antique & Fine Art, een

initiatief van gepassioneerde antiquairs,

organiseert twee keer per jaar een evenement

waarbij een prestigieuze selectie

van handelaars samenkomt op iconische

erfgoedlocaties, zoals Château Sainte-

Anne en Château Bayard in Eghezée. Dit

jaar wordt voor de eerste keer de Antiques

& Fine Art Fair georganiseerd in Château

Calmeyn in Drogenbos, een 19e-eeuwse

parel die na een lange restauratieperiode

weer de deuren opent. Twaalf deelnemers

nemen van 09 t/m 12-10 de salons en de

orangerie in en presenteren een kwalitatieve

selectie, van oude kunst en antiek tot

21e-eeuws design. Zo brengt Véronique

Malaise, organisator en deelnemer, samen

met Guillaume Béguin oude juwelen.

Meubilair en decoratieve kunst van de 18e

tot de 20e eeuw ontdek je bij Marie-Cécile

François en Marco Boes. Gallery Drees Archeo

presenteert archeologische vondsten

en numismatiek. Voor kunst uit Europa,

Azië en het Midden-Oosten moet je bij

Galerie Lamy zijn. En dit is maar een greep

uit het aanbod. Op vrijdag 10-10 kun je ook

genieten van een gratis concert.

S www.afa.brussels

Traditiegetrouw stelt Château de Deulin

de eerste twee weekends van oktober

de deuren en tuin open voor de

herfsteditie van Salon des Antiquairs.

Geen gigantische beurs in een grote

expositiehal, maar een gezellige drukte

en intieme sfeer in een historische

context. De editie van 2025 is geen

uitzondering op de regel: een zorgvuldige

selectie van zeventien exposanten

garandeert opnieuw een eclectisch

maar complementair aanbod van kunst

en antiek, met meubels, schilderijen,

juwelen, kelims, curiosa en kroonluchters.

Onder de deelnemers zijn Libertas

Gallery, present vanaf de eerste editie,

Galerie Framing, Simon de Harlez met

Zweeds en Italiaans design, Arnaud

& Sylvie de Spa en Frederik Muller,

specialist in schilderkunst van de 15e

tot 20e eeuw. Gastkunstenaar van deze

editie is Isabelle Ravet, oftewel Isara,

met haar Natures Silencieuses, kleine

schilderijtjes doordrenkt van rust en

innerlijk leven. Ga snuisteren op 04 en

05-10 of op 11 en 12-10.

S www.espacedeulin.be

Nieuwe kunsten antiekbeurs

in Leuven

Liefhebbers en verzamelaars van kunst en antiek zullen blij zijn met de komst van Leuven

Fine Art Fair, een nieuwe beurs voor oude, moderne en hedendaagse kunst. Deze eerste

editie brengt een vijftigtal galeries samen in de Brabanthal. Een greep uit de deelnemers

belooft een eclectisch en internationaal aanbod. Zo brengt de Gentse galerie Chastelain &

Butes een bloemlezing van schilderijen en sculpturen uit de 19e-begin 20e eeuw. Dus’Art

Gallery is gespecialiseerd in schilderijen van Belgische kunstenaars uit de 19e en 20e eeuw

en het werk van Félicien Rops. Lex Antiqua is een vooraanstaand specialist in oude meesters,

gravures en zeldzame kaarten. Uit Luxemburg neemt FormaForma Design Gallery

deel en uit Parijs Galerie Crouzet met werk van Jan Brueghel de Oude en Karel Appel. Ook

Aziatische kunst komt aan bod bij Galerie Darya uit Duitsland en de Zwitserse galerie Blue

Art. Mis deze primeur van 16 t/m 19-10 niet! www.leuvenfineart.com

->

Tancrède Synave (1860-1936), Portrait de

jeune fille. © Galerie Chastelain & Butes.

12

UP TO DATE

Op schattenjacht

in Amsterdam

->

Arta Plaza,

onlinemarktplaats

voor kunst

->

Olielamp in de vorm van een vogel, brons, Zandaniji-regio, Noordoost-Iran, Seltsjoek,

7e-10e eeuw, 21,5 x 16 x 22 cm. © TAF.

De 19e-eeuwse kerk De Duif aan de

Prinsengracht is opnieuw van 24 t/m 26-10

de sfeervolle setting voor Tribal Art Fair

Amsterdam (TAF). Deze intieme maar

internationaal gekende beurs voor kunst

en gebruiksvoorwerpen uit Afrika, Azië,

Zuid-Amerika en Oceanië trekt invloedrijke

verzamelaars en handelaren op zoek naar

uitzonderlijke stukken. Bij de twintig deelnemende

galeries zijn veel terugkerende

namen, zoals Dick Meijer Antiquities, Adam

Prout Ethnographic art en Tribal Gathering

London. Nieuwkomer is Roland Gyetvai

Works of Art, een galerie uit Boedapest gespecialiseerd

in klassieke Aziatische kunst.

Mark A. Johnson Tribal Art uit Californië

focust op objecten uit Borneo en Peter

Dekker van Mandarin Mansion Antiques

uit Haarlem presenteert antieke Aziatische

wapens met boeiende verhalen en historische

inzichten. Uit België nemen onder

meer Xquisart Tribal Art, Daroun Gallery en

Jo De Buck Tribal Arts deel. Een aanvullend

en inspirerend lezingenprogramma met

boekvoorstellingen maakt de beurs tot een

verrijkende ervaring. www.tribalartfair.nl

Het in 2019 gelanceerde gespecialiseerde

platform Arta Plaza uit

Namen, dat antiquairs, kunstliefhebbers,

particulieren en professionals

samenbrengt die kunstwerken

en andere objecten te koop willen

aanbieden, lanceert een nieuwe

drietalige website (FR/NL/EN). De

website catalogiseert kunstwerken

van de prehistorie tot hedendaagse

creaties, die qua kwaliteit en afkomst

streng worden gecontroleerd

door een comité van professionele

experts onder leiding van antiquair

Stéphane Pignolet. Vanaf oktober

wordt deze website een echte

marktplaats waar internetgebruikers

van over de hele wereld objecten

(waarvan de meeste voor enkele

duizenden euro’s worden aangeboden)

rechtstreeks kunnen kopen en

laten bezorgen, zonder tussenkomst

van hun verkopers. Het platform

zorgt voortaan voor zowel de betaling

als de levering.

S www.artaplaza.com

Bonhams

stopt

in Brussel

Bonhams heeft aangekondigd zijn veilingen

in Brussel vanaf 2026 te beëindigen.

Het gaat met name om de veilingen van

moderne en hedendaagse kunst, kunst uit

Afrika en Oceanië en collecties. Deze worden

verplaatst naar de vestigingen in Londen en

Parijs. Deze rationalisering van de activiteiten

zal Parijs en Londen versterken als veilingcentra,

opdat Bonhams zijn leidende positie

in Europa kan behouden, aldus het veilinghuis.

www.bonhams.com S BRAFA heeft de

71e editie aangekondigd met als eregast de

Koning Boudewijnstichting, die dit jaar haar

vijftigste verjaardag viert. Met een ruimere

stand presenteert de stichting zowel recente

aankopen als meesterwerken, toevertrouwd

aan Belgische musea en collecties. www.

brafa.art S De volgende editie van Independent

20th Century in september 2026

zal plaatsvinden in het iconische Breuer-gebouw

en hoofdkantoor van Sotheby’s in New

York. Hiermee verdubbelt het evenement in

oppervlakte, wat mogelijkheden biedt om

genres te presenteren die de geschiedenis

van de 20e-eeuwse kunst herpositioneren

en herkaderen. “Dit is meer dan alleen een

nieuwe locatie, het is een symbool van hoe

we ons onvergetelijke tentoonstellingen

van de 20e eeuw voorstellen voor een goed

geïnformeerd publiek en voor een nieuwe

generatie verzamelaars”, aldus Independent.

www.independenthq.com

13

UP TO DATE

Frieze en Belgisch design in Londen

->

Lamp van Maarten De Ceulaer, te zien op Belgium is Design in Londen. © de kunstenaar.

Eerste keramiekbeurs in Parijs

Paris Art Week is meer dan Art Basel Paris

alleen. Daarover lees je alles in op pagina

80. Een aantal evenementen profiteert mee

van de bruisende sfeer van deze kunstweek.

Het lang aangekondigde Manifest Paris, georganiseerd

door ceramic brussels in Parijs,

werd helaas geannuleerd. Toch krijgt de stad

voor het eerst een volwaardige beurs gewijd

aan keramiek en glaskunst. De eerste editie

van ceramic art fair paris, een initiatief

van Victoria Denis en Hélène de Vanssay,

vindt plaats in de intieme kamers en grote

tuin van Maison de l’Amérique latine, van 21

t/m 25-10. Een zorgvuldige selectie van 23

gespecialiseerde deelnemers, vooral Franse,

presenteert een rijk en eclectisch aanbod

van zowel historische stukken als opkomende

kunstenaars. Met ook twee Belgische

deelnemers: SPAX Projects en Spazio Nobile

uit Brussel. www.ceramicartfair.com S Met

de elfde editie van Asia NOW – Paris Asian

Art Fair, bevestigt deze gecureerde kunstbeurs,

met als thema ‘My East is Your West’,

de ambitie om de grenzen tussen Oost en

West te overschrijden. Onder de titel Grow

opent de beurs nieuwe perspectieven op

artistieke broedplaatsen en referentiepunten

in West- en Zuid-Azië, van Beiroet

tot Riyad, van Dubai tot Ramallah. Van 22

t/m 26-10 in La Monnaie de Paris. www.

asianowparis.com S AKAA, Also Known As

Africa, viert de tiende editie onder leiding

van de nieuwe artistiek directeur Sitor

Senghor. Deze beurs is een platform voor

hedendaagse kunstenaars en designers

met een link naar het Afrikaanse continent

in hun artistieke praktijk. Van 24 t/m 26-10

verzamelen galeries uit Afrika, Amerika, Azië

en Europa zich in Carreau du Temple. www.

akaafair.com S Menart Fair presenteert dan

weer een unieke selectie van moderne en

hedendaagse kunst uit het Midden-Oosten

en Noord-Afrika, met als thema ‘Apologie

de la douceur’. Van 25 t/m 27-10 te ontdekken

in Galerie Joseph Turenne, in het hart

van de Marais. www.menart-fair.com

Londen opent het seizoen traditiegetrouw

met de kleppers Frieze London, Frieze

Masters en Frieze Sculpture in The Regent’s

Park, dit jaar van 15 t/m 19-10. Terwijl Frieze

London enkel focust op hedendaagse kunst

van na 2000, bieden 130 internationale en

gerenommeerde galeries op Frieze Masters

een uniek inzicht in de relatie tussen

historische, moderne en hedendaagse

kunst van voor 2000. Met bekende namen

als Galerie Léage, Colnaghi, Maruani

Mercier, Axel Vervoordt, Grosvenor Gallery

en Hauser & Wirth. Pik, al wandelend

door het park, van de ene beurs naar de

andere, Frieze Sculpture mee, een gratis

tentoonstelling van buitenkunstwerken in

de Engelse tuinen van Regent’s Park, die

doorloopt tot 02-11. www.frieze.com S Voor

designbeurs PAD London verzamelen 67

internationale gerenommeerde galeries zich

van 16 t/m 19-10 in Mayfair, Berkeley Square,

met een brede selectie gaande van unieke

historische collectibles tot ‘cutting-edge’

hedendaagse creaties. www.padesignart.

com S In het kielzog van PAD en Frieze gaat

de Londense editie van Belgium is Design

in première. MAD Brussels en hub.brussels

presenteren er het werk van Brusselse ontwerpers

in de exclusieve groepstentoonstelling

This is not a garden party. Met namen

als Maarten De Ceulaer, Arnaud Eubelen,

Abel Jallais en Vormen, ligt de focus op collectible

design en functionele kunst die een

unieke visie op vormgeving, creativiteit en

vakmanschap weerspiegelen. Van 16 t/m 17-

10, op afspraak te bezoeken in de residentie

van de Belgische ambassadeur in Londen.

www.mad.brussels

->

Terence Ntsako Maluleke, Nozipho, 2024.

Te zien op AKAA. © de kunstenaar en BKhz.

14

UP TO DATE

PAN Amsterdam: een snoepwinkel

->

Guy Slabbinck, Low Tide, 2025, olieverf op doek, 155 × 125 cm. © de kunstenaar. Te zien bij noon

(voorheen Charles De Cordier Fine Arts), Gent. www.charlesdecordier.com.

->

Mathieu Matégot (1910-2001), Bagdad,

lamp in rood geperforeerd staal, hoogte:

38 cm. Prijs: € 4.000-5.000. Foto: Erik &

Petra Hesmerg. Te zien bij Lennart Booij

Fine Art and Rare Items, Amsterdam.

Van oude meesters tot stripkunst en van

antieke juwelen tot fossielen: PAN Amsterdam

verrast al bijna veertig jaar met een

ongekend breed aanbod. Sinds de oprichting

in 1987 is PAN Amsterdam uitgegroeid

tot de belangrijkste Nederlandse kunsten

antiekbeurs. Waar de eerste editie 10.000

bezoekers trok, komen er vandaag bijna

45.000 liefhebbers en verzamelaars naar

de RAI. Wat hen bindt? De unieke mix van

disciplines die de beurs telkens weer verrassend

maakt. Directeur Mark Grol: “We

willen dat de PAN aanvoelt als een snoepwinkel:

een plek waar je ronddwaalt en

steeds opnieuw iets onverwachts ontdekt.”

Voor verzamelaars zijn juist die contrasten

interessant: oude meesters naast hedendaags

design, antieke juwelen tegenover

moderne sieraden, fotografie en stripkunst

naast schilderijen en objecten. Die

afwisseling maakt de beurs tot een ideale

plek om een verzameling te beginnen of

uit te breiden. Achter de stands schuilen

bovendien verhalen die het aanbod extra

diepte geven. Zoals bij VCRB Gallery uit

Antwerpen, die Travelling the mind van

Eddy Stevens presenteert: een aangrijpend

portret dat een kantelpunt in het

oeuvre van de Belgische schilder markeert.

Of de Bagdad-lamp van de Franse

ontwerper Mathieu Matégot, bij Lennart

Booij, die in geperforeerd staal een dialoog

aangaat met islamitische vormentaal.

Nieuw dit jaar is noon (voorheen Charles

De Cordier Fine Arts, Gent). De galerie,

opgericht in 2017 en sinds kort versterkt

met vennoot Jonathan Dierks, richt zich

op hedendaagse kunst en gelimiteerde

edities, met duurzame samenwerkingen

als kern. Noon werkt onder meer met Anthony

Leenders, Elisia Poelman en Simon

Van Parys, en presenteert op PAN onder

meer nieuw werk van Guy Slabbinck. Een

van de blikvangers is Low Tide (2025), een

olieverfschilderij dat Slabbinck maakte na

een reis door Zuidoost-Azië. Het beeld

roept de mangrove op als plek van zowel

overvloed als dreiging: het geladen moment

vlak voor de zondvloed, waarin de

zee zich terugtrekt en de bodem blootlegt.

Geïnspireerd door Jan Brueghel de Oude

verenigt Slabbinck een zinderende rijkdom

met sluimerend gevaar, waardoor het

werk tegelijk verleidelijk en verontrustend

wordt. Naast schilderijen presenteert hij

op PAN ook handgemaakte lampions en

keramische objecten. En wie niets koopt,

beleeft er evengoed een inspirerende

dag. PAN biedt ontmoetingsplekken,

lezingen en culinaire stops, van oesters tot

sushi. Grol: “Het gaat ons om meer dan

transacties. Op de beursvloer wordt vaak

het zaadje geplant dat uitgroeit tot een

levenslange passie.”

PAN Amsterdam

02 t/m 09-11

RAI

Amsterdam

www.pan.nl

15

Kopstukken

Doris Lockhart Saatchi

Doris Lockhart Saatchi, invloedrijk

kunstverzamelaar en medeoprichter

van de Saatchi Gallery, is

15 augustus overleden op 88-jarige

leeftijd. Samen met haar ex-man,

de reclamepionier Charles Saatchi,

transformeerde ze de Britse kunstmarkt

in de jaren 70 en 80 en zette

ze de Young British Artists (YBAs)

op de kaart. In 1998 verraste ze de

kunstwereld door voor een fondsactie

vooral oude meesters te kiezen,

zoals Simone Martini, Zurbarán

en Poussin, aangevuld met enkele

moderne werken van Andy Warhol

en Brice Marden.

© The Art Newspaper.

Walter Swennen

De Brusselse schilder Walter Swennen

is op 14 augustus overleden.

Swennen (°1946) stond bekend om

zijn geestige, spontane schilderijen,

waarin kleur, tekst en alledaagse

voorwerpen speels samensmolten.

Hij studeerde filosofie, psychologie

en grafiek, en voelde zich verwant

met de poëzie van de Beat Generation.

Zijn werk, vaak intuïtief en

raadselachtig, hangt in belangrijke

musea in België en daarbuiten. In

2020 kreeg hij de Ultima-cultuurprijs,

die hij deels weggaf uit politieke

overtuiging. Swennen wordt

herinnerd als een van de meest

invloedrijke Belgische kunstenaars

van zijn generatie.

© Xavier Hufkens.

Annick Herbert –

Van Maele

Op 28 augustus overleed Annick

Herbert-Van Maele (°1940), weduwe

van Anton Herbert (1938–2021)

en medeoprichter van Herbert Foundation.

Samen bouwden zij sinds de

jaren 60 aan een toonaangevende

collectie hedendaagse kunst, waarin

engagement met kunstenaars centraal

stond. Hun verzameling, met

werk van onder anderen Carl Andre,

Marcel Broodthaers, Gerhard Richter

en Franz West, groeide uit tot een

uniek tijdsdocument. Met de oprichting

van Herbert Foundation in 2008

verzekerden Annick en Anton de

publieke toekomst van hun collectie

en archief, die vandaag internationale

referentiepunten zijn.

© Herbert Foundation.

Giorgio Armani

De legendarische modeontwerper

Giorgio Armani is op 91-jarige

leeftijd in Milaan overleden. De

invloed van de ‘koning van de Italiaanse

mode’ strekte zich ook uit

tot de beeldende kunst. In 2000

kreeg hij een grote solotentoonstelling

in het Guggenheim Museum

in New York, een mijlpaal in de

erkenning van mode in museale context.

Armani verzamelde fotografie,

steunde internationale tentoonstellingen

en richtte in Milaan Armani/Silos

op, een cultureel centrum

waarin mode en kunst samenkomen

en een omvangrijk archief van zijn

ontwerpen wordt bewaard.

© R.V.

16

Jan Rudolph de Lorm

Patricia Kadgien

In Argentinië heeft Patricia Kadgien

(°1966), dochter van naziambtenaar

Friedrich Kadgien, het door nazi’s

geroofde schilderij Damesportret

van Giuseppe Vittore Ghislandi

overhandigd aan de autoriteiten. Het

werk, ooit eigendom van de Nederlandse

kunsthandelaar Jacques

Goudstikker, was ruim tachtig jaar

spoorloos en stond op de internationale

opsporingslijst. De vondst

kwam aan het licht nadat Algemeen

Dagblad het schilderij vorige maand

herkende op een makelaarsfoto. De

Argentijnse justitie onderzoekt nu

wie juridisch eigenaar is, terwijl de

erfgenamen van Goudstikker een

officiële claim hebben ingediend.

© R.V.

Jan Rudolph de Lorm (°1958), sinds

2009 directeur van Singer Laren,

geeft in november het stokje door

aan Doede Hardeman (°1980). Daarmee

sluit hij een periode van zeventien

jaar af waarin hij het museum

stevig positioneerde met spraakmakende

tentoonstellingen en een sterke

band tussen collectie en publiek.

Zijn afscheid viert hij met 1913. De

grote kunstexplosie, over een jaar vol

artistieke doorbraken. Na zijn studie

kunstgeschiedenis werkte De Lorm

bij het Haags Gemeentemuseum en

ruim tien jaar bij het Rijksmuseum,

onder meer als conservator zilver.

Met zijn oog voor kwaliteit en toegankelijke

presentatie drukte hij een

blijvend stempel op de Nederlandse

museumwereld.

© Jasmin Hirschbach | Belluce Photography.

Jeltsje Stobbe

Sylvain Amic

Sylvain Amic (°1967), sinds april

2024 president van de Parijse musea

d’Orsay en de l’Orangerie, overleed

op 31 augustus onverwacht

aan een hartstilstand, 58 jaar oud.

Amic was een groot pleitbezorger

van de democratisering van cultuur

en werkte eerder in Montpellier en

Rouen, waar hij musea nieuw elan

gaf met innovatieve tentoonstellingen.

Bij Orsay zette hij zich in voor

een jong publiek, meer samenwerking

met regionale musea en digitale

vernieuwing. Zijn plotselinge overlijden

is een zware slag voor de Franse

museumwereld.

© Allison Bellido.

Sinds 1 juli is Jeltsje Stobbe gestart

als Hoofd Collecties bij het Fries

Museum en Keramiekmuseum Princessehof

in Leeuwarden. Ze wordt

verantwoordelijk voor collectievorming

en kennisontwikkeling. Stobbe

brengt ruime ervaring mee uit

haar werk bij Regionaal Archief

Alkmaar en eerdere functies in collectiebeheer,

beleid en onderzoek.

Annemarie Lavèn, Hoofd Publiek &

Presentaties, benadrukt haar expertise

en persoonlijkheid als grote aanwinsten

voor de musea. Stobbe zelf

ziet ernaar uit om samen met het

team te bouwen aan een duurzame

toekomst voor de collecties.

© R.V.

17

Alle ogen

op Goya

18

Van de spottende glimlach van

de hupse jongedames in zijn

vroege werken tot het sombere

zelfportret aan het einde van zijn

leven, van de kille starheid van een

aristocraat tot de peilloze ellende

van arme stakkers: Francisco de

Goya bleef zijn hele carrière lang

gezichten schilderen en daarin de

grillige verschijningsvormen van

de menselijke ziel onderzoeken. In

die zin was hij een van de grootste

meesters aller tijden en een

voorloper van de romantiek, het

expressionisme en de moderniteit.

TEKST: ANNE HUSTACHE

Francisco de Goya, De parasol, 1777, olieverf op doek, 104 x 152 cm. Madrid, Museo del Prado, Inv. P000773.

Van alle kunstenaarscarrières

is die van Francisco de Goya

ongetwijfeld een van de meest

bijzondere. De vader van Francisco,

geboren in 1746, was vergulder en

het kind werd spontaan zijn helper. Zijn

tekentalent kwam al vroeg tot uiting, maar

zijn opleiding nam veel tijd in beslag en

pas toen hij al rond de veertig was, kon hij

zich volledig aan het schilderen wijden. Hij

maakte voor het eerst naam met kartons

voor wandtapijten en enkele religieuze

opdrachten. Vanaf dan ging het snel met

zijn carrière en de kunstenaar oogstte veel

succes. Zowel aristocraten als leden van

de bourgeoisie stonden te popelen om

een portret door hem te laten maken. Hij

mocht zelfs de koninklijke familie schilderen.

Zo beeldde hij koning Karel IV en zijn

gezin met een verrassende tederheid af.

Net als vele anderen werd Goya geconfronteerd

met de verschrikkingen van de

geschiedenis. Hij werd er diep door geraakt

en tekende en graveerde de gruwelijke taferelen

die het gevolg waren van militaire

invasies en de wanhopige reacties van de

bevolking. De kunstenaar werd steeds

meer gekweld door het geweld waartoe

de mens in staat is, zelfs buiten externe

conflicten om. Dit wrange gevoel, dat hij

uitdrukte in gruwelijke werken, werd ongetwijfeld

nog versterkt door een tegenslag:

in 1792 werd hij getroffen door een langdurige

ziekte die hem volledig doof maakte.

19

Hij bleef echter werken. Francisco de Goya

was geen theoreticus of literator, maar was

van meet af aan al een scherpe observator

van de menselijke ziel, waarvan hij alle

donkere kanten durfde te schilderen. De

ogen zijn de spiegel van de ziel, en Goya

heeft ons daar het onweerlegbare bewijs

van geleverd.

Francisco de Goya, Portret van Gaspar Melchor de Jovellanos, 1798, olieverf op doek. 205 x 133 cm. Madrid,

Museo del Prado, inv. P03236.

Zowel aristocraten als leden van

de bourgeoisie stonden te popelen om

een portret door hem te laten maken.

Hij mocht zelfs de koninklijke familie

schilderen.

VAN UITERST VERFIJND …

Trots zittend onder een parasol trekt

deze jongedame de aandacht met haar

schalkse blik. Die blik sprankelt, niet alleen

omdat hij afkomstig is van een mooi

meisje in kleren met glanzende texturen,

maar ook omdat hij mysterieus verhuld

blijft in het halfduister gecreëerd door het

object waarnaar het schilderij is genoemd.

Bovendien strekt deze lichte duisternis

zich uit over een grijze muur, een vreemde

achtergrond parallel aan het bovenlijf van

de jonge vrouw. De parasol, een meesterwerk

uit een van de reeksen tapijtontwerpen

van Goya, laat zien hoe de schilder

aan het begin van zijn carrière de barokke

en klassieke stromingen had geassimileerd

en vooral hoe origineel hij dan al was door

donker en licht tegenover elkaar te plaatsen,

waardoor het schilderij een spontane

vitaliteit krijgt.

Een ander gelaat, een ander type personage,

maar dezelfde vragende blik: het Portret

van Gaspar Melchor de Jovellanos (1798),

met zijn hoofd rustend op zijn hand en

zijn lichaam voorovergebogen over zijn

bureau, toont een minister die diep in

gedachten verzonken is, en misschien wel

door twijfel wordt gekweld. Dit is een van

de werken die het best getuigen van het

vermogen van de schilder om de zielenroerselen

van een geportretteerde tot

uiting te brengen. Naast de weelderige elementen,

die een afspiegeling van de sociale

status en het beroep van deze beschermheer

en vriend van de schilder zijn, geven

de goudkleurige toetsen op een donkere

allegorische sculptuur op het bureau deze

een spookachtige uitstraling. Jovellanos

was een machtig personage, maar dat is

niet echt wat ons hier wordt getoond, eerder

een man ten prooi aan nostalgie.

Aan het hof werd Goya geprezen om zijn

portretten: hij wist zowel weelderige als

meer intieme portretten te schilderen.

Hij waagde zich aan ongekende poses,

gesublimeerd door een toets die lange tijd

subtiel bleef, maar met de jaren scherper

werd. Bovendien schrapte hij in de loop

der jaren de symbolische voorwerpen

20

Goya werd steeds

meer gekweld door

het geweld waartoe

de mens in staat is,

zelfs buiten externe

conflicten om.

die verwezen naar de rijkdom en sociale

status van zijn onderwerpen, om zich te

concentreren op hun persoonlijkheid.

Goya schilderde mensen uit alle lagen van

de bevolking, zoals De scharenslijper, en

toen de politieke situatie ertoe leidde dat

prestigieuze opdrachten schaars werden,

legde hij zich een tijdlang toe op stillevens.

Maar is het dier waarvan de kop op de tafel

ligt in het Stilleven met ribben en een lamskop

echt dood? Hier geen sobere compositie

zoals bij Francisco de Zurbarán of Juan

Sánchez Cotán. Dit olieverfschilderij op

doek, daterend van omstreeks 1808, brengt

de kijker in verwarring door het leven dat

er vreemd genoeg nog steeds in aanwezig

is, waarbij het grote oog van het dier ons

lijkt te vorsen. Deze kop en de ribben ernaast

doen denken aan bepaalde monsters

die de reeks ‘De grillen (Los Caprichos)’

bevolken en aan de verminkte lichamen

van ‘De verschrikkingen van de oorlog’.

Hier wijst het tranende oog van het dier op

zijn status als eeuwig slachtoffer.

… TOT UITERST GEWELDDADIG

Deze gravure, Ya no hay tiempo (er is geen

tijd meer), uit ‘De verschrikkingen van de

oorlog’, illustreert treffend het onderwerp

van de reeks. Er zijn geen verdere details

nodig om de gruwelijke ‘anekdote’ die hier

wordt uitgebeeld te begrijpen. Alles speelt

Een solide marktwaarde

De schilderijen van Francisco de

Goya kosten € 350.000 tot bijna 13

miljoen voor de meest gewaardeerde

werken. Het veilingrecord dateert

uit 2023, toen € 12.843.628 werd

geboden voor twee olieverfschilderijen

op doek, Portret van Doña María

Vicenta Barruso Valdés en Portret

van Doña Leonora Antonia Valdés de

Barruso (haar moeder). De tekeningen

en aquarellen van de kunstenaar

gaan van de hand voor € 200 tot

2.500.000. Het record staat op naam

van een gewassen tekening met als

titel Bajan riñendo (Ze gaan ruziënd

naar beneden), afgehamerd op €

2.521.600. De prenten en lithografieën

gaan van de hand voor € 2.000 tot

877.000 wat de zeldzaamste stukken

betreft. (ah)

Francisco de Goya, Stilleven met ribben en een lamskop, 1808-1812, olieverf op doek, 45 x 62 cm. Parijs, Musée du Louvre, inv. RF 1937-120.

21

De directe impact

van Goya’s gravures

is niet alleen te

danken aan de

gruwelijkheid van

hun thema, maar

ook aan de kracht

van de plastische

middelen waarmee

ze zijn gemaakt.

zich af in de blikken van de hoofdpersonen.

Die van de vrouw, die in het midden

staat en met haar ogen de mammelukkenleider

tegenover haar smeekt: ze spoort

hem aan de soldaat links van haar tegen

te houden, die op het punt staat een lijk

te ontmannen. De ogen van de bruut

getuigen van zijn ongeduld om tot actie

over te gaan. De compositie, de poses, het

contrast tussen de donkere en heldere zones,

alles versterkt de stille dialoog, die ons

echter met verstomming slaat.

De directe impact van Goya’s gravures is

niet alleen te danken aan de gruwelijkheid

van hun thema – de schilder maakte tal

van werken over gewelddadige confrontaties

– maar ook aan de kracht van de plastische

middelen waarmee ze zijn gemaakt,

het contrast tussen licht en schaduw, de

treffende weergave van de houdingen en

de troosteloosheid van de plek. Van de

vele werken van Goya lijkt er één als enig

onderwerp de blik te hebben, een blik die

we aandachtig, zelfs nieuwsgierig aanschouwen,

zonder vooroordelen, zonder

afgeleid te worden door andere zaken. Het

gaat met name om De hond, geschilderd

op de eerste verdieping van het ‘Huis van

de Dove’ (zo genoemd omdat de vorige eigenaar

doof was), aan de rand van Madrid,

waar de kunstenaar van 1819 tot 1824

woonde. De meester versierde de muren

van de woning met vreemde taferelen,

sommige met traditionele onderwerpen

(zoals Judith en Holofernes), terwijl andere

het toppunt van wreedheid bereiken:

Saturnus verslindt zijn zoon, Duel met

knuppels ... De bijzonder donkere, aardse

tinten, de nerveuze lijnvoering, de dikke

penseelstreken en de strakke composities

hebben deze werken de benaming ‘zwarte

schilderijen’ opgeleverd. Een van die werken,

De hond, lijkt op slag geruststellender,

helderder. Toch kwam een dergelijk onderwerp

(een hondenkop) in die tijd niet voor

in de schilderkunst, en ook een dergelijke

Francisco de Goya, Ya no hay tiempo, 1810-1814, gravure nr. 9 van ‘De verschrikkingen van de oorlog’. Madrid, Museo del Prado.

22

Europalia viert Spanje

Voor de 40e editie zet Europalia

de rijke cultuur van Spanje in de

schijnwerpers. Met meer dan 100

evenementen en 170 kunstenaars

in heel België ontdek je erfgoed,

beeldende kunst, theater, dans,

muziek, film en literatuur. Hoogtepunten

zijn een grote Goyaexpo

in Bozar (08-10 t/m 11-01),

het MAC’s in Hornu met Cristina

Garrido (14-12 t/m 10-05), het CID

met een retrospectieve van Patricia

Urquiola (14-12 t/m 26-04), Villa

Empain met Elsa Paricio (19.11 t/m

10.05.2026) en De Garage in Mechelen

met werk van Iván Zulueta

(11-10 t/m 04-01). Museum van

Mariemont belicht (22-11 t/m 10-05)

de invloedrijke Maria van Hongarije,

zus van Karel V.

www.europalia.eu

08-10 t/m 01-02

De schilder

waagde zich aan

ongekende poses,

gesublimeerd door

een toets die lange

tijd subtiel bleef,

maar met de jaren

scherper werd.

compositie niet: alleen een kop is te zien

op het snijpunt van twee grote monochrome

vlakken. Deze soberheid, dit minimalisme

roept de vraag op: waar is dit dier in

geïnteresseerd? Wat trekt zijn blik naar boven?

En wat deed Goya eigenlijk, behalve

om zich heen kijken naar het schouwspel

van de menselijke komedie, van rijken en

armen, van mensen op zoek naar liefde,

maar ook vol geweld en evenzeer vol angst

voor de naderende dood? Gedurende zijn

leven schilderde hij verschillende zelfportretten

die, net als die van Rembrandt, de

ouderdom ontleden die zich langzaam

aandient en de jeugdige frisheid doet verwelken.

Maar van al zijn werken lijkt het

deze kleine hond, met zijn scherpe blik, die

deze onvermoeibare zoektocht het best

gestalte geeft.

Francisco de Goya, De hond, 1819-1823, olieverf op pleister overgebracht op doek, 131,5 x 79,3 cm. Madrid,

Museo del Prado, inv. Gassier-Wilson 1621.

BEZOEKEN

Luz y sombra. Goya en het Spaanse realisme

08-10 t/m 12-01

Bozar, Brussel

www.bozar.be

www.europalia.eu

LEZEN

Goya. The Complete Prints door Anna

Reuter & José Manuel Matilla, Taschen,

Keulen, 2025, 600 pag.,

ISBN 9783836581516. Prijs: € 100.

23

KUNSTENAAR VAN DE MAAND

Hadrien Bruaux

In deze reeks zoomt COLLECT in op de plek van jonge kunstenaars in de

hedendaagse (kunst)wereld. Waarom maken zij zo’n werk, waar komt de

inspiratie vandaan en hoe zien ze de eigen positie in de kunstwereld?

Deze maand: Hadrien Bruaux (°1991, Namen).

TEKST: ELIEN HAENTJENS

FOTO: GUY KOKKEN

In zijn werk verkent Hadrien Bruaux de

grenzen tussen heden en verleden,

en bevraagt zo hoe onze toekomst er

zal uitzien. “De geschiedenis wordt

voornamelijk geschreven door winnaars”,

stelt Bruaux. "Onder meer daarom plaats

ik graag alledaagse ‘verslagen’ objecten

in de kijker waarvoor niemand aandacht

heeft. Wat als we dit soort objecten en

mensen als ‘winnaar’ zouden zien? Hoe

zou zo’n alternatieve geschiedenis er kunnen

uitzien?”

De act van het verzamelen krijgt een

centrale plek in zijn praktijk. “Ik koester

een sterke voorliefde voor het residu, het

fragmentarische en het kleine object. Ze

bevatten elk een microgeschiedenis”,

vertelt de kunstenaar. “Ze onthullen iets

meer over een specifieke plek en tijd of

over de noodzaak om iets te creëren dat

nog niet bestond. In die zin voel ik een

verwantschap met historici, archeologen

of antiquairs, die elk vanuit een specifieke

insteek artefacten analyseren.”

De achtergelaten objecten vindt hij

gewoon op straat of na afloop van de

rommelmarkt op het Vossenplein. Bruaux:

“Dat je er objecten uit alle tijdperken vindt,

maakt het boeiend. Soms gebeurt het dat

die kleine objecten het cement tussen de

kasseien verdringen, en zo een andere

functie krijgen. Die verandering in hun

toestand brengt ze tot leven.”

Met ‘Les règnes invisibles’ (2021-2025) vertaalt

hij zijn filosofie in een reeks sculpturen,

die bij ISELP in Brussel te zien waren.

De reeks bestaat uit nieuw samengestelde

artefacten die omhuld zijn door een glazen

vitrinekast. “Geïnspireerd door een museale

context roept die vitrinekast vragen op

over de kostbaarheid van het object en het

bewaren ervan door de tijd heen. Zo stel ik

vragen over wat we bewaren en wat niet,

en welk beeld dat in de toekomst over onze

tijd zal geven”, zegt Bruaux. “Tegelijk zijn

er zaken die we misschien niet willen bewaren,

maar die ons ongewild ruimschoots

zullen overleven, zoals nucleair afval.”

Een andere referentie die regelmatig

terugkomt, onder meer in de vorm van de

glazen madonna en haar crypte of Afrikaans

ogende, brutalistische rituele figuren

in ‘Les règnes invisibles’, is die naar het

spirituele of religieuze. Bruaux: “Hoewel de

rol van religie in onze wereld zeker kritisch

bevraagd moet worden, zie ik ook positieve

kanten, zoals het aanzetten tot introspectie

en verstilling. De codes die binnen religieuze

architectuur worden gebruikt, roepen

een gevoel van belangrijkheid op. Ik droom

24

KUNSTENAAR VAN DE MAAND

ervan om een soortgelijke ervaring op

te roepen in een monumentale kapel uit

afvalmateriaal, die toeschouwers kan laten

stilstaan bij de muizenissen van onze hedendaagse

tijd en vertelt wat er wel of niet

in het museum belandt.”

Hadrien Bruaux, Couronne 2, inktjet print, 50 x 60 cm,

2023. © de kunstenaar. Prijs: € 900.

Hadrien Bruaux, Les règnes invisibles, 2021, 2e editie, sculptuur, gemengde techniek, 30 x 30 x 30 cm.

© de kunstenaar. Prijs: € 3.600.

ties, onderzocht ik de mogelijkheden van

digitalisering. Doordat alles op hetzelfde

plan is gepresenteerd, roept het werk

vragen op over de grenzen tussen plastic

en organisch materiaal.”

De afgelopen vijftien jaar kruisten verschillende

kunstenaars zijn pad. “Om hun visie

rond archief en herinnering waardeer ik

onder meer het werk van Gerhard Richter,

Christian Boltanski of Anselm Kiefer.

Recenter raakte het werk van de Spaanse

fotograaf Joan Fontcuberta een gevoelige

snaar. Zijn oeuvre bevraagt wat reëel is en

wat niet, en raakt zo aan een van de meest

prangende vragen van onze tijd. Vanuit

de idee ‘eerst zien, dan geloven’ is er een

ongelooflijk belangrijke rol voor het beeld

weggelegd. Daarom heb ik me de voorbije

jaren sterk verdiept in de filosofie rond het

beeld, onze relatie tot de afbeelding en de

gewenste verhouding tot het beeld. Met

mijn werk wil ik toeschouwers daarom aanzetten

om actief te kijken. Ik reik elementen

of woorden aan, maar zeg nooit wat ze

exact zien. Ze moeten met de puzzelstukken

hun eigen verhaal creëren, en niet

louter een beeld passief consumeren.”

De voorbije tien jaar stelde Bruaux vooral

in institutionele contexten tentoon. “Als ik

rondom me kijk, zijn er twee types kunstenaars:

degenen die snel aansluiting vinden

bij een galerie, en degenen die eerder via

overheidssubsidies of museumprojecten

‘Ik wil mensen

aanzetten om actief

te kijken’

SCHILDERIJ ALS ARTEFACT

Hoewel Hadrien Bruaux nu zowel sculpturen

en installaties als collages en schilderijen

maakt, studeerde hij schilderkunst

aan de Academie voor Schone Kunsten

in Brussel. “Ik sta zelf niet meer zo stil bij

het medium waarin ik werk”, zegt hij. “De

afwisseling houdt het spannend, voedt

mijn creativiteit en zorgt ervoor dat ik

nieuwe mogelijkheden blijf ontdekken.

Momenteel experimenteer ik met meer

gelaagde schilderstechnieken in klein

formaat op hout, waarbij de geste van het

schilderen en weer uitvegen centraal staat.

Ik beschouw het schilderij niet louter als

een beeld op doek maar als een artefact

an sich, dat al een geschiedenis in zich

draagt. In een vorige, meer figuratieve

reeks op doek vertaalde ik beelden uit de

Vaticaanse musea, onder meer een van

de oudste portretten van Christus, naar

een hedendaagse, door sociale media

beïnvloede vormentaal. De weinig tactiele

uitwerking, waarbij ik het doek volledig

laat verdwijnen, sluit aan bij onze sterk

digitale wereld. Ook voor de serie ‘Digression’

(2020), waarbij ik langs de kant van

de weg verzamelde planten inscande en

in combinatie met gevonden objecten

vertaalde naar artificieel ogende composiaan

hun oeuvre bouwen”, zegt hij. “Hoewel

ik hierbij op zich geen voorkeur heb

voor de ene of andere piste en opensta

voor elke opportuniteit, hecht ik er wel

belang aan om als kunstenaar mijn vrijheid

te behouden om over onze werkelijkheid te

reflecteren of om te maken wat het meest

aansluit bij mijn filosofische overtuigingen.

De komende maanden wil ik de

mogelijkheden van monumentale werken

onderzoeken, en van werk in de publieke

ruimte. Ook literatuur en onderzoek blijven

centrale elementen.”

De afgelopen jaren heeft hij zelf werk

verkocht. “Hoewel dat in het begin soms

moeilijk was om er afscheid van te nemen,

ben ik nu vooral blij dat ze ergens anders

een nieuw leven kunnen krijgen”, zegt de

kunstenaar. “Vaak weten verzamelaars de

beste stukken er meteen uit te selecteren.”

SURFEN

www.hadrienbruaux.com

25

26

‘Persoonlijke

vrijheid was zijn

ultieme drijfveer’

Erwin Olaf, Reclining Nude No. 05, serie ‘Skin Deep’, 2015. © Estate Erwin Olaf.

Met toestemming van Galerie Ron Mandos, Amsterdam.

27

Twee jaar geleden na de dood van

Erwin Olaf eert Stedelijk Museum

Amsterdam de Nederlandse

fotograaf met een tentoonstelling.

Samensteller Charl Landvreugd:

“Bij zijn laatste werken denk je

onwillekeurig: dit kán gewoon niet

waar zijn, hoe heb je dít kunnen

maken?”

TEKST: BEN HERREMANS

Zijn overlijden was aangekondigd,

toch stierf hij tamelijk onverwacht.

Bij de internationaal vermaarde

fotograaf Erwin Olaf (op 2 juli

1959 in Hilversum geboren als Erwin Olaf

Springveld) werd in 1996 longemfyseem

vastgesteld. De ziekte kortte zijn levensverwachting

in. Alsnog plotseling overleed hij

op 20 september 2023, enkele weken na een

ogenschijnlijk geslaagde longtransplantatie.

Dat Erwin Olaf zich meer dan de gemiddelde

mens bewust was van zijn eindigheid,

bevestigt Shirley den Hartog. Ze flankeerde

hem 28 jaar lang als zakelijk partner en is

directeur van de Erwin Olaf Studio. “De

laatste acht jaren van zijn leven stonden

grotendeels in het teken van de mogelijkheid

van zijn overlijden. Het verklaart het

harde werk in die periode: de drang om te

maken, omdat hij zijn eindigheid besefte”,

vertelt ze. “Na die diagnose besloot hij te

stoppen met commerciële opdrachten en

zich te focussen op kunst. Erwin wilde tot

op het laatst op locatie gaan en zijn grenzen

opzoeken. De serie ‘Im Wald’ schoot hij in

2020 in het Beierse Alpenwoud. We zaten

daar met zuurstofflessen en een dokter, het

leek ons dat we het maximaal mogelijke

hadden bereikt. Maar daarna trok hij weer

de studio in voor ‘Muzes’, de portretten

van zijn muzen. Sommige dingen konden

niet meer, toch wilde hij doorgaan met zijn

oeuvre. We begonnen in te zetten op snelheid:

alles nu nog doen wat misschien over

een paar maanden niet meer zou kunnen.

Erwin stopte niet meer met werken.”

Erwin Olaf, Self-Portrait, I Will Be, 2009. © Estate Erwin Olaf. Met toestemming van Galerie Ron Mandos,

Amsterdam.

TESTAMENT

Ook aan zijn nalatenschap werd gedacht,

vertelt Shirley den Hartog. “Erwin ging

met ons het archief in, maakte een A- en B-

selectie van al zijn negatieven, zorgde voor

een referentieprint van foto’s die in boeken

zouden verschijnen, bepaalde wat er na

zijn overlijden wel en niet op tentoonstellingen

mocht worden getoond. We hadden

een duidelijk plan van wat er ons na zijn

overlijden te doen stond.”

Toen het zo ver was, brak voor Den Hartog

een hectische tijd aan. “Zonder dat ik het

wist, had Erwin op het laatste moment zijn

testament veranderd. Alles over de nalatenschap

van zijn werk had hij eruit gehaald. Er

stond alleen nog dat hij alles aan mij overdroeg,

want ‘zij weet wat ik zou willen’. Een

enorme blijk van vertrouwen, dat wel, maar

ik schoot toch even in paniek. Ik trok enkele

weken naar Thailand om na te denken over:

wie was Erwin Olaf? Wat is zijn legacy?”

En wie was Erwin Olaf ? “Voor mij was hij

70 procent kunstenaar, 20 procent activist

en 10 procent iemand die graag niets doet

en van vakantie geniet”, antwoordt ze.

“De kunst kon ik bij mij houden, dat werk

lag al bij de Erwin Olaf Studio. Voor het

activisme richtte ik de Erwin Olaf Foundation

op. Deze ijvert voor gelijkheid, vrijheid

en diversiteit, steunt projecten voor een

geëmancipeerde samenleving en reikt jong

creatief talent kansen voor hun opleiding

aan. De Foundation was geen wens van

Erwin, maar ik voeg het graag toe aan zijn

legacy.” Glimlachend: “En tja, die 10 procent

nietsdoen en van vakantie genieten

moet ik voor mezelf nog invullen, dat is

een volgende stap.”

28

‘Meesterschap heeft

tijd, heeft rijping

nodig. Om dat te

kunnen begrijpen

moet je het onderwerp

of de discipline vanuit

verschillende hoeken

benaderen’

CHARL LANDVREUGD

Foto: Boudewijn Bollmann.

Erwin Olaf, Chessmen, V, 1988. © Estate Erwin Olaf. Met toestemming van Galerie Ron Mandos, Amsterdam.

INTUÏTIE

Nietsdoen is niet voor nu, zo leert de

to-dolijst van Den Hartog. “Neem het archiveren

van Erwins werk. Dat is nog altijd

het plan, het is alleen momenteel een ondergeschoven

kindje. Veel van zijn werk is

door musea aangekocht. Vijfhonderd werken

alleen al bevinden zich in het Rijksmuseum,

een aankoopschenking bij leven van

een deel werken tot 2015; hij behoorde tot

de eerste levende kunstenaars in de collectie

van het Rijksmuseum. Veel werken zijn

in privéverzamelingen beland. Via onze

elf galeries, in onder meer Parijs, Londen,

New York, Toronto, Shanghai, Seoul en

Mexico City, weten we waar alles zit.”

Die galeries checken ook de prijssetting.

Den Hartog: “Zelf kijk ik slechts sporadisch

naar de beurswaarden. Je kunt een Erwin

Olaf voor 5.000 of voor 40.000 euro kopen;

veel hangt af van hoe het werk gewaardeerd

wordt. In Frankrijk, Japan en Korea is dat

heel hoog. Vlak na zijn overlijden steeg de

vraag: mensen wilden een blijvende herinnering

aan Erwin Olaf. De laatste jaren

volgen de prijzen een stabiele lijn. Het is

momenteel niet mijn prioriteit, de galerieën

houden dat voor mij in de gaten.”

Gedateerd dreigt het werk van Erwin Olaf

niet snel te worden, meent ze. “Erwin staat

bekend om zijn geënsceneerde, geregisseerde

fotografie. Maar soms werkte hij impulsief

en reageerde spontaan op de actualiteit.

Toen dacht ik weleens: waar hééft hij het

in godsnaam over? Ik deelde zijn activisme

niet altijd in dezelfde mate. Nu stel ik vast:

verdorie, het zat heel goed met zijn intuïtie.”

Over de tentoonstelling in Stedelijk Museum

Amsterdam is ze zeer te spreken. “Het was

een heel heftig project, maar ik ben trots en

ik denk dat Erwin ook trots geweest zou zijn.

Het was slim van het Stedelijk om er Charl

Landvreugd als samensteller op te zetten.

Hij heeft een nieuwe en andere visie op het

kunstenaarschap in het algemeen.”

ONTWIKKELINGSBOOG

Toen de directie van het Stedelijk hem vroeg

een tentoonstelling over Erwin Olaf op te

zetten, moest curator Charl Landvreugd

daar even over nadenken. “Omdat er zoveel

aan de persoon van Erwin Olaf hangt”, verklaart

hij. “Een tentoonstelling over zo’n buitengewoon

populair iemand is per definitie

beladen. Iedereen heeft er een mening over.

Daar mag ik me niet naar plooien. Ik moet

tonen wat getoond moet worden.”

En dat is? “Ik wilde een tentoonstelling maken

die het kunstenaarschap van Erwin Olaf

naar voren brengt. Hoe zijn vakmanschap

Erwin Olaf, Nederlands Dans Theater, 01, 2009.

© Estate Erwin Olaf. Met toestemming van Galerie

Ron Mandos, Amsterdam.

29

Erwin Olaf, Palm Springs, The Kite, Still Life, 2018, video still.

© Estate Erwin Olaf. Met toestemming van Galerie Ron

Mandos, Amsterdam.

Ten Butterfly Box, 1991-1993, zuiver goud, staal en magneten. © De kunstenaar. Foto: John Bigelow

Taylor.

Erwin Olaf, Mature, Cindy C., 78, 1999. © Estate Erwin Olaf. Met toestemming van Galerie Ron Mandos,

Amsterdam.

‘Ik deelde zijn

activisme niet altijd in

dezelfde mate. Nu stel

ik vast: verdorie, het

zat heel goed met zijn

intuïtie’

SHIRLEY DEN HARTOG

Foto: Studio Erwin Olaf.

zich door de jaren heen heeft ontwikkeld.

Dan hebben we het over formele zaken zoals

kadrering, licht, papiergebruik. Techniek: de

overgang van analoog naar digitaal, bijvoorbeeld.

Of druk: op een moment koos hij voor

barietdruk, omdat die de werkelijkheid van

de huid en haar verschillende tinten het beste

benadert. Ik wil tonen dat er bij hem een ontwikkeling

plaatsvond die ergens toe leidde.

Wat je ook mag vinden van al het werk in de

tussentijd, het zijn altijd vingeroefeningen.

Elk werk is een polaroid van het moment, een

stap naar het volgende werk. Je zult moeten

kijken naar de hele boog die in een paar

tientallen jaren is afgelegd om uiteindelijk te

komen tot absoluut meesterschap. Meesterschap

heeft tijd, heeft rijping nodig. Om dat

te kunnen begrijpen moet je het onderwerp

of de discipline vanuit verschillende hoeken

benaderen. Deze tentoonstelling tracht de

ontwikkelingsboog bij Erwin Olaf bloot te

leggen en te eindigen bij zijn laatste werken,

die van een schitterende eenvoud getuigen

maar waarvan de technische beheersing zo

volmaakt is, dat je denkt: dit kán gewoon niet

waar zijn, hoe heb je dít kunnen maken? Om

die vraag te kunnen beantwoorden, heb je al

die tussenstappen nodig.”

Dat klinkt uiterst uitdagend. Landvreugd:

“Wie naar de tentoonstelling komt om de

hoogtepunten uit de carrière van Erwin

Olaf te zien, zal misschien teleurgesteld

zijn. Er zitten wel hoogtepunten in, alleen

zijn ze anders gekadreerd dan gebruikelijk.

Je ziet geen volledige serie tegen een

prachtige gekleurde muur. Ik heb expliciet

gekeken naar elke serie en me afgevraagd

welk punt Erwin Olaf probeerde te maken.

Dat is voor elke serie anders. Elke kunstenaar

weet: in een serie van acht, negen

werken – tekeningen, schilderijen, sculpturen,

foto’s, whatever – is er een werk bij

dat op een precieze manier alles zegt wat

je had willen zeggen. In elke serie ging ik

op zoek naar dat centrale beeld. Ik keek

er niet naar als enkel fotografie. In wezen

is fotografie slechts een methode van de

kunstenaar. Fotografie is een manier van

expressie, het is niet het doel. De vraag die

me bezighield, was: waarom doe je dit?

Wat is je drijfveer? In overleg met Studio

Erwin Olaf luidde het antwoord: persoonlijke

vrijheid. Dat is waarvoor Erwin

Olaf altijd, en vaak woedend, streed. Die

persoonlijke vrijheid onderzocht hij in zijn

werk op allerlei manieren. Wat betekende

het voor hem om vrij te zijn? Vandaar de

titel van de tentoonstelling: Freedom.”

30

De tentoonstelling wil het kunstenaarschap

van Erwin Olaf naar voren brengen en tonen

hoe zijn meesterschap zich ontwikkelde.

WISSELWERKING

Ook een tentoonstelling samenstellen volgt

een ontwikkelingsboog, legt Landvreugd

uit. “Als curator probeer ik recht te doen

aan de kunstenaar op een manier die niet

alleen voor mij integer is, maar ook voor het

museum. Een manier die past binnen onze

eigen kaders van denken en presenteren.

Tentoonstellingen ontstaan bij ons vanuit

de kunstenaar en zijn context.”

Intensief, noemt de curator de samenwerking

met Studio Erwin Olaf. “Ik heb niet

de arrogantie om te denken dat ik het hele

oeuvre van Erwin Olaf ken. Er was een

voortdurende wisselwerking, ik keerde telkens

naar de studio terug met de vraag: is er

beter beeld? Ze stuurden foto’s op, waarna

ik kon filteren, rangschikken, clusteren, zalen

indelen. Nog nooit zag ik een studio zo

hard werken. Ze geloofden in het project. Er

komen dagelijks nieuwe foto’s tevoorschijn.

Echt dagelijks. Op een moment zei ik tegen

Shirley: we moeten nu stoppen.”

Landvreugd werkt altijd op die manier

met kunstenaars. Want, zo vindt hij, de

kunstenaar is ‘de expert’, en zijn taak is alleen

maar om ervoor te zorgen dat hij het

beste uit de kunstenaar haalt, zodat hij, ‘op

het moment dat de zon schijnt, de spiegel

op de kunstenaar kan richten’. “Erwin Olaf

bezat alle technische competenties om je

binnen te halen met de schoonheid van

zijn foto’s”, zegt hij. “Als je op dat niveau

blijft hangen, zie je niet wat er onder het

beeld gebeurt.”

Als elke foto dient als opmaat voor de volgende

foto, hoe kleurt dan het besef dat er

geen vervolg meer komt de perceptie van

het oeuvre van Erwin Olaf ? “Ik kan daar

niet op antwoorden”, zegt Landvreugd.

“Dat de bezoeker het zelf mag invullen,

rijmt met Erwins denkwijze op latere

leeftijd. Want je hebt in het werk van een

kunstenaar niet alleen een technische

ontwikkeling maar ook een psychologische

rijping. In zijn werk is er een periode

waarin hij een verhaal wilde vertellen en

een punt maken. Dat liet hij later meer los.”

Wanneer is voor Landvreugd de tentoonstelling

geslaagd? “Als het merendeel van

de directe betrokkenen van Erwin Olaf er

blij mee is. Mochten zijn familie, vrienden

en de mensen van de studio denken: dit

zou hij mooi gevonden hebben, dan zou

dat het ultieme compliment zijn.”

BEZOEKEN

Erwin Olaf. Freedom

11-10 t/m 01-03

Stedelijk Museum

Amsterdam

www.stedelijk.nlInfo

LEZEN

Erwin Olaf: Freedom met bijdragen van

o.a. Charl Landvreugd, Shirley den Hartog,

Taco Dibbits, Tahrim Ramdjan en Hans van

Manen. Hannibal, 2025, Engels, 384 pag.,

hardcover, ISBN 978949341685. Prijs: € 69,95.

Erwin Olaf, Palm Springs, American Dream, Self-Portrait with Alex I, 2018. © Estate Erwin Olaf. Met toestemming van Galerie Ron Mandos, Amsterdam.

31

ZOOM

De eigenzinnige blik

van Luc Delahaye

Het Parijse museum Jeu de Paume presenteert een veertigtal foto’s

van groot formaat van Luc Delahaye. Dat lijkt misschien weinig

voor iemand die ooit een gerenommeerde oorlogsfotograaf was,

maar het weerspiegelt juist de manier waarop hij schokkende

gebeurtenissen benaderde, op het snijvlak van kunst en informatie –

een benadering die aan het einde van de 20e eeuw ontstond als reactie

op de spectaculaire fotojournalistiek waarvan hij eerst een fervent

voorstander was.

TEKST: JEAN-MARC BODSON

Luc Delahaye (°1962) werd fotograaf

aan het begin van de jaren 80. Hij

legde zich toe op de fotojournalistiek

en groeide in tien jaar tijd uit tot

een gerenommeerd oorlogsfotograaf. Geen

wonder dus dat hij in 1994 toetrad tot het

prestigieuze agentschap Magnum Photos,

opgericht in 1947, tijdens de bloeiperiode

van de geïllustreerde pers. Toen hij bijna

een halve eeuw later bij de coöperatieve

vereniging arriveerde, was die gouden periode,

waarin tijdschriften als Life oplagen

van wel twee miljoen exemplaren haalden,

natuurlijk al lang voorbij. De massale intre-

Luc Delahaye, Camp de réfugiés de Jénine, 2002. © de kunstenaar. Met toestemming van Galerie Nathalie Obadia.

32

ZOOM

Tussen 2001 en 2005 gebruikte Delahaye een

panoramische camera waarvan het brede

blikveld een afstand tot het onderwerp creëert

en ruimte laat voor interpretatie.

de van televisietoestellen in de huiskamers

veegde het economische model van het

beeldnieuws van de kaart en daarmee ook

een humanistische manier om de wereld

door middel van fotografie te begrijpen.

Vanaf dan gingen veel fotografen langere,

soberdere documentaires maken, bevrijd

– soms tegen hun wil – van het format van

korte en spectaculaire nieuwsreportages,

en zochten ze in de kunstwereld en op de

kunstmarkt naar andere media dan de

pers om hun werk te verspreiden.

Dat was ook de weg die Luc Delahaye

koos. Vanaf het einde van de jaren 90

publiceerde hij auteursboeken, zoals Portraits/1

en Mémo, respectievelijk portretten

van daklozen gemaakt in fotohokjes en

portretten van slachtoffers van de oorlog

in Bosnië, ontleend aan overlijdensberichten

in een krant uit Sarajevo. In 1999

publiceerde hij L’Autre, een reeks portretten

van reizigers in de Parijse metro die

zonder hun medeweten waren genomen,

naar het voorbeeld van de portretten die

Walker Evans tussen 1938 en 1941 in New

York maakte. Deze drie fotoboeken, die

getuigen van een wil om de fotograaf op

de achtergrond te houden en de blik te

depersonaliseren, sluiten naadloos aan

bij het werk van deze grote Amerikaanse

fotograaf die, samen met August Sander,

wordt beschouwd als de grondlegger van

de ‘documentairestijl’.

EEN WERELD IN BEROERING

In ieder geval waren Delahayes ontwijkingsstrategieën

de voorbode van een

werk waarin hij vanaf 2001 die bijzondere

relatie tot de werkelijkheid intensiveerde,

zoals wordt benadrukt in de presentatie

van een tentoonstelling in het Jeu de Paume:

“Al vijfentwintig jaar geven zijn foto’s,

meestal van groot formaat en in kleur, een

beeld van de onrust in de hedendaagse

wereld, van de oorlog in Irak tot die in Oekraïne,

van Haïti tot Libië en van conferenties

van de OPEC en de COP. Delahaye

richt zijn lens op de beroering in de wereld

en de instanties die geacht worden die beroering

in toom te houden.”

In een kwarteeuw is zijn werk aanzienlijk

geëvolueerd. Tussen 2001 en 2005

gebruikte hij een panoramische camera

waarvan het brede blikveld een afstand tot

het onderwerp creëert en ruimte laat voor

interpretatie. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de

huiveringwekkende en toch zo banale foto

van Slobodan Milošević, genomen tijdens

zijn proces voor het Internationaal Straftribunaal

voor het voormalige Joegoslavië

in Den Haag, in 2002. Helemaal achteraan

in de zaal lijkt de voormalige dictator niet

belangrijker te zijn dan het meubilair, terwijl

we weten dat hij verantwoordelijk is

voor oorlogsmisdaden. Ook zien we het in

zijn apocalyptische beeld van een vluchtelingenkamp

in Jenin, daterend uit hetzelfde

jaar. Het frappeert des te meer wanneer

we de chaos van de ruïnes vergelijken met

de strikte orde van een vergadering van de

VN-Veiligheidsraad een jaar later, waarvan

we nu nog steeds de gebrekkige doeltreffendheid

kunnen vaststellen.

In 2005 stapte Delahaye over op digitale

fotografie. Aan de hand van meerdere

opnamen, vaak in scène gezet, probeerde

hij de complexiteit van een situatie in één

enkel beeld vast te leggen, met behoud van

een fundamentele ambiguïteit, waarbij

hij elke eenduidige interpretatie van de

hand wees. Na verloop van tijd besloot de

fotograaf minder op reis te gaan voor zijn

werk. De computer werd zijn belangrijkste

werkinstrument en zijn praktijk ging meer

lijken op een schilderachtige beeldtaal.

Met zijn videowerk en zijn zoektocht naar

beelden die zowel losstaan van de subjectiviteit

van de auteur als van de toevalligheden

van de realiteit bleek de omschakeling

naar de beeldende kunst volledig en bewust

te zijn. In het Jeu de Paume krijgen

we daarom het werk te zien van een hedendaagse

kunstenaar, veeleer dan dat van

een fotograaf.

Zijn fotoboeken uit

de jaren 90 getuigen

van een wil om

de fotograaf op

de achtergrond te

houden en de blik te

depersonaliseren.

BEZOEKEN

Luc Delahaye. Le bruit du monde

10-10 t/m 04-01

Jeu de Paume

Parijs

www.jeudepaume.org

33

Peter Doig

Als nooit tevoren

Grote schilderijen van een

dobberende kano, een desolaat

huis of een eenzame figuur

in de sneeuw. Daarmee werd

Peter Doig een van de meest

toonaangevende en ook duurste

Britse kunstschilders. Hij is niet

bang om iets te doen wat hij

nooit heeft gedaan. House of

Music in Serpentine South Gallery

in Londen is een environment

met cinemaluidsprekers die

zijn muziekcollectie laten

horen bij nieuwe en oudere

schilderijen. Een project over

de rol van muziek, film en

ontmoetingsplekken in Doigs

kunstpraktijk.

TEKST: CHRISTINE VUEGEN

Peter Doig, Maracas, 2002-2008, olieverf op doek, 290 x 190 cm. © de kunstenaar. Alle rechten voorbehouden.

Met toestemming van de kunstenaar en Serpentine.

Muziek speelt al lang mee in de

schilderkunst van Peter Doig,

zij het als motief of inspiratiebron.

Meestal luistert hij

ook naar muziek als hij schildert. In zijn

eentje. Hij mag dan een internationale

hoogvlieger zijn, een legertje assistenten

heeft hij niet. Sinds 2021 woont de kunstenaar

opnieuw voltijds in Londen. In 2002

verhuisde hij met zijn vrouw en kinderen

naar het Caraïbische eiland Trinidad, na

een residentie in 2000. Voor Doig was het

een terugkeer. Hij werd in 1959 geboren in

Edinburgh, Schotland. Op amper tweejarige

leeftijd verhuisde hij met zijn ouders naar

Trinidad en een paar jaar later naar Canada,

waar hij opgroeide. Voor zijn kunstopleiding

trok hij in 1979 naar Londen,

culturele broedplaats en de thuisbasis van

zijn favoriete punkbands.

34

Kunstwerk verklaart kunstenaar

Nu hij 66 is, combineert Peter Doig zijn

schilderkunst voor het eerst met geluid.

Sculpturale installaties van oude gerestaureerde

luidsprekers uit cinemazalen laten

een selectie horen van zijn eclectische

collectie platen, cassettes en cd’s. Bovendien

inviteert hij ‘special guests’ als Brian

Eno, Ed Ruscha, Lizzi Bougatsos en vele

anderen voor live luistersessies van hun

muziekselectie. Doig houdt ervan om ontmoetingsplekken

op poten te zetten. Bij

zijn atelier in Laventille op het tropische

eiland Trinidad runde hij zijn drukbezochte

StudioFilmClub. Want film is ook een

grote passie van hem.

Luidsprekers doken al op in het schilderij

Maracas (2002-2008). Doig ging uit van

iets dat hij zag: een man op een monumentale

toren van luidsprekers. Maracas

is een populair strand in Trinidad. Het is

daar de gewoonte om voor beachparty’s

zulke luidsprekertorens op te stellen. De

kunstenaar neemt als uitgangspunt iets

uit het dagelijks leven en dat wordt iets

anders. Bij dit schilderij kun je denken aan

een tempel in de jungle, een ritueel voor

een godheid, een tribaal monument. En

dat is tegelijk geometrische abstractie.

Het schilderij

Maracas doet denken

aan een tempel

in de jungle, een

ritueel voor een

godheid, een tribaal

monument.

Eigen ervaringen, gevonden of zelfgenomen

foto’s, herinneringen en verbeelding,

figuratie en abstractie knipogen naar de

kunstgeschiedenis, naar Gauguin, Matisse

en een aantal andere meesters en vloeien

samen in een altijd enigszins mysterieus

tafereel vol onderhuidse spanningen, dat

tegelijk een krachtig olieverflandschap is.

Dikwijls zijn er spanningen tussen de menselijke

beschaving en de natuur, en die zijn

ook voelbaar in het schilderij Maracas.

ATMOSFERISCH

“Songs kunnen heel visueel zijn”, aldus

Peter Doig. “Ik ben geïnteresseerd in wat

ze oproepen, en ik heb in de loop der jaren

geprobeerd om schilderijen te maken die

tot de verbeelding spreken en atmosferisch

zijn, net zoals muziek dat kan zijn.”

House of Music, de titel van zijn tentoonstelling

in Serpentine South Gallery in

Londen, plukte hij uit een song van Shadow,

een beroemd calypsomuzikant uit

Trinidad. Het schilderij Shadow (2019), een

portret van de muzikant in zijn skeletpak,

is opgenomen in de expositie. In 2023 was

het te zien in zijn solotentoonstelling in

The Courtauld Gallery, waar meer dan ooit

bleek dat muziek een thema is.

Peter Doig wordt steevast een Schotse

kunstenaar genoemd, hoewel hij er amper

woonde. Toegegeven, zijn Schotse afkomst

past perfect bij de dromerige en vaak nogal

onheilspellende landschappen waarmee

hij wereldbekend werd. Op zo’n groot

formaat dat je erin zou willen verdwijnen.

Het was in 2003 te ervaren in het Bonnefantenmuseum

in Maastricht, nog altijd

de enige solotentoonstelling in de Lage

Landen. Doig zwengelde in de jaren 90

de grote golf van schilderkunst mede aan

en was de gangmaker van de heropleving

van landschapsschilderkunst, de nieuwe

romantiek. In 1989 vond hij zijn eigen weg,

toen hij een kano op een meer schilderde.

Hij begon eraan nadat hij een schilderijtje

van een kano uit zijn studententijd terugzag.

Het deed hem denken aan een scène

uit de horrorfilm Friday the 13th en aan

de grimmige sfeer in de schilderkunst van

Munch. Eigen ervaringen spelen evenzeer

mee. Hij trok er met de kajak op uit in Canada

en later in Trinidad.

ERKENNING

De internationale doorbraak kwam snel op

gang nadat Doig in 1994 was genomineerd

voor de Turner Prize in Londen. Een prille

erkenning was de Barclays Young Artist

Award in 1991, tijdens een expositie in

Serpentine Gallery. Andere bekroningen

volgden. Dit jaar ontving hij de prestigieuze

Praemium Imperiale Prize for Painting

in Japan. Wereldwijd belangrijke prijzen,

exposities in belangrijke musea, kunstinstellingen

en galeries, aankopen voor belangrijke

collecties: de kunstwereld erkent

al lang het belang van zijn schilderkunst.

In 2007 was Peter Doig eventjes de duurste

levende schilder in Europa. Bij Sotheby’s

in Londen werd toen The White Canoe

Sculpturale

installaties van

oude gerestaureerde

luidsprekers uit

cinemazalen

laten een selectie

horen van Doigs

eclectische

muziekcollectie.

(1990-91) verkocht voor £ 5.732.000, circa

vijf keer meer dan de geschatte prijs.

Sindsdien schieten de veilingprijzen van

zijn werk de hoogte in. Swamped (1990)

is een ander duister schilderij van een

kano op een meer. In 2015 veranderde het

bij Christie’s in New York van eigenaar

voor $ 25.925.000 en in 2021 in hetzelfde

veilinghuis voor $ 39.862.500, tot nog toe

het record voor werk van hem. En wat

deed Doig? Hij verliet in 2023 Michael

Werner Gallery, die hem ruim twintig

jaar vertegenwoordigde, en werd een

onafhankelijke kunstenaar. Alsof hij de

kunstmarkt de rug toekeerde. Duizelingwekkende

bedragen, inderdaad, maar je

kunt het ook zien als een erkenning van

de markt die het belang van zijn schilderkunst

bekrachtigt.

BEZOEKEN

Peter Doig: House of Music

10-10 t/m 08-02

Serpentine South Gallery

Londen

www.serpentinegalleries.org

LEZEN

Peter Doig: House of Music, meerdere

teksten, interview Peter Doig door

Serpentine-directeur Hans Ulrich Obrist, rijk

geïllustreerd, vormgeving door Parijse studio

Faye and Gina, formaat en design sluiten aan

bij 12-inch platenhoes.

35

AI: artistieke

intelligentie?

Wanneer we aan kunst en

kunstmatige intelligentie (AI)

denken, denken we in de eerste

plaats aan kunstenaars die AI

gebruiken voor hun werk. Er is

echter nog een andere, discretere

toepassing van AI die aan belang

wint en op termijn een aanzienlijke

impact op de kunstmarkt zou

kunnen hebben.

TEKST: GILLES BECHET

Dankzij haar fenomenale rekenkracht

kan AI vrijwel onbeperkte

hoeveelheden gegevens synthetiseren

en helpen bij het begrijpen

van collectief gedrag, het interpreteren van

marktontwikkelingen en -stemmingen en

het opsporen van nieuwe correlaties die

verband houden met een stijging van de

marktwaarde. De voorspellende algoritmen

anticiperen op de ontwikkeling van de carrières

van opkomende kunstenaars. Voor

banken, verzekeraars en investeerders kan

dit digitale fenomeen geruststellend zijn.

Bij veilinghuizen versterkt AI het werk op

het gebied van informatie en catalogisering,

maar valt ze meer onder de interne

machinerie onder toezicht van experts, wat

ongetwijfeld verklaart waarom deze zich

hierover liever niet openlijk uitspreken.

Temeer daar het gebruik ervan varieert

naargelang de afdelingen en specialiteiten.

Platforms en veilinghuizen die onlineveilingen

organiseren, beschikken over

AI-gestuurde software die ervoor zorgt

dat veilingen transparanter en efficiënter

verlopen, met real-time analyses en

mechanismen voor het opsporen van

vervalsingen. Dit moet klanten helpen om

Art & Language, A BAD PLACE, 2018. Philippe Méalle Collection. Met dank aan het Museum voor Hedendaagse Kunst Chateau de Montsoreau.

36

‘Velen denken

dat de resultaten

van AI willekeurig

zijn, terwijl ze

juist consistent en

reproduceerbaar

zijn en gebaseerd op

meetbare gegevens’

CARINA POPOVICI,

Art Recognition

sneller beslissingen te nemen en veilinghuizen

om grotere volumes te verkopen.

In december vorig jaar, net vóór de beurs

in Miami, lanceerde Art Basel zijn AIgestuurde

app, te danken aan een samenwerking

met Microsoft. Daarin vinden we

de Art Basel Companion, die bezoekers

gepersonaliseerde aanbevelingen doet, en

de Art Basel Lens, een digitale loep die de

tentoongestelde werken kan scannen om

informatie over de galerie en de kunstenaar

te verkrijgen.

En dit is nog maar het begin, verzekert

Alain Brusch, Global Head of Digital Platforms

Art Basel. “We zijn van plan nieuwe

digitale initiatieven te ontwikkelen die niet

alleen de beurservaring voor de bezoeker

verrijken, maar ook inhoud bieden waarmee

galeries en belanghebbenden zich

beter op de beurzen kunnen voorbereiden.”

Bij BRAFA blijft men voorzichtig. “We

gebruiken AI-tools voor administratieve

taken, maar met mate”, zegt managing

director Beatrix Bourdon. “Anderzijds organiseren

we elk jaar een lezing en bijeenkomsten

rond AI, omdat we merken dat er

interesse en vraag is vanuit het publiek.”

VALS GEVOEL VAN VEILIGHEID

Op beurzen lopen veel bezoekers nu rond

met een app op hun smartphone waarmee

ze de prijs van de kunstwerken die ze

voor zich zien kunnen schatten. Dankzij

de kracht van AI beloven die een ‘snelle,

nauwkeurige en objectieve beoordeling,

die niet gebaseerd is op subjectieve meningen’,

maar op gegevens die de resultaten

Art & Language, A Shadow on the Tongue. Philippe Méaille Collection. Met dank aan het Museum voor

Hedendaagse Kunst Château de Montsoreau.

van veilinghuizen, markttrends en beeldanalyse

samenbrengen. Deze apps zijn

vaak gratis en hebben meestal alleen een

foto van het kunstwerk of object nodig.

Door AI in te zetten bij de analyse van

kunstwerken en markten spelen veel van

deze actoren in op het idee van transparantie

en democratisering van de toegang

tot de markt, elk met hun eigen specifieke

kenmerken. ArtCritic legt de nadruk op

beeldanalyse en het opsporen van vervalsingen.

ArtHelper.ai profileert zich als een

gepersonaliseerd marketinginstrument

voor kunstenaars. Limna presenteert zich

als een instrument voor marktinzicht en

culturele analyse, steunend op een database

van 700.000 kunstenaars en een miljoen

tentoonstellingen. Magnus profileert

zich als de ‘Shazam van de kunst’, met

gegevens die acht miljoen resultaten van

veilinghuizen en galeries samenbrengen.

Bij elke transactie heeft degene die over de

meest volledige informatie beschikt immers

altijd een voordeel.

De kennis die door AI wordt verzameld

en samengevat, is evenwel nooit volledig.

“Het geeft een vals gevoel van veiligheid.

Je hebt het gevoel dat je het weet, terwijl

je het eigenlijk niet weet”, zegt Pauline

Haon, Benelux Director bij The Fine Art

Group. De prijzen zijn immers voornamelijk

afkomstig van veilingen, terwijl de

galeriemarkt en privéverkopen ondervertegenwoordigd

zijn. “De opgegeven prijs

is nooit meer dan een gemiddelde, terwijl

je voor een goede aankoopbeslissing rekening

moet houden met de periode van de

kunstenaar, de herkomst, de kwaliteit en

de staat van het werk.”

BEWIJZEN EN BEARGUMENTEREN

Op TEFAF speelt AI een discrete maar essentiële

rol. Sinds enkele jaren versterkt

kunstmatige intelligentie de tools die ter

beschikking staan van het ‘vetting team’,

dat vóór de opening van de beurs de kwaliteit

en herkomst van de tentoongestelde

objecten controleert. “AI biedt ons een extra

37

‘We kunnen bewijzen

en toelichting geven

voor wat we beweren.

We zeggen niet zomaar

dat er een probleem is

met een object’

WILL KORNER, TEFAF

hulpmiddel om aanvullende info over een

object te verkrijgen wanneer dat nodig is”,

aldus Will Korner, Head of Fairs van TEFAF.

Tijdens de twee dagen die aan de keuring

worden besteed, is er ter plaatse een wetenschappelijk

laboratorium met apparatuur

die steeds vaker gebruikmaakt van AI, met

een team van ongeveer tien experts. Bij

vragen of twijfels over een werk of object, of

wanneer er elementen zijn die in tegenspraak

zijn met de documenten, wordt het

stuk naar het laboratorium gestuurd voor

analyse. Zo kunnen vergelijkingen worden

gemaakt, overeenkomsten worden gezocht

of dingen worden opgemerkt die met het

blote oog niet zichtbaar zijn. Korner: “Wanneer

we teruggaan naar de handelaar of

de deskundige die hem begeleidt om uit te

leggen dat er een probleem is met een stuk,

kunnen we bewijzen wat we beweren en

dat toelichten. Dat is het interessante van

AI. We zeggen niet zomaar dat er een probleem

is met een object.”

Dankzij haar analytische vermogens kan

AI een unieke expertise bieden die doorslaggevend

kan zijn voor de markt. Zo werden

op de veiling van 25 november 2024 bij

Germann Auktionshaus in Zürich werken

van Louise Bourgeois, Mimmo Paladino

en Marianne von Werefkin geveild die

geauthenticeerd waren met behulp van

de innovatieve, op AI gebaseerde technologie

Art Recognition. Deze software is

in staat het ‘visuele DNA’ van een kunstenaar

te identificeren aan de hand van

foto’s van geauthenticeerde werken, maar

ook van erkende vervalsingen gebruikt

om de software te trainen. Carina Popovici,

natuurkundige en medeoprichter

van de Zwitserse startup, benadrukt dat

deze technologie experts niet vervangt,

aangezien ze AI combineert met menselijke

expertise. De uitdagingen zijn zowel

technisch, met een beperkte hoeveelheid

gegevens voor bepaalde kunstenaars en

de complexiteit van het verwerken van

gezamenlijke werken, als subjectief, met

de vele vooroordelen omtrent AI. Popovici:

“Velen denken dat de resultaten van AI

willekeurig zijn, terwijl ze juist consistent

en reproduceerbaar zijn en gebaseerd op

meetbare gegevens.”

Louise Bourgeois, Sans Titre, 1945, inkt op papier, recto/verso, 270 x 210 mm. Verkocht voor CHF 28.000,

november 2024, bij Germann Auctions, Zürich. Richtprijs: CHF 30.000 – 40.500.

NIEUWSGIERIG PUBLIEK

Kunstmatige intelligentie is inmiddels een

onmisbaar instrument op de kunstmarkt

en baant zich ook een weg naar andere

sectoren van de kunstwereld, zoals het

curatorschap. Zo werd voor de tentoonstelling

Art & Language: entretien avec un

humoriste obéissant, die van 25 april tot 1

juli te zien was in het kasteel van Montsoreau

in Frankrijk, de functie van curator

vervuld door ChatGPT. De chatbot van

OpenAI nam het hele project voor zijn

rekening, van de uitwerking van het concept

tot het schrijven van de teksten en

de thematische structurering. Die keuze

is gewaagd, maar past ook bij de geest

van Art & Language. “Dit Britse collectief

was al heel vroeg geïnteresseerd in computertaal

en het ontmythologiseren van

kunst”, vertelt Marie-Caroline Chaudruc,

directeur van het museum voor hedendaagse

kunst in Château de Montsoreau.

Er werd gekozen voor de versie voor het

38

Vetting tijdens Tefaf 2025. Foto: Jitske Nap.

‘In 2035 zal een kunstbeurs hybride zijn:

nog steeds fysiek en menselijk, maar

ondersteund door een onzichtbare laag

kunstmatige intelligentie die het hele

ecosysteem optimaliseert, personaliseert

en beveiligt’

MARIE-CAROLINE CHAUDRUC,

Château de Montsoreau

en menselijk, maar ondersteund door een

onzichtbare laag kunstmatige intelligentie

die het hele ecosysteem optimaliseert,

personaliseert en beveiligt. AI en beurzen

zullen de kunstmarkt transparanter, sneller

en globaler maken, maar ook afhankelijker

van algoritmische logica. Dit zal

een enorme efficiëntiewinst opleveren,

maar ook de cruciale vraag oproepen: blijft

kunst een ruimte van onvoorspelbaarheid

en emotie, of wordt het een geoptimaliseerde

markt, zoals de financiële wereld?”

grote publiek, zonder specifieke inhoud

of gegevens toe te voegen. ChatGPT heeft

zelfstandig gewerkt, zonder te worden gecorrigeerd.

Chaudruc: “We wilden het niet

aanpassen, maar hebben het genomen zoals

het was, met alle vertekeningen, fouten

en nodeloze herhalingen. Het was niet de

bedoeling de werkelijkheid mooier voor te

stellen dan ze was.”

De reacties van het publiek waren uitermate

positief. Het initiatief werd serieus

genomen, niet als grap of provocatie, en

stimuleerde discussies en reflecties over

het gezag en de kennis van het museum.

“Ik was verrast door de relevantie van het

onderwerp en de nieuwsgierigheid van

het publiek”, vertelt Chaudruc. “En dat in

tegenstelling tot de kunstwereld, die nogal

terughoudend en zelfs stil is over een tool

die iedereen nu gebruikt.”

Tot slot werd het woord gegeven aan Chat-

GPT. De vraag luidde hoe een kunstbeurs

er in 2035 zou uitzien, wanneer AI alomtegenwoordig

is, zowel achter de schermen

als ervoor. Chaudruc: “In 2035 zal een

kunstbeurs hybride zijn: nog steeds fysiek

SURFEN

www.artbasel.com

www.brafa.com

www.artcritic.com

www.arthelper.ai

www.limna.ai

www.magnus.net

www.fineartgroup.com

www.art-recognition.com

www.chateau-montsoreau.com

www.germannauktionen.ch

39

Flirt tussen

mode en design

Een modeontwerper die objecten

ontwerpt of, omgekeerd, een

architect of designer die zich aan

kleding waagt: sinds oudsher zijn

de disciplines innig met elkaar

verbonden. Dankzij collectible

design dient zich nog een andere

mogelijkheid zich aan: het

versmelten van deze creatieve

universa.


Vanaf de tweede helft van de 19e

eeuw verfraaiden welgestelde

vrouwen niet alleen hun lichaam,

maar ook hun interieur met

gedrapeerde stoffen, franjes en ruches.

Zo gingen ze als het ware op in hun eigen

woning. Op die decoratieve overdaad hadden

mannelijke ontwerpers zoals Henry

Van de Velde en Josef Hoffmann vanaf het

begin van de 20e eeuw een eigen antwoord.

Geïnspireerd door hun visie rond het totaalkunstwerk

en hun streven naar harmonie

ontwierpen ze doordachte vrouwenkleding

en interieuritems. Het inspireerde modeontwerpers

als Jeanne Lanvin en Paul Poiret

– met het eerste lifestylemerk ter wereld –

op hun beurt om interieurontwerp in te zetten

voor de branding van hun modehuis.

Een pionier in vermenging van mode en

design uit het Verre Oosten is Rei Kawakubo

(°1942). De Japanse modeontwer-

per bouwde haar cultmerk Comme des

Garçons uit tot een globaal universum.

“Toen ze in de jaren 60 begon, bepaalde

traditionele kleding zoals de kimono het

Japanse straatbeeld”, vertelt Paul Viguier

van veilinghuis Piasa. “Samen met ontwerpers

als Shiro Kuramata en Shigeru Ushida

maakte ze in de jaren 70 en 80 deel uit van

een radicale, zeer creatieve Japanse school.

De economische boom zorgde ervoor dat

Japan zich opende naar de wereld. De radicaliteit

qua kleurgebruik, vorm of snit paste

perfect bij de Europese avant-garde, waardoor

het merk hier snel aan belang won.

Naast kleding ontwierp Kawakubo ook

meubilair voor haar winkels. Het gebruik

van zwart, de minimalistische vormentaal,

de abstrahering en de nadruk op functionaliteit

vormen telkens de rode draad.”

Op 1 oktober gaat in Parijs de collectie van

de Japanse verzamelaar Hiroaki Narita

onder de hamer bij Piasa. Viguier: “De

stukken dateren uit Kawakubo’s vroege

periode, tussen 1969 en 1999. Met die gelimiteerde,

ambachtelijk gemaakte reeksen

bouwde ze haar merk op, dat uitgroeide tot

Comme des Garçons. Sommige stukken

zijn nooit gedragen, andere slechts enkele

keren. Musea kopen steeds vaker mode als

aanvulling op hun collectie. Tegelijk zoeken

particuliere verzamelaars een alternatief

voor de overproductie van luxemerken. Ze

waarderen het historische karakter en de

eenvoud van de kleding, en willen door hun

aankoop bijdragen aan het behoud ervan.

Hun garderobe wordt zo een dynamisch archief.

Met prijzen tussen 350 en 3.000 euro

blijft de drempel relatief laag.”

‘Zowel in

ruimtelijkheid als

het neerzetten van

een verhaallijn

ontmoeten mode en

collectible design

elkaar’

STÉPHANIE FREDERICKX

VAN MODE NAAR DESIGN

Dichter bij huis, maar even legendarisch is

het werk van Martin Margiela. Hij pionierde

met zijn intussen iconische, volledig witte

settingen, bevolkt door witgeschilderde

meubels, eitjes en pluimen. In dezelfde lijn

zet de Amerikaanse ontwerper Rick Owens,

wiens overzichtstentoonstelling momenteel

in Palais Galliera te zien is, sinds de

start van zijn label in 1992 een volledig

universum neer. “Als klant word je volledig

ondergedompeld in Owens’ wereld. Hij beschouwt

zijn onconventionele merk als het

40

Dries Van Noten werkte nauw samen met Ben Storms voor de inrichting van zijn winkel in New York, met onder meer deze Bronze Cast Marble Wallpiece, 2025. Foto: Tijs Vervecken.

41

Linde Freya Tangelder, Lacquered stool, 2022, 27 x 40 x 58 cm,

dieprood, gelakt hout, editie van 24 per kleur + 2 A.P. © de

ontwerper. Met toestemming van destroyers/builders.

Foto: Eline Willaert.

Ben Storms, Crushed Room Divider (Gold Gilded),

2024, 195 x 160 x 45 cm, roestvrij staal en bladgoud.

© de ontwerper. Met toestemming van Objects

with Narratives. Foto: Alexander Popelier.

ware als een cult, en noemt zijn klanten ook

wel The Owens Core”, vertelt galeriehouder

Stéphanie Frederickx. “Even sterk, maar helemaal

anders pakt modemerk The Row het

aan. Op Instagram toont dat vooral vintage

design en kunst die de ontwerpers – en hun

community – inspireert. De kleding heeft

zo’n sterke fanbasis dat deze zelf weinig promotie

nodig heeft.”

Inmiddels legt modeontwerper Ann Demeulemeester

zich toe op interieurdesign,

met een uitgebreide collectie voor het

Belgische merk Serax. Zelf noemt ze mode

één taal, en interieurobjecten, zoals servies,

glaswerk en verlichting, simpelweg een

andere om haar wereld neer te zetten. Ze

speelt met tegenstellingen zoals donker en

licht of schoonheid en dramatiek. Frederickx:

“Tijdens haar modejaren ontwierp ze

samen met haar man Patrick Robyn de volledige

showroom, tot en met de balpennen

toe. De ‘Table Blanche’-reeks, die later bij

Bulo terechtkwam, stamt uit die periode.”

Afgelopen zomer bracht modeontwerper

Kris Van Assche, elf jaar lang artistiek

directeur bij Dior Homme, voor het eerst

interieurontwerp uit bij Laffanour | Galerie

Downtown, die eerder met Dior samenwerkte

(Isamu Noguchi’s ‘Akari’-lampen)

en met Berluti (meubilair van Pierre Jeanneret).

In de galerie toonde Van Assche

een collectie bronzen vazen, waarvoor hij

nauw samenwerkte met ambachtslui van

de Fodor-bronsgieterij. Net zoals in zijn

modecollecties speelt de ontwerper met

ingeburgerde codes. Zo stellen zijn ‘Nectar

Vessels’ niet alleen het traditionele gebruik

van brons, maar ook de vaas als object in

vraag. “De vazen hebben niet langer bloemen

nodig. Ze zijn zelf bloemen geworden”,

stelt Van Assche.

Om die fascinerende kracht van bloemen te

benaderen werkte hij niet met gepatineerd

brons, maar met een mat gekleurde buitenkant

en organische uitsnijdingen die het

warme, gepolijste roosgouden brons van de

42

‘Een jas, meubel

of gebouw is voor

mij een vorm van

schuilplaats die je

omhult’

LINDE FREYA TANGELDER

Linde Freya Tangelder, Reworked Chair, 2025,

52 x 70 x 72 cm, aluminium, gelakt katoen en wit

brons, editie van 12 stukken + 1 A.P. © de ontwerper.

Met toestemming van Uppercut Gallery. Foto: Eline

Willaert .

binnenkant laten doorschemeren. Net zoals

bij een modeshow vatte hij de presentatie op

als een immersieve installatie, met boomstronken,

verdorde bladeren en spiegels die

zowel visueel, gevoelsmatig en qua geur de

sfeer van een mysterieus bos opriepen.

Rei Kawakubo/ Comme des Garçons, Refresh the Spirit, SS 1990. Te koop via Piasa, richtprijs: € 600-800.

© de ontwerper. Foto: Simon Narita.

VAN DESIGN NAAR MODE

Omgekeerd komen mode en design elkaar

ook tegemoet in vernieuwende samenwerkingen.

Zo creëerde de Italiaanse designmeester

Gaetano Pesce vierhonderd unieke

stoelen en een vloer voor het Lente-Zomer

2023-defilé van Bottega Veneta. Hij noemde

dat zelf een ode aan de diversiteit van de

mensheid, maar zag er ook een kritische

noot in over de plekken waar cultuur vandaag

nog kan ontstaan. Later transformeerde

hij de Milanese flagshipstore met de

installatie Vieni a Vedere tot een grotachtige

omgeving, die op haar beurt de inspiratie

vormde voor twee edities van handtassen.

“Niet alleen in hun ruimtelijkheid, maar ook

in het neerzetten van een verhaallijn – met

een hele reeks afgeleiden die spelen met

43

Kris Van Assche, Vase Bronze 03, 2025, 56,6 x 47,6 cm, brons, editie van 8. © de ontwerper. Met toestemming van Laffanour/Galerie Downtown. Prijs: tussen € 30.000 en 40.000.

Foto: Jeremy Barniaud.

44

Kris Van Assches

‘Nectar Vessels’

stellen niet alleen

het traditionele

gebruik van brons,

maar ook de vaas als

object in vraag.

bepaalde details uit het overkoepelende

verhaal – ontmoeten mode en collectible

design elkaar”, stelt Frederickx. “Het

onderzoek naar nieuwe technieken en

materialiteiten staat centraal. Zo inspireert

de Belgische Nathalie Van der Massen de

modewereld met haar onderzoek naar

weefsels, of verkent de Duitser Johannes

Budde met zijn ‘Rug ’N Roll’ de grenzen tussen

textiel, design en sculptuur.”

Belgische ontwerpers halen de banden met

de modewereld aan. Arthur Vandergucht

creëerde ‘Rivet’-banken voor het Britse

mannenmerk Kiko Kostadinov en Ben

Storms werkt nauw samen met Dries Van

Noten voor de inrichting van diens winkels.

“We delen niet alleen waarden als toewijding

en integriteit, maar ook een liefde voor

materialiteit, vakmanschap en contrast”,

verklaart Storms. “In de New Yorkse winkel

fungeren mijn creaties als rustgevende bakens

die de ‘rush’ van de stad temperen, en

via hun materie geschiedenis ademen.”

SCULPTURALE SCÈNES

Ook Linde Freya Tangelder van destroyers/builders

houdt van interdisciplinaire

samenwerking. “In opdracht van Dior

creëerde ik in 2020 een hedendaagse herinterpretatie

van hun iconische Medaillon-stoel”,

vertelt de in België gevestigde

Nederlandse meubelen interieurontwerper.

“In alle vrijheid kon ik de klassieke

vorm naar mijn hand zetten. Klanten konden

die stoelen via de boetieks bestellen.”

Daarnaast werkt Tangelder regelmatig samen

met Kassl Editions voor de inrichting

van hun showrooms. “Dat je een specifieke

ruimte kunt opvatten als een opeenvolging

van scènes, waarin sculpturale meubels

telkens een andere rol kunnen spelen, vind

ik boeiend”, zegt ze. “Hoewel architectuur

mijn voornaamste inspiratiebron is, voel ik

Linde Freya Tangelder, Mirror Screen, 2023, 170 x 100 x 75 cm, aluminium. © de ontwerper. Met toestemming

van destroyers/builders, geïntegreerd in de showroom van Kassl Editions. Foto: Eline Willaert.

qua materiaal- en kleurgebruik verwantschappen

met mode. Zo experimenteerde

ik voor mijn laatste ‘Reworked’-serie, die

begin september bij Uppercut te zien was

op Collectible in New York, met handgelakte

katoenen kussens, die over het

metalen meubilair worden gedrapeerd.

Een jas, meubel of gebouw is voor mij een

vorm van schuilplaats die je omhult. Ook

de liefde voor natuurlijke materialen of de

combinatie van afwerkingen, zoals hoogglans

en heel mat, delen we.”

Tegelijk is het niet eenvoudig om als individuele

ontwerper met wereldspelers

samen te werken. Tangelder: “Als je binnen

zulke grote merken in contact komt met

mensen met vernieuwende ideeën die hun

eigen visie in samenwerking willen uitbouwen,

is dat bijzonder. Momenteel werk ik

aan een project voor Isabel Marant. Nu het

merk evolueert, willen ze het brute, koude

beton in de winkels inruilen voor meer

warme tonen en materialen.”

LEZEN

Mode & Interieur. A gendered affair, 224

pagina’s, Hannibal Books, 55 euro.

VEILING

Rei Kawakubo & Comme des Garçons,

1969-1999

01-10, 14 uur, Piasa

Parijs

www.piasa.fr

BEZOEKEN

PAD London

14 t/m 19-10

Berkeley Square

Londen

www.padesignart.com

Rick Owens, Temple of Love

t/m 04-01

Palais Galliera

Parijs

www.palaisgalliera.paris.fr

Iris Van Herpen. Sculpting the senses

27-09 t/m 01-03

Kunsthal

Rotterdam

www.kunsthal.nl

45

Soffiati en het modernisme

dat niemand zag komen

De italiaanse term ’soffiati’ verwijst

naar een specifieke Murano-productie

van transparant dunwandig geblazen

glas, geïntroduceerd in het eerste

kwart van de 20e eeuw. Hoewel

destijds beschouwd als modern en

vernieuwend, zijn de vormen stilistisch

gebaseerd op oudere glasstijlen.

TEKST: MARC HEIREMANS

In de vroege 20e eeuw beheersen drie

grote glasblazerijen de productie van

artistiek glas op Murano: Artisti Barovier,

Fratelli Toso en Andrea Rioda. Het zijn

drie op zichzelf staande entiteiten, maar

hun productie uit deze periode is nagenoeg

niet van elkaar te onderscheiden. Dat is het

gevolg van hun afhankelijkheid van dezelfde

afnemers, die in grote mate het uitzicht

van de productie van de glasblazerijen bepalen.

Deze invloedrijke verdelers hebben

in Venetië uitgebreide luxueuze toonzalen,

zogenaamde ‘stabilimenti’, in de buurt van

toeristische trekpleisters waar behalve

Murano-glas ook spiegels, verlichting, meubels,

bronzen en kostbare Venetiaanse stoffen

worden aangeboden. Ze vormen niet

alleen een directe plaatselijke afzetmarkt,

maar hebben ook rechtstreeks contact met

belangrijke overzeese invoerders. In het

begin van de 20e eeuw bestaat hun aanbod

van Murano-glas vooral uit reproducties

van antiek glas uit het glasmuseum (‘vetro

antico’) en uiterst bewerkelijke fantasieobjecten,

overladen met draken, slangen en

zeemonsters (‘vetro moderno’).

Glaswerken, ca. 1925-30. Links: anoniem, 24 cm x 29,5 cm, rechts: Compagnia Venezia Murano.

46

De introductie van

een externe ontwerper

in vast werkverband

is een van de grote

verdiensten van Paolo

Venini en Giacomo

Cappellin.

Fundamentele vernieuwing treedt pas op

na de Eerste Wereldoorlog, met de komst

van Giacomo Cappellin en Paolo Venini,

beiden uit Milaan. Algemeen wordt aangenomen

dat de kunstenaar Vittorio Zecchin

verantwoordelijk is voor deze vernieuwing

door zijn vroege ontwerpen voor de Vetri

Soffiati Muranesi (V.S.M.), het glasbedrijf

van Paolo Venini en Giacomo Cappellin.

Niet eerder gepubliceerd origineel bronnenmateriaal

weerspreekt echter deze stelling.

Vormelijk modernisme doet zijn intrede al

vroeger op Murano en min of meer gelijktijdig

bij alle belangrijke producenten.

PARTNERSCHAPPEN

Even wat geschiedenis: zoals de meeste

glasblazerijen op Murano is ook de V.S.M.

ontstaan uit een vorig glasbedrijf, met

name dat van Andrea Rioda. Hij was

eerder werkzaam als technicus voor de

Compagnia Venezia Murano, maar besluit

in 1917 zijn eigen glasblazerij op te

richten, de Andrea Rioda-Arte decorativa

vetraria. De productie volgt die van zijn

vorige werkgever: artistiek geblazen glas

gebaseerd op vroegere stijlperiodes. Een

van zijn belangrijke klanten is Giacomo

Cappellin, eigenaar van een antiekzaak

in Milaan, op wiens verzoek hij specifieke

stukken van antiek glas kopieert.

Maar Rioda’s bedrijf komt vlak na de Eerste

Wereldoorlog in moeilijk vaarwater.

Samen met Paolo Venini, een advocaat uit

Milaan, biedt Giacomo Cappellin hem een

partnerschap aan en zo wordt een nieuwe

glasblazerij opgericht, de Vetri Soffiati

Muranesi-Cappellin, Venini & Co. Rioda

Vittorio Zecchin, Bordone, 1921-23, hoogte: 23 cm, en Compagnia Venezia Murano, 1925-28, 8 cm x 32,5 cm.

De vaas is terug te vinden op een schilderij van Paris Bordone.

staat in voor de productie, terwijl Cappellins

goed gesitueerde winkel in Milaan, aan

de de Via Monte Napoleone, zorgt voor de

aandacht van een gesofistikeerd publiek.

Helaas overlijdt Rioda in 1921, nog voor de

samenwerking een aanvang heeft genomen.

Cappellin en Venini gaan met nieuwe partners

in zee en lanceren een productie die

bestaat uit ontwerpen gebaseerd op Rioda’s

vroege modellenboeken en uit nieuwe modellen,

ontworpen door Vittorio Zecchin.

Vooral dit laatste gegeven – de introductie

van een externe ontwerper in vast werkverband

– is zeer opmerkelijk en een van

de grote verdiensten van Paolo Venini en

Giacomo Cappellin. Het betekent immers

de splitsing tussen ontwerper en uitvoerder,

en dat op Murano, een eiland wars van

elke vorm van verandering. Deze externe

impulsen vormen in de komende jaren de

voedingsbodem voor radicale vernieuwing.

IDENTIFICATIE

De vroege ontwerpen van Vittorio Zecchin

liggen weliswaar in de lijn van Rioda’s

bestaande modellencatalogus, maar

verschillen daarvan door hun sterkere

en vereenvoudigde uitvoering. Zecchins

Vittorio Zecchin

brengt de

modellen terug

tot hun puurste

essentie, ontdaan

van nutteloze

versieringen.

persoonlijke vormen zijn door hem teruggebracht

tot hun puurste essentie, ontdaan

van nutteloze versieringen. Vaak afgeleid

van 16e-eeuwse voorbeelden, zoals afgebeeld

op laat-renaissanceschilderijen, maar

nu in tegenstelling met Rioda’s vroegere productie

uitgevoerd met nieuwe, elastischere

glassoorten in subtiele nieuwe tinten.

Artistieke verschillen veroorzaken in

1925 een splitsing tussen Paolo Venini en

Giacomo Cappellin en beiden gaan hun

eigen weg. Venini behoudt de oorspronkelijke

V.S.M.-benaming, terwijl Cappellin

– met nieuwe partners – de Maestri

47

Andrea Rioda, ca. 1917-19. De eerste sporen van vernieuwing, vereenvoudigde klassieke vormen maar nog steeds gebaseerd op 16e-eeuws glas.

De modellen zijn vaak afgeleid van 16e-eeuwse

voorbeelden, te zien op schilderijen, maar

uitgevoerd met elastischere glassoorten in

subtiele nieuwe tinten.

Vetrai Muranesi-Cappellin & Co. opricht.

Beiden behouden het recht om de vroege

ontwerpen van Zecchin te blijven produceren.

Vermoedelijk om verwarring binnen

deze identieke productie te voorkomen

introduceren zij elk afzonderlijk een met

zuur aangebrachte signatuur. Paradoxaal

genoeg (omdat een signatuur vandaag de

waarde verhoogt) duiden gemerkte objecten

dus op een productie van latere datum.

De ‘soffiati’ zijn een commercieel succes

en hun productie wordt vrijwel meteen

massaal nagevolgd door andere glasproducenten

op Murano. Hoewel de technische

uitvoering niet die van Venini of Cappellin

evenaart, slagen de meesten er toch in om

een persoonlijke vormtaal te ontwikkelen.

Toeschrijving blijft zelfs voor experten

een moeilijk terrein: de techniek is té

algemeen verbreid, de modellen zijn té gelijklopend.

Maar voor een geoefend oog is

het mogelijk om individuele objecten toe

te schrijven aan een specifieke producent.

De waarde van een anoniem object wordt

vandaag de dag dan ook vooral bepaald

door een uitzonderlijke vorm en een volmaakt

technische uitvoering.

Behalve eenduidige identificatiesignaturen

kan men ook met zuur aangebrachte

signaturen aantreffen die refereren naar

een verdeler, de Compagnia Venezia Murano.

Geïntroduceerd omstreeks 1925 kan

deze vermelding – voluit geschreven of

met de initialen C.V.M. – verwijzen naar

de productie van derden (waarvoor zij als

verdeler optreden) dan wel naar een eigen

productie ontstaan tussen 1925 en 1936.

Deze belangrijke verdeler is in 1919 versmolten

met Pauly & Co. Beiden zijn operationeel

sinds het begin van de 20e eeuw

en hun gemeenschappelijke opslagruimtes

bevatten na verloop van tijd dan ook een

overvloed aan onverkocht gebleven objecten.

Omstreeks 1975 wordt hiervan een

inventaris opgesteld. Alle objecten worden

gelabeld, waarbij de meest belangrijke

(lees: oudste) gemerkt worden met ‘FP’

(‘fuori produzione’: niet langer in productie)

of ‘NR’ (‘non ripetibile’: niet reproduceerbaar).

Wanneer in 2005 de historische

stock van Compagnia Venezia Murano-

Pauly & C. wordt geveild, zijn het, naast de

gesigneerde, déze objecten die de hoogste

prijzen behalen. De vermelding op het label

verwijst immers naar een vooroorlogs

product van een belangrijke producent,

ook al is hij niet identificeerbaar.

48

Soffiati-objecten

zijn een belangrijke

mijlpaal binnen de

glasproductie op

Murano.

WAARDE

Omstreeks 1930 vereist de introductie van

opake glassoorten een nieuwe vormtaal en

‘soffiati’ verdwijnen gradueel uit het aanbod.

Venini is vrijwel de enige glasblazerij die een

aantal van zijn historische objecten onder

de verzamelnaam ‘I classici’ tot ver na de

Tweede Wereldoorlog blijft aanbieden.

Soffiati-objecten vormen dus historisch

gezien een belangrijke mijlpaal binnen de

glasproductie op Murano. Hun eenvoudige

vormen reflecteren een specifiek en kortstondig

tijdsbeeld, een belangrijk criterium

voor elke verzameling. Ze zijn vandaag ook

nog relatief makkelijk te verwerven, met

bedragen die in Europa variëren tussen een

paar honderd tot een paar duizend euro.

De top wordt uiteraard gevormd door de

productie van de initiële producenten, Venini

en Cappellin. Iconische modellen ontworpen

door Vittorio Zecchin, Napoleone

Martinuzzi en Carlo Scarpa – al dan niet

gemerkt – vinden momenteel hun weg

naar de Verenigde Staten, waar ze gemiddeld

worden verhandeld tussen de 4.000

en 12.000 euro. Door het grotere aanbod

liggen de prijzen in Europa een heel stuk

lager, zeker voor anonieme objecten. De

prijs daarvan wordt bepaald door een sterke

vorm in een volmaakte uitvoering, vrij

van krassen en kalkaanslag door gebruik.

LEZEN

Vittorio Zecchin 1878-1947. Pittura, vetro, arti

decorative door M. Barovier, M. Monti & C.

Sonego, Marsilio, 2002, Italiaans, 314 pag.,

ISBN 8831781391.

Napoleone Martinuzzi: Venini 1925-1931 door

M. Barovier et al., Skira, 2013-14, Italiaans, 464

pag., ISBN 9788857221403.

Vittorio Zecchin: transparent glass for

Cappellin and Venini door M. Barovier M. &

C. Sonego, Skira, 2018, Engels, 471 pag., ISBN

9788857237121.

The M.V.M. Cappellin glassworks and a

Young Carlo Scarpa door M. Barovier M. & C.

Sonego, Skira, 2019, Engels, 560 pag., ISBN

9788857239255.

S.I.V.A. (Società Industrie Vetrerie Artistiche), hoogte: 35 cm, ca. 1933; Compagnia Venezia Murano, hoogte: 32 cm, 1925-28 en Pauly & C., 1930, 18 cm x 29 cm.

49

De bekoring

van een Dagoty

Het porselein van Dagoty,

geproduceerd aan het begin van de

19e eeuw in Parijs, staat bekend om de

elegantie van zijn vormen, de kleurrijke

pracht van zijn versieringen en een

speciale, uit duizenden te herkennen

verguldingstechniek. We blikken

terug op de prestigieuze geschiedenis

van de fabriek, die zijn naam heeft

geleend aan een veilinghuis in

Brussel, tegenwoordig gespecialiseerd

in stripverhalen, speelgoed en

synthetische diamanten.

TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE

Dagoty, zoömorfe theepot van Parijs porselein, begin 19e eeuw, merk in de vorm van een vossenhoofd,

inscriptie in inkt: ‘RE oe Mture de S.M l’Impératrice Dagoty à Paris’, hoogte: 15,24 cm. Collectie Hubert

Guerrand-Hermès, Sotheby’s, Parijs, 18-12-2023. © Sotheby’s Art Digital Studio. Prijs: € 1.651.

Pascal Di Egidio, erfgenaam van een

handelaarsfamilie die zich in het

centrum van Brussel had gevestigd

onder de naam L’Egide en gespecialiseerd

was in 19e-eeuwse keramiek,

opende enkele jaren geleden veilinghuis

Dagoty Auction, genoemd naar de prestigieuze

fabriek in Parijs. Die keuze werd

ingegeven door een familiepassie. “Ik heb

meer dan vijftien jaar met mijn ouders gewerkt

in Galerie L’Egide, in 1992 opgericht

aan het Sint-Jansplein”, vertelt Di Egidio.

“De winkel had als specialisatie porselein,

vooral van de mooiste Europese fabrikanten,

waaronder Dagoty. Voor mij was het

een naam die goed klonk en verwees naar

die uitgelezen productie, die ik ten zeerste

waardeer. Dagoty Auction specialiseerde

zich eerst in stripverhalen, daarna in speelgoed

en sinds een jaar in de snelgroeiende

markt van synthetische diamanten.”

50

Porseleinen servies uit Parijs (Dagoty), met Nanking-achtergrond, ca. 1810, op meeste stukken in rood gestencild ‘Manufacture de S. M. l’Impératrice P. L. Dagoty à

Paris’. Christie’s, Londen, 20-05-2021. © Christie’s Images Ltd. Prijs: £ 6.875 (€ 7.957).

Dagoty publiceerde een uitgebreide, met de

hand getekende en geschilderde catalogus

van alle geproduceerde modellen.

L’Egide ontwikkelde een passie voor Europese

keramiek, met name uit Frankrijk,

omdat Parijs porselein aan het begin van de

19e eeuw een bloeiperiode beleefde. Dagoty

was destijds een van de meest prestigieuze

spelers op de porseleinmarkt. Tijdens het

Empire genoot de fabriek de bescherming

van keizerin Joséphine en tijdens de Restauratie

die van de hertogin van Angoulême,

de laatste overlevende dochter van koning

Lodewijk XVI en koningin Marie Antoinette.

Ook internationaal was het porselein

van Dagoty zeer gewaardeerd, met name

in Rusland, Savoie en zelfs de Verenigde

Staten, tijdens de twee ambtstermijnen van

president James Monroe (1817-1825).

De Dagoty-stijl kenmerkte zich door

rijke versieringen en een forse laag goud,

terwijl de buitenkant voorzien was van

gevarieerde en verfijnde motieven. De

vormen waren elegant en er was een grote

verscheidenheid van kleuren, vaak tegen

een matte of glanzende achtergrond. Het

gaf de serviezen, vazen, kopjes en andere

voorwerpen van Dagoty een glans en noblesse

die de high society wist te bekoren.

FAMILIETRADITIE

Deze familie van kunstenaars stamde af van

de grote miniatuurschilder Jean-Baptiste

André Gautier d’Agoty (1740-1786), die tot

de officiële schilders van koningin Marie

Antoinette behoorde. Tijdens de Revolutie

vereenvoudigde de familie haar naam in

Dagoty. Twee zonen van Jean-Baptiste begonnen

met het vervaardigen van porselein.

Aanvankelijk werkten ze bij Dihl et Guérhard,

een atelier dat in 1781 in Parijs werd

opgericht en dat een tijdlang de koninklijke

porseleinfabriek van Sèvres in prestige

overtrof. Daarna vestigden Pierre-Louis en

Etienne zich in een bescheiden woning aan

de Boulevard des Italiens als porseleindecorateurs.

In 1798 namen ze, overtuigd van

hun talent, de failliete Bougon- fabriek over,

die al snel een van de meest prestigieuze

bedrijven van Parijs zou worden, gespecialiseerd

in fijne schilderkunst op porselein.

Ondanks het overlijden van Etienne in 1800

verwierven de producten van Dagoty al

snel grote bekendheid, vooral toen keizerin

Joséphine eind 1804 het bedrijf onder haar

bescherming stelde. Tot de val van het

keizerrijk in 1814 zou de fabriek de naam

Manufacture de S.M. l’Impératrice, P.L.

Dagoty à Paris dragen. Pierre-Louis Dagoty

opende ook een stijlvolle boetiek aan de

Boulevard Poissonnière, met beroemde

stukken in de toen populaire neoklassieke

stijl, geïnspireerd door de oudheid en de

veldtochten van Napoleon, maar dan op

typische Dagoty-wijze: een overdadige laag

goud, verfijnde vormen en versieringen. In

1806 had de fabriek maar liefst honderd arbeiders

in dienst. Drie jaar later won Dagoty

een zilveren medaille op een tentoonstelling

van industrieproducten voor bas-reliëfs

in Wedgwood-stijl, een driepoot en een

model van de Fontaine des Innocents.

Bij de val van Napoleon in 1814 verloor

de fabriek het keizerlijke privilege, maar

een jaar later kreeg Dagoty een nieuwe

beschermvrouwe en droeg, tot in 1820,

51

Dagoty, tafelschotel in Egyptische stijl, Parijs, Empire-periode, ca. 1805-1810, verguld biscuitporselein, hoofdgroep: 28,5 x 38,5 cm, zijfiguren: elk 31 x 26,8 cm.

Met toestemming van Richard Redding Antiques Ltd., Gündisau.

‘Het taxeren van een

stuk kan soms lastig

zijn, want hoewel

de meeste stukken

gemerkt zijn, is het

goud soms afgesleten

door gebruik’

PASCAL DI EGIDIO

de naam Manufacture de S.A.R. Madame

la Duchesse d’Angoulême. P.L. Dagoty.

De gouden vignetten, aangebracht op de

onderkant van elk geproduceerd object,

dienden ter promotie van Pierre-Louis, de

fabriek en de beschermers, maar toonden

ook aan dat, hoewel regimes kwamen en

gingen, de kwaliteit en bekendheid van

het porselein van Dagoty intact bleven.

Anders zou de keizerlijke of koninklijke

erkenning onmiddellijk zijn ingetrokken,

zoals toen gebruikelijk was.

In 1810 tot 1819 werkte Pierre-Louis samen

met de Parijse porseleinmaker François-

Maurice Honoré. Na 1820 zette Dagoty de

productie nog drie jaar voort in de eigen Parijse

ateliers, totdat Pierre-Louis zich terugtrok.

Hij verkocht de fabriek aan Dominique

Denuelle, die de fabriek La Seynie oprichtte,

waarvan de productie omstreeks 1900 definitief

werd overgebracht naar dat andere grote

porseleincentrum: Limoges.

CONSTANTE KWALITEIT

De relatief lange periode, van 1798 tot

1823, verklaart de grote productie van de

hoogwaardige Dagoty-ateliers. De fabriek

onderscheidde zich door een grote

verscheidenheid aan versieringen: donker

Empire-groen, verfijnde matte en glanzende

goudtinten, motieven geïnspireerd op de

klassieke mythologie en soms verwijzingen

naar antieke vormen, met name Egyptische

en Griekse, getuigend van een rijke en eclectische

artistieke cultuur. Dagoty-porselein

had ook een zeldzaam kenmerk, geërfd

van het huis Dihl et Guérhard: de binnenkant

van de voorwerpen, meestal kopjes,

werd bedekt met een laag goud, terwijl de

buitenkant zeer rijk en gevarieerd was, met

afwisselend donkere kleuren en versieringen

in verschillende goudtinten. Pascal Di

Egidio verduidelijkt: “In de Parijse porseleinproductie

van het einde van de 18e en het

begin van de 19e eeuw stond Dagoty aan de

top wat betreft kwaliteit en luxe, maar had

een probleem met de rentabiliteit, omdat

de decoratie met uiterst zuiver goud, aangebracht

in zeer dikke lagen en goed hechtend,

bijzonder duur was om te realiseren.”

Inspiratie voor deze productie, overgenomen

door Dagoty, haalden Dihl en Guérhard

bij de toen befaamde bronsgieter,

ciseleur en vergulder Pierre-Philippe Thomire

(1751-1843), die de mooiste bronzen

stukken creëerde. De porseleinfabrikanten

wilden wedijveren met zijn productie van

vergulde bronzen door te spelen met de

52

reflecties van de verschillende afwerkingen

van goud, glanzend of mat. Dagoty slaagde

er zo in een voor die tijd opmerkelijk niveau

van illusie te bereiken.

Eveneens muntte de fabriek uit in de

zogenaamde ‘retour d’Egypte’- stijl, die

tijdens het Empire zeer in trek was. Deze

porseleinen voorwerpen waren direct

herkenbaar, tot groot genoegen en prestige

van de Europese hoven, en niet alleen in

die kringen. In de Verenigde Staten werd

de tafel van president James Monroe vanaf

1817 opgeluisterd met het dessertservies

met amarantkleurige rand van Pierre-Louis

Dagoty en Edouard D. Honoré. Het meubelstuk

staat nog steeds in het Witte Huis.

Een ander bijzonder kenmerk van de firma

Dagoty was de publicatie van een uitgebreide,

met de hand getekende en geschilderde

catalogus van alle geproduceerde modellen.

Een volledig exemplaar van die catalogus

wordt bewaard in het Cabinet des Dessins

van Musée des Arts Décoratifs in Parijs.

HISTORISCHE WAARDE

Wie een object van Dagoty bezit, heeft daarmee

een stuk in huis uit een tijdperk waarin

de Franse productie qua vindingrijkheid en

uitmuntendheid moeiteloos kon wedijveren

met het beste dat Europa te bieden had. De

charme van de gouden versieringen, verfijnde

kleuren en elegante vormen en de zeldzaamheid

maken van elk object een klein kunstwerk.

Di Egidio: “Sinds enkele jaren zien we

enorme veranderingen in deze sector. Zo is

de smaak van het koperspubliek geëvolueerd.

Gelukkig behoudt Dagoty zijn aantrekkingskracht

en blijft het een vaste waarde,

naast stukken uit Sèvres en Meissen. Er is

nog steeds een grote groep gepassioneerde

en zeer goed geïnformeerde verzamelaars

die bereid zijn hiervoor diep in de beurs te

tasten. De meeste exemplaren zijn afkomstig

uit privécollecties, die door een erfenis van

eigenaar veranderen. Door hun gemeenschappelijke

geschiedenis hebben Frankrijk

en België een vergelijkbare smaak. Tot aan de

val van het Empire leverden Franse fabrieken

onbewerkte stukken aan tal van Brusselse

porseleinateliers.”

Het porselein van Dagoty is niet alleen aantrekkelijk

door zijn esthetische kwaliteiten,

maar ook door de historische waarde. De

stukken zijn zeer in trek bij verzamelaars,

voor wie het verwerven van keramiek van

Dagoty een investering is in een broos maar

zeer prestigieus erfgoed. Het keizerlijke merkteken,

gevolgd door de koninklijke bescherming,

de constante kwaliteit van uitvoering,

de voorliefde voor klassieke vormen met een

moderne invulling, de zeldzaamheid en de

verfijning van de uitvoering maken van deze

stukken gewilde objecten op veilingen.

“Ter geruststelling van beginnende verzamelaars:

er zijn weinig valse exemplaren

in omloop, want deze productie is vrijwel

onmogelijk te imiteren”, vertelt Di Egidio. “De

staat van het stuk is uiteraard van invloed op

de marktwaarde. Als het in perfecte staat verkeert,

zal men er meer voor betalen. De zeldzaamheid

van de vorm kan echter eventuele

barsten of beschadigingen compenseren wat

de prijs betreft. Ik zou aanraden om je in het

begin te concentreren op één soort objecten,

bijvoorbeeld kopjes. Want er is een grote

diversiteit binnen een redelijk budget, beginnend

bij ongeveer duizend euro voor een zeer

mooi exemplaar tot veel meer, afhankelijk

van de kwaliteit en zeldzaamheid. Reken voor

vormstukken op 3.000 tot 4.000 euro.”

De waardeberekening van een keramieken

stuk van Dagoty hangt af van verschillende

factoren, waaronder het type object, de

staat waarin het verkeert, de herkomst en de

productieperiode. Ook de fijnheid van het

porselein, de kwaliteit van de versiering en de

precisie van de details zijn van belang. Di Egidio:

“Het taxeren van een stuk kan lastig zijn,

want hoewel de meeste stukken gemerkt zijn,

is het goud soms afgesleten door gebruik.

Gelukkig bestaat er een overvloed aan oude

documentatie, waarmee een toeschrijving

kan worden bevestigd.”

BEZOEKEN

Galerie L’Egide Antiques

Brussel

www.legide.be

LEZEN

Dagoty à Paris. La manufacture de porcelaine

de l’impératrice door Régine Plinval de

Guillebon, Somogy, Parijs, 2006, Franstalig,

152 pag., ISBN 9782757200247.

SURFEN

www.dagotyauction.com

Kopje in de vorm van een natuurlijke zwaan, begin 19e eeuw, biscuit zonder glazuur aan de buitenkant

en goud aan de binnenkant, schotel versierd met fries van motieven in biscuit zonder glazuur

op gouden achtergrond, Manufacture de Dagoty, Parijs, merk ‘Manufacture de S.M l’Impératrice P. L.

Dagoty à Paris’, lengte schotel: 15 cm. Hôtel des Ventes de Nation, Parijs, 12-12-2015. © Hôtel des Ventes

de Nation. Prijs: € 280.

53

Tijdcapsule

van drie eeuwen

Willy Sluiter, Simon van Gijn op 71-jarige leeftijd,

1911.

In de oudste stad van Holland staat

een bijzonder verzamelaarshuis,

misschien wel het meest complete

historische huis van Nederland.

Het monumentale pand is het

voormalig woonhuis van Simon

van Gijn (1836-1922) en zijn vrouw

Cornelia Vriesendorp (1840-1889).

Huis Van Gijn toont het dagelijks

leven in een huishouden op stand

rond 1900. Alle kamers, van kelder tot

kap, zijn ingericht alsof de bewoners

ieder moment terug kunnen keren.

TEKST: ANDREA RIETVELD-MANUS

De historische binnenstad van

Dordrecht kent meer dan

duizend monumenten. Een

wandeling door de stad is als een

tijdreis, waarbij het water, de unieke doorkijkjes

en de fraai onderhouden gevels het

decor vormen. De stad aan de drie rivieren

staat bekend om de vele boetiekjes en antiekwinkels

in historische panden waar je

urenlang kunt dwalen tussen oude boeken

en andere schatten. De Grote Kerk, Groothoofdspoort

en meerdere musea maken

Dordrecht tot een aantrekkelijke bestemming

voor een dagje uit. Een belangrijke

bezienswaardigheid is Huis Van Gijn, een

museumhuis met een rijk verleden.

Simon van Gijn wordt in 1836 geboren

als zoon van een bankiersdochter en een

scheepsreder. Hij studeert rechten in Leiden

en werkt kort als advocaat, maar al snel

wordt hij opgenomen in het familiebedrijf,

de bankiersfirma Hooghwinkel & Co. Hij

trouwt met Cornelia Agatha Vriesendorp

uit een welgestelde Dordtse familie. Ze gaan

wonen aan de Nieuwe Haven 29 en acht

jaar later wordt hun enige zoon doodgeboren.

Na twintig jaar laten ze het huis,

oorspronkelijk uit 1729, grondig verbouwen

door de bekende architect Constantijn

Muysken, die uitblinkt in de oudhollandse

renaissancestijl. De gehele rechterzijde van

het pand wordt aangepakt volgens de laatste

mode van eind 19e eeuw. Er verschijnen

serres en plafondschilderingen en Van Gijn

laat 17e-eeuwse elementen afkomstig uit

andere Dordtse panden in zijn interieurs

inbouwen, zoals de schouw in zijn bibliotheek.

Vlak voor hun 25-jarig huwelijk overlijdt

Cornelia. Haar portret staat nog altijd

in zijn studeerkamer.

Het geld dat Simon

van Gijn verdient,

steekt hij in het

verzamelen van

historieprenten,

wapens, scheepsmodellen,

munten,

zilver en keramiek.

VERZAMELWOEDE

Van Gijn is al jong geïnteresseerd in geschiedenis

en aangemoedigd door zijn

leraar op de kostschool begint hij historieprenten

te verzamelen. Ook kunst en

kunstnijverheid hebben zijn belangstelling.

Het geld dat Simon van Gijn verdient,

steekt hij in zijn ‘tweede grote liefde’, het

verzamelen van historieprenten, wapens,

scheepsmodellen, munten, zilver en keramiek.

Zijn belangrijkste verzameling is zijn

prentencollectie, de Atlas Van Gijn. Meer

dan 30.000 prenten brengt hij bij elkaar. Hij

bestudeert ze, maakt ze schoon en bergt ze

veilig op in zijn prentenkasten. Later in zijn

leven legt hij zich toe op inventariseren en

beschrijven ervan. Van Gijn zet zich met

hart en ziel in voor het culturele leven in

Dordrecht en daarbuiten. Hij organiseert

tentoonstellingen, onder meer met prenten

en voorwerpen uit eigen bezit. In 1892 is

hij een van de oprichters van de Vereeniging

Oud-Dordrecht, die twee jaar later een

eigen museum krijgt. Ook is hij jarenlang

54

De goudleerkamer in de vernieuwde setting. Foto: Tomas Mutsaers.

55

De keuken brengt je helemaal terug in de tijd. Foto: Peter den Ouden.

voorzitter van de Vereeniging Dordrechts

Museum. In 1900 wordt hij benoemd tot

Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Wanneer

Van Gijn in 1922 overlijdt, laat hij zijn

omvangrijke verzameling samen met zijn

huis na aan de verenging Oud-Dordrecht

met de opdracht om er een museum van te

maken. Het Museum mr. Simon van Gijn

opent in 1925 haar deuren. Van een deel

van de kamers en inboedel is testamentair

vastgelegd dat ze behouden moeten blijven,

zoals de eetkamer en de studeerkamer. Andere

ruimtes worden ingericht met vitrines,

om er de verzamelingen tentoon te stellen.

Eind vorige eeuw wordt het plan opgevat om

het gehele pand terug te brengen naar de tijd

van de Van Gijns en juist het dagelijks leven

van een welgestelde familie te laten zien,

zowel ‘upstairs’ als ‘downstairs’. Stukje bij

beetje komt de oude inrichting terug aan de

hand van foto’s, notities, tekeningen en verfen

behangfragmenten. Dit jaar viert het

museum het honderdjarig bestaan en wordt

de laatste hand gelegd aan deze bijzondere

tijdcapsule. Een eeuw later groeit de collectie

nog immer met unieke stukken die deel

uitmaken van de Dordtse geschiedenis.

Wat de Dordtse

goudleerkamer

uniek maakt,

is dat het de enige

is afkomstig uit

een burgerhuis en

ook nog eens uit

de 17e eeuw.

KOLONIALE RIJKDOM

De 17e-eeuwse goudleerkamer is zo’n stuk.

Van oorsprong zat de pronkkamer ingebouwd

in het Dordtse woon/winkelpand

De Rozijnkorf. Opdrachtgever was Pieter

Adriaansz. van der Werff. In 1686 laat hij

de kamer inbouwen boven zijn winkel.

Een dergelijke kamer diende om de rijkdom

van de eigenaar tentoon te spreiden.

Van der Werff was suikerbakker, iemand

die ruwe suiker verwerkt tot producten

voor de verkoop. Daarnaast werden in

de drogisterij andere koloniale waren verkocht.

Op deze manier is de goudleerkamer

verbonden met het beladen koloniale verleden

van de stad Dordrecht.

Hoewel Van Gijn bekend was met het interieur,

was het mede-verzamelaar Hidde

Nijland die de kamer kocht op een veiling

in 1890. Later wordt de kamer opnieuw

geveild en pas in 1989 wordt de inmiddels

verloren gewaande goudleerkamer herontdekt

in een villa in Wassenaar. De kamer

gaat terug naar Dordrecht en krijgt in 2001

een plek in Huis Van Gijn. Wat de Dordtse

goudleerkamer uniek maakt, is dat het de

enige is afkomstig uit een burgerhuis en

ook nog eens uit de 17e eeuw. Het goudleer,

de schouw, het haardvloertje, de betimmering

in classicistische stijl, de alkoof en het

plafond zijn alle origineel.

Goudleer vindt zijn oorsprong in Zuid-

Europa. Het is gemaakt van vellen aan

elkaar genaaid leer dat in reliëf geperst is.

Het behang krijgt een laagje bladzilver met

daaroverheen een gele vernis, waardoor het

goud glanst. Het leer is dus niet verguld,

zoals de naam doet vermoeden. Bonte verfkleuren

brengen de kleurrijke patronen tot

56

Goudleer is

gemaakt van

vellen aan elkaar

genaaid leer dat

in reliëf geperst is.

Het behang krijgt

een laagje

bladzilver met

daaroverheen

een glanzend gele

vernis.

INTENSIEVE RESTAURATIE

Omdat de Dordtse goudleerkamer geen

onderdeel uitmaakt van het woonhuis

van Van Gijn, wordt het in 2025 verhuisd

naar het naastgelegen entreepand. Tijdens

dit proces wordt de kamer vakkundig

gerestaureerd door een team van experts.

De plafondstukken met schilderingen

van Augustinus Terwesten (1649-1711)

worden via de ramen overgebracht en op

de nieuwe locatie ingebouwd. Meubelrestauratoren

reconstrueren een complete

raamwand, die in de afgelopen eeuwen

was verdwenen. Ontbrekende stukken

goudleer die eerder zijn vervangen

door facsimile (replica’s van papier) zijn

opnieuw gemaakt. Nu is goed te zien hoe

rijk de uitstraling van de kamer 350 jaar

geleden moet zijn geweest.

Naast goudleer zijn bij de hoven en gegoede

burgerij eeuwenlang ook wandtapijten

in trek. Het vervaardigen van de patronen

uit wol en zijde was een enorm tijdrovende

klus: hoe meer detail, hoe rijker de

voorstelling. In de Zaal van Huis Van Gijn

zijn de wanden, als enige woonhuis in

Nederland, nog behangen met de originele

18e-eeuwse tapijten. De afgebeelde voorstelling

leest als een stripverhaal en laat

scènes zien uit Il pastor fido (De trouwe

herder), een pastorale uit 1589. Ze zijn vervaardigd

in Oudenaarde, in Vlaanderen.

Van de 15e tot 18e eeuw staat de Scheldestad

bekend om zijn wandtapijtkunst,

herkenbaar aan een uniek merkteken, en

om de zogenaamde ‘verdures’ of groenwerken.

Het interieur in de Zaal dateert van

de bouw van het pand met betimmeringen

en schilderingen in Lodewijk XIV-stijl

van Adriaan van der Burg (1693-1733).

Simon van Gijn is er net zo zuinig op als

de eerdere eigenaren. Hij laat zelfs in zijn

testament vastleggen dat de ruimte na zijn

dood moet blijven zoals die is.

BEZOEKEN

Huis Van Gijn

Dordrecht

www.huisvangijn.nl

leven. Vanaf de 17e eeuw wordt goudleer

populair als ‘behang’ onder de gegoede

burgerij. Mechelen is dan het belangrijkste

centrum van de goudleerproductie in de

Zuidelijke Nederlanden. Waar in het zuiden

van Europa vooral met leer van geitenen

schapenhuiden wordt gewerkt, kiest

men hier voor het soepelere kalfsleder.

Hierdoor staat goudleer in de Nederlanden

bekend om zijn sterke reliëf.

Er is een duidelijk verschil tussen het oude goudleer en het nieuwgemaakte, met levendige kleuren

zoals in de 17e eeuw. Foto: Arjen Veldt.

Controle van de goudleermal voor het persen. Foto: Arjen Veldt.

57

Meester I.S., Portret van een oude vrouw, 1651, olieverf op paneel, 41 x 33 cm. Wenen, Kunsthistorisches Museum.

58

Kunstwerk verklaart kunstenaar

Wie was

Meester I.S.?

Een van de grootste raadsels

uit de schilderkunst van de

Nederlandse 17e eeuw is een

kunstenaar die signeerde

met de letters I.S. Niemand

weet wie schuilgaat achter de

verbazingwekkende schilderijen

van deze tijdgenoot van

Rembrandt.

TEKST: BERNADETTE VAN DER GOES

vreemde personen of

vreemde kleding”, zo beschreef

de Duitse kunsthistoricus

Wilhelm von Bode “Altijd

in 1891 de schilderijen die hij kende van

Meester I.S. Wie was deze monogrammist

die in een realistische stijl tronies, portretten

en genrestukken van geleerden in hun

studeerkamers schilderde? Het merendeel

van de schilderijen is van hoge kwaliteit en

bevindt zich in belangrijke internationale

museumcollecties.

Ze herinneren sterk aan het werk van Nederlandse

schilders uit de 17e eeuw, maar

ook weer niet helemaal, want vergeleken

daarmee zien de schilderijen van Meester

I.S. er vaak een beetje uitheems uit. De

voorwerpen in de genrestukken en de kleding

van de afgebeelde personen wijzen op

een andere herkomst. Door hun bijzondere

uitdossing zijn het duidelijk mensen die

niet uit Nederland komen. En in de tronies

doet Meester I.S. er, vergeleken met die van

Nederlandse collega’s, qua levensechtheid

een flinke schep bovenop. Bij deze kunstenaar

zijn die gezichten vaak hyperrealistisch,

soms zelfs bijna beangstigend echt.

Waar kwam deze schilder vandaan, bij wie

leerde hij het vak, waar en wanneer leefde

en werkte hij? Het is zelfs niet bekend of

het een man of een vrouw was, hoewel dat

eerste wel het meest voor de hand ligt.

KIJKEN EN COMBINEREN

Kunsthistorici zijn al lange tijd gefascineerd

door deze mysterieuze kunstenaar, wiens

of wier oeuvre waarschijnlijk uit tussen de

vijfentwintig en dertig schilderijen bestaat en

die inmiddels tot de school van Rembrandt

wordt gerekend. Maar over de identiteit en

het persoonlijk leven van de kunstenaar zijn

nog altijd geen schriftelijke documenten

bekend. Om dichter bij de oplossing van het

raadsel te komen, hebben conservatoren van

Serlachius Museums in Mänttä, Finland, en

Museum De Lakenhal in Leiden, aangevuld

met twee hoogleraren kunstgeschiedenis

van Radboud Universiteit in Nijmegen, de

afgelopen jaren uitgebreid onderzoek gedaan

naar Meester I.S. Met als resultaat een tentoonstelling

van de belangrijkste schilderijen,

die eerst in het museum in Mänttä was

en nu in Leiden is te zien.

Bovendien hebben zij het allereerste boek

over Meester I.S. geschreven. Een bijzondere

prestatie, want door het ontbreken van

schriftelijke bronnen moesten de onderzoekers

het vooral doen met wat er wel is:

In het schilderen

van de tronies doet

Meester I.S. er,

vergeleken met die

van Nederlandse

collega’s, qua

levensechtheid een

flinke schep bovenop.

de schilderijen. Die aanpak van nauwkeurig

kijken en slim combineren van wat op de

schilderijen is te zien heeft verrassend veel

kennis opgeleverd. Mogelijk is een van de

personen die Meester I.S. afbeeldde zelfs te

identificeren als een zelfportret.

Door de dateringen op een aantal schilderijen

weten we dat hij of zij actief was

tussen 1633 en 1658. Afgebeelde kledingstukken,

accessoires, meubels en andere

objecten blijken mogelijk afkomstig uit

het gebied rond de Baltische zee, dat wil

zeggen het huidige Scandinavië en Oost-

Europa. De onderwerpen, compositie, belichting,

stofuitdrukking en gedetailleerde

stijl van schilderen wijzen erop dat Meester

I.S. zeer waarschijnlijk een periode in

de stad Leiden verbleef, of in ieder geval de

zogenoemde tronies die de jonge Leidse

schilders Rembrandt, Jan Lievens en Gerrit

Dou daar in het begin van hun carrières

vervaardigden van zeer nabij heeft gekend.

59

Man met een

gezwel op zijn neus

is zo levensecht

geschilderd dat het

emoties van afschuw

en medeleven

oproept.

Meester I.S., Portret van een vrouw, naar links gewend, ca. 1650. Montreal Musem of Fine Arts, Montreal.

MENSEN MET AFWIJKINGEN

Tronies, niet te verwarren met portretten,

zijn schilderijen waarop gezichten staan

afgebeeld, maar die niet een specifiek

persoon weergeven. In de periode 1625-

1630 werd het onderwerp geïntroduceerd

in Leiden door Jan Lievens en Rembrandt.

Aanvankelijk waren het eenvoudige karakterstudies

die bedoeld waren als oefeningen

voor het weergeven van fysionomie en emoties.

Mensen uit de directe omgeving van de

schilders stonden ervoor model. Na verloop

van tijd werden tronies een zelfstandig

genre waarbij modellen getransformeerd

werden tot fictieve personages. Ze waren

zo geliefd bij verzamelaars dat Rembrandt

en Jan Lievens ook prenten van tronies

vervaardigden.

De tronies van Meester I.S. dateren van

zo’n twintig jaar later en vertonen zowel in

vorm, compositie, kleur als lichtval de echo

van het werk van beide beroemde Leidse

voorgangers. Maar het is wel een echo met

een duidelijk eigen geluid. De gezichten zijn

bij Meester I.S. niet langer slechts modellen

die getransformeerd zijn tot fictieve

personages. Bij hem of haar lijken het

echte individuen. Het kleine formaat van

de panelen, de vaak donkere achtergrond

en de plaatsing van de personen dichtbij

het beeldvlak roepen een sfeer op van

intimiteit. Opmerkelijk genoeg schilderde

Meester I.S. ook mensen die een afwijking

aan het gezicht hebben. Bijvoorbeeld een

man met een blind oog of een vrouw die een

pukkel op een van haar oogleden heeft. Het

paneel Man met een gezwel op zijn neus is zo

levensecht geschilderd dat het emoties van

afschuw en medeleven oproept.

STERK OBSERVATOR

Meester I.S. beschikte over een uitstekende

schildertechniek, had een groot inlevingsvermogen,

was een goed observator en gaf

mensen met intense aandacht weer. In Portret

van een oude vrouw uit 1651 beeldde de

kunstenaar heel gedetailleerd het gezicht af

van een eenvoudige vrouw met hoofddoek.

Elk rimpeltje, huidplooitje, haartje of vlekje

is zichtbaar. De staalblauwe ogen van de

vrouw zijn roodomrand, haar kaken heeft

zij op elkaar geklemd, de lippen samengeknepen.

Waarschijnlijk heeft de vrouw

tijdens haar lange leven veel meegemaakt.

Hoewel de blik waarmee zij voor zich uit

kijkt treurig is, verraden haar vastberaden

gelaatstrekken het karakter van doorzetter:

dit is een sterke persoonlijkheid. Dolgraag

zou je meer over deze vrouw willen weten.

Het werk van Meester I.S. werd verzameld

in de hoogste internationale kringen. Van

Portret van een oude vrouw is bekend dat het

zich in 1659, acht jaar nadat Meester I.S. het

had geschilderd, bevond in de collectie van

aartshertog Leopold Wilhelm van Oostenrijk,

een groot verzamelaar en mecenas.

Aangenomen wordt dat Meester I.S een

tijd in Leiden heeft geleefd en gewerkt. En

dat de kunstenaar in Amsterdam contact

had met kooplieden die handel dreven met

de landen rond de Baltische zee. Of hij ooit

terugkeerde naar waar hij of zij vandaan

kwam is niet bekend.

BEZOEKEN

Meesterlijk Mysterie. Over Rembrandts

raadselachtige tijdgenoot

11-10 t/m 08-03

Museum De Lakenhal

Leiden

www.lakenhal.nl

LEZEN

Master I.S. – Enigmatic Contemporary of

Rembrandt door Janneke van Asperen, Tomi

Moisio e.a. Parvs, 2025, Engelstalig, 80 pag.,

gebonden, ISBN 9789527441923. Prijs: € 35.

60

Meester I.S., Man met een gezwel op zijn neus, 1645, olieverf op paneel, 48 x 37 cm. Stockholm, Nationalmuseum.

61

Museum inzicht

De curator spreekt – #009

‘In het niet-weten begint

de verbeelding’

Curator Ralph Collier opent met een gedachte die

de hele tentoonstelling in M Leuven draagt: wat als

het onbekende geen grens is, maar een beginpunt?

Met Dusty Die van Alicja Kwade verbindt hij kunst

en wetenschap in een parcours dat even precies als

poëtisch is. Collier gidst ons langs werken die niet

verklaren maar bevragen, en laat zien hoe twijfel en nietweten

vruchtbare grond kunnen zijn voor verbeelding.

Alicja Kwade, Blue Days Dust, 2024. © de kunstenaar. Foto: Kwade Archives.

‘Als M willen

we dat je het

museum verlaat

met levende

vragen over je

omgeving, de

materialen om

je heen en de

kosmos erboven’

Foto: Stie De Neve.

nis verschuift zodra je positie

verandert. De tentoonstelling is

opgevat als een fysiek ervaarbaar

denkparcours: technisch precies,

inhoudelijk open, en gericht op

traag kijken en nieuwsgierigheid.

In M toont Kwade sleutelwerken

uit haar recente praktijk, aangevuld

met nieuwe installaties op

maat van het museum.”

Hoe is het thema of de selectie

ontstaan? Was het een logisch

pad of een grillige zoektocht?

“Wat als het onbekende geen

grens is maar een beginpunt?

Vanuit die gedachte ontstond de

selectie niet als strak plan, maar

als reeks proefnemingen. Kwade

onderzoekt hoe wij de wereld

ordenen en welke breuklijnen

daarbij opduiken. Zo kreeg de

tentoonstelling een ritme dat

zoekend begon, maar logisch

aanvoelt. Haar werk toont hoe we

werkelijkheid ordenen met taal,

wiskunde of meetinstrumenten,

systemen die minder neutraal

blijken zodra je positie verschuift.

Ze vertaalt begrippen als tijd

en zwaartekracht niet om ze uit

te leggen, maar om ze open te

Wat was het uitgangspunt

of de eerste vonk voor deze

expositie?

“Dusty Die van Alicja Kwade

vormt het sluitstuk van de vieringen

rond 600 jaar KU Leuven,

samen met de dubbeltentoonstelling

Kennis in zicht in M en

Routes naar kennis in de universiteitsbibliotheek.

Vanuit dat kader

zochten we een hedendaagse

kunstenaar die kunst en wetenschap

betekenisvol verbindt. De

keuze viel op Alicja Kwade, omdat

zij wetenschappelijke concepten

en filosofische vragen vervlecht

met sculptuur en installaties. Ze

geeft geen sluitende antwoorden,

maar opent ruimte voor poëzie,

twijfel en de mogelijkheden

van het niet-weten. Kwades werk

vertrekt van wetenschappelijke

en filosofische ideeën en wordt

vertaald in zintuiglijke installaties.

Ze werkt met steen, metaal,

glas en spiegels, maar ook met

oeroude gesteenten en pigment.

Via spiegeling, herhaling

en balans kantelt ze begrippen

als tijd, toeval en zwaartekracht.

Materialen gedragen zich anders

dan verwacht, waardoor betekebreken.

Daar, in het niet-weten,

begint de verbeelding.

De titel Dusty Die bundelt dat.

‘Dusty’ verwijst naar stof – vergankelijk

én kosmisch – en ‘Die’

naar de dobbelsteen, symbool

van toeval. Samen tonen ze een

wereld die we nooit volledig

beheersen, maar die betekenis

oplevert door te kijken en

herkijken.

Onze tijd wordt gekenmerkt

door onzekerheid en wankelende

systemen. Dusty Die reageert

daarop niet met antwoorden,

maar met een uitnodiging om

aannames te herzien en traag te

kijken. Van het microscopische

stof tot de onmetelijkheid van

het universum.”

Welk werk of moment in de

opstelling voelt voor u als de

kern van het verhaal?

“Voor mij ligt de kern in twee

momenten rond kans en open

uitkomst. Het eerste is In Ewig

den Zufall betrachtend: vijf dobbelstenen

zweven in slow motion.

Gefilmd met 10.000 beelden

per seconde wordt een oogwenk

eindeloos uitgerekt. Net wanneer

62

‘Dusty Die is een fysiek ervaarbaar

denkparcours: technisch precies,

inhoudelijk open, en gericht op traag

kijken en nieuwsgierigheid’

je een landing verwacht, begint

de film opnieuw. De worp blijft

onbeslist en je blijft kijken in een

toestand van aandacht en verwachting.

Het tweede moment

is Blue Days Dust: een intense

ultramarijne kamer met in het

midden een blok lapis lazuli van

2000 kilo. De pigmentverf op de

muren is gemaakt uit hetzelfde

gesteente. Het werk legt spanning

bloot tussen aarde en

kosmos, gewicht en licht, object

en kleurvlak. Wat maakt iets

waardevol – de steen zelf of wat

we ermee doen? Tezamen vatten

deze werken de tentoonstelling:

kans zonder eindpunt, tijd die

rekt, materiaal dat van betekenis

verandert. Kwade kantelt systemen

en zekerheden net genoeg

om ruimte te scheppen voor een

andere blik.”

Ben u als curator van deze expositie

een gids, een verhalenverteller,

of iets anders?

“Ik zie de opstelling als een

aaneenschakeling van ervaringen

die je zintuigen telkens anders

laten werken. Het parcours

beweegt van donker naar licht,

van beweging naar rust. De rol

van M is die van discrete gids:

we sturen tempo en licht, maar

laten de werken zelf spreken.

Alicja Kwade, Hubwagen, 2012-13. © de kunstenaar en René Block Edition.

Foto: Roman März.

Alicja Kwade, Superheavy Skies, 2022. © de kunstenaar. Met toestemming van

303 Gallery, New York. Foto: Justin Craun.

De verdieping gebeurt buiten

het beeld: via een gids, vragen

in het museum en stemmen

van KU Leuven-professoren. Zo

ontstaat een dialoog tussen artistieke

ervaring en wetenschappelijke

denklijnen. Daarnaast

loopt een publieksprogramma

dat dit gesprek verlengt: jurist

Philip De Man over ruimterecht,

kosmoloog Thomas Hertog in

gesprek met Kwade over tijd,

en filosoof Sylvia Wenmackers

over wetenschappelijke modellen

als ficties. Geen antwoorden,

wel scherpere vragen die je blik

opnieuw openen. We zijn blij dat

we het Belgische publiek voor

het eerst in een solotentoonstelling

laten kennismaken met

Alicja Kwade.”

Wat hoopt u dat bezoekers

meenemen na het bezoeken

van de expositie?

“Ik hoop dat ze vooral anders

leren kijken. Trager, alerter, met

oog voor hoe hun positie bepaalt

wat ze zien. Niet-weten is geen

tekort, maar een vruchtbare staat

voor verbeelding en betekenis.

Ook hoop ik dat ze beseffen dat

tijd, meting en waarde culturele

instrumenten zijn, krachtig maar

voorlopig. Kennis groeit collectief,

door meten, vragen stellen

en bijstellen. Als M willen we dat

je het museum verlaat met levende

vragen over je omgeving,

de materialen om je heen en de

kosmos erboven. Misschien is het

mooiste souvenir de bereidheid

om het onbekende als beginpunt

te nemen.”

Als u één werk mocht kiezen

om mee naar huis te nemen,

welk zou dat zijn en waarom?

“Als ik eerlijk ben, kies ik er twee:

Superheavy Skies en Hubwagen.

Het eerste werk raakt me omdat

massieve stenen lijken te zweven

in een fragiel systeem van staven

en draden. Eén verschuiving

en alles kantelt. Het toont hoe

zekerheden voortdurend gekalibreerd

worden. Het vertraagt je

blik en suggereert een levenshouding:

blijven bijstellen en rust

vinden in een balans die nooit

definitief is.

Hubwagen is de tegenstem: een

vertrouwd gebruiksvoorwerp dat

eindeloos in cirkels rijdt. Productief

ogend maar zonder vooruitgang.

Het legt routines bloot

waarin we vastlopen, en toont

tijd als cirkel. Tijdens de tentoonstelling

wordt Hubwagen soms

geactiveerd, zodat de eindeloze

lus letterlijk zichtbaar wordt. Samen

vormen de twee werken een

kompas: Superheavy Skies voor

aandacht en bijstelling, Hubwagen

als waarschuwing voor de

automatische piloot.”

Alicja Kwade. Dusty Die

10-10 t/m 22-02

M Leuven

Leuven

www.mleuven.be

63

Museum tips

De lokroep van de natuur

04-10 t/m 25-01

CAP

Bergen

www.cap.mons.be

Instinct en materie

11-10 t/m 01-03 Keramis

La Louvière

www.keramis.be

Nadat zijn op iPadtekeningen

gebaseerde

werken in 2021 in Bozar

en daarna op verschillende

andere locaties

werden tentoongesteld,

brengt David Hockney

(°1937) ze nu naar

Bergen. Daar vormen ze

echter niet de kern van

de tentoonstelling maar

sluiten aan bij het overkoepelende

thema: de

relatie tussen mens en

natuur. Een thema dat

tegenwoordig uiterst

relevant is en dat hier

in verschillende secties

wordt uitgewerkt: de

voedende aarde, de velden,

de seizoenen, de

bloemen, de eenzaamheid

en de poëzie. De

Britse kunstenaar pakt

ook uit met monumentale

schilderijen over dit

onderwerp. Die krijgen

op hun beurt het gezelschap

van schilderijen en sculpturen van andere, niet minder prestigieuze meesters,

zoals Vincent van Gogh, Edvard Munch, Constantin Meunier en Noord-Europese

kunstenaars als Albert Edelfelt en Konrad Mägi. De symfonie Das Lied von der Erde

van Gustav Mahler vormt een passende muzikale begeleiding. (ah)

David Hockney, The Arrival of Spring in Woldgate, East Yorkshire in 2011 (twenty eleven) – 30 April,

iPad-tekeningen gedrukt op papier, ed. van 25, 55 x 41,5 cm. Ernst Collection. © de kunstenaar.

“Ik laat me leiden door mijn instinct”, vertelde

de kunstenaar in een interview met Artension

in 2020. Instinct, gevoel voor volume en de

uitdagingen van de materie: naast een uitgesproken

voorliefde voor de natuur, zijn dat de

drie thema’s die Clémence van Lunen (°1959)

inspireren. Ze werd geboren in Brussel en

vindt in volume haar beste expressiemiddel. Ze

volgde een opleiding bij beeldhouwer Michel

Smolders en studeerde vervolgens aan de

kunstacademie in Parijs, waar ze nu ook woont.

Het werken met klei trok haar gaandeweg

steeds meer aan, misschien vanwege de directe

band met de natuur, een band die ze verder

uitdiepte tijdens verblijven in Japan, voordat

ze in China de porseleinkunst ging bestuderen.

Deze bepalende periodes scherpten haar

instinct, die spontane kracht die een wereld

van kleurrijke vormen doet ontstaan, hybriden

tussen plant en mineraal, zwevend in onbestemde

oorden, tussen speels, monsterlijk en

vrolijk. Een fascinerende wereld die we kunnen

ontdekken op deze expositie, die een overzicht

van haar dertigjarige carrière biedt. (ah)

Clémence van Lunen, Cactus #11, 2017, gres en

geglazuurde bakstenen, 113 x 39 x 33 cm. © de

kunstenaar. Met toestemming van Galerie Polaris, Parijs.

Poëzie van het alledaagse

09-10 t/m 22-02

De Centrale

Brussel

www.centrale.brussels

Michel Couturier, Fer à béton, 2020,

houtskool op papier, 200 x 125,5 cm. © de

kunstenaar. Foto: Philippe De Gobert.

Met vijf recente video’s, een installatie, een veertigtal tekeningen en een gloednieuwe reeks digitale

prints biedt de tentoonstelling Michel Couturier – la friche la galaxie een overzicht van het werk van

deze kunstenaar in de afgelopen tien jaar. Couturier, die België vertegenwoordigde op de Biënnale

van Venetië in 1986, heeft in de loop der jaren een multidisciplinair oeuvre gecreëerd, onder meer

gekenmerkt door een dialoog met beeldhouwkunst, architectuur en de openbare ruimte. Zoals

deze expositie laat zien, resoneren de stilstaande of bewegende beelden, vastgelegd in bucolische

of stedelijke landschappen, met de woorden van oude auteurs zoals Homerus (8e eeuw v.Chr.) of

Cesare Pavese (1908-1950), of met die van de kunstenaar zelf. Zo komt langzaam de poëzie van het

alledaagse tot uiting, alles wat de zintuigen prikkelt als we er aandacht aan schenken. (ah)

64

Nieuwe kijk op David

15-10 t/m 26-01

Louvre

Parijs

www.louvre.fr

Jacques-Louis

David (1748-

1825) werd

opgeleid in de

laatste jaren

van de rococo,

groeide daarna

uit tot een

van de eerste

en belangrijkste

vertegenwoordigers

van het neoclassicisme

en werd ook

een fervente

bezinger van

Napoleon. Hij

is een van de

belangrijkste

schilders uit

de Franse

geschiedenis

en creëerde

verschillende

meesterwerken,

zoals Marat

assassiné

en Le Sacre de

Napoléon. David was een overtuigde aanhanger van de Revolutie, maar aarzelde

niet van kant te wisselen om te kunnen blijven schilderen, wat hem uiteindelijk in

ballingschap bracht. Hij stierf in Brussel in 1825. Deze tentoonstelling wordt georganiseerd

om de tweehonderdste verjaardag van zijn dood te herdenken, maar

ook om een nieuwe kijk te bieden op deze trotse en complexe persoonlijkheid,

wiens oeuvre van een uitzonderlijke rijkdom is. De curators willen met name de

aandacht toespitsen op de inventiviteit en expressieve kracht van Davids schilderkunst,

die meer gevoelservaringen bevat dan de imposante strengheid van zijn

schilderijen doet vermoeden. (ah)

Jacques-Louis David, Marat assassiné, 1793, olieverf op doek. Brussel, Koninklijke Musea voor

Schone Kunsten van België. Foto: J. Geleyns – Art Photography.

Het Italiaanse

maniërisme

in Frankrijk

22-10 t/m 01-02

Beaux-Arts

Parijs

www.beauxartsparis.fr

Om het kasteel van Fontainebleau te versieren, deden

Frans I en vervolgens Hendrik II een beroep op

Rosso Fiorentino (1495-1540) en Francesco Primaticcio

(1504-1570). Deze Italianen brachten de nieuwe

artistieke trend van dat moment, het maniërisme,

naar Frankrijk, waar het door hun Franse assistenten

werd overgenomen en verspreid. Talrijke tekeningen

en etsen geven een gedetailleerd beeld van deze

assimilatie. Het gaat om kopieën van modellen van

de geschilderde en gebeeldhouwde versieringen en

zo kun je meteen ook de ontstaansgeschiedenis en

de evolutie van dit indrukwekkende project volgen.

De expositie is gebaseerd op de collecties van de

Ecole Nationale Supérieure des Beaux-Arts, die een

uitzonderlijke verzameling 16e-eeuwse werken bezit.

Het eerste deel toont de geschilderde en gebeeldhouwde

versieringen die zich nog op hun oorspronkelijke

plaats bevinden en het verdwenen werk, aan

de hand van voorbereidende en ter plaatse gemaakte

tekeningen, getekende kopieën en prenten.

Het tweede deel is gewijd aan de etsen die in de

jaren 1540 door het graveeratelier van Fontainebleau

zijn gemaakt. In het laatste deel worden de antieke

en hedendaagse bronnen belicht die de kunstenaars

aan het hof van Fontainebleau hebben geïnspireerd.

(ah)

Antonio Fantuzzi, Een cryptoporticus, ets, opgekleefd aan de

hoeken, 29,3 x 42,1 cm. © Beaux-Arts de Paris.

George Condo

10-10 t/m 08-02

Musée d’Art Moderne de Paris

Parijs

www.mam.paris.fr

George Condo, The portable Artist, 1995.

Privécollectie. © de kunstenaar en ADAGP.

Na de overzichtstentoonstellingen over Jean-Michel Basquiat en Keith Haring vormt deze expo het

laatste deel van een New Yorkse trilogie, waarin de opkomst van een nieuwe generatie schilders

in de jaren 80 wordt belicht. Een onderwerp dat des te relevanter is daar George Condo (°1957)

een goede vriend van deze twee kunstenaars was. In 1979 vestigde hij zich in New York; hij werd er

al snel geïntroduceerd in de lokale kunstscene. Condo werkte onder meer in het zeefdrukatelier

van Andy Warhol. Daarna vestigde hij zich in Keulen en vervolgens was Parijs van 1985 tot 1995 zijn

hoofdverblijfplaats. De tentoonstelling, samengesteld in overleg met de kunstenaar, bestrijkt meer

dan vier decennia van zijn carrière en presenteert zijn bekendste werken. Ze toont de diversiteit van

zijn oeuvre aan de hand van drie hoofdthema’s: de relatie tot de kunstgeschiedenis, de behandeling

van de menselijke figuur en de band met de abstractie. (ah)

65

Museum tips

Vrouwelijke d’Artagnan

10-10 t/m 11-01

Schirn Kunsthalle

Frankfurt

www.schirn.de

Niet grappig?

18-10 t/m 08-03 LAAC

Duinkerke

www.musees-dunkerque.eu

www.facebook.com/laac.dunkerque/

De broers Duchamp

vormden een opmerkelijk

artistiek trio: Marcel, de

grappigste, een gewetensvolle

vernieuwer van

de kunsten, Raymond

Duchamp-Villon, de

kubistische beeldhouwer,

en Jacques, de schilder.

Maar, zoals Marcel

zelf benadrukte op een

tentoonstelling in Rouen,

in 1967, waren de drie

musketiers vergezeld

van een d’Artagnan, hier

belichaamd door hun zus

Suzanne (1889-1963). Zij

was als kunstenaar nauw

betrokken bij de avantgarde,

maar tegelijkertijd

zeer onafhankelijk. Zo

experimenteerde ze met

verschillende nieuwe

media, zoals collage, maar

maakte zonder vooroordelen

gebruik van zowel figuratieve als abstracte kunst. Verbonden met de dadaïstische

beweging creëerde ze een subtiele en unieke beeldtaal door readymades, poëtische

inscripties en geometrische vormen met elkaar te combineren. Na de dadaïstische

periode bleef ze steeds nieuwe paden bewandelen. Deze overzichtstentoonstelling is

onder meer gestoeld op recente ontdekkingen en onderzoeken, die ons laten kennismaken

met een figuur die al te snel werd genegeerd door nogal vrouwonvriendelijke

kunsthistorici. (ah)

Suzanne Duchamp, Jeune Fille au Chien, 1912, olieverf op doek, 92 × 73 cm. Parijs, Centre Pompidou,

MNAM-CCI. © de kunstenaar/ VG Bild-Kunst, Bonn 2025/ CNAC-MNAM. Foto: Bertrand Prévost.

Feministen

kregen (en

krijgen?)

vaak het

verwijt een

gebrek aan

humor te

hebben.

Zoals iedereen

weet, is

humor een

uitgesproken

mannelijk

kenmerk ...

Waarom zou

de vrouwelijke

kunne zich er dan nog druk om maken?

Maar even serieus nu: kijk maar naar het werk

van de geniale Evelyne Axell (1935-1972) en je

valt meteen voor haar meedogenloze ironie

en het rebelse, ondeugende beeld dat ze

van de vrouw schetst. Verschillende werken

van haar zijn te zien op deze expositie over

de tweede feministische golf, die plaatsvond

in de jaren 60 en 70. De tentoonstelling presenteert

werk van een groep kunstenaars die

humor hebben gebruikt als militant wapen,

door werken van mannen te parodiëren of

het vrouwelijke ideaal te verdraaien, zonder

bang te zijn zichzelf te parodiëren. Het zijn

pikante werken, die ons eraan herinneren

dat de vrouwenrechten nog lang niet vast

verworven zijn. (ah)

Evelyne Axell, Sans titre (Ouf !), ca. 1964, gemengde

techniek en collage op papier, 55 x 36,5 cm. Collectie

Philippe Axell. © Adagp, Parijs, 2025.

Ruimte en volume

11-10 t/m 02-03

Peggy Guggenheim Collection

Venetië

www.guggenheim-venice.it

Lucio Fontana, Banaan en peer, polychrome keramiek,

16,6 x 26 cm. Rira Collectie. © Fondazione Lucio Fontana, Milaan.

Foto: SIAE 2024.

Zijn monochrome doeken, waar hij met een mes in kerfde, behoren tot de

beroemdste werken uit de hedendaagse kunst. Lucio Fontana (1899-1968) was

echter bovenal een uitmuntende beeldhouwer en keramist. Manu-Facture:

The Ceramics of Lucio Fontana is uitsluitend gewijd aan zijn rijke corpus van keramische

werken, dat een frappant bewijs van zijn creatieve verbeeldingskracht

vormt en aantoont dat de kunstenaar zich al bezighield met het grip krijgen

op de ruimte, die hij hier in een dialoog met volume brengt. Tientallen werken

getuigen van de diverse onderwerpen die hij heeft behandeld: menselijke

figuren, dieren, harlekijnen, krijgers en abstracte vormen. Sommige sculpturen

benadrukken het organische karakter van het medium, andere zijn geglazuurd

met levendige en intense kleuren. Sommige zijn in serie geproduceerd, andere

unieke stukken. De tentoonstelling toont ook foto’s van de kunstenaar aan het

werk en belicht het belang van zijn hand in het creatieve proces. (ah)

66

Ster van de sterrenfotografen

09-10 t/m 11-01

National Portrait Gallery

Londen

www.npg.org.uk

De lijst van

personen die

voor de lens van

Cecil Beaton

(1904-1980) zijn

verschenen, is

indrukwekkend:

van Hollywoodsterren

tot leden

van de high society

en koningshuizen,

en ook

beroemde kunstenaars.

Denk

aan Marilyn

Monroe, prinses

Margaret, Lucian

Freud, Francis

Bacon en Salvador

Dalí. Cecil

Beaton was in

de eerste plaats

een modefotograaf.

Zijn eerste

foto’s vormden

de basis van zijn

succes, omdat hij

daarin een stijl

ontwikkelde die

later befaamd werd en hem alvast een bliksemsnelle doorbraak bezorgde: de combinatie

van Edwardiaanse scenische glamour en moderne elegantie, een afspiegeling

van de nieuwe tijd. Daarnaast was hij ook mode-illustrator, Oscar-winnend kostuumontwerper,

scherpzinnig schrijver en een karikaturist met oog voor maatschappelijke

vraagstukken. Met als bijnaam ‘The King of Vogue’ groeide Beaton uit tot een belangrijke

figuur in de Britse en Amerikaanse creatieve wereld van de 20e eeuw. (ah)

Cecil Beaton, Audrey Hepburn in haar jurk voor ‘My Fair Lady’, 1963, originele kleuren. Londen,

The Cecil Beaton Archive.

In het land van

Dzjengis Khan

24-10 t/m 22-02 Museum Rietberg

Zürich

www.rietberg.ch

De titel hierboven vat perfect de stereotypen

over Mongolië samen: steppen die worden

doorkruist door rondtrekkende herders of

geteisterd door horden woeste krijgers.

Welkom dus op de tentoonstelling Mongolei.

Eine Reise durch die Zeit, gebaseerd op de

laatste resultaten van archeologisch onderzoek

in deze fascinerende regio. Tal van

voorwerpen, zoals kostbare stoffen die nog

nooit buiten Mongolië te zien waren, laten

ons kennismaken met een rijkere, genuanceerdere

geschiedenis dan ooit tevoren. Zo

wordt de bezoeker uitgenodigd zich onder te

dompelen in de kleurrijke en levendige cultuur

van de grote steden die tussen de 2e en

14e eeuw in de Mongoolse steppen werden

gebouwd. De tentoonstelling wil aantonen

hoe de steppen van Noord-Azië in die tijd

het centrum waren geworden van een vroeg

cultureel gebied tussen Europa en Oost-Azië.

(ah)

Mongoolse ruiter, uit het Album Diez, Tabriz (?), Iran,

1e kwart 14e eeuw. © Staatsbibliothek zu Berlin –

Preussischer Kulturbesitz, Orientabteilung.

Het fantastische landschap

11-10 t/m 22-02

Museum Arnhem

Arnhem

www.museumarnhem.nl

Surrealisme door een nieuwe lens: in Het fantastische landschap laat Museum Arnhem zien hoe

surrealisten het landschap gebruikten als spiegel voor de maatschappij. Meer dan 100 werken

van onder anderen Magritte, Carrington, Lee Miller en hedendaagse makers tonen hoe droombeelden

niet alleen ons innerlijk onthullen, maar ook politieke spanningen en klimaatvragen

weerspiegelen. Met vier thematische hoofdstukken, van psychoanalyse tot fluïde identiteiten en

kruisbestuivingen tussen mens en natuur, biedt de tentoonstelling een vernieuwend overzicht.

Voor het eerst staat in Nederland het landschap centraal binnen een van de invloedrijkste kunststromingen

van de 20e eeuw. (eb)

René Magritte, The Flavour of Tears, olieverf op doek, 1948. © Pictoright Amsterdam 2025.

67

Museum agenda

CNN199

△ CNN199: 35 ans de hiphop

activism

16-10 till 16-11

Design Museum

△ Design & Comics:

Living in a Box

18-10 till 01-03-2026

△ Entre Paris et Bruxelles.

La période Art Déco du

couple Baucher-Feron

till 02-11

Fondation A

△ What’s the word?

Johannesburg!

till 21-12

motief, all over

till 02-11

Musée Juif

△ There is a crack in

everything

till 14-12

Musée Mode &

Dentelle

△ 40+ years of stijl

till 11-01-2026

Musées royaux

des Beaux-Arts de

Belgique

△ Georges Muerant

meets Bonolo Kavula

07-10 till 10-03-2026

Ruimte Gaston Bertrand, Brussel. © R.V.

Antwerpen

De Warande

△ Random Well-

Organised Universe

Timecircus

till 16-11

FOMU

△ Magie en Macht.

Fotografie in België,

1839-1900

24-10 till 08-03-2026

△ No longer not yet.

Katja Mater en FOMU-

Collectie

till 22-02-2026

KMSKA

△ Eugeen Van Mieghem

02-10 till 11-01-2026

△ Donas, Archipenko & La

Section d’Or Betoverend

modernisme

04-10 till 11-01-2026

△ Visionair Verzameld.

Private verzamelingen

in dialoog met de Oude

Meesters / Paul Van

Hoeydonck

till 12-10

Kunsthal Extra City

△ Bianca Baldi. Sea

Through Skin

till 25-01-2026

△ Periphery

till 31-12

M HKA

△ Pauline Curnier Jardin

10-10 till 25-01-2025

△ De toestand is vloeibaar

till 03-01-2027

Middelheimmuseum

△ Sammy Baloji. The long

hand

till 31-12

MoMu

△ GIRLS

till 01-02-2026

△ Collection presentation.

Fashion from the MoMu

Collection

till 31-12

△ Resolución

till 23-11

Museum DeReede

△ Jean Rustin. Kijk niet weg

till 24-11

Museum Plantin-

Moretus

△ Vrouwenzaken/

Zakenvrouw

till 11-01-2026

Verbeke Foundation

△ Without Destination

till 02-11

Bastogne

Pôle Culture

△ Alec De Busschère.

Memory Cache

Collection 99

till 04-01-2026

△ Djos Jannssens. Twist

till 31-12

Brussels

Art et Marges

△ Aussi loin qu’ici

till 29-03-2026

Atelier34zero

△ De la fibre à la forme

till 30-10

Autoworld

△ German Tuners from

the 80’s & 90’s

till 14-12

BELvue! Museum

△ ART DECO

till 04-01-2026

Botanique

△ Rachel Labastie. Loom

of the land

till 26-10

Bozar

△ Europalia España.

Francisco de Goya

08-10 till 11-01-2026

△ John Baldessari.

Parabels, Fabels en

andere sterke verhalen

till 01-02-2026

Centrale / Vitrine

△ Elias Cafmeyer. Les

gargouilles de Catherine

09-10 till 07-12

Centre d’Art de

Rouge-Cloître

△ Quand vient la nuit

till 23-11

Fondation

Boghossian

△ Fire

till 01-03-2026

△ Echoes of Art Deco

till 02-11

Fondation CAB

△ Super Conceptual Pop

till 31-10

Foyer vzw - Migratie-

MuseumMigration

△ Bruxelles, la Congolaise

till 13-12

ISELP

△ Uncharted

till 06-12

La Centrale

△ Michel Couturier. La

friche la galaxie / Làzara

Rosell Albear. Gao

09-10 till 22-02-2026

La Fonderie

△ Beldavia. Jouw nieuwe

thuishaven

16-10 till 28-06-2026

La Maison des Arts

△ À table !

till 23-11

MAD

△ Trans-Formations /

Future Generation

03-10 till 15-11

Maison de l’Histoire

Européenne

△ Passé Composé. Un

album européen

till 11-01-2026

△ Raising our roots.

Bruxelles à travers onze

ogen

till 31-10

Maison Hannon

△ Échos des Songes. Le

Symbolisme à Bruxelles

till 19-04-2026

Musée Horta

△ 100 motifs, (g)een

Museum voor

Moderne Religieuze

Kunst

△ Sketching For the

Basilica. Architect Albert

Van Huffel. Art Deco &

100 years of Arts and

Architecture

till 31-03-2026

Tour&Taxis

△ Sebastião Salgado.

Amazônia

till 11-11

WIELS

△ Everlyn Nicodemus

25-10 till 01-02-2026

△ Nairy Baghramain

25-10 till 01-03-2026

Charleroi

BPS22

△ La “S” Grand Atelier.

Novê Salm

till 04-01-2026

△ Democracia / Hervé

Charles. Albedo

till 31-08

Le Bois du Cazier

△ Le charbon de la

reconstruction

till 05-10

△ Homo Detritus

till 16-11

Musée de la

Photograhie

Charleroi

△ Collection Astrid Ullens

de Shooten Whettnall

/ Fañch le Bos / Younès

Ben Slimane

04-10 till 25-01-2026

Musée des Beaux-

Arts

△ Mathieu Grodet.

Petites et grandes

histoires

till 09-11

△ Mig Quinet. Matières

en mouvement. Coupé,

collé, cousu

till 25-01-2026

68

Deurle

Museum Dhondt-

Dhaenens

△ Libasse Ka. Notes on

Shape Shifting / George

Minne. De Verloren Zoon

till 21-12

Eupen

IKOB

△ Léon Wuidar. Um die

Ecke

till 30-11

Gaasbeek

Kasteel van Gaasbeek

△ David Claerbout. At the

window

till 16-11

Gent

MSK

△ Stephan Vanfleteren.

Transcripts of a Sea

till 04-01-2026

Museum Dr. Guislain

△ Eigen Huis

till 27-09-2026

△ Op losse schroeven

till 30-12

Sint-Pietersabdij

△ Michiel Hendryckx.

Schoonheid als verzet

till 16-11

SMAK

△ Painting after

Painting. Hedendaagse

Schilderkunst in België

till 02-11

Herbert Foundation

△ Lawrence Weiner. Red

and Green and Blue

more or less

27-10 till 28-06-2026

Grimbergen

CC Strombeek

△ Aysha E Arar. Al Farisa

24-10 till 01-02-2026

CC Strombeek /

Studio S

△ Katya Ev. Lactating

Bodies

24-10 till 14-12

Halle

Museum den AST

△ Van Akarova tot

Thevenet. Halle in de

kunst

till 31-10

Hasselt

Mode Museum

△ Rococo Reboot. Mode

1750-1830

till 22-02-2026

Z33

△ Mounir Addib.

Taliswoman

till 14-12

△ Michael Beutler

till 22-02-2026

Hornu

CID

△ Temps d’Archi #11.

Réparer le monde

till 16-11

△ Woven Whispers

till 14-12

MACS

△ Haim Steinback.

Objects for People

till 02-11

Ittre

Musée Marthe Donas

△ Francis De Bolle et ses

invités

till 12-10

Jabbeke

Permeke Museum

△ Gedeelde Kamers.

Huiselijkheid Verbeeld

till 23-11

Kortrijk

Be-Part

△ Joelle Dubois.

Rekindling

till 07-12

La Louvière

Centre de la Gravure

et de l’Image

imprimée

△ Brecht Evens est pressé.

10 ans d’estampes

till 23-11

Keramis

△ Clémence van Lunen.

Une joyeuse intraquillité

/ Pia Mougeot.

Restitution de Résidence

11-10 till 01-03-2026

Leuven

M Museum

△ Alicja Kwade. Dusty Die

/ Kennis in zicht

10-10 till 22-02-2026

△ Grace Schwindt. A

History of Touch

till 16-11

Mechelen

Kazerne Dossin

△ Sport et les athlètes au

KL Auschwitz

till 10-12

Mons

CAP/ musée des

Beaux-Arts de Mons

△ David Hockney. The

Song of the Earth

04-10 till 25-01-2026

Mons Memorial

Museum

△ L’esprit carcéral.

Verlaine, Dumont,

Detournay, Bervoets et la

prison de Mons

till 10-05-2026

Namur

Le Delta

△ Mehdi Georges Lahlou.

A l’ombre des palmiers,

conversation botanique

till 25-01-2026

△ Vivian Maier. Saisir la

vie partout

till 30-11

Musée Félicien Rops

△ Japoniaiseries.

Fantaisies japonaises au

temps de félicien rops

18-10 till 15-02-2026

Ronse

Stille Bliksem

△ Jan Leenknegt &

Abdelkrim Ouazzani

till 05-10

Seneffe

Château de Seneffe

△ Thierry Bontridder.

Sculpteur de Bijoux

till 11-11

Sint-Martens-

Latem

Crypte Gemeentehuis

& gemeentelijk

museum Gevaert-

Minne

△ Lode Laperre. (D)

CNSTRCT

till 07-12

Sint-Niklaas

Kunstenplatform

WARP

△ Compleet van de

kaart. Artistieke visies op

cartografie

19-10 till 23-11

Tentoonstellingsruimte

Zwijgershoek

△ Compleet van de

kaart. Artistieke visies op

cartografie

11-10 till 04-01-2026

△ Collectie van M

till 29-04-2029

Museum PARCUM

△ Ecstasy & Orewoet

till 09-11

Universiteits

bibliotheek

△ Routes naar kennis

10-10 till 22-02-2026

Liège

Grand Curtius

△ Trésors cachés de

l’instutut archéologique

liégeois

till 11-01-2026

Musée de la Vie

wallonne

△ KATALOG. Barbara

Iweins

till 09-11

Louvain-la-

Neuve

Musée L

△ Happy U! Le Musée L

en fête pour les 600 ans

de l’UCLouvain

till 22-02-2026

Oostende

MU.ZEE -

Venetiaanse

Gaanderijen

△ Het is zondag op zee!

till 22-02-2026

Puurs-Sint-

Amands

Verhaerenmuseum

△ Langs de waterkant

till 20-11

Roeselare

Ter Posterie

△ Corus Domus. Group

Exhibition

till 12-10

△ Roger Raveel. Dag

meneer Raveel!

23-10 till 04-01

Thuin

Centre Culturel Haute

Sambre

△ Bernard Josse. Entre

trois émois

till 31-10

Turnhout

De Warande

△ Timecircus. Random

Well-Organised Universe

till 16-11

Waregem

Be-Part

△ Rein Dufait. Ginder de

dingen, de dagen en de

wolken

till 30-11

Wechelderzande

Kasteel Hof d’Intere

△ Pastorale

till 06-12

Libasse Ka & Carlos Ishikawa. © de kunstenaars. Foto: Useful Art Services.

Te zien bij MDD in Deurle.

Stuur de gegevens voor november

door naar christophe.dosogne@ips.be

vóór 05-10.

69

Galerie inzicht

Galerie Fontana – #080

Galerie Fontana

versterkt de band

met Brussel

Galerie Fontana van Joris Montens en Stefan Heinis,

gevestigd in een oude chocoladefabriek in Amsterdam,

is inmiddels verzekerd van een gerenommeerde

reputatie en stevig netwerk. De enthousiaste eigenaren

spreken van de ‘Fontana-familie’. In april is een tweede

locatie geopend in Brussel, een stad die hun nauw aan

het hart ligt. Joris Montens legt uit waarom.

Foto: Stefan Heinis en Joris Montens. Foto: Michelle Piergoelam.

‘Collectioneurs verzamelen in

België meer uit het hart’

Waarom deze uitbreiding

en de keuze voor Brussel als

nieuwe locatie?

“Het was al langere tijd een grote

wens van ons. Deels omdat

de Belgische verzamelaars meer

uit het hart verzamelen, maar

ook omdat ik ten zuiden van

Brussel ben opgegroeid. Deze

plek voelt aan als een bekend

warm bad. Er zijn veel grote(re)

internationale galeries gevestigd

en dat maakt het een interessant

klimaat. We hebben al een band

en netwerk opgebouwd met de

kunstwereld in Brussel, onder

andere door een pop-up in 2016,

maar ook door de deelname aan

leading kunstbeurzen zoals Art

Antwerp, Ceramic Brussels en

PhotoBrussels. Ook al werken

onze kunstenaars wereldwijd,

met deze uitbreiding zullen we

in staat zijn een bredere internationale

representatie te creëren

voor onze huidige en toekomstige

kunstenaars. Nieuwe Belgische

kunstenaars kunnen we

tentoonstellen in zowel Brussel

als Amsterdam, wat een impactvolle

kruisbestuiving biedt.”

Hoe wil je de galerie in Brussel

profileren?

“We willen het inhoudelijke

sterke programma waarmee

we in Amsterdam bekend zijn

geworden voortzetten en naar

een nog hoger plan tillen. Onze

galerie, die zich de laatste jaren

sterk richt op ambachtskunst,

zal in Brussel keramiek, glas en

textielkunst presenteren, maar

ook fotografie en schilderkunst,

waarmee wij in onze eerste jaren

bekend zijn geworden. Hierbij

willen we zowel jong talent,

mid-career als internationaal

gevestigde kunstenaars een

podium geven in België.”

Is er volgens jouw ervaring

een ander profiel van verzamelaars/publiek

in België dan

in Nederland?

“Collectioneurs verzamelen

hier in België meer uit het hart.

Daarnaast ervaren we dat de

Belgische relaties die onze

galerie en kunstenaars reeds

omarmen zeer trouw en fanatiek

zijn en een groot vertrouwen in

ons stellen. Ook is het sociale

aspect rondom kunst groter in

België dan in Nederland, minder

gehaast. In Nederland zijn er

ook heel veel fijne verzamelaars

en warme mensen die ons

volgen, maar de ‘attention span’

is dikwijls korter dan bij het Belgische

of Duitse publiek.”

Ervaar je als galerist verschuivingen

in de kunstmarkt?

“De kunstmarkt is uiteraard continu

in beweging. Het langdurig

verzamelen gedurende de carrière

van een specifieke kunstenaar

is langzaamaan wat minder

geworden. Daarentegen blijft

men zeer sterk geïnteresseerd in

goed gecureerde thema-exposi-

ties met vooral unieke kunstwerken.

Het narratief rondom het

werk van een kunstenaar is sterk

toegenomen, evenals de huidige

impact van online kunstplatforms

en sociale media.”

Welke uitdagingen zie je voor

de toekomst van de galerie?

“Galeries zullen zich blijven onderscheiden

door het samenstellen

van sterke exposities waarbij

het talent van de individuele

kunstenaar voorop blijft staan.

Online kan men getriggerd

worden, maar voor premium

kunstwerken zal men altijd de

galerie of een kunstbeurs blijven

bezoeken. De galerie blijft ook

een plek voor ontmoeting met de

kunstenaar, andere verzamelaars

en de galeriehouders rondom

een gedeelde passie. Wij zijn blij

dat we een grote Fontana-familie

hebben weten te creëren in de

afgelopen jaren.”

Wat laat je hart sneller kloppen

bij de keuze van een

kunstenaar?

“De combinatie van hoogkwalitatieve

en originele kunst met

een goeie connectie tussen ons

en de kunstenaar. Wat het werk

betreft moeten vorm, iets wat

zich ook vertaalt in vakmanschap,

en een gelaagde inhoud

elkaar versterken. Het een kan

niet zonder het ander. Ook

vinden we bij Fontana een goeie

relatie met de kunstenaar es-

sentieel. Deze combinatie maakt

ons enorm enthousiast en deze

‘energie’ geven wij vervolgens

door. Voor ons is dit enthousiasme

van essentieel belang.

Mensen die hier komen voelen

dat en benoemen dit ook vaak.”

Welk kunstwerk of kunstenaar

heeft jou persoonlijk diep

geraakt en waarom?

“Als kind was ik al gefascineerd

door het oeuvre van Cy Twombly.

Vorig jaar heb ik nog zijn werken

gezien bij The Menil Collection

in Houston tezamen met de

ernaast gelegen Rothko Chapel,

waar tijdens mijn bezoek een

vioolconcert werd gehouden.

Iets om voor altijd te koesteren.

De sereniteit, het alomvattende

en de gebundelde kracht van

deze architectuur, kunstwerken

en muziek… het tilt je op en bezorgt

je kippenvel zonder dat je

precies kan uitleggen waarom.

Juist het mysterie van een

dergelijke presentatie zorgt voor

vervoering en verheffing.”

Les Ruines de Paris – Yves

Marchand & Romain Meffre

t/m 30-10

Galerie Fontana

Brussel

www.galeriefontana.com

70

Galerie tips

Het engagement

van Demeuter

18-10 t/m 15-11

Base-Alpha Gallery

Antwerpen

basealphagallery.com

SOLITUDE

24-10 t/m 16-11

Pand 00X

Kortrijk

www.pand00x.be

A gesture for tomorrow is

de eerste solo van Simon

Demeuter (°1991, Soignies)

bij Base-Alpha in Antwerpen.

Een paar jaar geleden

verhuisde hij van Brussel

naar Parijs. In Frankrijk merkt

hij dat LGBTQIA+-rechten

inkrimpen, en dat is niet

de enige reden waarom hij

anders schildert dan voorheen.

“Ik voel de behoefte

om meer politiek te zijn, om

die angst, die woede, die

urgentie over te brengen.

Want ja, een maatschappij

kan proberen mensen

uit te wissen alsof ze nooit

hebben bestaan”, merkt hij

op. Hij kijkt naar Gaza en

naar fresco’s in Pompeï met

tedere sporen van herenliefdes.

Nieuwe schilderijen flirten met de esthetiek van verweerde fresco’s. Hij gaat

aan de haal met filmscènes en twee werken zijn gebaseerd op The Cock (Kiss) van

Wolfgang Tillmans, een foto die hij van jongs af koestert. Voor het eerst ook een

zelfportret. Op zijn petje lees je ‘Josef Albers’, de meester van de fysieke en emotionele

werking van kleur. Met een goed oog voor de impact van kleuren wordt een

en ander aangekaart, zonder militant te doen. (cv)

Simon Demeuter, Fragment (The Kiss), 2025. © de kunstenaar. Met toestemming van Base-Alpha

Gallery. Prijzen: ca € 1.400 tot € 8.000.

Van 24 tot 26

oktober verlevendigt

de

derde editie

van het jaarlijkse

Kortrijk

Art Weekend

het kunstlandschap.

Pand 00X

huurde kunstenaar

Klaus

Verscheure

in als curator,

een taak

waarin hij niet

onervaren is.

Hij brengt vijf

kunstenaars samen in de groepsshow SOLITUDE,

een tentoonstelling die inzet op het geluk dat je

kan vinden in eenzaamheid, de rust die je kan

overvallen. “Ze slagen er alle vijf in om het perfect

evenwicht te vinden tussen eenzaamheid en

geluk. De kunst die ze maken, is een deken die de

toeschouwer beschermt en op hetzelfde ogenblik

meeneemt in hun universum”, aldus Verscheure.

Verwacht vertrouwde namen en ontdekkingen als

Steve Dean Mendes. Hij is geboren en getogen

in Portugal, woont in de Belgische gemeente

Wichelen en maakt onder meer opmars met de

portretreeks ‘Emotions in between emotions’.

Ook is er werk van de Belgen Philippe De Gobert

en Henk Delabie, de Franse Camille Gharbi en de

Nederlandse Mirjan Rooze. Een rustige expo? Niet

helemaal, want er duiken wel degelijk spanningen

op in de werken. (cv)

Steve Dean Mendes, Lea uit de reeks ‘Emotions in between

emotions’. © de kunstenaar. Prijzen: vanaf € 3.500.

Scènes van Sendor

17-10 t/m 29-11

Newchild Gallery

Antwerpen

newchildgallery.com

Andrew Sendor, Although terrified, Salome

and Solvej are determined to know what or

who is in the woods with them, 2025, olieverf

op mat wit plexiglas, sapelihout, in lijst van

tijgeresdoorn, 57.5 x 47 cm (gefotografeerd

zonder lijst). © de kunstenaar. Met toestemming

van Newchild Gallery. Prijzen: $ 15.000

tot 50.000.

Blauwige schilderijen met personages of een zeezicht zijn minutieus fotorealistisch en mysterieus.

De New Yorkse kunstenaar Andrew Sendor (°1977) trekt internationaal de aandacht

van curatoren en verzamelaars. Hij schrijft een script en laat scènes uitvoeren in een setting in

zijn atelier of buiten. Foto’s en films ervan zijn bronmateriaal voor schilderijen. In zijn laatste

scenario trekt Salome met drie andere tieners de wereld in, op zoek naar de betekenis van het

leven. Sendor is niet simpelweg een verhalenschilder, want elk schilderij prikkelt de verbeelding.

Fictie, performance, fotografie, film en schilderkunst slaan de handen in elkaar. Het was

de Annunciatiediptiek van Jan van Eyck die hem in 2010 bij grisaille bracht, en die werd later

blauwig. Tentoonstellingen zijn een totaalomgeving met psychologisch geladen schilderijen in

zelfontworpen houten lijsten. Het was dit jaar te zien bij Newchild op Art Brussels. Nu installeert

hij zijn eerste soloshow in de galerie in Antwerpen. (cv)

71

Galerie tips

Verjaardagsshow

12-10 t/m 16-11

Galerie Pinsart

Brugge

www.pinsart.be

De Gouden Draad

11-10 t/m 09-11 Galerie Jos Depypere

Kuurne

www.galeriedepypere.be

De 75ste verjaardag van de

Gentse kunstenaar Eric vande

Pitte wordt in Galerie Pinsart

gevierd met de expositie Au

(Re)voir. Recente tekeningen in

potlood en oplichtend pigment

komen samen met werken uit

de jaren 90, onder meer uit

de reeks Chefs-d’oeuvre de

l’art, Paris die ontsproot uit zijn

verzameling prentkaarten van

schilderijen. Een ander werk uit

de reeks, een zeezicht gebaseerd

op L’évasion de Rochefort

van Manet, is tot 22 februari te

zien in de expo van de Mu.ZEEcollectie

in de Venetiaanse

Gaanderijen in Oostende. Zijn

bewondering voor grote meesters

danst door zijn oeuvre. De

kleine Eric ontdekte kunstboeken

in de bibliotheek, meestal in

het Frans, en zo dacht hij dat die

taal synoniem stond voor kunst.

Uit zijn schoolboek Frans plukte

hij later Marcelle en Paul. Ze zijn

fictieve alter-ego’s in tekeningen met verwijzingen naar Matisse, Gust De Smet, Tracy

Emin en andere kunstenaars. Dikwijls met veel blauw, abstracte elementen en pigmenten

die in het donker nog even oplichten, als een nabeeld van herinneringen. Maar fris

en eigentijds. (cv)

Eric vande Pitte, Marcelle avec les fleurs de Gustave, 2025, potlood en oplichtend pigment op papier,

44 x 39 cm. © de kunstenaar. Met toestemming van Galerie Pinsart. Prijzen: € 450 tot € 4.800.

The Golden Thread – De Gouden Draad - Le

Fil d’Or is de eerste duoshow van jong talent

Abigail Tulis en Clément Jacques-Vossen. Ze

staan op de kunstenaarslijst van Galerie P. in

Oostende en zijn te gast bij Galerie Depypere

in Kuurne, die onlangs 75 kaarsjes uitblies. De

Amerikaanse Abigail Tulis werkt in haar atelier

in Kasteel Rooigem bij Brugge onder meer

aan de reeks ‘The Lady of Shalott’, die in 2026

tijdens de Biënnale van de Schilderkunst is te

zien in MUDEL in Deinze. Ze is verliefd op de

middeleeuwen en verweeft kunstgeschiedenis,

literatuur en eigen ervaringen in dromerige

taferelen die ook gaan over onze relatie

met de natuur en het vrouw-zijn. De Brabantse

Clément Jacques-Vossen grijpt op zijn

manier naar de middeleeuwen, tarotfiguren,

heraldiek en folklore in kleurrijke schilderijen.

Hun werken dialogeren met elkaar en met de

galeriecollectie, met werk van onder anderen

Yvan Theys en Pjeroo Roobjee. Een fijn weefsel

van verhalen en een bijzondere samenwerking

van twee galeries. (cv)

Abigail Tulis, Eros and Thanatos, acryl- en olieverf op

canvas, 146 x 206 cm. © de kunstenaar. Prijs: € 8800.

Prijzen duoshow: € 630 tot € 15.000.

Nieuwe punk

t/m 26-10

Transit

Mechelen

www.transit.be

Jenny Watson, Self-portrait with Reacher Running

Away, 2025, acrylverf op handgemaakt

Indiaas papier, 78,5 x 58 cm. © de kunstenaar.

Met toestemming van galerie Transit.

Prijzen: € 950 tot € 12.000.

Piepjong is ze niet, maar haar oeuvre blijft verrassend verfrissend en levendig. Tekeningen van

Jenny Watson (°1951, Melbourne), die in 1993 Australië vertegenwoordigde op de Biënnale van

Venetië, zijn tot 1 februari te zien in de groepsexpo GIRLS in het MoMu in Antwerpen. Haar

Belgische galerie Transit in Mechelen pakt uit met de solo 5 Drawings. Vijf nieuwe tekeningen

zijn de fragiele, maar krachtige kern van een overzicht met oudere werken op textiel en andere

dragers. Meisjes, paarden en combinaties van beelden en handgeschreven woorden komen

altijd terug. Er is een autobiografisch kantje, en haar werk wordt vaak geassocieerd met feministische

kunst en de punkcultuur. Wat telkens treft, is de emotionele lading. In 2006 sprak Jan

Hoet in een Transit-publicatie van een innerlijke spanning die de kijker psychologisch aangrijpt.

De soloshow is een fijne herontdekking. De finissage op 26 oktober valt samen met de slotdag

van het kunstrouteweekend Galerie in Beeld in Mechelen, dat aftrapt op 24 oktober. (cv)

72

Fernanda Fragateiro

t/m 25-10

Irène Laub Gallery

Brussel

www.irenelaubgallery.com

Tapis-Tableau

t/m 30-11

De Mijlpaal

Heusden-Zolder

demijlpaal.com

Fernanda Fragateiro (°1962), een belangrijke figuur van de Portugese kunstscene,

brengt met She always starts by planting a tree een eerbetoon aan de Belgische

architect Marie-José Van Hee (°1950). De kunstenaar, die al jaren een dialoog tot

stand brengt tussen beeldhouwkunst, architectuur en de herinnering aan plaatsen,

werd sterk geïnspireerd door Van Hees unieke benadering, met name haar manier

om ruimte te benaderen, drempels te ontwerpen en de materie te bewerken.

Fragateiro’s aanpak wordt gekenmerkt door een levendige interesse in een nieuwe

visie op modernistische praktijken, waarbij ze de sociale, politieke en esthetische

geschiedenis van het modernisme reconstrueert. Ze werkt in het driedimensionale

veld en creëert werken die de toeschouwer in een performatieve situatie plaatsen.

Haar sculpturale en architecturale interventies op verrassende plaatsen, evenals haar

subtiele veranderingen van landschappen, onthullen onderliggende verhalen van

constructie en transformatie. (gg)

Fernanda Fragateiro, Landscape inside, 2025, drager van gepolijst roestvrij staal, uitgeknipte nummers

van Interiors (Whitney Publications, New York) en gekleurd papier, 73 x 28,8 x 5,3 cm. © de

kunstenaar. Foto: António Jorge Silva. Prijs: € 10.000 tot 30.000.

Het ziet

ernaar uit dat

Kunstgalerij

De Mijlpaal

in Heusden-

Zolder

ophoudt

te bestaan.

Tapis-Tableau

is een mooie

afsluiter. Berbertapijten

uit

Marokko stelen

de show in

de weidse galerie. Het zijn historische stukken,

vaak zowat een eeuw oud. Het tapijt op de foto

werd in 1998 uitgeleend voor Magisch Marokko

in het AfricaMuseum in Tervuren. Nu komen er

werken bij van Berlinde De Bruyckere, Dan Van

Severen, Karin Borghouts, Renato Nicolodi en

veel andere kunstenaars, meestal uit de eigen

collectie. Zo ontstaan dialogen met de geometrische

abstractie van de tapijten, de gestileerde

figuratie, de gevoelige vormgeving of het

intense rood. Voorts zijn er juwelen, video’s en

veel boeken, onder meer over de invloed van

berbertapijten op het modernisme van kunstenaars

als Kandinsky. Tapis-Tableau is de laatste

tentoonstelling die Lut Maris cureerde, voordat

ze werd getroffen door alzheimer. Ze ging in

1993 van start met De Mijlpaal en muntte uit

in verrassende dialogen tussen vroeger en nu,

tussen kunst, design, juwelen. (cv)

Tapijt, wol, geknoopt, vloerbedekking, 290 x 185 cm,

Beni M’tir (Midden-Atlas), eerste deel 20e eeuw.

© de kunstenaar. Met toestemming van De Mijlpaal.

Prijs: € 2400. Prijzen: € 50 tot € 14.500.

Mens en dier

t/m 31-10

Galerie Arielle d’Hauterives

Brussel

www.arielledhauterives.be

Ruta Jusionyte (°1978) werd geboren in Litouwen en woont nu in Frankrijk. In haar werk combineert ze

beeldhouwkunst en schilderkunst om het menselijke bestaan te doorgronden. Haar hybride figuren,

een mix van menselijke trekken en dierlijke elementen, roepen thema’s op als ballingschap, identiteit

en herinnering. De werken, te zien in tal van galeries en musea, frapperen door hun symbolische kracht

en emotionele lading. De tentoonstelling l’Animal en Moi gaat over de dunne grens tussen mens en

dier. In haar zowel poëtische als politieke visie laat de kunstenaar de categorieën vervagen. Het dier is

niet langer een eenvoudige metafoor, maar een alter ego, gids of spiegel. Geïnspireerd door Leonardo

da Vinci en Pieter Bruegel de Oude herinterpreteert Jusionyte universele symbolen om de eenheid en

dualiteit van het leven uit te beelden. Haar werken, balancerend tussen harmonie en spanning, nodigen

ons uit aansluiting te zoeken bij de empathie die ons verbindt met alle levensvormen. (gg)

Ruta Jusionyte, Flying in the sky, 2025, acrylverf op doek, 162 x 114 cm. © de kunstenaar. Met toestemming van Galerie

Arienne d’Hauterives. Prijs: € 2.000 tot 7.000.

73

Galerie tips

Le contenu pictural

t/m 31-10

Galerie Christophe Gaillard

Brussel

www.galeriegaillard.com

In nevelen gehuld

09-10 t/m 19-10 Ancienne Nonciature

Brussel

www.nonciature.com

Hélène Delprat

(°1957), een opvallende

figuur in de

Franse kunstwereld,

ontwikkelt al veertig

jaar een rijk oeuvre

waarin schilderkunst,

video, keramiek,

schrift en archiefstukken

samenkomen.

Haar kunst,

doordrenkt van

zwarte humor en ironie,

biedt de nodige

stof tot nadenken

over herinneren,

geschiedenis en de

dood, door zowel de

geesten van oorlog

en de kunstgeschiedenis

als populaire

beelden, van stripverhalen

tot de pers,

op te roepen. Op

haar eerste solotentoonstelling

in België

presenteert ze recente schilderijen en keramiek, naast gouaches uit de jaren 90,

gecreëerd toen ze zich terugtrok uit de kunstwereld. Deze werken, gekenmerkt

door een reflectie over transgressie, gaan in dialoog met ‘La Période Vache’

van Magritte, wiens durf en brutaliteit ze bewondert. Le contenu pictural is een

eerbetoon aan deze provocerende vrijheid en maakt deel uit van een internationale

tournee, die haar binnenkort naar New York en Centre Pompidou-Metz zal

brengen. (gg)

Hélène Delprat, Personne, 2024, pigmenten, acrylbinder en pailletten op doek, 250 x 200 cm.

© de kunstenaar. Met toestemming van Galerie Christophe Gaillard/ Adagp, Parijs. Foto:

Rebecca Fanuele. Prijs op aanvraag.

Met Brumas nodigt Lelli de Orleans e Bragança

(°1959) uit tot een poëtische duik in de tropische

landschappen van Brazilië: weelderige bossen, in

mist gehulde araucaria’s, vogels in volle vlucht,

geruisloze vlinders ... Haar doeken, gehuld in een

mysterieuze sfeer, doen denken aan het sfumato van

de renaissance. De subtiele kleurlagen maken de

mist en het ruisen van het gebladerte bijna tastbaar.

De Orleans e Bragança, een afstammelinge van

Beierse, Franse en Braziliaanse dynastieën, volgde

een opleiding in Rio en vervolgens aan de Van der

Kelen-school in België, waar ze de medaille voor

uitmuntendheid behaalde. Ze heeft een innige band

met de natuur. Haar reizen door de Amazone, de

gematigde bossen en de centrale vlakten voedden

haar gevoelige blik, die de esthetiek overstijgt en

een meditatieve dimensie bereikt. In deze reeks is

elk doek een uitnodiging tot stilte, verwondering en

contemplatie van de kwetsbare en tijdloze schoonheid

van het leven. (gg)

Lelli de Orleans e Bragança, Nevel in het woud II, 2024, acryl en

olieverf op doek, 90 x 70 cm. © de kunstenaar. Met toestemming

van Ancienne Nonciature. Prijs: € 1.500 tot 15.000.

Abstractie van het alledaagse

t/m 25-10

Galerie Quadri

Brussel

www.galeriequadri.com

Catherine Warmoes (°1963) is een Belgische beeldend kunstenaar met een oeuvre geworteld in

een levendige geometrische abstractie. Begin jaren 80 volgde ze een opleiding tekenen aan La

Cambre, bij Pierre Lahaut. Ze put inspiratie uit haar directe omgeving: stralen, satellieten, deuren,

ramen, daken, gangen en vertrouwde voorwerpen worden aanleiding voor archetypische composities.

De aquarel, haar favoriete medium, stelt haar in staat lichtheid en intensiteit te combineren.

Recente werken, zowel op doek als op papier, tonen een geometrie die doordrongen is van kleur,

ritme en een stralende poëzie. In deze eenvoudige vormen werkt een subtiele dynamiek, die

schommelt tussen architecturale strengheid en lyrisch elan. Voor haar eerste samenwerking met

Quadri presenteert ze dertig werken uit 2024 en 2025 die ons laten kennismaken met een wereld

waarin het alledaagse en het abstracte op vloeiende wijze met elkaar in dialoog treden. (gg)

Catherine Warmoes, Sans titre, 2024, waterverf op papier, 55 x 40 cm. © de kunstenaar. Met toestemming van Galerie

Quadri. Prijs: € 400 tot 2.000.

74

40 jaar kunst!

t/m 02-11

Galerie Lurquin

Dinant

www.lurquin-dinant.be

Multidisciplinair

03-10 t/m 26-10 Espace Art Gallery

Brussel

www.espaceartgallery.eu

Voor haar 40-jarig

jubileum opent

Galerie Lurquin de

zalen en tuinen voor

een tentoonstelling

die trouw blijft

aan de traditie:

een dialoog tussen

gevestigde meesters

en hedendaagse

kunstenaars. We maken

er kennis met de

finesse van de oneindige

lijnen van Hyun

Joung Lee, sensuele

bronzen beelden van

Félix Roulin, vrouwelijke

kracht gezien

door de ogen van

Ulrike Bolenz, fantastische

landschappen

van Jef Bertels en de

abstracte pracht van

Dusch. De diversiteit

wordt nog kracht

bijgezet door SylC, die onze innerlijke paradoxen peilt, de contrastrijke fresco’s

van NOIR Artist, Evgenia Saré en haar hybride figuren, Nancy Vuylsteke De Laps

die de dansbeweging sublimeert en Nicole Pfund, wier kleurrijke poëzie iets

uitgesproken intiems heeft. Schilderijen, gravures, sculpturen, foto’s en keramiek

komen hier samen in een boeiende mix. De jubileumtentoonstelling is meer dan

een overzicht en belichaamt de filosofie van de galerie: karaktervolle werken,

toegankelijk voor een breed publiek, gedragen door veeleisendheid en passie.

(gg)

SylC, Osmose(s) V, 2025, acryl en oliepastel op doek, 81 x 65 cm. © de kunstenaar. Met toestemming

van Galerie Lurquin. Prijs: € 500 tot 12.000.

In oktober presenteert Jerry Delfosse werk van

Catherine Mentior, Charlotte Orel, Savina Gillès de

Pélichy en André Woussen. Mentior put inspiratie

uit de kinderlijke verwondering voor licht en natuur

om schitterende schilderijen te creëren waarin

levendige, intuïtieve en energieke kleuren getuigen

van een verlangen naar sereniteit. In de schilderkunst

van Orel slaan ruwe materialen en organische

texturen een brug tussen het zichtbare en het

onzichtbare. Haar reeks Les Lumineuses speelt met

fosforescerende pigmenten om een unieke zintuiglijke

ervaring te bieden. Gillès de Pélichy beeldhouwt

met veel precisie uitgestorven of bedreigde

dieren, van smilodon tot dodo. Elk werk wijst op de

kwetsbaarheid van het leven tegenover menselijk

gedrag. Woussen, kunstenaar en architect, creëert

monumentale sculpturen in brons of polyester.

Geïnspireerd door de dierenwereld combineert hij

kracht, elegantie en symboliek, waardoor een tijdloze

en poëtische aanwezigheid ontstaat. (gg)

André Woussen, The Running Hare, z.d., brons. © de kunstenaar.

Met toestemming van Espace Art Gallery. Prijs: € 700 tot

10.250.

Visuele symfonie

t/m 01-11

Twenty Seven

Brussel

@27.conceptgallery

Sydney Fruy, Carré de Lune, z.d., massief

aluminium, 20,5 x 20,5 x 20,5 cm. © de

kunstenaar. Met toestemming van Twenty

Seven. Prijs: € 1.000 tot 10.500.

Deze tentoonstelling brengt een unieke ontmoeting tot stand tussen drie Belgische kunstenaars

met contrasterende maar complementaire visies. Nathalie Saey werkt op XL doeken met acrylverf,

pastel en collages, geïnspireerd door het licht van Brussel en Andalusië voor een vrolijke en vrije

energie. Eloïse Bonehill de Hemptinne creëert gevoelige keramiek, waarbij elk stuk, geïnspireerd

door haar reizen, getuigt van intieme, verstilde verhalen. Sydney Fruy, ten slotte, gebruikt metaal

met de precisie van een ontwerper en de intuïtie van een beeldend kunstenaar: zijn sculpturen,

tussen spanning en vloeiendheid, transformeren staal in levendige oppervlakken. Onder impuls

van Martine Lévy-Lambrechts wordt de galerie het toneel van een intense dialoog waarin schilderkunst,

aardewerk en metaal elkaar ontmoeten, in dialoog gaan en samensmelten in een gedurfde

visuele symfonie. (gg)

Galerie agenda

Antwerpen

Art Forum

△ Danielle Van

Broekhoven & Philippe

Gouwy. Biotoop

till 31-10

Annie Gentils Gallery

△ Sina Hensel. Oceanic

Gardens

till 02-11

Base-Alpha Gallery

△ Simon Demeuter

18-10 till 15-11

△ David Boon. Ways Of

Being

till 11-10

Callewaert

Vanlangendonck

Gallery

△ Paul Van Hoeydonck.

Light Years

till 23-11

CASSTL

△ CASSTL and BURO_

ASAP. Redisue

till 17-10

Coppejans Gallery

△ Reconstructing

Memories

18-10 till 30-11

△ Koen Kievits, Ine

Vermee, Theo Niermeijer.

À la recherche du temps

perdu

till 12-10

De Zwarte Panter

△ Dr. Hugo Heyman. A

Sense of Transparency

till 23-11

DMW Gallery

△ Anouk Van Offenwert

till 18-10

Eva Steynen Gallery

△ Benoît Felix. Voir que

ça tient

till 18-10

Fred & Freddy

△ Robbert&Frank /

Kelly Christogiannis.

Blooming in the

backroom

18-10 till 15-11

△ . Wit Boek

till 04-10

△ Adrien Tirtiaux. The

Grand Chambord

Interchange

till 31-08-2028

Galerie Micheline

Szwajcer

△ Ann Veronica Janssens

till 31-10

Gallery Fifty One

△ William Klein. Homage

till 31-10

Gallery Sofie Van de

Velde

△ Felix De Clercq / Max

Pinckers. 2020-MMXX

till 05-10

GNYP Gallery

△ Kaifan Wang. Bedtime

Stories

till 25-10

IBASHO Gallery

△ Hajime Kimura. Origins

till 09-11

△ Norio Takasugi. As

the twig bent, so grows

the tree

till 09-11

IN-DEPENDANCE

△ Groepstentoonstelling.

The Alternative

Landscape

till 09-11

Keteleer Gallery

△ Stephan Balkenhol

till 18-10

Lichtekooi

△ Dora Brams. Een

stelling

till 08-11

LLS Paleis

△ Eva L’Hoest.

Eilandkwesties

till 26-10

Newchild

△ Andrew Sendor

17-10 till 29-11

△ Madeleine Bialke

till 09-10

Plus-One Projects

△ Josse Pyl. We’ll dig and

dig and we’ll dig and

dig well

till 04-10

PONTI

△ Witold Vandenbroeck.

Map and Territory

till 26-10

Rik Rosseels Gallery

△ Ane Vester. Thin Layers

till 11-10

Rik Rosseels Gallery

(KAAI)

△ Anthony Duffeleer.

Deadline

till 04-10

Schönfeld Projects

△ Annea Lyvv Dreisz. All

the houses I ever Knew

till 25-10

Shoobil Gallery

△ In the morning,

laughing, happy fish

heads. In the evening,

floating in the soup

till 19-10

Stieglitz 19

△ Pixy Liao. People in

mirror are closer than

they appear

till 25-10

Tick Tack

△ Brennan Wojtyla. LAN

till 25-10

Tim Van Laere Gallery

△ Jockum Nordström

09-10 till 22-11

△ Rinus Van De Velde

till 04-10

Tique - art space for

books

△ Tique Reading Group:

Sensing Otherwise

till 29-10

valerie_traan gallery

△ Tina Gillen. The places

we carry

till 25-10

VCRB Gallery

△ Eddy Stevens.

Dressings

till 19-10

Beersel

LKFF Art Projects

△ Rediscovering Threads

of the 70’s

till 30-10

Brugge

Galerie Pinsart

△ Un show d’anniversaire

pour Eric vande Pitte

12-10 till 16-11

Brussels

Alice Gallery

△ Olivier Kosta-Théfaine

till 18-10

Almine Rech

△ Kenny Scharf. Jungle

Jungle Jungle

till 25-10

Ancienne Nonciature

△ Lelli de Orleans e

Braganca. Brumas

09-10 till 19-10

Art Lab

△ Art Lab

till 31-12

Arthus Gallery

△ Tilde Grynnerup &

Audrey Heselmans. Palm

Springs Splendor

till 05-10

Bernier/Eliades

△ Martina Quesada. If

this is a space

till 25-10

Box Galerie

△ Descamps. Noir ou

blanc

till 25-10

Bruno Matthys

△ Emanuelle Renard -

Sophier Sainrap. Vivant

till 04-10

CCINQ

△ Gay Summer

till 11-10

Contretype

△ Paysage ultrasensible

till 16-11

△ Émilie Stefanie-Law &

Anatole Mélot. Paysage

ultrasensible

till 26-11

Dauwens & Beernaert

Gallery

△ Black & White

till 18-10

DS Gallerie

△ My onion canvases

are ballet.. The other

canvases are also ballet

till 04-10

EDJI Gallery

△ Nicolas Coleman. What

would you like to be for

dinner?

till 11-10

Espace Art Gallery

△ Exposition collective

multidisciplinaire

03-10 till 26-10

Espace Vanderborght

△ CNN199: 35 ans de hiphop

activism

16-10 till 16-11

Frédérick Mouraux

Gallery

△ Shizen. Sei Arimori

till 25-10

△ Arte Nunzio

till 05-10

Galerie Albert

Dumont

△ Jean-Philippe Braam &

Donatienne Hachez

till 11-10

Galerie Albert1er

△ Emily Little

till 12-10

Galerie Arielle

d’Hauterives

△ Ruta Jusionyte.

L’Animal en Moi

till 21-10

Galerie Christophe

Gaillard

△ Hélène Delprat. Le

contenu pictural

till 31-10

Galerie Christophe

Person

△ the City: Metaphor,

Archive and Projection

till 31-10

Galerie Didier

Devillez

△ Bernadette

Schockaert. Under

Construction

till 04-10

Galerie DYS

△ Maldo Nollimerg.

Hypnos et autres

phénomènes de

l’intérieur du monde

till 18-10

Galerie Eric Mouchet

△ La Constellation de

Monsieur S

till 01-11

Galerie Faider

△ Guy Leclercq. De la

couleur exactement

till 11-11

Galerie Felix Frachon

△ Prathap Modi.

Retrospective

till 01-11

Galerie Greta Meert

△ Liam Everett. He Loved

Him Madly / Sol LeWitt.

Bands, Curves and

Brushstrokes

till 25-10

Galerie La Forest

Divonne

△ Rachel Labastie

till 11-10

△ Jean-Marie Bytebier.

Nature Prescription

till 18-10

Galerie La Patinoire

Royale Bach

△ Alfredo Jaar. La fin du

monde

till 23-12

Galerie Martine

Ehmer

△ Jules Wittock & Grégory

Valentin. In Other Words

till 11-10

Galerie Nardone

Project

△ Ceux d’en haut

till 04-10

Galerie Nathalie

Obadia

△ Johanna Mirabel. I wish

till 25-10

Galerie Quadri

△ Catherine Warmoes. La

face sud de la peinture

till 25-10

Galerie Templon

△ Matthieu Ronsse.

Hotel Prado

till 31-10

76

Gallery Sofie Van den

Bussche

△ Mieke Teirlinck.

Tendresse

12-10 till 08-11

Gallery Twenty Seven

△ Nathalie Saey, Eloïse

Bonhill, Sydney Fruy.

Souffle… Odyssée

till 01-11

Gladstone

△ Nicholas Bierk. In the

absence of paradise

till 25-10

Hangar

△ Maryam Firuzi. When

the Earth Still Had a

Faminine Name

till 02-11

△ Nick Brandt. The Day

May Break / Charlotte

Abramow. Maurice,

Tristesse et Rigolade

till 21-12

Hopstreet

△ Berend Strik. Threads

that echo

till 25-10

Hubert & Breyne

△ Dave McKean.

Thalamus

till 25-10

Husk Gallery

△ Kevin Vanwonterghem.

Borrowed Scenery

till 25-10

Irène Laub Gallery

△ Frenanda Fragateiro.

She always starts by

planting a tree

till 25-10

Jan Mot

△ Pierre Bismuth.

Jonathan Monk. I Was

Not There

till 09-11

L’Enfant Sauvage

△ Sébastien Cuvelier. A

Golden Distance

till 26-10

La Fonderie

△ Beldavia

16-11 till 28-06-2026

La Verrière

△ Claudine Monchaussé.

Sourdre

till 13-12

Laurentin Gallery

△ Antoine Mortier

till 15-11

Lee-Bauwens Gallery

△ Carole Solvay. As I

shed my skin

till 19-10

LMNO

△ Detanico/Lain. Two

Voices

till 31-10

Maruani Mercier

△ Von Wolfe. The Space

in-Between

till 18-10

Meessen

△ Jorge Méndez Blake.

Inside the Law

till 31-10

Melissa Ansel

△ Agathe Duperou &

Sabine Voglaire. Zone

Trouble

till 19-10

Mendes Wood DM

△ Julien Creuzet. Nos

diables rouges, nos

dérives commotions

till 25-10

MH Gallery

△ Pier Vittorio Aureli.

Tavolette

till 23-11

Michel Rein

△ Sébastien Bonin.

Mantecatura

till 18-10

Michèle Schoonjans

Gallery

△ CHAOSMOS. Mathieu

Bonardet

till 25-10

MUE Tattoo Shop

△ Nicolas Wieers.

Surrounded by Criminals

till 09-11

Nino Mier Gallery

△ Gregory Hodge. Echo

till 25-10

Nosbaum Reding

△ Charlotte

Vandenbroucke /

Körper Geborgen In Dir

Geschwiegen

till 11-10

Odradek

△ Bangyao Li & Sen Li. La

perte et l’oubli

till 11-10

△ Jehanne Paternostre.

Ce qui relie

till 11-10

QG

△ Alain Biltereyst. Slow

Noise

till 31-10

Queens

△ Ane Vester & Lucie

Bertrand. A Place Apart

till 18-10

Rodolphe Janssen

△ Brooklin A. Soumahoro

& Léon Wuidar

till 25-10

RossiContemporary

△ Jean-Francois Ocatve.

Quelques silhouettes,

etc..

till 02-11

Sorry We’re Closed

△ Adrien Vescovi. D O M I

till 18-10

Spazio Nobile

△ Kiki & Joost. A

Complementary

Grammer of Creation

till 16-11

Stems Gallery

△ Nick Doyle. Mirage

till 04-10

Studio 84 Art &

Culture(s)

△ Daniel Rachamim &

Ron Sabag. Big Deal

till 26-10

Super Dakota

△ Alex Clarke. Audience

till 25-10

The Palm Beach

△ Anne Boland. Joyfull

till 25-10

TheMerode

△ Paul Nimer Pjota

till 19-12

△ ENERGIA

till 31-03-2026

Twenty Seven

△ Peinture XL, céramique

vibrant et métal affûté

till 01-11

Whitehouse Gallery

△ Clara Brörmann. The

other’s gaze

till 04-10

Xavier Hufkens

△ Alice Neel. Still Lifes

and Street Scenes

till 22-11

△ Charline von Heyl

till 25-10

Zedes Art Gallery

△ Chantal De Deken.

Between the lines

till 25-10

Couillet

Galerie Jacques

Cerami

△ Michaël Matthys. Kurtz

04-10 till 15-11

Dinant

Galerie Lurquin

△ La Galerie Lurquoin:

40 ans d’art!

till 02-11

Flémalle

La Châtaigneraie

△ C’est La Zivot !

till 09-11

Gent

019 Prismatron

△ Sam De Buysere. Dogs

in cars are a dying breed

(a bilboard)

till 31-10

AmsaB-ISG

△ Studio Stone

till 21-11

Barbé Gallery

△ Willem Boel. Echo /

Oh Baby

till 26-10

Galerie S&H De Buck

△ Roger Laute met de

kat als muze

till 12-10

Huize St.

Bonaventura

△ Geert Vanoorlé

till 05-10

Kiosk

△ Tom Poelmans. A Spirit

in Painting

18-10 till 21-12

△ Leen Van Tichelen.

Onder Verzachtende

Omstandigeheden

till 05-10

Weerlicht

△ Daniel Eatock &

Randoald Sabbe

till 10-10

Heusden-

Zolder

De Mijlpaal

△ Tapis-Tableau

till 30-11

Jambes

Galerie Détour

△ André Lambotte

15-10 till 15-11

Knokke

Adrian David Gallery

Now

△ Daniël Bellon. The

Open Image

till 05-10

Aqualex Knokke

△ Charlotte

Vandenbroucke

till 31-03-2026

Your Art Gallery

△ Naomi Vanderpoorten.

Imposter Gallery

till 12-10

Kortrijk

Hal D, LandMarck

△ Hippocampus

till 02-11

Liège

Chiroux

△ Pour GAZA. Expovente

au profit de la

population gazaouie

till 04-10

Espace 251 Nord

△ Garance Gasser.

Parachronique

till 25-10

galerie bonnemaison

△ Mélanie Berger. Mise

en pièces

till 02-11

Galerie Christine

Colon

△ Fernando O’Connor

25-10 till 23-11

Louvain-la-

Neuve

Escpace 001

△ Solène Rigaut & Anne-

Sophie de Visscher

till 05-10

Mechelen

Galerie Transit

△ Jenny Watson. 5

Drawings

till 26-10

Middelkerke

Villa Les Zéphyrs

△ Speelse Ernst/ Ernstig

Spel

till 02-11

Namur

Galerie Détour

△ Christophe

Buekenhoudt. Le lieu

manquant

till 04-10

Oosteeklo

William Wauters

Galerie

△ André Honnay

till 12-10

Oostende

valerie_troost gallery

△ Hillebrand Van

Kampen & Rik De Boe.

Zeezucht

till 09-11

Rixensart

K9/ Kamer 9

△ Rosy Le Bars. Silvia

Hatzl

till 12-10

Ronse

CC De Ververij

△ Jan Leenknegt &

Abdelkrim Ouazzani.

Vriendschap in kleur

till 05-10

Spa

Galerie Azur

△ Bernadette Triki

till 26-10

Tervuren

Huisburg

△ Stephan Balleux

till 05-10

Virton

HugAllan Gallerie

△ Olivier Cazenove

03-10 till 02-11

Wavre

Buysse Gallery

△ Tom Van Puyvelde.

Continuum

till 09-05-2026

Platforme

△ Roger Dewint.

Rétrospective

till 11-10

Wijnegem

Axel Vervoordt

Gallery

△ Günter Uecker /

Jaromír Novotný

till 15-11

△ Bosco Sodi/

Takis. Boule

Électromagnetique and

Magic Wall / Otto Peine.

White Cube

till 18-10

△ Raimund Girke

till 21-02-2026

Stuur de gegevens voor november

door naar christophe.dosogne@ips.be

vóór 05-10.

77

L E U V E N

FINE ART FAIR

A n t i q u e s - M o d e r n & C o n t e m p o r a r y A r t

D E B R A B A N T H A L

16-19/10/2025

L E U V E N F I N E A R T. C O M

A Glimpse at the 2025 Edition

Galerie J. Crouzet

Chastelain & Butes

Appel

Symphonie des couleurs

crouzetfineart.com

Luxembourg

Alfredo Pina

1883-1966

a bronze bust of bacchus

chastelainandbutes.com

Gent

Gallery Darya

Richly painted pair of

satsuma vases in

baluster shape.

Signed Kizan kore tsukuru .

Japan, late 19th C.

galerie-darya.de

Karlsruhe

Forma Forma Gallery

Design

formaformaonline.com

Luxembourg

Sonia de Haulleville

Antique Jewelry

Dus’Art Galerie

Félicien Rops

L'incantation

artantiquite.be

Bruxelles

Belgique

Gallery Blue Art

Large Horse

3rd Century AD

China

CH-Interlaken

Millénnium Atelier

Tom Andries

millenniumatelier.be

Brussels

Art Thema Galerie

Galerie Loiseau & Zajega

René Julien, 1937–2016

"She Dreams of Mozart"

Dan Passport Mask

20th Century

artthema.com

Marseille

loiseau-zajega.be

Nivelles

De stille revolutie

van Gen Z

Hoewel zeer jonge verzamelaars nog

niet de economische macht hebben

om de kunstmarkt op zijn kop te

zetten, veranderen ze nu al de regels

en geven ze een nieuwe invulling

aan de rol van de verzamelaar.

Kunst als veilige haven is verleden

tijd! De collectie wordt een ruimte

voor dialoog en engagement. Deze

verandering is al te merken op

grote internationale beurzen, Art

Basel voorop – een evenement dat

jonge verzamelaars meer dan ooit

beschouwen als een must.

TEKST: GWENNAËLLE GRIBAUMONT

Ranji Safarian en Edward Van Houtte, oprichters van EDJI Gallery, samen met kunstenaar Killion Huang.

Foto: Silvia Cappellari.

Waar hun voorgangers een collectie

beschouwden als een

bezit met een hoge onderscheidende

waarde, nemen

de verzamelaars van Gen Z (geboren tussen

1997 en 2012) een radicaal andere houding

aan. Zonder de speculatieve waarde

van hun aankopen te negeren, geven ze nu

de voorkeur aan een emotionele band, het

verhaal dat een werk vertelt of de relatie

met de betreffende kunstenaar, vooral

wanneer deze opkomend is en zich inzet

voor maatschappelijke kwesties.

Door deze verandering van perspectief is

verzamelen niet langer accumuleren maar

delen. Er is een merkbare verschuiving van

bezit naar relatie. De 27-jarige Axel Geerts

is een treffend voorbeeld van dit profiel.

Deze jonge Belg, opgeleid als jurist en econoom,

woont nu in Genève en kocht zijn

eerste kunstwerk in 2022: een schilderij

80

Werk van Stefano Bonacci. Collectie van Axel Geerts. © de kunstenaar. Met toestemming van Axel Geerts.

van de Nederlandse Nuria Maria, ontdekt

in Alzueta Gallery in Madrid. Het verzamelvirus

had hem meteen te pakken. “Na

dit eerste werk kocht ik diezelfde week nog

een tweede, van Stefano Bonacci”, vertelt

hij. Drie jaar later telt zijn collectie tientallen

stukken, bijna uitsluitend aangekocht

in galeries. En toch is ondanks die aanzienlijke

investering zijn kijk op kunst niet

die van een speculant, maar die van een

mecenas die kunstenaars steunt en hen in

staat stelt hun artistieke visie te verwezenlijken.

Het kopen van kunstwerken is

zowel een manier om weer in contact te

komen met zijn diepste zelf als om zich

te emanciperen. Geerts: “In mijn professionele

leven functioneer ik voornamelijk

met mijn hoofd. Kunst daarentegen stelt

me in staat met mijn hart te handelen en

diepe emoties te voelen. Kunst voedt me

ook door mijn verbeelding te prikkelen, en

zo krijg ik een kijk op de wereld die heel

anders is dan die welke ik dagelijks ervaar.”

Bij hem is absoluut geen sprake van bezitsdrang.

Het samenstellen van een collectie

is voor Axel Geerts een manier om op een

andere manier in de wereld te staan, met

gevoeligheid en nieuwsgierigheid.

DIVERSITEIT EN TRANSPARANTIE

Hoewel het beeld van de monomane verzamelaar

tot het verleden behoort, gaat

Gen Z nog een stap verder in de openheid

en pluraliteit. Brede nieuwsgierigheid, het

doorbreken van grenzen tussen media, een

voorliefde voor diversiteit: dit alles wijst

erop dat deze generatie strakke grenzen

afwijst. Een en ander wordt bevestigd door

de oprichters van EDJI Gallery, die het licht

zag in 2023 en gewijd is aan opkomende

Belgische en internationale kunstenaars.

Deze galerie wil het tegenovergestelde

zijn van een elitaire galerie, die vaak iets

intimiderends heeft. “Dat is een van de

redenen waarom we onze galerie wilden

beginnen”, zegt Ranji Safarian, die samen

met Edward Van Houtte de galerie oprichtte.

Ze waren op zoek naar meer openheid,

meer transparantie, meer menselijkheid.

Tegenwoordig is bijna 15% van hun klanten

jonger dan dertig.

Die diversiteit is niet alleen esthetisch,

maar ook generatiegebonden en sociaal.

Jonge verzamelaars voelen zich spontaan

verbonden met kunstenaars van hun eigen

leeftijd en bouwen duurzame relaties met

hen op, die soms uitgroeien tot vriend-

‘Art Basel is

een onmisbaar

evenement:

het is dé absolute

referentie’

AXEL GEERTS

81

‘Gen Z negeren

betekent jezelf

afsluiten van

degenen die de

trends van morgen

zullen bepalen’

RANJI SAFARIAN

Killion Huang in zijn atelier. Met toestemming van EDJI Gallery. Foto: Yunsong Tian.

schappen. Ook hier is de collectie niet

louter een bezit maar wordt een vorm van

creatieve verbondenheid. Een collectie

begint vaak met werken op papier, prenten

of limited editions. Het gaat dan om werken

van minder dan 1.000 euro. Betaalbaarheid

is van cruciaal belang. Tijdens Art Paris

presenteerde EDJI 68 tekeningen van de

jonge Chinese kunstenaar Killion Huang,

die voor 850 euro per stuk werden verkocht.

De stand was snel uitverkocht. De werken

werden voornamelijk gekocht door jonge

bezoekers die eigenlijk niet van plan waren

iets te kopen. “Ze waren aangenaam verrast

dat een galerie kwaliteitswerken tegen betaalbare

prijzen aanbood”, vertellen de galeriehouders.

De ervaring leert dat een lage

prijs, in combinatie met een authentieke

ontmoeting, een liefhebber kan veranderen

in een beginnende verzamelaar.

Gen Z-verzamelaars zijn niet alleen divers

in hun aankopen, maar ook in de manier

waarop ze zich informeren. Ze schakelen

moeiteloos over van digitaal naar fysiek.

Ze bezoeken regelmatig galeries, musea

en beurzen, maar maken ook gebruik van

Instagram. “Instagram is tegenwoordig

veel meer dan louter een ontdekkingsinstrument.

Het is een etalage, een bron van

informatie, een middel om erkenning te

krijgen en directe contacten te leggen”,

benadrukt Safarian.

Axel Geerts gebruikt het platform ook om

het nieuws te volgen over kunstenaars en

galeries die zijn interesse genieten. Als lid

van de generatie die we ‘digital natives’

noemen, laat de jonge verzamelaar zich

niet misleiden door algoritmische logica.

Hij beseft maar al te goed dat zichtbaarheid

op deze platforms ook een marketingmechanisme

is. Hij wijst erop dat echte

ontdekkingen elders plaatsvinden, met Art

Basel voorop: “Art Basel is een evenement

dat je niet mag missen, het is dé absolute

referentie. Ook al hebben jonge verzamelaars

niet het budget om te kopen, je

moet erheen gaan om je oog te scherpen,

opkomende kunstenaars te ontdekken

die door gerenommeerde galeries worden

vertegenwoordigd, mensen te ontmoeten

en de relaties met alle spelers op de markt

te versterken.”

82

OPVOLGING VERZEKERD

Gen Z verleiden blijft een complexe uitdaging.

De financiële middelen van deze

generatie zijn weliswaar nog bescheiden,

maar het zou een vergissing zijn jongeren

links te laten liggen. Zoals de oprichters

van de EDJI Gallery benadrukken: “Deze

generatie negeren, betekent jezelf afsluiten

van degenen die de trends van morgen zullen

bepalen.” Hun strategie is gebaseerd op

een keuze van uitgesproken hedendaagse

kunstenaars, een ruime waaier van prijzen

en een sterke digitale aanwezigheid.

En hoe ziet de toekomst eruit? Zowel

galeries als verzamelaars hebben er al een

beeld van. Safarian en Van Houtte denken

dat het een hybride markt wordt, een mix

van fysiek en digitaal, waar maatschappelijke

thema’s centraal staan en diversiteit

de norm is.

Ook Geerts kijkt vooruit: “Ik denk erover

een stichting in het leven te roepen. Wat

telt, is niet het aantal verzamelde werken,

het gaat erom een actievere rol te spelen.

Projecten financieren, kunstenaars en galeries

steunen, werken uitlenen aan musea

... steeds vanuit het idee dat kunst gedeeld

moet worden.”

Misschien is dat wel de grote les van deze

generatie: kunst is geen statisch object om

aan de muur te hangen, maar een levend

organisme dat circuleert, wordt uitgeleend,

doorgegeven en gedeeld. Gen Z ziet

verzamelen als een vorm van cultureel en

politiek engagement. Ze laat zich allerminst

leiden door een speculatieve logica,

maar herinnert eraan dat kunst in de eerste

plaats een band tussen mensen creëert.

En net daar, in die herontdekte waarheid,

ligt ongetwijfeld de echte revolutie: die van

een generatie die niet verzamelt om te bezitten,

maar om te verbinden, te transformeren

en door te geven.

Gen Z laat zich allerminst leiden

door een speculatieve logica en ziet

verzamelen als een vorm van cultureel

en politiek engagement.

BEZOEKEN

Art Basel Paris

24-10 t/m 26-10

Parijs

www.artbasel.com

EDJI Gallery-stand op Art Paris 2025, met een solotentoonstelling van Killion Huang. Foto: Aesthete Studio.

83

Objecten

met een verhaal

Isamu Noguchi (1904-1988), Freeform, sofa, jaren 1950, gemaakt voor Herman Miller, in de setting van een kapel. Met toestemming van Immodôme Objects.

84

Immodôme Objects verzamelt

interieurobjecten – meubilair,

design, kunst. Oorspronkelijk waren

die veelal afkomstig uit interieurs

die Immodôme zelf verkocht,

intussen kloppen steeds meer

particulieren aan. Isabel De Laet

en Tina Ruts willen die stukken een

waardevol tweede leven geven,

waarin de liefde ervoor wordt

voortgezet. ‘We mikken op wat mooi

is en de tijd overstijgt.”


Maarten Van Severen (1956-2005), bureau. Met toestemming van Immodôme Objects.

Ze zitten aan de bron van veel

verborgen moois. “Immodôme

Objects is organisch gegroeid vanuit

een vraag van onze verkopers”,

zegt Isabel De Laet, medeoprichter en

general manager van Immodôme. “In onze

vastgoedcontext ontmoeten we mensen

met een uitmuntende, soms excentrieke

smaak. Die hebben vaak pareltjes in huis,

zoals meubilair, objecten en kunst, maar

weten bij een verkoop niet goed wat ze

ermee moeten aanvangen.”

In mei 2024 besloot Immodôme om voor

die stukken een brug te slaan tussen verkopers

en kopers. De Laet: “We creëerden

Immodôme Objects, een platform waarop

we die items verhandelen. Daarbij treden

we op als bemiddelaar. We nemen een

stuk in consignatie, vinden er een nieuwe

liefhebber voor en nemen een percentage,

of we kopen het aan en verkopen het door.”

Smaken verschillen. Verplicht dat Im-

modôme Objects om een hemelsbreed

register te bespelen? “Ergens wel, maar we

cureren zelf volgens onze criteria authenticiteit,

kwaliteit, kunstzinnigheid, en we

weigeren geregeld”, antwoordt De Laet.

“Net zoals voor het vastgoed proberen

we een markt in de markt te zoeken. We

zetten niet op alles in, we mikken op wat

mooi is en de tijd overstijgt.”

“We maken artistieke keuzes”, bevestigt

Tina Ruts. Zij is architect en cureert de

collectie. “Onze focus ligt op ‘mid-century’

en hedendaags, maar daarin kan het veel

richtingen uitgaan. Van een hedendaagse

architect of designer tot een echt icoon

als Le Corbusier. En we zijn hevig fan van

Belgisch design. Voorts proberen we ver

weg te blijven van vintage. Maarten Van

Severen, bijvoorbeeld, is intussen overleden,

maar vintage kun je zijn creaties niet

noemen. Vintage of tweedehands ruikt

ons te veel naar afdankertjes. Een term die

‘De link met de

vastgoedpoot levert

voordelen op.

Panden en objecten

versterken elkaar’

ISABEL DE LAET

85

tergelijkertijd het verhaal bij.”

Want emotionele waarde is geen ijdel begrip.

“Mensen zijn begaan wat er met hun

meubelen gebeurt”, zegt Ruts. “Neem een

sterfgeval. Die inboedel moet weg, daar

zitten waardevolle dingen tussen. Dan willen

mensen niet dat dit onderdeel wordt

van een groter geheel. Nee, ze wensen

dat het stuk op zich in zijn waarde wordt

gehouden”

“We beogen dat die liefde voor een meubel

in een tweede leven wordt voortgezet”,

vult De Laet aan. Ze gelooft dat de nieuwe

generatie almaar minder nieuwe meubelen

zal kopen. “Het is gewoon niet meer

verantwoord. Jonge mensen spitsen zich

toe op een combinatie van ‘preloved design’

en gerecycleerde meubelen.”

Ontwerpbureau Bataille-Ibens, Claire-Obscur, 1994, bank. © de ontwerpers. Met toestemming van

Immodôme Objects.

‘We beogen dat

de liefde voor een

meubel in een

tweede leven wordt

voortgezet’

TINA RUTS

we koesteren is ‘preloved’: een liefde voor

iets. Het betekent dat een voorwerp door

de vorige eigenaar geliefd werd. ‘Preloved’

is een positievere en emotionelere term en

drukt beter de waarde en geschiedenis van

een stuk uit.”

EMOTIONELE WAARDE

Ruts geeft het voorbeeld van Ben Storms.

“We ontdekten die bij een koppel uit Mechelen

met een heel goede smaak. Ze hadden

een afstudeerproject van Ben Storms

gezien, geloofden zo hard in hem dat ze

hem direct vroegen een tafel op maat te

maken, en gaven hem carte blanche. Ben

Storms begon te creëren, hij was er meer

dan een jaar mee bezig. Mallen laten vormen,

plaasteren in verschillende lagen, afschuren.

Op en top ambachtelijk, echt met

de hand gemaakt. Immodôme verkocht

de loft van die mensen. In hun nieuwe woning

hadden ze geen plaats voor een tafel

van bijna vijf meter en daarom is die nu in

onze collectie te vinden. We namen dan

contact op met Ben Storms. Die is nu echt

booming, hij zit zelfs tot in Parijs. Hij gaf

ons foto’s van de making-of van die tafel

in zijn atelier. Zodat we dat stuk kunnen

documenteren: wie de tafel koopt, krijgt er

SCHAALGEVOEL

Zo’n 150 stukken heeft Immodôme Objects

momenteel in portefeuille. Kan hun aanbod

zich meten met wat veilinghuizen brengen?

“We zien veilinghuizen niet als concurrenten.

Iedereen moet maar zijn eigen business

bepalen”, stelt De Laet. “Net zoals voor

vastgoed zoeken we een markt binnen de

markt. We filteren, we dekken een beperkt

deel van de markt. Vergeleken met een

veilinghuis zijn we minder afhankelijk van

het momentum. Bij een veiling weegt het

moment door: wie zit er in de zaal of hangt

er aan de lijn? Je weet niet welke prijs het

zal halen. Bij een consignatie bespreken

we vooraf met de klant welk bedrag hij wil

ontvangen. En dan gaan we voor die prijs,

eventueel op de lange termijn.”

De link met de vastgoedpoot levert voordelen

op. De Laet: “We profiteren van de

overlapping. Soms hebben we een woning

in aanbieding waarvan we zeggen: daar

kunnen we kijkdagen met eventueel

meubels organiseren. Sowieso doen we

veel stagings: een woning aantrekkelijker

voor verkoop maken door die tijdelijk in te

richten of te decoreren. Potentiële kopers

krijgen dan een schaalgevoel en kunnen bij

hun bezoek beter inschatten wat ze met

een ruimte kunnen doen.”

Ruts reikt een voorbeeld aan. “Neem de Freedom-sofa

die de Japanner Isamu Noguchi

in de jaren 50 maakte voor Herman Miller,

nu geproduceerd door Vitra. Het is meer

een decoratief object dan een gebruiksvoorwerp;

niet iets om op een zondag in te liggen

of te hangen. We hadden toen net een pand

in portefeuille, een kapel. Een heel aparte,

statische ruimte, de staging vormde een

serieuze uitdaging. We zetten de sofa in die

86

‘De term ”Preloved” koesteren we. Het drukt

beter de waarde en geschiedenis van een stuk

uit dan “vintage” of “tweedehands”’

kapel en die paste daar perfect. Deze ruimte

fungeert nu als showroom/stockage. De

bank vult en draagt het pand.”

“Zo versterken panden en objecten elkaar”,

zegt De Laet. “Een presentatie op

een website of via sociale media blijft

eendimensionaal. Je kunt er niet alles

in de diepte uitleggen. Zie je alleen het

meubel, dan mis je de context en begrijp

je het soms niet. Dat lukt veel beter als je

het individueel kan overbrengen.”

Ruts, ter illustratie: “Er was dat appartement

in Knokke. Een grote open ruimte.

De eigenaar wilde graag een gedeelte

waar hij zich kon terugtrekken. Vervolgens

is daar een box ontwikkeld: de

Claire-Obscur-bank van Bataille-Ibens.

Die stond in het midden, als een ruimte

in de ruimte. Als je erin zat, kon je door

een dun kijkspleetje de ruimte rondom in

het oog houden.”

Het was zo’n voorbeeld waar alles samenvalt,

vindt De Laet. “Het is tof dat er

zoveel lijnen te trekken zijn tussen architectuur,

interieur en meubilairdesign.

Op deze stroom willen we verder. We

hebben een mooie basis. En het publiek.

Ons aanbod van mooie stukken willen we

uitbreiden, maar enkel met verantwoorde

meubelen. Op termijn kopen mensen

geen meubelen meer om na vijf jaar te

zeggen: ‘Ik heb het niet meer nodig, ik

gooi het weg.’ Dat gaat er stilaan uit en

wordt vervangen door kwaliteitsvolle

en duurzame aankopen, zodat het een

circulaire economie wordt. We hebben

de ambitie om een soort meubelzaak te

creëren vanuit de principes van ‘preloved

design’ en ‘sustainable furniture’.”

SURFEN

immodome-objects.be

Ben Storms, tafel, 2013, enig exemplaar op basis van zijn afstudeerproject ’In Vein’. © de ontwerper. Met toestemming van Immodôme Objects.

87

Gedreven

door sentiment

Al zestien jaar lang vinden

autoliefhebbers begin oktober

massaal de weg naar Knokke-Heist

voor de Zoute Grand Prix. Naast

de klassieke rally, evenementen en

intussen goed ingeburgerde veiling

van Bonhams|Cars is er dit jaar

voor het eerst een veiling van het

Amerikaanse Broad Arrow Auctions.


Midden augustus is voor autoverzamelaars

elk jaar het

moment van de waarheid. Op

dat moment vinden de Pebble

Beach-veilingen in Monterey, Californië,

plaats. De meest zeldzame en exclusieve

voertuigen gaan er onder de hamer, terwijl

de hele wereld meekijkt. Het vormt een

betrouwbare barometer voor de markt. “De

automarkt is een relatief jonge markt. Pas in

de jaren 70 ontstonden de eerste merkenclubs,

en zagen mensen een collectievoertuig

als recreatie”, vertelt Leo Van Hoorick,

curator bij Autoworld in Brussel. “Vooral

sinds 2005 functioneren auto’s als een vorm

van beleggen, met een extra boost door de

financiële crisis van 2008 en een hoogtepunt

in 2014. Sindsdien deed de autoverzamelmarkt

het tien jaar lang uitstekend,

maar de afgelopen twee jaar was er een

terugval. Vooral voertuigen van voor de

Tweede Wereldoorlog liggen minder goed

in de markt. De grote verzamelaars worden

oud of overlijden, en de erfgenamen tonen

niet altijd even veel interesse. Als dat soort

wagens op veiling komt, krijgen ze meestal

het stempel ‘estate of the late’.”

Al blijft de echte topkwaliteit – merken als

Bugatti en Bentley of auto’s met een rijke

racegeschiedenis op bijvoorbeeld het cir-

Abarth ‘Boano 207A’, nr 8, 1955, schatting: € 250.000-350.000. © Broad Arrow Auctions.

88

Ferrari ‘F40 Berlinetta’, 1989, verkocht voor € 1.840.000. © Bonhams Cars.

cuit van Le Mans – het goed doen. Vooral

merken die niet meer bestaan en dus minder

bekend worden, verliezen aan belang.

Van Hoorick: “Via Gooding Christie’s is er

in Monterey een Ferrari ‘California Spyder

Competizione’ uit 1961 verkocht voor 25

miljoen dollar, een recordprijs voor dat

model. Tegelijk haalde de Lancia 'Aurelia',

geproduceerd tussen 1950 en 1958, nog

slechts de helft van de vroegere prijs. Ook

de Mercedes-Benz 300 SL ‘Gullwing’, die

geproduceerd werd tussen 1955 en 1960,

stagneert de laatste twee jaar. Terwijl die

auto jarenlang als de ‘goudstandaard’ gold

en steeds duurder werd, stagneert de waarde

nu op één tot anderhalf miljoen euro. De

Ferrari ‘F40’ is de nieuwe referentie.”

Die ‘F40’, de laatste volledig analoge sportwagen

die onder Enzo Ferrari in 1987 is

gemaakt, haalt nu recordprijzen van vier

à vijf miljoen euro op veiling, terwijl dat

tien jaar geleden nog zo’n 300.000 euro

was. “Ook de opvolgers ‘F50’, ‘Enzo’ en

zelfs ‘LaFerrari’ doen het goed op veiling

en halen een x-voud van de toenmalige

catalogusprijs”, vult Alex Verstraete van

Bonhams|Cars aan.

Een moeilijkheid bij het verzamelen van

auto’s is de restauratie. “Net zoals op de

kunstmarkt moet de auto in perfecte staat

zijn. Alleen kan de prijs van zo’n complete

restauratie sterk oplopen, zelfs soms tot

meer dan de waarde van de auto zelf ”, vertelt

Verstraete. “Tegelijk zijn het wel net de

oudere auto’s die makkelijker zijn in onderhoud,

omdat ze minder of geen elektronica

bevatten en de onderdelen eenvoudiger

zijn”, voegt Van Hoorick toe.

Ook de opkomst van de online verkoop

heeft de automarkt sterk veranderd. Van

Hoorick: “Sinds de pandemie is er online

een veel groter aanbod; er zijn nieuwe

websites bijgekomen die permanent

topauto’s aanbieden. Potentiële kopers

kunnen dan twintig dagen bieden. Zo

brengt het Amerikaanse Bring a Trailer,

dat nu zijn eerste stappen op de Europese

markt zet, een ruim aanbod.” Terwijl de

informatie over een stuk vroeger binnen

de muren van de veilingzaal bleef, is dat nu

niet meer het geval, volgens Philip Kantor,

vicepresident EMEA van Broad Arrow

Auctions. “Daarom bieden we veel auto’s

nu zonder reserve aan, zodat een verkoop

gegarandeerd is. Bovendien motiveert dat

de markt, omdat mensen altijd graag het

gevoel hebben dat ze een koopje doen.”

JEUGDLIEFDE

Anders dan kunst zijn auto’s sterk generationeel

gebonden. Veel verzamelaars laten

zich bij hun aankoop leiden door jeugdsentiment,

weet Van Hoorick. “Ze kopen

de auto’s die ze in hun kindertijd zagen

‘De prijs van een

complete restauratie

kan sterk oplopen,

zelfs soms tot meer

dan de waarde van

de auto zelf ’

ALEX VERSTRAETE

89

BMW ‘2002 Turbo’, 1974, schatting: € 80.000-130.000, zonder reserve. © Broad Arrow Auctions.

‘Vooral sinds 2005

functioneren auto’s

als een vorm van

beleggen, met een

extra boost door

de financiële crisis

van 2008 en een

hoogtepunt in 2014’

LEO VAN HOORICK

rondrijden, of die op een poster op hun

kamer prijkten. Dat maakt de zogenaamde

‘youngtimers’, uit de jaren 1970-2000, populairder.”

Wel gelijklopend met de kunstwereld

zijn de voorwaarden die de markt

stelt. Zo is de staat van een wagen uiterst

belangrijk, met aspecten zoals de originaliteit

van de lak en het interieur. “Vooral de

laatste twee jaar wordt hier meer belang

aan gehecht”, zegt hij. “De term ‘matching

numbers’ wijst op die originaliteit en geeft

een boost aan de basisprijs. Tegelijk moet

je als koper niet naïef zijn: het merendeel

van de wagens is sowieso al eens gerestaureerd

en een racewagen die nog over

de originele motor en versnellingsbak beschikt,

bestaat niet. Voor een aankoop laat

je je dus het best adviseren. Insiders kennen

vaak de echte staat van een wagen.”

Ook aspecten die tot de provenance behoren,

zoals een gedetailleerd overzicht

van het onderhoud met de bijbehorende

facturen of de bijzondere geschiedenis van

een voertuig, vormen extra troeven. “Op

onze veiling bieden we zeventig wagens

aan, waaronder een vijftal auto’s uit de

collectie van Bernard Fornas, de voormalige

directeur van Cartier en co-CEO van

de Richmont Group”, vertelt Verstraete.

“Er is een klassieke Range Rover ‘3.5 1975’

die ooit van acteur Alain Delon was en

een Ferrari ‘250 GT Berlinetta Lusso 1963’,

een uitzonderlijk collector-model. Ferrari’s

sterke racegeschiedenis versterkt de

markt. Vaak maakten de constructeurs

een speciale rallyversie van een baanmodel.

Dat die versies in kleine oplage

geproduceerd zijn, zoals amper tweehonderd

exemplaren voor Group B-homologatie,

maakt ze interessant. Uitstekende

voorbeelden zijn de Audi ‘Sport quattro’,

de Lancia ‘Delta S4’, de Peugeot ‘205 T16’

of de Ford ‘RS200’. Ten slotte vormt de

vormgeving een troef. Als een bekende

ontwerper uit de studio’s van Scaglietti, Pininfarina

of Touring de pen vasthield, versterkt

dat de waarde. Zo is de Ferrari ‘250

GT’ bloedmooi met zijn elegante lijnen.”

Ook de veiling van Broad Arrow Auctions

bevat enkele toppers. “Van de uitstekend

bewaarde Abarth ‘Boano’ uit 1955

zijn slechts elf exemplaren gemaakt. Ook

begint de BMW ‘2002 Turbo’ uit 1974 in

waarde te stijgen. Ook latere series als

de ‘M3’, ‘M5’ en ‘M6’ uit de jaren 80 zijn

gewilde modellen”, vertelt Kantor. “Terwijl

een gewone ‘R5’ nooit in waarde zal stijgen,

zijn verzamelaars wel op zoek naar

90

de ‘R5 Turbo 1’ of ‘2’ met centrale motor.

Die heeft een mythische status door zijn

racegeschiedenis.”

“Ook sportieve Japanse wagens die hier

nooit verkocht werden, zoals de Nissan

‘GT-R’, hebben het in Monterey goed gedaan”,

vult Van Hoorick aan. “Terwijl dat

wagens van zo’n 70.000 euro zijn, halen ze

nu tot 800.000 euro.”

GEMAAKT VOOR DE MARKT

Een vrij nieuw segment in de markt is dat

van de hypercars. Deze auto’s kun je niet

bestellen: je kunt ze meestal pas kopen

nadat je al een hele reeks andere wagens

van datzelfde merk hebt gekocht. Verstraete:

“Ze worden in zeer beperkte series,

van pakweg veertig tot maximaal een paar

honderd, geproduceerd. Die zeldzaamheid

maakt dat ze op veiling snel een serieuze

meerprijs behalen. Op Pebble Beach werden

zo onder meer drie Bugatti’s van amper

twee à drie jaar oud verkocht. Ook de

Mercedes ‘AMG One’, een baanversie van

de Formule 1-wagen, werd onlangs door

Bonhams|Cars geveild voor drie miljoen

euro. Pk’s vormen een belangrijke parameter

bij hypercars.”

Kantor vindt het jammer dat hypercars

of speciaal uitgebrachte gelimiteerde

edities vooral vanuit speculatie worden

gekocht en niet worden gebruikt. “Zo

gaat het emotionele plezier van het rijden

verloren”, zegt hij. “In die zin zijn er veel

verzamelaars die een wagen kopen als een

toegangsticket tot rally’s. Zo kun je enkel

aan de Zoute Grand Prix meedoen met

Range Rover ‘3.5’, 1975, uit de collectie van Alain Delon en Bernard Fornas, geveild in Knokke-Heist.

Schatting: € 100.000-130.000. © Bonhams Cars.

wagens van voor 1970. Ook bij elektrische

wagens ontbreekt dat emotionele aspect.

Ze worden vooral vanuit rationele overwegingen

gekocht. Bovendien bevatten ze te

veel elektronica om binnen pakweg dertig

jaar nog interessant te zijn.”

Naast het Amerikaanse Pebble Beach en

het Parijse Rétromobile in februari is de

Zoute Grand Prix de laatste tien jaar uitgegroeid

tot een van de belangrijkste Europese

evenementen in dit marktsegment.

“Hoewel een groot deel van de verkoop

zich uiteraard online afspeelt, blijft de

Belgische markt het zeer goed doen, zowel

in verkoop als aankoop”, vertelt Verstraete.

“In alle segmenten zijn er veel verzamelaars

in België. Al zijn de meesten zeer

discreet over hun collectie.”

Voor de tijdelijke tentoonstellingen in Autoworld

speurt Van Hoorick continu naar

voor zijn museum onbereikbare wagens.

“Hoewel onze huidige tentoonstelling rond

Duitse tuners een uitzondering is, vind ik

wat ik zoek meestal in Belgische collecties.

Elke keer ontdek ik nieuwe pareltjes.”

.

BEZOEKEN

Zoute Grand Prix (met veilingen van

Bonhams|Cars en Broad Arrow Auctions)

08 t/m 12-10

Knokke-Heist

www.zoutegrandprix.be

InterClassics Brussels

14 t/m 16-11

Brussels Expo

Brussel

www.interclassics.events

Peugeot ‘205 Turbo 16’, 1984, een van 200 exemplaren, verkocht voor circa € 370.000. © Bonhams Cars.

German Tuners from the ’80s and the ’90s

t/m 14-12

Autoworld

Brussel

www.autoworld.be

91

Kennis van zaken

Botero op de markt

Fernando Botero (1932-2023), Le Musicien et la femme allongée, 1983, potloodtekening op papier, 35,5 x 43,5 cm, sig. ’83 met opdracht ‘à Pierre Restany’.

Herkomst: Collection Pierre Restany. Met toestemming van Kunstgalerij De Vuyst.

“Wacht, ik heb beneden nog iets liggen.” Op 25 oktober verkoopt

Kunstgalerij De Vuyst een werk van Fernando Botero dat voor het eerst

op de markt komt. COLLECT toont zijn voorbereiding op het gesprek.

Een blanco blad. Tom De Vuyst, derde generatie bij Kunstgalerij De

Vuyst in Lokeren, schiet in de lach, hij heeft evenmin iets geprepareerd.

Hij haalt er zijn laptop bij. “Ik toon wat we voor de veiling van 25 oktober

al in huis hebben, maar er zal nog veel bijkomen.”


Het wordt een gemengde veiling,

daar in Lokeren. “We doen

geen thematische verkopen. We

hebben klanten met een brede

belangstelling”, zegt galeriehouder Tom

De Vuyst. “Ze zijn zowel geïnteresseerd in

de 16e eeuw als in hedendaags, en op zoek

naar goede stukken – uit liefhebberij, niet als

investering. Het is historisch zo gegroeid. In

1970 organiseerde mijn grootvader onze eerste

veiling. Hij was een meester-kleermaker

in de jaren 30. Acht kinderen, de opvolging

was verzekerd. Kunst was zijn hobby, hij

volgde zelfs een opleiding in Brussel. In 1962

92

‘De traditionele middelen zijn uitgeput;

er is geen andere reactie mogelijk dan

de afschaffing van het schilderij’

PIERRE RESTANY

(in 1960)

– zijn kledingzaak was in goede handen

– begon hij een kleine galerie. Het aanbod

groeide en daar kwamen tentoonstellingen

van en later veilingen.”

Die wisselwerking wordt aangehouden.

De Vuyst: “Onze zalen staan ter beschikking,

we hebben de ruimte om de twee

te combineren. Drie veilingen per jaar en

daartussendoor tentoonstellingen. Met

meer veilingen krijg je die zalen niet op

tijd leeg: je moet telkens opnieuw een tentoonstelling

opbouwen. De galerie heeft

haar bestaansrecht. We hebben ongeveer

1500 werken in depot: allemaal zaken die

voor verkoop werden binnengebracht. Ook

werken van een lagere waarde die we niet

meteen voor een veiling selecteren. Op veilingen

brengen we stukken vanaf 1500 euro

per lot. In de galerie tonen we ook werken

die in een veiling onverkocht bleven. ‘Verbrande

werken’ noemden ze dat vroeger,

maar dat doet ze onrecht aan.”

MOLLIGE FIGUREN

De galeriehouder scrolt door de beelden

op zijn laptop, loten voor de veiling van

25 oktober. Passeren de revue: werken van

Léon Spilliaert, Pierre Alechinsky, Jean-

Michel Folon, Jan De Vliegher, Raoul De

Keyser, Marthe Wéry, Niki de Saint Phalle,

Gustave De Smet, Constant Permeke, Juan

Muñoz… Grote namen, mooi materiaal.

Er wordt voorzichtig aan koffie genipt.

Dan: “Wacht, ik heb nog iets liggen. Een

Botero. Ze zijn het net aan het fotograferen.”

De Vuyst verdwijnt naar beneden.

De Colombiaanse schilder en beeldhouwer

Fernando Botero (Medellin 1932-Monaco

2023) drukte in zijn werk de Zuid-Amerikaanse

cultuur uit, zowel in zijn thema’s

als in zijn kleurgebruik. Volumineuze voorwerpen

en personages typeren hem. Dat

sorteert vaak een komisch, maar evengoed

ontroerend effect.

De kunstenaar was zelf een fervent

kunstverzamelaar. Hoewel hij tot aan zijn

overlijden kunst maakte en exposeerde,

schonk Botero al in 2000 een groot deel

van zijn werk en collectie aan Museum

de Antioquia in Medellín en Banco de la

República in Bogota. Voorwaarden waren

dat de werken permanent tentoongesteld

zouden worden en de toegang gratis zou

zijn. De collectie bestaat uit 123 werken

van Botero (zowel beelden als schilderijen

en tekeningen) en 85 werken van Europese

kunstenaars, onder wie Picasso, Chagall,

Corot, Renoir, Bonnard, Dali, Beckmann,

Delvaux, Giacometti, Matisse en Miró, die

in zijn verschillende huizen (in New York,

Parijs, Monte Carlo en Pietrasanta) hingen.

NOUVEAU RÉALISME

De Vuyst keert terug. Hij toont een

potloodtekening op papier. Een naakte

mollige vrouw ligt languit voor een gitaarspeler.

Rechts onderaan staat geschreven:

‘à Pierre Restany, Botero 83’. “Er hoort

eigenlijk ook een boek bij”, vult hij aan

en schuift het over de tafel. Titel: Botero;

auteur: Carter Ratcliff, een Amerikaanse

kunstcriticus, schrijver en dichter. Op pagina

3 heeft Botero een portret van Pierre

Restany getekend. Weer vergezeld van een

opdracht. ‘à Pierre / Botero 83 / Tucurinca’.

Tucurinca is een plaats in Colombia: Zona

Bananera, departement Magdalena.

Pierre Restany (1930-2003) was een Frans

kunsthistoricus en kunstcriticus. Hij geniet

bekendheid als oprichter en bezieler van

het nouveau réalisme, dat zich afzette tegen

het transcendente hyperintellectualisme

van de abstracte expressionisten en de

dagelijkse realiteit tot kunst verhief. Op 14

april 1960 schreef Restany in Milaan het

eerste Manifeste du Nouveau Réalisme. Uitgangspunt:

“De traditionele middelen zijn

uitgeput; er is geen andere reactie mogelijk

dan de afschaffing van het schilderij.” Nog

hetzelfde jaar nuanceerde hij de stelling in

een tweede manifest. “De nieuwe realisten

zien de wereld als een schilderij, een groot

fundamenteel waarvan zij zich wezenlijke

fragmenten eigen willen maken.”

Officieel werd de groep van de Nouveaux

Réalistes opgericht op 27 oktober 1960.

Van de partij waren Armand Fernandez

(bekend als Arman), François Dufrêne,

Raymond Hains, Jacques Villeglé, Wolf

Vostell, Yves Klein, Martial Raysse, Daniel

Spoerri, Jean Tinguely, Mimmo Rotella en

César Baldaccini (bekend als César). Later

sloten zich ook Niki de Saint Phalle en

Christo aan. In 1970 werd de beweging in

Milaan opgeheven.

“Het is een blijk van erkentelijkheid”, duidt

De Vuyst de tekening die Botero in 1983

aan Restany gaf. “Een vriendendienst.” Er

deed zich in die tijd een intense interactie

tussen de twee voor. Restany werkte

aan een boek over Botero (met zestig

reproducties), dat op 1 september 1984

werd gepubliceerd (Botero, uitgegeven bij

Harry N. Abrams Inc). In 1983 realiseerde

Restany een litho in een beperkte oplage

van 200 exemplaren. The Walk, naar het

iconische werk Walk in the Hills van Botero

uit hetzelfde jaar, wordt gelezen als het

testament van de samenwerking tussen

de twee. Het is vervaardigd in de signatuurstijl

van de schilder, omschreven als

‘Boterismo’, en draagt rechts onderaan

ook zijn handtekening. Het werd in 2023

te koop aangeboden bij het Amerikaanse

Atlas Showroom. Biedprijs: $ 2.750.

LINK MET BELGIË

Alles goed en wel. Maar hoe belandt een

tekening die de Colombiaanse kunstenaar

in 1983 aan de Franse kunsthistoricus

schonk, in 2025 in Kunstgalerij De Vuyst in

Lokeren? Dat komt door Jos De Cock. De

‘De meeste Botero’s

in Vlaamse

verzamelingen komen

van bij Veranneman.

Hangt dat etiket

aan een werk, dan

voelen we ons al veel

zekerder’

TOM DE VUYST

93

Het boek Botero door Carter Ratcliff, Abville Press, New York, 1980, met daarin Portret van Pierre Restany,

tekening, gesigneerd ‘à Pierre/ Botero 83/ Tucurinca’.

‘We verkopen de

tekening samen met

het boek, dat niet

veel waarde heeft

maar extra body aan

het werk geeft’

TOM DE VUYST

VEILING

Veiling zaterdag 25-10

Kijkdagen: 15-10 t/m 22/10, 10-19 uur

Kunstgalerij De Vuyst

Lokeren

www.de-vuyst.com

Belgisch-Franse schilder, beeldhouwer en

etser Josiane De Cock (Kortrijk 1934-Parijs

2005) is vooral bekend van haar geabstraheerde

figuratieve werk. Ze volgde

een kunstopleiding aan de academie van

Etterbeek en later aan de Académie de la

Grande Chaumière in Parijs. Ze vestigde

zich in 1956 in de Franse hoofdstad, om er

haar verdere leven te blijven wonen. En ze

trouwde er met Pierre Restany.

De Vuyst: “De eigenaar van het werk, een familielid

van Jos De Cock, nam contact met

ons op. De tekening is nooit op de markt geweest:

Botero schonk deze rechtstreeks aan

Restany. Het bewijst de band tussen hen.”

Botero heeft er werk van gemaakt, stelt

de galeriehouder vast. “Het is een mooie,

klassieke potloodtekening, fijn en getailleerd

uitgewerkt. De corpulente figuren, de

muzikant, de gitaar met het klein klankgat,

het fruit, de sigaar of sigaret – de klassieke

onderwerpen van Botero zijn aanwezig. We

zetten het samen met het boek in de markt.

Intrinsiek vertegenwoordigt dat boek niet

veel waarde, maar hier geeft het extra body

aan de tekening. Het vertelt het verhaal

bij de tekening, het staaft de band tussen

beide personen. Een verzamelaar die een

kunstwerk koopt, krijgt er graag iets van

documentatie of literatuur bij.”

ETIKET

Aan de authenticiteit is geen enkele twijfel

mogelijk”, verzekert De Vuyst. “Natuurlijk

trekken we altijd de herkomst van een aangeboden

werk na. Waar komt het vandaan,

waar is het verkocht en gekocht geweest?

De meeste Botero’s in Vlaamse verzamelingen

komen van bij Veranneman en zijn

stichting in Kruishoutem. Hangt er aan een

werk een etiket van Veranneman, dan voelen

we ons al een pak zekerder.”

Emiel Veranneman (1924-2004) kwam uit

een kunstzinnige familie. Zijn oom was Constant

Permeke, en hij gold als een Permekeexpert.

Maar vooral werd hij internationaal

bekend als binnenhuisarchitect, meubelontwerper

en als kunsthandelaar. Hij lag aan de

basis van de Stichting Veranneman in Kruishoutem,

een gerenommeerd centrum voor

hedendaagse kunst. Als een van de eersten

stelde hij het werk van de jonge, toen nog

onbekende Botero tentoon.

“In dit geval hoefden we niet eens naar dat

etiket van Veranneman te zoeken, want dit

werk belandde op een meer rechtstreekse

manier bij ons”, vertelt De Vuyst. “Maar

we namen wel contact met de dochter van

Botero op.” Lina Botero (°1958) is een van

de twee kinderen uit het eerste huwelijk van

Fernando Botero, met de Colombiaanse

Gloria Zea. (Het tweede was met Sophia

Vari, een Griekse beeldhouwer en sieraadontwerper,

van 1978 tot haar dood in 2023.)

Lina Botero verdeelt haar tijd tussen Mexico

en Europa. Ze is een internationaal gerenommeerd

binnenhuisarchitect.

De Vuyst: “Een tijd geleden werd ons een

sculptuur van Botero aangeboden. Daarvan

stuurden we ook foto’s naar zijn dochter.

Toen ze zei: ‘Dit herkennen we niet, dat

heeft hij nooit gemaakt’, stopte voor ons het

verhaal meteen. Deze keer bevestigde ze

zonder aarzeling de authenticiteit van het

werk. We schatten het werk 40.000 à 50.000

euro. Het zou geen probleem mogen zijn om

dat bedrag te halen. We zoeken in onze prijssetting

altijd het evenwicht tussen correct

en aantrekkelijk. We maximaliseren niet,

omdat dat meteen de adem afsnijdt. Een

lage schatting is voor ons de minimumprijs:

dat is de prijs die we met de eigenaar hebben

afgesproken, en daaronder verkopen

we niet”.

Er zijn in Vlaanderen en België zeker mensen

die een Botero zoeken, maar de galeriehouder

vermoedt dat dit werk naar het

buitenland vertrekt. “De markt is daar groter.

Bovendien keren zulke werken ook vaak

terug naar hun land of regio van herkomst.

Als er in het zuiden van Frankrijk een Raveel

wordt verkocht, gaat er negen keer op tien

een Vlaming mee aan de haal.”

94

Walter Swennen - 1984

Merci, Dank u Walter

Walter Swennen 1946 - 2025

Showroom: Altenaken 11

3320 Hoegaarden

Photo : Max Vicca

quattro-benelux.com

quattro@quattro-bnlf.com

Viviane & André Vossen

AUTUMN ADORABLES

100 UITZONDERLIJKE LOTEN

maandag 27 oktober

www.maisonjules.be

Veilingen

Wereldwijd

RICHTPRIJS: € 3.000-5.000

Jules Wabbes, wandlamp Nid

d’Abeille, gelaste buizen met zeshoekige

doorsnede van massief verguld

messing met patina. Bonhams

Cornette de Saint Cyr, Parijs, 02-10.

© Bonhams Cornette.

RICHTPRIJS: € 50.000-70.000

Louis Vuitton en Cindy Sherman, Exceptionnelle Malle

studio, 2014, ed. 2/25, 102 x 61 x 53 cm. Piasa, Parijs, 02-10.

© Piasa.

RICHTPRIJS: $ 30.000-50.000

(€ 25.500-42.500)

Irving Penn, Cracked Egg, New York, 1958,

foto afdruk in kleur. Phillips, New York, 08-10.

© Phillips.

OP KOMST

Design van Wabbes

bij Bonhams

Cornette

Op 2 oktober gaan bij Bonhams

Cornette de Saint Cyr drie collecties

onder de hamer, op een

veiling gewijd aan honderd jaar

design. De eerste collectie bestaat

uit meubilair afkomstig uit een

villa die volledig werd ingericht

door Jules Leleu (1883-1961), van

de hal tot de slaapkamers, waarbij

elk element werd ontworpen om

een specifieke sfeer te creëren

die meer dan zeventig jaar later

nog steeds even harmonieus is.

Het door hem opgerichte Maison

Leleu staat bekend om zijn

samenwerking met grote namen.

De familie Leleu, bestaande uit

architecten, interieurontwerpers,

meubelen textielontwerpers,

heeft een naam opgebouwd die

synoniem staat voor luxe, Franse

creativiteit op haar best en edele

materialen. Na een bescheiden

start in 1882 werd de familie al

snel bekend en vestigde ze zich

in een prestigieus hotel aan de

Avenue Franklin Roosevelt 65 in

Parijs. Leleu was een toonaangevend

huis in de Franse decoratie,

van 1920 tot 1948 onder leiding

van Jules Leleu, en van 1948 tot

1970 bestierd door André Leleu,

bijgestaan door zijn kinderen en

de hele familie. Het bedrijf was

actief in alle domeinen van het

vakgebied, zoals interieurdecoratie,

meubelen, houtwerk, stoffen,

tapijten en verlichting, en werkte

samen met een groot aantal

kunstenaars: tapijten van Da Silva

Bruhns, kartons voor wandtapijten

van Gernez en Kaskoff,

wandtapijten van Hilaire, Lurçat

en Picart Le Doux, schilderijen op

meubelen van Brayer, Chapelain-

Midy, Despierres, Souverbie,

Terechkovitch en Vertès, lakwerk

van Bobot, Dunand en Hamanaka,

siersmeedwerk van Brandt en

Subes en sculpturen van Dejean

en Revol (richtprijs: € 1.000 tot

50.000). De tweede collectie is een

uitgelezen ensemble van zestien

stukken van Jules Wabbes (1919-

1974) uit de collectie van Lucien

Leborgne (°1931) (richtprijs: € 2.500

tot 11.000). Die laatste werd geboren

in Lessines en volgde les aan

de kunstacademie van Sint-Joostten-Node,

met name aan de afdeling

interieurontwerp-decoratie.

Tien jaar lang, tot in 1954, werkte

hij bij verschillende meubelmakers,

voordat hij voorman werd

bij de Ateliers de Jules Wabbes,

afdeling Meubilair en Interieurdecoratie.

Van 1964 tot in 1968

was hij technisch directeur van de

fabriek Mobilier Universel. In die

periode hield hij zich bezig met de

inkoop van hout, het opstellen van

planningen, het verbeteren van de

productiemethoden en de kostprijsberekening

van onderdelen,

het intensiveren van de productie

en de promotie en het ontwerpen

van nieuwe modellen onder leiding

van Jules Wabbes. De derde

collectie, ten slotte, bestaat uit 54

dozen, poederdozen en juwelen,

te danken aan de geniale ontwerper

Line Vautrin (1913-1997). Deze

objecten, met richtprijzen van

€ 500 tot 5.000, zijn gemaakt in de

jaren 1940, het decennium waarin

Vautrin, reeds bekend om haar

ontwerpen van modeknopen en

juwelen, zich toelegde op dozen

(poederdozen, pillendoosjes en

asbakken), versierd met rebussen,

woordspelingen of andere maar

even creatieve versieringen, soms

geëmailleerd, en vervaardigd in

Hôtel Mégret de Sérilly, in de wijk

Le Marais.

Cindy Shermaninterieur

bij Piasa

Eveneens op 2 oktober gaat Piasa

over tot de veiling van het interieur

van de Parijse woning van de

Amerikaanse kunstenaar Cindy

Sherman (°1954), ontworpen

en ingericht door Laplace, een

internationaal gerenommeerd

architectenbureau. Dit unieke

ensemble is de vrucht van een intieme

dialoog tussen het conceptuele

universum van de fotograaf

en de verfijnde architecturale visie

van Luis Laplace en Christophe

Comoy, de oprichters van het

bureau. Modernistische meubelen,

hedendaagse kunstwerken,

zeldzame designstukken, mode en

luxe getuigen van hun gedeelde

passie voor elegantie, visuele

cultuur en experimenteren met

vormen. In de salon staat tegenover

de haard een grote gebogen

Italiaanse canapé, die een dialoog

aangaat met twee fauteuils uit de

jaren 60, bekleed met gele stof.

Op de salontafel bevinden zich

twee keramische werken van de

Amerikaanse beeldhouwer Chris

Garofalo. In de eetkamer staan zes

stoelen van de Italiaans-Braziliaanse

ontwerper Guglielmo Ulrich,

die mooi harmoniëren met een

paar Pilot-fauteuils van de Zweed

Arne Norell en twee consoles in de

stijl van Marc Du Plantier, waarop

twee vazen van Murano-glas van

Massimo Micheluzzi staan. De

rest van het veilingmenu bestaat

uit persoonlijke voorwerpen

van de fotograaf, waaronder de

beroemde Exceptionnelle Malle

Studio, gemaakt ter gelegenheid

van het 160-jarige bestaan van

het Monogram-canvas van Louis

Vuitton, waar de kunstenaar van

meet af aan door bekoord werd

(richtprijs: € 50.000-70.000).

Irving Penn-veiling

bij Phillips

Dit najaar organiseert Phillips New

York een historische veiling van foto’s

en kunstwerken van de Irving

98

RICHTPRIJS: £ 7.000.000-10.000.000

(€ 8.000.000-11.530.000)

Peter Doig, Country Rock, 1998-1999, olieverf op doek.

Christie’s, Londen, 15-10. © Christie’s Images Ltd.

RICHTPRIJS: £ 500.000-

800.000 (€ 576.000-

922.000)

Pablo Picasso, Nez quart de Brie

(Etude pour les Demoiselles

d’Avignon of Nu avec draperie), 1907,

tekening. Christie’s, Londen, 16-10.

© Christie’s Images Ltd.

RICHTPRIJS: € 1.000.000-2.000.000

René Magritte, Le Ciel passe dans l’air, 1927, olieverf

op doek, 50,2 x 64,9 cm. Christie’s, Parijs, 23-10.

© Christie’s Images Ltd.

Penn Foundation (1917-2009).

Men kan bieden op fotoafdrukken

en schilderijen die de fotograaf

tijdens zijn zeven decennia lange

carrière heeft gemaakt. Het is de

eerste keer dat de stichting werken

van de kunstenaar laat veilen. Dit

historische evenement is meteen

ook een ode aan zijn uitzonderlijke

talent en belicht zijn unieke visie

en meesterlijke vakmanschap in

verschillende fotografische afdrukprocessen.

De geselecteerde

werken bestrijken het hele spectrum

van media en onderwerpen

die Penn tijdens zijn carrière heeft

verkend, met zelden geziene beelden,

naast zijn bekendste foto’s.

Ze bieden een nieuwe kijk op de

diversiteit van het oeuvre van een

van de belangrijkste fotografen

van de 20e eeuw, bekend om zijn

indrukwekkende beelden, zijn

technische meesterschap en zijn

serene intensiteit.

Ole Faarupcollectie

bij

Christie’s

Ole Faarup (1934-2025) was een

van de meest visionaire kunstverzamelaars

van Denemarken,

bekend in heel Europa om zijn

scherpzinnige blik en toewijding

aan de hedendaagse kunst. Op 15

oktober gaat zijn collectie onder

de hamer in het kader van de

reeks veilingen van kunst uit de

20e en 21e eeuw die Christie’s

houdt in Londen. Deze uitzonderlijke

collectie, verzameld in meer

dan een halve eeuw, getuigt op

indrukwekkende wijze van zijn

passie voor hedendaagse kunst

en opkomende kunstenaars.

Blikvangers zijn twee meesterwerken

van de Britse kunstenaar Peter

Doig. Het ensemble omvat ook

werk van internationaal befaamde

kunstenaars als Chris Ofili en Jean-

Michel Basquiat, evenals werk

van de Neue Leipziger Schule en

van de YBA-beweging, met onder

anderen Tracey Emin en Damien

Hirst. Als verzamelaar had Ole

Faarup ook oog voor kunst van

gevestigde en opkomende Deense

en Scandinavische kunstenaars,

van Karin Mamma Andersson, Per

Kirkeby en Esben Weile Kjær tot

John Kørner, Jeppe Hein en Olafur

Eliasson.

Uitzonderlijk werk

op papier bij

Christie’s

Klaus Hegewisch (1919-2014) overleefde

de Tweede Wereldoorlog en

vond zijn toevlucht in de kunst. De

Hegewisch-collectie wordt tegenwoordig

beschouwd als een van

de grootste privécollecties van Europese

prenten en tekeningen. Ze

onderscheidt zich door haar omvang,

haar centrale thema en haar

kwaliteit, en bestrijkt een periode

van omstreeks 1500 tot 1960. Deze

collectie, verrijkt met een selectie

werken uit West-Afrika, brengt een

mix van verontrustende schoonheid,

sensualiteit, humor en zonderlingheid.

Ze omvat uitzonderlijke

werken van Dürer, Rembrandt,

Tiepolo, Goya, Redon, Munch,

Kollwitz, Léger, Beckmann en vele

anderen, en is even gevarieerd

als persoonlijk. Wat al die werken

met elkaar gemeen hebben, is de

voorliefde van de verzamelaar voor

het mysterieuze. Hegewisch voelde

zich aangetrokken tot beelden met

een bovennatuurlijk karakter, sommige

betoverend maar discreet

verontrustend, andere macaber

of ronduit angstaanjagend. De

collectie wemelt van geesten,

sirenen, heksen, kobolden en

andere bovennatuurlijke wezens

of verschijningen en biedt een

inkijk in de menselijke verbeelding,

tussen dromen en nachtmerries,

verlangens en angsten. De werken

van Picasso vormen het hart van

de collectie en omvatten het hele

spectrum van emoties: verwondering,

vreugde, bekoring, melancholie,

angst en afschuw.

Europese collectie

bij Christie’s

Op 23 oktober presenteert

Christie’s Moderne(s) een zeer bijzondere

Europese collectie. Deze

veiling luidt de grote herfstveilingweek

in, die traditioneel gewijd is

aan de 20e en 21e eeuw en samen

met de beurs Art Basel Paris wordt

georganiseerd. Deze collectie,

die een veertigtal moderne en

hedendaagse werken omvat, is

een eerbetoon aan de Europese

avant-garde, met onder meer La

Passerelle Debilly, een olieverfschilderij

op doek uit 1903 van Paul

Signac, Le Ciel passe dans l’air,

een olieverfschilderij uit 1926 van

René Magritte, Fruit d’une longue

expérience, een zeldzaam houten

reliëf uit 1919 (Dada-periode)

van Max Ernst en La Matelas van

Domenico Gnoli. Een zeldzame

kans om te bieden op werken

van museale kwaliteit, zorgvuldig

geselecteerd door deze familie

van verzamelaars met een scherp

oog en al meer dan vijftig jaar in

dezelfde collectie bewaard.

99

Komende veilingen

België

06 t/m 07-10 Diversiteit bij Horta


Léon Frédéric (1856-1940), Meisje met

lieveheersbeestje, 1910, olieverf op

doek, 86 x 67 cm. © Horta.


George Minne (1866-1941), De man

met de zak, hoogte: 67 cm. © Horta.


Paul Quviq Malliki, Wandelende ijsbeer, 2012, sculptuur

in marmer, 16 x 30 cm. © Horta.

07-10 Belgische schilderkunst bij Bernaerts

Op deze Classic vs. Modern-veiling presenteert Bernaerts een catalogus met voornamelijk 19e- tot

21e-eeuwse schilderijen, hoofdzakelijk Belgisch. Uit de romantische periode tot de vroege 20e

eeuw zijn er een doek in zogenaamde ‘pompeiaanse stijl’ van de Antwerpse Piet Van der Ouderaa,

getiteld Ligia bij het standbeeld van Asklepios, een historisch stuk van Mattheus Ignatius Van

Bree en een merkwaardig doek van de Franse kunstenaar Théodule-Augustin Ribot. Chênes en

Campine van pleinairist Isidore Verheyden en een even zonnig zicht maar dan in Venetië door Paul

Hermanus, zullen de liefhebbers van het fijn gepenseelde landschap bekoren, terwijl een Dame

assise à l’ombrelle van Jean Béraud, klein maar fijn, wel erg aan Alfred Stevens, schilder van Belle

Epoque-dames, doet denken. Een doek daterend uit 1916-17 van Frits Van den Berghe, Bosrand bij

zonsondergang, luidt dan weer de 20e eeuw in. Het interbellum wordt onder meer vertegenwoordigd

door een stoel in verchroomd staal van Louis Herman De Koninck en een naar die periode

refererend doch uit de jaren 80 stammend buffet van Ferdinando Meccani. De jaren 50 en 60 worden

vertegenwoordigd door bijvoorbeeld een doek van Antoine Mortier, Le maître chanteur. Een

eclatant en dreigend Gefechtsfeld van Armando uit 1986 hangt naast majestueuze doeken van

Philippe Vandenberg, afkomstig uit de Gentse galerie Foncke. Verder werk van Sophie Kuijken,

Davis Rhodes en Hans Op de Beeck. Tot slot zullen kenners van het betere antieke stuk allicht een

imposant Amsterdams horloge met astronomische kalender waarderen. Het stuk dateert uit 1754.

RICHTPRIJS: € 20.000-25.000

Frits Van den Berghe (1883-1939), Bosrand bij

zonsondergang, ca. 1916-17, olieverf op doek,

gemaroufleerd op karton. © Bernaerts.

07-10 Juwelen en uurwerken bij AZ Auction


Ilias Lalaounis, leeuwenbroche, Griekenland,

18-karaats geelgoud, diamanten, robijnen,

7 x 5 cm, brutogewicht: 46,8 gr. © AZ Auction.


Prachtige ketting in antieke stijl, 19e eeuw,

geelgoud van ca. 20 karaat, lengte: 58 cm, brutogewicht:

61,1 gr. © AZ Auction.

RICHTPRIJS: € 28.000-32.000

Van Goller, Insolita-collectie, brede manchetarmband,

drie kleuren 18-karaats goud, robijnen, tsavorietgranaat,

tanzaniet, grandidieriet, diamanten,

18,5 x 3,3 cm, brutogewicht: 111,8 gr. © AZ Auction.

100

Léon Spilliaert

Pierre Alechinsky

VEILING

HEDENDAAGSE KUNST,

MODERNE & OUDE MEESTERS

Zaterdag 25 oktober 2025

Kijkdagen: 15 t.e.m. 22 oktober - 10-19u

Wenst u te verkopen?

Contacteer Renaat Sapyn: +32 9 348 54 40

of renaat.sapyn@de-vuyst.com.

Bezoek aan huis op afspraak.

Niki de Saint Phalle

Veilinghuis De Vuyst - Kerkstraat 22-54 - 9160 Lokeren (België) - +32 9 348 54 40 - info@de-vuyst.com - www.de-vuyst.com

Komende veilingen

België

09-10 Werk op papier bij Bernaerts

Tijdens de Werk op Papier-veiling wordt verzamelgrafiek

aangeboden van internationale en nationale

kunstenaars als Hans Hartung, Serge Poliakoff,

Corneille, Alberto Magnelli, Louise Bourgeois, Anish

Kapoor, David Claerbout, Thierry De Cordier, Kris

Martin, Wolfgang Tillmans, H.-P. Feldmann, Raoul de

Keyser, Fred Bervoets en Roger Raveel, om er maar

enkele te noemen. Uit de interbellum-periode komt

een kleine verzameling tekeningen van de gevierde

Eugeen Van Mieghem onder de hamer, naast

een 1919 gedateerde magistrale aquarel van Jozef

Peeters, een atypische Koorddanseres van George

Grosz., werk van Léon Spilliaert, Autour de l’étang

du parc Marie-Henriette uit 1928, en vier tekeningen

van Rik Wouters. Voorts presenteren we naakten

van Constant Permeke, een mooi vel van Gaston

Bertrand en een inkttekening van de ons recent

ontvallen Walter Swennen uit 1987.

RICHTPRIJS: € 8.000-12.000

Jozef Peeters, Zonder titel, 1919, Oost-Indische inkt en aquarel. © Bernaerts.

09 t/m 11-10 Atelier René De Pauw onder de hamer bij Van de Wiele

Op vrijdag 10 oktober worden de archieven en kunstwerken uit het

atelier van kunstschilder René De Pauw (1887-1946) geveild. De Pauw

had een band met Brugge, waar hij werd opgeleid in de humaniora

en later aan de Kunstacademie. Zijn bekendste werk is wellicht de

grote muurdecoratie in de lokettenzaal van het station van Brugge.

Van deze muurdecoratie wordt een voorbereidende tekening geveild.

René De Pauw tekende ook vlijmscherpe karikaturen maar voelde

zich toch het meeste thuis tussen de vissers van Heist-aan-Zee.

Verder wordt er ook werk aangeboden van onder anderen Jules De

Bruycker, Armand Jamar, Henri-Victor Wolvens en Kiki Smith. Op

zaterdag 11 oktober komt Charles de Bovelles aan bod met een iconische

tekst over de filosofie van de Renaissance. Charles de Bovelles

combineerde wiskunde, filosofie en correspondentie met andere

humanisten tot een allesomvattend werk waarin hij de wijsheid zocht

door harmonie tussen geloof en rede. Zijn Liber de Sapiente werd

gedrukt te Parijs in 1511. (richtprijs: € 15.000-20.000).

RICHTPRIJS: € 15.000-20.000

Charles de Bovelles (1479-1566), Liber

de Sapiente, 1511, Parijs. © Van de

Wiele.


Kiki Smith, Puppet, 1993-94. © Van

de Wiele.

11-10 Autoworld organiseert tweede editie van Aguttes on Wheels

RICHTPRIJS: € 520.000-580.000

Bugatti Type 57 Cabriolet 'Graber', 1936, chassis

#57483, duidelijke en gedocumenteerde geschiedenis,

ongelooflijke originele staat, perfect

functioneel. © Aguttes.

Na het uitzonderlijke succes van de eerste veiling in

België vorig jaar, in de marge van de Zoute Grand

Prix, keert het team van Aguttes on Wheels terug naar

Brussel voor een nieuwe editie, in het prestigieuze

Autoworld-museum. Vorig jaar wist deze eerste veiling

liefhebbers te bekoren met een opbrengst van meer

dan 4 miljoen euro en een indrukwekkend percentage

van 87 %. Aguttes on Wheels onderscheidt zich door

zijn eigenheid en door het weigeren van de praktijk van

‘zonder reserve’, en blinkt uit met stabiele prijzen op een

steeds veeleisender wordende markt.

Uitzonderlijke set van drie Pegaso’s:

RICHTPRIJS: € 500.000-700.000 Z-102

1954 #0137 Coupé Saoutchik Serie 2.

RICHTPRIJS: € 400.000-600.000

1953 – Z-102 #0134 Cabriolet Saoutchik Serie 1.

RICHTPRIJS: € 350.000-550.000

1952 – Z-102 #106 ENASA Berlinetta.

102

OPENBARE VEILING

21 en 22 oktober om 18u30

Beeldhouwwerk “Léda” in wit marmer.

Philippe Wolfers. Richtprijs: 18.000/24.000 euro

“Studie van een zittende man”

in potlood. Marsden Hartley.

Richtprijs: 7.000/9.000 euro

Olieverf op doek “Waterval

in de bergen”. Jean François

Xavier Roffiaen. Richtprijs:

2.000/3.000 euro

VEILING XLV

VERKOOP VAN HET ATELIER VAN

DE BELGISCHE BEELDHOUWER

GEORGES VAN DE VOORDE (1878-1964).

donderdag 30 oktober om 13u00

Puzzle-sculptuur “Opus 131, Alhucema” in brons.

Miguel Berrocal. Richtprijs: 30.000/40.000 euro

160 originele en nooit eerder op de markt verschenen sculpturen,

rechtstreeks afkomstig uit de familiecollectie.

Salle de vente Gerpinnes : 52 rue de Bertransart

Bureau de Woluwe Saint Pierre : 177 rue au bois

Bureau de Waterloo : 12 rue Libert

KIJKDAGEN

17, 18 en 19 oktober

van 10 tot 18u

HOTEL DE VENTES VANDERKINDERE S.A.

Chaussée d'Alsemberg 685-687, 1180 Brussel,

Tel. 02 344 54 46 | info@vanderkindere.com | Privé parking

www.vanderkindere.com

Tel. +32 71 50 59 95 | +32 495 25 16 20 | info@mjvsoudant.be

www.mjvsoudant.be

Komende veilingen

België

12-10 Fornas-collectie bij Bonhams’ The Zoute Sale

Op The Zoute Sale van Bonhams Cars in

Knokke-Heist gaat een deel van de bijzondere

autocollectie van Bernard Fornas onder

de hamer. Fornas, voormalig ceo van Cartier

RICHTPRIJS: € 1.150.000-1.400.000.

Aston Martin 'DB5 Cabriolet', 1964, volledig gerestaureerd.

© Bonhams Cars.

International, is gekend voor zijn zeldzaam

gevoel voor stijl, schoonheid, elegantie en

verfijning – kwaliteiten die duidelijk tot uiting

komen in zijn passie voor klassieke auto’s. Zijn

RICHTPRIJS: € 1.250.000-1.500.000.

Ferrari 250 GT 'Berlinetta Lusso, 1963, chassisnr.

4439. © Bonhams Cars.'

collectie omvat een breed scala aan voertuigen

uit het gouden tijdperk van de auto, van eind

jaren 50 tot midden jaren 80, met opmerkelijke

exemplaren van Ferrari, Aston Martin, Maserati,

Porsche en klassieke Amerikaanse merken.

De twee belangrijkste topstukken die in Zoute

worden geveild vertegenwoordigen het toppunt

van elegantie uit de jaren 60. De Aston

Martin 'DB5 Cabriolet' uit 1964 is een van de 39

exemplaren die oorspronkelijk met het stuur

aan de linkerkant werden geproduceerd. Deze

in de VS nieuw geleverde auto werd enkele

jaren geleden volledig gerestaureerd door Bacchelli

& Villa. De geschatte waarde ligt tussen

€ 1.150.000-1.400.000. De Ferrari '250 GT Berlinetta

Lusso' uit 1963 wordt gepresenteerd in

een prachtige Grigio-kleur met een zwart interieur;

onlangs ontving de wagen de felbegeerde

Red Book-certificering van Ferrari Classiche

(richtprijs: € 1.250.000-1.500.000).

14 t/m 16-10 Een Miró bij Carlo Bonte

Carlo Bonte Auctions pakt dit najaar uit met Joan Miró’s

Oiseaux, geschat op € 150.000-200.000. Zelden wordt

op de Belgische markt een origineel schilderij van de

surrealist aangeboden. De 20e-eeuwse avant-garde is

in zijn geheel mooi vertegenwoordigd met tal van klinkende

namen als Pol Bury, Walter Leblanc, Alexander

Calder, Karel Appel, Picasso, Maurice Wyckaert, Albéric

Collin, Pablo Atchugarry en Jef Verheyen, met een

werk van Floris Jespers uit een privécollectie en diverse

kunstwerken van de hand van de recent overleden

Paul Van Hoeydonck. Het klassiekere luik omvat James

Ensors La Cathédrale uit 1886 en een stilleven van

Charles Verlat. Ook is er heel wat glaswerk van meesters

als Emile Gallé en René Lalique. Uit de art decoperiode

noteren we een aantrekkelijk geheel aan keramiek van

RICHTPRIJS: € 60.000-80.000

Bram Bogart (1921-2012), Het Rood, 1962, mixed media op paneel, 153 x 123 cm. © Carlo Bonte.

Charles Catteau, waaronder een zeldzame vaas. Qua

zilverwerk is er een uitzonderlijke Russische pièce de

milieu uit begin 20e eeuw en de zilveren beker die de

toenmalige prins Charles in 1981 won tijdens de Cordonniu

Cup. Interessant voor verzamelaars is de omvangrijke

privécollectie rond het Belgische Koningshuis.

Qua design zitten er echte klassiekers in het aanbod als

de Africa chairs van Tobia & Afra Scarpa, PK9-stoelen

van Poul Kjaerholm, de Ball Chair van Eero Aarnio en de

‘Series 600’-sofa van Jules Wabbes. Last but not least

is er The Garden sale in samenwerking met Paul De

Grande. Ook in Aziatische kunst is er een mooi aanbod,

waaronder een imposante Japanse wierookbrander

uit de Meiji-periode. Uitzonderlijk is het 15e-eeuwse

bronzen hoofd van de Buddha Shakyamuni.

15 t/m 17-10 Keizerlijke pelgrimsfles bij Rob Michiels

RICHTPRIJS:

€ 400.000-600.000

Uiterst zeldzame Chinese

blauwwitte ‘Bajixiang’-

pelgrimsfles of ‘moon flask’,

Yongzheng-merk en -periode,

hoogte: 48 cm.

© Rob Michiels Auctions.

Rob Michiels Auctions in Brugge organiseert op 15 en 16 oktober een

bijzondere najaarsveiling, gevolgd door een online veiling die afloopt

op 17 oktober. De catalogus bevat een selectie fijn Chinees porselein,

met als hoogtepunt een uiterst zeldzame, keizerlijke blauwwitte

‘Bajixiang’-pelgrimsfles (‘moon flask’), Yongzheng-gemerkt en uit die

periode, geschat op € 400.000-600.000. Dit topstuk uit een Belgische

privéverzameling werd in 2008 aangekocht bij Christie’s Londen.

Voor liefhebbers van ‘Famille Rose’-porselein is er een rijk aanbod.

Bijzonder is een ‘Famille Rose’-‘ruby-back’-eierschaalbord (richtprijs:

€ 4.000-8.000), met een indrukwekkende herkomst. Het stuk maakte

RICHTPRIJS:

€ 2.500-5.000

Zeldzame en grote blauwwitte

Delftse venstertegel

met voorstelling van een

vorst te paard, eerste helft

17e eeuw, 20 x 20 x 2,5 cm.

© Rob Michiels Auctions.

deel uit van de collectie van James A. Garland (1840-1902), was in 1895

in bruikleen bij The Metropolitan Museum of Art in New York en werd

later verworven door J. Pierpont Morgan (1837-1913). Het werd ook tentoongesteld

in het Metropolitan en opgenomen in Bushell & Laffans

beroemde Catalogue of the Morgan Collection of Chinese Porcelains.

Het Europese segment biedt verfijnd Delfts aardewerk. Een zeldzame

18e-eeuwse, polychrome tafelfontein (€ 8.000-12.000) en zeldzame

Delftse tegels, waaronder een grote venstertegel (€ 2.500-5.000),

komen onder de hamer.

104

DESIGN, KUNST & ANTIEK

VEILINGEN

KUNST

& ANTIEK

VEILING

11&12 NOV

Hendrik Reekers (1815-1854)

‘Bloem- en fruitstilleven met

fluitglas en Westerwald kruik’,

gesigneerd ‘H. Reekers’ r.o.

DESIGN

1900 - NU

VEILING

10 NOV

Carolein Smit (1960)

Een polychroom keramische

sculptuur, titel ‘Prikkelgraal’, 2005.

De voet versierd met kraallijst,

schelpmotieven en muizen.

KIJKDAGEN: 7, 8 & 9 NOVEMBER (BIEDEN VANAF 24 OKTOBER)

Kunst-, Antiek-

& Juwelenveiling

15 december

IEDERE

DINSDAG

GRATIS

TAXATIEDAG

Wilt u ook

iets laten

veilen?

Inbreng is

mogelijk tot

26 november

010 - 411 85 44

VENDUROTTERDAM.NL

veilingmaastricht.nl | Bredestraat 23 - 23A | 043 321 30 95

PAUL VAN HOEYDONCK 100

12.09 - 25.10.2025

MODERNE VEILING

veiling: 21.10.2025

kijkdagen: 8 - 19.10.2025

FLORIS JESPERS ZIGZAG

14.11 - 17.01.2026

Grotesteenweg 19-21, 2600 Berchem, Antwerpen l 03/218.47.77 l guy@campocampo.be

Collect NL sept 2025.indd 3 5/09/2025 11:32:12

Komende veilingen

België

20-10 Marcel Hendrickx-collectie bij Haynault

In de oktoberveiling bij Haynault wordt het eerste deel van de collectie

van Marcel Hendrickx aangeboden. Deze omvat bankbiljetten

en munten uit verschillende continenten, met een focus op Azië

en de Arabische wereld, waaronder een zeer zeldzaam 1 guldenbankbiljet

uit Nederlands-Indië, gedateerd 1815. Ondanks het feit

dat het in tweeën is geknipt, zal de hoge schatting van € 1.000-1.500

waarschijnlijk kenners aantrekken. Een ander exemplaar uit deze

regio is een mooi biljet van 10 cent uit de Straits Settlements (onder

meer het vroegere Singapore), uitgegeven in 1919, met een meer

betaalbare schatting van € 150-200. Onder de munten in deze collectie

bevinden zich een mooie gouden dinar, geslagen onder Vasu

Deva I (190-230) van het Kushan-rijk, en een fraaie thaler uit Saksen,

gedateerd 1645. Een prachtige denarius uit de Romeinse Republiek,

afkomstig uit een andere collectie, met een geschatte waarde tussen

€ 200-300, zal verzamelaars van deze periode zeker bekoren. Onder

de militaire onderscheidingen worden verschillende van de Koninklijke

Orde van de Leeuw aangeboden. Aan het einde van de veiling

komt een mooie selectie zilverwerk onder de hamer.

RICHTPRIJS: € 800-1.000

Gouden dinar, Kushan, Vasu

Deva I, ca. 190-230. © Haynault.


1 gulden, Nederlands-Indië, 1815.

© Haynault.

20 t/m 21-10 Unieke vazen bij Ventes Elysée


Paul Daxhelet (1905-1993), Afrikaanse

dansers, olieverf op doek, 100 x 100 cm.

© Ventes Elysée.


Val-Saint-Lambert, paar unieke vazen met

pauwdecoratie, met zuur gegraveerd kristal,

hoogte: 26 cm. © Ventes Elysée.

21-10 Zeldzaam werk van Cox bij Campo & Campo

RICHTPRIJS: € 15.000-25.000

Jan Cox (1919-1980), De zoon van Hector

schrikt van de wapenuitrusting van zijn

vader, ‘Ilias’-serie. © Campo & Campo.

RICHTPRIJS: € 20.000-30.000

Jos Albert (1886-1981), Stilleven, 1921.

© Campo & Campo.

RICHTPRIJS: € 10.000-15.000

Jo Delahaut (1911-1992), Signe 36.

© Campo & Campo.

De moderne en hedendaagse kunstveiling bij Campo & Campo vindt

plaats op 21 oktober, om 14 uur. Deze veiling biedt een ruim aanbod van

circa 650 kunstwerken en een kleine selectie designmeubelen. Zeldzaam

zijn twee werken van de kunstenaar Jan Cox (1919-1980): De zoon

van Hector schrikt van de wapenuitrusting van zijn vader uit de serie

‘Ilias’, (richtprijs: € 15.000-25.000) en de Dansende Maenaden op papier

uit ‘Orpheus’. Een andere blikvanger in deze veiling is Signe 36, een

prachtig abstract van de Belgische kunstenaar Jo Delahaut (richtprijs:

€ 10.000-15.000). Een van de Torsions Mobilo-Static van Walter Leblanc

wordt aangeboden met dezelfde schatting. Andere bijzondere werken

van eigen bodem zijn het kleurrijke stilleven van Jos Albert (richtprijs:

€ 20.000-30.000) en Zelfportret in Bangkok van Sam Dillemans

(€ 7.000-9.000). Noemenswaardig is ook een serie van acht werken van

Michel Seuphor en verschillende werken op papier van Paul Delvaux.

Internationaal bieden we onder andere een gouache aan van de Turkse

kunstenaar Burhan Dogançay (€ 10.000-15.000) en een zeldzame Luth

D’Orient van Arman (€ 15.000-20.000). Natuurlijk passeren ook nog heel

wat andere gevestigde namen de revue.

106

VEILING

8 & 9 november

“Zouboff collectie” - russische kunst

ivoren wandelstokken

klassieke en moderne meesters

www.dvc.be

tel: +32 9 224 14 40

mail: dvc@dvc.be

Salle de ventes du Béguinage

s.v.b@hotmail.be www.svbeguinage.com +32 475 53 02 60

Veiling 15 october 2025 – Inclusief een collectie emaille borden, kentekenplaten en

ongeveer 300 loten over fietsen, motoren en auto's uit de periode 18901950.

Komende veilingen

België

21 t/m 22-10 Berrocal bij Vanderkindere


Jean François Xavier Roffiaen (1820-1898),

Waterval in de bergen, olieverf op doek.

© Vanderkindere.

RICHTPRIJS: € 18.000-24.000

Philippe Wolfers (1858-1929), Léda, wit

marmer. © Vanderkindere.

RICHTPRIJS: € 30.000-40.000

Miguel Ortiz Berrocal (1933-2006),

Opus 131, Alhucema, puzzelsculptuur,

brons. © Vanderkindere.

25-10 Hoogvliegers bij De Vuyst

Verzamelaars en liefhebbers kunnen zich binnenkort verwonderen

over de schoonheid die te ontdekken valt in de oktoberveiling van De

Vuyst. Van 15 tot 22 oktober worden ruim 650 nauwkeurig geselecteerde

kunstwerken getoond. Op 25 oktober gaat alles onder de hamer in

Lokeren. De catalogus omvat verschillende werken van Léon Spilliaert,

waaronder het mysterieuze Colonnade au crépuscule (1920). Ruiter

(1929) is een vroeg werk van Hubert Malfait, in de typische vloeiende

stijl uit die periode, dat zich destijds in de verzameling van André de

Ridder bevond. Opvallend is een lyrisch-abstracte compositie uit 1960

van Jozef Peeters, een van de laatste realisaties van de Antwerpse kunstenaar.

Van Raoul De Keyser zijn er meerdere werken op papier, alsook

twee schilderijen, Veld (1970) en Untitled (1985), elk uit een andere

stijlperiode.

Het is uitkijken naar enkele internationale hoogvliegers, zoals een

tekening van Fernando Botero, twee abstracte composities op doek

van Bernard Frize, sculpturen van Niki de Saint Phalle en een hyperrealistisch

beeldhouwwerk van Tony Matelli. Pax et bonum semper tecum

(1992-1993) is een kamerbreed schilderij van Nicola De Maria, waarin

muziek en poëzie weerklinken. Van Pierre Alechinsky is er het dynamische

Dernier lieu de pêche (1994).

RICHTPRIJS: € 160.000-200.000

Pierre Alechinsky, Dernier lieu de pêche, 1994,

acrylverf op papier op doek, 122 x 151 cm.

© De Vuyst.

RICHTPRIJS:

€ 75.000-90.000

Léon Spilliaert (1881-1946),

Zuilengang bij zonsondergang,

1920, gouache op

papier, 75,5 x 51,7 cm.

© De Vuyst.

27-10 Autumn Adorables bij Maison Jules

RICHTPRIJS:

€ 26.000-32.000

Philippe Vandenberg (1952-2009),

olieverf op doek, 1990-1992. © Maison

Jules.

RICHTPRIJS:

€ 10.000-14.000

Jo Delahaut (1911-1992), Faites-levous-même,

1966, olieverf op hout.

© Maison Jules.

Maison Jules haalt opnieuw een rits toppers binnen voor een exclusieve

veiling op 27 oktober. Deze bijzondere editie past naadloos tussen

de voorbije septemberveiling en de komende veiling van 29 en 30

november. In de aanbieding ontdekken we een spectaculair olieverf

op papier van Karel Appel uit 1975 en originele beelden van George

Minne, naast een immens (materie)werk op doek van Philippe

Vandenberg. Een galerij van klinkende namen maakt de ontdekkingstocht

compleet: wat dacht u van schilderijen van Valerius De Saedeleer,

Albijn Van den Abeele, Félicien Rops en Constant Permeke? Zij

blinken in de buurt van grootmeester Emile Claus, die een liefdevolle

potloodtekening maakte van ‘zijn’ Jenny Montigny. Bieders kunnen

voorts hun gading vinden bij onder anderen Bram Bogart, Roger

Wittevrongel, Jo Delahaut, Arne Quinze, Hilde Van Sumere, Pjeroo

Roobjee, Marc Verstockt, Zaha Hadid, Pierre Alechinsky, Yoshitomo

Nara, Yayoi Kusama en Walasse Ting. We zwijgen dan nog over de

aanwezigheid van Henri-Victor Wolvens, Henriëtte Ronner-Knip of de

plaatselijke vedette Jan Frans De Boever.

108

30-10 Vandevoorde-atelier bij MJV Soudant

MJV Soudant veilt een unieke collectie originele sculpturen in gips en terracotta

uit het atelier van de Belgische beeldhouwer Georges Vandevoorde

(1878-1964). De verzameling omvat ook enkele exemplaren in marmer en

brons. Deze belangrijke collectie van 160 stukken werd tientallen jaren

bewaard op de zolder van een pand dat eigendom was van de familie. Deze

stukken zijn dus volledig nieuw op de markt. De veiling omvat zelfs beeldhouwersstoelen

die toebehoorden aan de kunstenaar.

Sculpturen uit het atelier van Georges Vandevoorde.

© MJV Soudant.

AUCTIONS

MonsAntic.com

Belgium

LIVE verkoop op

invaluable.com

Drouot Digital

InterEncheres

OPENBARE VERKOOP

GECATALOGEERD

ZONDAG 19 EN MAANDAG 20 OKTOBER

HAGER A.

vanaf 13u30

VOLGENDE VERKOOP: 7 DECEMBER

Baume en Mercier

De moord op de onschuldigen

Einde 16 e eeuw begining 17 e eeuw

Antieke en stijlmeubelen, antieke en moderne schilderijen, gravures,

aardewerk, porselein, beeldhouwwerken, kunsten verzamelobjecten,

juwelen, wapens, polshorloges en zakhorloges, Afrikaanse kunst,

fossielen, stripverhalen, vuursteen, opgravingen, speelgoed...

SCHWARTZE T.

METTOY

Rue Grande 193b B-7020 Maisieres,

Mons (Bergen), België (tegenover de SHAPE)

065 739 400

Val Saint Lambert,

SIMON J.

Expo van Parijs 1925

Estimatie op woensdag en vrijdag van 10u tot 12u en van 14u tot 17u. Afspraken zijn mogelijk op dinsdag en donderdag.

Tentoonstelling: woensdag

15 15 tot tot zaterdag zaterdag 18 18 oktober, oktober,

10u tot 17u

Meer dan 900 kavels

Volledige voorwaarden,

foto’s en catalogus op…

www.monsantic.com

109

Auction calendar september—november 2025

Belgium

SEPTEMBER

29-05/10 Salle de Ventes Rops

Art et antiquités ONLINE

30-01/10 Jordaens

Kunst en antiek MORTSEL

30-01/10 Ostantix

Kunst en antiek OOSTENDE

OCTOBER

01 Zouave Auction

Vente classique BRUXELLES

01 Vanderkindere

Art asiatique BRUXELLES

01 Legia Auction

Souvenirs de grandes familles

belges HANNUT

01-05 CR-Art Auctions

Kunst en antiek ONLINE

02-13 Bernaerts

Timed Online Classic vs.

Modern ONLINE

03-04 Coronari Auctions

Herfstveiling NAZARETH

04 Legia Auction

Livres ONLINE

04 Maison des Huissiers de

Justice

Vente aux enchères judiciaire

BRUXELLES

05 ABS Veilingen Mechelen

Deurwaarderstukken

MECHELEN

06 Amberes

Burgerveiling ANTWERPEN

06 Cnock

Juwelen ROTSELAAR

06-07 Horta

Art et antiquités BRUXELLES

07 Berg van Barmhartigheid

Keramiek, glaswerk, kristal,

vitrineobjecten en juwelen

BRUSSEL

07 AZ Auction

Broches, joaillerie et

horlogerie BRUXELLES

07 Bernaerts

Classic vs. Modern ANTWERPEN

09 Vandewiele

Herfstveiling boeken, grafiek

en schilderijen ONLINE

09 Bernaerts

Werk op papier ANTWERPEN

10-11 Vandewiele

Herfstveiling boeken, grafiek

en schilderijen BRUGGE

11 Aguttes Bruxelles

Autoworld : auction and

motion BRUXELLES

11 Maison des Huissiers

de Justice


BRUXELLES


Deurwaarderstukken

MECHELEN

12 Bonhams-Cornette

de Saint Cyr

The Zoute Sale KNOKKE-HEIST

12 MJV Soudant

Objet d’art et antiquités

ONLINE

13 Amberes


13 Antenor Auction

Design now BRUXELLES


Juwelen, sieraden en

numismatiek BRUSSEL

14 Antenor Auction

Tableaux modernes et

contemporains BRUXELLES

14-15 Carlo Bonte

Kunst- en antiekveiling

BRUGGE

15 Salle de ventes du

Béguinage

Vente bourgeoise WAVRE

15-16 Rob Michiels Auctions

Herfstveiling BRUGGE

16 Carlo Bonte


ONLINE

16 Arts Talents Enchères

Bruxelles

Successions et collections,

bijoux, montres etc. BRUXELLES

16-17 Arenberg Auctions

Boeken, grafiek etc. BRUSSEL

16-18 Sylvie’s Wine Auctions

Vintage oogsten vieren

ANTWERPEN

17 Rob Michiels Auctions

Herfstveiling ONLINE


de Justice


BRUXELLES

19 Haynault



Deurwaarderstukken

MECHELEN

19-20 MonsAntic

Art et antiquités MONS

20 Amberes


20 Haynault

Monnaies, billets,

décorations, armes

anciennes, BD BRUXELLES

20 Ventes Elysée

Antiquités GRIVEGNÉE

21 Campo & Campo

Moderne veiling ANTWERPEN

21 Legia Auction

Algemene veiling ONLINE

21 Ventes Elysée

Antiquités ONLINE

21-22 Vanderkindere


25 De Vuyst

Hedendaagse, moderne en

oude meesters LOKEREN


de Justice


BRUXELLES


Deurwaarderstukken

MECHELEN

26 Stanley’s Auction

Congo modern and

contemporary art ZAVENTEM

27 Amberes


27 Maison Jules

Exclusieve veiling GENT

28-29 Jordaens

Kunst en antiek MORTSEL

30 MJV Soudant

Atelier du sculpteur Georges

van de Voorde (1878-1964)

GERPINNES

NOVEMBER


de Justice


BRUXELLES

03 Amberes



Wijnen, geestrijke dranken,

muziekinstrumenten,

stripverhalen en juwelen

BRUSSEL

04-05 Flanders Auctions

Kunst, antiek en design

ROESELARE

07-08 Jean Elsen et ses fils

Numismatique BRUXELLES


Deurwaarderstukken

MECHELEN

08-09 DVC Gent

Kunst, antiek en design GENT

08-16 AZ Auction

Bandes dessinées ONLINE


de Justice


BRUXELLES

10-11 Horta


The Netherlands

SEPTEMBER

28-12/10 Moart Veilinghuis

Algemene kunstveiling

ZOETERMEER

29-02/10 Van Spengen

Kunst en antiek ONLINE

29-02/10 Medusa Auctioneers

Kunst en antiek SPRUNDEL

29-07/10 Venduehuis

Den Haag

Vendue Next Door Part I + II

ONLINE

29-08/10 Venduehuis

Den Haag

Modern glas en keramiek

ONLINE

29-15/10 Venduehuis

Den Haag

Post War & Contemporary Art

ONLINE

OCTOBER

02 Goudwisselkantoor

Veilingen

Juwelen en diamanten

KLAASWAAL


Veilingen

Zilver KLAASWAAL


Veilingen

Luxe accessoires en horloges

KLAASWAAL

04 Hessink’s Fine Art

Auctioneers

Kunst en antiek HASSELT/BEEK

07-08 Veilinghuis Omnia

Kunst en antiek KOLHAM/

HOOGEZAND

09-11 Heritage Auctions

Europe

Militaria IJSSELSTEIN

09-11 Twents Veilinghuis

Kunst en antiek ENSCHEDE

15-16 Vendu Rotterdam

Algemene veiling ROTTERDAM

18 Schulman

Skandinavische munten

AMSTERDAM

18 Hessink’s Fine Art

Auctioneers

Art nouveau, art deco en

design HASSELT/BEEK

20 Veilinghuis Bouwman

Vintage toys & automobilia

ONLINE

20-21 Van Zadelhoff

Algemene veiling ONLINE

21-22 Schulman

Algemene numismatiek

AMSTERDAM

22-06/11 Veilinggebouw

De Zwaan


AMSTERDAM

26-28 Botterweg Auctions

Amsterdam

Kunst en design ONLINE

27-04/11 Venduehuis

Den Haag

Vendue Next Door Part I + II

ONLINE

27-19/11 Venduehuis

Den Haag

Old masters, 19th century &

early modern art ONLINE

NOVEMBER

03 Veilinghuis Bouwman

Vintage toys & automobilia

ONLINE

10-15 Heritage Auctions

Europe

Coins, currency and medals

IJSSELSTEIN

Luxembourg

OCTOBER

25 Goldfield Auction

Luxembourg

Trésors d’automne

WEISWAMPACH

110

Fair calendar october—november 2025

Belgium

Denmark

Germany

Switzerland

United Kingdom

OCTOBER

OCTOBER

NOVEMBER

OCTOBER

SEPTEMBER

03-12 ARTONOV

Brussels

04-05 Salon des antiquaires

2025

Deulin

05 Collect-Hit &

Brocantissimo

Groot-Bijgaarden

09-12 Salon des

Antiquaires - AFA Brussels

Drogenbos

11-12 Salon des antiquaires

Deulin

11-12 BiAF - Belgian

international Art Fair

Antwerpen

16-19 Leuven Fine Art Fair

Leuven

23-26 Savoir-Faire

Knokke

24-26 Kortrijk Art Weekend

Kortrijk

NOVEMBER

08-16 Antica Namur Fine Art

Fair

Namur

03-05 Kunst for Alle

Copenhagen

Copenhagen

France

OCTOBER

21-25 Ceramic Art Fair Paris

Paris

21-26 Design Miami/Paris

Paris

22-26 Asia NOW-Paris Asian

Art Fair

Paris

23-26 Modern Art Fair

Paris

24-26 Art Basel Paris

Paris

24-26 AKAA 24

Paris

25-27 Menart Fair Paris 2025

Paris

NOVEMBER

07-10 Paris Photo

Paris

06-09 ArtCologne

Koln

Hungary

OCTOBER

16-19 Art Market Budapest

Budapest

Italy

OCTOBER

10-12 ArtVerona

Verona

18-26 Florence Biennale

Florence

NOVEMBER

31-02/11 Artissima

Turin

Luxembourg

NOVEMBER

21-23 Luxembourg Art Week

2025

Luxembourg

23-26 Art Salon Zurich

Zurich

30-02/11 art3f Lausanne Art

Fair

Lausanne

The Netherlands

OCTOBER

01-05 Art The Hague

Den Haag

08-12 Affordable Art Fair

Amsterdam

17-19 Maastricht Gallery

Weekend

Maastricht

17-26 Kunst10daagse

Bergen

24-26 TAF

Amsterdam

NOVEMBER

02-09 PAN Amsterdam

Amsterdam

30-05/10 The Decorative Fair

London

09-12 The Other Art Fair

London

London

15-19 Frieze Masters

London

15-19 Frieze London

London

15-02/11 Frieze Sculpture

London

16-17 Belgium is design

London

16-19 PAD

London

16-19 1-54 London

London

27-06/11 Asian Art in London

London

Château

CALMEYN

ANTIQUES &

FINE ART FAIR

Drogenbos

9-12 oktober 2025

Van 11 tot 19 uur.

Gratis ingang

Info op afa.brussels

111

Koninklijke Belgisch – Luxemburgse

kamer van veilingzalen

Veilingmeesters-Taxateurs, Makelaars en Deskundigen V.z.w. Opgericht In 1936

Louizalaan 500, 1000 Brussel

Tel. 0475-62 71 85

Fax 02-741 60 70

www.auctions-in-belgium.be

info@auctions-in-belgium.be

Uittreksel ledenlijst (Volledige lijst gratis verkrijgbaar op secretariaat hierboven)

ANTWERPEN

AMBERES BV

(Dir. Rik Dupain - Marc Royer)

Terninckstraat 6-8-10,

2000 Antwerpen

T. 03/226.99.69

T. 0475/70.87.82

info@amberes.be

www.amberes.be.

Gecatalogeerde kunstveilingen,

schattingen voor nalatenschappen

en verzekering.

Geïllustreerde catalogus.

Wekelijkse burgerveilingen.

Meer dan 35.000 loten toegewezen

per jaar.

Bernaerts Kunstveilingen

(Dir. Ch. & P. Bernaerts)

Verlatstraat 16-22,

2000 Antwerpen

T. 03/248.19.21

info@bernaerts.be

www.bernaerts.be

Oude, romantische &

moderne meesters. Antiek,

toegepaste kunsten, design,

werk op papier. Live & online

Expertises voor verdeling en

verzekering.

Campo & Campo

(Dir. Guy Campo)

Grote Steenweg 19-21,

2600 Berchem

T.03/218.47.77

F.03/218.53.63

guy@campocampo.be

www.campocampo.be

Vijf gecatalogeerde kunsten

antiekveilingen, schilderijen,

grafiek, beeldhouwwerken,

kunst, meubelen, porselein,

zilverwerk, tapij-ten, wijn e.a.

DVC

(Dir. D. Van Cappel)

Ellermanstraat 36-38,

2060 Antwerpen

T.03/232.36.64

F.03/234.22.14

dvc@dvc.be

www.dvc.be

Gecatalogiseerde kunsten

antiekveilingen schattingen

en expertises van nalatenschappen

en verzekeringen.

Jordaens N.V.

(Dir. Rik Martens)

Drabstraat 74, 2640 Mortsel

T.03/449.44.30

info@jordaens.eu

www.jordaens.eu

Openbare verkopingen van

kunst, antiek, juwelen, wijn,

collecties en inboedels.

Taxatie voor verdeling en

verzekering.

BRUSSEL

Arenberg Auctions

(Dir. Henri Godts)

Wolstraat 19 bus 2,

1000 Brussel

T. 02-5441055

info@arenbergauctions.com

www.arenbergauctions.com

Veilingen van zeldzame

atlassen, boeken, prenten

en tekeningen. Ook gehele

bibliotheken, archieven en

zeldzame manuscripten.

AZ Auction

Dir. Arnaud de Partz

Kazernenlaan, 39B

1040 Etterbeek

02/218.00.18

www.azauction.be

info@azauction.be

Verkoop van schilderkunst en

kunstobjecten, Aziatische kunst,

juwelen en stripverhalen.

Berg van Barmhartigheid

St-Gisleinsstraat 21

1000 Brussel

T. 02/512.13.85

schatters@bergvanbarmhartigheid.be

bergvanbarmhartigheid.be

Veilingen van juwelen, lederwaren,

zilverwerk, wijnen,

schilderijen, beeldhouwwerken,

keramiek, stripverhalen,

collectiestukken, enz.

Gratis schattingen zonder

afspraak van maandag tot

vrijdag van 8u30 tot 15u30,

behalve op dinsdag tot 18u.

Haynault Kunstveilingen

(Dir. Rodolphe de

Maleingreau d’Hembise)

Stallestraat 9, 1180 Ukkel

T.02/842.42.43

info@haynault.be

www.haynault.be

Negen gespecialiseerde veilingen

per jaar: juwelen, goud

en zilverwerk (3x); munten

penningen, verzamelingen

en historische souvenirs (2x);

schilderijen, kunstwerken uit

Europa en Azië (4x).

Lempertz 1798

(Dir. Hélène Robbe)

Grote Hertstraat 6,

1000 Brussel

T.02/514.05.86

brussel@lempertz.com

www.lempertz.com

Schattingen en expertises

van maandag tot vrijdag

van 9:00 – 13:00 uur en van

14:00 uur -17:00 uur.

Hôtel de Ventes Horta

(Dir. Dominique de Villegas)

Roodebeeklaan 70/74,

1030 Schaarbeek

T.02/741.60.60 – F.02/741.60.70

info@horta.be

www.horta.be

Maandelijkse gecatalogiseerde

verkoop van antiek, kunst,

juwelen en wijn.

HENEGOUWEN

Monsantic

(Dir. Daniel Otten)

Rue Grande 193b, 7020 Mons

T.065/73.94.00 – F.065/73.94.09

otten@monsantic.com

www.monsantic.com

Openbare gecatalogiseerde

verkoop. Taxaties op woensdag

en donderdag, afspraak

op dinsdag en donderdag..

Gratis vervoer bij u thuis.

LUIK

Hôtel des Ventes Elysée

(Dir. José & Ch. Fairon)

Boulevard Cuivre et Zinc 28,

4000 Luik

T. 04/221.09.09 – F. 04/221.15.05

info@ventes-elysee.be

www.ventes-elysee.be

Maandelijkse openbare verkoop

van antiek en kunstvoorwerpen,

vintage, lederwaren,

juwelen. Taxaties en ontvangst

van maandag tot vrijdag van 9

tot 12 uur en van 13 tot 17 uur.

Gesloten op woensdag.

Légia Auction

Rue de Cras-Avernas 12,

4280 Hannut

T. 019/63.55.59

0495/87.99.01 (Bruno de

Wasseige) - 0475/27.73.87

(Vincent de Lange)

contact@legia-auction.com

www.legia-auction.com

Openbare verkoop van kunst

en antiek, tapijten, meubels,

juwelen, schilderijen,

Aziatische kunst.

Gratis taxaties op afspraak.

Librairie LHomme

(Dir. David Lhomme)

Rue des Carmes 9, 4000 Luik

T.04/223.24.63

librairie@michel-lhomme.com

www.michel-lhomme.com

Internationale live- en

onlineveilingen, kunstgalerie,

expertise. Oude en moderne

schilderijen, tekeningen,

gravures, sculpturen, oude

en moderne boeken, manuscripten,

oude wapens, stripboeken,

wetenschappelijke

voorwerpen.

Hôtel des Ventes Legros

(Dir. Benoît Legros)

Rue Peltzer de Clermont 41,

4800 Verviers

T. 087/33.01.00 – F.087.30.19.00

info@venteslegros.com

www.venteslegros.com

Regelmatige verkoop van

antiek en kunstwerken.

OOST-VLAANDEREN

Coronari

(Dir. Tim De Doncker)

Steenweg 144/A, 9810 Nazareth

T. 09/3123240

info@coronariauctions.com

www.coronariauctions.com

Coronari Auctions organiseert

vier internationale kunsten

antiekveilingen per jaar.

Gespecialiseerd in Europese,

Aziatische en Islamitische kunst,

met bijzondere aandacht voor

Chinees porselein, oude meesters

en schilderijen uit de 19e en

20e eeuw. Grote internationale

uitstraling. Wetenschappelijke

expertise. Schattingen, onderzoek,

advies.

DVC

(Dir. D. Van Cappel)

Zandlopersstraat 10, 9030

Mariakerke

Ook in Antwerpen

T.09/224.14.40

dvc@dvc.be

www.dvc.be

Gecatalogiseerde kunsten

antiekveilingen. Schattingen

en expertises voor nalatenschappen

en verzekeringen.

Galerie en Veilingzaal

Pictura b.v.b.a.

Brusselsesteenweg 656,

9050 Gentbrugge

T.0475/74.49.25

henk.vervondel@telenet.be

www.pictura.be

Loeckx auctioneers

(Dir. Cécile La Pipe,

Peter en Natan Loeckx)

Ingelandgat 4, 9000 Gent

T.09/223.37.93 – F.09/233.76.71

info@loeckx.be

www.loeckx.be

International art & antiques

auctions. Expertises.

De Vuyst

(Dir. Guy De Vuyst &

Pascale Philips)

Kerkstraat 22-54, 9160 Lokeren

T.09/348.54.40 – F.09/348.92.18

www.de-vuyst.com

info@de-vuyst.com

Internationale veilingen en

tentoonstellingen van 17e

eeuw tot hedendaagse kunst.

Schattingen en expertises van

nalatenschappen en verzekeringen.

WAALS-BRABANT

Salle de Ventes du

Beguinage s.p.r.l.

(David Libotte - Samy Greif)

Avenue Vésale 11, 1300 Wavre

T.02/218.17.42 – T.01/0454944

info@svbeguinage.com

www.salledeventesdubeguinage.be

Online via Drouot digital.

WEST-VLAANDEREN

Carlo Bonte Auctions

Kardinaal Mercierstraat 20,

8000 Brugge

info@carlobonte.be

www.carlobonte.be

T.050 33 23 55

Internationale online.

Kunst- en antiekveilingen,

Asian art, western art, antiques,

design. Advies bij verkoop,

expertise, schattingen.

Van de Wiele Auctions

Groeninge 34, 8000 Brugge

T.050 49 07 69

auctions.vandewiele@proximus.be

www.vdw-auctions.com

Zeldzame drukken en handschriften,

oude kaarten, atlassen,

grafiek en schilderijen.

Schattingen voor verzekeringen

en nalatenschap.

112

Aanbevolen adressen

Art Handling

ART ON THE MOVE

Gespecialiseerde en inclusieve

dienstverlening: voor, gedurende en

na het transport. Ophangen/hangen,

bescherming & verpakking, beveiligde

opslag, verzekering, nationaal &

internationaal transport/verzending,

douaneformaliteiten, enz...

Henri-Joseph Genessestraat 1,

1070 Brussel

T:+32(0)2 333 2411 of +32 (0)477 253 839

georges.merz@art-onthemove.be &

joel.delville@art-onthemove.be

www.art-onthemove.be

KUNSTOPSLAG

Beveiligde en geklimatiseerde opslagruimte

op 10 minuten van het centrum

van Brussel. Modulaire en afgesloten

ruimtes, van 1 tot 100 m².

Ophalen en leveren mogelijk.

Studies, offertes en uitvoering van transport,

verpakking en groupage

over de hele wereld.

T: +32(0)2 333 2411 of +32 (0)477 253 839

georges.merz@art-onthemove.be

joel.delville@art-onthemove.be

Boeken

ERIK TONEN BOOKS ANTWERPEN

Kwalitatieve geïllustreerde kunstboeken

over beeldende kunst en toegepaste

kunst. Uitgebreid assortiment voor kunsthistorici,

musea, professionele antiquairs,

galeries en verzamelaars. Nieuwe of

tweedehandse kunstboeken, bibliofiele

uitgaven of antieke boeken. Bezoek

onze website voor een overzicht van ons

aanbod of stuur ons een e-mail met uw

specifieke wensen:

www.erik-tonen-books.com

Design

QUATTRO BENELUX

Altenaken 11, 3320 Hoegaarden

Tel. 016 765400

Design en interieur

www.quattro-benelux.com

Juwelen

FRISCHDIAMOND

Wij zijn gespecialiseerd in de aankoop

van oude juwelen met diamanten.

Daarnaast bieden wij u graag onze

expertise aan voor een betrouwbare

waardebepaling en het herslijpen van

diamanten met oog voor perfectie.

U vindt ons in het hart van de

Antwerpse diamantsector.

serge@frischdiamond.com

oldcut@frischdiamond.com

www.frischdiamond.com

Museum

MEM – MUSEUM VAN EROTIEK

EN MYTHOLOGIE

Dit museum in een mooi huis van de

Zavel geeft een historisch overzicht van

de erotische kunst in de loop der tijden

sinds de oudheid tot hedendaags.

Deze private collectie, toont zeldzame

voorwerpen van allerlei aard : ivoren,

schilderijen, skulpturen, griekse

en romeinse antikwiteiten, japanse

etsen, tekeningen , litho’s, werken van

Belgische artiesten en andere curiosa.

Sint-Annastraat, 32 (Zavel) Brussel

T: +32(0)2/514.03.53

E-Mail : info@m-e-m.be

www.m-e-m.be

Restauratie

RESTAURATIEATELIER TEMPERA

Tempera bvba, Aalst

Aäron Uytterhaegen

Restauratie van schilderijen op doek en

paneel en gepolychromeerde beelden.

Voor vrijblijvende deskundige beoordeling:

tempera@telenet.be of 0494 47

60 32

www.temperarestauratie.be

Verzekeringen

INVICTA ART INSURANCE

Verzekeren ten dienste van de kunst

Eeckman Jean-Pierre

& Eeckman Isabelle

67-69 Bd. Reyerslaan

1030 Brussel

Tel : 02/735 55 92

info@invicta-insurance.be

Musea – Privé collecties –

Tentoonstellingen – Particuliere en

beroepsstichtingen –

verblijven – Transport

www.invicta-art.com

Word nu vriend van COLLECT

en plaats hier uw contactgegevens

Uw gegevens verschijnen gedurende een volledig jaar (9 nummers)

voor € 340. Eén plaatsing kost € 45 (prijzen excl. btw).

Inlichtingen: Joris van Glabbeek

012/26 37 11

collect.net@ips.be

113

The fine art

of printing

Sinds 1928 staat ons familiebedrijf voor vakmanschap, met trots doorgegeven van generatie op generatie.

Met 650 toegewijde vakmensen zetten wij een rijke traditie verder, gecombineerd met innovatieve

technische expertise en een passie voor drukwerk van de hoogste kwaliteit. Dankzij onze volledige

verticale integratie – van fotogravure tot boekbinderij – houden we elk detail stevig in eigen hand,

wat garant staat voor een perfect afgewerkt eindproduct. Het resultaat? Tijdloze boeken die de essentie

en ziel van uw werk blijvend bewaren.

Graphius, uw drukpartner voor boeken, catalogi en magazines.

Fotogravure – Drukkerij – Boekbinderij

GENT • ANTWERPEN • BRUSSEL • CHARLEROI • BREDA • PARIJS • LONDEN • NEW YORK

Graphius Group

Traktaatweg 8, B-9041 Gent

T +32 9 218 08 41

info@graphiusgroup.com

www.graphiusgroup.com

CLEMENT

JACQUES

VOSSEN

GALERIE JOS DEPYPERE

PRESENTEERT

Le Fil

d’Or

ABIGAIL

TULIS

11.10 - 09.11.2025

© BART RAMAKERS

WWW.GALERIEDEPYPERE.BE KERKSTRAAT 59, KUURNE OPEN DONDERDAG - ZONDAG

COLLECT België Oktober 2025 NL

Transform your PDFs into Flipbooks and boost your revenue!

Delete template?

Save as template ?