Wat zit er in mijn familie? - Erfgoedcel Antwerpen

�
Wat zit er
in mijn
familie?
HANDLEIDING tot de
genealogie
A N T W E R P E N
�

Wat zit er in mijn familie?
Hoe maak je een stamboom op?
Hoe schrijf je een familiegeschiedenis?
� �
Stel: je wil je stamboom opmaken. Prachtig. Een
fascinerende bezigheid. Zeker als die boom ooit
mag openbloeien tot een echte familiegeschiedenis.
Maar zover zijn we nog even niet. Om je op
het goede spoor te zetten hebben wij de handen
familiaal in elkaar geslagen. Wij, dat zijn: de
Erfgoedcel Antwerpen, het Rijksarchief Antwerpen,
het Stadsarchief Antwerpen, de Vlaamse
Vereniging voor Familiekunde en haar Nationaal
Centrum voor Familiekunde .
In deze bladzijden bieden zij je - ook dankzij de
medewerking van enkele andere instellingen en
mensen - een beknopte wegwijzer aan. Een stamboom
opmaken, hoe begin je daaraan? Wat moet
je doen en laten, wat moet je kennen en weten?
Waar moet je naartoe? In welke volgorde? Wat
zijn de wolfijzers en schietgeweren op het familiepad?
Op deze vragen krijg je hier een begin van
een antwoord, in 10 stappen.
We wensen je alvast veel geluk toe met je familieavontuur en we hopen dat jouw bloedeigen
boom mag uitgroeien tot een stevig uit de kluiten gewassen exemplaar!
Een voorbeeld van een kwartierstaat: een voorstelling van de (voor)ouders of kwartieren. © VVF
� 2 �
Een voorbeeld van een stamboom. © VVF

1. MOMENT VAN BEZINNING
Voor je er echt aan begint, is een kleine
waarschuwing - of beter: een goede raad
van ervaringsdeskundigen - op haar
plaats. Wees op je hoede voor het zogeheten
‘stamboomvirus’! Niet dat archieven
broeihaarden van ziektekiemen zijn,
maar we bedoelen dat je wellicht al snel de
eerste resultaten van je werk zult zien en
dat vervolgens je enthousiasme zal toenemen.
Dat zul je in de hand moeten houden.
Doorgewinterde collega-genealogen
hebben daar een treffende oneliner voor:
‘Zoek uw familie op, maar verwaarloos uw
familie niet.’ Een gewaarschuwd genealoog
is er twee waard...
Het zou doodjammer zijn dat je
TIP dubbel werk gaat doen. Ga daarom
ook eerst even na of er in de
(ruime) familie al niet iemand bezig is met
de stamboom, of een deel daarvan...Dat is
echt niet denkbeeldig. Een rondvraag
binnen de familie kan duidelijkheid brengen,
maar ook het Nationaal Centrum
voor Familiekunde weet heel veel...
2. INVESTEREN IN JE FAMILIE
Een stamboom opmaken - anders gezegd:
het beoefenen van de genealogie, letterlijk:
de wetenschap van de geslachten -
vergt een investering van tijd en middelen,
zoals elke hobby. Die kan beperkt blijven.
Ziehier:
• Koop een goede handleiding, zoals
*Johan Roelstraete, Handleiding voor
genealogisch onderzoek in Vlaanderen
(Roeselare, 1998): een uitgebreid standaardwerk.
*Jan Vanderhaeghe, Speuren naar je voorouders
(1995): een eenvoudige handleiding
met nuttige tips en technieken.
*H. Vannoppen, De stamboom en geschiedenis
van uw familie. Complete en praktische
gids voor het reconstrueren van
uw familiearchieven (Aartselaar, z.j.).
• Sluit je aan bij een genealogische vereniging
De Vlaamse Vereniging voor Familiekunde
(VVF) is opgedeeld in provinciale
en regionale afdelingen. Ongetwijfeld is
er bij jou in de buurt zo’n afdeling actief.
Je vindt ze op de website van de VVF:
http://welcome.to/vvf
• Volg een cursus familiegeschiedenis
en/of oud schrift
Dat hoeft je geen weken te kosten: ongeveer
5 avonden volstaan om op weg te
kunnen, dat bewijst de ervaring. Ook het
geven van cursussen, voordrachten en
� 3 �
Oud schrift ontcijferen kan je leren. Deze Antwerpse
poortersbrief uit 1761 is nauwelijks leesbaar voor
ongeoefende ogen. © VVF
werksessies maakt deel uit van de werking
van de VVF.
• Koop een goed genealogisch computerprogramma
Je kiest het best voor een Nederlandstalig
programma met een zogeheten ‘Gedcom’.
Dat is een standaard die het mogelijk
maakt gegevens uit te wisselen tussen
verschillende programma’s. Een goed programma
dat je gratis kunt downloaden is
Aldfaer; voor andere moet je betalen.
ALDFAER, een Nederlandstalig genealogisch computerprogramma.
Gratis van het net te halen en zeer
gebruiksvriendelijk. © VVF
• Een genealoog heeft bij elk familiebezoek
en in alle instellingen waar hij komt,
een stevig stel steekkaarten bij zich (tenzij
hij zijn laptop gebruikt uiteraard).
• Fotokopieën van documenten zijn
betrouwbaarder dan eigenhandig geschreven
afschriften. Ze zijn bovendien
bruikbaar voor het opbouwen van een
familiearchief of als illustratiemateriaal
als je ooit je bevindingen publiceert. Maar
denk ook aan de kwetsbaarheid van ons
papieren erfgoed: fotokopieën nemen is
schadelijk. Het is bovendien duur en het
resultaat, in veel gevallen afkomstig van
een reader-printer, oogt niet altijd even
fraai.

Als je al iets verder bent en je bent
T I P
te weten gekomen in welke
gemeente of stad (veel van) je
voorouders woonden, ga dan ook eens na
of daar geen heemkundige kring actief is,
of de lokale geschiedenis niet te boek is
gesteld etc. Dat kan uiterst nuttig zijn...
GENEALOGIE VOOR HET SCHERM
Het ligt voor de hand dat voor de
genealoog ook het internet ongekende
mogelijkheden opent, al moeten we
hier ook een waarschuwing laten
horen. Je kent vermoedelijk het spreekwoord
van de bomen en het bos... Toch
loont het de moeite om ook wat tijd
voor je scherm door te brengen. Een
goede kennismaking biedt alvast de
rijke, gedegen en rustig vormgegeven
site http://geneaknowhow.net. Die is
ontwikkeld door de ervaren genealogen
Hein Vera en Herman de Wit en
bedoeld om Belgische en Nederlandse
genealogen te helpen in hun zoektocht
naar informatie. Op de site vind je bv.
ook een cursus paleografie en middeleeuws
Latijn.
3. ALLE BEGIN IS... GEMAKKELIJK
Begin bij jezelf. Zo simpel is dat. Je start
met je twee ouders en vier grootouders.
Vervolgens stoot je door tot de vierde
generatie, je acht overgrootouders. Enzovoort.
Je noteert hun familienaam, voornamen
en voor ieder familielid drie data
met de bijbehorende plaatsen: geboorte,
huwelijk en overlijden. Vergeet ook hun
beroep niet. Wat je hier aan het maken
bent, heet een ‘kwartierstaat’. Dat is een
nuttig instrument.
Een gouden regel van de genealo-
T I P gie: ‘Zoek op basis van bekende
gegevens naar onbekende gegevens’.
Niet omgekeerd! Vertrek dus
niet van een of andere naamgenoot uit de
jaren stilletjes, in de hoop dat hij/zij tot je
voorouders behoort. Voor je het weet,
beland je in een familiale jungle. Of verlies
je je tijd met doodlopende
sporen.
� 4 �
Uit het familiearchief: overlijdensbericht met ‘broodbonnen’.
Wie een overlijdensbericht kreeg, kon deze broodbonnen
aan de armen geven die de uitvaartplechtigheid
bijwoonden © VVF
HET JUISTE WOORD
- de stam- of voorouderreeks: de eenvoudigste
vorm van genealogisch
onderzoek. De gegevens vermelden
de voorouders van een persoon in de
rechte mannelijke lijn (vader-zoon);
- de kwartierstaat of vooroudertafel:
een volledig overzicht van alle voorouders
van een bepaald persoon (de
kwartierdrager). Een kwartierstaat is
dus een verzameling stamreeksen.
Vroeger was een kwartierstaat vooral
in de zogeheten ‘hogere kringen’ van
belang, als bewijsstuk. Hoe ‘zuiverder’
je afstamming, hoe meer kans je
maakte op allerlei voorrechten. (De
naam houdt trouwens verband met de
‘kwarten’ van een wapenschild.)
Vandaag is het een nuttig document
voor wie aan familieonderzoek doet;
- de stamboom of genealogie: een voorstelling
(getekend of geschreven) van
alle mannelijke nakomelingen van
een stamvader. Dochters worden vermeld,
maar zonder hun nakomelingen.
De volgende gegevens worden
opgenomen: familie- en voornamen,
geboorte-, huwelijks- en sterfdata en
plaatsen, beroep;
- de familiegeschiedenis vertelt de biografie
van de voorouders uit de stamboom
met aandacht voor de historische
context. De Vlaamse Vereniging
voor Familiekunde (VVF) propageert
met name de beoefening van deze
vorm van genealogie.
Uit het familiearchief:
een herinnerings- en een communieprentje © VVF

4. DE RONDE VAN FAMILIE
Misschien is je Ronde van de Familie al
begonnen bij punt 3. We bedoelen: verzamel
eerst zoveel mogelijk gegevens bij je
familie. Familiegeschiedenis begint
namelijk ook bij je... familie. Hang de
geschiedenisjournalist uit en begin met
een mondeling onderzoek, door het ondervragen
van ouders, grootouders, oom, tantes,
neven en nichten... Noteer wat ze vertellen.
Verzamel (of kopieer) de bidprentjes,
rouwbrieven, huwelijksuitnodigingen,
trouwboekjes enz. die ze je geven of
tonen.
Het geheugen is een wonderlijke
TIP maar ook gevaarlijke verwerkingsmachine.
Ze durft de realiteit
wel eens te vertekenen. Check daarom
wat familieleden je vertellen vóór je
het voor waar aanneemt. Een ideale en
makkelijk bereikbare bron hiervoor zijn
trouwboekjes. Daar vind je drie generaties
in één officiële klap: vier ouders, de echtgenoot
en echtgenote, én hun kinderen.
EEN FAMILIALE DEUGD: EERLIJKHEID
Een mens zou ze niet te eten willen
geven: de families die zogenaamd
opklimmen tot roemrijke voorouders,
ergens in de nevelen der tijden, en
waar nergens sprake is van ook maar
één zwart schaap of één minder voorbeeldig
familielid... En hoe hoger de
adellijke titel, hoe beter. Het is inderdaad
al vaker voorgevallen dat (pseudo)-genealogen
hun stamboom in mindere
of meerdere mate op durven te
fleuren met verzonnen voorouders,
wapenschilden, titels en al dan niet
koninklijke liaisons. Dat staat chique
en het levert indrukwekkende verhalen
op. Maar eerlijk duurt het langst, ook
in de genealogie...
� 5 �
Verlucht overlijdensregister van de parochie Aartselaar.
© VVF
5. FAMILIE UITGEPUT? NAAR HET VVF!
Er komt onvermijdelijk een ogenblik dat
je familie je niets meer te bieden heeft.
Voor je stamboom, welteverstaan. Ze kunnen
geen nieuwe gegevens of bronnen
meer aanreiken. Dat is een belangrijk
moment: vanaf nu moet je de gegevens en
bronnen zelf gaan opsporen. Ga dan in elk
geval eerst naar het nationaal documentatiecentrum
van de Vlaamse Vereniging
voor Familiekunde (VVF) in Merksem!
Daar bezitten ze rijke collecties bidprentjes,
rouwbrieven enz. Misschien hebben
ze een missing link voor jouw familie?
Genealogen aan het werk in de leeszaal van het
Nationaal Centrum voor Familiegeschiedenis © VVF

Zij weten vast ook of er al ooit al opzoekingen
geweest zijn naar je familie.
Behalve het VVF kunnen er zich in
TIP je buurt wellicht nog andere nuttige
documentatiecentra bevinden
voor je genealogisch onderzoek. Een goed
voorbeeld voor Antwerpen is het Documentatiecentrum
Antwerpse Noorderpolders.
Daar bewaren ze alles over de
negen polderdorpen ten noorden van
Antwerpen.
Adres: Veltwijcklaan 10, 2180 Antwerpen-
Ekeren, T + 32 3 541 13 78,
E noorderpolders@id.antwerpen.be
6. NAAR EEN INSTELLING!
NAAR DE BRONNEN!
Je familie zwijgt, de mensen van het
(plaatselijke) VVF hebben alles gedaan
wat ze voor jou konden doen... Het is tijd
voor de volgende stap: de stap naar de officiële
instellingen en archieven. Daar
vindt de genealoog de historische bronnen.
En die zijn voor hem vanaf nu in de
eerste plaats geschreven of gedrukt. Je
treft ze niet aan bij familie, vrienden of
privé-documentatiecentra omdat bijzondere,
gespecialiseerde instellingen ze
bewaren, in opdracht van een overheid
(gemeentelijk/stedelijk, provinciaal of
nationaal).
We hebben het hier vooral over twee soorten
bronnen:
- de registers van de burgerlijke stand:
aan de hand hiervan kun je meestal
opklimmen tot in 1796. In dat jaar voerde
het Franse bestuur in onze gewesten
de burgerlijke stand in: gemeenten
� 6 �
moesten voortaan akten van geboorte,
huwelijk en overlijden opmaken. De
registers bevatten de drie verschillende
akten en ook de zogeheten ‘huwelijksbijlagen’.
Dat zijn bewijsstukken en
documenten die de aanstaande trouwers
bij hun gemeente moesten binnenbrengen.
Als de administratie de registers
niet meer gebruikt (zie onder 7), vind je
ze in het Stads- of het Rijksarchief.
Anders gaan Antwerpenaren naar hun
Districtshuis;
- de parochie- of kerkregisters: die bevatten
vergelijkbare informatie als de
registers van de burgerlijke stand, maar
dan van vóór 1795 en wel over dopen,
huwelijken en begrafenissen. In veel
gemeenten zijn de oudste exemplaren
17 de -eeuws, hoewel pastoors dopen en
huwelijken al sinds 1563 moesten optekenen.
Ook deze registers vind je vandaag
in het Stads- of het Rijksarchief.
Al te vaak belanden er in onze offi-
TIP
ciële archieven beginnende genealogen
die de noodzakelijke ‘eerste
stappen’ van hierboven nog niet hebben
gezet. Tot ieders frustratie: van henzelf,
van het personeel en de archivarissen, en
van de andere bezoekers. Die laatsten zien
archiefpersoneel bezig met wat eigenlijk
hun werk niet zou moeten zijn: beginnelingen
elementaire weetjes bijbrengen...Alsof
je een bibliotheekbezoeker zou moeten uitleggen
wat een roman en wat poëzie is.
Vandaar het belang van een beetje voorbereiding:
een genealoog zou enigszins minimaal
beslagen in het archief moeten verschijnen.
Zie onder punt 2.

WAAR IS MIJN PAROCHIEREGISTER?
Parochieregisters van vóór 1796 vinden
we in het Stads- of Rijksarchief. Ze
kunnen ook na 1796 nog van belang
zijn, als de registers van de burgerlijke
stand al bestaan. Je vindt er onder
meer de namen van de peter en de
meter (niet in de burgerlijke stand). En
als de registers van de burgerlijke
stand er niet meer zijn, wat ook voorkomt,
kunnen alleen parochieregisters
de leemte opvullen. Parochieregisters
van na 1796 vind je in veel gevallen bij
de pastoor op de pastorij. Maar dergelijke
registers uit de 19 de en 20 ste eeuw
kunnen voor pastoors ook hinderlijk
worden. Dan treedt het bisdom Antwerpen
op: het tracht bijstand te verlenen
om archieven toch ter plaatse te bewaren.
En als het veilig elders deponeren
van de archieven nodig is, begeleidt
het bisdom deze belangrijke stap. Als
genealoog moet je dan ook nagaan
waar de parochieregisters die je als
bron wil gebruiken zich bevinden. Zijn
ze nog ter plaatse of werden ze elders
gedeponeerd? En waar dan wel? In het
bisdom Antwerpen, dat nagenoeg
samenvalt met de provincie Antwerpen,
is er een archiefdienst die geïnteresseerden
wegwijs kan maken. Zo
voorkom je trouwens ook overlast voor
pastoors, die dikwijls maar over
beperkte middelen (en tijd) beschikken
om genealogen te helpen.
De dienst is te bereiken tijdens de kantooruren.
T 03/202 84 30 - F 03/202 84 31
secretariaat.bisdom.antwerpen@kerknet.be
(L. Zaman, secretaris Bisdom Antwerpen)
Fragment uit een doopregister.
Onze-Lieve-Vrouw ter Sneeuw,
Borgerhout. © Foto VVF
Veel documenten zijn enkel op
microfilm te consulteren, om het
origineel document voor slijtage en
beschadiging te vrijwaren © VVF
� 7 �
WAAROM ARCHIEVEN?
Archiefdiensten bewaren de getuigenissen
uit ons ver of nabij verleden.
Géén afzonderlijke voorwerpen - dat is
een verschil met bibliotheken en
musea -, maar het geheel van documenten
dat voortvloeit uit de dagelijkse
activiteiten van overheden, personen
of particuliere instellingen.
Concreet gaat het hoofdzakelijk om
geschreven en gedrukt erfgoed, maar
ook om film- en geluidsbanden, foto’s,
plannen, tekeningen, prenten... Ook
computerbestanden maken er deel van
uit. Overheidsarchieven worden bewaard
om ze voor iedereen vrij raadpleegbaar
te houden. De burger kan er
zijn rechten mee bewijzen, de overheid
haar beleid mee verantwoorden, geïnteresseerden
kunnen er aan historisch
en genealogisch onderzoek doen. Voor
de archieven gelden de principes van
openbaarheid van bestuur.
Archiefstukken zijn uniek en vaak erg
kwetsbaar. Vandaar de beschermingsmaatregelen
waar ze het voorwerp van
zijn: beperkte raadpleging van originele
stukken, geen uitleen, gebruik van
microfilm en/of kopieën. Archieven
worden ontsloten aan de hand van
overzichten, gidsen, zoekinstrumenten
en wegwijzers, inventarissen enz.
De diensten zijn behalve archiefbeheerders
ook onderzoekscentra. Ze
werken actief mee aan publicaties, tentoonstellingen
en activiteiten van
heemkundige en historische kringen.

7. NA 1900: DISTRICTSHUIZEN
Wie na zijn eerste stappen (1 t/m 5) nog
niet alle informatie heeft in verband met
de 20 ste eeuw, richt zich het best eerst tot
het Districtshuis, afdeling Bevolking.
Daar bevinden zich de akten van de burgerlijke
stand van na 1900. Dit is een
‘levend’ - in het jargon: dynamisch -
archief, omdat het nog wordt aangevuld
en administratief nuttig is.
Zelf kun je in deze registers geen genealogische
opzoekingen doen. Je kan wel per
brief uittreksels uit de akten van de burgerlijke
stand aanvragen. Je wendt je hiervoor
tot het districtshuis waar de akte
werd opgesteld, niet waar je nu zelf
woont. Als het niet gaat om bloedverwanten
in de opgaande of neergaande lijn
(ouders, kinderen), heb je ook de toestemming
nodig van de rechtbank van eerste
aanleg.
PRIVACY
De wet op de bescherming van de persoonlijke
levenssfeer is bedoeld om de
privacy van mensen te beschermen.
Houd er bij je bezoek aan districtshuizen
en archieven dan ook rekening
mee dat persoonsgebonden dossiers
pas na honderd jaar openbaar zijn.
� 8 �
Voorbeeld van een document op microfilm zoals je het
ziet op een leestoestel. © VVF
HABITANS IN TURNHOUT...
10 NIVÔSE VAN HET JAAR XIV
In archieven kom je akten op het spoor.
Die zijn vaak in het Latijn opgesteld,
en bovendien in een handschrift dat je
niet leest zoals de eerste zelfgeschreven
zinnetjes van je zevenjarige dochter...
Er worden woorden gebruikt die
intussen uit onze taal zijn verdwenen
of waarvan de betekenis grondig is
gewijzigd. En als je in de Franse tijd
belandt (1794 tot en met 1813) zul je de
revolutionaire sfeer als het ware op
papier voelen. De rechtspraak, maten
en gewichten, de jaartelling... alles was
het voorwerp van vernieuwingen. Die
zijn ook gebleven. Er is één uitzondering:
op 10 Nivôse van het jaar XIV -
excuus: op 31 december 1805 - schakelde
men weer over op de oude gregoriaanse
kalender.
Overlijdensakte uit de beginjaren van de burgelijke stand: akten in het Frans en met de Franse tijdrekening. (huit florial
an dix) . Voor het omzetten van data uit de Franse tijd naar onze kalender is er een ‘republikeinse kalender’. © VVF

Een kleine handbibliotheek kan uiterst
handig zijn om deze klippen te helpen
nemen. Veel hulpmiddelen en publicaties
vind je ook in de archieven waar je zult
belanden. Je hebt nodig:
*een ‘republikeinse kalender’ voor het omzetten
van data uit de Franse tijd naar onze
kalender
Bv. F. Gevaert, De Republikeinse kalender
(Heule, 1965);
*een woordenlijst of -boekje Latijn-Nederlands,
toegespitst op genealogie;
Bv. M. Schilders, Vademecum Latijn-Nederlands,
praktisch stamboomonderzoek
(Antwerpen, 1989): een beknopte lijst van
Latijnse begrippen in parochieregisters;
*een Nederlands woordenboek waarin je oude
woorden en betekenissen terugvindt
Bv. J. Verdam, Middelnederlandsch Handwoordenboek
(Den Haag, 1979);
*een cursus paleografie of oud schrift
Je zoekt nog meer woordenboeken en -lijsten,
andere cursussen, hebt nog andere
problemen? Het Nationaal Centrum voor
Familiegeschiedenis van de VVF weet er
ongetwijfeld alles over...
8. VÓÓR 1900 (I): STADSARCHIEF
Het Stadsarchief Antwerpen bezit erg
belangrijke archieven voor wie een stamboom
en/of familiegeschiedenis maakt.
Tenminste als je de 20 ste eeuw al hebt overbrugd
(zie hierover onder 7). We beperken
ons hier tot twee belangrijke bronnen:
- de burgerlijke stand: het Stadsarchief
bewaart de akten van de periode 1796-
1900. Er bestaan jaarlijkse en tienjaarlijkse
alfabetische namenlijsten (zogeheten
‘tafels’) op de akten. De tienjaarlijkse
tafels uit de periode 1802-1900
kan je in het Stadsarchief op microfilm
inkijken. De overige reeksen van de burgerlijke
stand kan je niet raadplegen,
omdat het archief hiervan geen microfilms
bezit. Daarvoor moet je naar het
Rijksarchief;
- de parochieregisters van het district
Antwerpen en van de aangehechte
gemeenten Oorderen, Wilmarsdonk en
Austruweel (tot 1796). De vroegste doopregisters
beginnen ca. 1560, de meeste
huwelijksregisters nog vroeger; de oudste
(van de verdwenen Sint-Walburgiskerk)
zelfs al in 1527.
� 9 �
TAFELS EN KLAPPERS
Om vlotter op het spoor te komen van
de juiste akten zijn er zowel voor de
parochieregisters als voor de burgerlijke
stand alfabetische overzichten
van familienamen met daarbij de nodige
gegevens. We noemen dat ‘klappers’
(parochieregisters) en ‘tafels’ (burgerlijke
stand).
VERFILMDE ARCHIEVEN?
Om beschadiging door (over)consultatie
te vermijden mag je de kostbare
bronnen in archieven alleen op microfilm
of als kopie inkijken. Die zijn
meestal vrij raadpleegbaar. Microfilms
haal je op eigen verantwoordelijkheid
uit de microfilmkasten en met wat
handigheid - of met de hulp van een
leeszaalverantwoordelijke - plaats je de
filmrol op een leestoestel. Kopiëren
mag. Gelukkig hoef je de vaak lijvige
registers, al dan niet op de film, niet
blad per blad door te pluizen.... dankzij
de klappers en de tafels. Inventarissen
vind je ook hoe langer hoe meer op
websites van de instellingen.
9. VÓÓR 1900 (II): HET RIJKSARCHIEF
Ook het Rijksarchief herbergt een resem
belangrijke bronnen. We noemen ook hier
de twee belangrijkste voor de beginnende
genealoog:
- parochieregisters tot 1796 (zie voor
Antwerpen en de districten onder 8):
vooral in de jaren 1960 voerde het
Rijksarchief een grootse campagne om
kleine gemeenten zonder archiefdienst
ervan te overtuigen hun parochieregisters
bij het Rijksarchief neer te leggen.
De meeste gemeenten gaven gehoor
aan deze oproep;
- net zoals het Districtshuis bezit het
Rijksarchief een origineel exemplaar
van de akten van de burgerlijke stand.
Daar zijn twee exemplaren van: één origineel
wordt gebruikt door de dienst
Bevolking van de gemeente, het andere
originele exemplaar is bestemd voor de
rechtbank van eerste aanleg. Die maakt
het na 100 jaar over aan het
Rijksarchief.
Een goede voorbereiding, doorzettingsvermogen
en een dosis geluk: daar bereik
je ook in het Rijksarchief veel mee. De
moed verliezen hoeft niet. Behalve een
inleidende brochure (zie de wegwijzers op
blz. 10) staat je in de diverse leeszalen een
degelijke handbibliotheek met woordenboeken,
omzettingstafels en naslagwerken
ter beschikking. In laatste instantie
is er nog het leeszaalpersoneel, of eventu-

eel de archivarissen zelf. Zij kunnen de
geïnteresseerde op het spoor zetten van
weer andere bronnen.
10. LEVE DE STAMBOOM!
We willen je niet ontmoedigen, maar aan
het eind van ons parcours staan we eigenlijk
pas... aan het begin. Als alles tot nu
een beetje vlot liep, beschik je al over een
flinke genealogie of stamboom. Dat is het
noodzakelijke eerste werk. Maar hoe krijgen
al die namen een gezicht? Hoe kom je
op het spoor hoe je voorouders leefden,
wat ze bezaten, hoeveel belasting ze
betaalden, of ze wel eens iets mispeuterden
enz.? Hoe maak je van data mensen en
hoe breng je leven in de stamboom? We
hebben het dan over een familiegeschiedenis.
En daar zijn er weer massa’s andere
historische bronnen voor. Je bent duidelijk
de auteur aan het worden van een
never ending story!
- In het Rijksarchief bijvoorbeeld gaat het
om - even diep ademhalen - volkstellingen,
notariële archieven, gildenlijsten,
kerkrekeningen, schepenregisters, procesdossiers,
cijnsboeken, militieregisters,
erfenisaangiften, fiscale documenten,
kiezerslijsten, oude kaarten,
kadastrale plannen enz. enz.;
- ook in het Stadsarchief vind je nog vele
bronnen die je familiegeschiedenis kunnen
aanvullen: vreemdelingendossiers,
oude foto’s, testamenten, boedelbeschrijvingen,
verkoopscontracten enz.
Op de website en in een brochure krijg je
hiervan een handig overzicht.
Stel: je overgrootvader was in de
19de eeuw douanier in Antwerpen
en je wil meer over hem en zijn tijd
vernemen. Dan maak je veel kans dat het
Douanemuseum jouw plek wordt. Behalve
over objecten beschikken musea namelijk
ook over documentatie in verband met
hun thema. We kunnen dit overigens opentrekken:
zowat elke onderneming, instelling
en vereniging met leden of personeel
heeft een archief. (Jammer genoeg moeten
we aan de vorige zin niet zelden aan het
eind een woord toevoegen: gehad.) Je kunt
in het algemeen zeggen dat je voor informatie
over beroepen dikwijls terecht kan
bij specifieke instellingen. Als het tenminste
over de 19de of 20ste TIP
eeuw gaat. Want
daar gaat het grootste deel van de informatie
over. Hier waaieren de genealogen
en familiehistorici uit over de meest diverse
zijpaden en wordt succes vooral een
zaak van creativiteit, geluk, speurzin enz.
� 10 �
WEGWIJZERS
Behalve de publicaties die al werden
genoemd vermelden we hier als handige
wegwijzers:
- de Vlaamse Vereniging voor Familiekunde
vzw laat je in haar Introductiebrochure
nader kennismaken met de
vereniging;
- in de leeszaal van het Rijksarchief is
de brochure te koop Hoe start ik het
onderzoek naar mijn stamboom in het
Rijksarchief Antwerpen? (auteur:
Frank Verheeke). Stap voor stap begeleidt
die je bij je verkenning van de
bronnen die we hierboven hebben
genoemd. Na een uurtje lezen en naar
voorbeelden kijken ben je al een heel
eind op weg gezet;
- het Stadsarchief maakte voor genealogen
die er opzoekingen komen doen
de praktische brochure Opzoekingen
naar personen, een overzicht van de
hulpmiddelen.
Een doorgedreven genealogisch onderzoek leidt uiteindelijk
tot een volwaardige familiegeschiedenis. De
voorbeelden hierboven werden ook gepubliceerd. © VVF

� �
ERFGOEDCEL ANTWERPEN
De Erfgoedcel bouwt in de stad Antwerpen een
geïntegreerd cultureel-erfgoedbeleid uit. Dat
gebeurt op basis van een erfgoedconvenant,
een overeenkomst tussen de stad Antwerpen
en de Vlaamse Gemeenschap. De Erfgoedcel
zet daartoe uiteenlopende projecten op, zowel
op korte als op lange termijn en met tal van
partners: tentoonstellingen, publicaties, evenementen…
Doel is het cultureel erfgoed in
Antwerpen in al zijn rijkdom en diversiteit
bekend te maken bij een zo groot mogelijk
publiek. Bij de projecten van de Erfgoedcel is
de samenwerking tussen de erfgoedbewaarders
een belangrijke factor.
Erfgoedcel Antwerpen, Brouwershuis
Adriaan Brouwerstraat 20, 2000 Antwerpen
T + 32 3 227 49 53 F + 32 3 227 49 54
erfgoedcel@cs.antwerpen.be
www.erfgoednet.be/antwerpen
RIJKSARCHIEF
Het Rijksarchief, een instelling van de federale
overheid, ressorteert onder de programmatorische
overheidsdienst Wetenschapsbeleid. Wat
de provincie Antwerpen betreft, is het
Rijksarchief bevoegd voor alle openbaar
archief in de hele provincie. Zij neemt archief
in ontvangst van diverse besturen, verenigingen
en administraties, en ook wel van bedrijven
en particulieren. Ze maakt dat archief via
gedrukte en hoe langer hoe meer ook digitale
inventarissen toegankelijk voor een ruim
publiek. Het personeel van het Rijksarchief
doet in de vele kilometers archief opzoekingen
voor diverse beroepscategorieën. De rijksarchivarissen
valoriseren het geïnventariseerde
archief in bijvoorbeeld tentoonstellingen en
studies. Bovenal echter wordt elke dag, onder
strikte voorwaarden, een belangrijk deel van
dat archief in de leeszaal aan een groeiend
aantal bezoekers ter inzage gegeven.
Het Rijksarchief is elke dag open, ook op zaterdag.
Op maandag gesloten.
Openingstijden: 8.30-16.30 uur (doorlopend,
behalve op zaterdag: gesloten tussen 12-13 u).
Rijksarchief Antwerpen
Door Verstraeteplaats 5, 2018 Antwerpen
T en F + 32 3 236 73 00
Rijksarchief.Antwerpen@arch.be
http://arch.arch.be/frame_nl_d2.htm
Even voorstellen
STADSARCHIEF ANTWERPEN
Wil je meer weten over je familiegeschiedenis,
straat of wijk? Zoek je de bouwvergunning of
plannen van je huis in Antwerpen? Houd je van
oude foto’s? Het Stadsarchief is dé plaats voor
vragen over het Antwerpse verleden.
In het Stadsarchief Antwerpen bewaren we alle
documenten van de stedelijke administratie
vanaf de 13de eeuw. Ook personen, families,
bedrijven, verenigingen of particuliere instellingen
schonken en schenken hun archieven
aan het Stadsarchief. Al deze archieven over de
stad Antwerpen worden door ons verzameld,
geordend, beschreven en bekendgemaakt.
Toelatingen om het stadswapen te gebruiken
en adviezen geven inzake straatnaamgeving
behoren ook tot de taken van het Stadsarchief.
Stadsarchief
Venusstraat 11, 2000 Antwerpen
T +32 3 206 94 11 F +32 3 206 94 10
stadsarchief@stad.antwerpen.be
http://stadsarchief.antwerpen.be
De leeszaal is gratis toegankelijk. Elke werkdag
van 8.30-16.30 uur kan je er opzoekingen
verrichten. Documenten aanvragen kan tussen
8.30-12.00 u en 13.00-15.30 u. We staan klaar
om je wegwijs te maken of te helpen.
VLAAMSE VERENIGING
VOOR FAMILIEKUNDE
De Vlaamse Vereniging voor Familiekunde
(VVF; 1964) is actief op het vlak van de genealogie
en heraldiek in Vlaanderen. Ze organiseert
activiteiten, stimuleert en democratiseert
het familieonderzoek, en ze verzamelt,
bewaart, inventariseert en ontsluit archieven
en documenten. Haar nationaal tijdschrift
Vlaamse Stam verschijnt zesmaal per jaar.
Het Nationaal Centrum voor Familiegeschiedenis
is het documentatiecentrum van de VVF.
Het herbergt een grote hoeveelheid genealogische
informatie die kan worden geraadpleegd.
Verder zijn er diverse collecties, met o.m. cartografie,
lakzegels, geboorte- en huwelijksaankondigingen
enz. Een educatieve tentoonstelling
geeft een beeld van de documenten waarmee
de genealoog wordt ‘geconfronteerd’. Ook
de merkwaardigste documenten uit de verzamelingen
vinden er een plaatsje.
Nationaal VVF-Centrum voor Familiegeschiedenis
Van Heybeeckstraat 3, 2710 Merksem-Antwerpen
T + 32 3 646 99 88 F + 32 3.644 46 20
Een toegangskaart kost 15 euro (voor studen- vvf.administratie@advalvas.be
ten en scholieren de helft).
(uitsluitend voor administratieve vragen)
Deze kaart is het hele jaar geldig in alle http://welcome.to/vvf
Rijksarchieven.
��
Toegankelijk op woe, 12-19 u, don 10-18 u en zat
13-18 u, behalve op feestdagen, de Kerstweek ,
in juli en augustus en tijdens verlengde weekends.
11 �

van archiefonderzoek tot familiegeschiedenis
Deze handleiding is een gezamenlijke realisatie van de Erfgoedcel Antwerpen,
het Stadsarchief, het Rijksarchief en de Vlaamse Vereniging voor Familiekunde
ter gelegenheid van de ‘’t Zit in de familie’ (zondag 18 april 2004).
Redactieraad: Erik Aerts, Vera De Boeck, Patrick De Rynck, Marie Juliette Marinus, Inge Schoups, Jan
Vanderhaeghe
Met medewerking van: L. Zaman, archivaris Bisdom Antwerpen en Paul Leysens, adjunct-coördinator
Burgerzaken - District Antwerpen
Bewerking teksten en eindredactie: Patrick De Rynck
Vormgeving: Jan Vandewiele
Coördinatie: Vera De Boeck, Erfgoedcel, Adriaan Brouwerstraat 20, 2000 Antwerpen
Foto cover (detail):
Caesar Alexander Scaglia van Antoon Van Dijck ©KMSKA
� 12 �
V.U. Vera De Boeck, Erfgoedcel Antwerpen, Adriaan Brouwerstraat 20, 2000 Antwerpen