Samfunnsviteren 4/2003 - Samfunnsviterne

kan eg ikkje!” Med mindre det handla om dysleksi, ville
ei slik utsegn ha vore svært pinleg. Ein som sa noko slikt,
ville ha blitt sedd på som kunnskapslaus og udanna.
Sjølv om danningsomgrepet ikkje akkurat er i dagleg
bruk, ligg det framleis uuttalte forventningar til om kva
ein bør kjenne til, og kva ein kan tillate seg å vere uvitande
om. Danninga i Humboldts tradisjon omfatta tru på estetiske
ideal, heilskapleg tenking og kulturkrafta i vitskapen.
Krava om sjølvstende og kritisk tenking har fått sin plass,
men naturvitskapane er alle i ferd med å falle utanfor.
Matematikk tel ikkje. Matematikken har hamna langt nede
i hierarkiet av kva ein burde kunne, og er om ikkje like
kuriøs som latinkunnskapar, så i alle fall som salmevers.
Matematikk er for økonomar og ingeniørar, han synest
verdsleg og lite relevant for eit danna menneske i eit medialt
samfunn.
Dei to kulturane – igjen?
På eit eller anna tidspunkt har stjernene i auga slokna på
dei som har blitt vaksne. Ein gong sat dei også stolte og
rekna mot det uendelege, før det blei meiningslaust og
kjedeleg. Frå å vere eit eventyr blei matematikken for
mange eit mas, ei keisam plikt med kunnskapar ein blei
tvinga til å prøve tileigne seg. Matematikken framstår som
Matematikk er for økonomar
og ingeniørar, han synest
verdsleg og lite relevant for
eit danna menneske i eit
medialt samfunn.
unødvendig, avgrensa og utilgjengeleg for andre enn
nerdane.
Mistrua til matematikken har djupe røter, og det har
vore gjort mange forsøk på å finne årsakene. Utdanningssystemet,
og ikkje minst universiteta, har vore gjorde til
gjenstand for både emosjonelle, politiske og meir eller
mindre vitskaplege angrep for å ha underminert realfaga.
Det er i skrivande stund nokså nøyaktig 44 år sidan
C.P. Snow heldt foredraget om dei to kulturane i vitskapane,
den naturvitskaplege og den humanvitskaplege. Hans
utgangspunkt var at litteratane og dei naturvitskapeleg tilsette
ikkje forstår kvarandre og heller ikkje kan snakke
saman. Snow meinte at han blant dei yngre akademikarane
kunne sjå tendensar til direkte fiendskap mellom dei.
Spesialiseringa har for lengst gjort det urimeleg å vente at
ein germanist skal kunne forstå den mest avanserte fysikken,
likeins som ein ikkje burde vente at ein djupvassbiolog
skal kunne fordjupe seg i lingvistiske spissfindigheiter.
Dei to kulturane har utvikla eigne verdihierarki,
meir eller mindre gjensidig utelukkande, og så har dei
lukka seg om seg sjølve. Snow peika på behovet for ei
formidling mellom dei to, og det var særleg samfunnsvitskapane
han sette si lit til. Der kunne dei ”reine vitskaplege”
ideala møte den humanistiske språkforminga. Men
etter kvart har fagfelta etablert eigne domene, der ein type
rasjonalitet har forrang for den andre. Medan humanvitskapane
dominerte i mediuma og utdanning og
samfunnsvitskapane i offentleg forvaltning, fekk økonomane
og ingeniørane makta i næringslivet.
Om ein ikkje ser lenger, kan ein fort lage den store
konspirasjonsteorien; dei realfiendtlege humanistane tok
makta i utdanningsvesenet og fortrengdte dei meir matnyttige
faga. Språk og ideologi farga den offentlege debatten
i fiendskap mot matematikken; matematikk blei
stempla som vanskeleg. Matematikk skapte taparar og var
ikkje eigna til å skape ”gagns menneske”.
For ein humanist har matematikken eit ”imageproblem”.
I sitt vesen er han eit autoritært fag, der svar
blir kategoriserte som anten rette eller galne. Matematikken
er tilsynelatande historielaus, sanninga som kjem fram
gjennom matematiske bevis, er like ubøyeleg som ei gudegitt
innsikt ville vere i mellomalderen. Kort sagt oppfører
matematikken seg som ein sisteinstans, ein eigenskap som
bryt sterkt mot dei humanvitskaplege, og til dels også
samfunnsvitskaplege, ideala om ein kritisk praksis. Det er
eit image dei ”harde” realistane har halde oppe – og eit
fiendebilete som humanistar lett har gripe til: Verda er
ikkje så enkel at ein kan setja to strekar under svaret, slik
matematikarar tykkjest å tru.
Parallelt finst ei anna historie som har styrkt synet på
matematikken som eit lite intellektuelt fag. Eit enkelt prinsipp
ein ikkje treng å vere marxist for å følgje, er ”følg
pengane”. Realfaga følgde realmakta. I den andre kulturen
var det ”harde fakta” som gjaldt. Forskinga gav målbare
resultat i kroner og øre. Ingeniørane, og seinare
økonomane, bygde ein eigen maktbase, der matematiske
prinsipp var både fornuftige og praktiske. Beherska ein
matematikken, beherska ein verda. Det er ein enkel logikk,
og ikkje minst matnyttig. Det var ikkje tilfeldig at
det var desse faga den gamle arbeidarklassen oppfordra
barna til å følgje. Her gjeld ikkje subtile kunnskapar, her
gjeld harde fakta ein seinare kan bruke for å få innverknad.
Matematikk er nyttig
For matematikk er nyttig, som norsk er det. Alle
kunnskapsfag har ei nytteside. Men kunnskapsfag har også
ei anna side som ikkje er like openbar. Snow skildte ikkje
berre mellom humanvitskap og naturvitskap; han skildte
også mellom rein forsking og bruksforsking; mellom dei
vitskaplege delane av naturvitskapen og dei meir ingeniørretta,
dei tekniske faga. Og det er særleg dei siste som har
vore formande for synet på kva matematikk er.
I skulen tek både grunngjevinga av faget og pedagogikken
utgangspunkt i kva praktisk nytte elevane kan ha
av matte. Ein reknar i epler og pærer, i meter og kubikk.
Matte, slik vi lærer det, er frå byrjinga synonymt med anvendt
matematikk eller bruksmatematikk. Tilsynelatande