Vassføring i

Suldalslågen

– vegen mot nytt

vassføringsregime

www.statkraft.no

---

Forsidefoto:

Finn Gravem

Status og moglegheiter 2003

Suldalsvatn og Suldalslågen blir påverka av to kraftutbyggingar. Ulike regime for vassføring

har blitt prøvd ut sidan 1990, og samstundes har den mest omfattande vassdragsovervakinga

i Noreg blitt gjennomført. Gjennom dette arbeidet håpar ein å koma fram til eit vassføringsregime

som sikrar gode levekår for laks i Suldalslågen.

I 2002 blei det fanga 422 tonn laks i Noreg. 31 tonn blei fanga i Rogaland, og av dette om

lag eit tonn i Suldalslågen. Dei siste åra har det blitt fanga noko meir laks i Lågen enn midt

på 1990-talet, men nivået er lågare enn i toppåra. Overvakinga viser óg at mengda laksprodusert

i elva har auka dei seinare åra. Dette gir von om auka fangst.

Statkraft er den største regulanten i vassdraget. I 2004 skal vi søke om eit nytt reglement

for vassføringa. Det nye reglementet vil bli laga på grunnlag av kunnskapen forskarar har

fått når dei har overvaka dei prøvde regima. Dei som blir påverka av det nye reglementet

vil bli gjeve ved Kongeleg resolusjon.

Statkraft SF

Statkraft SF er den største produsenten av

elektrisk kraft i Noreg. Selskapet produserer

om lag 42 TWh årleg, noko som er om lag

ein tredel av vasskraftproduksjonen i landet.

Staten er eigar av selskapet, som er den største

skatteytaren på land.

Statkraft er den største skatteytaren i Suldal

kommune og i Suldal har Statkraft meir enn

30 tilsette i Kraftverksgruppe Ulla-Førre.

Suldalslågen og Ulla-Førrereguleringa

Suldalsvatn og Suldalslågen blir påverka av to

kraftutbyggingar. Det er Røldal-Suldal (RSK) i

regi av Hydro og Ulla-Førre i regi av Statkraft.

RSK-anlegga blei bygde på 1960-talet medan

Ulla-Førreanlegga var ferdige på midten av

1980-talet. Ulla-Førre er det største vasskraftanlegget

i Noreg og produserer nær 5 TWh i

året. Dette samsvarar med årleg elektrisitetsforbruk

for 200 000 bustader, og er om lag

4% av årleg kraftproduksjon i

Noreg.

Det har blitt peika på ulike forhold

i Suldalslågen som kan

være uheldig for fisk – særlig

laks. Ein trur det vil vera mogleg

å styre vassføringa slik at omsynet

til laks, kraftproduksjon og

andre brukarar av Lågen blir tatt

vare på. Av den grunn har

Statkraft vore pålagt manøvreringsreglement

med ulike vassføringar

frå 1990 til 2003. I samarbeid

med miljøstyresmaktene og

ulike forskingsmiljø gjennomfører

Statkraft den mest omfangsrike

overvakinga av noko vassdrag i

Noreg.

Krossøy (Foto: Finn Gravem)

2

---

Kart over det regulerte området

3

---

Vassføring

Suldalslågen er den mest vassførande elva

i Rogaland. Elva er 22 km lang og renn frå

Suldalsvatnet (68 moh) til Sandsfjorden.

Før reguleringa kunne vassføringa i Lågen

variere frå om lag 3 kubikkmeter i sekundet

(m 3 /s) om vinteren til nærare 700 m 3 /s på det

høgste. Brukarane og dei biologiske systema

i og langs elva var tilpassa desse forholda. Dei

to reguleringene har endra vassføringa i

Suldalslågen.

I manøvreringsreglementet for Suldalslågen

er Statkraft pålagt å halde vassføringa under

350 m 3 /s ved Lavika. Ein større flaum blir

rekna som skadeflaum. Etter at flaumane blei

reduserte er areala ned mot Lågen blitt tatt

meir aktivt i bruk. Oppdyrking og hogst har

auka tilførselen av sand og leire til Lågen.

Dei siste 15 åra har reglementet hindra vassføringar

under 12 m 3 /s om vinteren. Lågare

vintervassføring kunne auka mengda is. Is og

store flaumar kan vera effektive middel for å

fjerne uønska mose, algar, sand og leire.

Prøvereglementa etter 1998

I 1998 fekk Statkraft eit manøvreringsreglement

med to ulike regime for vassføring. Dei

to regima er like det meste av året. Unntaka er

ein periode frå april til juli og nokre dagar først

i oktober.

Minstevassføring Suldalslågen 1998-00 og 2001-03

Spyleflaum i 2001 og 2002

200

180

160

Tidlig vår Sein vår

140

120

100

80

60

40

20

0

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 1.10 1.11 1.12

Dei to regima frå 1998-2003

4

Ovanfor Mo bru ved om lag 15, 75 og 220 kubikkmeter

vatn i sekundet.

Foto: Finn Gravem

Når styresmaktene valde denne løysinga var

det særleg på bakgrunn av nokre viktige

spørsmål:

● I kor stor grad vil redusert vassføring om

våren og tidlig på sommaren gje høgare

vasstemperatur i Lågen?

● Vil ein slik temperaturauke gje meir ungfisk?

● Kan stor vassføringsauke vår eller haust

spyle ut sediment, mose og algar og

gjennom det betre gyte- og leveområda

for fisk?

---

Vasstemperatur og yngelvekst

Vasstemperaturen i Suldalslågen er noko

endra på grunn av reguleringa. Om vinteren

vil høg vassføring normalt auke temperaturen.

Auka temperatur om vinteren gjer at yngelen

kjem opp av grusen tidligare om våren. Av den

grunn kan yngelen kome opp når det framleis

er for kaldt i vatnet. Dette kan minke overlevinga.

Om våren og sommaren aukar vasstemperaturen

raskare når vassmengda er låg.

Yngelen kjem opp av grusen i mai og juni.

Høg vasstemperatur når dei kjem opp aukar

overlevinga fyrste sommaren.

Vasstemperaturen i perioden frå mai til oktober

er styrande for kor mykje lakseungane veks. I

denne perioden i 2001 og 2002 var vasstemperaturen

den høgste sidan 1988. Yngelen av

laks og aure har óg vekse godt desse åra.

Vaksen fisk

Suldalslågen er ei elv med ein stor del storlaks.

Mengda vaksen fisk som vandrar opp

i Suldalslågen om sommaren og hausten er

eit resultat av talet på ungfisk som blir produsert

i elva og forhold som påverkar fisken i

fjorden og havet. Lakselus, temperatur i havet

og fiske i fjorden og havet er døme på slike

forhold. Forholda i havet er tøffe for laksen

og bare nokre få prosent kjem attende.

Dei siste åra har ein talt fisk i elva og i dei to

fisketrappene i Sandsfossen. Teljinga stadfester

at det er mykje laks i Lågen, og etter

2002 endra Fylkesmannen i Rogaland karakteriseringa

av bestanden frå "Sårbar bestand"

(kategori 3) til "Bestand med redusert ungfiskproduksjon"

(kategori 4a). Dette er eit positivt

teikn som óg gjev von om auka fangst.

Lengde i mm

80

70

60

50

40

30

Døgngrader

Ørret

Laks

1600

1400

1200

1000

800

600

400

200

Antall døgngrader

20

1976

1978

1980

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

0

Storleiken på yngel av laks og aure og

døgngrader. Døgngradtalet er summen av

den einskilde middeltemperaturen kvart

døgn frå 1. mai til 31. oktober.

Antall

1200

1000

800

600

400

200

Ungfisk

Det er framleis ikkje klart om auka vasstemperatur

og yngelvekst har gjeve fleire ungfisk

totalt, men ein har sett at alderen på smolten

har gått noko ned dei seinare åra utan at storleiken

har minka. Overvakinga gjev von om

auka mengde smolt.

Villsmolt fanga i smoltfella

Laks på veg opp i elva

Fangst

Tal for elvefangst av laks viser at det er store

variasjonar mellom år. Sist på 1980- og tidlig

på 1990-talet blei det fanga mykje laks i

Suldalslågen, medan det dei seinare åra har

vore under middel for perioden. Dei seinare

åra har styresmaktene kravd at vill laks større

enn 75 cm blir satt ut att. Dette har minka

fangstane. Med bakgrunn i dei positive trekka

som har vore dei siste åra, gav styresmaktene

dispensasjon frå forbodet om å ta i land stor

fisk siste del av sesongen i 2003.

0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

År

Mengda smolt fanga i smoltfella ved

Litlehaga i ulike år.

Gjennom fiskesesongen blir oppdaterte tal for

oppvandring og fangst presenterte på nettsida

til Suldal Elveigarlag (www.suldalslagen.com).

5

---

Flaum som rensketiltak

Forsøk med spyleflaum på hausten viser at

mykje uønska mose og alger blir spylt ut.

Flaumen flytta og på sand og grus. På det

viset kan leveområda (habitata) til ungfisken

bli betre.

Det er framleis uklart om spyleflaum på hausten

er det beste tiltaket for å betre habitatet.

Forskarar frå ulike fagfelt jobbar saman for å

finne svar på spørsmåla.

Forskarar (Bremnes og Povels) overvaker

forsøk med spyleflaum

Vasskjemi

Overføring av vatn frå fjellområdet i sør (Blåsjø)

til Suldalsvatn har påverka vasskjemien (pH og

alkalinitet) i Suldalslågen. Styresmaktene sette i

gang kalking då dei frykta at dårleg vasskvalitet

kunne skade laksen. Overvaking viser at vasskvaliteten

har blitt betre dei siste åra som følgje

av mindre utslepp av svovel i Europa. Ein ventar

at denne utviklinga vil halde fram.

Statkraft og Lågen

Ulla-Førrereguleringa har medført endringar i

Lågen. Desse endringane kan ha gjort noko

med leveområda til fisken og dermed ha

påverka fiskebestanden og fisket. Av den

grunn har Statkraft gjennomført det største

forskings- og overvakingsprogrammet på

vassdrag i Noreg dei siste 10-15 åra.

På grunn av dei moglege verknadene betaler

Statkraft om lag ein million i erstatning kvart

år til dei som har rett til fiske i Lågen. Når

anlegga blei satt i drift blei det óg oppretta eit

eige fiskefond på ein halv million kroner, som

blir forvalta av kommunane.

Etter krav og ynskje frå styresmaktene har

Statkraft sett ut store mengder laks og samstundes

gjeve bidrag til kalking. Desse to tiltaka

vil bli vurderte i samband med utarbeidinga

av nytt reglement.

6

---

Nytt reglement for Suldalslågen

I 2004 skal Statkraft søke om nytt manøvreringsreglement

for Suldalslågen. Søknaden vil

vera i tråd med målet styresmaktene og

Statkraft har utforma saman.

Reglementet skal legge til rette for å ta vare på

vassdragets naturlege funksjonar og prosessar

samt ivareta regulantens behov for høg produksjon.

Følgjande verdiar/funksjonar vektleggast

i størst mogleg grad:

● biologi med vekt på Suldalslågen si

storvakste laksestamme

● flaumsikring

● næringsutnytting og rekreasjon

● Lågen som landskapselement

Reglementet skal vidare ivareta allmenta og

forvaltninga sine krav på innsyn/kontroll.

Styresmaktene og Statkraft sitt mål for nytt

reglement for Suldalslågen

Statkraft skal kome fram til eit nytt reglement

for Lågen i dialog med mellom anna Noregsvassdrags-

og energidirektorat (NVE),

Direktoratet for naturforvaltning (DN),

Fylkesmannen i Rogaland, Suldal kommune

og lokale partar. Når søknaden er sendt frå

Statkraft til NVE blir prosessen vidare styrt av

styresmaktene. Nytt reglement vil bli gjeve ved

Kongeleg resolusjon.

Det nye reglementet

Det nye reglementet er blitt kalla eit "varig"

reglement. I denne samanheng tyder dette

fram til 2024. Dersom allmenta meiner at

reguleringa har verknader som ikkje var forutsett,

kan dei da be om at vilkår knytt til

konsesjonen blir reviderte.

Statkraft har von om ein god og open prosess

fram til det nye reglementet blir vedteke.

Faglege resultat vil bli gjort kjent.

Meir informasjon om prosjektet og alle publiserte

rapportar finn du på www.statkraft.no.

Du kan óg rette spørsmål og kommentarar til:

samfunnskontakt Odd Vanvik

(odd.vanvik@statkraft.no)

eller prosjektleiar Vegard Pettersen

(vegard.pettersen@statkraft.no).

Vår 2004

Sommer 2004

Haust 2004

Vinter 2004/05

2005/06

Fagrapportar blir sluttførte av

forskarane

Statkraft sender sluttrapport

og søknad om nytt reglement

til NVE

NVE gjennomfører høyring

NVE skriv innstilling til Oljeog

energidepartementet

Nytt reglement blir fastsett

ved Kongeleg resolusjon

Odd Vanvik og Vegard Pettersen

Lilleaker, september 2003.

Mogleg framdrift er vist i tabellen

7

---

Hovedadministrasjon

Statkraft SF

Postboks 200 Lilleaker

0216 Oslo

Tlf.: 24 06 70 00

Faks: 24 06 70 01

Besøksadresse: Lilleakerveien 6

Internett: www.statkraft.no