yout 1 - Fagbokforlaget

TEMA 

Å ferdast 

i fjellet er 

ikke farefritt; 

gjennom 

tronge juv 

og over 

strie elvar. 

«Frå 

Kvinnherad 

(UBB, 

Clemment O. 

Skilbeck) 

Det 

farlege 

landskapet 

JOSTEIN BAKKE, ENDRE SKAAR 

OG INGE AARSETH 

Store nedbørmengder i bratte 

fjellsider gjer landskapet på 

Folgefonnhalvøya til ein fare for 

folk som bur og ferdast her, og 

sjølve Folgefonna, kneisande høgt 

over folk og fe, sender stundom 

rasande flaumar og skred ned 

mot fjorden. Menneska kring den 

store breen lærte å tolka landskapet 

og busette seg berre der 

naturen gav dei lov. Gjennom 

tusenåra har livsrytmen vore den 

same i dei brattlendte fjordbygdene 

heilt opp til vår tid. 

Når snøen heng tung i fjellsidene, 

går bonden ut på trappehella 

og lyder i kveldsmørket: 

Er det eit anna drag i lufta? 

288 FOLGEFONNA 

Idag er det menneska som rår, 

ofte utan å ta omsyn til naturens 

lover, og stundom kjem katastrofen 

når veldige naturkrefter 

slepper laus steinsprang, jordras eller 

snøskred. Naturen vinn, gong på 

gong, jamvel om millionar av kroner 

blir nytta til rasførebyggjande arbeid. 

Det beste vi kan gjera, er å få meir 

kunnskap om naturen og dei farane 

som råder, slik at konsekvensane av 

eit våtare klima i framtida ikkje kjem 

som ei overrasking. For skaparverket 

står aldri i ro; landskapet er i stadig 

omforming. 

Naturens krefter 

Flaumar og skred er del av dei naturlege 

geologiske prosessane langs 

fjorden og i fjella kring Folgefonna. 

I dette landskapet spelar tyngdekrafta 

ei vesentleg rolle, anten det gjeld 

fjellskred,snøskred eller flaumskred. 

Tyngdekrafta verkar sterkast i område 

med bratte dalsider og fjordlier, 

det vi på fagspråket kallar eit stort 

relieff. Mellom istidene er det desse 

prosessane som er dei viktigaste for 

utviklinga av landskapet. I omgrepet 

gravitasjonsdrivne prosessar inngår 

all erosjon eller «oppsmuldring» av 

landskapet, utført av elvar og skred – 

dei skaper både raske og langsamare 

rørsler. Det er uråd å sjå føre seg eit 

landskap utan kreftene som grev og 

sliper. Då den store breen drog seg 

attende etter den siste istida, vart eit 

ustabilt landskap liggjande i dagen. 

Den tunge isen hadde grave og pressa 

på fjell og dalar, og når dette presset 

gradvis vart borte, førte det til mange 

store fjellskred. Truleg kan mesteparten 

av dei store fjellskreda kring 

Folgefonna sporast attende til dei tidlege 

tusenåra etter istida, ja kanskje 

før det var kome folk ved fjorden. 

Isbreane hadde gjort dalsidene bratte 

og derfor fått dei ut av likevekt. Når 

breen smelta ned, stod fjellsidene 

blanke og berrsynte att, og likevektskreftene 

byrja å forma landskapet. 

Spora etter denne dramatiske tida kan 

vi framleis sjå,og folket i fjordbygdene 

er vane med steinurer langs fjellsidene. 

Gjennom tidene har urene òg vore 

nytta som ein ressurs. Somme stader 

vart dei tekne i bruk som lokale 

«spiskammers» under namnet «kaldeholer». 

I historisk tid er det snøskred 

og flaumar som har påverka folket 

langs fjordane mest. Det er sterke 

soger, der naturen har vore dommar 

over liv og død for menneske og dyr. 

Det er eit fascinerande kapittel i landskapssoga 

å følgja dei naturkreftene 

som verkar og har verka langs dei 

stupbratte liene kring Folgefonna, i 

den store og umerkelege omskapinga 

av landskapet. 

Steinurer 

I artikkelen om korleis dalar og fjordar 

vart danna (T77) ser vi at breforma 

U-dalar og fjordar hadde brattare 

fjellsider enn dei som tidlegare 

var utgravne av elvar, jamvel om 

sidene i dei yngste elvedalane òg kan 

vera temmeleg bratte, slik som dalen 

sør for Odda. Naturen arbeider alltid 

for å koma i likevekt, men ingen av 

dei bratte dalsidene på Folgefonnhalvøya 

er i likevekt med miljøet og 

klimaet som råder på staden i dag. 

Ved foten av mange bratte dalsider 

på halvøya ligg det no større eller 

mindre steinurer. Dei fleste urene er 

skapte av steinsprang, som eit resultat 

av forvitring ved at frost eller 

røter har utvida sprekkar i fjellet og 

sprengt laus stykke av berggrunnen. 

Steinurer danna ved frostsprenging 

er mest aktive om hausten og om 

våren, når temperaturen vekslar 

kring 0°.Steinsprang er mindre masserørsler 

med ei øvre volumgrense på 

100 m 3 . Større massar enn dette blir 

kalla steinskred (100–100 000 m 3 ) 

medan fjellskred omfattar massar på 

over 100 000 m 3 . Norges geologiske 

undersøkelser, NGU, har delt dei 

største inn i små, middels, store og 

ekstra store fjellskred, med 200 000 

m 3 , 1 million m 3 og 5 millionar m 3 

som grenseverdiar. Steinurer frå steinsprang 

er ofte forma som éi eller 

fleire raskjegler med nokolunde jamn 

hellingsvinkel på ca. 34–38°. Utanfor 

ura kan ein og annan stein ha rulla 

vidare heilt til det er ein vinkel på 

ca. 22° ned frå spissen av raskjegla. 

Nedanfor rasskara kan vi òg finna 

kjegleforma vifter. Dei er litt slakare 

(20–25°) og skriv seg frå transport 

med snøskred eller flaumskred ned 

gjennom skara. I botnen av steinurer 

er det ofte mykje fint materiale,anten 

som resultat av forvitring av ura eller 

at ura ligg på eit lag med finkorna 

morenemassar. Under finmaterialet 

sperrar berggrunnen for vidare 

drenering, og mykje regn bløyter 

opp det underliggjande jordlaget og 

gjer heile ura labil. Då kan eit steinskred 

som treffer ura, setja heile ura 

i rørsle, og massane vil skli ned og 

utover ein flat dalbotn. Det er nok at 

10 000 m 3 stein fell ned og utløyser 

ei ti gonger så stor steinur for å kalla 

det heile eit fjellskred. 

Fjellskred 

Årsakene til fjellskred er ikkje dei 

same som for steinsprang.Det er ikkje 

nok at ei trerot eller eit par frostnetter 

får herja i ein liten fjellsprekk. 

Men relieffet er oftast det same der 

fjellskred blir utløyste frå særs bratte 

fjellsider. Når det kjem større eller 

mindre fjellskred, er det oftast ein 

kombinasjon av fleire omstende, til 

dømes skrått sprekkeplan eller foliasjonsplan 

i gneisen som kilar ut mot 

dal- eller fjordsida, med ein litt mindre 

vinkel enn sjølve fjellsida,og i tillegg 

kryssande vertikale sprekkar som 

kan kutta av massane i bakkant. Det 

blir òg hevda at det kan oppstå eit 

mottrykk frå fjellsida etter at trykket 

frå breane forsvann,og at det er med 

på å gjera fjellsida ustabil. Sjølvsagt er 

det ikkje lett å avgjera om det reduserte 

bergtrykket har samanheng med 

fjerning av fjell eller bre.Derimot veit 

vi at vatn er viktig i all masserørsle. 

Der grunnvatnet kjem til i fjellsprekkar, 

startar det ei kjemisk forvitring som 

etter ei tid produserer leirmineral 

som kan redusera friksjonen mellom 

bergartane på kvar side av sprekken. 

Grunnvatn i fjellsprekkar aukar det 

hydrostatiske trykket i botnen av ein 

stor vertikal sprekk og kan såleis vera 

dropen som utløyser skredet. Jordskjelv 

kan òg vera utløysande årsak 

til fjellskred, jamvel om skjelva oftast 

er svake på våre kantar. Mykje kan 

tyda på at det var kraftigare jordskjelv 

i Vest-Noreg i tida like etter at 

innlandsisen smelta og jordskorpa 

tok til å heva seg etter isåket. Hevinga 

starta alt før isbreane byrja nedsmeltinga. 

Vi veit elles at Sunnhordland 

enno har relativt høg jordskjelvaktivitet, 

med sentrum rundt Etne. 

Særleg langs Sørfjorden og i Mauranger 

finn vi spor etter større fjellskred 

og ustabile fjellparti. Nokre av 

desse områda ligg under Tokheimsnuten, 

vedTorsnuten-Solnuten og ved 

Svartenuten–Grimenuten. Der er det 

observert utglidingsfenomen som 

tyder på at større fjellparti er i rørsle, 

og at det ein gong i framtida kan 

koma større fjellskred. Det er ikkje 

gjort systematiske registreringar av 

slike fjellparti på Folgefonnhalvøya, 

men dette er det viktig å få gjennomført 

no, ettersom klimaforskarane 

meiner at vi kan venta meir såkalla 

ekstremvêr i framtida. Slikt vêr kan 

skunda på dei geologiske prosessane 

som leier fram til dei katastrofehendingane 

fjellskreda er. I området 

sør for Sandvinvatnet i Odda, oppover 

langs riksveg 47, ser vi fleire 

stader enorme steinblokker ute på 

den flate elvesletta. Somme stader, 

som ovanfor Hildal og nedanfor 

FOLGEFONNA 289 

Frå 

Gygrastolen 

ser vi mot 

Myrdalsvatn 

og Rosendal – 

eit brattlendt 

og skredutsett 

landskap. 

(Svein Nord)

Ved bustadfeltet 

sør for 

Aga gjev eit 

par holer 

mellom kjempeblokkene 

kjærkomne 

leikeplassar 

for ungane 

frå barnehagen. 

Her er 

det bord og 

benker og til 

og med 

vegger med 

vindauga 

som reduserer 

kald trekk 

mellom 

steinane. 

(Svein Nord) 

Låtefossen, er det tydeleg at det har 

gått fleire fjellskred. Store steinblokker 

må ha kryssa elva og kome heilt 

over på motsett side. Relieffet langs 

dalen har samanheng med at Storelva 

har erodert langs hovudforkastinga 

der fjellet no dannar ei knusingssone. 

Erosjonen vart intensivert etter 

at isbreane hadde grave ut Sørfjorden 

og flytt havnivået heilt frå kysten og 

inn til Odda. 

Kring Maurangsfjorden er det òg 

eit stort relieff, og berggrunnen 

inneheld ei rekkje sprekkesoner.Ved 

foten av fjellsidene finn vi her 

bekkevifter og steinurer som vitnar 

om stor skredaktivitet, særleg av 

flaumskred, men òg av snøskred og 

steinsprang. 

I Bondhusdalen er steinurene annleis. 

Vassura demmer opp vatnet 

nedanfor Bondhusbrea,slik at det no 

har avrenning gjennom den kjempeura 

som kryssar dalen her. Det er 

tydeleg at det største fjellskredet har 

losna langs fjellkammen rett nord for 

området der Keisarstigen klatrar 

opp mot Breidablikk, men òg frå fjellsida 

sør for Husafjellet, har det gått 

eit par fjellskred som ligg ein kilometer 

lenger nede i dalen. Sør for 

Bondhusvatnet er det likeins store 

skredmassar frå fjellskred, like nedanfor 

dei hundre år gamle moreneryggene 

framfor breen.Skredmassane 

i Bondhusdalen demonstrerer skilnaden 

mellom steinsprang og fjell- 


skred. Dei mange steinurene nedanfor 

fjellsidene har normal hellingsvinkel 

(ca. 35°). Fjellskredet har 

kasta blokkene i Vassura tvers over 

dalen, og vi ser dei i dag som fleire 

haugar med groper mellom. Her er 

òg eit døme på stadnamnet Kaldaholet, 

kaldlufta frå breen samlar seg i 

holromma mellom dei enorme steinblokkene. 

Fjellsprekkar 

Samstundes med at dei første norske 

geologane gjorde sine geologiske 

nedteikningar, var ein ung tysk geolog, 

CARL FRIEDRICH NAUMANN (1797– 

1873) i tre somrar på reise i Sør- 

Noreg (1821– 1823). Han gav ut to 

bind i 1824 der han mellom mykje 

anna skriv om sprekkane ytst på 

kanten av fjellet «Aganuten» (Solnuten, 

1551 moh.). Den norske geologen 

Hans Reusch, som reiste 

gjennom området 70 år seinare, har 

gjort ei fri omsetjing av Naumann 

sitt avsnitt om denne staden: 

De fryktelige sprekkedannelser på 

skraaningen der hvor den gaar ned 

til sjøen er merkelige.De ydre partier 

af fjeldet er blevne berøvet sin støtte, 

og derved er der opstaaet store afløsninger 

og bristninger; der har 

dannet sig flere lange, alenbrede, 

lodret nedgaaende kløfter;deres retning 

langs skrenten og beskaffenheten 

af deres sider viser at fjeldet 

bogstavelig talt er sprukket itu, og 

man maa vente at der engang vil 

ske en alvorlig udrasning.Min fører 

fortalte mig at gamle folk, som i 

mange aar havde holdt øie med 

sprækkerne, mente at de tiltok 

baade i længde og bredde. Det er 

ogsaa naturligt at en plutselig og 

frygtelig ødelæggelse kan være 

forberedt her paa disse skrænter 

som er 4000 fod høie og udsatt for 

atmosfærerns gradvis ødelæggende 

indvirkning (forvitring). Vi 

maa antage, at disse gabende afgrunde 

profeterer om at der vil finde 

sted en destruksjon af betydelige 

fjeldmasser engang i fremtiden. 

Reusch finn òg sprekkar sør for 

Jåstadstølen.Han har laga ei teikning 

og fortel at dei to hovudsprekkane 

er om lag 500 m lange og 0,5 m breie. 

Djupna er over 30 m, og botnen er 

dekt med rasmateriale. Fleire små 

bekker forsvinn ned i desse sprekkane. 

Fjellet på utsida av den eine 

sprekken har alt sige 0,5 m. Forkastinga 

langs Sørfjorden har tydeleg 

ført til fleire nord-sør-gåande sprekkar 

parallelt med fjorden. Når breen så 

har grave ut fjorden, har sprekkane 

opna seg meir. Om det då finst skråplan 

som kiler ut i fjellsida lenger 

nede, er faren for store fjellskred i 

bygdene nede ved fjorden bokstavleg 

tala overhengjande. 

Rosendal 

K v i n n h e r a d s f j o r d e n S i l d a f j o r d e n 

Uskedalen 

Uskedalen 

Holmedal 

M a t r e s f j o r d e n 

Guddalsdalen 

Dimmelsvik 

Sunde 

Matre 

H i s s f j o r d e n 

Åkra 

Ænes 

Ænesdalen 

Kvanndal 

M a t r e s f j o r d e n 

Å k r a f j o r d e n 

Jondal 

Bondhusdalen 

Sunndal 

Eikemo 

S a m l a f j o r d e n 

Sørfonna 

Svåsand 

K r o s s d a l e n 

Gjerde 

Herand 

Fjæra 

Nordfonna 

Midtfonna 

Odda 

Buerdalen 

Vikebygd 

Nordnes 

Digranes 

Aga 

Utne 

Tyssedal 

Grimo 

Haustveit 

S ø r f j o r d e n 

Skare 

Snøskred 

Jordskred 

Fjellskred 

Steinsprang 

Potensielt fareområde 

N 

0 10 km 


NGU har 

oppretta ein 

skreddatabase 

som er 

tilgjengeleg 

på internett 

(www.skred 

nett.no) med 

informasjon 

om ulike 

skred som er 

registrerte 

i heile Noreg. 

Kartet syner 

data frå 

denne databasen 

saman 

med ein del 

andre registrerte 

ras på 

Folgefonnhalvøya. 

Det er langs 

Sørfjorden vi 

finn dei mest 

aktive skredområda, 

men 

også andre 

stader går det 

hyppige skred. 

Kunnskap og 

registrering 

av skredulukker 

i fortid og 

notid er 

viktig for å 

vera førebudd 

på ei framtid 

der vi kan 

venta meir 

ekstremt vêr 

og auke i 

store skred. 

Dei raude 

skraverte 

områda er 

vurderte til 

å vera potensiellefareområde 

i dag, og 

særleg i framtida, 

dersom 

klimaet vert 

våtare. 

(Jostein Bakke?/ 

Eva Bjørseth)

Det er ikkje 

uvanleg at 

snøskreda går 

heilt i fjorden. 

Her er rasa på 

Åkre, sett frå 

Kråkevik ein 

mild og våt 

vinterdag. Det 

maritime klimaet 

her vest, 

med varme 

vintrar, gjev 

mykje nedbør 

og potensielt 

stor snøskredfare 

vinteren 

gjennom. 

Mange av dei 

store skreda 

som går langs 

Sørfjorden er 

uråd å stogga, 

og den einaste 

rassrikringa er 

å lage eit 

«leidegjerde», 

slik at snømassane 

treffer 

fjorden utan å 

gjera skade. 

(Hardanger 

Folkemuseum, 

Torstein O. Naa) 

Rogda-ura 

I gutedagane i byrjinga av 1960-åra var 

Guttorm Rogdaberg vegvisar for ein 

geologistudent frå Universitetet i 

Bergen, JOHAN K. KVISTAD, som arbeidde 

med ei hovudoppgåve i liene 

langs Sørfjorden.Han var mellom anna 

interessert i avsetningane i dette området. 

I hovudoppgåva si skriv Kvistad 

om dei kjempestore blokkene i 

området rundt Langetjørni, Svortetjørni 

og Ljosetjørni (Kvistad 1965). 

Han meiner at det er moreneblokker 

avsette av ein bre som kom frå fjellet 

rett ovanfor. Han observerte òg fjellsprekkar, 

og fann opp til 5 m breie 

og 50 m lange sprekkar parallelt med 

fjorden,25 m innanfor kanten av fjellet 

Hest ovanfor Ravnaberg. Han kjem 

fram til at det er isbreen som har 

plukka steinblokkene langs desse 

sprekkane og avsett dei som moreneblokker 

i området nedanfor. 

Stadnamna frå skredområdet fortel 

at folk hadde kjennskap til det som 

må ha skjedd her i førhistorisk tid: 

Svorteskreda, Skreda, Urane, Klov- 


ningen, Tormodhelleren, Innvortesholena, 

Rogdaurane. Ravnabergura 

byrjar i om lag 600 meters høgd heilt 

oppe under Ravnaberget og når 

somme stader heilt ned til fjorden. 

Enkelte av blokkene kan vera opp 

mot 15 m høge.Det er elles ikkje fast 

fjell å sjå i heile området rundt Åsen 

(314 moh.) før ein kjem nordover 

mot bustadfeltet sør for Aga. Kvistad 

fann ikkje fjell i dagen ovanfor 215 

meters høgd vest for Rogdaberg. 

Langetjørni (276 moh.), som ligg 

høgast og lengst sør av dei tre tjørnene, 

drenerer ut gjennom skredmassane. 

Det same gjer Svortetjørni (269 moh.), 

som ligg i same forsenkinga litt lenger 

nord. Høgda aust for dei (Åsen) er 

ikkje ein endemorene, slik Kvistad 

trudde, men ei rastunge med roterte 

skredmassar frå eit kjempeskred frå 

fjellsida sør for Hest. På den tida var 

kvartærgeologane fokuserte på avsetningar 

frå isbreen,og skredmassar 

av denne storleiken er ikkje vanleg. 

Slike skredtunger er typiske for store 

fjellskred som på grunn av den 

enorme energien held fram lenger 

enn steinblokker frå mindre skred. 

Det er imponerande å sjå korleis 

folket på Rogdo har rydda jorda mellom 

store blokker i den sørlege delen 

av området.Det meste av skredmarka 

er likevel planta til med gran. Under 

ura er det mange stader grunnvasskjelder, 

t.d. Vasshelleren. GUTTORM 

ROGDABERG fortel at det alltid tek tre 

dagar frå eit kraftig regnvêr til vassmengdene 

aukar i kjeldene lenger 

nede. Nær bustadfeltet sør for Aga 

gjev eit par holer mellom kjempeblokkene 

kjærkomne leikeplassar for 

ungane frå barnehagen. Her er det 

bord og benker og til og med vegger 

med vindaugo som reduserer kald 

trekk mellom steinane. I området er 

det fleire kaldeholer som vart nytta 

til matlager i gamle dagar. Folk hjelpte 

naturen ved å spa snø ned i holene 

om vinteren, slik at dei vart effektive 

kjøleskap gjennom heile sommaren. 

Rogda-ura breier seg utover på berghylla 

ovanfor Rogdaberg, både nord 

og sør for Langetjørni,og dei massane 

som når fjorden, breier seg òg ut på 

sjøbotnen mellom Rogdaberg og 

Børveneset. NGU har registrert skredmassar 

i ei lengd av over to km på 

fjordbotnen. Alderen på dette fjellskredet 

er det ingen som veit, men 

sidan skredmassane går ut i fjorden, 

vil ein kunna datera dei ved ein kombinasjon 

av seismiske profil og lange 

sedimentkjernar. Det er såleis ikkje 

tvil om at dette er eitt eller fleire store 

fjellskred. Volumet av skredmassane 

her er vanskeleg å slå fast, med det 

er større enn fjellskredet på Fykse i 

Kvam, som tidlegare var halde for å 

vera det største i Hordaland (NVH s. 

489).Sidan skredet gjekk ut i Sørfjorden, 

genererte det nok ei større bølgje 

(ein tsunami), som sikkert gjorde 

stor skade langs strendene. Skulle det 

gå liknande skred ut i fjorden i framtida, 

vil nok konsekvensane bli heilt 

andre og dramatiske for både folk, 

bygningar og vegar langs Sørfjorden. 

Ved å grava i skredvifter og ved å 

studera sediment frå innsjøar der det 

har gått skred, kan vi finna ut om 

skredfrekvensar langt attende i tid. 

Resultata syner at det var relativt 

høg frekvens for alle typar skred dei 

første 1000 åra etter at isen vart borte, 

medan det var liten skredaktivitet i 

den såkalla varmetida som følgde. 

Skredfrekvensen tok seg opp att då 

nedbørmengdene auka att for 6000 

år sidan. Først auka frekvensen av 

snøskred og jordskred, og jamvel om 

datagrunnlaget er mindre, ser det ut 

til at det enno gjekk eit par tusen år 

før det vart meir steinsprang.Det kan 

ha samanheng med at steinsprang 

og fjellskred krev ei tid med forvitring 

før prosessen blir vanleg.Dei aukande 

nedbørmengdene i framtida vil derfor 

utan tvil føra til større fare for 

skred om eit par generasjonar. 

Snøskred langs bratte fjordsider 

Av skredtypar i landskapet kring Folgefonna 

har truleg snøskred skapt mest 

frykt i våre dagar. Få andre stader er 

snøskreda meir årvisse enn langs vestsida 

av Sørfjorden.Over Folgefonna er 

vinternedbøren stor,og vestavêret blæs 

mykje av snøen austover og byggjer 

opp snøskavlar langs austkanten av 

Folgefonna.I periodar med sterk vind 

vil mykje snø òg blåsa over eggane 

og falla ned i bratthenget øvst i fjordsidene. 

Utpå ettervinteren blir skavlane 

ofte så store og tunge at dei brest 

og kjem nedover med stor kraft. 

Det er to hovudtypar av snøskred: 

flakskred og laussnøskred. Flakskred 

blir utløyste langs ein lengre brotkant, 

gjerne høgt oppe i fjellsida.Som 

regel er det eit glidelag som dannar 

golvet i skredet. Det ligg anten inne 

i skredet eller i botnen, mot vegetasjonen 

under snøen. Denne typen 

skred går over breie område, med 

store snøflak som etter kvart blir 

knuste. Er snøen tung og våt, vil 

farten i eit flakskred vanlegvis vera 

10–30 m/sek (35–110 km/t). I tørr 

snø kan flakskred gå mykje raskare. 

Laussnøskred byrjar i eit punkt høgt 

oppe i fjellsida og breier seg gjerne 

utover som ei veksande kjegle. Startpunktet 

kan vera ein snøskavl som 

brest av si eiga tyngd, ofte etter ein 

periode med mykje nedbør og oppsamla 

snø som følgje av sterk vind. 

Laussnøskred som byrjar høgt oppe 

i skar og juv, er nokså vanlege. Desse 

skreda følgjer elvefara og breier seg 

gjerne ut på elvevifter ved fjorden, 

og som oftast blir det ikkje større 

skade utanom elvefaret. Sørpeskred 

er ein variant som gjerne går langs 

bekkefar i kraftig regnvêr.Slike skred 

er ei tung blanding av vatn, snø og 

stein. Skadane kan bli ekstra store, 

ettersom sørpeskred kan nå lenger 

ut på flate område enn andre skredtypar. 

Hellinga i terrenget er viktig 

når ein vil gjera seg opp ei meining 

om skredfaren. Dersom hellingsvinkelen 

er mindre enn 28°,blir det så 

godt som aldri utløyst snøskred.I fjellsider 

med meir enn 50° helling rasar 

snøen gjerne unna etter kvart som 

han fell. Dei mest skredutsette områda 

finn vi derfor i bratte lier med 

mellom 28° og 50° helling. 

Somme stader er snøskreda årvisse, 

og dei mest kjende er kanskje Velureskredene. 

Ingen stad langs fjorden 

går skreda så ofte som her. Langs 

eggane frå Vardanuten og nordover 

mot Rundenuten byggjer det seg opp 

store snøskavlar når det er vestavind, 

særleg med nordvesten. Når skavlane 

losnar av si eiga tyngd, eller på grunn 

av omslag til mildare vêr, sopar dei 

med seg snøen i fjellsida ned mot 

fjorden. Krafta i skreda kan vera 

enorm,og skredvinden og snøfokket 

kan blåsa mest tvers over fjorden. 

Nede ved fjorden kan snømengdene 

vera så store at dei blir liggjande heile 

sommaren. Skog greier naturleg nok 

ikkje å veksa i skredløypa, og berget 

er blankt og reinskrapa. 

Opp gjennom tidene har det vore 

mange store skredulukker i bygdene 

langs Sørfjorden. I gamle tingbøker 

kan vi lesa at gardane ofte fekk nedsett 

skatteskyld på grunn av skred 

som hadde øydelagt hus og innmark. 

Særleg på 1700-talet er det nemnt 

mange slike hendingar, og OLAF 

OLAFSEN (1907) refererer til 19 skred 

i bygdene langs vestsida av fjorden 

berre i dette hundreåret. Det verste 

året var truleg 1726, då fekk gardane 

Måge, Kråkevik, Rogdo, Aga og 

Jåstad nedsett skatteskyld på grunn 

av skred som hadde øydelagt hus, 

skog og mykje innmark. Det aller 

meste av skadane skreiv seg frå snøskred 

så seint på året at det truleg 

var sørpeskred. Gjetord om skred- 

Puddersnøskred Flakskred Sørpesnøskred 

ulukker i tidlegare tider har i ettertida 

ofte vorte til segner om straffedom 

frå troll og gygrar. Dei fleste 

hadde nok likevel grunnfast tru på at 

dei var sikre berre dei gjekk ofte nok 

til kyrkje. I 1637 skriv presten at 

«Lars Jørgensen Langesæter og Jon, 

hans Granne, havde lovet Kirken i 

Kinservik 1/2 pund Smør, fordi 

Gud naadigen havde avvendt 

Skreen og anden Farlighed for dem 

sistleden April». 


Ulike typar 

snøskred er 

definerte etter 

korleis dei 

losnar eller 

«støkk», og 

kva type snø 

som vert 

frakta med 

skredet. 

Både pudderskred,flatskred 

og 

sørpeskred 

kan koma 

kring 

Folgefonna. 

Kva type 

skred det vert, 

er avhengig 

av temperaturen 

i snøen. 

(Endre Skaar/ 

Eva Bjørsethn)

Det ser ut til at folk sjeldan flytte 

frå områda etter skredulukkene. Dei 

bygde opp att husa, gjerne på same 

hustuftene, jamvel om sogene er 

fulle av dramatiske hendingar og 

ulukker på grunn av skredfaren og 

nærleiken til Folgefonna. Det som 

batt dei til området, er kanskje det 

Olafsen skriv i boka om Ullensvang: 

«Alt, hvad Hardanger eier av 

Skjønhed og Romantikk, finder 

man her:Høit oppe mod Himmelen 

den mægtige, straalende Bræ, foran 

den stille Fjord, hvori de mægtige 

Tinde speiler sig, rundt om en rig 

og yppig Plantevækst og en Skog af 

Frugttræer, hvorigjennom Bræelven 

skummende styrter ned – hva 

mer kan man forlange i Norden!» 

I vår tid er det vel snøskredene i 

1990-åra som har vore dei mest dramatiske 

og som har fått dei største 

konsekvensane. 17. januar 1993 vart 

områda mellom Odda og Eitrheimsneset 

råka av veldige snøskred. Det 

hadde gått mange ras i dette området 

før, men dette året kom det tre 

store skred: Frå Ruklenuten kom 

Klungersetskreda og frå Tokheimsnuten 

Helleskreda og Husaskreda.Det 

vart store materielle skadar, og eitt 

menneske omkom. Året etter, 27. 

januar, kom Bleieskreda (R308). Årsakene 

til at slike snøskred kjem 

somme år, er mange, men tre faktorar 

kan likevel gje det meste av forklaringa. 

Over Folgefonna fell det 

meir vinternedbør enn nede i fjordbygdene. 

Når det er regn i låglandet, 

kjem nedbøren oftast som snø over 

fonna. I periodar med mykje nedbør 

er det òg ofte sterk vind frå ein 

sørleg eller vestleg kant. Snøen blæs 

austover, og når vinden er sterk, kan 

vi sjå korleis snøròket fyk over fjellkanten. 

Kvar denne snøen til slutt 

blir liggjande, er oftast bestemt av 

vindretninga. Ved vind frå sørvest 

skavlar snøen seg ein annan stad enn 

ved nordvestleg vind. Faren for snøskred 

er òg større dersom det vinteren 

før kom mykje snø som ikkje 

smelta heilt bort sommaren etter.Den 

nye snøen har dermed eit glattare 

underlag og kan lettare gli ut. 

Dei to skredulukkene på Tokheim i 

januar 1993 og på Bleie i januar 1994 

syner tydeleg korleis faren for snøskred 

kan byggja seg opp over fleire 

år. I fleire vintrar hadde det kome 

store snømengder i fjella og på fonna. 

Nedbørmengdene var alt frå vintrane 


1988/89 og 1989/90 uvanleg store, 

og på Vintertun (392 moh.), sør for 

fonna, vart det målt snødjupner på 

opptil 1,6 meter på flat mark. På 

Kvåle i Jondal (342 moh.) var ikkje 

snømengdene så store,men også her 

vart dei målte til nær fire gonger 

normalen.Sommarvêret desse åra var 

dominert av skodde og regn, og 

temperaturen var ofte mykje lågare 

enn normalverdiane. 

Vinteren 1990/91 var ikkje nedbørmengdene 

like store, men det var 

stabilt og kaldt vêr,og snøen låg heilt 

ned i fjøra frå tidleg i november til ut 

i mars.Vintrane 1991/92 og 1992/93 

kom det på nytt mykje nedbør, og 

snødjupna på Vintertun vart i mars 

1993 målt til meir enn 2,3 m. Denne 

vinteren kom altså skreda på Tokheim. 

Resten av året 1993 var relativt 

tørt, men i desember auka nedbøren 

att, og denne månaden vart det målt 

om lag like store nedbørmengder på 

Kvåle som på Vintertun. Og i januar 

1994 kom skredet på Bleie. 

I denne perioden auka Folgefonna 

i areal i fleire område.Fleire bretunger 

voks, og breisen vart tjukkare. Kaldt 

vêr i mai og juni førte til at smeltinga 

gjekk seint, og mykje snø vart liggjande 

over til neste år. I områda 

rundt fonna var dette synleg i skare 

og dalsøkk med lite sol. Vinteren 

1992/93 kom det uvanleg store snømengder, 

sæßrleg på den sørlege 

delen av fonna. På Vintertun fall det i 

alt i desember 531,1 mm. Det våtaste 

døgnet var 15. desember, då det kom 

115,4 mm. Her vart denne nedbøren 

registrert som regn, men 200–300 m 

høgare kom han som snø, og nedbørmengdene 

auka med høgda. 

Vinden i denne perioden var for det 

meste kuling og opp i storm frå sørvest. 

Januar heldt fram med vind og 

mykje nedbør nesten kvar dag, og 16. 

januar vart det målt 64,6 mm nedbør 

og snødjupn på 1,5 m på Vintertun. 

1993 var eit kaldt år. Frå mai og ut 

året var middeltemperaturen under 

normalen, men det kom relativt lite 

nedbør. Også i første delen av 

desember var det relativt tørt, og det 

kom to korte periodar med mildvêr, 

truleg med plussgrader høgt over 

1000 m.I siste delen av desember og 

i januar fall det atter mykje nedbør, 

og vindretninga var no frå sør til søraust. 

På Kvåle målte dei på det meste 

100,4 mm 21. januar og 94,2 mm 22. 

januar, og snødjupna auka raskt til 

over 1 m. 24. januar bles det vestavind 

som var oppe i orkans styrke. 

Nedbør er eit resultat av nedkjøling 

av fuktig luft. Nedkjølinga 

skjer når lufta blir pressa til vêrs, til 

dømes når vinden blæs mot bratte 

fjellsider. Til sterkare vinden er, til 

kraftigare blir nedbøren. Dei uvanleg 

store snømengdene som kom i 

områda på og rundt Folgefonna desse 

vintrane, var eit resultat av stabil og 

sterk vind som bles fuktig luft inn frå 

sør og vest. Det meste kom på den 

sørlege delen av fonna.Kjølige somrar 

gjorde at lite is og snø smelta, slik at 

fonna voks fram over eggane og danna 

eit glatt underlag under dei uvanleg 

store snømengdene neste vinter. Når 

tyngda av den nye snøen vart stor 

nok, losna alt frå underlaget og rasa 

nedover. Det spesielle for Bleieskreda 

kom, var dessutan dei store mengdene 

med nysnø som kom samstundes 

med kraftig vestavind som 

bles snøen austover. 

Flaumar frå Folgefonna 

Skredene kjem i dei bratte dalsidene 

kring Folgefonna, men store naturkatastrofar 

har òg direkte samanheng 

med breen. Ein stor masse av is og 

snø som ligg høgt til fjells, er i seg 

sjølv ein potensiell fare. Ikkje minst 

har folket i fjordbygdene fått oppleva 

verknaden av tappingar frå bredemte 

sjøar og storstilte smelteflaumar. 

Som vi har sett, har Folgefonna 

variert mykje i storleik i løpet av dei 

siste ti tusen åra. Det har ført til at 

det ulike stader og til ulike tider har 

vorte danna bredemte sjøar. Dette er 

innsjøar som dannar seg fordi breen 

demmer opp den naturlege dreneringa 

for vassmassane. Når vasstrykket 

i desse sjøane vert større enn 

mottrykket frå breen, får vi det vi 

kallar «Jøkulhlaup». Ordet har opphav 

i islandsk og refererer til katastrofetappingar 

av bredemte sjøar 

under Vatnajökull. Det spesielle på 

Island er at vulkansk aktivitet kan 

smelta isen frå undersida og såleis 

laga store innsjøar som ein ikkje ser 

på overflata. Det siste store jøkulhlaupet 

på Island var i 2004,då Grimsvatn 

under Vatnajökull vart katastrofetappa. 

Jøkullaup på Island har ført 

til nokre av dei største flaumane 

som er kjende på jorda, med flaumtoppar 

som syner avrenning opp 

mot 50 000 m 3/sek, det vil seia like 

mykje som avrenninga i Amazonas- 

elva. Alle bredekte område rundt om 

i verda har eller har hatt bredemde 

sjøar. Særleg i Himalaya er det grunn 

til å syna aktsemd, for breane her 

dreg seg mykje attende og dermed 

endrar dreneringa seg internt i 

breane. Som ei forkorting for tappingar 

av glasiale innsjøar nyttar ein 

akronymet «GLOF», som er ei forkorting 

for «Glacial Lake Outburst 

Flood». 

Internasjonalt er det sett i gang 

fleire store prosjekt for å overvaka 

dei mange bredemde sjøane som 

dukkar opp i samband med høgare 

middeltemperatur verda over, med 

etterfølgjande smelting av breis. I 

Noreg er det registrert eit titals bredemde 

sjøar som har vore aktive det 

siste hundreåret. Dei mest kjende er 

Strupbreen i Lyngen, Blåmanssisen i 

Nordland, Brimkjelen på Jostedalsbreen, 

Flatbreen i Fjærland, Demmevatn 

på Hardangerjøkulen og Sauabreen/Austre 

Blomstølskardbreen 

på Folgefonna. Dei bredemde sjøane 

i Noreg har ikkje noko med vulkansk 

aktivitet å gjera, men skriv seg frå 

endra drenering som følgje av framrykk 

eller tilbakesmelting av isbrear. 

Slike sjøar kan ha utløp som berre 

opnar seg når vassnivået stig over ei 

viss høgd, eller dei kan verta katastrofetappa 

når vasstrykket overstig 

motkreftene i isen. Dei raske uttappingane 

skjer gjennom tunnelar 

under isen som vert smelta større og 

større etter kvart som flaumen utviklar 

seg. Slike flaumar akselererer i 

intensitet etter kvart som tunnelane 

under breen smeltar og utvidar seg 

på grunn av flaumen. 

Mosnes i Åkrafjorden er kanskje den 

staden kring breen der folk sterkast 

har kjent på kroppen faren med å ha 

ein bre hengjande over seg. Breelva 

sine herjingar gjorde at den siste fastbuande 

flytte derifrå i 1966 (B386). 

I Jondalsvassdraget er det òg spor 

etter dramatiske katastrofetappingar 

av bredemde sjøar. Nord for Nordfonna 

går det ein dal rett aust-vest 

som heiter Jukladalen. Namnet har 

han fått fordi det heng isjuklar over 

dalen. I dag renn smeltevatnet frå 

breen ned i fleire små vatn og vidare 

ned i Dravladalsvatnet og ut i fjorden 

ved Jondalsøyri.Men slik har det 

ikkje alltid vore. I to periodar har 

Folgefonna vore mykje større enn i 

dag, og bretungene som no heng 

høgt over Jukladalen, rykte fram og 

sperra av dreneringa i vestleg retning. 

Dette førte til at det danna seg ein 

større innsjø i dalen mot aust. På eitt 

tidspunkt har vasstrykket i denne 

sjøen vorte så stort at brearmen frå 

Nordfonna har flotna opp, slik at 

katastrofetappinga har byrja. Kor 

stor denne innsjøen har vore er ikkje 

godt å seia, men ut frå dei spora vi 

ser i landskapet nedover dalføret, er 

det grunn til å tru at det har vore 

mykje vatn. Dateringa av desse hendingane 

stammar frå sedimentprøvar 

i Vassdalsvatnet. Dei syner to flaumlag 

i sedimenta, det eine for om lag 

2000 år sidan og det andre for om lag 

1000 år sidan. Truleg vart heile dalbotnen 

både i Øvre og Nedre Krossdalen 

påverka av desse katastrofehendingane. 

I Øvre Krossdalen finst 

det mange forteljingar om flaumar 

utover jordbrukslandet også i historisk 

tid. For å skapa meir stabile forhold 

for bøndene, vart elva på 1980talet 

plastra med stein og retta ut. 

Saman med kraftutbygginga på 1970talet 

gjer sitt til at dei som veks opp 

i dag,aldri har sett noko til desse storflaumane, 

som herja dalen i farne tider. 

Eit anna område med spor etter 

katastrofetappingar av bredemde 

sjøar, i Buervatnet. Prøvar av botnsedimenta 

her syner spor etter to store 

flaumar, den eine i samband med 

«Den vesle istida» på 1700-talet og 

den andre for om lag 1000 år sidan. 

Årsaka til desse flaumane finn vi ved 

ein liten brearm som går ned frå breplatået 

litt sør for Svartenut.Vatnet i 

den bredemte sjøen drenerer under 

breen og ut i ei elv som renn via 

Buervatnet ned til gardane på Buer. 

Då innsjøen ligg langt til fjells, er det 

ikkje mange sikre observasjonar av 

kor ofte og når han har vorte tappa i 

tidlegare tider. Sidan jøkulhlaupet går 

inn i Buervatnet, vert flaumtoppane 

dempa og mindre synlege for folk 

nede i dalen. Hausten 2002 vart det 

oppdaga at innsjøen var tom, og at 

alt som var att, var nokre store isblokker 

på botnen. Truleg har ein 

stad mellom 1 og 1,5 millionar m 3 

vatn runne ut, og senka vatnet med 

om lag 28 meter. På Buer gard hadde 

dei observert stor vassføring og mykje 

slam i elva over ein periode på to 

veker i august månad. Kart frå 1959 

syner at breen då var større og at 

han dekte heile området der det i 

dag er ein bredemt sjø. Dette syner 

at sjøen har eksistert berre når brearmen 

har hatt ein viss storleik. Dersom 

brearmen vert mindre kan det 

føra til at katastrofetappinga skjer 

raskare, og farleg for folket i Buerdalen. 

Dei er vane med flaumstore 

elvar i Buerdalen også av andre grunnar. 

Under Den vesle istida gjekk det 

fleire gonger skred som demte opp 

elva gjennom dalen, og når så desse 

demningane brast, vart det storflaum. 

Ein av dei største flaumane av denne 

typen kom i 1856,då snø og is demde 

opp Jordalselva. 

I Blådalen ovanfor Matre i Kvinnherad 

budde det i fleire generasjonar 

folk på Bjødnabøle. Dei dreiv enkelt 

jordbruk og fangst i fjellet. Ein av 

pionerane i området var KRISTOFFER 


Vegen langs 

Maurangerfjorden 

er 

særs utsett 

for flaumar 

og skred. 

Her må det 

derfor synast 

stor merksemd 

på 

mørke haustdagar. 

Vatn 

og snø tek 

med seg stein 

og grus som 

ofte hamnar 

i vegbanen. 

Stundom vert 

kreftene så 

sterke at 

vegen må 

gje tapt for 

naturkreftene. 

Her er vegskulder 

og 

rekkverk 

vaska 

i fjorden. 

(Jan Rabben)

Jukladalen på 

sitt vakraste 

i slutten av 

«Den vesle 

istida» (1931). 

Brearmane 

er her byrja 

å smelta 

attende, men 

er likevel større 

enn nokon 

har sett dei 

i vår tid. 

Det er brearmen 

lengst 

borte i biletet 

som tidlegare 

har vore 

årsaka til dei 

gigantiske 

flaumane 

som har herja 

nedetter 

Jondalsvassdraget. 

Når 

breen vert 

større, demmer 

han opp 

Jukladalen og 

det vert ein 

stor bredemt 

sjø innover 

dalen. Når 

vasstrykket 

overstig 

styrken i 

isdemninga, 

kjem det ei 

katastrofetapping, 

eit såkalla 

«Jøkullaup». 

Då kan heile 

vatnet verta 

tappa berre i 

løpet av nokre 

få timar. 

Siste gong 

dette hende 

var for om lag 

1000 år sidan. 

(Hardanger 

Folkemuseum, 

Jon A. Bleie) 

BJØDNABØLET. Han var den første til å 

driva med tamrein på Folgefonnhalvøya. 

Historia om han er spennande 

lesnad, som er godt dokumentert i 

boka «Nådelaust Liv i gåvmilde 

Hardanger». Også Kristoffer fekk 

bittert læra kor lunefull Folgefonna 

kan vera. Ved fleire høve oppdaga 

han at breelva frå Vestre Blomstølskarbreen/Svelgjabreen 

brått minka 

i storleik. Nyfiken klatra han oppetter 

elva og såg at fronten av breen 

hadde kollapsa. Då visste han at det 

var berre minuttar att før han kunne 

venta ei flodbølgje, når is-demninga 

brast. Gjennom åra vart husa på 

Bjødnabøle stadig flytta lenger opp 

på bøen, før Sunnhordland Kraftlag 

la heile garden under vatn på 1960talet. 

På Digranes i Sørfjorden har det 

vore fleire hendingar med flaum frå 

Lausavatnet, som ligg opp mot og 

delvis under Folgefonna. Av og til 

hende det at fonna kalva ned i vatnet 

og laga så store flodbølgjer at dei 

fløymde over kanten og nedover lia. 

I 1742 kom det ei slik flodbølgje som 

øydela det meste av innmarka. 19. 

februar 1849 gjekk det eit snøskred 

som stengde utløpet og demte opp 

vatnet. Då demninga brast, kom det 

eit stort skred som var ei blanding av 

vatn og snø, og som øydela mykje 

skog og innmark og tok med seg 

hus. I ein protokoll som refererer 

denne hendinga, står det at «3 


Kvinder blev udgravet levende». Så 

godt gjekk det ikkje på Måkastad i 

1761. På vårtinget dette året opplyste 

LARS TORSTEINSON MAKESTAD at 

den 2. mars om ettermiddagen gjekk 

det ei snøskrede frå høgaste fjellet. 

Skredet tok med seg den gamle mor 

hans, kona hans og ei lita dotter, alle 

husa utanom løa, med alt som var i 

husa, frårekna han sjølv og eit lite 

barn som han hadde i armane og 

som vart rive frå han. Han sjølv vart 

nedgraven i snø til opp under armane, 

så han kunne fortelja dei som kom 

til, kvar barnet låg. Det vart grave 

fram att i live. Om kvelden fann dei 

òg mor hans i live, men først tre 

dagar etterpå fann dei det andre 

barnet under snøen, og åtte dagar 

seinare fann dei òg kona. «Om denne 

Tildragelighed og hans store Hjertesorg 

har han begjært Almuens sandfærdige 

Vitneprov ..» 

Han bygde husa opp att på same 

staden, men 7. februar 1808 kom det 

ei ny snøskrede over garden. Denne 

gongen miste også Lars livet. Lausavatnet 

har også seinare synt seg å 

vera farleg,og så seint som 19.februar 

1973 gjekk det ei stor skrede ned frå 

vatnet.Vi kan framleis tydeleg sjå det 

blankspylte skarvet der skreda 

brukar å gå. 

Den største flaumen i moderne tid 

kom den 7. september 1966. Denne 

hadde samanheng med smelting av 

breis, på grunn av varmt vêr i kombi- 

nasjon med mykje nedbør. I Nordrepollen 

kan ein i dag sjå korleis 

flaumen endra elveløpet ved munninga 

ved fjorden. Flaumen i 1966 

var nemleg den siste store flaumen 

før elva vart regulert og alt vatnet 

ført til Mysevatn og vidare i tunnel 

gjennom turbinane til Statkraft. Frykt 

for flaum frå hissige breelvar har 

vore det største trugsmålet mot jordbrukslandet 

i mange dalar kring 

Folgefonna. Etter kraftutbyggingane 

på 1970-talet er mykje av farepotensialet 

fjerna sidan demningar sørgjer 

for at flaumtoppane vert dempa. 

Vassføringa i Jondalsvassdraget er 

redusert med heile 75 % i høve til 

normal avrenning gjennom eit år. 

Regnflaumar i bratte fjell 

Det kan ikkje kallast flaum berre ein 

ser at elvar og bekker går over sine 

breidder. Hydrologane baserer sine 

definisjonar av flaum på ei samanlikning 

av dagleg målt vassføring frå 

hydrologiske stasjonar. Norges vassdrags- 

og energidirektorat (NVE) har 

ansvaret for slike målingar i norske 

elvar og bekker. I dag er desse stasjonane 

utstyrte med instrument som 

registrerer kontinuerleg vassføring. 

Ein klassifiserer gjerne flaumane i 

årsflaumar og middelflaumar. Definisjonen 

på ein årsflaum er den høgaste 

vassføringa som er registrert i ei elv 

i løpet av eit år. Middelflaumen er 

vidare gjennomsnittet av alle årsflau- 

mane i elva i ein periode på mange 

år. For å kunna definera flaumar, må 

ein derfor ha daglege vasstandsregistreringar 

over ein periode på minst 

ti år. Storleiken på årsflaumane og 

middelflaumane er ulik frå elv til elv, 

men regelen er at til større elva er, til 

større er den tillatne vassføringa før 

ein talar om flaum.Dersom ei elv gjer 

skade på liv, helse eller materiell, 

vert det kalla ein skadeflaum. 

I dag er det NVE som har den 

nasjonale flaumvarslingstenesta og 

ansvaret for prognosar med omsyn 

til flaumar. Dei nyttar avanserte 

metodar for å kunna gje nøyaktige 

varsel.Desse metodane er baserte på 

observasjonar frå målestasjonar i 

elvar, snømålingar, satellittbilete, nedbørsprognosar 

frå vêrvarslinga og 

hydrologiske berekningsmodellar. 

I utgangspunktet er dei bratte og 

relativt korte vassdraga på Vestlandet 

mindre utsette for skadeflaumar 

enn dei lange og slake vassdraga 

på Austlandet. Det hender 

likevel frå tid til anna at elvane på 

Folgefonnhalvøya går utover sine 

breidder og løyser ut skadeflaumar. 

Generelt kan vi seia at dei vanlegaste 

årsakene til flaum på Folgefonnhalvøya 

er kraftig regn eller langvarig 

regn i kombinasjon med snøsmelting. 

Det er sjeldan at berre regn eller 

berre snøsmelting fører til skadeflaumar 

i og med at dei bratte elvane 

er effektive dreneringskanalar. Men 

dei åra der snøsmelting og mykje 

regn fell saman, kan oppleva skadeflaumar. 

Dei største flaumane vi 

kjenner i historisk tid i Noreg, har 

alle kome om sommaren. 

I oktober 2005 var det ein skadeflaum 

i Buerelva, som eit resultat av 

intensivt regn over ein lang periode. 

Det som gjorde utslaget, var ein temperaturauke 

som førte til at nysnøen 

i fjellet byrja å smelta. Hausten 2005 

gjekk det så hardt for seg i elva at 

vegen i dalen vart stengd og Hagabrua 

måtte utbetrast. OLA BUER, som 

har budd heile sitt liv i dalen, fortalde 

til Hardanger Folkeblad at flaumen i 

oktober 2005 var større enn både 

den i 1938 og den i 1962. Basert på 

dette kan flaumen karakteriserast 

som ein hundreårsflaum. Slike regnflaumar 

må vi truleg gjera rekning 

med å få fleire av i framtida, ettersom 

klimamodellane syner at nedbøren 

på Vestlandet vil auka fram 

mot 2100. 

Frå gudsfrykt til kunnskap 

Kvifor valde folk å bu i desse rasfarlege 

liene utan å gje opp gard og 

grunn kvar gong skreda tok folk og 

hus. Det er ikkje utan vidare enkelt å 

svara på dette spørsmålet, men dei 

grøderike områda langs fjorden var 

ettertrakta land som ein nødig gav 

opp, jamvel om det kunne vera tryggare 

å busetja seg andre stader. Nærleiken 

til fjorden gav kommunikasjon 

og lettvint transport, og fiske 

var ei viktig attåtnæring. 

Her låg det strandflater, rett nok 

ofte nokså små, men det var mogleg 

å dyrka opp bakkar med næringsrik 

morene- eller skredjord. Dessutan var 

klimaet mildt. Det var vanleg å setja 

på ein større buskap om hausten enn 

det var samla inn vinterfôr til. Sørvende 

bakkar, der graset vart tidleg 

grønt, kunne derfor stå svært høgt i 

kurs. Våren kom tidleg fordi det 

sjeldan var nattefrost nær fjorden. 

Ekstra tidlege var dei områda som i tillegg 

var skjerma mot kaldlufta som 

om vårnettene seig nedover frå snødekte 

toppar og frå fonna. I historia 

går gjerne slike eigedommar att i tinglysingar 

av medgifte og ved skifte.Om 

sommaren gav godt og varmt vêr 

gode avlingar, og det var sjeldan 

tørke. Dessutan skjerma fjella mot 

sterk vind, og lite vind var ein viktig 

føresetnad for fruktdyrking. 

Synet på naturen var annleis enn i 

vår tid. Den gongen var eit skred ei 

svært dramatisk og nesten ufatteleg 

hending og vart ofte sett på som eit 

fenomen knytt til ein «styrelse» frå 

høgare makter. Eit skred kom derfor 

uventa og «der folk minst venta det». 

Offergåver til prest og kyrkje, anten 

som takkegåver for å vera sparte for 

skred, eller som ei bøn om å verta 

sparde, syner at trua på lagnaden var 

stor.I dag er det mindre tru på lagnaden 

men meir tru på at mennesket 

kan vinna over naturkreftene. Det 

trengst skredsikring av vegar og bustadområde, 

men vi må aldri gløyma 

at vi er gjester i dette landskapet, og 

at naturen og dei geologiske prosessane 

vil gå sin gang så lenge tyngdekrafta 

får verka. Vi kan derfor aldri 

gardera oss mot naturfarar,men auka 

kunnskap og respekt for naturen kan 

kanskje gjera livet mellom fjella tryggare 

for det moderne mennesket. ❏ 

SKREDENE 

PÅ ROGDO 

Rett nedanfor tunet på 

Rogdo, på sørsida, ligg det 

ein stor stein, 15 meter lang, 

7– 8 meter brei og 5–6 meter 

høg (bilete s. 260). Soga om 

korleis denne steinen vart 

liggjande her er dramatisk 

nok, og ho som fortalde 

om det til etterslekta, 

Brita Kristensdotter Rogdo, 

var 12 år gammal 

då dette hende. 

I midten av februar 1868 

hadde det snøa tett i tre veker, 

og det var så mykje snø på 

hustaka at karane måtte opp 

fleire gonger og måka snøen 

vekk, så ikkje taka skulle 

brotna. Så ein dag kom skredene. 

Leirdalsskredo gjekk rett 

før middag, sør for tunet. Husa 

skalv og rista, og folka sprang 

ut i tunet, for dei trudde husa 

ville fara.Men bygningane stod. 

Folk kunne sjå ei kjempeskrede 

som hadde losna inne 

i Leirdalen, og då skredvinden 

stilna og snøgòvet hadde lagt 

seg, gjekk dagen vidare. 

Vel ferdige med middagskvilda 

eit par timar seinare, 

kom Husaskredo. Denne går 

på nordsida av tunet og kjem 

oftare enn Leirdalsskredo. 

Oftast kjem Husaskredo berre 

ned mot tunet og stoggar eit 

stykke oppe. Men denne dagen 

kom snømassane kom langt 

nedanfor tunet og gjekk saman 

med Leirdalsskredo på nedsida, 

slik at Rogdatunet låg 

som ei øy i snøhavet. 

Gode to månader seinare, då 

snøen byrja å bråna i vårsola, 

kom den store steinen fram 

som hadde følgt med Leirdalsskredo, 

av storleik som eit hus 

– den største steinblokka vi 

kjenner til som er blitt transportert 

av ei snøskrede. Ingen 

har gjort noko med steinen, 

som no har lege i fred i 140 år 

nede på bakkane. 

FOLGEFONNA 297

yout 1 - Fagbokforlaget

Transform your PDFs into Flipbooks and boost your revenue!

Delete template?

Save as template ?