skrttt foar Fryske! aalkunde - Tresoar

skrttt foar Fryske! aalkunde

Gysbert Japlex os taalbouwer
(lêzing hoden yn Bolsert óp 23 augustus 1992
by gelegenhyd fon it Monûmint fon de Mwanne Gysbert Japicx).
Tony Feitsma
Ynlieding
Gysbert Japicx wie net ol1inne un dichter mar ek un taalbouwer, neffens Hellinga
(1938, 157) sels 'Nederlands grootste taalbouwer in de XVIIe eeuw'. Gysbert hat
fwar it frysk un goede, moderne stavering makke, en hy hat de taal smeid ta en
brûkt os Uil modern, Iyterêr ynstrumint fwar olderhonde soarten fon Iyteratuer.
Fondotoangeande stie er óp ien hichte mei nederlênske tiidgenoaten lykos
Huygens, Hooft, Vondel. Hy hie ek deselde lyterêre oryentaasje óp it sûdden fon
Europa en deselde lyterêre ydéalen. Yn ferlyking mei syn nederlönske kónfraters
is syn oeuvre mar beheind, mar yn dot iene bûk fon him, de Rymlerije, wurdt
lyteratuer levere dy't kwa genres en taalfwarm modem en by de tiid is.
Yn it neikommende geane wy yn óp Gysbert syn stavering, syn bouw
oan de wurdskot, de wurdfwarming en de syntaksis, de skaaimerken fon syn
taalgebruk yn hegere en legere genres, de kwesje fon it kómö fon Gysbert syn
frysk (ût de stêd of fon it Ion) en syn gebruk fon dyalektfwarmen. Dêrby wurdt
wiisd óp oerienkómsten mei it wurk fon Huygens óp it stik fon taalgebruk en
1yteratuer.
Lettere krytyk óp de stavering fon Gysbert
Ien fon de ûnderdielen fon Gysbert Japicx syn taalbouw is de stavering dy't er yn
de rin fon syn wurk ûntwikkele hat. Mar ot Gysbert don sa'n grut taalbouwer is,
hû kómt it don dot benammen yn de 19de ieuw, mar ek letter nog wól, Gysbert
syn stavering sa min beoardiele waard? Dot sit him olderearst yn un prinsypjeel
ferskil. Begjin 19de ieuw stiene Harmen Sytstra en oaren un stavering foar dy't
mear óp it ödfrysk rjóchte wie. Yn dot ramt waard Gysbert Japicx syn stavering
krytysjerre ómdot dy tefólle óp it hollönsk te seil gie (Sytstra (1854, XI) en
dêrby ek nog ingelske eleminten brûkte (M. Hettema (oersetting Rask) (1832,
xiv):
dat zijn werk, wat de schrijfwijze betreft, zo vol taalkundige
fouten is, dat het hier niet, even min als ALTHUIJZEN'S
Tydskrift faar Fryske Taalkunde, jiergong 7 (1992), s. 29-53.

Tony Feitsma
Friesche Rymlarij, in aanmerking kan komen. Het is een
zamenweefsel van Angelsaksische, Hollandsche en Friesche
klanken,zonder orde daargesteld; [...]
Fjirder bükte Gysbert Japicx neffens sizzen tefólle oerstollige lettertekens:
Gysbert Japiks nou skreau nei de omslachtige spelwize fen syn
liid, [...] mar hy brokte döch in omhael fen letters dy net
nedichbinne: ck, gh, hwêr me mei in inkelde k ef g folstean
koe, [...] (De Fryske Boekstavering (1879,5-6»
Un tredde punt fon krytyk is it temin oan könsekweensje yn de stavering:
ferskillende werjeften fon itselde lûûd, Dy krytyk fyne wy by Epkema yn syn
Gysbert-ûtjefte fon 1821:
30
In tijds eene volledige Lijst gemaakt hebbende van alle
woorden, bij den Dichter voorkomende, heb ik getracht
GIJSBERT JAPICX uit hem zelven te verbeteren, en mij die
vrijheid veroorloofd, die elk in mijn geval zich zou hebben
veroorloofd. Algemeen toch is het bekend, dat onze
Voorvaderen in de spelling der woorden zeer onvast en
veranderlijk zijn geweest: dit gebrek heeft onzen Dichter ook
herhaalde malen aangekleefd. Met dat al, moet men echter niet
denken, dat, wanneer er verandering in spelling wordt bespeurd,
zulks altijd aan dit gebrek moet worden toegeschreven. Verre
van daar: men vindt in eene zoo verbazend rijke taal, als de
Land-friesche is, gedurig andere dialekten en tongvallen; en
men ontdekt deze ook bij onzen Dichter, wijl dezelve op
onderscheidene tijden, misschien ook plaatsen, zijne Gedichten
opgesteld hebbende, van onderscheidene tongvallen gebruik
heeft gemaakt. Somtijds niet te min hadden Uitgever,
Letterzetter of Correcteur zich schuldig gemaakt aan het
bederven van den tekst, die door den Dichter wel was
geschreven; gelijk elk oplettende uit mijne Aanteekeningen zal
kunnen zien: somtijds was de Dichter zich zelven in de
spelling niet gelijk. En het zijn vooral deze gebreken, die ik
met alle zorgvuldigheid heb zoeken weg te nemen, om, zoo
veel doenlijk was, 's Dichters eigen werk te herstellen; mij den
braven man als tegenwoordig voorstellende, en onder deszelfs
oog, als het ware, en met zijne toestemming verbeterende, wat

Tony Peitsrna
Ode en nije stavering
Mar der isnog wól wot mear oer Gysbert syn stavering te sizzen, Wy kmne yn
wot ûs fon Gysbert syn wurk oerlevere is, gronologysk rugwei fjouwer fasen
ûnderskiede:
. de Tjerne-ûtjefte fon 1640;
-de saneamde Juniana: de öskriften fon Junius fon sa'n tsien jier letter;
-de Rymlerije-ûtjefte fon 1668 (ûtjûn fon Samuel Haringhouck yn
Bolsert);
- de Rymlerije-ütjefte fon 1681, desaneamde Gabbema-edysje, dy't yn
Ljouwert ütjûn is.
Yn de -utjefte-1681 is debiele ynhöd fon de Rymlerije-1668 nogris oerprinte, mar
dêr is on twadde diel mei 'nije stikken' oan tajekke wylst der yn it fwarwurk un
ferhonneling fon Gysbert oer syn (nije) stavering stiet, dy't rjöchte is oan de
Nauw-keurtgen Needer-lander en datjerre óp 4-7-1655.
Rûgwei kinne wy yn de tiid twa staveringen ûnderskiede, De Ode
stavering is dy fon de Tjeme fon 1640 en fon de Juniana; dy slût lID einhinne
oan by de pear fryske stikjes dy't fwar 1640 skreon en/ofpüblysjerre wiene, Fon
de nije stavering binne de bysûndere, fon it nederlönsk mear ofminder öwykende
lettertekens yn 1655 beskreon fwar de Nauw-keurtgen Needer-lander. Dy
stavering bie Gysbert Japicx un sin by en dêr bie er nei 'geploeght ende gepooght
als Icarus na 't wieok-wispelen ende Phaëton na 't karre-mennen':
De FRIEZEN zijn (met ootmoedigen verlof-smeking van onse
vaderen) eertijds, gelijek alle Nêerlandsche Provincien, wat
ruwelijek ende wan-schickelijck in 't stellen der letteren
vervallen geweest, dat haddense met anderen gemeen: my
belangende, soeek mijn grijze moeder- ja beste-moeder-tael in
soodanige letter-beelden te beldeeden en beklemmen, datse een
letter-kundigen on-FRIEZE sal kormen (soo waen ick) lezen.
(Breuker 1989, I, 277).
It is net wis wêr yn 'e tiid ot krekt de greens leit nisken Ode en nije stavering. Yn
myn dissertaasje (Feitsma 1974, 514) ha ik oannómmen dot dy faaks óm 1653
hinne leit. De fernijïng is it düdlikst te sjen yn de ütwreiding fon it gebrûk fon
de uw, en fon de oa en ea. De ütwreiding fon de uw óp kosten fon ou (roun), oey
(boeyte) en oe (ploege) soe oan ynfloed fon it ödfrysk lizze kinne (en fon de
Burmania-sprekwurden fon 1614), wylst it systematysker gebrûk fon de oa en de
ea(broar.fordearre, pleatsï óp ynfloed ut it ingelsk wize kin (óp oanwizing fon
Junius? mar de oa bat yn dy tiid ek ol höd yn de fryske tradysje). It sil Gysbert
faaks wól oansprutsen ha dot gwón wurden no gelykens skreon waarden yn it
32

Gysbert Japicx os taalbouwer
frysk en yo itingelsk (brea, dead, east).
Y TIolie gefollen wyke dy tekens ö fon de haadstream yn de ûntjouwing
fon de nederlönske stavering. Dêrütwei is de beskuldiging yn de 19de ieuw dot
Gysbert syn stavering Uil grjimmank fon hollönsk, ingelsk en frysk wie, wól te
begrypen. Mardon ha se de frönske ynfloed oer de hólle sjoen, wont de dakjes óp
a, een 0, dy't fwar Uil part ol yn de Juniana fwarkómme, kinne min oars earne
weikömme, ek ol brûkke gwón Hollonners de circumflexus ek ol wól, mar don
wól fólle bcheinder.
Wêrörn hat Gysbert de uw sa ütwreide? Hat er de fwarkar jûn oan un
oare ütspraakkleur os yn ou en oe werjûn wie en hat er it j-lûûd yn de südhûkster
oey net oanhöde wóllen? Hat er de uw-utspraak mwaier fûn? Of hat er it
lûûdsysteem wot ünyfwarmer meitsje wóllen ynstee fon olderhonde
ûtspraakfaryaasjes? Sa'n ünyfwarmer systeem kin er ut ien dyalekt helle ha, mar
hy kin ek ut ûnderskate dyalekten byenwarhelle ha wot fon syn gading wie. En
don bliuwt nog de fraag wöt er stonderysjerje woe, de ûtspraak of inkeld de
skriuwwize, Ynolle gefollen hat er it bûnte gehiel fon syn Ode stavering wot
wuarderje wóllen. Dy wuardering, dy systematysjerring fon syn stavering is un
belangryk elemint yn syn taalbouw.
De beide ütjeften fon de Rymlerije dy't ollebeide nei Gysbert syn dea
ferskynden, höde har oer it olgemien oan dy nije stavering. Mar yn gwón ödere
teksten yn de Rymlerije binne nog wól spoaren fon de Ode stavering te fynen dy't
nei olle gedachten dêryn sitten bleon binne by de korreksje. Staveringen
bygelyks os roun mei ou ynstee fon uw, en oeyt ynstee fon uwt, Sökke
oerbliuwsels fon Ode stavering ha lettere generaasjes ta de ópfetting brocht dot
syn stavering ynkönsekwint wie. Wa't betinkt dot it jir yn wêzen giet
óm twa ferskillende staveringen, of better sein óm twa ferskillende fasen yn de
ûntjouwing fon Gysbert syn stavering, sil mear eag krije fwar de systematyk en
de kwalyteit fon de nije stavering fon Gysbert. Sa goed ot ik it besjen kin, jouwt
stavering de ütspraak fon it frysk fon dû goed wer, gons better os de
tsjintwurdige stavering dot dógt mei it frysk fon no.
Typografyen stavering
Dochs binne der wól ferskillen tusken de stavering fon de ûtjefte fon 1668 en dy
fon 1681. De yn 1655 beskreone stavering wurdt it kónsekwintst fólge yn de
nije stikken fon de edysje-Iöê I, wylst de Rymlerije ton 1668 (en de neiprintinge
dêrfon yn 1681) Uil pear ópfollende öwykingen hat, It düdlikst is dot by de a:lygatuer.
Yn Gysbert syn staveringstaljochting en yn de nije stikken fon 1681
wurdt it wurd ek skreon os axeck, mar yn 1668 - en de werprintinge dêrfon yn
1681 - wurdt kónsekwint eaek stavere. Yn oare ea-wurden is de edysje-1668
33

Tony Feitsma
ollyksa gons sünniger mei de ze-Iygatuer. Yn de ode stavering waard de a'
nammers nog faker brûkt os letter, dot it oanwinnen fon de ea óp kosten fon de
a' yn de edysje-1668 folt hiel bót óp, Wy matte wól oannimme dot dy edysje óp
dot punt nei 1655 mei sin normalysjerre is.
Ik tink dot dy normalysjerring fon de edysje-1668 un hiel praktyske
reden hön hat. Wa't net ol te jóng is, hat der weet fon dot it printsjen fonöds
barde mei lead. Pon olle letters sieten un stikmannig eksimplaren yn de
letterkost, en men mwast earst óp syn meenst un böge fon it bûk k.lear en
öprinte ha, fwardot men dyselde letters óp Ie nij brûkke koe. Dot it tol fon
deselde letters dot men öprintsje koe, wie beheind. No wie de ze-lygatuer un
bysûndere letter, wont dy waard yn nederlönske teksten hast net brûkt.
Haringhouck sil net genög fon dy ze-tekens yn syn letterkost hön ha, en dû
ruwast der wot óp run wurde, en dot waard dus de ea, wont e's en a's sine der by
de rûûs yn syn letterkost sitten ha. De ljouwerter printerij fon 1681 si] better
fersjoen west hawwe. Dy printet ze-Iygatueren dot it un lust is, benammen yn
wurden mei ea fwar gutturaal, lykos eag en pleag, wurden dêr't de ea yn de
Dongeradielen joeddedei nog oltyd os é utsprutsen wurdt ynstee fon os ea.
De edysje-1668 dögt wólris faker lID needspróng mei it eag óp lID te
krappe fwarried yn de letterkost: óp gwón plakken stiet wólris un hiel steal w's
ynstee fon un w. Gysbert syn stavering hat navenont un soad w's; dêrfondinne
dot de fwarried w's wólris óp is by Haringhouck.
It soe wêre kinne dot de praktyk fon de typografy ek un rol spylet by de
ëa. Fwar de Nauw-keurigen Needer-lander beskriuwt Gysbert de êa en de oa yn
ien ferbön, Yn de lettere teksten fon 1668 kómt neist de oa sûnder dakje de oa
mei dakje dochs ek nog olris foar, mar de êa mist yn 1668 olhiel. It soe sa wêze
kinne dot de Ó Uil fólle gewoanere letter wie os de ë: inkeld ol fwar de ütróp 0 me
men de 0 nedig; faaks kaam de é gewoanwei yn it nederlönsk fólle minder foar.
Sadwaande soe don de ë yn de edysje-1668 olhiel misse. Dêr't by sein wurde mat
dot de êa ek yn 1681 mar un bytsje fwarkómt. Mar wot de êa en de oa oangiet
koe de printer him fonsels ek mei de ea en de oa sûnder dakjes rwe, wont dy
hiene deselde betsjutting.
De jir neamde typografyske kwesjes binne nammers ol jerder wiidweidig
yn TFT behonnele yn Feitsma (1988).
Taalbouw en dyalekt
Ut it ferfangen fon de oey tróg de uw soe men êliede kinne dot Gysbert nei it
earste hegjin net mear sa óp it sûdhûksters begienwie (Uil sûdhûkster wurdfwann
ut syn begjintiid is it wurd Zie fwar 'Iju' yn de Tajekke fon de Tjerneï. Dy
sûdhûkster kleur is Iykwóls nea ût syn wurk ferdwûn. Bolsert mat dûdestiids
34

Gysbert Japicx os taalbouwer
sawot óp •e greens fon it sûdhûksters en it 'gewoane' frysk lein ha en de dichter
brûkt krekt yn syn lettere wurk düdlik südhûkster fwarmen (bod, trodde, dol, hol,
holp, smoltje, not, sot, brat fwar bed, tredde, del, hel, help, smeltje, net, set,
bret) en inkeld ek wól fwarmen ut Hylpen: Doayter, Doayt'ren fwar 'Dochter,
Dochters' (dot neamt Gysbert sels hylpersk, mar Johannes Hilarides seit dot it
dooater wêze mat (Breuker 1989, Il, 88»; wale-bed fwar 'widze' (Breuker 1989, I,
138 en Junins yn Feitsma 1956, s. 94). De funksje fon dy sûdhûkster
dyalektfwarmen is lyterêr: it dyalektferskaat binnen it frysk jûg Gysbert de köns
óm ien fon de Renaissance-ydéalen te fólgjen, nammentlik it brûkken fon
dyalektfwarmen óm de lyterêre taal te ferrykjen. Ot Gysbert ek fwarmen ut oare
fjirderö Iizzende dyalekten brûkt hat, wit ik sa net. By it fermjen fon syn
stavering hat dot mooglik it gefol west, mar de ferskillen dotoangeande binne ­
olteast fwar üs no - minder dûdlik, Wy witte gewoan net hû't de fryske sprektaal
en de faryaasjes dêrfon der yn Gysbert syn tiid krekt ûtseagen.
Ot wy bûtten Fryslön óm parallellen fon dot stribjen nei it ferrykjen
fon de taal tróg dyalektfwarmen sykje, don is de earste namme dy't wy
tsjinkómme dy fon de frönske dichter Ronsard (1524-1585). Hy ferdigene it
brûkken fon argayske en dyalektfwarmen en helle dêrby de parallel oan fon it
gryksk, dêr't de dichters ek de eigen taal fon har Ion brûkten, yn it bysûnder
Theocritus,
It giet jir óm lyterêr gebrûk fon dyalekt os lykweardige taal. De frênske
dichters kamen gauwris fon it Ion, en yn it ramt fon de Renaissance wiene sökke
dyalektfwarmen un bewiis fon de rykdöm fon de taal. De parallel mei it gryksk
wie fwar de meensken dû hiel oertsjûûgjend. Dochs wurdt der yn Frankryk ol
ridlik gauw oanwurke öp un frönsk sûnder provinsjalismen (sjóg jiroer fjirder
Alexis François I, 172-173, F. Brunot II, 174). En dyselde ûntjouwing sjógge
wy ek yn Nederlön. Dot wól fonsels net sizze dot dot stribjen fwörtendalik lID
trogslaand sükses wie. Der wie oant yn de 18de ieuw nog hiel wot stryderaasje
oer de fraag wot no it bêste nederlónsk wie (sjóg dêroer bygelyks Hellinga
(1938»).
Ferfrysking
Der spylet ek un tendeens ta ferfrysking yn it wurk fon Gysbert. Wy kinne dêrby
tinke oan staverings- enJof Iûûdferoaringen yn fryske rjóchting, lykos loanje,
stoanje mei oa ynstee fon de eu yn leunje, steunje, en it meartol deagen by dey
mei ea ynstee fon dagen mei a, en faaks ek oan de j yn meytsje (ynstee fon
meytseï. Lykos it mei de sûdhûkster o-fwarmen gie, hat de dichter ek dy fwarmen
faaks wer ut Uil oar frysk dyalekt helle os syn eigen. Hat er de 'nije' fwarmen
mwaier en karakteristyker run en hat er dêr syn lyterêre taal mei ferrykje wóllen?
35

Tony Feitsma
Wy wene ek oan de mooglikhyd tinke kinne dot yn it frysk fon de stêd Bolsert
de minder fryske fwarmen mei eu en a en sûnder -je-utgóng brûkt waarden, wylst
de ütspraak fon dy wurden mei oa en ea en mei -je-utgóng óp it plottelön (of Uil
part dêrfon) gewoan wie. Mar oer de mooglikhyd dot der yn Bolsert dûdestiids
neist it stedfrysk ek nog frysk praten waard, krij ik it aanst nog.
Haantjes (1929,205-206) neamt fwarbylden fon feroaringen fon wurden
yn fryske rjóchting:
Egge, Wyneringh in Goadsfrjuen bezit wel de sprekendste
voorbeelden van deze taalzuivering. Een praeterie noemt
Gysbert zijn gedicht nog in 1648. In 1668 is het een petteat
geworden. Altijd wordt door het Frieser-klinkende steez-oon
vervangen, roting wordt gong-stoack, de geande wordt de
gonger, het werkwoord strecki wordt bruwcki, tafel wordt ijtdisckï
Enkele van deze veranderingen zullen er toe bijgedragen
hebben om het werkelik bestaande Fries beter te benaderen.
Andere, als gong-stoack en ijt-disck, waren waarschijnlik
woorden, door Gysbert zelfgemaakt, om het vreemde, on-Fries
klinkende woord te vermijden. Zij waren dus, van Gysbert
eigen standpunt bezien, purismen, zelfgemaakte nieuwe
vormen.
It is net wis ot der yn ol Haantjes syn fwarbylden wöl sprake is fon feroaring yn
fryske rjöchting: eet-disch, steeds-aan en gang-stok (ferlykje it fryske gengelstok)
en 'pettear' steane net yn it grutte nederlönske wurdbûk, it WNT, mar
ganger wöl, De feroaringen geane net ollinne yn fryske rjóchting, de nije wurden
binne ek mear spesyfyk, mear 'markjerre', en minder olgemien. It is sa te sjen
tagelyk un stribjen nei fryskens en nei poëtyske wurking en lyterêre sier. Der
soene nog wól mem-feroaringen yn fryske rjóchting te neamen wêze, en Haantjes
dógt dot ek (bygelyks evenwol en knecht yn de edysje-1668, dy't yn de edysje­
1681 lyckewol en feynt wurden binne), fryskere fwarmen bringe - sa't
Haantjes 01 oannimt - de taal fon de dichter wólris tichterby it 'gewoane'
meitsje de taal wólris 'fólksaardiger', mar dot lyket net de earste bedoeling te
wêzen: ek de ferfryskingen tsjinje de taalbouw, it kulturele, Iyterêre karakter fon
it wurk,
Gearstcllingen
Dotselde kulturele, lyterêre karakter wurdt ek befwardere tróg it brûkken fon
gearstollingen en öliedingen, dy't fwar un grut part lykóprinne mei de
36

Gysbert Japicx os taalbouwer
gearstollirsgei yn de nederlönske lyterêre teksten fon dy tiid, mar don yn un frysk
joske. De dichter fwarmet nei analogy fon dy besteande gearstollingen sels wer
nijen. Dot: wie óp himsels net ûngewoan, Sels Camphuysen, dy't bekind stiet
óm syn sobere styl, makke nije gearstollingen. Schenkeveld-Van der Dussen
(1986, ISO) neamt: gehertpijnt, wijs-gelampt, wete-blijvigh quaet, Nietwezemheydtenoaren,
Un pear gearstollingen fon Gysbert ha ik ris ópsocht yn it WNT. Ik
nim no mar oan dot wurden dy't net yn it WNT steane, ek net yn nederlönske
teksten fori nei 1500 fwarkómm.e. Dot is fensels net hielendol wis, mar men mat
eame fon ütgeau. Gwón gearstollingen draait Gysbert gewoan óm en don hat er
wer un lij wurd (fon de kodjerringen efter de ju fólgjende fwarbylden jouwt it
earste syfer de ütjefte oan (5 =Rymlerije 1668 en 7 =Rymlerije 1681), de
syfers dêrnei it nûmmer fon de tekst en de fjouwer lêste syfers it rygelnûmmer;
sjóg Breuker (1989) en Feitsma (1974»:
g ljoer-agjende (71630005) stiet yn it WNT os gluur-oogen; reggleerekjen
(71890264) haw ik net run.
gloarglanze (51470021) kin ferlyke wurde mei glorieglans yn it WNT;
Glanz-gloarjend' (51380004), Glanz-gloarjende (50590033), Glanzgloarret
(50370008) mei met glans en gloor; ferlykje ek: Jon glanz',
Jon gloar' (51400024) en myn glanz', myn gloar' (51410025).
schamm'-rea (51290027,51450032) stiet yn it WNT os schaamrood;
rea-schamme' (51360019) ha ik net run.
gruwn'

Tony Feitsma
nea-twang (50480091); yn it WNT nooddwang (cf. dwanggareel.
toomgareel); ferlykje ek neä-twingd (71890450), nead-twingd
(71890576); nead-druwckjenden (71910594».
wetter-eegjen (71630007) stiet yn it WNT os water-oogen; cf. oogwater.
De kömbynaasje inckelhertig lyket (nijjfwarme te wêzen os tsjinstelhng ta
'dûbbefhertig'.
inckel-hertigh-gol (51400026); enkel-hartig haw ik net yn it WNT run.
Yn gwón gefollen steane de betsjuttingen fon de twa leden fon de gearstolling
hiel ticht byenwar sadot it earste lid mear de funksje fon un fersterking krijt. Dot
jildt fwar de jirfoar ol neamde fwarbylden mei gloar en glanz en fwar gljoeriegjende
enag-gloerckjen mar ek bygelyks fwar:
schánn-schamm' (51370009).
toorn-grijmm' (50960018).
Oare gearstollingen folie óp tróg rym of allyteraasje. Dot jildt fwar de jirfoar ol
neamde fwarbylden mei gloor en glanz; mar ek fwar bygelyks:
gruwnig-buwnig (50800006).
grijm-grouwle (50560003) ha ik net yn it WNT run; (cf. gramgrimmig.
heetgrimmig).
Der binne gons gearstollingen mei gruwn en hertsgruwn. Dêr jerre ek by de
jirfoar ol neamde fwarbylden mei gruwn' en djiep en de gearstolling gruwnigbuwnig,
mar ek nog hiel wot oaren:
38
on-gruwne (50830002,50900008) kin ferlyke wurde mei ongrond (=
grondeloze diepte) yn it WNT;
hert-gruwnlijck (50620018); hert-gruwnlijcke (71610001); hert-gruwns
(51310001); hert-gruwnz (51470046); herte-gruwn (51020044); hertegruwn'
(50930002, 51350072, 51360003, 61060002); herts-gruwne
(51080027); blyhertsgruwne (51110028); herts-njue-gruwnigh
(51320014). cf. yn it WNT hartgrondig, hartgrondiglijk. hartgrondelijk;
en fjirder: ongrondbaar, ongrondeerbaar, ongrondelijk, ongrondig,
grondachtig, grondeeren, grondelijk. grondeling, grondeloos, gronden,
grondig, grondigen.

Tony Feitsma
fwarmenóp -ele/-Ze, -eme/-me, -enel-ne, -ere/-re njónken substantiva óp -eZ, -em,
-en, -er (oansluttend óp besteande fryske eigennammen lykos Uwble, wurden os
jelne en hylper fwarmen os aepley:
ezele, wirtt'le, blixeme, havne, tongre, keamere;
meartcsllen óp -(e)ne (faaks yn oanslütting óp de ütgóng -(e)ne yn genitivus
pluralis"];
Heeme', wolckene;
it imperfectum pluralis óp -(e)ne nei analogy fon 'gewoane' fwarmen os wieme,
koene, etc. (of wiene dizze fwarmen óp -ene 'gewoaner' os wy no tinke soene,
sjoen de skriuwtaalfwarmen oant yn dizze ieuw?):
winsckne', hipplene, wirddene, noamene, mochtene;
wêr't de infinitivus (gerundium) en it participium perfectum óp - (e)ne krekt by
oanslütte, is net fwörtendalik dûdlik; faaks dot dot nog wer un fjirdere
systematysjerring fon de -se-ûtgöngea is:
wezzene, littene, meitsene;
stelne, buwne, smytene, finzene;
de net sa frekwinte -ene-utgóng njónken -ende yn it participium praesens post jir
goed by, mar soe ek wól Uil 'gewoane' njönkenfwarm wêze kinne, sa't se yn it
joeddeiske frysk ek nog wól fwarkómme:
tokommene, Goad-frees'ne
Gwón öliedingsütgöngen óp -e, lykos -me en -tme (sûnder njónkenfwarmen
sûnder -e) en -domme, -schippe, -heyte, -nisse (mei njónkenfwarmen sûnder -e),
jerre ollyksa by it kultürele aspekt fon it taalgebrûk; dy ütgóngen fyne wy
bygelyks yn:
bruwckme, stiltme, äderdomme, ballingschippe, silligheyte,
wijldemisse
De sinbouw is yngewikkelder, de sinnen binne langer, der wurde un soad
participia praesentis brokt mei Uil soarte fon bysinfunksje (it participium stiet
40

Gysbert Japicx os taalbouwer
faak foareroan yn sa'n 'bysin' dy't dêrtróg un ûnfryske fólgwuarder hat). De
tiidwurdlcéastruksjes ha ek oars wólris un ûnfryske fólgwuarder, benammen yn it
proaza, dotkwa tekstsoarte it heegst yn te beam sit:
71890143: sonder him ien wird andert to wollenjaen;
71910139: in yn alle boazheite to dwaen om-röaljen;
71910246: wier trog me sommighe in socken forbiuesteringe siocht
fällen,
71910263: jearme tyde gicklyck in onnutlyck det forslytjen.
Dyalekt os skaairnerk fon legerein
Dyalekt yn de lyteratuer koe ek un hiel oare funksje ha os taalbouw. Rabelais
(1494-1553) (sj. Jourda (1962, XXXIX-XUI» brûkt dyalektwurden os ekspressyf
middel, wêrby't de gefoelswearde fon dyalektwurden os taal fon de legerein en/of
it plottelön sintraal stie. By Bredero karakterysjerret it dyalekt de fölksmeensken
en ek Huygens brûkt dyalektfragminten ot er de legerein sprekkend ynfiert. Jacob
Smit (1980, 249) is fon betinken dot it dyalekt yn Huygens syn olhiel yn
dyalekt skreone Trijntje Cornelis (ûntstien yn 1653) autentyk is:
Men mag het Antwerps - en het Zaans, zoals Trijn en Claes en
Kees dat spreken - danook niet beschouwen als het als grappig
bedoelde dialectgebrabbel dat in l Se-eeuwse kluchten of in
latere humoristische schetsjes wordt te pas gebracht. De
dialecten in Trijntje Comelis zijn het echte produkt.
Yn Huygens syn Voorhout (1622) kómt ek dyalekt foar. Dot stik hat grif grutte
ynfloed óp Gysbert hön; wy jerre dêryn hyltyd wer rygels fon Gysbert Japicx
trógklinken. Oer de leafdespetearen fon de pearkes yn 't Voorhout seit Smit
(1966,62):
De hele schets trouwens, waarin Huygens' wantrouwen in de
liefde en zijn superioriteitsgevoel tegenover het eenvoudige
volk samenvloeien, is een meesterstuk in het humoristische
genre dat ruim twee eeuwen later populair zou worden.
Dochs is dot süperyoryteitsfielen net it jinnigste aspekt fon it dyalektgebrûk yn
't Voorhout en Hofwyck (1653; ûntstien yn 1650-51). Yn de rygels 561-624 yn
't Voorhout steane seis leafdespetearkes yn dyalekt en twa mei olderhonde frönske
termen. Huygens hat dy leafdespraatsjes óp harsels ol net sa heeg, mar by de
41

Tony Feitsma
beide f"rênske petearen krije de femame sprekkers un ekstra skimpskoat mei (r.
609-10 en 617):
[...] 't gebroedsel
DatofPen, of Degen voer':
Ennoch een van sulcke Veeren:
Yn Hofwyck (1653) wurdt it dyalekt fon de leafdespearkes beskreon os un
posytyvetsjinstelling ta it frönsk yn de leafdestaal fon de femamen (p. 73):
En, als ick 't overweegh, sy [= de Boeren] wetens' uyt te voeren,
De soete vrijery, met aerdiger bestier,
Dan wy met all ons Hoofsch gelarm en gesoupir;
Wy schamen ons Moers tael, als 't gelden sal met minnen;
Verlieft werdt amoureux, [...]
[...]
Als ick een' Vrijster waer, de Vrijer sou my stincken
Die uyt den Lande liep om tokken van sijn hert.
Wy matte ûs net fwarstelle dot Huygens him no fwórt wakker mei dot ienfödige
jóngfólk ydentyfysjerre, mar it lyket der dochs óp dot Huygens syn appresjaasje
fon it dyalekt óm him hinne minder fier fon Gysbert syn fryske taalydéology
östiet os wy sa óp it earste gesicht tinke soene. Mar un oare fraag is: koe
Gysbert syn 'gewoane' meensken. syn boeren, óp deselde - of yn olIe gefollen
soartgelykense - wize tróg har taalgebrûk karakterysearje os Huygens dot die?
Men soe sizze fon net, ömdot it frysk safólle tichter by de taal fon de gewoane
mon stiet en stie, Mar dot is miskjin dochs net hielendol wier.
Fryske boeretaal en fryske stedtaal
Omaris wurdt derfon ütgien dot Gysbert syn frysk stamt ut syn wytmarsumer tiid
os skwalmaster, fon it fryske plottelön dus. Dot hûgt lykwóls sa net te wêzen. It
is neffens my Uil reële mooglikhyd dot it frysk fon Gysbert ut Bolsert sels kómt.
Yn syn jinnigst nederlönsk brief oan Gabbema dot ûs oerlevere is, geit
Gysbert dot
42
d'oude luyden landwards noch hedendaegs seggen. Beauwe het
baetsen. Beauwe boeck joe-möarne, in da het 'ir 't mey yen
baetsen. 't iz eeren al baetsen dat nu kromle wirt, 't wirt jiette

haetsen.
Gysbert Japicx os taalbouwer
De öde rreensken óp it plottelön brûkke mei oare wurden nog un palatalysjerre
fwarm mei ts ynstee fon un k yn it mulwurd baetsen (= bakt). Fwar Gysbert jert
dy fwarm net by syn eigen taalgebrûk. Yn dot fwarbyldsintsje soe don un
tsjinstelling rusken syn eigen taalgebruk en dot fon de öderein óp it plottelön
besletten Iizze. Dot faaks hat Gysbert yn de stêd Bolsert ek nog wél frysk jerd en
praten.
Dy riddenjering wurdt stype tróg ütlittingen fon de Frjentsjerter Jan
Althuysen dy't un ieuw letter - yn de ópdracht fwaryn syn Rymlerije fon 1755 ­
him deroer beklaget dot it frysk un taal is,
dy is for folIe Steedjers fiers toa min, dy is 't lang neet wurdig,
om ien der mey op toa hädden, [...], mar for dy ien byttie meer
binne stiet it (: ney har tinken.) bydroefde lilts Boers toa
sprekken, in zokke, dy dit dwaanne, kinne by folie lang met
for fatzoenlyke lieuw trog geen; [...].
En yn De stûke (in hönskrift fon 1841) seit Joast Halbertsma: yn Frjentsjer
prate de gemiene ljuwe, ja, tsjeppe boargerminsken noch it
Frysk, wylst it yn Boalsert, Snits, ik lit stean yn Ljouwert,
ûtstoarn is.
Dy ütlittingen wize deróp dot mei it ópkóm.men fon it stedfrysk net fwórt olie
frysk yn te stêden oan 'e kont reage is, en dot wy dermei rekkenje matte dot it
frysk nog frij lang un rol spyle hat os ómgóngstaal yn de stêden, net ollinne by
de legerein (dot leit yn 'e reden), mar ek by hegere sosjale lagen. Hû't wy üs dot
krekt fwarstelle matte, is un hiel oare traag, dêr't ik yn dit ferbön net öp yngean
kin en dêr't ik ek nog net safólle ydee oer ha. Ik woe ollinne mar sizze dot it hiel
wól mooglik is dot Gysbert Japicx syn frysk olderearst yn Bolsert ópdien hat,
Dot bolserter frysk soe don yn gwón ópsichten (bygelyks op it stik fon de
palatalysjerring) minder frysk kleurd west hawwe os it frysk fon it plottelön,
benammen dot fon de Odemeensken dêr.
Der binne yn it wurk fon Gysbert Japicx faaks nog wól mear trekjes te
fynen dy't yn deselde rjóchting wize. Gysbert brokt eins ollinne de begjincluster
tisûnder s oan it wurdbegjin yn gefollen dot wy joeddedei omaris tsj brûkke. Dy
begjincluster tZe; (of tsj) kómt by Gysbert Japicx mar hiel inkeld foar, yn de
wnrden tjerl en Tjerne, un pear kear yn de Friesche Tjerne (benammen de ütjefte
fon 1640) en wot tjerl oangiet ek yn un pear gearspraken, De tj-cluster is de
43

gewoane fwarm, seker yn de Rymlerije.
Tony Feitsma
It wurd tjerl kómt yn de Tjerne-ütjefte fon 1640 Ix foar os tzierl, yn de mûlle
fon Yntske (yn de paralleltekst yn de Rymlerye tjerîy, en 2x os tzjerl (ek yn de
parallelteksten yn de Rymlerye); yn dy beide gefollen sprekt Tjerne de lonjerre
oan.
Yn Nyschierige Jolle in Haytse-Yem brokt Haytse-Yem de fwarm trierl
ot er Jolle oansprekt mei Jonge Tzierl; sa skriuwt Junius it (yn de paralleltekst
yn de Rymlerye stiet Jonge Tjierlï. De fwarm Tzierl brûkt Junius ek yn syn
öskrift fon Egge, Wynering in Goadsfrjuen ot Goadsfrjuen Wynering oansprekt
(yn de paralleltekst yn de Rymlerye: Tsjerîï, Tjesck-Moar seit Ix tsierl tsjin Wif
(yn de Rymlerye).
Olhiel wis kinne wy der net fon wêze dot fwarmen mei ui of tsi
lykernög os tsj utsprutsen wurde matte, mar dêr geane wy yn earste ópslag mar
fon ut. Fwarmen os tsijrll' (yn it fers oan Galama) en tsyrl (yn de Muwze­
Booste) sit sa te sjen gjinj yn.
De fwarmen mei tj (tjerl, tjierl, tjirl en sa) kömme, beholven yn de ol
neamde parallelteksten nog 2x foar yn de psolmen en 5x yn proaza en brieven
fon de edysje-1681.
De namme Tjerne soe un sterkere oanwizing wêze kinne fwar de t'lj os
plottelêns- of boere-elemint. Yn de Tjerne-ütjefte fon 1640 kómt de namme Ix
foar os Tziernei-maetï yn it ópskrift en Ix os Tzjerneyn de earste herhelling fon
dy namme bóppeoan syde 5; de fwarm Tjerne kömt nammers fólle faker foar:
sa'n stik Os tweintig kear, Yn de paralleltekst fon de Tjeme yn de Rymlerye stiet
ollinne Tjerne (Sx). De fwarmen mei tzj binne yn Junius syn eksimplaren fon de
edysje-1640 net feroare yn fwarmen mei tj.
It soe wêze kinne dot de tzj-fwarmen fwar Gysbert Japicx syn besef typyske
plottelönsfwarmen wiene, dy't er yn earste ópslag (benammen yn de Tjerneütjefte
fon 1640) brûkt hat óm it praat fan de plottelonners - benammen yn de
oenspraak - mei te karakterysjerjen. Yn de Rymlerije-edysje fon 1668 is de saak
fwar un part - mar net kónsekwint - wer lyklutsen nei de tj-eluster ta.
Mei de medyale cluster -tsj-I-ts- yn tiidwurden os meytsje giet it krekt
oarsóm: dêr wint de -tsj- oan óp kosten fon de -ts-. Mar jir giet it neffens my óm
un stikje grammatykale taalbouw ynstee fon un stikje boerskens.
Yn hûfier't de oa yn loanje en de ea yn it meartol deagen by dey yn
lettere teksten plottelönsfwarmen wêze kinne yn tsjinstelling ta leunje en dagen
os stedsfwarmen bliuwt spekülaasje: kleurryke en fryskere fwarmen ut it
boerelön ta ferryking fon de lyterêre taal?
44

Gysbert Japicx os taalbouwer
Skaaimesken fon Friesehe Tjerne en gearspraken
Oare taaltrekjes óm it boerske en wot rogge en robûste fon de sprekkende
persoanen oan te tsjutten, soene yn Friesche Tjerne (50070023-4) wêw kinne it
wurdgrapke
Hier 's Bjear, Hamme in Taback. Dear most ick den oon 't ijtten,
Il1 dat al oon in oon; ick bie my ney bemoddere (= beschijtten),
en de oantsjutting fon de seksûele died yn it bekinde (50070006-7):
[ ...] dit reyts ick ijn 't lid,
Az 't Wijv de Wirttel die, [...]
en yn Egge, Wynering in Goadsfrjuen (50460148) de ferfwanning
Olger in Usijck
fon Egge ynstee fon 'orgel en musijck'. Ien en oar soe deróp wize kinne dot
Gysbert Japicx de taalfon syn boeren jir en dêr dochs wot karakterysjerje kin mei
wot öwykende eigenaardigheden.
En is it tafollig dot de namme Beauwe fwarkömt yn it fwarbyld oer it
plottelönske frysk en ek os namme fon un soan (tink ik) fon Tjeme? Yn hûfier
ferskilde yn dy tiid de nammejouwing fon de stedlju fon kwyzekwönsje fon dy by
de boeren óp it plottelön? Gysbert brûkt yn Tjerne en yn de gearspraken UIl hiel
steal kostlike, byldzjende en reëel fwarkómmende nammen. It soe wêze kinne dot
de fryske kleur dêrfon ek de fryske stedsjers fon dû ópfoel os frysk-boersk,
Ek de oerfloed fon ütróppen en flókken dy't gauwris mei de duvel te
krijen ha, wiist yn de rjóchting fon un boer dy't wot rog yn 'e bek is. De
karakteristyk 'rusticum genus juramenti', un boersk soarte fon flók, yn syn
oantekeningen by Friesche Tjeme,
o jouw'ren-groot! 0 haver-gort. rusticurn genus juramenti.
sil Junins (1650, 73) óp gesag fon Gysbert ópskreon ha, lykos ek de oare
oantekeningen by fryske teksten dy't er nei Ingelön meinömmen hat, Wy kómme
óp sa'n manier UIl einhinne óp 'e hichte mei de bedoelingen dy't de dichter mei
syn teksten hön hat.
Ot Tjeme it oer 'tecken-wirck' hat, don tekenet Junius (1650, 72) oan:
45

Tony Feitsma
tecken-wirck, deken-werck, so noemt den boer 't tapijt-werek nae sijn
verstand
en by ':fijIje' stiet lID soartgelykense ferkljerring (Junius 1650, 72):
fljlje, vijlen. sic enim ignarus omnium de re ignotä loquitur rusticus.
By syrr kómmentaar óp Jolle in Haytse-yem seit er by de flók 'Deal in wierme'
(Juniues 1650, 78):
Deal in wierme, vermi diabolurn assimulant agricolee rudiores,
'In fOOI jacht' krijt yn de oantekeningen fon Junius (1650, 78) dizze taljochting
mei:
in!oól jacht. een veulen-jacht, gelijk de huysluyden somwijlen hun
gordel met silvere paerdekens opgepronckt hebben'.
Gysbert dógt syn bêst óm syn boeren un sekere conleur locale mei te jaan. Hy
makket der gjin karykatuer fon, it bliuwe óm sa te sizzen 'fólweardige'
meensken. dy't mei swarg en humor beskreon wurde - de humor is oer it
olgemien dochs un sterk punt by Gysbert -, mar ut de behonneling fon de stof
blykt ek Uil sekere östön fon de stedsjer ta de boer. En dêr wurde taalkundige
sawól os letterkundige middels fwar brûkt,
Wot de syntaksis oangiet, fyne wy fwarbylden fon sprektaalkónstruksjes mei en
yn it praat fon de boeren, bygelyks dizze sa lykernög nog besteande fryske
könstruksje yn Egge, Wyneringh en Goadsfrjuen (50460018-19):
o dy so sillig wenje möcht,
In dwaene' in binne-hnwsche Neering',
Yn Sjolle Kreamer (50130002 en 50130(42) stiet twa kear Uil 'bysûndere' enkónstruksje
(dot wól sizze nn kónstruksje dy't 'logysk' eins oars wêze mwast);
yn it earste gefol is de betsjutting fon de kónstruksje 'leist te fluitsjen', wylst yn
it twadde it tiidwurd 'winste' yn de bysin winliken efteroan 'jert' (nei in stiet no
Uil haadsinfólgwuarder):
46
Leyste' in floytest' hier dijn liet?

Gysbert Japicx os taalbouwer
Az stu doz, by 't Sinne-fjoer,
Leyste', in winste naet in stoer?
Yn de Tajekke fon de Friesche Tjerne (50100013-14) kómt yn de bysin nei en
ollyksa tm haadsinfólgwuarder:
Da dit Pear to gearr' soe ijtte,
Ju jee hiene nin gewin,
Yn dese.lde Tajekke (50100023-24) stiet un 'tante Betje'-kónstruksje, dêr't
bóppedot ientol en meartol wikselje by itselde ûnderwerp:
Nu rint elckum az in slet,
En bekleye 't: mar to let.
Sókke fwarbylden wize yn de rjóchting fon werjefte fon sprektaal. It is yn dot
ferbön faaks nuttig óm werris nei Huygens te sjen. Yn un bóndel Huygensstüdzjes
ut 1987, Veelzijdigheid als levensvorm, stiet un artykel fon H.M.
Hermkens oer sóksoartige en-kónstruksjes: Syntagma's uit de omgangstaal bij
Huygens, Ik helje twa fwarbylden ut dot artykel:
De Boomen die ick sie
Van d'aerd ten hemel gaen met uijtgestreckten armen,
Zijn als de Goddeloos' in nood, die opwaert kannen,
En weten niet tot Wie.
Wij sullen valeken zijn, en hebben Areuts oogen,
En seggen, God zij danck ...
Neffens Hermkens kómme ditsoarte kónstruksjes yn 17de ieuwske teksten mear
foar, mar yn Huygens syn gedichten (yn dyalektteksten èn yn olgemien
nederlönsk) binne se hiel gewoan. Os parallellen wiist er óp 'volkse gezegden'
os:
Hij kan zeven papen doen dansen, en staan zelf niet stil.
Benen monnik uit zijne kap praten, en kruipen er zelf in.
'Ik denk, dat [...] de logicistische grammatica ervoor heeft gezorgd dat voor ons
de andere variant normaal is'. Tróg de stüdzje fon de grammatyka fon Huygens
syn gedichten soe it neffens Hermkens faaks mooglik wêze óm 'de omgangstaal
los te maken uit de humanistische cultuurtaal.' It is grif net tafollig dot un
47

Tony Feitsma
dichter- osHuygens dy't sa'n breed taalrepertwaar hie yn syn lyterêre produksje, ek
óp it s1tik fon dyalekt, sprektaal en kultuertaal, sa'n ynfloed óp Gysbert J apicx
hön ly:kette hawwen.
Mynprobleem is no dot ik der, mei it artykel fon Hermkens yn 'e hön,
net wis fan bin dot itsoarte kónstruksjes dot ik jirbóppe neamd ha os
karakteriayk fwar de werjefte fon de sprektaal fon boeren, net ek yn oarsoartige
teksten fon Gysbert fwarkómme kinne. Hermkens hat de kónstruksjes by
Huygens ek yn teksten mei lID net spesyfyk sprektaalkarakter run. Der sil dus
nog hiel wot óp Gysbert stûdjerre wurde matte fwar't ik wis fon myn saak wêze
kin. W ól mient Hermkens dûdlikernög dot de 'ûnrygelmjittige' en-kónstruksjes
wintiken net yn Huygens syn proaza tüsjerre. Mar sjóg yn it proaza fon Gysbert
Japicx bygelyksdizze sin; dêr kömt de persoansfwarm fwört nei mar yn Uil soarte
fon 'tarste-Betje'-kónstruksje:
(71910509-71910514:) lek katje hier naet fenne illinde dear
jinger dy alle herre libben lang de kapproene neye wijn 80t
habbe, om dy mijldheit fenne hoafsche fortuwne to ontfean, in
jiette naet genietje habbe mogge, mar habbe, mei greate
hertswier, oonloaitssje möaten dat it jild ynne hännen fäln ÎZ,
fen ien dy 'er naet om eerbeide het:
Ien en oar dögt nammers neat ö oan myn kónklüzje dot Gysbert yn Friesche
Tjerne en yn de gearspraken oars skriuwt os yn de psolmen en yn it proaza, De
sty1mat - ek neffens de regels fon de retorica - gaadlik wêze fwar it beskreone
ûnderwerp.
Petrarca en de boeren
It is net sa dot Gysbert syn taalbouw, syn lyterêr kinnen en syn lyterêre
preteensjes inkeld ta üttering kómme yn de hegere genres. Ek dot hat er
mienskiplik mei Huygens, Dy syn leafde-tafrieltsjes yn dyalekt by jûntiid yn 't
Voorhout Biet ek un mear technysk-lyterêr aspekt oan, Smit karakterysjerret dot
sa (1966, 63):
48
Minnende paartjes zijn er op zomeravonden op het Voorhout
natuurlijk bij de vleet geweest, maar wat Huygens ze laat
zeggen had hij uit de literatuur, of tenminste: zijn blik was
gescherpt door de wijzen waarop de diverse perikelen die
beschrijft in de literatuur gestalte hadden gekregen, in klucht,
lied en drama.

Gysbert Japicx os taalbouwer
Dy dyalektfragminten fon ft Voorhout en de ópmerkingen fon Smit dêroer brmge
ûs Friesche Tjerne en Sjolle Kreamer fon Gysbert Japicx yn ft sin.
Tjerne brûkt yn syn barsang mei Ynts gons petrarkistyske ütdrukkingen
fwar syn leafde fwar Ynts, dy't fon lID fryske boer min te ferwachtsjen binne, en
Ynts reagjerret dêr wakkere nochteren óp. Mar ot Tjeme óp it lêst mei de knotte
óp 'e lappen kómt, don pakt se ta, Sa'n knotte is ek gons könkreter os olle
leafdesbetsjûgingen fon Tjeme. Olhûwól, de knotte wie yn de keunst fon dy tiid,
bygelyks óp skilderijen, lID bekind elemint, Yn olle gefollen wurdt der yn de
barsang yn Friesche Tjerne bwarte mei it petrarkisme, dot óp lID hiel geastige
wize parodyjerre wurdt,
Yn de sang fon Sjolle jerre wy un frijfeint ût it dwarp dy't him yn syn
leafdesklacht ek ol hiel lyterêr-poëtysk ütdrukt. It petrarkistyske ydyoom is
ollyksa goed fertsjinwurdige yn Wobbelke, ek ol neamt Douwe Kalma (1938,
109) dot fers don Uil model fon fólksdichting.
Ypes (1934, 56, 118ff., 146) rekkent Huygens sawól by de petrarkisten
os by de antypetrarkisten. En wot soartgelykens soe men fon Gysbert sizze
kinne, Njönken it bwartlike en it geklike hat er yn syn hardersfersen it
petrarkisme ek yn posytyve sin neifólge. It mei don sa wêze dot Gysbert yn de
rin fon de tiid syn taalbouw fjirder ûntwikkelet en dot er - óm mei Breuker (yn
syn lêzing fwar ditselde monümint fon de mwanne) te sprekken - mear
mooglikheden sjógt fwar it brûkken fon it frysk, ot er de Tjerne skriuwt, is er
fwórt ol de lyterator dy't syn saakjes kin en de lyterêre preteensjes wiermakket.
Hy is fwórtdalik ol un Renaissance-dichter, ek yn de ienfödige genres.
Sprekwurden
Yn Gysbert syn dichtwurk fyne wy frijwot sprekwurden, Yn de gearspraken, dêr't
morele kwesjes oan 'e wuarder binne yn mear fólksaardige tront, leit dot yn 'e
reden; de sprekwurden jerre by it ienfödiger genre, it genus humile óm mei de
retorica te sprekken, Wêr't it yn Friesche Tjerne óptilt fon utróppen en
tekenjende fólksaardige ütdrukkingen, kómme yn de gearspraken benammen hiel
wot olgemiene wysheden oan bod, gauwris yn de fwarm fon tradysjonele
sprekwurden. Yn dotsoarte fon teksten post it ienfödige, kwarte en kleare
sprekwurd tige goed.
Mar ek rusken en yn syn godstsjinstige lieten en fersen fyne wy
sprekwurden (cf. Breuker Il, 380 en 393). Fwar un part binne dot kwarte en
kleare ütspraken dy't oanslütte by de tradysjonele sprekwurden, Fwar un oar part
binne se beryme en wot mear bewurke, 'ópsnólke' óm mei Gysbert Japicx te
sprekken. Brenker sjógt os funksje fon de sprekwurden yn en tusken de psolmen
bewiis en fersiering, Dot lyket by Camphuysen oars te wêzen, Neffens
49

Tony Feitsma
Schenl

Gysbert Japicx os taalbouwer
'ode' boeretaal, it hat ek un 'ode' skreone tradysje hön, Fryslön is nog oltyd Uil
selsstonnige polytyke ienheid en de adel hat un seker ydeologysk 'belang' by de
ode wuarder dû't de posysje fon de adel en fon it frysk nog safólle sterker wie.
Sóksoarte fon eleminten ha derta bydrûgen dot der yn Fryslön dochs un lyts
plakje kaam fwar it frysk yn de lyteratuer. En dot plakje hat Gysbert Japicx
ynfóld, en hû,
Sókke taalbouwers os Gysbert wiene der ek by oare mindertollen yn
Europa, dû't de fwar gwón hiel gloryeuze midsieuwske tradysje óphode, de eigen
taal nei de marzie skood waard en Uil nije taaltradysje yn kultuer en bestjoer
hyltyd sterker waard. Sa'n skieding yn de tradysje hat der oan de ein fon de
midsieuwen winliken by olle talen yn Europa west, mar by de grutte talen kaam
der un nije tradysje yn de eigen taal fwar yn 't plak, by de minderhydstalen kaam
der un nije tradysje yn un oare kultuertaal, Reformaasje, bûkdrukkeunst en mear
fon sókke moderne ûntjouwingen wurken yn it fwardiel fon de machtigen; de
minderhydstalen hiene der klauwen 0&1 óm yn stön te bliuwen.
Un moaie parallel fon Gysbert Japicx os dichter en taalbouwer is de
oksytaanske dichter Pey de Garros (±1527-±1583), dy't 58 psolmen yn it
gaskónsk ütjouwt mei Uil neiwurd dêr't er ek de stavering yn behonnelet (Garros
1565). Hy bie graag lID stavering brûkt
si certaine que les plus esträge d'Alemagne n'eut peu faillir de
biê lire & prononeer Ie Gascon, si ieusse trouué en ce lieu les
charactères à ce necessaires.
Gysbert syn doelstelling mei syn staveringstaljochting fwar de Nauw-keurtgen
Needer-Iander wie ek óm syn stavering 0&1 de net-fryske Nederlonners ut te
lizzen. Yn 1567 püblysjerre Pey de Garros un bóndel wrödske poëzij, mei ûnder
mear acht eglogae (sjóg Berry 1953). Ek Pey de Garros beskriuwt yn it
virgiliaanske hardersgenre boeren lykos Gysbert dot yn Friesche Tjerne dógt. Pey
de Garros (1567) ferdigenet tige mei sin de eigen taal; ek ol wer mei Uil ferwizing
nei de Gryken.
Ie langage specialement apelé Gascon, [...], est beau pardessus
les autres ses affins, & comme l'Attique entre les Grecz, [...] si
nous faisons conférence de nos Dialectes, si nous enquèrons
diligemment des origines & éthymologies de noz motz, si
nous recherchons les liures & documens anciês escriptz de
main en nostre langue, si nous retenons ce qu'Horace nous
monstre en son Art Poëtique, & sur tout, si nous auös des
Mecenas, nous aurons entre nous assès de Vergiles.
51

Tony Feitsma
It kultairele ferlyne fon de Oksytaniërs is aardig wot rómrófter os dot fon de
Friezers, dochs lyket de réaksje fon De Garros lID soad óp dy fon Gysbert Japicx.
Lyteratuer
Jan Althuysen (1755), Friesche Rymlery. Liouwerd, Wyger Wygers.
André Berry (1953), Les eglogues de Pey de Garros suivies du Chant nuptial.
Texte de 1567 avec une traduction, des notes et lID glossaire. Toulouse,
Édouard Privat.
De Fryske Boekstavering (1879), in hantlieding for hwa yn 't Frysk skriuwe
wolle. Utjown troch it Seiskip for Fryske tael en skriftenkennisse.
Hearenfean, N.A. Hingst.
Ph.H. Breuker (1989), It wurk fan Gysbert Japix 1. Tekst yn facsimile. II.
Oerlevering en ûntstean, Ljouwert, Fryske Akademy.
Ferdinand Brunot (1922), Histoire de la Langue Française des origines à 1900.
TI2. Le Seizième Siècle. Paris, Librairie Armand Colin.
E. Epkema (1821), Gysbert Japicx Friesche RiJmlerye. Ljeauwert, Johannes
Proost.
A. Feitsma (ed.) (1956), Oude Friesche Spreeck-woorden [...J. Estrikken XI.
Grins, Frysk Ynstitût R.U.G.
A. Feitsma (1974), De autografemen in het werk van Gysbert Japicx. Een
verkennend grafematisch onderzoek naar de taal van Gysbert Japicx en
een bijdrage tot de friese spellinggeschiedenis. LjouwertiLeeuwarden,
Koperative Utjowerij.
A. Feitsma (1988), 'Typografyske tûkkeltjemmen by Gysbert Japicx'. Yn:
Tydskrift foar Fryske Taalkunde 4,37-47 en 65.
Alexis François (1959), Histoire de la langue française cultivée des origines à
nos jours. I. Genève, Alexandre Julien.
Pey de Garros (1565), 'Psavmes de David viratz en rhythme gascoun per Pey de
Garros laytores dedicatz a sa serea maiestat de la regina de Nauarra
(Tolosa)'. Yn: Alcée Durrieux, Psaumes de David traduits en vers
gaseons par Pierrede Garros1. Auch 1895.
Pey de Garros (1567), 'Poesias Gasconas' [...[, Yn: Alcée Durrieux, Poésies
gasconnes de Pierre de Garros.Il. Auch 1895.
52

Gysbert Japicx os taalbouwer
1. Haantjes (1929), Gysbert Japicx. Fries dichter in de zeventiende eeuw.
Amsterdam, U.M Holland.
J.H. Halbertsma (1840), Letterkundige Naoogst I. Deventer, J. de Lange.
J.H. Halbertsma (1841), 'De stûke'. Yn: J.1. Kalma en Y. Poortinga (OOs.), Fluit
en doedelsek. Unbikend Frysk wurk fan J.H. Halbertsma. Drachten,
Utjowerij Laverman, 1971,36-59.
W.G. Hellinga (1938), 'De opbouw van de algemeen beschaafde uitspraak van
het Nederlands'. Yn: W. Hellinga, Bijdragen tot de geschiedenis van de
Nederlandse taalcultuur. Arnhem 1968, Gysbers & Van Loon.
H.M. Hermkens (1987), 'Syntagma's uit de omgangstaal bij Huygens'. Yn:
A.Th. van Deursen e.a. (eds.), Veelzijdigheid als levensvorm. Deventer,
Uitgeverij Sub Rosa, 163-172.
M. Hettema (1832), 'Voorrede van den Vertaler'. Yn: Friesche Spraakleer van R.
Rask, met enige veranderingen uit het Deensch vertaald door Mr. M.
Hettema. Leeuwarden, H.C. Schetsberg.
Constantijn Huygens (1622), 'Batava Tempe, 't Voorhout Van 's-Gravenhage',
Yn: L. Strengholt (ed.), Voorhout, Kostelick Mal en Oogentroost.
Zutphen, B.W. Thieme & Cie. 1978, 1-30 (edysje neffens
Korenbloemen 1672).
Constantijn Huygens (1653), Yitaulium. Hofwyck. Hofstede Vanden Heere van
Zuylichem Onder Voorburgh. 's-Gravenhage, Adrian Vlac.
Pierre Jourda (1962), 'Introduction'. Yn: Rabelais, (Euvres complètes 1. Paris,
Éditions Gamier Frères, I-XLVIII.
F. Junius (± 1650), [Oantekeningen by Gysbert Japicx]. Utjûn yn: A. Feitsma
(ed.), Frysk ût de 17de ieu. Grins, Frysk Ynstitüt RUG, 1956,69-86.
D. Kalma (1938), Gysbert Japiks. In stûdzje yn dichterskip. Dokkum, Fa. J.
Kamminga,
M.A. Schenkeveld - van der Dussen (1986), 'Camphuysen en het genus humile'.
Yn: H. Duits e.a. (OOs.), Eer is het Lofdes Deuchts. Amsterdam, De
Bataafsche Leeuw, 141-153.
Jacob Smit (1966), Driemaal Huygens. Vergelijkende karakteristieken van
Constantijn Huygens' Batava Tempe, 't Costelick Mal en de
Uytlandighe Herder. Assen, Van Gorcum & comp.
Jacob Smit (1980), De grootmeester van woord- en snarenspel. Het leven van
Constantijn Huygens. 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff.
H.S. Sytstra (1854), Inleiding tot de Friesche Spraakkunst. Leeuwarden, D.
Meindersma, Wz.
Catharina Ypes (1934), Petrarca in de Nederlandse Letterkunde. Amsterdam,
Uitgeversbedrijf De Spieghel,
53

JElEi§) PREK
P. Kramer, Ndi Seelter Woudebouk, Neues Saterfriesisches Wörterbuch, Nij
Sealter Wurdboek, New Saterfrisian Dictionary, diel J: A - E (490 siden), EIst
1992. Priis: stiif omslach f 111,--, slop omslach f 81,--. Te besetten by P.
Kramer, täozartstrjiae 102, NL 6661 BNEIst.
Sa'n bytsje op healwei rusken de Dütske stêd Oldenburg en de Hollänske grins
leit it Sealterlán, dat benammen bestiet ut 'e doarpen Scharrel, Strücklingen en
Ramsloh, en dêr't noch it Eastfrysk oftewol it Sealtersk praat wurdt. De 1000
oant 2000 Sealtersk-praters dy't der noch .oer binne kinne grutsk wêze op it
romme omtinken dat har taal yn en troch it earste diel (der komme noch fjouwer)
fan it Näi Seelter Woudebouk krijt. It wurdsje näi yn 'e titel slacht op it folle
ienfäldiger Seelter Woudebouk dat Kramer goed tritich jier lyn gearstald hat1. Mei
dit nije wordboek hat Kramer wat my oanbelanget foargoed syn namme fêstige as
autoriteit op it mêd fan it Sealtersk. De titel fan it boek is nammers wat al te
beskieden. mei't yn dizze publikaasje gauris de betsjnttings ferheldere wurde troch
yllustraasjes en ensyklopedyske ynformaasje. Dat lêste is allegear yn it Sealtersk,
en it beslacht soms wol mear as in heale side,
Kramer syn earder wurdboek wie eins net mear as in list fan Sealter
wurden mei dêr achter in oersetting yn it Dütsk en yn it Westerlauwersk Frysk,
De ienichste oerienkomst tusken it älde en it nije wurdboek is dat se beide
meartalich binne, it nije wurdboek is sels fjouwertalich. Njonken it Dütsk en it
Westerlauwersk Frysk wurdt yn de wurdboekartikels ek it Ingelsk noch brokt.
Fierder binne de ynhäldsopjefte, de ynlieding en de ütlis oer de opbou fan in
artikel yn alle fjouwer talen jûn, It fierdere foarwurk, lykas it foaropwurd, in
koarte foarskiednis fan it wurdboek, in ütlis by de boarnelist, in ferklearring fan
'e stavering en de Sproakleere, is folslein ientalich Sealtersk.
Kramer is net allinnich de skriuwer, mar ek de ûtjouwer fan it
wurdboek. Dat lêste is spitigernöch de ütfiering fan it wurdboek net altyd te'n
goede kaam. De wurdboektekst is ûtdraaid op in moai ienfäldige printer, sadat it
ûnderskie tusken byg. fet, skean en romein printe tekst net botte düdlik is. De
ütdraaien binne kopieard op it nochal ûnhandige A4-formaat. De ferzje mei it
stive omslach nimt yn 'e midden fan it boek boppedat fierstefolle fan Ie marzje
wei.
1 Der is narnmers noch in moai resint wurdboek fan it Sealtersk: Marron C. Fort,
Saterfriesisches Wörterbuch. Hamburg 1980.
Tydskrift foar Fryske Taalkunde, jiergong 7 (1992), s. 54-58.

Besprek: Näi Seelter Woudebouk
111 }läiSeelter Woudebouk giet werom op alle bekende Sealter materiaal.
Dêrby giet itom skriftlik materiaal (fan likernöch 1800 of) en lûdbannen (fan
1927 of). :In part fan dy lûdbannen is troch Kramer sels opnaam. Kramer jout yn
it foarwurk in oersjoch fan alle boamen. Yn it wurdboek sels wurde alle farianten
en foarbylclsnnen ferantwurde troch der in koade foar de byhearrende boarne oan ta
te heakjerr. Dat makket it wurdboek foar de broker kontrolearber en dus
wittenskip-lik, en sa hat Kramer it ek bedoeld.
Elk wurdboek heart fansels basearre te wêzen op in sa betrouber
mooglik krpus teksten en oar materiaal. Wat better (betrouberder) it korpus, wat
better it wurdboek nei alle gedachten ek wêze sil. It is lykwols goed om te
beseffen dat itideale, folsleine korpus net bestiet. Dat häldt yn dat de leksikograaf
goed wach wêze moat op mooglike omisjes yn sjn materiaal, sadat er dy
eventueel ut syn eigen kennis fan 'e te beskriuwen taal wei oanfolje kin. Wy
sjogge soks bygelyks by it Wurdboekfan de Fryske Taal, dêr't de redakteuren
somtiden, fietstemin nei myn idee nammers, saneamde poëmen jouwe yn dy
gefallen dêr't it materiaal tekoartsjit. Kramer hat der foar keazen om him folslein
oan syn korpus te hälden, Dat is te sjen oan wurden ut it foarwurk lykas Biwoud
en Beegengsutgong dy't misse yn 'e makrostrnktuer. Mar it is ek te sjen oan 'e
mikrostruktuer, Kramer brûkt op side 5 it wurd Apbau (fon nArtikkel) yn 'e
betsjutting fan struktuer, dy't yn it artikel Apbau net werom te finen is. S.v,
Artikkel komt ek net düdlik üt dat dat in wurdboekartikel wêze kin.
Y n 'e beskriuwing fan Ieopbou fan 'e wurdboekartikels makket Kramer
ûnderskie rusken in foarskriuwend en in beskriuwend part. It earste part falle
ûnder: it stekwurd, de bûgingsûtgongen, in oantsjutting foar de wurdsoarte en de
ûtspraak. De termfoarskriuwend wurdt brokt om't hjir, wat stavering. bûging en
utspraak oanbelanget, ütgong is fan Ie Roomelster foarmen yn 'e stavering fan
1958. It Roomelster dialekt wurdt dus as noarm besköge en Kramer wol hawwe
dat de Roomelster foarmen ek op skrift brokt wurde, mei't dy de Normoal­
Schriuwise (8. 13) jouwe. ft falt op dat Kramer as stekwurd ek kombinaasjes fan
wurden opnimt, bygelyks: Aalke-Fokke sin Fugel (Iwetterjsnip) en Blinnerke
sloo (aaien slaan (spul).
Nei it stekwurd folget de ynformaasje oer de bûging, By regelmjittige
bûging wurdt de ütgong foaröfgong troch in streekje dêr't de stam fan it stekwurd
op ynfolle wurde moat. Ik fyn it in grot pluspunt fan dit wurdboek dat de brûker
yn ien eachopslach sjen kin wat de stam krekt is. Dat is nammentlik dat part fan
it stekwurd dat fuort foar it teken 11 stiet. Unregelmjittige of sterke bûgingsfoarmen
wurde ûtsoarte folüt skreaun,
Dêmei folget de ûtspraak yn it A.P.I.lûdskrift (8.7). Kramer ferklearret
dy öfkoarting net, mar ik nim mar oan dat it itselde is as it International
55

Besprek: Näi Seelter Woudebouk
fuortendalik ferkeard binne, mar de Ingelsktalige broker fan it wurdboek sil dochs
gauris fernimme dat er mei de oersettings de foarbyldsinnen net allegear benei
komme kin. Dat komt yn guon gefallen om't it Dütsk, it Frysk en it Sealtersk
in moai soad op mekoar lykje, wylst it Ingelsk der dochs wat fierder of stiet.
Sadwaande kin Kramer gauris folstean mei ien Dütske en ien Fryske (ambigue)
oersetting. mar moat er foar it Ingelsk twa ofmear oersettings jam. En dannoch
bliuwe der foarbyldsinnen oer dy't foar de Ingelsktalige brûker swierrichheden
opsmite. Daach, bygelyks krijt as oersettings: doch/dochs/yet, still, in spite of.
De Fryske en de Dütske brûker hawwe dêr genoch oan om it sintsje Stound daach
ap (stean dochs op) te begripen, mar de Ingelske broker kin gjin ien fan de
Ingelske oersettings ynpasse, Dat jildt ek foar: deerap ... daraufldêrop; derop/on it
en de foarbyldsin Di moaste dêrop paasje, dat .... It feit dat yn ien betsjuttingsskift
foar ien Dïitske en ien Fryske oersetting mear as ien Ingelske
oersetting brokt wurde moat, tsjut der al op dat it semantyske part fan it
wurdboek wolris wat te meager is. Der wurdt wolris wat tefolle op ien bulte
goaid dat eins ûtinoar helle wurde moatten hie, Dy't net nei it Ingelsk sjocht, of
dy't it Ingelsk net goed (genöch) neikomme kin, moat mei de help fan 'e
foarbyldsinnen faak sels de semantyske struktuer oanbringe, Iykas yn ärkläärje,
dat as Dütske/Fryske oersetting krijt: erklareniferklearje; de ambiguïteit dêrfan
wurdt earst düdlik Ut 'e Ingelske oersettings declare/explain.
De tûke lêzer hat ut it foargeande fansels al begrepen dat defoarbyldsinnen
net oerset wurde, Yn prinsipe net teminsten. It foarbyldartikel op side 7 jout
oan dat foarbyldsinnen dy't (neffens Kramer) net oanslute op 'e oersettings wol
oerset wurde (kinne). Om der dochs foar te soargjen dat de brûker de betsjutting
fan alle foarbyldsinnen neigean kin, binne dy allegear jûn yn 'e normalisearre
stavering. Dat jildt nammers net foar de stekwurden, dy wurde yn 'e foarbyldsinnen
jûn neffens de boarnen.
Oan 'e ein fan 'e artikels wurdt ferwiisd nei oare artikels mei mear
ynformaasje en somtiden ek nei tekeningen. Dêrnei folgje de gearstallings en
oanwizings foar de etymology. Wat dat lêste oanbelanget wurde nêst warden ut it
äldfrysk benammen wurden jûn ut talen dêr't etymologyske wurdboeken fan
binne, By guon artikels wurdt boppedat in frekwinsjeoantsjutting jûn.
Yn in besprek komt wol gauris de negative krityk it meast nei foaren,
dat is yn dit besprek ek wol wer wat sa. Foar in besprekker sit dêr fansels ek it
measte byt oan, It soe oars ek al raar wêze at der yn sa'n mánsk stik wurk as dit
gjin flaters te finen wêze soene, It is krekt as Kramer sels al seit: As alle
Moanskene-Oarbeid is uk dit Woudebouk nit fulkeemen (s, 13). Lit der lykwols
gjin misbegryp oer wêze dat Kramer, as net-profesjonele leksikograaf, mei it Näi
Seelter Woudebouk in geweldige prestaasje levere hat. Hy hat in prachtich
57

Anne Dykstra
helpmiddel gearstald foar de stüdzje fan it Sealtersk, dat fansels ek hiel goed brûkt
wurde lcin by ferlykjend ûndersyk tusken it Noardfrysk, it Westerlauwersk Frysk
en it S eatersk. Dêrom heart it Nai Seelter Woudebouk yn te boekekast te stean
fan elkenen dy't niget hat oan Ce stüdzje fan) it Frysk en oan wurdboeken. Ik
hoopje dat Kramer it drok krije sil mei it bymeitsjen en it ferstjoeren fan syn
wurdboel en ik hoopje benammen dat it him yn 'e kommende tsien oant fyftjin
jier slagje sil om de folgjende fjouwer dielen klear te meitsjen.
Akkrurn,augustus 1992
58
AnneDykstra

H. Bloemhoff, Fonologie en morfologie van het Stellingwerfs: een toetsing van
de natuurlijke generatieve fonologie. Proefschrift Rijkuniversiteit Groningen.
Groningen: Sasland, 1991. 341 s. (Nedersaksische Studies l...]; 15).
Mear as fjirtich jier lyn skreau H.J. Bergveld dat er hope, dat der immen komme
soe dy't it Stellingwerfsk kieze soe as ûnderwerp foar in dissertaasje (Bergveld
1949:6, Bloemhoff ferwiist yn syn Woord vooraf nei dy passaazje). Fiifjier
letter wie Bergveld eksplisiter: "[hjwa wit, sil ier of let in akademikus nochris
mei dizze stoffe to set gean; sûnt to Grins in learstoel fêstige is yn de
Nedersaksyske dialekten is myn hope gans greater warden. Mûglik sil Prof.
Heeroma ien fan syn studinten ynspirearje kinne om oer it oer-Tsjongersk in
dissertaesje te skriuwenl n (Bergveld 1954: 127). Mei it ferskinen fan it proefskrift
fan Henk Bloemhoff is dy winsk, hast tweintich jier nei it tiidrek Heeroma,
(postüm) ferfolle.
Nuansearring oangeande Bergveld syn winsk is lykwols op syn plak.
Want nettsjinsteande it feit dat de taaldata ut it Stellingwerfsk (tenei: St.) fan
Fryslän en Noard-west Oerisel komme! , giet it yn dit gefal net primêr om in
dissertaasje oer it St.: sinttaal stiet - de neiere omskriuwing fan de ynhäld achter
de dûbele punt yn de titel wiist der ek al op - it hifkjen fan de Natuerhke
Generative Fonology (tenei: NGF) oan de ban fan in analyze fan in korpus St.
taalmateriaal.
Wat ynfalshoeke oanbelanget nimt Bloemhoff (tenei: BI.) syn
proefskrift, mei dat fan Nijen Twilhaar (1990), in apart plak yn yn de
Nederlänske dialektology. Sawol de lit ûs sizze tradisjonele dialektology as de
dialektology op generative grûnslach hiene ommers in sterk deskriptyf karakter
(sjoch Nijen Twilhaar 1990:6-7). By harren komt de teory op 't foarste plak. Sa
wurdt - yn alle gefal foar in part - foarsjoea yn de lakune dat data ut netstaaderttalen
hast net aan bod kommen binne yn de teoryfoarming (in laknne dy't
noch altyd bestiet nettsjinsteande de gongbere opfetting dat it ûnderskie taaldialekt
yn it taalkundige yrrelevant is). BI. folstiet by syn ûndersyk net mei it
relatearjen fan ien taalsysteem oan de teory, mar rjochtet him op it
taalgeografyske aspekt. Utgeande fan de gedachte dat ferskillen yn in geografysk
kontinuüm opfette wurde kinne as op inoar folgjende taalstadia, kinne ûtspraken
1 Bloemhoff jout hjir dus - om praktyske reden (:18) - in oare ynfolling oan
de term Stellingwerfsk as at it gefal is yn sawol de dialekt yndielings kaart fan Daan
(1969 - dêr wurdt der ûnder ferstien: de taal fan it grinsgebiet fan Fryslán, Noard-west
Oerisel en Drinte) as yn it deistige taalgebrûk (sjoch Bloemhoff 1991:129,132 oer de
term Stellingwerfsk).
Tydskrift foar Fryske Taalkunde, jiergong 7 (1992) s. 59-63.

Durk H. Veenstra
dien wurde oer de feroaring yn gearhing mei de struktuer en eigenskippen fan de
universele grammatika (0.2.4). Dy ûtspraken ha neffens BI. it karakter fan
(sterkee) oanwizingen, net fan bewiis (s, 49). Soks ropt fansels de fraach op at it
net-mono-dialektaal hifkjen fan de NGF (it giet hjir hieltyd om de ferzje fan
Hocper (1976» wol goed mooglik is. Hoe't dat ek krekt wêze mei: BI. behellet
dêryn dedialektgeografyske sprieding fan wurden en wurdfoarmen.
Haadstik 0 is de ynlieding ta it ûndersyk. Nei't doel en opset ut 'e
doeken dien binne (0.1.0.2), wurdt it St. karakterisearre en de kar dêrfan taljochte
(0.1.1) enwurde de segminten fan dy taal beskreaun (0.1.2). De ferhälding fan de
NGF ta oare streamingen yn de fonology komt oan bod: fan de resintere
leksikale fonology wurdt - yn ferhälding ta it yngeand fan de NGF wol
hiel flot (s, 41-42) - sein dat dy noch in alternatyf is foar de NGF noch dat men
dêr it St. adekwaat mei beskriuwe kin (0.2.2). En fansels wurdt omtinken
oan de wichtichste skaaimerken fan de NGF (0.3). Dêryn is absolute
neutralisaasje ferbean (de True Generalization Condition, hjirnei: TGe):
eleminten dy't net yn ien fan de fonetyske represintaasjes ferskine, meie net
foarkomme yn de ûnderlizzende represintaasje, Fierder is allinne it yntrinsyk
oarderjen fan fonologyske regels tastien (de No-Ordening Condition) en wurdt
strang ûnderskie makke rusken algemiene, folslein fonetysk-fonologysk
kondisjonearre regels en morfo(no)logysk enJof syntaktysk bepaalde regels
(respektyflik P- en MP-regels). De NGF is op dy punten dus folle minder
tolerant as de streaming dêr't er in reaksje op is, de Staadert Generative Fonology
(tenei: SGF): dy stiet abstrakte ûnderlizzende segminten en ekstrinsike
regeloardening ta en hat boppedat gjin strange regeltypology, De krityk fan oaren
op de NGF wurdt bepraat yn 0.4. Dy paragraaf stiet eins wat op himsels: it
fernuvere my wat dat BI. fierderop de ütkomsten fan syn ûndersyk net relatearret
oan dy krityske lûden, dus oan it debat (dêr't ik sa'n wnrd om sis) oer de NGF.
Lykas sein behannelet BI. de skaaimerken fan de NGF yn in aparte
paragraaf. Op oare plakken hat er dy skaaimerken ek al neamd. Dêrmei kom ik
op in karakteristyk punt: de wiidweidigens (dy't grifgearhinget mei it feit dat BI.
de literatner goed ken én sa folslein mooglik wêze wol) en it grut tal
werhellingen. Mear as ien kear wurdt bygelyks neamd, dat de winsk/needsaak
bestiet om de NGF te hifkjen, dat it boek fan Hooper de wiidweidichste/standerdisearre
ferzje fan de NGF is, dat de NGF in alternatyf is foar de SGF, dat de
belangstelling foar de kontroverze NGF -SGF öfnommen is as gefolch fan it
opkommen fan de leksikale fonology, ensafuorthinne, H resultaat fan sokke
doublueres is in grot tal werom- en foarûtferwizings (side 50 bygelyks tilt der
fan op) en in soad redundante ynformaasje, Ik fûn dat wolris steurend.
nammerstemear omdat it gauris om ynformaasje giet dy't fOM in publyk fan
fakgenoaten oerstallich is.
60

Besprek: H. Bloemhoff, Fonologie en Morfologie van het Stellingwerfs
It feitlike ûndersyk wurdt ferslach fan dien yn de baadstikken 1-3.
Haadstik 1, it langste (100 siden) fan it boek, is wijd oan in tal
altemänsjes yn it paradigma fan it tiidwurd, Analysearre wurde de fokaalalternänsjes
yn de tredde persoan inkeltal presens (yn gearhing mei de temafokaal
(1.1», fokaalwiksel yn preteritum en participium (1.2 en 1.3), alternänsjes yn de
presensfoarmen fan de ferba moatte, kinne, wurde en wêze (l.4) en klisisformaasjes
(1.5 en 1.6). It docht bliken, dat niisneamde ferkynsels net goed
ferantwurde wurde kinne yn de NGF. Mei it each op it ûndersochte taalmateriaal
seit it himsels dat benammen de MP-regels it belije moatte: dy binne
observasjoneel en deskriptyf net adekwaat. Fierder kinne noch harren arbitrêr
fonologysk karakter noch de formele werjefte troch de mesken. BI. jout
withoefolle arguminten tsjin de NGF-distribiisjeregel: de generative, prosesmjittige
oanpak hat de foarkar. Ek twa oare karakteristike aspekten fan de NGF wurde
kritisearre, It ferbod op absolute neutralisaasje kin gjin sprake fan wêw en it
ekstrinsyk oarderjen fan regels kin it St. net sûnder, De hiele NGF wurdt dus yn
baadstik 1 wjerlein.
Haadstik 2, 'Alternanties in de mechanismen van verkleinwoord- en
meervoudsvorming', set ütein mei in syngroane beskriuwing (yn standertgenerative
regels) fan diminuearring yn it St. It diagroane aspekt komt oan bod
yn 2.2 - in besprek fan eardere stüdzjes oer de skiednis fan it Eastnederlänske
diminutyfsuffiks - en 2.3, dêr't de feroarings yn de diminutiva oan 'e oarder
komme. Oan de foarming fan it meartal is ien paragraaf bestege, De konklüzje
fan dit haadstik komt oerien mei dy fan it earste haadstik. Regeltypology (it
strange ûnderskie rusken P- en MP-regels) en it ferbean wêzen fan absolute
neutralisaasje en ekstrinsike regeloardering wurde allegearre fersmiten.
In mom grut part fan haadstik 3, 'Syllaben en segmenten' falt bûten it
feitlike ûndersyk, Yn de lêste trije paragrafen ûndersiket BI. utstellen ut
resinteïre) net-lineêre syllabeteeryen oangeande ambisyllabyske konsonanten, it
universele rym en in fonologyske parameter foar fokaalynsersje. De paragrafen
3.1 (oer de syllabestruktuer en eigenskippen fan segminten yn relaasje ta de
syllabe) en 3.2 (oer beheiningen op de sekwinsjestruktuer) komme de resintere
teeryen ek wer yn oan 'e oarder, Dy paragrafen slute dus better oan by de
taalkundige aktualiteit as it feitlike ûndersyk (al datearje de teeryen dy't
behannele wurde trochstrings ek al wer üt 'e earste helte fan 'e tachtiger jierren),
Ofgeande op it ûnderwerp fan dit haadstik, de syllabe, docht it jin gjin nij dat BI.
him net ta de NGF beheint: dy is wat dat oanbelanget ommers feräldere (:234). It
betsjut wol, dat inkel yn 3.3 en 3.4 sprake is fan it hifkjen fan de NGF. Op grûn
fan respektyflik gefallen fan wurdeksterne assimilaasje en fan strengthening
wurdt de TGC op 'en nij wjerlein. Wat my oanbelanget bie BI. him yn dit
haadstik beheine kind ta de relevante dielen fan de NGF oer syllabe en segmint
61

Durk H. Veenstra
of, omdat de noasje syllabe yn 'e NGF eins noch yn 'e bemeskuon stiet, it Iitte
kind by de haadstikken 1 en 2.
Lykas wenst by in dissertaasje folget in gearfetting yn it Nederlánsk,
Ingelsk en Dûtsk. Dêmei komme noch in list fan kaarten en skema's, rioaten,
bibliografy en in tige handich saakregister en persoaneregister.
Nettsjinsteande de krityske opmerkings dy't ik hjir en dêr makke ha,
moat konstatearre wurde dat de doelstelling fan it ûndersyk, it hifkjen fan de
NGF, sûnder mear helle wurdt. Wat de ynhäld oangiet is Bl.'s proefskrift dus fan
belang foar de diskusje oer de kontroverze SGF-NGF. Krekt dêrom is it tige
spitich, dat dy kontroverze - aktueel yn de tiid dat BI. mei syn ûndersyk
ûteinsette (:6) - op it momint fan ferskinen (neffens BI.: tydlik, s. 10) net mear
yn 'e belangstelling stiet-. It feit, dat BI. saken behannelet dy't ûnder oare troch
it opkommen fan de leksikale en hiërargyske fonology net ûtiten, mar gewoan
lizzen bleaun binne (in legitym ondersyksmotyf, s. 9), feroaret dêr neat oan, De
NGF bestiet eins net mear. Ofgeande op de ûtkomsten fan it ûndersyk fan BI. en
op de fûneminte1e krityk dy't al rillegau - ein santiger, hegjin tachtiger jierren ­
op de NGF utere waard (ferlykje 0.4), is dat net sa frjemd.
Rekkene neffens de teoretyske ynfalshoeke ûndersiket BI. trouwens in
soad taalmateriaal, sadat syn boek ek yn deskriptyf opsicht (dêr't ynearsten de
klam op lein wurde soe, S. 21) benammen yn de haadstikken 1 en 2 gans
ynformaasje jout. Dêr is ferlet fan omdat it St. "slechts incidenteel en zeer
fragmentarisch onderwerp is geweest van taalwetenschappelijk onderzoek" (:18).
Krekt dêrom bie wat my oanbelanget it beskriuwende e1emint yn haadstik 1 wol
wat minder yn 'e teoretyske sköging yntegrearre, dus wat tagonkliker en
oersichtliker, presintearre wurde kind", sa't no allinne it gefal is yn de earste
paragrafen fan haadstik 2. Mar faaks is dat oerfreegjen: wy ha hjir ommers net te
krijen mei in grammatika fan it St. Boppedat hat BI. in deskriptive stûdzje fan it
tiidwurdsysteem op priemmen (:18) en wurket er oan it wurdboek fan it St.
(sjoch Bloemhoff& Niebaum 1991).
De ûtfiering fan it boek is treflik. Moai papier, in noflik lettertype,
kreaze fonetyske tekens, in omslach dêr't de fingertaasten net ynlûke. De bogen
binne ynnaaid. It boek wurdt dus gjin skuorkalinder en falt iepen sûnder dat der
in knik yn'e rêch komt. It kin dus yntinsyf brûkt wurde. Ofgeande op de tiid fan
2 Mar ek al wie it boek earder ferskynd, dan hie it noch de fraach west at it
bydrage kind hie oan 'e diskusje: dêrfoar hie de fiertaal Inge1sk wêze moatten, de
lingua franca foar taalkundigen (Verkuyl 1990:14).
62
3 In register fan behanne1e wurden en wurdfoannen hie faaks ek wat west.

Besp.rek: H. Bloemhoff, Fonologie en Morfologie van het Stellingwerfs
ferskinen sildat wat it feitlike ûndersyk oanbelanget net sa hurd fleane, mar nei
alle gedachten wol wat it beskriuwende part, de ynformaasje oer it St.,
oenbelangeet.
Blblicgrafy
Durk H. Veenstra
Bergveld, H.I. (1949), De Stellingwervers en hun dialect. Assen: Van Gorcum
[etc.].
Bergveld, Hl. (1954), 'It Stellingwerfsk ofOer-Tsjongersk', It Heitelan 32, 126­
127.
Bloemhoff, H. (1991),'Tweetaligheid en de regio Stellingwerf, Driemaandelijkse
Bladen 43, 129-162.
Bloemhoff, H. & H. Niebaum (1991), 'Nedersaksische lexicografie', Taal en
Tongval themanummer 4, 39-57.
Daan, 1. (1969), 'Dialekten', yn: J. Daan en D.P. Blok, Van randstad tot
landrand. Toelichting bij de kaart: dialecten en naamkunde. Amsterdam:
N.V. Noord-Hollandsche Uitgeversmaatschappij, 9-43.
Hooper, J.B., An Introduetion to Natural Generative Phonology. New York:
Academie Press.
Nijen Twilhaar, J. (1990), Generatieve fonologie en de studie van Oostnederlandse
dialecten, Proefschrift R.U. Utrecht. Amsterdam: P.J. Meerrens­
Instituut
Verkuyl, H. (1990), 'The contribution of the Dutch to the development of
Iinguistics', yn: F. Aarts & T. van Els (eds.), Contemporary Dutch
linguistics, Washington [...]: Georgetown University Press, 1-22.
63

OP rlf 1MDÊD
Alex Riemersma, Specifiek Friese
uitspraaskenmerken. Levende Talen,
I1r. 466, december 1991, s. 530-533.
Riemersma giet nei watfoar ûtspraakferskynsels
oft swierrichheden jaan
kinne om ûnderwiisd te wurden (bgl.
de begjinkloften mei j, nasalearring,
syllabisearring , ûtsprekken einichste
-n, ferskil [0] en [ü]), no 't it Frysk
aansen yn 'e basisfoarming hieltyd
mear oan.net-Frysktaligen leard wurde
moat.
(wv)
S. Axtell et al., Frisian...a Basic
Vocabulary and Grammar Survival
Kit. Central College Pella, Iowa
(1991). 51 siden.
Yn 'e simmer fan 1991 hat in
ploechje studinten ut Pella (Feriene
Steaten) yn Eastermar yn Fryslän tahoden
om dêr etnografysk en taalkundich
fjildûndersyk te dwaan. As produkt fan
dat lêste is dit boekje (fotokopyen yn
ringbän) der kommen: in foech ynlieding
ta it Frysk, En foar dat se it yn
trije wiken yninoar joetst ha, is it
risseltaat net iens sa raar. Faaks kin it
yn Amearika nochris ien op 'e smaak
bringe fan it Frysk. Dat it hjir om
'the first short grammatical sketch of
the Frisian language in English' giet,
sa't yn it foaropwurd suggerearre
wurdt, is fansels net wier (of de klam
64
moat op 'short' lein wurde). F oar de
trochsetter binne der altiten Pieter Sipma
syn Phonology and Grammar of
Modern West Frisian (1913) en Pieter
Tiersma syn Frisian Reference Grammar
(1985).
(jh)
Kurt Gustav Goblirsch, 'Germanic ai
and au in Anglo-Frisian', Amsterdamer
Beitrage zur älteren Germanistik
33 (1991), s. 17-24.
Gjin oar probleem oangeande de
Aldfryske lûden is nei alle gedachten
sa folIe oer skreaun as de ûntjouwing
fan Aldgermaansk ai en au (sjoch myn
A Bibliographical Guide to Old Frisian
Studies [Odense 1992]). Yn it
Aldingelsk en it Aldfrysk is dat twilûd
ta ienlûd wurden: Ai. a en Afr. a of e.
Germ, au is Afr. a wurden, mar diftong
bleaun Y11 Ai. ea. Neffens
Goblirsch binne ea en a (ut prosoadyske
farianten yn it Anglo-Fryske
lûdsysteem.
(r.h. bremmer jr)
Ommo Wilts, 'Friesisch - Ursprache
der Insel'. Yn: Georg Quedens e.o.,
Amrum. Landschaft, Geschichte,
Natur. Verlag Jens Quedens, Amrurn
(1991), s. 262-282.
It is tsjûker en der steane kleurefoto's

yn, mar ossrsliket dit nije boek oer it
eilán Ootrrralll kwa opset frijwat op it
eardere 'A:fIDllm - Geschichte und Gestalt
einer hse!' (ütjûn troch Margot
en Nico H;;ansen, 1964). Wie it yn dat
lêste boek: Nils Árhammar dy't it
haadstik oerlt Frysk fan Oomram op
'e noed naalll, diskear nimt Ommo
Wilts de honneurs waar.
Wilts kGmt nei twa ynliedende
paragrafen oer it komöf fan it Frysk
en oer it Noadfrysk yn it ginneraal op
it Öömrarag sels. Yn paragraaf 3.1.
(dat paragraaaûmer mist der oars yn 'e
tekst) jout er in koarte, mar deeglike
beskriuwing fan dat eilännoardfryske
dialekt. Dêr wurdt omtinken yn jûn
oan 'e ferskillen tusken it Öömrang en
syn susterdialekt. it Fering, oan
stavering en ütspraak en oan 'e
grammatika.
Yn it grammatikapart, dat fierders
tige ynoarder is, steane in pear
formulearringen dy't faaks net sa
gelokkich binne. Sa is it, tinkt my,
net alhiel krekt om bûûren, mearta1
fan (a) bûûr 'boer', in ütsûndering te
neamen op 'e regel dat zz-wurden in
meartal op -er krije. Wurden op -r,
1ikefolle oft it a- of at-wurdenbinne,
krije as regel in meartal en (-n nei
-er). Ferlykje ek noch (a) klöör 'kleur' ­
klöören, (a) haar 'bear' - bäären, (a) her
'hear' - heren.
Fierders is de sin Hi sopt ûs en elk
'Hy sûpt as in murd' net sa gaadlik
om sjen te litten dat it ferlykjende
bynwurd nei in eigenskipswurd yn 'e
posityf en yn 'e komparatyf ûs is. Yn
dat foarbyld stiet gjin eigenskipswurd,
Ta beslüt liket my de beneaming
'Infinitiv mit tu' net sa fan pas foar de
ynfinityf op -en. Dy ynfinityf komt
ommers ek sûnder tu foar. No kriget
men sokke knoffelige ûtspraken 1ykas:
"Infinitiv mit tu steht nach tu sowie
in substantivierter Form..."
Yn paragraaf 3.2. komt de Öömranger
literatuer op it aljemint. En al
dogge wy dêr yn dit blêd oars net oan,
it moat my al efkes fan 't hert, dat ik
it spitich achtsje dat de manke1ykste
rigel ut 'e Noardfryske skriftekennisse,
So ûs 't hir wees skal, as 't hir loong
ei muar 'sa't it hjir wêze moat, is 't
hjir allang net mear' (ut it fers mei de
selde namme fan Karsten Paulsen
(1844», dêr sa bryk foar de hearen (en
dames) kommen is.
Dêrom net, 'Friesisch - Ursprache
der Insel' is in tige lêsbere en
ynformative ynlieding ta de Öömramger
taal en literatuer.
(jh)
Nordfriesisches lahrbuch 1990/1991.
Nordfriisk Instituut, Bräist (1991).
Dizze dûbelde jefte fan it Nordfriesisches
lahrbuch set yn mei de ynaugurele
rede fan Nils Árhammar, dy't de
nij-ynstelde learstoel Frysk oan 'e
Pedagogische Hochschule yn Flensburg
beset. Yn syn lêzing 'Sterben
und Überleben von Minderheitensprachen
am Beispiel des Nordfriesischen'
behannelet Ärhammar it ferskynsel
fan taalwiksel en taalbeháld
yn it Noardfryske gebiet.
De twadde bydrage oan dit nûmer is
allyksa fan Nils Ärhammar. Yn
'Didaktische Aspekte der jüngsten
65

te isolearjeeu.Mar men häldt ek noch
wol in pe8:C fagen.
Breuker giet inkel en allinnich op 'e
stavering 0 f en dat hat sa syn gefaren.
Yn syn skifl BI (s. 36) fan 'e 111
fariantepea.rea giet it om gefallen dat
distansjear:riJJg (fan it Hollänsk) net in
rol spylje lrin, mar dêr't in "min ofte
mear syscenatyske (fonologyske)
tsjinstellin.g lusken (de keam fan) it
Wäldfrysk; en (de keam fan) it
Klaaifrysk yn oan te wizen is" (s. 29).
Yn mar leafa 19 fan 'e 33 gefallen
giet it om "e tsjinstelling ea (Klaai) ­
ë (Wälden) foar gutturalen, bgl. yn it
pearneaken . nëken. It Klaaifrysk soe
no 'foarlutsen' wurde, omdat (suver)
altyd foar de stavering keazen
wurdt. No is it hjir oppassen mei. It
hänwurdboek jout foar dat iene
staveringsteken "konsekwint beide
ûtspraakfariaaten, sûnder hiërargysk
ferskil" (s. 19),en slüt dêrmei oan by
in earder staveringsstadium, doe't
foar IIol en IE:I stie. It hänwurdboek,
kin men sizze, slüt him by
de tradysje oan en kiest yn dit,
kwantitatyfwichtige, gefal foar Klaainoch
Wáldfrysk. Dêrom wurde beide
ütspraken ek oanjûn, in feit dêr't
Breuker op s. 32 it belang fan weipoetse
liket te wollen. At er it op s.
54 oer it grutte staverings-zfoarmferskaat
yn it hänwurdboek hat, is de
stavering foar gutturalen "De
iennichste ut sûndering". Men woe
oars hawwe, dat bie him oan it tinken
sette sillen.
Op 'e siden 49-51 wurdt besecht om
oannimlik te meitsjen dat it Klaaifrysk
de taalkundich sjoen ûnmar-
kearre fariant fan it Frysk is. Yn Hof
(1933) is it Klaaifysk by dialektferliking
hieltyd it referinsjepunt, Fan it
Wäldfrysk en it Südhoeksk wurde de
öfwikende skaaimerken jûn; it
Klaaifrysk is dan wat oerbliuwt. Der
binne m.o.w. wol tsjinstellingen
Klaaifrysk + Wäldfrysk - Südhoeksk
en Klaaifrysk + Südhoeksk - Wäldfrysk,
mar netWäldfrysk + Sûdhoeksk ­
Klaaifrysk. Men freget jin of oft soks
genoch is om it Klaaifrysk as
taalkundich ûnmarkearre te beskögjen,
It wol jin ek net rjocht düdlik wurde
wat no taalkundich sjoen krekt it
neutrale fan it Klaaifrysk ütmakket. It
Sûdhoeksk liket tefolle op it Hollänsk,
it Wäldfrysk hat in te lokaal
karakter (s. 50). Dat lykje earder taalpsychologyske
faktors te wêzen. De
Wäldfryske mouillearring, de re:j-ûtspraak
fan it staveringsteken en
de [ij-ütspraak yn guon frekwinte
wurden soenen dat minder neutrale
karakter fersterkje (s. 50). Wêrom oft
dy ferskynsels taalkundich sjoen mear
markearre binne as bgl. de Klaaifryske
[Ojj-ütspraak wurdt jin net düdlik
makke. Dat lêste liket ek net mooglik
te wêzen: de taalkunde kin hjir gjin
inkele ûtspraak oer dwaan, It wurdt ek
net helderder mei Hoppenbrouwers syn
"primaire dialektkenmerken" (s. 51),
dy't benammen in taalsosjologyske
ynhäld lykje te hawwen, mei de klam
op taalferkear en spried. My tinkt, de
macht fan it tal en it jild hawwe hjir
har (histoarysk) wurk dien: wat de
measte en de begoedichste lju dogge,
telt as (nei te folgjen) noarm, op it
stik fan taal like goed as op oare
67

mêders.
I"'Jijsgjirrich is Breuker syn
konklûzje dat foar it Frysk in
standenlisearringsfaktor der it swierste
yn weaget "dy't yn 'e ANS of by
Haugen net foarkomt" (s. 55). Dat is
in ekstemen-ien, t.w. (de ynfloed fan)
it Hollänsk. Men soe sizze, op grûn
dêrfan kinne dy teoryen oanpast wurde
foar talen lykas it Frysk. Spitigernöch
komt Breuker dêr yn dit stik noch net
oan ta,
Noch ien opmerking, fan nettaalkundich
aard, moat jin as lêste fan
it hert. Op s. 24 is Breuker wol slim
negatyf oer it tal Friezen dat neffens
'Taal yn Fryslän' (1984) it Frysk
skriuwe kin. Dat is 10%. Breuker
achtet dat persintaazje tige leech, Mar
jo kinne it mei likefolle rjocht heech
achtsje, at jo sjogge nei hoe'n bytsje
Frysk ûnderwiis oft de measte Friezen
krije en nei hoe lyts oft de needsaak is
om it te skriuwen. Giet Breuker der
mooglik wat tefolle fan ut dat soks
foar it Hollánsk wol sawat op 100%
sit? Dat koe wolris smoarch öffalle,
(wv)
H.l T.M. Brok, Enkele bloemnamen
in de Nederlandse dialekten. Etnobotanische
nomenclatuur in het
Nederlandse taalgebiet. Proefschrift
K.U. Nijmegen. Amsterdam: P.J.
Meertens-Instituut [...], Amsterdam
(1991). 374 siden.
Oanslutend op de - ta de Sûdnederlänske
dialekten beheinde - wurdgeografyske
stüdzje fan J.L. Pauwels ut
68
1933 giet Brok fan sän planten nei
hokker na mme dy hawwe yn de
dialekten yn it Nederlänske taalgebiet.
It Fryske taalgebiet wurdt dêrby net
oerslein. (dv)
P.C. Paardekooper, 'Afrikaanse en
Nederlandse meervouden op -ings',
Taal en Tongval 44 (1992), s. 52-66.
Yn dit artikel giet Paardekooper nei
hoeft it sit mei it meartal fan wurden
op -ing yn it Afrikaansk en yn de
Nederlänske dialekten. Oan it Frysk
jout er ek koart omtinken. It wichtichste
is dat de dialektgeografyske
sprieding fan it meartal fan ketting en
feriening yn it Fryske taalgebiet op
twa kaartsjes werjûn is. Dy litte gjin
dûdlike skieding nrsken it -8- en it -enmeartal
sjen. Miskien hinget dat gear
mei it feit dat de faktor äldens by de
oanbelangjende enkête net konstant
hälden is. At dat al it gefal west bie,
bie de tendins dy't it WFT (diel P, s.v.
-ing 1) synjalearret - nammentlik dat it
-en-meartal westlik en it -s-meartal
eastlik is - faaks wat dûdliker te sjen
west.
(dv)

YNHALD
Tony Feitsma, Gysbert Japicx os taalbouwer.•...••.... 29
Besprek
P. Kramer, Näi Seelter Woudebouk (Anne Dykstra) .....•54
H. Bloemhoff, Fonologie en morfologie van het
Stellingwerfs (Durk H. Veenstra) .••.••........••..59
Op i t mêd.•...••.•...•.....•.••................•.....64
TYDSKRIFT FOAR FRYSKE TAALKUNDE
ferskynt trije kear jiers
Redaksje: Jarich Hoekstra, Durk Veenstra, Willem Visser
Redaksjeskriuwer: Jarich Hoekstra
Brede ikker 4
9295 KS Westergeast
Administraasje: Willem Visser
Brokmui 26
9101 EX Dokkum
Abonneminten: f 21,- foar partikulieren
f 36,- foar ynstituten en biblioteken