Foreldrerettleiing - Medietilsynet

Korleis halde barna dine trygge på nettet

A. Slik bruker du denne trygg bruk-pakken 

B. Rettleiing for foreldre og føresette: 

1. Sikkerheit skaper tryggleik 

2. Kommunikasjon 

3. Nettmobbing 

4. Underhaldning og nedlasting 

C. Forslag til aktivitetar 




4. Underhaldning og nedlasting 

D. Ord og uttrykk 

E. Nyttige adresser 

INNHALD 

p. 4 

p. 5 

p. 6 

p. 10 

p. 15 

p. 17 

p. 21 

p. 21 

p. 24 

p. 26 

p. 27 

p. 29 

p. 39

4 

A. Slik bruker du denne trygg bruk-pakken 

Kjære foreldre og føresette 

Legg du planar for eitt år, plant ris 

Legg du planar for ti år, plant eit tre 

Legg du planar for resten av livet, gi barnet ditt ei utdanning 

Kinesisk ordtak 

Det du held i handa, er eit verktøysett for elektronisk tryggleik meint for familiar med barn 

mellom seks og ti år. Det er eit pedagogisk opplegg laga med tru på at ny teknologi ikkje 

bør skilje generasjonar, men samle dei. Opplegget er utarbeidd ved hjelp av ekspertise frå 

Insafe, det europeiske nettverket av nasjonale kontaktsenter som arbeider for å gjere folk 

meir medvitne om tryggleiksproblem på Internett. Trygg bruk-prosjektet til Medietilsynet 

har omsett og lagt opplegget til rette på norsk, støtta av den interdepartementale gruppa for 

trygg bruk av Internett. 

Det kan vere farleg å leike på leikeplassen eller krysse gata dersom ein ikkje er forsiktig, 

og på same måten kan bruk av Internett og mobilteknologi medføre fare for den som er 

uforsiktig. Heldigvis fi nst det verktøy som gir internettbrukarar kunnskap om fordelar og 

farar ved å surfe på nettet.

Bruk dette verktøysettet til å lære barna dine å bruke Internett på ein trygg og effektiv måte. 

Materiellet gir meir enn femti sikkerheitstips og øvingar slik at du kan lære barna dine 

elektronisk sikkerheit (e-sikkerheit) på ein morosam, engasjerande og ikkje-trugande måte. 

Materiellet består av: 

• To trygg bruk-hefte: ein underhaldningsdel for heile familien og ei foreldrerettleiing 

• Gode tips for heile familien 

• Eit familiesertifi kat 

• Klistremerke med smilefjes 

• Tolv situasjonskort som kan klippast ut 

Både familieheftet og foreldreheftet har fargekode for å markere dei fi re viktige e-sikkerheitstema: 

sikkerheit, kommunikasjon, nettmobbing og underhaldning og nedlasting. 

Foreldreheftet fungerer også som referanse til underhaldningsdelen. Det inneheld bakgrunnsinformasjon, 

merknader om aktivitetane og forslag til løysingar på øvingane og situasjonskorta. 

Det er meininga at familieheftet skal brukast av foreldra og barna saman. Dei ulike tema 

er illustrerte ved forteljinga om to ungdommar, Sander og Sara, foreldra deira og datageniet 

Tonje. Kvart kapittel inneheld opplæringsaktivitetar, som omfattar nettøvingar, spørjekonkurransar, 

gylne reglar og nyttige lenkjer. 

Les forteljinga høgt i lag med barna, og arbeid med aktivitetsforslaga i lag. På slutten av 

kvart kapittel kan de bruke dei aktuelle situasjonskorta for å få i gang ein diskusjon med 

barna slik at dei forstår innhaldet endå betre. 

Gi barna ei påskjøning når dei har klart å arbeide seg fram til slutten av verktøysettet ved 

å bli einige om nokre gylne reglar, og få alle til å underteikne familiebeviset. Til slutt kan 

barna dekorere hefta med smiley-klistremerka. 

Det er viktig for oss å få tilbakemeldingar frå dykk. Nøl ikkje med å kontakte Trygg brukprosjektet 

i Medietilsynet dersom de har spørsmål eller kommentarar. Vi ønskjer deg og 

familien mykje moro når de no skal få styr på Internett. 

God og trygg surfi ng. 

5

B. Rettleiing for foreldre og føresette 


DATAMASKIN I HEIMEN 

Ein heime-PC eller Mac kan vere ein kjempefi n lærings- og underhaldningsarena for heile familien. 

Ved å plassere datamaskina i det rommet familien bruker mest, og ved å lage heilt klare 

reglar for korleis og kor lenge ein kan sitje framfor skjermen, kan ein sjå til at dei unge familiemedlemmene 

er trygge. 

Hugs at barna dine også kan få tilgang til Internett hos venner, på internettkafear og liknande. 

Derfor er det viktig at de saman set opp trygge og sikre etiske retningslinjer som de kan bruke 

når som helst og kvar som helst. 

SIKRING AV DATAMASKINA 

Sikkerheit oppnår ein når ein har ei grunnleggjande forståing for moglege truslar og 

6 Sikkerheit skaper tryggleik

kunnskap om enkle hjelpemiddel. Slike hjelpemiddel omfattar nyttige teknologiverktøy og 

sunn fornuft frå brukaren si side. Og til liks med alt anna er alder og øving med på å utvikle 

den sunne fornufta. 

Det du og barna dine sannsynlegvis gjer på datamaskina heime, til dømes å bruke minnebrikker 

eller CD-ROM, opne vedlegg og laste ned fi ler, kan medføre risiko. Slik risiko 

dreier seg i hovudsak om vondsinna dataprogram, såkalla malware, som er laga for å skade 

maskina di, stele persondata eller sende deg uønskt reklame. 

Barn møter ulike typar vondsinna program – virus, ormar, trojanske hestar og spionvare, 

programvare som blir lagde inn utan at eigaren veit eller vil det – og lærer seg til å kjenne 

att symptoma på at ei datamaskin er smitta. Dei lærer korleis dei skal hindre smitte ved å 

alltid gå inn på Internett via ei datamaskin som er beskytta med oppdaterte antivirus- og 

antispionvare-program. Dei blir også rådde til å vere forsiktige når dei opnar e-postvedlegg 

frå ukjende avsendarar, lastar ned program for Internett og bruker minnepinnar eller 

CD-ROM. 

KJEMP MOT SPAM 

80 prosent av all e-post som sirkulerer på Internett, er spam eller søppelpost (uønskt epost), 

som lett kan påverke barna dine. Legg ein ut e-postadressa si på nettet, til dømes i 

samband med ei nyheitsgruppe, ei chatteside eller prateside, eit offentleg forum, ein sosial 

nettverkstad eller eit nettskjema, kan ein generere spam. Spesiell programvare kan samle 

inn e-postadresser frå nettet og setje dei saman til adresselister som deretter blir brukte til 

å distribuere søppelpost i store mengder. Selskapa som driv med slike aktivitetar, er ofte 

lokaliserte på stader der det ikkje fi nst noka lovgiving som hindrar uønskt e-post! 

Søppelpost er som oftast relatert til pornografi , legemiddel, tvilsame fi nanstransaksjonar 

osv. Dessutan kan søppelpost også vere ei kjelde til vondsinna program. I dei fl este tilfella 

blir søppelpost distribuert med ureieleg hensikt. Nedanfor fi nn du nokre tips som hjelper 

deg til å verne familien: 

• bruk spamfi lter for å hindre søppelpost. E-postleverandørane tilbyr ofte valfri antispam 

som ein kan aktivisere i e-postprogrammet. Kontakt e-postleverandøren for meir informasjon. 

Sjekk mappa di for søppelpost eller spam for å sjekke at ikkje uskuldig e-postar 

hamnar der. Teknologien er ikkje idiotsikker. 

• Lær barna at dei ikkje skal opne e-post frå ukjende avsendarar. Søppelpost inneheld 

nesten alltid freistande tilbod og spennande vedlegg. Vis barna korleis dei blokkerer ein 

e-postavsendar, eller be dei om å slette mistenkjelege e-postar. 

SURFING PÅ NETTET 

Sjølv svært små barn kan ha nytte av å surfe på Internett for å fi nne morosame og lærerike nett- 

Sikkerheit skaper tryggleik 

7

stader. På den andre sida må ein hugse at Internett har alle typar innhald som ikkje alltid passar 

til alle aldersgrupper. Søkjemotorar er fl otte når det gjeld å fi nne innhald på Internett. Men fordi 

søkinga er knytt til eit utval av nøkkelord, blir det også lett å fi nne uønskt innhald. Eit tilsynelatande 

uskuldig nøkkelord kan føre til ei ikkje like uskuldig nettside som inneheld det aktuelle 

nøkkelordet. Nedanfor fi nn du nokre tips som kan bidra til at barn surfar tryggare på Internett: 

• Opprett ein eigen brukarkonto for barnet ved hjelp av eit operativsystem (til dømes 

Windows, Linux, Mac OS) der du kan aktivere foreldrekontroll. På engelsk heiter dette 

PARENTAL CONTROL, og står i nokre tilfelle berre på engelsk, alt etter om du har PC 

eller Mac med Windows, Mac eller Linux operativsystem. 

• Undersøk foreldrekontrollfunksjonane på nettlesaren (til dømes Internet Explorer, 

Firefox eller andre) og søkjemotoren din. Sørg for å kjenne dei valalternativa som familieinnstillingane 

i desse verktøya gir deg. 

• Foreslå barnevennlege søkjemotorar for dei unge internettbrukarane du har ansvaret 

for. Døme på norsk er www.kvasir.no/jr, eller dei engelske sidene kids.yahoo.com og 

www.askforkids.com. 

• Dei nettadressene som barna bruker mest, kan lagrast i Favorittar eller Bokmerke (eit 

val i nettlesaren). På den måten kan dei bruke favorittnettstadene sine igjen og igjen utan 

å gå vegen om søkjemotoren. 

I tillegg til å aktivisere foreldrekontrollfunksjonen i nettlesaren og søkjemotoren, kan du 

også bruke eit ekstra fi lter, det vil seie programvare som skal verne mindreårige mot upassande 

innhald på nettet. Be om råd frå forhandlaren, eller sjekk på Internett for å fi nne 

prøveprogram. Hugs at ikkje noko kan erstatte rettleiing frå foreldre eller føresette. Tekniske 

hjelpemiddel er ikkje idiotsikre, og dei kan somme gonger gi ei falsk kjensle av tryggleik 

dersom dei ikkje blir nytta i lag med di eiga sunne fornuft. 

Filtreringsprogram kan vere så restriktive at dei kan blokkere uskuldig innhald. Dei kan til 

dømes stengje barn ute frå ein historieartikkel om den andre verdskrigen fordi søket fører 

dei til ein nettstad som skildrar vald. Dessutan kan alle fi lter som blir slått på, også bli slått 

av igjen av ein smart ungdom som ofte er ekspert på å skjule spora sine. Dette oppdagar du 

berre dersom du lærer å bruke datamaskina og programvaren sjølv. 

Besøk nettstaden til SIP-Bench (sjå nyttige lenkjer), ei undersøking som er støtta av EU-kommisjonen, 

der 30 foreldrekontroll- og antispamverktøy er testa for å måle kor effektive dei er 

når det gjeld å verne barn mellom 6 og 16 år mot skadeleg innhald i forskjellige internettprogram 

der dei kan lese, sende e-post, overføre fi ler, chatte og sende direktemeldingar. 

I tillegg til å unngå skadeleg innhald, bør du også lære barna dine til å ikkje tru på alt dei ser 

eller les på Internett. I familieoppgåveheftet foreslår vi at dei alltid vitjar minst tre nettstader for 

å samanlikne innhaldet når dei leitar etter informasjon på nettet. Vi tilrår også at dei systematisk 

nemner kjelda når dei bruker informasjon dei har henta frå nettet, i ei skuleoppgåve. 

GODE REGLAR FOR FORELDRE MED BARN SOM SURFAR PÅ NETTET 

• Pass på at datamaskina er verna med ein brannmur, i tillegg til antivirus- og antispionvareprogram. 

Hald sistnemnde oppdatert, og ver merksam på alle åtvaringar 


som blir genererte. Sjekk om internettleverandøren din (ISP) tilbyr antivirus- og spionvareverktøy 

som du kan bruke. 

• Bruk eit spamfi lter på e-postprogrammet og vern e-postadressa di så godt som råd 

ved å ikkje leggje ho ut på nettet. Unngå e-post frå ukjende avsendarar, og skann 

vedlegg før du opnar dei. 

• Bruk foreldrekontrollfunksjonane på datamaskina med fornuft: operativsystemet, 

nettlesaren, søkjemotoren og e-postprogrammet. Opprett separate brukarkontoar for 

barne. Sjå til at personverninnstillingane er på høgste nivå (gå inn i menyen «Alternativ» 

eller «Innstillingar» i nettlesaren). 

• Vurder om det er nyttig å bruke ekstra fi ltreringsprogram. Dei avgrensar ein god del 

av sex- og valdssidene på Internett, men kan også hindre tilgang til nyttige sider som 

barn og unge kan ha bruk for i skulesamanheng. 

• Kontakt internettleverandøren eller ein ekspert dersom datamaskina di byrjar å «oppføre» 

seg merkeleg. Då kan ho vere smitta med virus. Internettleverandøren din bør 

også kunne skaffe rettleiing for foreldre. 

• Rapporter til KRIPOS, tips.kripos.no (sjå nyttige lenkjer) dersom du kjem over uønskt 

innhald på nettet. 

• Ver i lag med barna når dei surfar på Internett. Det er ein utmerkt måte å stimulere 

diskusjonen og auke tilliten på. Gjer det til ei utfordring å lære saman. 

• Hugs at desse sikkerheitsreglane gjeld for både deg og barnet ditt. Oppfordre dei til 

å fortelje deg om alt dei synest ser rart eller mistenkjeleg ut. 

NYTTIGE LENKJER 

Det fi nst mange nyttige nettstader som barn kan bruke. Trygg bruk-prosjektet har nettsider 

med aktivitetar for barn. Kunnskap er nøkkelen til trygg surfi ng på nettet: kunnskap om 

risikoane, og kunnskap om korleis ein vernar seg og blir meir medviten. Her fi nn du også 

rettleiing, råd og tips for foreldre og lærarar. 

www.tryggbruk.no 

Dersom du skulle kome over innhald som du trur kan vere ulovleg når du surfar på nettet, 

kan du sende inn eit tips til KRIPOS: 

www.tips.kripos.no 

SIP-Bench-studien om foreldrekontroll- og antispamverktøy (på engelsk): 

www.sip-bench.org/index.html 


9

10 


DELAR I PUSLESPELET 

Hugsar du kor viktig det var for deg å halde kontakten med vennene dine då du voks opp? 

Internett gjer at det fi nst fl ust av stader der ein kan møte venner, og tilbyr nye måtar å uttrykkje 

seg på og vere i lag med dei på gjennom e-post, fi ldeling, blogging og sosiale nettverk 

(til dømes MySpace, Facebook, Habbo Hotel). Ungdommar av i dag bruker teknologien til å 

prøve ut nye ting, og held lag i rom som dei føler er private og utan overvaking frå foreldra. 

Kommunikasjonskapitlet gir foreldre og barn ei innføring i omgrep som personleg informasjon, 

personvern og positivt samspel på nettet. Her lærer dei å styre risikomoment som til 

dømes kontakt med framande. Personvern på nettet er nært knytt til at ein opprettar ein konto 

og lagar ein profi l. Ein må ha ein konto for å gjere seg nytte av ein nettbasert teneste. 

Både månadskort til bussen, kort til treningsstudioet eller eit medlemskort inneheld personleg 

informasjon om deg. Nettkontoar og nettenester fungerer på same måten. Du kan ikkje 

nytte dei utan at du gir frå deg personopplysningar som blir din «brukarprofi l». Det viktige 

er at du kan velje både kva slags informasjon du ønskjer å gi om deg sjølv, og kven du ønskjer 

å dele denne informasjonen med. 

Å verne om personopplysningane dine handlar om at du sjølv styrer kva folk får vite om deg, 

i staden for å lyge om kven du er. Unge menneske kommuniserer entusiastisk med venner 

på nettet og skaper sin eigen personlegdom der. Men dei er ikkje alltid klar over kva konsekvensar 

det kan ha for dei å gjere offentleg informasjon om seg sjølv. 

LAGE EIN PROFIL 

Det første steget for å verne personleg informasjon er å lage ein tryggare profi l ved å tenkje 

grundig gjennom kva data som blir lagde inn, og kva personverninnstillingar ein skal bruke. 

Opprett fl eire e-postkontoar for ulike typar nettbruk. Oppfordre barnet ditt til å bruke ei nøytral 

e-postadresse og eit kallenamn (nickname) når det bruker nettbaserte tenester som chat/prat, 

lynmelding, blogging osv. Då unngår barnet å bruke sitt fulle namn. 

Hald alltid kontopassorda hemmelege. Sørg for at barnet forstår at det ikkje bør dele sine personlege 

kontoar med venner som kan misbruke tilliten. På den andre sida bør du kjenne passorda 

til barna slik at du kan få tilgang til dei dersom dei treng hjelp. Det er viktig at du snakkar med 

barna dine om dette. Dei har også rett til eit privatliv, samtidig som personvernet deira kan vere 

i fare dersom dei ikkje får rettleiing. 

Hugs å skreddarsy personverninnstillingane på profi len/kontoen din ved å velje at han skal vere 

hemmeleg og ikkje offentleg. Dette gir deg høve til å kontrollere kven som kan sjå han, og kven 

du kan ha noko med å gjere. Ein privat profi l vil seie at du kan styre kontaktlista di. Lær barna 

dine at dei berre skal godta kontakt med menneske dei allereie kjenner frå andre samanhengar. 

Kommunikasjon

Dersom barna dine bruker chatterom eller praterom, bør du sjekke: 

• at det er moderatorar til stades. Utan moderatorar er nettstaden fullstendig open og 

utan styring. 

• at det fi nst verktøy som overser eller blokkerer uønskte nettpratarar (chattarar). 

• at det fi nst ein hjelpe- eller rapporteringsfunksjon på nettstaden som dei kan bruke ved 

eventuelle problem. 

• at reglane for tenestene er klare og tydelege. 

BILETE OG WEBKAMERA/NETTKAMERA 

Barn bør lære at det å ta bilete av seg sjølve eller andre er ein del av privatlivet og ikkje noko som 

bør delast med andre, utan at dei er klar over korleis bileta kan bli brukte. Det er lett å sende bilete 

med e-post eller leggje dei ut på nettet, men dette gjer det samtidig enkelt for andre å manipulere 

dei. I tillegg er det svært vanskeleg å slette dei når dei først er sende ut via ei datamaskin eller ein 

mobiltelefon. Dei kan vere på nettet i årevis. Ein bør også vere forsiktig når ein bruker nettkamera 

eller webkamera. Barn bør lære korleis dei skal bruke dei, sidan dei ofte er integrerte i berbare 

datamaskiner. Prateverktøy for nettkamera og register/katalogar kan vere ein risiko. Du og barna 

dine bør berre sende personlege bilete til menneske de kjenner og stoler på. Bileta som du legg ut 

på Internett eller sender via e-post, bør alltid vere i låg eller middels kvalitet. Dette gjer det mykje 

vanskelegare for andre å manipulere dei. Sørg alltid for løyve før du legg ut eit bilete av ein annan. 

Før barna dine blir aktive brukarar av digitale kamera, bør du lage tydelege reglar for biletbruk og 

sørgje for at barna forstår restriksjonane. Hugs: Dei byrjar tidleg, for bilete er moro! 

KONTAKT MED FRAMANDE 

Menneske ein møter på nettet, er ikkje alltid dei dei gir seg ut for å vere. Lær barna dine å 

verne om privatlivet sitt på nettet på same måten som dei elles ville gjere. Du har reglar for 

korleis dei skal oppføre seg overfor framande i det verkelege livet, så kvifor skal dei ikkje 

følgje dei same reglane på Internett? 

Både barn og vaksne kan knyte sterke band med venner på nettet, men barn er ofte svært 

tillitsfulle – ein tillit som andre kan utnytte. Denne risikoen er naturlegvis større når dei har 

kontakt med menneske dei ikkje kjenner så godt, eller som foreldra eller dei føresette ikkje 

har møtt. Barna kan bli freista til å møte desse nye vennene ansikt til ansikt utan å fortelje deg 

det. Dessverre er barn ofte ikkje klar over faren ved slike møte, og kan oppfatte det som ein 

bagatell. Dette gjer dei til moglege offer for «grooming» på nettet, det vil seie at barna blir 

behandla og påverka med det for auge å gjere overgrep mot dei seinare. Undersøkingar viser 

at somme barn drar for å møte «nettvenner» åleine og utan å fortelje det til foreldra. Snakk 

med barna om dette slik at dei ikkje gjer det utan å ta med seg ein vaksen ved første møte. 

NETTIKETTE 

Nettikette handlar om å oppføre seg skikkeleg på Internett. Du skal behandle andre menneske 

på nettet slik du ønskjer å bli behandla sjølv. Barn er kanskje ikkje klar over at dei 

utilsikta kan kome til å fornærme nokon på nettet. Dessverre fi nst det menneske som bruker 

Internett og mobiltelefonar til å forulempe og sjikanere andre. Dette blir kalla nettmobbing, 

og så mange som 20 prosent av barn mellom 8 og 18 år kjem borti det anten som offer eller 

utøvarar. (Sjå det aktuelle kapitlet for meir informasjon.) 

Kommunikasjon 

11

12 

PRATESPRÅK/CHATTESPRÅK 

Ungdom bruker eit heilt unikt språk når dei nettpratar, eit språk fullt av humørikon eller 

uttrykksikon (emotikon) og akronym (forkortingar). Kik på tabellen under for å gjere deg 

kjend med nokre av dei. 

Ei liste over nokre kortformer i nettprat. Meir informasjon fi nn du under Nyttige lenkjer: 

121: one to one (éin til éin) JJ: just joking (berre tullar) 

AFK: away from keyboard 

(borte frå tastaturet) 

K: all right /ok 

A/S/L: age, sex, location (eller berre «ASL») KFY/K4Y: kiss for you (kyss til deg) 

(alder, kjønn, stad) 

BBB: bye bye baby (ha det) KISS: keep it simple, stupid 

(gjer det enkelt, dummen) 

B4N: bye for now (ha det så lenge) KPC: keeping parents clueless 

(hald foreldra i tåka) 

BBL: be back later (kjem tilbake seinare) L8R: later (seinare) 

BF: boyfriend eller best friend 

(kjærast eller bestevenn) 

IRL: in real life (i verkelegheita) 

BFF: best friends forever LMIRL: let’s meet in real life 

(bestevenner for alltid) (lat oss møtast i verkelegheita) 

C: see? (ser du? forstår du?) LOL: laughing out loud, lot’s of love (eg ler) 

Comp: computer (datamaskin) LY4E: love you forever (elskar deg for alltid) 

CU: see you (ser deg) NE1: anyone (nokon/alle) 

CUL: see you later (ser deg seinare) NP: no problem/ noisy parents 

(ikkje noko problem/bråkete foreldre) 

CYO: see you online (ser deg på nettet) OIC: oh, I see (forstår) 

EGBOK: everything going to be ok 

(alt ordnar seg) 

OLL: online love (nettkjærleik) 

F2F: face to face (ansikt til ansikt) PAL: parents are listening (foreldra lyttar) 

G2G or GTG: got to go (må gå) PAW: parents are watching 

(foreldra er på vakt) 

: grin (glis) PIR: parent in room / people in room 

(foreldre i rommet/folk i rommet) 

GF: girlfriend (venninne/kjærast) PLZ/PLS: please (ver så snill) 

Kommunikasjon

GFN: gone for now (borte for augeblikket) POS: parent over shoulder 

(foreldre kikkar over skuldra) 

GL: good luck (lykke til) RL: real life (verkelegheita) 

GM: good morning /good match S^, S’UP: what’s up? 

(god morgon/god match) (kva skjer?) 

HAND: have a nice day (ha ein god dag) TTYL: talk to you later 

(snakkar med deg seinare) 

^5: High 5 TY: thank you (takk) 

H2G: have to go (må stikke) WB: welcome back/ write back 

(velkommen tilbake / skriv tilbake) 

HDOP: help delete online predators WDYT: what do you think 

(hjelpt til med å slette rovdyr på nettet) (kva trur/meiner du?) 

IDK: I don’t know (eg veit ikkje) WTGP: want to go private? 

(skal vi snakke privat?) 

ILU/ILY: I love you / I like you 

(eg elskar deg/eg liker deg) 

WYCM: will you call me? (ringjer du meg?) 

Du kan lage humørikon (emotikon) ved å kombinere kolon, semikolon og bokstavar, 

sjå eksempla under: 

Eit smilefjes (med eller utan nase) :) ev : -) 

kolon, (tankestrek), parentes 

Trist ansikt (med eller utan nase) :( ev :-( 

kolon, (tankestrek), parentes 

Blinkande ansikt (med eller utan nase) ;) ev ;-) 

semikolon, (tankestrek), parentes 

Overraska ansikt (med eller utan nase) : o eller :-o 

kolon, (tankestrek), liten o 

Stort smil (med eller utan nase) :-D ev : D 

kolon, (tankestrek), stor D 

Rekkje tunge (med eller utan nase) : p ev :-p 

kolon, (tankestrek), liten p 

Kommunikasjon 

13

14 

14 

GODE REGLAR 

• Ta deg tid til å fi nne ut korleis barna bruker tida si på nettet, og få dei til å vise deg 

korleis dei kommuniserer med vennene sine. 

• Lær dei å verne om privatlivet sitt på nettet ved å: 

- lage sikre profi lar med innstillingar som vernar personlege opplysningar 

- verne passorda sine 

- berre ha kontakt med, og svare, menneske dei også kjenner utanfor Internett 

- alltid be om godkjenning frå foreldra før dei lastar opp bilete av seg sjølve eller 

familien, huset, skulen osv. 

- berre dele ut personopplysningar som til dømes telefonnummer, adresse, skule, 

idrettsforeining osv. til folk dei kjenner godt i det verkelege livet. 

• Med yngre barn er det lurt å ha datamaskina i eit fellesrom for å kunne delta i aktivitetane 

til barna, og for å lære dei gode reglar om trygg bruk og tider 

• Alle må sørgje for å kjenne til: 

- korleis ein avviser kontakt eller blokkerer personar frå ei kontaktliste 

- dei sikkerheits- og rapporteringsfunksjonane som fi nst på nettsidene de bruker 

• Bygg opp tilliten ved å forsikre barna om at dei kan snakke med dykk om dei feila 

dei gjer, slik at de saman kan fi nne løysingar. Alle kan lære av feila dei gjer. 


Norske sider: 

Tryggbruk.no er ei nettside laga av Trygg bruk-prosjektet i Medietilsynet. Sida gir råd og 

rettleiing retta spesielt mot barn og ungdom, foreldre og lærarar. Sidene inneheld nyttig informasjon 

som blir presentert på ein lettfatteleg, morosam og engasjerande måte, samtidig 

som dei har ein viktig bodskap. 


Nettvett gir råd om sikkerheit for store og små: 

www.nettvett.no 

Datatilsynet gir mange gode råd – og spesifi kk rettleiing for personvern: 

www.datatilsynet.no 

Engelske sider: 

Sjå Eurobarometer 2007-rapporten om Safer Internet for Children: 

ec.europa.eu/information_society/activities/sip/eurobarometer 

Kommunikasjon


EIT TILFELLE AV NETTMOBBING 

Kommunikasjon via Internett og mobiltelefon har mange positive sider. Men dessverre kan 

det også vere sider som er meir negative. Barna dine kan ta imot eller sende meldingar med 

innhald som kan såre dei sjølve eller andre. Det er viktig at du lærer barna dine akseptabel 

sosial åtferd – sjølv våre eigne barn er ikkje englar. 

Nettmobbing er når ein bruker Internett og mobil til å mobbe, plage eller skremme éin eller 

fl eire personar. E-post, nettprating, lynmeldingar, nettsider og meldingar på mobiltelefonen 

kan brukast til dette. I det virtuelle spelmiljøet kan andre angripe avataren til barnet ditt (fi guren 

som er «deg» i spelet), eller barnet ditt kan gå til angrep på andre, til dømes ved å stele 

virtuelle eigedelar eller ved å oppfordre avataren til å oppføre seg på ein uønskt måte. 

Vanlegvis rapporterer barn om problem i samband med avsløring av privat informasjon i offentlege 

rom, til dømes når private fotografi eller personopplysningar blir lagde ut på eit offentleg 

forum eller ein offentleg nettstad. Til liks med mobbing i skulen eller på leikeplassen 

er mobbing heller ikkje akseptabelt på nettet, og foreldre, lærarar og barn bør vere på vakt 

og klare til å reagere. I motsetnad til tradisjonell mobbing kan nettmobbing påverke barna 

sjølv når dei ikkje lenger er i direkte kontakt med mobbarane. Mobbarane kan, for eksempel, 

sende trusselmeldingar via e-post og til mobiltelefonar når som helst – dag og natt. 

Foreldre kan vere med på å skape eit miljø der mobbing ikkje blir tolerert. Lær barna at 

anonymiteten på nettet ikkje betyr at dei kan oppføre seg uansvarleg. Dei må kjenne rettane 

sine, ansvaret sitt og korleis dei kan respektere rettane til andre menneske. 

Ha alltid ein open dialog med barna dine, slik at du kan snakke med dei om eventuelle 

urovekkjande situasjonar. Hugs at Internett og mobiltelefonar gir barn og vaksne mange 

høve til positive og morosame opplevingar, og er eit utmerkt utgangspunkt for å skaffe seg 

stoff til diskusjon og ettertanke. 

GODE REGLAR 

• Motverk negative erfaringar ved å lære barna å verne privatlivet sitt og respektere 

privatlivet til andre. 

• Lær barna at dei ikkje skal svare på sjikanerande meldingar. 

Nettmobbing 

15 15

16 

• Lær barna til å forstå kva meldingar og kva åtferd som kan såre andre, og korleis 

dei kan unngå dette. 

• Pass på at dei veit korleis dei kan blokkere sendarar frå kontaktlista si. 

• Ta vare på støytande meldingar. Lagre dei eller skriv dei ut, du kan trenge dei som 

viktig bevis. 

• Finn ut kva strategiar mot mobbing skulen har. Samarbeid med andre foreldre og 

lærarar for å hindre mobbing og nettmobbing. 

• Engasjer deg i miljøet til ungane, bli kjend med vennene deira, foreldra til vennane, 

lærarar og klassekameratar. 

• Oppfordre barna til å fortelje om eventuelle vanskelege opplevingar både på og 

utanfor nettet. Forsikre dei at sjølv om dei gjer noko dumt, så stiller du opp for dei og 

hjelper dei til å fi nne løysingar. 

• Forsikre deg om at barna forstår at dei sjølve aldri har skuld i at andre sjikanerer dei. 


Norske sider: 

Datatilsynet har nettsider med informasjon om nettopp personvern, personvern- og åndsverklova, 

og problemstillingar knytte til internettbruk. 

www.datatilsynet.no 

Engelske sider: 

Nettsida The Digizen (digital citizen, engelsk nettstad) inneheld mykje informasjon om 

korleis ein kan styre dei personlege opplysningane sine og bli nettsmart. Staden har eit 

eige område om nettmobbing der ein får informasjon og råd om korleis ein skal kjenne 

att og takle nettmobbing. Der ligg også ein hardtslåande fi lm som ein kan bruke overfor 

barn og unge: 

www.digizen.org 

Nettmobbing

4. Underhaldning 

og nedlasting 

DET ER IKKJE GULL ALT SOM GLIMAR PÅ INTERNETT 

Internett er eit virtuelt rom for mange typar aktivitetar, også kommersielle. Dersom du ikkje lèt 

ungane få alt dei ser reklame for på TV eller i butikken, bør du også lære dei til å ikkje ønskje 

seg eller tru på alt som er annonsert på nettet heller, til dømes musikk eller spel, ringjetonar 

eller anna tilbehør og nettbaserte tenester. 

Tida du bruker i lag med barna på Internett, gir deg høve til å forklare at produkt som til dømes 

ringjetonar, bakgrunnsbilete, mp3-fi ler, avatarar osv. sjeldan er gratis. Når du fi nn slike annonsar, 

vis dei det som står med lita skrift slik at dei ikkje tek alt på nettet for god fi sk. 

Dersom du abonnerer på ei teneste (gratis eller ikkje), må du fylle ut eit nettskjema med 

aktuelle personopplysningar. Fyll berre ut desse skjema dersom du veit korleis personopplysningane 

blir brukte, og råd barna dine frå å bruke slike skjema med mindre de kan fylle 

dei ut saman. 

Sprett opp-vindauge (pop-up-vindauge) blir ofte brukte til å selje ting på Internett. Det er ikkje 

alltid så gale – det kjem an på om dei kjem frå ein påliteleg nettstad eller ikkje. Generelt kan 

vi seie at dersom du har tillit til nettstaden, kan du stole på sprett opp-vindauget. Somme sprett 

opp-vindauge blir derimot brukte til å marknadsføre produkt som er upålitelege eller leier deg 

til nettbaserte spørjeskjema som samlar inn personopplysningar. Lær barna dine til å lukke 

upålitelege sprett opp-vindauge ved å klikke på det raude krysset i høgre hjørne. 

ONLINE-SPEL 

Online-spel eller nettspel skil seg frå andre elektroniske spel ved å krevje ei nettverkstilkopling 

til Internett. Barn kan spele spel frå CD og DVD og frå nettstader og spelkonsollar 

(blant anna Playstation, Xbox 360 og Nintendo), mobiltelefonar og andre berbare innretningar 

(blant anna Nintendo DS og PSP). 

Underhaldning og nedlasting 

17

18 

Spel på nettet spenner får enkle, velkjende spel som Pacman og Tetris til spel som inneheld 

ei virtuell, eller skapt, online-verd, der mange brukarar speler saman på nettet og skaper 

eige innhald og eigne historier. Mange slike fl eirbrukarspel (multiplayer-games) består av 

virtuelle samfunn av spelarar. Dette kan utsetje barn for risiko fordi dei møter folk på Internett 

som dei ikkje kjenner (sjå kapitlet Kommunikasjon). 

Spel utgjer ein naturleg del av kvardagen til mange barn og kan stimulere dei så dei utviklar 

både teknisk og sosial dugleik innanfor rammene til spelet. Mange elektroniske spel er 

attraktive og interaktive, og blir brukte til utdanningsføremål. 

Men ikkje alle spel er av god kvalitet. Du må avgjere kva typar spel som passar for barna 

dine – og ved å setje grenser kan du sikre at den tida barna bruker på nettspel, ikkje går ut 

over andre aktivitetar. 

Det fi nst eit europeisk aldersvurderingssystem for interaktive spel, PEGI online, 

som klassifi serer spel etter alder og innhald. Systemet blir støtta av 

mange fabrikantar, medrekna PlayStation, Xbox og Nintendo, 

og av ugivarar og utviklarar av interaktive spel over heile 

Europa. Sjå etter desse spesifi kasjonane på baksida av speleskene 

du kjøper til barna. Men hugs at ikkje alle tolvåringar 

er like. 

GODE REGLAR 

• Du bør oppmuntre barna til å bruke nettstader med lovleg innhald, og forklar dei 

at ikkje alt er som det ser ut til på nettet. 

• Forklar dei risikoen ved å ukritisk laste ned ting frå nettet. 

• Sørg for at datamaskina di er verna og alltid har eit oppdatert antivirusprogram. 

• Lær barna at dei bør lagre nedlasta fi ler på harddisken og skanne dei før dei 

opnar dei. 

• Les alltid personvernerklæringa og brukaravtalane før du installerer noko. Sjekk 

(på Internett) om den programvara du ønskjer å laste ned, er til å stole på. 

• Steng tvilsame sprett opp-vindauge ved å klikke på det raude krysset i øvre høgre 

hjørne. Klikk aldri inne i dei. 

Underhaldning og nedlasting

BARN OG SPEL 

• Lag reglar for kvar og kor lenge barnet kan spele 

• La barn også spele i daglegrommet der du kan ta del i spelet og halde eit auge med 

dei. 

• Ver medviten om spelevanane til barna. Dersom du held eit auge med dei på leikeplassen, 

kvifor ikkje også gjere det på virtuelle leikeplassar? 

• Diskuter innhaldet i spelet med dei. Kva liknar røyndommen, og kva gjer det ikkje, 

og kva liker dei? 

• Før du kjøper eit spel til barnet, må du forsikre deg om at innhaldet passar til 

alderen (rådfør deg til dømes med det europeiske PEGI-systemet eller eit anna 

vurderingssystem for alder). 

Når ungane dine speler på nettet med mange brukarar: 

• Vel nettstader med tydelege reglar og moderatorar. 

• Åtvar dei mot å gi personopplysningar til andre spelarar. 

• Åtvar dei mot personlege møte med andre spelarar med mindre du kan følgje dei. 

• Oppfordre barna dine til å rapportere mobbing, trugande eller stygg språkbruk, 

ubehageleg innhald eller invitasjonar til å møtast utanfor spelet. 

• Dersom nokon i spelet byrjar å plage barnet, bestemmer du at barnet skal avslutte 

spelet eller skifte brukarprofi l og lage nytt kallenamn/nickname. 


Norske sider: 

Her fi nn du meir informasjon om nettspel og PEGI aldersvurderingssystem: 

www.pegionline.eu/no/index 

For informasjon og aldersvurdering på andre spel (offl ine spel), gå hit: 

www.pegi.info/no/index 


19

20 Underhaldning og nedlasting

C. Løysingar på dei foreslåtte aktivitetane 


KOMMENTARAR TIL AKTIVITETANE 

Kombiner bileta med orda: datakabinett, musematte, skjerm, høgtalar, nettkamera, skrivar, 

minnepinne (USB-pinne), mus, CD-ROM. 

Ei oppvarmingsøving for å gjere barnet kjent med dei ulike delane av datamaskina og tilbehøret. 

Dette kan du byggje vidare på slik du meiner høver. 

Be foreldra dine sende deg ein e-post med vedlegg, eller send ein til deg sjølv. Øv på følgjande: 

høgreklikk på vedlegget og lagre det på skrivebordet til datamaskina. Gå til skrivebordet, 

høgreklikk på dokumentet og klikk på skann. Når du veit at dokumentet er sikkert, 

kan du opne det. Hugs: høgreklikk og LAGRE – SKANN – OPNE. 

Send en e-post til e-postadressa til barnet eller til di eiga adresse, og legg ved ei fi l. Få barnet 

til å følgje instruksjonane i øvinga og lagre dokumentet ved å høgreklikke på det utan å 

opne det. Etter å ha lagra fi la på skrivebordet eller i ei fi lmappe som til dømes Mine dokument, 

kan du vise barnet korleis ein høgreklikkar på dokumentet ein gong til for å skanne 

det før ein opnar det. Dette for å oppmuntre til trygge vanar. 


21

Følg rådet frå Tonje og lær korleis du skal omskrive e-postadressa di dersom du verkeleg treng 

å gi ho frå deg på ein nettstad. Dette er for å unngå at e-posten din blir plukka opp automatisk 

og brukt av spammarar (avsendarar av søppelpost). Eksempel: cyberkatt.nilsen@minmail.no = 

cyberkatt punktum nilsen krøllalfa mymail punktum no. 

For å øve deg kan du omskrive dei e-postadressene som fi nst i familien: di eiga e-postadresse, 

e-postadressa til familien, til mor og til far. 

For å unngå at e-postadressa di automatisk blir plukka opp av programvare som distribuerer 

spam, kan du omskrive ho i staden for å skrive ho fullt ut. La barnet øve på denne teknikken. 

Hugs på at barnet ikkje bør leggje e-postadressa si ut på Internett, men dersom de 

likevel gjer det, bør de bruke ei adresse som ikkje avslører namnet på barnet (sjå kapitlet 

Kommunikasjon). 

For å hjelpe Sara til å forstå før Tonje held fram, kan de sjå på aktivitetane i fi rkanten og 

teikne ein sirkel rundt dei tinga du berre kan gjere dersom du er kopla til Internett. 

Dersom barna er svært unge, er dei kanskje ikkje heilt klar over kva aktivitetar som krev nettverkstilkopling, 

og kva som ikkje gjer det. Å skrive ein tekst krev ikkje ei tilkopla datamaskin, 

men det gjer nettprating (chatting). Du kan lytte til musikk på datamaskina ved å bruke ein 

CD eller ei musikkfi l som er lagra på datamaskina, men du kan også lytte til musikk direkte 

på nettet. Barna skal berre merkje av dei aktivitetane som krev nettverkstilkopling. 

Skriv kvasir.no/jr i nettlesaren saman med foreldra dine. Finn informasjon om Tyrannosaurus 

Rex og prøv å fi nne ut når denne dinosauren levde på jorda. Prøv også å fi nne eit godt 

bilete av ein Tyrannosaurus. Ikkje gløym å kryssjekke på tre ulike nettstader. 

Lær barna dine gode søkjevanar ved å minne dei på at dei ikkje må stole på alt dei fi nn på 

nettet. Minn dei på at dei bør søkje og samanlikne informasjon frå minst tre nettstader, og 

at dei alltid må opplyse om kjeldene når dei skriv ei skuleoppgåve. 

Skriv kvasir.no/jr i nettlesaren saman med foreldra dine. Søk deretter etter eit emne, for 

eksempel Tyrannosaurus Rex, og lagre dei tre mest interessante nettstadene ved å klikke 

på Favoritt-menyen (Bokmerke-menyen) på toppen av skjermbiletet og leggje dei inn som 

Favorittar/Bokmerke. Du kan også lage di eiga mappe. 

Ved å lagre og organisere interessante nettstader i Favoritt- eller Bokmerkemappa (eit val i verktøylinja 

til nettlesaren) kan du på ein god måte redusere behova små barn har for å slå opp 

informasjon på Internett. 

FEKK DU DET RIKTIG? 

1: (ubeskytta) 2: (virus), (kjenner), (laste ned), (infi sert), (ubeskytta) 3: (rart) 4: (kjenner), (vedlegg), 

(sprett opp-vindauge), (søppelpost/spam) 5: (éi), (søppelpost/spam) 6: (første), (tre), 

(samanlikn), (alle), (publisere) 7: (antivirus), (anti-spionvare) 8: (snakk), (foreldra) 9: (fortel) 


FORSLAG TIL LØYSINGAR PÅ SITUASJONSKORTA 

SITUASJON 1. Surf aldri på Internett dersom datamaskina di ikkje er verna av eit oppdatert 

antivirus- og antispionvareprogram. Det blir som å ha ei grense utan grensevakt. 

Datamaskina kan bli smitta av skadelege program som til dømes virus, trojanske 

hestar, ormar eller spionvare. 

SITUASJON 2. Hald auga opne for e-post som kjem frå menneske du ikkje kjenner, 

og som har vedlegg, eller e-post som lovar gull og grøne skogar – det er sannsynlegvis 

søppelpost! Det kan smitte datamaskina di med skadelege program som til dømes 

virus, trojanske hestar, ormar eller spionvare. Du må ikkje opne slik e-post. I staden 

kan du blokkere avsendaren ved å høgreklikke på e-posten og velje å blokkere avsendaren 

(obs! framgangsmåten er avhengig av kva e-postprogram du bruker), eller 

ganske enkelt slette e-posten. 

SITUASJON 3. Når du søkjer etter informasjon på Internett, må du ikkje stole på den 

første og beste sida du fi nn. Sjekk minst tre ulike nettstader og samanlikn informasjonen 

du fi nn. Hugs at alle med internettilgang kan lage og leggje ut informasjon på 

nettet. Når du skriv ein stil eller ei oppgåve, må du alltid nemne kjelda til den informasjonen 

og dei bileta du har brukt. Det vil ein ordentleg forskar gjere. 


23

24 



Merk av kor privat du synest følgjande er: telefonnummeret ditt, hårfargen din, namnet ditt, 

landet du bur i, skulen du går på, adressa di, namnet på kjæledyret ditt, yrket til foreldra 

dine, e-postadressa di, bileta dine, alderen din. 

Har barna dine den same oppfatninga av personvern som du har? Dei tre fargane representerer 

veldig privat (raud), ganske privat (oransje) og ikkje så privat (grøn) informasjon. 

Hjelp Sara med å lage eit skikkeleg godt passord ved å følgje tipsa frå Tonje. 

Gode passord bør innehalde ei tilfeldig samling av ulike teikn (tal, bokstavar og teikn), og 

bør alltid haldast hemmeleg. 

Følg eksempelet til Sara og opprett ein sikker profi l. Lag deretter eit eksempel på ein 

usikker profi l. 

La barna lage ein sikker profi l og deretter ein mindre sikker som avslører privat informasjon. 

Minn barna på at dei ikkje er beskytta av ein sikker profi l dersom dei ikkje held informasjonen 

hemmeleg når dei kommuniserer på nettet. 

Sjå på dette biletet og skriv ned det du veit om denne personen: 

Kva personlege opplysningar kan du trekkje ut av eit bilete? Barn er sjeldan klare over kor 

sterkt bilete verkar. 

Følg tanken til Sara og tenk på tre råd som «Sander Raudhettegenser» kunne få av Tonje når 

det gjeld å beskytte seg mot «Internett-ulvar»: 

Sjekk om barna er klare over at det kan vere farleg å ha kontakt med framande på nettet. 

Korleis ønskjer du at folk skal behandle deg på nettet? (1..... 2..... 3.....) 

Sørg for at barna forstår at dei bør behandle andre som dei ønskjer å bli behandla sjølve ... 

KNEKK KODEN: Finn ut kva somme av dei mest populære nettprat-forkortingane tyder ved 

å kople dei til tydinga av dei. 

Du kan gjere det enklare å forstå akronyma ved å slå opp i kapitlet om Kommunisering, 

Kommunikasjon

Nettikette, chattespråk. 

Bruk tastekombinasjonar for å symbolisere desse humørikona: Eit smilefjes – trist fjes – 

blinkande ansikt – overraska ansikt – stort smil – rekkje tunge. 

Sjå kapitlet Kommunisering/nettikette, chattespråk for meir informasjon. 


1: (profi len) 2: (privatlivet), (ansvarleg) 3: (framande), (fortel) 4: (Nettikette) 5: (emotikon/ 

humørikon) 6: (passord), (teikn) 7: (hemmeleg) 8: (aldri) 9: (kjenner) 


SITUASJON 4. Når du bruker Internett, kan profi len din eller den informasjonen du 

legg ut om deg sjølv, nå ti, hundre, tusen eller millionar av menneske. Det er derfor 

det er så viktig å vere forsiktig når du vel kva informasjon du gir vekk om deg sjølv. 

Gi berre personlege opplysningar til folk du kjenner godt og stoler på, også utanfor 

Internett. 

SITUASJON 5. Eirik har truleg gitt passordet til e-postkontoen sin til ein venn som 

seinare bestemte seg for å hemne seg for eitt eller anna ved å sende ut ekle e-postar i 

namnet hans. Hald alltid passordet for deg sjølv med mindre du ikkje har noko imot 

at andre les e-postane dine, eller let som dei er deg og seier ting du aldri ville ha 

sagt! 

SITUASJON 6. Det er ikkje ein særleg god idé å møte ein framand. Men dersom du 

verkeleg trur at du kan stole på ein nettvenn som ønskjer å møte deg, bør du fortelje 

det til foreldra dine og sørgje for at ein av dei følgjer deg. Ingen verkeleg venn med 

ærlege hensikter har noko imot det. Det er berre eit problem for folk som har noko 

å skjule. 

Kommunikasjon 

25

26 



Teikn eit bilete av den invitasjonen Sander fekk frå lærarane sine. Vis logoen og slagordet 

mot mobbing som skulen bruker i anti-mobbeveka si. 

La barna vere kreative og teikne i den tomme ruta. 

Følg eksempelet til Sander og fi nn fem grunnar til å gi nokon «raudt kort». 

Diskuter med barna kva type oppførsel som er uakseptabel. 


1: (urettferdig), (øydelegg) 2: (snakke) 3: (god) 4: (Nettmobbing) 5: (blokkerer) 6: (kjenner) 

7: (svare) 


SITUASJON 7. Det er absolutt ikkje ein akseptabel måte å bruke mobiltelefonen din 

på. Ikkje send rundt meldingar, bilete eller anna materiale som kan vere sårande. Du 

skal alltid behandle andre som du ønskjer å bli behandla sjølv. I ein slik situasjon må 

du alltid snakke med foreldra dine eller ein annan vaksen som du stoler på. 

SITUASJON 8. Sander bør fortelje vennen sin at det er ikkje hans skuld at mobbaren 

oppfører seg dårleg. Han bør ikkje svare på meldingar frå mobbaren, men behalde 

dei som bevis og vise dei til foreldre og lærarar. Sander bør også snakke med foreldra 

sine om dette, slik at dei kan støtte han når han vil hjelpe vennen sin. 

SITUASJON 9. Nettikette handlar om å behandle andre på nettet som du sjølv ønskjer 

å bli behandla. Vi er sikre på at du no har lært nok til å hjelpe Sara med denne 

oppgåva. 

Nettmobbing

4. Underhaldning 

og nedlasting 


Opne favoritt-søkjemotoren. Skriv inn «gratis ringjetonar» eller «gratis spel» og sjå kva du 

får. Sjekk fl eire nettstader. Oppdagar du nokre feller? 

Øv deg ved å søkje med dei oppgitte nøkkelorda, og sjekk dei nettsidene du fi nn som har 

marknadsføringsfeller. Sjå korleis informasjonen i lita skrift er utelaten i reklameslagorda. 

Kva er favorittdataspelet ditt? Sjekk om foreldra dine kjenner det og kan skildre det. Forklar 

det først dersom dei ikkje har peiling, og la dei deretter lage ei lita skildring. Fekk dei det 

rett? Kor mange poeng gir du dei på ein skala frå éin til ti? .../10. Foreldre fyller ut ei oppsummering 

av favorittspelet til barnet, barnet teiknar ei teikning av det. 

Er du sikker på at du veit kva typar spel barna speler på nettet, og kjenner du favorittane 

deira? La dei få teste kunnskapen din! 


1: (gratis) 2: (skjema) 3: (fella) 4: (krysset) 5: (oversjå) 6: (privatlivet) 7: (spørje) 8: (last ned) 


SITUASJON 10. Spørjeskjema på nettet kan vere ein svært god måte å få tilbakemelding 

frå brukarane på. Men dersom det blir samla inn informasjon om brukarar, bør 

føremålet vere tydeleg. Råd barna dine til å ikkje fylle ut skjema på nettet med mindre 

dei forstår samanhengen. Sjølv då bør dei vere svært forsiktige med å gi ut personopplysningar 

(sjå kapitlet Kommunikasjon). 


27

28 

SITUASJON 11. Det fi nst gratistenester på Internett, men ringjetonar, skrivebordsbakgrunnar, 

mp3-fi ler, avatarar og liknande er sjeldan gratis. Dersom Sander ser nøyare 

etter på nettstaden, oppdagar han truleg noko med svært lita skrift som fortel om 

den eigentlege kostnaden på tenesta. Ringjetonar, spørjeleikar, spel osv. er utmerkte 

metodar for å lure folk til å abonnere på såkalla «gratistenester» som i verkelegheita 

kostar pengar. 

SITUASJON 12. Sander bør hugse på å skjule identiteten sin når han speler på nettet 

med menneske han ikkje kjenner i det verkelege livet. Han bør ikkje gi frå seg 

informasjon om kvar han bur, kva skule han går på, etternamn osv. Han bør også 

informere foreldra sine om spelet han speler, og han bør aldri laste ned noko spel frå 

Internett før han har spurt dei, sidan dette vil kunne skade heimedatamaskina. 

Underhaldning og nedlasting

D. Ord og uttrykk 

Abonnere: frivillig registrering på ei teneste eller nyheitsoppdatering der informasjon blir 

send direkte til e-post-innboksen din, eller der kostnaden blir belasta mobilen din eller 

kredittkortet ditt. 

Akronym: ei kortform laga av dei første bokstavane i kvart ord i ei setning eller eit uttrykk. 

Akronym blir ofte brukte av nettpratarar for å kommunisere raskare, til dømes LoL, CU, Btw 

(sjå kapitlet Kommunisering). 

Antispionvare: eit program som tek opp kampen mot spionvare. Programmet skannar all 

data som kjem inn, for spionvareprogram, og blokkerer deretter dei truslane som fi nst, eller 

lagar ei liste som det går an å slette frå. 

Antivirus: eit dataprogram som prøver å identifi sere, isolere, blokkere og eliminere datavirus 

og anna vondsinna programvare. Antivirusprogrammet skannar innleiingsvis alle fi ler 

for å sjå etter kjende virus, og identifi serer deretter mistenkjeleg åtferd frå dataprogramma 

som kan tyde på smitte. 

Avatar: profi len til ein brukar representert som eit brukarnamn pluss eit bilete, ikon, eller 

ein 3D-fi gur i dataspel på nettet og i virtuelle verder. 

Bakgrunn: eit mønster, bilete eller anna grafi sk uttrykk som dannar bakgrunn på dataskjermen. 

Blogg: kortversjon av weblogg. Ei nettside som kan likne på ei slags dagbok, der ein enkeltperson 

eller ei gruppe publiserer innhald, vanlegvis dagleg, og som består av tekst, bilete, 

Ord og uttrykk 

29

30 

audiovisuelle fi ler og lenkjer. 

Brannmur: eit slags fi lter som er sett opp på datamaskina for å hindre at ukjende brukarar 

(som hackarar (datasnokar) og crackarar (eig. criminal hackers)) får tilgang til datamaskiner 

som er kopla til Internett. 

Brukarprofi l: informasjon som skildrar ein bestemt brukar av ei programvare, ein nettstad 

eller eit anna teknisk verktøy. Vanleg informasjon er brukarnamn, passord og andre opplysningar 

(f.eks. fødselsdato, interesser). 

CD-ROM/DVD-ROM: ei kortform (akronym) for Compact Disc Read-Only Memory og Digital 

Versatile Disc. Det er ei ikkje-skrivbar plate med data som kan lesast av ei datamaskin. 

Vanlege typar data på CD-ROM og DVD-ROM er spel, leksikon og alle slags program. 

Chat eller nettprat: direkte kommunikasjon over Internett med skriftlege meldingar, lyd 

eller video via eit prate- eller lynmeldingsprogram (som MSN Messenger, Yahoo Messenger 

e.l.). 

Chatterom eller praterom: ein nettstad der ein kommuniserer direkte med andre menneske. 

Menneske frå heile verda kan møtast i eit praterom og diskutere gjennom meldingar som 

dei skriv ved hjelp av tastaturet. Dersom barna dine bruker praterom, må du sikre at desse 

er spesielt meinte på aldersgruppa deira med tilsyn og moderatorar. 

Crackar: ein person som ulovleg bryt seg inn i datasystem. 

Cracking: ulovleg kopiering av dataprogram ved å knekkje opphavsrettsvernet. 

Datafi l: informasjon lagra i form av fi ler som kan innehalde f.eks. tekst, rekneark, presentasjonar 

og program, og som er lagra under eit eige fi lnamn. Ein kan sjå på datafi ler som 

eit moderne motstykke til papirdokument eller bøker som blir oppbevarte i arkiva på eit 

kontor eller eit bibliotek. 

Dataprogram: blir vanlegvis kalla programvare. Programvare består av fi ler som gjer datamaskina 

i stand til å utføre ulike oppgåver. Når du kjøper programvare, kjem dei ofte på ei 

dataplate som ein CD-ROM eller DVD-ROM (sjå defi nisjonen over). 

E-post: ei teneste for elektronisk skriven kommunikasjon som gjer at vi kan sende meldingar 

med alle slags datafi ler vedlagde – tekst, bilete, lyd, video og anna. 

E-postadresse: ei elektronisk adresse som ein kan sende e-postmeldingar til. E-postadresser 

består av to delar, skilde frå kvarandre av @-symbolet. 

Favorittar og Bokmerke: ei skreddarsydd mappe i nettlesaren der du kan lagre interessante 

lenkjer/bokmerke. Bokmerka kan organiserast i undermapper eller merkjast med nøkkelord 

for enkel søking. 

Fildeling: utveksling av fi ler på nettet mellom datamaskinbrukarar. Nemninga dekkjer det å 

tilby fi ler til andre brukarar (opplasting), og kopiering av tilgjengelege fi ler frå Internett til ei 

datamaskin (nedlasting). Filer blir vanlegvis delte via P2P-nettverk (peer-to-peer), som betyr 

deling av fi ler mellom fl eire datamaskiner på Internett. 

Ord og uttrykk

Filoverføring: overføring av fi ler over eit nettverk av datamaskiner. Brukarar kallar ofte fi loverføring 

for opplasting frå maskina ut på nettet eller nedlasting frå nettet inn på maskina. 

Filter: eit program som regulerer tilgang til informasjon eller spesielle internettenester, åtvarar 

mot problematiske nettstader, held greie på navigeringa til brukaren, blokkerer risikable 

nettstader, og som til og med kan slå ei datamaskin heilt av. Filtersystem kan installerast på 

datamaskiner, spelkonsollar og mobiltelefonar med internettilgang osv. 

Flaming: ein fi endtleg og ofte fornærmande kommentar mellom internettbrukarar. Slike 

fi nn ein vanlegvis i diskusjonsforum, Internet Relay Chat (IRC) og i e-post. 

Foreldrekontroll (Parental Control): innstillingar brukte til å skreddarsy ein nettlesar, 

spelkonsoll eller mobiltelefon ved hjelp av funksjonar som innhaldsfi ltrering, tidsavgrensing 

og aldersgrense på tillatne spel. 

Forum: ei diskusjonsgruppe på nettet der deltakarar med felles interesser ope kan utveksle 

meldingar om ulike tema. 

Freeware og shareware (gratisprogram og prøveprogram): vanlegvis er programvare verna 

av opphavsrettar og kan derfor ikkje lastast ned lovleg og gratis. «Freeware» tyder at den 

som eig opphavsretten til programvara, går med på at alle kan bruke ho gratis. «Shareware» 

vil seie at eigaren av opphavsretten går med på at alle kan bruke programvara i ein prøveperiode. 

Når prøveperioden er over, må brukaren betale eit beløp for å bruke programmet 

eller tenesta vidare. 

Grooming: korleis potensielle eller reelle overgriparar bruker praterom for å påverke og 

overtale barn ved å gi seg ut for å vere jamaldrande. Pedofi le innleier samtalar med potensielle 

offer for å få ut opplysningar om stad, interesser, hobbyar og seksuelle erfaringar. 

Gjerningspersonane bruker ulike metodar for å lokke til seg barn og få i gang samtalar av 

seksuell art. 

Hackar: populær nemning på ein person som driv med data-cracking (sjå «Crackar»). Blir i 

datamiljø også brukt som nemning på ein skikkeleg dataentusiast. 

Hjelpelinje: ei e-post- og nokre gonger telefonteneste som i mange land blir levert av barnevernorganisasjonar 

og medlemmer av det europeiske Insafe-nettverket. Via ei hjelpelinje 

kan barn melde frå om det dei trur er ulovleg eller skadeleg innhald, og ubehagelege eller 

skremmande erfaringar knytte til bruk av Internett og mobiltelefon. I Noreg er Barneombodet 

tilsvarande instans. 

Hotline: ei telefonstøttelinje eller nettbasert teneste der folk kan klage inn påstått ulovleg 

innhald eller bruk av Internett. Hotlines må ha effektive kontrollerbare prosedyrar for å 

handtere klager, og dei må ha støtte frå regjering, industri, rettshandhevingsorgan og internettbrukarar 

i dei landa dei opererer i. I Noreg er det politiet og KRIPOS som har denne 

rolla. Kontakt politiet på staden eller gå til www.tips.kripos.no for meir informasjon. 

Humørikon, uttrykksikon (emotikon): eit bilete, ikon som blir brukt til å formidle kjensler 

og stemningar, til dømes smilefjes (smiley). Symbolet kan lagast ved hjelp av vanlege 

bokstavtastar og skiljeteikn eller ved å bruke ferdige teikn som ein fi nn i prateprogram, 

lynmeldingstenester, mobiltelefonar osv. 


31

32 

Identitetstjuveri: vil seie å stele personopplysningar (f.eks. namn, fødselsdato, kredittkortnummer) 

og bruke dei ulovleg. 

Internett: er eit verdsomspennande nett av samankopla datanettverk med offentleg tilgang, 

der ein overfører og utvekslar data. Dette omfattar mindre heime-, akademiske-, bedrifts- 

og regjeringsnettverk med ulike tenester som til dømes informasjon, nett, fi loverføring osv. 

Internettilkopling: refererer til dei måtane som brukarane koplar seg til Internett på. Vanlege 

metodar for internettilgang er telefonoppkopling, T-linjer, Wi-Fi, satellitt- og mobiltelefonar. 

Informasjonskapslar («cookies»): ei fi l som ein nettstad plasserer på nettlesaren din. Kvar 

gong du går inn på den same nettstaden igjen, blir kapselen sendt tilbake til serveren der 

nettstaden er lagra. Kapselen rapporterer kva nettstader du bruker, og denne informasjonen 

blir brukt av netthandelsinnretningar. Avviser du informasjonskapslar, kan visse nettstader 

bli ubrukelege for deg. 

Kallenamn/nickname: er kallenamnet til ein brukar på nettet. Det representerer brukaren 

av ei netteneste og blir defi nert av brukaren sjølv. Det representerer brukarar i adresselister, 

praterom osv. Vel du kallenamn med omtanke, vernar du identiteten din på nettet. 

Katalog: ei organiseringseining som datamaskina bruker for å organisere mapper og fi ler i 

ein hierarkisk struktur, til dømes Mine dokument, Mine bilete osv. 

Kontaktliste: ei samling kontaktpersonar i lynmeldings- eller e-postprogram, spel på nettet, 

mobiltelefonar osv. Du kan leggje til, avvise eller slette kontaktpersonar. 

Konto: ein konto gjer det mogleg for deg å få godkjenning og løyve til å bruke nettenester 

ved hjelp av eit brukarnamn og eit passord. Det kan også opprettast brukarkontoar knytte 

til operativsystemet ditt for alle familiemedlemmene som bruker datamaskina. 

Lenkje: ein referanse til eit dokument som er tilgjengeleg på nettet (nettside, tekstdokument, 

bilete osv.). Når du klikkar på lenkja, kjem du til ei ny side, eller til ein heilt annan 

nettstad. Tekstlenkjer er vanlegvis blå og understreka, men dei kan også ha ein annan farge 

og ikkje vere understreka. Bilete kan også tene som lenkjer til andre nettsider. 

Lynmeldingar (IM): ein type direkte og samtidig elektronisk kommunikasjon mellom to 

eller fl eire brukarar (til dømes MSN eller Skype). IM let deg kommunisere med ei liste 

kontaktpersonar du har defi nert på førehand. Når folk på lista di er på nettet, blir du varsla 

med ein gong. 

Malware: kortform for «malicious software», vondsinna programvare. Dette er programvare 

som er laga for å infi ltrere eller skade eit datasystem utan at eigaren aktivt godkjenner 

det. Det omfattar datavirus, ormar, trojanske hestar, spionvare, ureieleg reklame og anna 

vondsinna og uønskt programvare. 

Manipulasjon: prosessen med å forandre eit bilete, ei fi l, eit foto eller ein illustrasjon på ein 

openberr og mindre openberr måte. I våre dagar fi nst det tallause verktøy som kan brukast 

til å påverke innhaldet eller forma på data slik at resultatet blir annleis enn røyndommen. 

Ord og uttrykk

Mappe: ei eining i eit fi lsystem som inneheld ei gruppe fi ler eller andre katalogar. Mapper 

kan innehalde mange dokument, og blir brukte til å organisere informasjon. 

Maskinvare: den fysiske delen av ei datamaskin, i motsetning til programvare som fungerer 

inne i maskinvaren. Det vere innvendig: hovudkretskort, harddiskar og RAM – ofte referert 

til som komponentar, og utvendig: monitorar, tastatur, skrivarar osv. – også kalla ytre einingar. 

«Massively Multiplayer Games»: spel med ei rikhaldig 3D-verd folkesett av tusenvis av 

spelarar som går inn i rollene til fi ktive fi gurar og kjemper mot kvarandre. Rollespela dominerer 

denne kategorien der deltakarane saman skaper eller følgjer forteljingar. 

Minnepinne/USB-pinne: datalagringsmedium som er integrert med ei USB-kopling (universell 

seriebuss). Ein minnepinne er vanlegvis liten og lett, kan koplast frå, og data på minnepinnen 

kan skrivast over. 

Mobil: ei elektronisk telekommunikasjonsinnretning, også kjend som mobiltelefon, gsm 

osv. Mobilen har dei same grunnleggjande eigenskapane som ein vanleg fastlinjetelefon. 

I dag har dei fl este mobilar også kamera, og mange har også internettilgang (ei betalingsteneste). 

Mobbing: sjikanering ved gjentakande sårande utsegner, truslar, seksuelle kommentarar, 

fysisk angrep og nedsetjande tale utførte av éin eller fl eire mobbarar. 

Mobbing på Internett: mobbing over elektroniske media, vanlegvis via direktemeldingar 

og e-post. Det kan omfatte gjentakande utsegner om å skade, truslar, seksuelle kommentarar 

og nedsetjande tale. Nettmobbarar kan offentleggjere personlege kontaktopplysningar 

om offera, og til og med ta identiteten deira og offentleggjere materiell i deira namn for å 

ærekrenkje eller latterleggjere dei. 

Moderator: ein person som har redigerings- og godkjenningsansvar på nettstader som har 

brukardeltaking, ofte diskusjonsforum. Oppgåva til moderatoren er – ikkje ulikt oppgåva 

til ein redaktør – å passe på at det deltakarane bidrar med (til dømes artiklar til Wikipedia, 

meiningsytringar etc.), har god nok kvalitet; at det passar inn i samanhengen det blir 

publisert i; at ingen skal oppfatte det som krenkjande eller sårande. Moderatoren kan gjere 

endringar eller nekte å bruke materialet. 

Mp3: er eit kodingsformat for lyd. Ei mp3-fi l er rundt ein tidel av storleiken på den originale 

lydfi la, men lyden har nesten CD-kvalitet. På grunn av storleiken og fordi dei er pålitelege, 

er mp3-fi lene blitt ein populær lagringsmåte for musikkfi ler både på datamaskiner og berbare 

innretningar. 

Nedlasting: refererer til prosessen med å kopiere ei fi l frå ei netteneste til ei datamaskin. 

Nettet: kortform for Internett. 

Nettikette: høfl egheitsreglar for kommunikasjon på nettet. 

Nettlesar: eit program for å sjå på nettsider. Internet Explorer, Firefox og Opera er nokre av 

dei vanlegaste nettlesarane for Windows, medan Safari og Firefox er vanlege på Mac. Dei 


33

34 

nyaste versjonane av desse nettlesarane inneheld funksjonar for foreldrekontroll. 

Nettstad: Ein stad på World Wide Web – verdsveven. Kvar nettstad har ei heimeside som 

er det første dokumentet ein ser når ein går inn på nettstaden. Nettstader har vanlegvis 

lenkjer til andre fi ler og nettstader. Enkeltpersonar, selskap og organisasjonar eig og styrer 

nettstader. 

Nyhendegruppe: sjå defi nisjon på forum. 

Online-spel eller nettspel: eit spel som er laga av spelutviklarar og blir spelt på ei datamaskin. 

Eit online-spel er defi nert som eit digitalt spel som treng ei aktiv nettverkstilkopling 

for å kunne spelast. Nettspel kan støtte samspel mellom mange spelarar. 

Orm: eit spesiell type virus som dupliserer seg sjølv og kan spreie seg til mange datamaskiner 

utan at eigaren gjer noko. Viruset kan skade nettverk, leggje beslag på enorm bandbreidd, 

stengje ned ei datamaskin osv. 

Operativsystem: eit program som køyrer basisfunksjonane til datamaskina og gjer det mogleg 

å køyre andre program. Nokre kjende eksempel er Windows, Linux og Mac OS. 

Opphavsrett (copyright): ei samling einerettar som regulerer bruken av ein idé, eit arbeid 

eller informasjon. Symbolet for opphavsrett er ©. 

Passord: ein hemmeleg kombinasjon av teikn som gir eigaren av passordet tilgang til ei 

fi l, ei datamaskin, ein konto eller eit program. Det er eit sikkerheitstiltak mot uautoriserte 

brukarar (sjå kapitlet om kommunisering). 

Personopplysningar: all informasjon som kan knytast til ein person. Dersom ein må hente 

inn, handtere og lagre personopplysningar, må ein tydeleg opplyse kva føremålet er. 

Port/utgang: er eit grensesnitt på ei datamaskin som blir brukt til å kople maskina til ei 

anna innretning. Portar/utgangar kan anten vere innvendige eller utvendige. Innvendige 

portar/utgangar koplar ein til ein disk eller eit nettverk, mens utvendige koplar ein til ei ytre 

eining som f.eks. ein skrivar eller eit tastatur. 

Personvern: tilgangen ein person eller ei gruppe har til å kontrollere informasjonsfl yten om 

seg sjølv, og dermed til å berre avsløre det ein sjølv ønskjer. Personvern er somme gonger 

knytt til anonymitet – ønsket om å ferdast upåakta i offentlege rom. 

Personverninnstilling: ei samling kontospesifi kke personopplysningar som ein kan redigere 

for å auke personvernet og hindre at personlege opplysningar og informasjonskapslar 

(«cookies») osv. blir avdekte. 

Privat: opplysningar om ein person eller ei gruppe som ikkje vere offentlege. Dersom ein 

person ønskjer å halde noko privat, er det vanlegvis noko som ein oppfattar er spesielt ved 

dei eller sårbart på det personlege planet. 

Prosessor: sentraleininga eller Central Processing Unit (CPU) er den delen av ei datamaskin 

som behandlar data, genererer kontrollsignal og lagrar resultat. Saman med minnet i datamaskina 

dannar prosessoren den sentrale delen av ei datamaskin. 

Ord og uttrykk

Profi l: personleg brukarinformasjon i sosiale nettverk, direktemeldingssystem, prateprogram, 

nettspel osv. Profi lar kan vere offentlege eller fortrulege, og brukaren skreddarsyr dei 

for å representere seg i virtuelle rom. 

Programvare: sjå defi nisjonen av dataprogram. 

P2P-nettverk: eit «peer-to-peer»-nettverk (P2P) let dei som er tilkopla, utveksle fi ler ved 

opplasting og nedlasting (sjå defi nisjon). Det er berre éin av fl eire måtar å dele fi ler på 

Internett på. Nokre fi ldelingstenester er ulovlege. 

Prøveprogramvare (trial software): programvare som du kan prøve før du kjøper. 

Prøveversjonar av programvare inneheld vanlegvis den same funksjonaliteten som den 

vanlege versjonen, men kan berre brukast i eit avgrensa tidsrom. 

Rapport: ein funksjon som gjer det mogleg for brukarar av offentlege virtuelle rom å rapportere 

eit problem (teknisk, uakseptabel brukaråtferd, ulovleg innhald osv.) til moderatoren 

eller nettadministratoren. 

Registrering: abonnere på ei teneste på nettet: nyheitsbrev, diskusjonsforum, e-post, prateplattform 

osv. Normalt har brukarar høve til å melde seg ut når dei ønskjer det. 

Ringjetone: lyden på mobiltelefonen som varslar innkomande samtale. Det fi nst eit stort 

utval av skreddarsydde tonar og musikk som mobiltelefoneigarar kan laste ned, ofte kjøpe, 

og bruke. 

Second Life: eit kjend 3D-nettsamfunn levert av det amerikanske selskapet Linden Labs. 

Brukarar kan samhandle gjennom avatarar (sjå defi nisjon), skape seg heimar, handle i virtuelle 

butikkar og tene virtuell valuta osv. Sjå www.secondlife.com. 

Seksuelle overgrep mot barn: seksuelle overgrep mot barn har ulike juridiske defi nisjonar i 

forskjellige land. Minimumsdefi nisjonen er eit bilete som viser ein mindreårig person som 

utøver, eller er avbilda i, tydeleg seksuell aktivitet. 

Sikkerheitsinnstillingar (profi l): ei samling sikkerheitsalternativ du kan redigere, knytte til 

nettprofi len din (sjå defi nisjon). Desse vala er vanlegvis knytte til det å opne bilete og fi ler, 

og identifi serer pålitelege informasjonskjelder og godkjenningsnivå for «vakse» innhald. 

SIP-Bench: ein studie i regi av EU-kommisjonen der ein målte kor effektivt 30 kontroll- og 

antispamverktøy verna barn mot skadeleg innhald på Internett. 

Skadeleg innhald: bilete, tekst, dokument osv. med innhald som kan gjere skade, til dømes 

er bilete som viser vald, upassande og skadelege for barn og mindreårige. 

Skanne: handlinga eller prosessen med å konvertere trykt materiale til digitale fi ler ved 

hjelp av ein skannar. Denne konverteringa gjer det mogleg å sjå materialet som elektroniske 

fi ler på datamaskina og distribuere dei på nettet. 

Skjema (nettskjema): eit formatert dokument som inneheld opne felt der ein kan leggje 

inn data. Det elektroniske skjemaet kan fyllast ut med fritekst eller ved å velje alternativ frå 

ferdige lister (nedtrekksmenyar). Etter innlevering blir data sende rett til ein prosessering- 


35

36 

sapplikasjon som legg informasjonen inn i ein database. 

Skjermnamn: sjå defi nisjonen på kallenamn. 

Sosiale nettverk: fellesskap på nettet av medlemmer som deler interesser og aktivitetar, og 

som samhandlar og har med kvarandre å gjere ved hjelp av eigna program og tenester (sjå 

sosiale nettverksstader). 

Sosiale nettverksstader: virtuelle plattformer for eit fellesskap av medlemmer som deler 

interesser og aktivitetar. Medlemmene må lage brukarprofi lar og kan dele verktøy for å laste 

opp tekstar, bilete eller andre fi ler, sende meldingar på meldingstavler og delta i forum. 

Mange sosiale nettverksstader er forbodne for barn under 13 år, og tilbyr sikkerheitsprofi - 

linnstillingar. 

Spam – søppelpost: uønskte, nesten like e-postmeldingar som blir sende ut til folk med 

e-postadresser, vanlegvis av kommersiell art i masseutsending. Å sende spam til andre menneske 

er defi nitivt eit av dei vanlegaste lovbrota på Internett. Sidan Internett er offentleg, er 

det i realiteten lite ein kan gjere for å hindre søppelpost. 

Spamfi lter: ein applikasjon/eit program som hindrar at spam eller søppelpost kjem i innboksen 

din. 

Søppelmappe/spam-mappe: ei mappe som e-postlesaren din automatisk sender mistenkjelege 

e-postmeldingar og fi ler til. Desse fi lene må skannast eller slettast for å ikkje utsetje 

maskina di for risiko. 

Spionvare: vondsinna programvare som i løynd har vedlagt fi ler som blir lasta ned frå 

Internett, og som installerer seg sjølv på datamaskina din og held auge med aktiviteten. 

Spionvara sender informasjon til ein tredjepart, ofte selskap som er interesserte i å defi nere 

personlege profi lar for å sende reklame eller annan informasjon, eller til crackarar som 

ønskjer tilgang til fortruleg data. 

Sprett opp-vindauge eller pop-up-vindauge: eit vindauge som plutseleg sprett opp når ein 

går inn på ei nettside eller trykkjer på ein spesiell funksjonstast. Sprett opp-vindauge inneheld 

vanlegvis ein kommandomeny, og held seg berre på skjermen til ein har valt ein av 

kommandoane eller lukkar vindauget ved å klikke på krysset i øvre høgre hjørne. 

Startside: er den nettsida som automatisk blir lasta opp når ein startar ein nettlesar. Nemninga 

bli også brukt på førstesida eller hovudsida til ein nettstad (sjå defi nisjon). 

Søkjemotor: eit verktøy for å søkje informasjon på nettstader. Dei mest kjende er Google 

og Live Search. Søkjemotorar har avanserte brukarinnstillingar som kan inkludere nyttige 

sikkerheitsinnstillingar. 

Søking/surfi ng: å bruke ein nettlesar for å lese på nettsider eller berre surfe på nettet. 

Søppelkasse: ein katalog der sletta fi ler blir lagra mellombels før brukarane slettar dei permanent. 

Du må regelmessig fjerne gamle og overfl ødige data frå søppelkassa for å frigjere 

plass på harddisken, det interne lagringsmediet i maskina. 

Ord og uttrykk

Trojanske hestar/trojanarar: vondsinna kode, vondsinna program, som kan kome seg inn 

i datamaskina skjulte av tilsynelatande harmlause operasjonar som f.eks. spel eller til og 

med virussporingsprogram. Trojanarar dupliserer ikkje seg sjølv, men er vanlegvis laga for å 

gå inn i ømtolige data og øydeleggje dei, og kan slette ein harddisk eller stele konfi densiell 

informasjon. 

Ulovleg innhald: innhald på nettet som er ulovleg etter nasjonal lovgiving. Dei vanlegaste 

formene for slikt innhald er bilete av seksuelle overgrep mot barn, ulovleg aktivitet i praterom 

(f.eks. grooming), nettstader som inneheld hat og framandhat. 

URL (Uniform Resource Locator): adressa til ein nettstad eller ei fi l på Internett. Det inneheld 

ikkje spesialteikn eller mellomrom, og bruker skråstrekar (slash) for å nemne ulike 

katalogar. Første delen av adressa seier kva protokoll ein skal bruke, og den andre delen 

spesifi serer IP-adressa eller domenenamnet for plasseringa. 

Varsel: ein liten fi rkant som kjem opp på skjermen og informerer eller åtvarar om ein mogleg 

øydeleggjande operasjon, til dømes ny e-post eller statusen på antivirusprogrammet 

ditt. 

Vedlegg: ei datafi l som blir send i lag med ei e-postmelding. Ormar og virus blir ofte 

distribuerte som e-postvedlegg. Du bør sjå på e-postar frå ukjende avsendarar som mistenkjelege. 

Verktøylinje: ei samling ikon eller knappar som er ein del av brukargrensesnittet til programvara. 

Verktøylinjer tener som eit konstant, enkelt grensesnitt for å utføre vanlege funksjonar. 

Virtuelle eigedelar: ei samling gjenstandar som kvar spelar i eit spel får. Kvar spelar har 

virtuell eigedomsrett over gjenstandane sine via ein dataterminal som viser gjenstandane. 

Virus: ein type vondsinna kode, eit vondsinna program, som er laga for å spreie seg ved 

bruk. Blir vanlegvis spreidd gjennom e-postvedlegg, men også via smitta eksterne minneverktøy 

(USB-pinnar, CD-ROM). 

Voice over Internet Protocol (VoIP): ein teknologi som gjer det mogleg for brukarar å snakke 

over Internett etter å ha lasta ned klientprogramvare. Samtalane kan vere gratis for brukarar 

som ringjer kvarandre via same VoIP-klient (f.eks. Skype, Voicebuster). Vanlegvis tilbyr slik 

programvare også nettprat- og fi ldelingstenester). 

Web: kortform for World Wide Web – verdsveven. Ei samling dokument på nettet som er 

formaterte i HTML (Hyper Text Markup Language) og som inneheld lenkjer til andre dokument, 

grafi kk, lyd- og videofi ler. Verdsveven er ein del av heile Internett. 

Webkamera eller nettkamera: eit kamera som kan sende bilete og video via Internett og 

prateprogram på datamaskina. Mottakarar av bileta og videoane kan opne dei og lagre dei 

på datamaskina si. 


37

38 

E. Nyttige adresser 

TRYGG BRUK 

Blir administrert av Trygg bruk-prosjektet i Medietilsynet og er den norske noden for trygg 

og medvitsgjerande bruk av digitale verktøy. Trygg bruk tilbyr informasjonsrådgiving og 

verktøy til foreldre og lærarar for å fremje sikker og ansvarleg bruk av Internett. 


INSAFE 

Det europeiske paraply-nettverket for e-sikkerheit og medvitsgjering. Det tek sikte på å 

setje brukarar i stand til å dra nytte av dei positive sidene ved internett og samtidig unngå 

potensielle farar. 

www.saferinternet.org 

KRIPOS 

Kontakt tipstenesta i KRIPOS for å rapportere innhald du mistenkjer er ulovleg på Internett. 

www.tips.kripos.no 

PEGI 

Systemet for aldersmerking i The Pan-European Game Information (PEGI) blei oppretta for 

å gjere det enklare for foreldre i Europa når dei kjøper dataspel. På desse nettsidene fi nn du

informasjon om aldersmerking og innhald på så å seie alle spel, og du kan betre setje deg 

inn i spelkvardagen til barna dine. 

www.pegi.info 

DU BESTEMMER 

Denne nettsida handlar om personvern. Det handlar om korleis opplysningar om deg kan 

bli brukte av andre, og om korleis du kan ta kontroll over desse opplysningane. Nettsida 

er primært for ungdomsskule- og vidaregåande elevar, men er populær både blant vaksne 

og mindre barn. 

www.dubestemmer.no 

BARNEOMBODET 

Barneombodet er uavhengig, sjølvstendig og partipolitisk nøytral, oppretta gjennom ei eiga 

lov (Lov av 6. mars 1981 nr 5 om barneombod). Hovudoppgåva til barneombodet er å 

fremje interessene til barn overfor det offentlege og private, og å følgje med på korleis oppvekstkåra 

til barn utviklar seg. 

www.barneombodet.no 

NETTVETT 

På Nettvett.no får du informasjon og hjelp om blant anna surfi ng, e-post, brannmur, spam/ 

søppelpost, virus, fi ldeling, prating/chatting, e-handel, vern mot tap og øydelegging, uønskt 

innsyn i privat informasjon og vern mot angrep utanfrå. Gir informasjon og råd til private 

brukarar, små og mellomstore bedrifter om sikker bruk av Internett. Tenesta er levert av 

Post- og teletilsynet. 

www.nettvett.no 

REDD BARNA 

Redd barna kjempar for rettane til barn – både i Noreg og internasjonalt. Særleg er Redd 

Barna aktuelle når det gjeld overgrep mot barn, eller forsøk på dette (grooming), i samband 

med Internett. 

www.reddbarna.no 

FORBRUKAROMBODET 

Visjonen til Forbrukarombodet er å arbeide for ein enklare og tryggare forbrukarkvardag. 

Forbrukarombodet skal førebyggje og stoppe ulovleg marknadsføring og urimelege kontraktar. 

www.forbrukarombodet.no 

BARNEVAKTEN 

Barnevakten er ein organisasjon som gir råd om barn og media. Deira visjon er å bidra til 

at barn bruker media på ein trygg og medviten måte. 

www.barnevakten.no 

39

Tittel: Trygg bruk-pakken for familien • Utarbeidd av Insafe, omsett og tilrettelagd av Trygg bruk-prosjektet i Medietilsynet, 

med støtte frå den interdepartementale gruppa for trygg bruk av Internett, 2008. 

Prefi x: 9789078209 • Id 51950 

Opphavsrett: Dette arbeidet er lisensiert i tråd med Creative Commons-lisens Namngjeving-Ikkjekommersiell-Inga omarbeiding 3.0. 

For å sjå ein kopi av denne lisensen, gå til creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/no/

Foreldrerettleiing - Medietilsynet

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?