2008. Juli - Anemoon

VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 7 (1) juli 2008 Pagina 1
VOELSPRIET nieuws met een slakkengang
Uitgave ANM/7e Jaargang nr. 1 / juli 2008 / redactie: R.H. de Bruyne, I. van Lente, H. Roode, C.M. Neckheim
& ANM. Kopij: anemoon@cistron.nl / rhdebruyne@yahoo.nl/ r.h.debruijne@uva.nl / website: www.anemoon.org
B r a k w a t e r-strandschelp Rangia cuneata: nieuw voor
N e d e r l a n d ; gevonden in het IJ bij Amsterdam!
AMSTERDAM: Het is juni en het is
droog, althans boven water. In een bijzonder
spannend filmpje op de Amsterdamse
stadszender AT5 gaan drie mannen
‘op expeditie’: Martin Melchers,
Rob Moolenbeek en de schipper van een
vissersbootje. Al snel is duidelijk wat ze
doen: Martin gaat gekleed overboord
(expres in waadbroek) op een ondiepe
plek in het IJ, met een schepnet...
Na wat schepwerk komt er een Eurekaachtige
uitroep: “Ik heb er een!”. Gevonden
is een levende tweekleppige van een
soort die nog niet eerder uit Nederland
bekend was: Rangia cuneata ( S o w e r b y ,
1831). Moolenbeek vertelt intussen aan de
verslaggeefster van ‘Kort Amsterdams’
van de zender AT5 dat hij enige jaren
geleden deze soort zag uit België en hem
daarom meteen herkende toen Martin er
onlangs mee aankwam zetten. Het nu
gevangen exemplaar is onmiskenbaar en
de expeditie is geslaagd!
Rangia cuneata is een typisch voorbeeld
van een ‘invasive species’ een soort die
Nieuwsblad Atlasproject Nederlandse Mollusken
Landslakken Zeemollusken Brakwater Zoetwater Malacologen Wetenschap Literatuur
B e d reiging voor de Oesters?
Urosalpinx cinerea levend bij Ye r s e k e !
V A N O N Z E V E R S L A G G E V E R : In de
herfst van 2007 vonden Marianne Ligthart
en Marco Faasse minstens 15 levende
exemplaren van een exotische slak:
de oesterboorder Urosalpinx cinerea. De
dieren werden gevonden op de oesterpercelen
van Gorishoek. De vondst van
jonge dieren wijst op een mogelijke, succesvolle
voortplanting hier.
Europese oesterboorder Urosalpinx cinerea.
Ruim 15 levend gevonden bij Gorishoek. Leuk
voor/tegen de Japanse oester? (Foto: M. Ligthart)
Het oorspronkelijke leefgebied van de
Amerikaanse oesterboorder is de oostkust
van Amerika. Al in 1927 wordt de ‘American
oyster tingle’ voor het eerst in Europa
aangetroffen bij Essex en Kent tussen
import van de Amerikaanse oester C r a s s o -
strea virginica. Tot op heden bleef de verspreiding
tot deze streken beperkt. De
natuurlijke verspreiding van de Amerikaanse
oesterboorder is traag. Volwassen
slakken leggen maar geringe afstanden af
en hebben geen vrijzwemmend larvenstadium.
De vaasvormige eikapsels die aan
harde substraten worden bevestigd leveren
na 8 weken volledig ontwikkelde slakjes
die meteen al fourageren op oesterbroed.
In Zeepaard 68(1) en op het forum van
S t i c h t i n g A N E M O O N noemt Ligthart v o o r a l
de handel in schelpdieren als oorzaak voor
een verdere verspreiding. De Amerikaanse
oesterboorder is zo waarschijnlijk ook in
Nederland terecht gekomen: mosselzaadimporten
uit Essex en Kent zijn vanaf 2005
uitgestrooid in de Oosterschelde bij Gorishoek
om hier verder opgekweekt te worden.
(Zie verder pag. 3)
van elders (in dit geval Amerika) met bijvoorbeeld
ballastwater ons land bereikte
en zich daar heeft weten te vestigen. Eerst
nog stiekem, want zoals nu blijkt zitten er
al 2- of zelfs 3-jarige dieren tussen. Maar
nu is het dus uitgelekt. Het filmpje is te
bekijken via www.kortamsterdams.nl en
dan zoeken op trefwoord ‘cuneata’.
Deze aparte tweekleppige behoort tot de
familie Mactridae die de Nederlandse
naam ‘strandschelpen draagt’. In het filmpje
op AT5 wordt de soort daarom ‘Amerikaanse
strandschelp’ genoemd. Een iets
meer passende naam zou zijn ‘Brakwaterstrandschelp’.
Het is namelijk geen mariene
‘strandsoort’, zoals alle andere Nederlandse
strandschelpen (waaronder ook een
andere Amerikaan: S. solidissima), maar
juist deze c u n e a t a woont als bijna enige
uit deze familie in zoet water met een licht
zoutgehalte (brak water). Vandaar ook het
voorkomen in het Amsterdamse IJ.
En inderdaad zijn er ook ‘strandjes’ langs
brakwatergebieden, dus het is wel echt
een‘strand’schelp. ( I L / R H B )
Nu ook de gevlekte koff i e b o o n !
ZEELAND: Na recente vondsten van het
Ongevlekte Koffieboontje Trivia arctica,
zijn nu onlangs ook levende exemplaren
van het nauw verwante Gevlekte Koffieboontje
Trivia monacha in de omgeving
van de Oosterschelde gevonden. Deze kleine
Kauriesoort was al bekend van zeldzame
strandvondsten. Daarbij ging het echter
om aanvoer met plastic, rubber e.d. In april
2008 vond E. Speksnijder echter op Wakame
wier bij Neeltje Jans een levend dier,
Vervolgens troffen op 4 mei 2008 Paul en
Maria Engels tijdens een duik bij Burghsluis
in de Oosterschelde een tweede levend
exemplaar aan. Inmiddels vragen velen
zich af, met de fotograaf die een dier
uit de Oosterschelde op foto wist vast te
leggen: “is dit het begin van een nieuwe
invasie?” (Zie verder pag. 4)
Gevlekt Koffieboontje, Trivia monacha
Oosterschelde 2008. (Foto: P. van Bragt
Expeditie bij Amsterdam: boven 3 heren plus boot.
Midden: “gevonden, Eureka!” Onder: Rangia
c u n e a t a een Brakwater-strandschelp.

V A N U W VERSLAGGEVER: Het is
een mooie zaterdagochtend als uw verslaggever
aanbelt bij een huis ergens tussen
Amsterdam en Haarlem. ”Ha Inge”,
“Ha die Adriaan; koffie? O, nee, jij altijd
liever thee hé? Kom je nu zelf maar
eens poolshoogte nemen?” En inderdaad
komt deze verslaggever zien hoe het staat
met een van de grotere Nederlandse
schelpenprojecten van de laatste tijd:
“Schelpen van de Waddeneilanden” .
Een project dat nu alweer meerdere jaren
‘loopt’ nadert zijn eindpunt. Ooit, in de
vorige eeuw besloten de twee malacologen
(schelpendeskundigen) Rykel de Bruyne
en Thijs de Boer een overzicht te maken
van alle schelpenvondsten die ooit op de
vier Friese Waddeneilanden gedaan zijn.
Een enorme klus die veel collectie- en literatuuronderzoek
vergde. De aanvankelijk
geplande ‘lijst’ werd uiteindelijk een boek
(met zwartwit-foto’s, zie afb.) dat in een
beperkte oplage uitgebracht werd door Uitgeverij
Backhuys en de Fryske Akademy
(1991: tweetalig: Fries en Nederlands). Het
was snel uitverkocht en kreeg een tweede,
even kleinschalige druk. “Toen was wat
ons betreft dat ei wel gelegd, over en uit”,
aldus Rykel, gezeten op de bank met een
stapeltje proefdrukken op schoot. Hij verv
o l g t : “Maar de kous was nog helemaal
niet af. Wij hadden echt geen idee van de
impact die dit werk zou hebben... Schelpen
zoeken is erg aardig tijdens strandwandelingen
en vakanties. Maar blijkbaar is het
nóg leuker als er een determinatie- en referentiewerk
voorhanden is”. Hij vertelt hoe
de auteurs jaar op jaar werden overspoeld
met aanvullingen en nieuwe vondsten. In
vele artikelen en kranten werd het overzicht
aangehaald om de 'zeldzaamheid' van
nieuwe vondsten aan te geven. “Het leek
wel een zeldzaamheids-catalogus”. Helaas
voelde de Fryske Akademy niet meer voor
een herdruk en bleef het boek alleen antiquarisch
nog (zelden) te vinden. De roep
om een ‘herdruk’ ging echter maar door...
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 7 (1) juli 2008 Pagina 2
Dit boek hoort in alle vakantiehuisjes en
hotels op de Waddeneilanden te liggen!
Het (antiquarische) eerste
overzicht van
de Waddeneilanden
( 1 9 9 1 ) .
Tweetalig, zonder Texel,
alleen zwart/wit
afbeeldingen, kleine
oplage, al heel lang
u i t v e r k o c h t . . .
Rykel verzucht: “ja, zeker toen Internet
en e-mail in gebruik kwamen, nam de
vraag weer toe. Digitaal weten mensen
je snel te vinden en soms kwamen er
echte smeekbeden”. Uiteindelijk besloten
beide auteurs, nu alweer jaren g e l e d e n ,
‘voor de zekerheid maar vast aan een
update te beginnen’. Dat verliep stroef,
omdat tekst en foto’s niet meer voorhanden
waren. Gelukkig vond De Boer nog
een -oude- versie op ‘slappe floppydisk’,
die met veel moeite kon worden omgezet.
Vervolgens is het grote werk begonnen.
Na jaren voorwerk, dat lang vrijwel
stil lag door gezondheidsproblemen van
De Bruyne, bleek op een gegeven moment
dat Uitgeverij Fontaine het project,
met ondersteuning van het Prins Bernhard
Cultuuronds, wel wilde adopteren
en tot een goed einde brengen. Rykel:
“Dat gaf met name mij weer een dusdanige
stimulans, dat ik ondanks fysieke
beperkingen en alleen dankzij veel
hulp (vooral van Stichting A N E M O O N,
Inge van Lente en grafisch vormgever
Jan Johan ter Poorten) toch ben blijven
worstelen om het project te volbrengen”.
En het resultaat, nu nog in proefdrukvorm,
mág er zijn. Anders dan in het
overzicht uit 1991, zijn nu álle schelpenvondsten
behandeld van álle Waddeneilanden,
dus nu ook Texel (!) Het
verspreidingsbeeld werd zoveel mogelijk
geactualiseerd, alle literatuur is
bijgewerkt. En behalve een heel aardig
voorwoord van zangeres Liesbeth List,
valt er nog veel meer te bewonderen: een
heel mooie lay-out en schitterende kleurenafbeeldingen
(ja echt véél afbeeldingen!)
Van bijna 280 soorten zijn fraaie
exemplaren afgebeeld, aangevuld met
(ook mooi) verkleurd eilandmateriaal en
tekeningen. Er zijn prachtige onderwateropnamen
van duikende A N E M O O Nwaarnemers
als Peter van Bragt, Marco
Faasse en Joop Verkuil, onder meer van
inktvissen en zeenaaktslakken. Er zijn
verspreidingskaarten gegenereerd uit de
databank van het Atlasproject Nederlandse
Mollusken en alles wordt gecompleteerd
met literatuur- en andere lijsten
met veel aanvullende data. Desgevraagd
meldt De Bruyne “best wel trots” te zijn,
maar hij stelt als wedervraag: “En jij Adriaan,
ben jij, nu je ziet waar die honderden
foto’s uit de archieven van Stichting A N E-
M O O N voor gebruikt zijn, ook niet een
beetje trots?”
En dát, dat is uw verslaggever zeker. Dit is
een boek dat staat als een huis! Ik ga zelfs
zo ver, dat ik vind dat het overal, maar
zéker op de Waddeneilanden in élk vakantiehuisje
en in elk hotel aanwezig zou moeten
zijn. Zo niet, dan zoekt uw verslaggever
wel een ander onderkomen, eentje waar je
wél met je vakantieschelpen terecht kunt!
(Adriaan Gmelig Meyling)
Product van jaren: in
augustus in de winkel:
360 pagina’s in kleur.
Uitg. Fontaine, Kortenhoef,
of boekhandel:
ISBN: 97890 5956 2554
(Zie ook pag. 7)

(Vervolg Urosalpinx cinerea Pag. 1)
Ligthart en Faasse vonden minstens 15
levende exemplaren en geven nog extra
informatie over de soort: de dieren leven
in het intergetijdegebied tot een diepte van
12 m, bij voorkeur in zachte, modderige
bodems van estuariene kustwateren. Als de
watertemperatuur onder de 5 º C. zakt gaan
ze in de modder in winterslaap. Het voedsel
bestaat voornamelijk uit mollusken en
zeepokken. Doordat vooral jonge oesters
hoog op het menu staan, wordt de Amerikaanse
oesterboorder op commerciële oes-
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 7 (1) juli 2008 Pagina 3
terpercelen als plaag gezien. De schelp van
het dier vertoont enige gelijkenis met die
van een (kleine) wulk. De top is echter veel
spitser en de ribben duidelijk. De buitenlip
is gekarteld en maakt aan de basis van het
sifokanaal een sterke buiging. Het sifokanaal
is kort en breed, niet gesloten. De
kleur is beige tot geelwit. De grootte is tot
40 x 20 mm. De soort behoort tot de familie
der Muricidae (Stekelhorens).
L. van Duuren geeft interessante informatie
over de naam (zie www.anemoon.org).
[Red: er zijn inmiddels meer vondsten
bekend, zie hieronder.] (RHB)
Nóg een nieuwe Stekelhoren en ook weer
‘een stel bijzondere tweekleppigen’!
GORISHOEK (Zeeland): In Voelspriet
6(2) werden al vragen gesteld over mogelijk
in de Oosterschelde ‘gedumpte’
tweekleppige schelpen. En ook nu zijn
er aanwijzingen voor aanvoer van kleppen
en doubletten van niet-inheemse
tweekleppigen van elders. Los daarvan
worden echter ook ‘levende, nu autochtoon
aanwezige’ nieuwe soorten aangetroffen.
Bij het persklaar maken van dit
nummer van de Voelspriet blijken er
zelfs opeens twee (2!) nieuwe stekelhorens
in ons land rond te kruipen!
Op zaterdagmiddag 10 mei 2008 bezochten
waarnemers B. Gras, W. Regter, D.
Nieweg en R. Vink de oesterputten van
Gorishoek. Aanleiding waren enthousiaste
berichten over Urosalpinx cinerea in nr
(68(1) van het tijdschrift Het Zeepaard (zie
ook pagina 1). De eerste aardige vondst
werd gedaan in een laag oesters en muiltjes
in de bocht onderaan de dijk, waar een
verse klep van Glycymeris glycymeris
(Marmerschelp) gevonden werd. Al gauw
werden er meerdere kleppen gevonden,
waarvan enkele zelfs met periostracum en
tussen de stenen in het slik zelfs enige doubletten.
Ook vonden ze veel verse doubletten
van de uitheemse ‘Aziatische tapijtschelp’
Ruditapes philippinarum. Daarnaast
werden nog een klep van M o d i o l u s
m o d i o l u s en een van Venus casina o n t d e k t ,
alsmede een Colus gracilis. Het draaien
van de stenen leverde twee volwassen en
een tiental juveniele exemplaren van G i bbula
cineraria op. De speurtocht naar
Urosalpinx cinerea bleef echter zonder
resultaat. Regter en Gras besloten echter de
Rechts: de levend aangetroffen Hexaplex trunc
u l u s (Gorishoek 11 mei 2008). Foto: Rob
Vink. Links: Marmerschelp Glycymeris
g l y c y m e r i s (Bretagne, P I C T A N- a r c h i e f)
volgende dag nogmaals te gaan. Met afnemend
getij werd een slikvlakte afgezocht,
hetgeen o.a. een klep van Tridonta sulcata,
2 doubletten Glycymeris glycymeris, 2
kleppen Venus casina, een oud exemplaar
van Ocenebra erinacea en een afgesleten
klep Mercenaria mercenaria opleverde.
Al stenen en oesterkleppen kerend vonden
ze, naast volwassen Gibbula cineraria, eindelijk
een aantal Urosalpinx cinerea. Dat
deze Murexsoort een blijvertje in het Nederlandse
faunagebied dreigt te worden,
blijkt uit het feit dat wij een exemplaar zagen
dat bezig was eieren af te zetten onder
een steen. Toen volgde er opeens een zeer
grote verrassing! Rondkruipend zagen ze
een levende, juveniele Hexaplex trunculus,
de vooral uit het Middellandse Zeegebied
bekende ‘Banded dye-murex’ (vertaald iets
als: gebandeerde verfstekelhoren’); zo genoemd
naar de verfstof purper die deze en
enkele andere soorten, waaronder onze
inheemse Purperslak Nucella lapillus, in
vroeger tijden opleverden.
Voor zover bekend is dit de eerste melding
voor Nederland. In Bretagne schijnt deze
gebandeerde stekelhoren al meer gevonden
te zijn. Overigens bleek later dat F. Titselaar
al in maart vondsten van G l y c y m e r i s
g l y c y m e r i s van deze plek had gemeld op
de website van Stichting Anemoon.
Blijft over de vraag: zijn de gevonden
tweekleppige schelpen en met name die
van de Marmerschelp, afkomstig van een
dumpplaats voor afvalschelpen, gelegen
voor Yerseke in de Oosterschelde of leven
een of meer van deze soorten inmiddels in
de Oosterschelde? (RHB/BG)
S p o n g e b o b - h o o r n s c h a a l
PURMEREND: Als onderdeel van de
onderzoekingen naar de molluskenfauna
van de vele forten van de ‘Stelling van
Amsterdam’ (Zie ook elders in deze Voelspriet),
ontdekte Henk Mienis alweer
enkele jaren geleden dat in de zoetwaterspons
Ephydatia fluviatilis soms vreemde
stevige verdikkingkjes voorkwamen. Uitprepareren
van de sponzen leverde levende
exemplaren op van een ovaalronde zoetwatertweekleppige:
de gewone hoornschaal
Sphaerium corneum. Mienis heeft sindsdien
veel literatuur onderzocht, maar kon
nergens opgaven vinden over deze soort
als endobiont in Nederlandse zoetwatersponzen.
Alleen uit Italië zijn opgaven van
(meerdere soorten) zoetwatermollusken uit
sponzen bekend. Mienis publiceerde zijn
ontdekking in “Ellipsaria” Vol 8 in 2006.
Vermoedelijk is dit
dus de eerste keer
dat er in ons land
sprake is van het
w a a r g e n o m e n
voorkomen van
deze miniatuur
‘spongebobschelpen’.
( H R )
Rechts: de zoetwaterspons Ephydatia fluviatilis l e e f t
o.m. op hout, links: Sphaerium corneum leeft blijkbaar,
behalve ‘los ingegraven in de bodem’ ook als
endobiont in Nederlandse zoetwatersponzen.
PWN let goed op de kleintjes
V A N O N Z E V E R S L A G G E V E R : Je kunt
inventariseren voor het Atlasproject, je
kunt gewoon naar slakken en schelpen
zoeken en je kunt onderzoek doen naar
slakken. Dat laatste gebeurt relatief weinig
in Nederland. Het provinciaal Waterleiding
bedrijf Noord Holland (PWN)
heeft de wens het Noordhollands Duinreservaat
te gaan inventariseren op het
voorkomen van de Nauwe korfslak V e r t igo
angustior. Het is al enigszins bekend
waar de soort zit of kan zitten, maar het is
de bedoeling dat die populaties nu goed
in beeld worden gebracht, met als doel
monitoring mogelijk te maken. Aangezien
de Nauwe korfslak onder Europese
natuurbeschermingregels valt, is het
noodzaak zuinig met dit kleintje (2 mm)
om te gaan. Stichting A N E M O O N i s
gevraagd zich met deze klus bezig te houden.
Dit zal gebeuren met gebruikmaking
van eerder opgedane kennis en de expertise
van waarnemers die de duinen op
slakkengebied als hun broekzak kennen,
zoals Tello Neckheim en Arno Boesveld.
Het is inmiddels al duidelijk dat de
Nauwe korfslak in de duinen boven het
Noordzeekanaal lang niet zo algemeen is
als in de meer zuidelijk gelegen duinen
en dat in het laatste decennium het aantal
vindplaatsen is afgenomen. Doel van het
onderzoek is dan ook een beter beheer van
soort en biotopen. ( C M N )

BUREN: Vestingstadje Buren (Gelderland,
Betuwe) heeft voor molluskenkenners
al langere tijd een bijzondere en
wat geheimnisvolle klank. Reden? Hier
is al vele malen tevergeefs door zeer
kundige speurders naar een ooit aangetroffen,
obscuur landslakje gezocht...
Buren is zeer oud en verkreeg al in 1395
stadsrechten. Haar bijnaam ‘Oranjestadje’
is te danken aan het huwelijk van Willem
de Zwijger met Anna van Buren. In 1575
werd de stad grotendeels door brand verwoest,
maar al snel weer opgebouwd. S e -
dertdien is het uiterlijk min of meer bewaard
gebleven: een door muren omringd,
Middeleeuws stadje, vol geheimen. Tot
die geheimen behoren ook de voorkomens
van bepaalde landslakken. Zo leeft al sinds
1917 (maar vermoedelijk aanzienlijk langer)
een populatie Wijngaardslakken H e l i x
p o m a t i a in het stadsbos, op de plaats waar
ooit het kasteel van de Heren van Buren
heeft gestaan. Deze in ons land grootste
(eetbare, maar beschermde) landslak staat
ook bekend als ‘Stinzeslak, genoemd naar
de bekende stinzeplanten die eeuwen geleden
op diverse plaatsen in Nederland (met
name in de duin-streek) op ‘buitenverblij-
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 7 (1) juli 2008 Pagina 4
B u ren: geheim op oude muren
Exoot op camping Bakkum?
BAKKUM: Dat er uit het buitenland
ingevoerde landslakken op Nederlandse
campings kunnen voorkomen zal niemand
verbazen, hoewel het zelden voorkomt
dat een exotische soort zich weet te
handhaven. Van camping Bakkum was
al langer bekend dat daar de Griekse
duinslak Cernuella jonica (C. cisalpina)
voorkomt. Deze breidt zich hier momenteel
flink uit. Onlangs is daar de Gekielde
loofslak Hygromia cinctella bij gekomen.
Deze leuke landslak duikt op veel
antropogene plaatsen op. Antropogeen
betekent vrij vertaald: ‘onder invloed van
mensen’. Maar wie schetste de verbazing
van waarnemer Tello Neckheim toen hij
in april 2008 een vers leeg slakkenhuis
van A e g opis verticillus zag liggen, een
slak met een schelp die wel 3 centimeter
in doorsnee kan worden (!) Tello: “Deze
grote landslak leeft in oost Europa en
heeft een Dinarische verspreiding. Maar
één slakkenhuis maakt nog geen zomer.
Ik hoop meer exemplaren te vinden”. De
kans is klein dat Neckheim een bloeiende
populatie zal aantreffen, maar hij
houdt goede moed: “Je weet maar nooit.
Hoewel... mijn buren op de camping
Henk Hopman Overleden
Op 9 juni 2008 overleed te Amsterdam
malacoloog, mossenkenner en plantenliefhebber
Henk Hopman (geb. 1936) aan
de gevolgen van spierziekte ALS. Henk
was vele jaren lid van de Malacologische
vereniging, en was daarvan jarenlang secre-
ven van de rijkdom en adel’ werden uitgezet.
L.J.M. Butot schreef in de jaren ‘70
van de vorige eeuw meermalen in RIN- en
RIVON-rapportages over deze populatie.
Onduidelijk is of het hier inderdaad eeen
‘eeuwenoude’ populatie betreft, zoals bijvoorbeeld
zeker het geval is in De Kennemerduinen
en de Zuid-Hollandse duinen.
Maar ‘voor Buren de meest obscure’ slak
is toch wel het Genavelde tonnetje L a u r i a
c y l i n d r a c e a. Ooit, in 1969, werd door S.
Segal een onderzoek gedaan naar de vegetatie
van oude muren. Als bijzondere slakkensoort
geassocieerd met Klein glaskruid
Parietaria judaica, noemde hij in zijn dissertatie
het Genavelde tonnetje van een
muur nabij de Peperstraat. Sedertdien is
door diverse malacologen getracht dit
voorkomen te bevestigen, steeds met
negatief resultaat. Reden genoeg voor
slakkendetective en -archeoloog Henk
Mienis, die zelf in 1998 ook tevergeefs de
eeuwenoude muren en de Klein glaskruidvegetaties
nauwgezet onderzocht, om alle
uit Buren bekende molluskenmeldingen
uit literatuur, rapportages en mondelinge
mededelingeen op een rij te zetten. Het
gegeven totaal-overzicht in Kreukel 44 (5)
blijkt, inclusief de Wijgaardslak, naakt-
weten dat ik een ‘slakkoloog’ ben en
hebben mij wel eens gepest door te zeggen
dat ze bijzondere slakken in mijn
tuin zullen stoppen...” Maar bij navraag
weet niemand ergens van. Neckheim
gelooft ze: “Want geen der buren is afgelopen
zomer in een land geweest waar de
soort leeft”Aegopis verticillus heeft geen
Nederlandse naam. Het is een soort van
oude vochtige bossen. Het huisje heeft,
zoals op de foto te zien is, onder meer
een erg opvallende microsculptuur
( C M N )
Aegopis verticillus verzameld op Camping Bakkum
(detailopname microsculptuur) Foto: C.M. N e c k h e i m .
taris en was tevens lid van de Amsterdamse
molluskenwerkgroep ‘De Kreukel’ Henk
leverde bovendien gegevens aan het ANM
(Atlasproject Nederlanse Mollusken). Zijn
collecties gaan naar de musea in Amsterdam
en Leiden. De herinneringen aan een
te vroeg heengegaan, aardig en fijn mens,
blijven bij ons. ( R H B )
Buren: oude kaart uit 1866. Linksboven: genaveld
tonnetje Lauria Cylindracea. Met zekerheid
‘niet aanwezig’? Of toch nog ergens verstopt. . . ?
slakken en soorten als de Kelderslak en de
Grote clausilia (resp. Oxychilus cellarius
en Balea biplicata) minstens 22 soorten
landslakken te bevatten. Maar het Genavelde
tonnetje trekt nog steeds een lange
slakkenneus naar alle detectives: van dit
eeuwenoude (?) tonnetje ontbreekt na de
ontdekking nog steeds ieder (slijm-)
spoor...
(RHB/HM)
(Vervolg: Gevlekt koffieboontje pag. 1)
Het Gevlekte koffieboontje dankt de naam
aan de drie tot vier bruine vlekken op de
verder roze (onderaan bleekwitte) schelp.
Het bij Burghsluis aangetroffen exemplaar
is circa 1 cm groot. Koffieboontjes
vouwen, evenals de diverse andere echte
porseleinslakken (Familie Cypraeaidae) en
valse porseleinslakken/koffieboontjes
(Familie Triviidae) de mantelrand met
twee lappen om de schelp heen, zodat de
schelp dus steeds vrijwel geheel bedekt
blijft. Hierdoor blijven de schelpen vrij
van aangroeisels en behouden ze altijd een
fraai gekleurd en glanzend uiterlijk. Het
zijn dan ook wereldwijd de meest gewilde
en verzamelde schelpen. Het Gevlekte
koffieboontje lijkt heel erg veel op familielid
Ongevlekt koffieboontje Trivia arct
i c a. Echter bij die soort is de schelp
ongevlekt maar zijn op de mantelrand
meestal veel kleine zwarte vlekjes te vinden.
De mantelrand van het Gevlekte
koffieboontje is, verwarrend genoeg, juist
ongevlekt. Vooral de laatste jaren worden
er steeds meer Ongevlekte Koffieboontjes
in de Oosterschelde aangetroffen Ze voeden
zich vooral met de Druipzakpijp,
D i d e m n u m sp. Deze vondst van Gevlekte
Koffieboontjes is het zoveelste voorbeeld
van oprukkende zuidelijke soorten richting
Nederland. Waarschijnlijk heeft een en
ander te maken met de warme winters,
met habitat-veranderingen in de inrichting
van onze kunstmatige rotskust, en de o.a.
hierdoor veranderende biodiversiteit op
onze kust.
( I L )

THOLEN: Onder de titel ‘Aziaten veroveren
Nederland’ maakt M. Faasse op het
forum van Stichting ANEMOON melding
van vondsten van lege doubletten
van een uitheemse tapijtschelp. Faasse:
“Ik denk dat het de Aziatische tapijtschelp
Ruditapes philippinarum is” Hij
roept op: “Wie heeft van dit beest wel
eens een levend exemplaar gezien?”
Deze soort is minder langwerpig dat
onze eigen tapijtschelp Venerupis senegalensis
en heeft een meer geprononceerde
bocht voor de top. Het levende
dier zou meer oranjegeel zijn. Marco
vond ze aangespoeld en op ongeveer
twee meter diepte aan de zuidkant van
Tholen en noemt het “mogelijk dat deze
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 7 (1) juli 2008 Pagina 5
Een kruipende bospeen? Monsterlijk grote naaktslak!
V A N D E REDACTIE: regelmatig
wordt de redactie van de Voelspriet
benaderd met geïnteresseerde, nieuwsgierige,
geamuseerde, maar ook verontruste
berichten van waarnemers uit het
land. Dat slome dieren als slakken ook
voor angstige momenten kunnen zorgen,
blijkt uit de volgende mailwisseling
over -mogelijk- een geïmporteerde,
maar in het wild rondkruipende ‘Bananenslak’
(zie ook Voelspriet 4 (1): 3).
Verzonden: woensdag 11 juni 2008
Aan: w e b m a s t e r @ a n e m o o n . o r g
Onderwerp: n a a k t s l a k
Na een gigantische onweersbui hier in
Amstelveen, trof ik een naaktslak aan in
mijn tuin, ongeveer 30 a 40 centimeter
lang, 10 centimeter breed, Oranjebruin
van kleur, heel heel beangstigend. Ik heb
mijn honden en katten binnengehouden
die dag, de slak heeft er ongeveer 4 uur
over gedaan om van de ene kant naar de
andere kant van de tuin te komen, helemaal
niet aggressief, ik ben diverse malen
gaan kijken. Kunt U mij vertellen wat
dit voor exemplaar is geweest? De naaktslak
verdween uiteindelijk onder mijn
Hortensia's of misschien wel (ik hoop het)
naar de tuin van de buren en ik heb hem of
haar niet meer teruggezien. In eerste
instantie dacht ik dat er een bospeen in
mijn tuin was gegooid. Wel prachtig; de
slak bewoog zich zeer langzaam. Ik was
verbaasd en kon niet geloven dat dit kon
bestaan in Nederland. Graag Uw expertise.
Met vriendelijke groet,
A.V. (Amstelveen).
Van: w e b m a s t e r @ a n e m o o n . o r g
Onderwerp: n a a k t s l a k
Beste A., Je waarneming klinkt zeer bijzonder.
Mocht je het dier nog zien. Dan
zou het mooi zijn als je het op de foto zet,
zodat we kunnen vaststellen om welke
soort het gaat. Ik stuur je waarneming ook
naar Rykel de Bruyne, hij is expert op
slakken-gebied en kan je wellicht meer
vertellen. Met vriendelijke groeten.
A. Gmelig Meyling (Sticht. A N E M O O N)
D a t u m : woensdag 11 juni 2008
Beste A.,
Ik denk aan een zgn 'bananenslak'. Een
ingevoerde soort die al een paar keer in
NL gezien is. Maar uw opgegeven afmetingen
zijn wel ERG groot! Ik zou er erg
graag een foto van zien of beter nog het
gevangen dier, het zou m.i. zelfs naar een
museum (of Artis?) moeten...
Beste groeten, R.H. de Bruyne
D a t u m : donderdag 12 juni 2008
Hallo R.H. de Bruyne
Ik weet het niet hoor, ik was nogal geschokt,
ik had inderdaad een foto moeten
nemen, maar heb er op dat moment totaal
niet aan gedacht. Ik was alleen gefocussed
op het feit dat ik mijn honden en katten
absoluut niet in de tuin kon laten, heb
diverse malen gekeken naar deze gigant in
de tuin. Werkelijk geweldig, ik was niet
bang voor mezelf, absoluut niet, ik was er
totaal door gefascineerd, maar wist niet of
dit een giftig exemplaar was. Werkelijk,
het was tussen de 35 a 45 centimeter
groot, zo'n 10 a 15 centimeter breed,
gewoon gigantisch, oranje-bruin en heeft
er 4 uur over gedaan om van de ene kant
van mijn tuin naar de andere kant te
komen. De tuin is zo'n 6 meter breed.
Daarna is het onder de hortensia's verdwenen
en ik heb het ook niet meer gezien.
Zou U mij een foto kunnen toesturen van
de zg. bananenslak, dan kan ik misschien
zeggen of dit hem, of haar, alhoewel ik
geleerd heb dat slakken hermafrodiet zijn,
is. Ik wil dit tot op de bodem uitzoeken.
Heb inmiddels onkruid gewied tussen de
hortentia's en ook gegraven, maar ben dit
prachtige, gigantische exemplaar niet
meer tegengekomen. Misschien moeten
we hopen op een, weer, enorme regenbui.
Wie weet komt hij of zij dan weer
tevoorschijn.Om bang van te worden, zo
groot. Ik wacht Uw bericht en foto van de
bananenslak met grote belangstelling af.
Wie weet is dit hem.
Met heel vriendelijke groeten, A.V
Aziatische tapijtschelp rukt op
soort zich hier vestigt”. Ook in Amerika,
Ierland en Frankrijk komt ze al voor. De
Amerikanen noemen haar Manila clam
of Japanese shortneck (naar de korte siphonen).
Zoals u elders in deze Voelspriet kunt
lezen zijn er inmiddels meerdere vondsten
gedaan (o.a. bij Gorishoek).Op het
Forum meldden T. van Haaren en D.
Tempelman ook levende (jonge) exemplaren
van het zgn. Marollegat, verzameld
op 21 februari 2008. G. van Moorsel
meldt nog dat deze exoot in Frankrijk
zelfs al gekweekt wordt, o.a. bij de
Chausey Archipel (Normandië). Niet zo
vreemd dus dat deze tapijtschelp hier
ook is verschenen. Wij hebben het laat-
D a t u m : vrijdag 13 juni 2008
Hallo Rykel,
Ik heb de plaatjes bekeken en op internet.
Inderdaad, dit was de naaktslak die ik in
mijn tuin heb gezien. Banana slug, wat
een naam.Maar nogmaals, degene die ik
op het internet heb gezien was een kleintje
vergeleken bij degene die in mijn tuin
opdook, ik werd er bang van. Het was een
soort bospeen, echt zo'n 40 centimeter
lang, en veel veel breder dan alle foto's die
ik op het internet heb gezien. Ik heb dit
echt niet verzonnen.
Ik kan me nu wel voor de kop slaan dat ik
er geen foto van heb gemaakt. Het was
een gigant, niet te geloven. Hij, of zij, is
onder mijn Hortensia's verdwenen. Ik kan
nu alleen maar hopen op een gigantische
regenbui, en vol goede hoop wachten op
een terugkeer van deze reus. Ik moet wel
zeggen dat ik, als ik onkruid verwijder bij
de Hortensia's ik me wel tweemaal bedenk
waar ik in kan grijpen, gedverdemme, het
is echt eng hoor.
Maar in ieder geval dank voor alle info,
nogmaals, ik heb dit niet verzonnen, het
was echt een gigantisch prachtig beest.
Waar blijven naaktslakken eigenlijk als
het niet regent? A . V .
D a t u m : donderdag 12 juni 2008
Beste A., Ik kan me voorstellen dat u hem
erg groot vond, maar deze op één na
grootste slak ter wereld (Banana slug,
Agriolimax columbianus wordt maximaal
25 cm lang en slechts enkele cm breed). In
uw beleving kan dat best 45 cm lijken,
maar zeker zo’n breedte kan haast niet; dat
zou wel érg ver boven het wereldrecord
zijn.. Jammer dat u er geen lineaaltje bij
heeft gelegd en een foto. Op Internet
(Google) kunt u mooie plaatjes en info
vinden. En nu maar hopen dat hij weer
eens opduikt. Ik ben erg benieuwd! Hou
ons op de hoogte!
Beste groeten, R. de Bruyne.
Tot zover onze berichtgeving over deze
gigant. Weet u meer? Graag! (AWG)
ste nog niet gezien van deze soort, dat is
in elk geval duidelijk! (HR)
Aziatische tapijtschelp Ruditapes philippinarum
een aanwinst? (Bretagne: PICTAN-archief)

VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 7 (1) juli 2008 Pagina 6
Wat kunnen slakjes die
bomen nou bommen?
HALFWEG: “Wát wilt u weten? Of ook
slakken treuren om bomen, of last hebben
van het verdwijnen daarvan?”(krabgeluiden
op het achterhoofd van een
coördinator). Tja, gezien de grote commotie
rondom de Anne Frankboom in
Amsterdam hadden we zo’n vraag wel
moeten zien aankomen...
Hoewel we niet echt voorbereid waren op
de vraag en we (helaas) geen gegevens hebben
over slakken op de Anne Frankboom,
heeft één en ander ons wel aan het denken
gezet. Slakken zijn geen vlinders of andere
gespecialiseerde insecten die vooral van
één speciale waardplant afhankelijk zijn.
Maar toch: veel slakkensoorten kunnen niet
of zeer slecht zonder bomen. Bomen zorgen
voor schaduw, vocht, bladafval, hard
substraat, verstopplaatsen, voedsel in de
vorm van schimmels, algen, mossen etc. En
Stokoude iep verdwijnt
in ‘t geniep
V A N O N Z E V E R S L A G G E V E R : Er zijn
mensen (onderzoekers) die zich het verdwijnen
van bomen aantrekken, ook wanneer
deze niet in beroemde dagboeken genoemd
zijn.Onderstaand stukje gaat over de
commotie rondom een eeuwenoude, maar
kerngezonde iep nabij Bakkum, thuis voor
een kernpopulatie van duizenden, nu ten
dode opgeschreven schorshorentjes (B a l e a
spec.).
“Aan: gemeentebestuur Castricum
Onderwerp: Kap van Iepenboom
“Geacht bestuur,
Mij is ter ore gekomen dat er een Iep is gekapt
aan de van Oldenbarneveldweg bij de rotonde
van de Zeeweg te Bakkum. Deze Iep staat
(stond) al meer dan 100 jaar aan deze weg en
is voor zover ik weet niet ziek. Op deze Iep
leeft één, mogelijk twee bijzondere soorten
slakken. Ik heb nergens een aanvraag of verleende
kapvergunning kunnen vinden. Mogelijk
is het een vergissing omdat er langs de
Zeeweg ten noorden van Fochteloo wél twee
Iepen op de nominatie stonden om gekapt te
worden omdat ze ziek waren. (Waarvan ik
overigens ook geen aanvraag voor vergun-
Geribd tweetandschelpje
E G M O N D A/ZEE: Op 7 april 2008 nam
R. de Ruijter fijn aanspoelsel mee van het
strand tussen Egmond aan Zee en Wijk aan
Zee (Zie Zeepaard 68:4). In dit aanspoelsel,
dat vooral veel veengruis bevatte, trof hij
o.a. een klepje aan
van het geribde
z e e k l i t s c h e l p j e
Montacuta subs
t r i a t a, een voor
onze kust erg zeldzametweekleppige.
(HR)
zoals iedereen weet die na regenbuien in
bossen loopt; kruipen slakken graag op de
stam van bomen rond, soms tot tientallen
meters hoog. Bomen zijn wel degelijk van
groot belang voor sommige slakkensoorten
in Nederland. Heel speciaal is bijvoorbeeld
de band tussen oude knotwilgen in de Uiterwaarden
en de knotwilgslak C l a u s i l i a
d u b i a. Hetzelfde geldt, zij het minder
boomspecifiek, voor twee soorten schorshorentjes
(Balea perversa e n B. heydeni) .
Maar ook habitatrichtlijnsoorten als de
Nauwe korfslak Vertigo angustior h e b b e n
een duidelijke voorkeur voor (bladafval en
valhout van) bepaalde boomsoorten, zoals
populierachtigen. En daarom, het is al vaker
gezegd (ook in De Voelspriet, zie bijv.
nr. 5 :1 en 5:2 uit 2005), maar we blijven
het zeggen: beheerders, en andere ‘fans van
kettingzagen’ wordt a.u.b. wijzer! (RHB)
ning voor kon vinden op uw website.) Kunt u
mij meer vertellen over deze situatie? Ik zal
spoedig ter plaatse gaan kijken maar wil eerst
van u weten hoe het zit met kapvergunningen.
Met vriendelijke groeten.
C.M. Neckheim
Malacologisch onderzoeker bij PWN”
Door uw verslaggever over deze kwestie
ondervraagd licht Neckheim verder toe: ”Ik
was gisteren in Bakkum en het blijkt inderdaad
dat de gemeente deze stokoude Iep
heeft gekapt. Op deze Iep stikte het van de
B a l e a 's. Deze Iep was helemaal niet ziek,
maar de wet zegt dat in een bepaalde straal
alle Iepen weg moeten als er ‘ergens’ Iepziekte
is geconstateerd en dat was zo bij een
aantal Iepen in de buurt. Maar op die manier
kun je wel bezig blijven; ziek of niet
ziek, de kettingzaag erin! Als je maar goed
zoekt is er vast wel ergens een zieke iep in
de wijde omgeving, dus hup, de zaag erin!”
Neckheim, een kundig malacologisch
onderzoeker, die met diverse beheerders en
instanties goede banden onderhoudt en
zelfs met hoogwerkers van beheersploegen
tot hoog in toppen van bomen meereist om
deze op slakken te inventariseren, overweegt
een klacht in te dienen en verzucht: “
Ik ben hier best kapot van.” (HR)
Zwarte kielnaaktslak op
Zilveren schor
ARNEMUIDEN: De Slakkenwerkgroep
KNNV-Afd. Bevelanden weet ze elke keer
weer te vinden. Of het nu om oorspronkelijke
slakken gaat of om ‘cultuurvolgers’
het doet er niet toe, bijna geen mollusk ontsnapt
aan de speurende ogen. Zo ook weer
op 23-2-2008 op het ‘Zilveren Schor’ nabij
de Veersche Dijk. Behalve 3 waterslakken,
werden 23 landslakken gespot. Daaronder
de landelijk nog vrij zeldzame, maar in
Zeeland steeds vaker opduikende Zwarte
kielnaaktslak Milax gagates. (IL)
R i g o u reuze boskap Limburg
WAHLWILLER: Bij inventarisaties voor
het project ‘Verkenning Herstel Kleinschalige
Lijnvormige Infrastructuur Heuvelland’
stuitten verkenners van Stichting
A N E M O O N op rigoureuze boskap in een
Diepe Grub nabij Wahlwiller. Een bijzonder
hellingbos met kapitale Gewone essen
was totaal verwoest. Over een traject van
ruim honderd meter, waren alle bomen
gekapt en struiken verwijderd. Versnipperde
takken waren in een verstikkende laag
op de bodem van de grub gedeponeerd. Op
de meeste plaatsen waren strooisellaag en
bodem door zwaar materieel opengereten.
Uit locale bemonstering van de Grub, die
tijdens de aanvang van de kap had plaatsgevonden,
bleek dat deze locatie grote waarde
had voor een aantal bijzondere slakkensoorten,
waaronder ook een volgens de
Faunawet beschermde soort en Rode Lijst
soorten.. Ook voor een soort van de Habitatrichtlijn,
de Nauwe korfslak V e r t i g o
a n g u s t i o r, had de biotoop veel potentie.
Van de aangetoonde soorten lopen vooral
typerende Limburgse bossoorten als C o c hlodina
laminata, Macrogastra attenuata
lineolata, Merdigera obscura op deze
plaats nu groot risico te verdwijnenp. Deze
soorten behoeven een vochtig microklimaat
en aangezien hergroei van bos langzaam
verloopt, is de kans reëel dat deze periode
niet overbrugd kan worden. Uit navraag bij
de beheerder van het gebied, Staatsbosbeheer,
over de reden van deze kap, werd duidelijk
dat het bos vanuit landschappelijke
overwegingen gekapt is en dat ook binnen
de organisatie niet iedereen even blij met de
ingreep was. Onderzoek naar bijzondere en
wettelijk beschermde slakkensoorten had
geheel niet plaatsgevonden.Voor de toekomst
zijn in het Zuid-Limburge heuvellandschap
meer van dergelijke landschappelijke
ingrepen in de natuur gepland. Nu
maar hopen dat Staatsbosbeheer voortaan
meer aandacht geeft aan de bijzondere en
bedreigde slakkensoorten van het Limburgse
Heuvelland en wel de wettelijk verplichte
procedures naleeft, anders zullen specifieke
Limburgse slakken en andere zeldzaamheden
steeds meer in het nauw komen
( A B )
Malacologische Agenda 2008
De ‘malacologische agenda’ op de website
www.spirula.nl van de Nederlandse Malacologische
Vereniging geeft een activiteitenoverzicht
van:
- Nederlandse Malacologische Vereniging
- Atlasproject (ANM) en regiogroepen
- Friese Schelpenwerkgroep
- Malacologische contactgroep De Kreukel
- Mollusken Studiegroep Limburg
- Schelpenwerkgroep Delfzijl
- Schelpenwerkgroep Eindhoven
- Strandwerkgroep KNNV
- Strandwerkgroep Waterweg Noord
- Zeemuseum Den Haag
ANM-waarnemers en leden van alle zusterorganisaties
zijn welkom. Wie de agenda wil
hebben maar niet beschikt over internet, kan
een aan zichzelf gerichte envelop met een
postzegel sturen naar de NMV-secretaris:
Sylvia van Leeuwen
Van der Helstlaan 19
3723 EV Bilthoven
nmv-secretaris@spirula.nl

Zoekkaart ‘Schelpen van het
Nederlandse Strand’
Met gepaste trots is deze zomer door de
Nederlandse Malacologische Vereniging
de zoekkaart ‘schelpen van het Nederlandse
strand’ uitgebracht. De kaart is een speciaal
voor Nederland aangepaste versie van de
Duitse kaart, ontworpen door Dr. I. Richling
van ‘Haus der Natur’. De opgenomen
en afgebeelde soorten zijn volledig toegesneden
op ‘Nederlandse strandzoekers’.
Met deze kaart kunnen bijna alle schelpen
van het Nederlandse strand op naam worden
gebracht, alleen heel kleine zeldzame
soorten, de zeenaaktslakken en Zeeuwse
fossielen staan er niet op. Alle algemene,
maar ook diverse zeldzame soorten staan
overzichtelijk bij elkaar. De afbeeldingen
zijn in kleur en de Nederlandse en wetenschappelijke
namen staan er bij. Ook de
familienamen zijn vermeld. De kaart is
geplastificeerd en daardoor ook goed te
gebruiken aan het strand.
Doel van de NMV is met deze zoekkaart
de belangstelling voor schelpen aan te
wakkeren bij een breed publiek, volwassenen
en kinderen. De kaart wil voorzien in
de behoefte aan laagdrempelig materiaal
tegen een redelijke prijs; handiger mee te
nemen dan een boek en bovendien goedkoper.
Sterk aanbevolen voor beginners,
maar ook bruikbaar voor gevorderden en
tevens een goed hulpmiddel bij educatieve
activiteiten.
slurkie
Publicaties
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 7 (1) juli 2008 Pagina 7
Praktische gegevens: Formaat A4, tweezijdig
bedrukt in kleur, gelamineerd. Prijs
2,50 euro per stuk plus portokosten. Bij
bestelling van grotere aantallen is korting
mogelijk. Voor meer informatie en de
wijze van bestellen zie www.spirula.nl.
Heeft u geen Internet, dan kunt u de
kaarten bestellen bij Sylvia van Leeuwen,
Van der Helstlaan 19, 3723 EV Bilthoven.
[In september worden overigens nóg twee
zoekkaarten verwacht: één over de landslakken
en één over de zoetwatermollusken
van Nederland. Volg daarvoor de website:
www.spirula.nl.] (SvL)
Boek voor alle eilandgangers:
‘Schelpen van de Waddeneilanden’
(Zie verder bladzijde 2 van deze Voelspriet)
Deze zomer (verwacht in augustus 2008)
verschijnt bij Fontaine Uitgevers het boek
‘Schelpen van de Waddeneilanden’. Auteurs:
R.H. de Bruyne en Th. W. de Boer.
Een gids van alle soorten schelpen en weekdieren
met hun bijzonderheden. Het boek
geeft een compleet overzicht van alle (bijna
280!) soorten mariene weekdieren die op
of nabij de Nederlandse Waddeneilanden
Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland,
Schiermonnikoog leven, of daar in het verleden
geleefd hebben (ook de zeer gezochte
100.000 jaar oude schelpensoorten uit het
Pleistoceen zijn opgenomen). Het boek
bevat honderden kleurenfoto's, t e k e n i n g e n
en beschrijvingen, verspreidingskaarten en
veel informatie over de dieren en het verzamelen
van schelpen.De verwachte prijs is
29,90. Bestellen: Fontaine Uitgevers b.v.,
Postbus 48, 1243 ZG Kortenhoef, of in de
boekhandel: ISBN: 978 90 5956 255 4
Waarnemers en medewerkers van Stichting
ANEMOON kunnen het boek met korting
aanschaffen via de Stichting. (HR)
Habslak-excursies naar Schiermonnikoog,
Ameland en Terschelling
Tot de in Europa beschermde (Habitatrichtlijn)
landslakken behoort de Nauwe korfslak
Vertigo angustior; een enkele mm
groot slakje met een fraai huisje. Hoewel
op diverse plekken in de Hollandse duinen
gevonden, is het aantal meldingen van de
Waddeneilanden beperkt (Rottumeroog en
-plaat, eenmalig op Terschelling). Het is
niet uitgesloten dat de soort ook op de
kwelders van andere eilanden leeft. Dit jaar
wordt daarom gericht gezocht op de
kwelders van enkele waddeneilanden.
Voor ervaren slakkenzoekers en mensen
die vrijblijvend kennis willen maken met
slakkenonderzoek op de kwelder, organiseert
Stichting ANEMOON drie excursies.
Tijdens deze excursies wordt uitgelegd hoe
inventariseren in zijn werk gaat en natuurlijk
gaan we op zoek naar slakken. We
zoeken dan niet alleen de nauwe korfslak,
maar ook andere soorten. De kans is groot
dat we Muizenoortje (Ovatella myosotis) en
Grays kustslak (Assiminea grayana)
tegenkomen en misschien ook wel kleine
zeenaaktslakjes als de Kwelderslak en de
Schorreslak (zie elders in deze Voelspriet).
Bijzondere voorkennis is niet vereist, wel
belangstelling. Ervaring leert dat mensen
die gewend zijn naar schelpen te kijken ook
op de kwelder slakken zien en herkennen.
De gegevens worden gebruikt voor het
inventarisatieproject naar de Habitatrichtlijn-soorten
(Habslak) en het Atlasproject
Nederlandse Mollusken (ANM). Na afloop
van de excursie kunt u zelf bepalen of u
met dit soort werk wilt doorgaan of niet.
Voorlopige planning (data onder voorbehoud
van vergunning en accommodatie):
1) op 30 augustus 2008: dag-excursie
Schiermonnikoog (zaterdag). Vertrek met
de boot van 9.30 uur uit Lauwersoog.
2) op 6 & 7 september 2008: weekendexcursie
Ameland. (zaterdagochtend t/m
zondagmiddag). Zaterdag naar het strand,
zondag kwelder. Vertrek met de boot van
9.30 uur uit Holwerd.[Beperkt aantal overnachtings-plekken
gratis beschikbaar. Wie
het eerst komt...]
3) op 3, 4 en 5 oktober 2008: weekendexcursie
Terschelling (van vrijdagavond
t/m zondagmiddag). Overnachting gratis.
De excursies naar Schiermonnikoog en
Terschelling worden gehouden in samenwerking
met de Nederlandse Malacologische
Vereniging. De excursie naar Ameland
is samen met de Friese Schelpenwerkgroep.
Voor eten, huurfietsen en onderdak wordt
gezorgd. Dankzij een financiële bijdrage van
Stichting ANEMOON blijven de kosten voor
de deelnemers beperkt. Belangstellenden kunnen
zich aanmelden bij Sylvia van Leeuwen
per e-mail: NMV-secretaris@spirula.nl.
Vermeld er ook bij welke data u komt en of u
wel of niet wilt blijven overnachten. Desgewenst
kunt u bij de weekend-excursies ook
één dag deelnemen. Beschikbaarheid van
accommodatie is afhankelijk van volgorde
van aanmelding.
Sylvia van Leeuwen Regiocoördinator
A N M / W a d d e n e i l a n d e n

Colofon/Adressen
(voor taakomschrijvingen: zie website)
Landelijke coördinatie ANM
- R.H. de Bruyne (Rykel)
Zoölogisch Museum Amsterdam, afd. malacologie.
Postbus 94766, 1090 GT Amsterdam. T e l :
0205256902, Fax: 020 5255402: email:
anemoon@cistron.nl / R.H.deBruijne@uva.nl /
rhdebruyne@yahoo.nl
Dagelijkse begeleiding ANM
- A.W. Gmelig Meyling (Adriaan)
Stichting ANEMOON
Postbus 29 2120 AA Bennebroek. Tel: 0252-
531111 e-mail: anemoon@cistron.nl
website: www.anemoon.org
Redactie 'Voelspriet'
- R.H. de Bruyne, I. van Lente, H. Roode, C.M.
Neckheim & ANM. Kopij: anemoon@cistron.nl
rhdebruyne@yahoo.nl / r.h.debruijne@uva.nl of
via website: www.anemoon.org
Uitvoerende medewerkers
- R.H. de Bruyne, I. van Lente (divers bureauwerk)
C.M. Neckheim (redactie Voelspriet, inventarisaties;
E-mail: telloneckheim@orange.nl)
- P.H. van Bragt (zeenaaktslakken, divers pr.;
E-mail: vanbragt.phjm@hsbrabant.nl)
- J. Willemsen (jeugdcoördinatie, NJN-promotie
ANM; E-mail: willemsen@wdbd.nl)
- A. Boesveld (gerichte inventarisaties; E-mail:
aboesveld@zonnet.nl)
- Herman Roode (assistentie bureauwerk, redactie
Voelspriet, inventarisaties, lezingen; E-mail:
hroode@hotmail.com)
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 7 (1) juli 2008 Pagina 8
Inhoud Voelspriet 7 (1) juli 2008
I n h o u d. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
C o l o f o n / A d r e s s e n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Bedreiging voor de Oesters? Urosalpinx cinerea levend bij Y e r s e k e ! (RHB) . . . . . . . . . . . . 1 - > 3
Nu ook de gevlekte koffieboon! (IL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 - > 4
Brakwater-strandschelp Rangia cuneata: nieuw voor Nederland; gevonden in het IJ bij Amsterdam!
(IL/RHB). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Dit boek hoort in alle vakantiehuisjes en hotels op de Waddeneilanden te liggen! (AWG). . . . 2
Spongebob-hoornschaal (HR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Nóg een nieuwe Stekelhoren en ook weer ‘een stel bijzondere tweekleppigen’! (RHB/BG). . . . . 3
PWN let goed op de kleintjes (CMN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Buren: geheim op oude muren (RHB/HM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Exoot op Camping Bakkum (CMN). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Henk Hopman overleden (RHB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Een kruipende bospeen? Monsterlijk grote naaktslak! (AWG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Aziatische tapijtschelp rukt op (HR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Wat kunnen slakjes die bomen nou bommen? (RHB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Stokoude iep verdwijnt in ‘t geniep (HR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Rigoreuze boskap Limburg (AB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Geribd tweetandschelpje (HR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Zwarte kielnaaktslak op Zilveren schor ( I L ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Malacologische Agenda 2008 (SvL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Publicaties (Zoekkaart Schelpen v/h Nederlandse strand) (SvL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Publicaties (Boek voor alle eilandgangers:: ‘Schelpen van de Waddeneilanden’ ) (HR) . . . . . . . . . . . . 7
Habslak-excursies naar Schiermonnikoog, Ameland en Terschelling ( S v L ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Malacologische Agenda 2008 (SvL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Slurkie (Cartoon) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Column: ‘Weekdierenleed.’ (Larry Cook) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Bijdragen in dit nummer: Arno Boesveld (AB); Rykel de Bruyne (RHB); Larry Cook; Adriaan Gmelig
Meyling (AGM); Bavius Gras (BG); Sylvia van Leeuwen (SvL); Inge van Lente (IL); Tello Neckheim (CMN),
Herman Roode (HR); Bavius Gras (BG), Henk Mienis (HM).
Met dank aan deze en andere mensen die meehielpen, informatie verschaften en correctiewerk verrichtten.
Overige medewerkers
- V.I. Elbersen, I. Peeters
A.N. van der Bijl , K. Jonges
Begeleidingscommissie (BC)
- R.A. Bank (Nederlandse Malacologische Verenig
i n g ) .
- P.H.F. Bor (Strandwerkgemeenschap).
- A.W. Gmelig Meyling (Stichting ANEMOON).
- V.J. Kalkman (EIS-Nederland).
Adviseurs
- R.W.M. van Soest; R.G. Moolenbeek (Zoölogisch
Museum, Amsterdam).
- E. Gittenberger, J. Goud (Nationaal Natuurhistorisch
Museum Naturalis, Leiden).
- L. van Duuren (Centraal Bureau Statistiek, Voorburg).
- S. van Leeuwen, NMV, Bilthoven)
- H. Dekker (NMV, Winkel, NH).
Productontwikkeling
- R.H. de Bruyne
- I. van Lente
Vormgeving/lay-out/advies
- R.H. de Bruyne
- R. Lipmann
- E.A. Jansen
EIS-Nederland
- R.M.J. Kleukers
- V.J. Kalkman
Culumn
- Larry Cooke
Slurkie
- Wurgworm
Het ANM werd in aanvang
ondersteund door het
Prins Bernhard Cultuurfonds
en het VSBfonds
W e e k d i e r e n l e e d
In mijn geboorteland zijn mensen ook fel tegen
dierenleed. 'Animal Liberation Front' en "Furs
are worn by beautiful animals and ugly people"
en zo. Maar een Politieke Partij voor Dieren? Nee,
daarvoor moet je in Nederland zijn. En wat is een
partij zonder afsplitsingen? Eén van die Splintergroepen
was onlangs in het nieuws. Nou ja; het IS
dat mijn redacteur me naar het gerechtsgebouw
stuurde, anders hadden alleen die twee andere, in
juten zakken geklede collega-journalisten het proces
bijgewoond (mijn tijgerprint-stropdas en leren
cowboylaarzen werden zeer afkeurend bekeken).
Het proces was aangespannen door de 'Taal-leed'
partij. Aangeklaagd was de 'Nederlandse Malacologische
Vereniging': een club schelpenverzamelaars
en weekdierenonderzoekers. Een gezette
dame, sprekend Bianca Castafiore uit een stripboek,
begon haar betoog. Het bleek een landgenote;
ze sprak Nederlands met een Engels accent
(de felste actievoerders komen vaak van elders).
'Bianca' legde uit dat het ging om een proefproces.
De NMV was gekozen door "coin flipping, head or
tails". Na dit muntje gooien, waarbij dus evengoed
een paddestoelen- of insectenvereniging had kunnen
winnen, waren de pijlen van de 'taalleden' op
de NMV gericht. Bianca vertelde waar de partij
voor stond. Het deed denken aan de Bond tegen
het vloeken van de NS-station-posters. "Erover
praten is het begin van doen", legde Bianca uit.
"Mensen die grappen maken over het berokkenen
van narigheid aan dieren, of op een andere wijze
dierenleed in taal omzetten, geven een fout voorbeeld
en dienen "hard te worden aangepakt".
Een gaap onderdrukkend, noteerde ik de aanklacht.
De NMV schijnt een lijst te hebben gemaakt
met 'Nederlandse namen' voor alle Nederlandse
inktvissen, kevermossels en andere tweekleppige
slakken. En dáár kwam, aldus Bianca,
het dierenleed om de hoek kijken. Uit de namen
die de revue passeerde, volgen er hier een paar:
muiltjes, mantelschelpen, vijlschelpen, paardenzadels,
zwaardschedes, oorschelpen, boormossels,
lepelschelpen, stoottanden, naaldslakken,
speld-, spies-, priem- en penhorens, tepelhorens.
Bij elke naam hadden Bianca en haar volgelingen
associaties. Zo waren de 'schorreslakken' vast zo
lang gemarteld dat ze schor van het schreeuwen
werden en leefden ketting-schepjes vastgeklonken
in boeien, terwijl blindslakken ongetwijfeld de
ogen waren uitgestoken. Boeiend was ook de associatie
bij stroommossels die, volgens de Biancanen,
vast onder hoge voltages gemarteld werden.
Op een gegeven moment werd het de rechter te
gortig en kwam (eindelijk) de vertegenwoordiger
van de NMV aan het woord. Helaas een gortdroog
persoon: in plaats van de zaak met humor tegemoet
te treden, kwamen er buisjes schelpjes en
een microscoop ter tafel, om aan te tonen dat de
namen te maken hadden met kenmerken die de
schelpen of weekdieren zelf hadden.
Dit maakte geen indruk op Bianca en haar volgelingen;
het waren 'smoesjes' om te verhullen dat
de NMV een vereniging is van dierenkwellers, die
dieren alleen zien als werktuig, voedsel en verzamelmateriaal.
Het lukte de NMV-er overigens
niet om de laatste 2 punten te weerleggen...
De uitspraak is over 4 weken. Uw verslaggever
gaat nu uit zijn parelmoerkleurige beker een neut
in zijn snavel gieten. (Associaties met parelmoerneutjes
en snavelneutjes zijn voor eigen rekening.)
( Larry Cooke )