Samfunnsviteren 4/2003 - Samfunnsviterne

More documents

Recommendations

Info

kan eg ikkje!” Med mindre det handla om dysleksi, ville ei slik utsegn ha vore svært pinleg. Ein som sa noko slikt, ville ha blitt sedd på som kunnskapslaus og udanna. Sjølv om danningsomgrepet ikkje akkurat er i dagleg bruk, ligg det framleis uuttalte forventningar til om kva ein bør kjenne til, og kva ein kan tillate seg å vere uvitande om. Danninga i Humboldts tradisjon omfatta tru på estetiske ideal, heilskapleg tenking og kulturkrafta i vitskapen. Krava om sjølvstende og kritisk tenking har fått sin plass, men naturvitskapane er alle i ferd med å falle utanfor. Matematikk tel ikkje. Matematikken har hamna langt nede i hierarkiet av kva ein burde kunne, og er om ikkje like kuriøs som latinkunnskapar, så i alle fall som salmevers. Matematikk er for økonomar og ingeniørar, han synest verdsleg og lite relevant for eit danna menneske i eit medialt samfunn. Dei to kulturane – igjen? På eit eller anna tidspunkt har stjernene i auga slokna på dei som har blitt vaksne. Ein gong sat dei også stolte og rekna mot det uendelege, før det blei meiningslaust og kjedeleg. Frå å vere eit eventyr blei matematikken for mange eit mas, ei keisam plikt med kunnskapar ein blei tvinga til å prøve tileigne seg. Matematikken framstår som Matematikk er for økonomar og ingeniørar, han synest verdsleg og lite relevant for eit danna menneske i eit medialt samfunn. unødvendig, avgrensa og utilgjengeleg for andre enn nerdane. Mistrua til matematikken har djupe røter, og det har vore gjort mange forsøk på å finne årsakene. Utdanningssystemet, og ikkje minst universiteta, har vore gjorde til gjenstand for både emosjonelle, politiske og meir eller mindre vitskaplege angrep for å ha underminert realfaga. Det er i skrivande stund nokså nøyaktig 44 år sidan C.P. Snow heldt foredraget om dei to kulturane i vitskapane, den naturvitskaplege og den humanvitskaplege. Hans utgangspunkt var at litteratane og dei naturvitskapeleg tilsette ikkje forstår kvarandre og heller ikkje kan snakke saman. Snow meinte at han blant dei yngre akademikarane kunne sjå tendensar til direkte fiendskap mellom dei. Spesialiseringa har for lengst gjort det urimeleg å vente at ein germanist skal kunne forstå den mest avanserte fysikken, likeins som ein ikkje burde vente at ein djupvassbiolog skal kunne fordjupe seg i lingvistiske spissfindigheiter. Dei to kulturane har utvikla eigne verdihierarki, meir eller mindre gjensidig utelukkande, og så har dei lukka seg om seg sjølve. Snow peika på behovet for ei formidling mellom dei to, og det var særleg samfunnsvitskapane han sette si lit til. Der kunne dei ”reine vitskaplege” ideala møte den humanistiske språkforminga. Men etter kvart har fagfelta etablert eigne domene, der ein type rasjonalitet har forrang for den andre. Medan humanvitskapane dominerte i mediuma og utdanning og samfunnsvitskapane i offentleg forvaltning, fekk økonomane og ingeniørane makta i næringslivet. Om ein ikkje ser lenger, kan ein fort lage den store konspirasjonsteorien; dei realfiendtlege humanistane tok makta i utdanningsvesenet og fortrengdte dei meir matnyttige faga. Språk og ideologi farga den offentlege debatten i fiendskap mot matematikken; matematikk blei stempla som vanskeleg. Matematikk skapte taparar og var ikkje eigna til å skape ”gagns menneske”. For ein humanist har matematikken eit ”imageproblem”. I sitt vesen er han eit autoritært fag, der svar blir kategoriserte som anten rette eller galne. Matematikken er tilsynelatande historielaus, sanninga som kjem fram gjennom matematiske bevis, er like ubøyeleg som ei gudegitt innsikt ville vere i mellomalderen. Kort sagt oppfører matematikken seg som ein sisteinstans, ein eigenskap som bryt sterkt mot dei humanvitskaplege, og til dels også samfunnsvitskaplege, ideala om ein kritisk praksis. Det er eit image dei ”harde” realistane har halde oppe – og eit fiendebilete som humanistar lett har gripe til: Verda er ikkje så enkel at ein kan setja to strekar under svaret, slik matematikarar tykkjest å tru. Parallelt finst ei anna historie som har styrkt synet på matematikken som eit lite intellektuelt fag. Eit enkelt prinsipp ein ikkje treng å vere marxist for å følgje, er ”følg pengane”. Realfaga følgde realmakta. I den andre kulturen var det ”harde fakta” som gjaldt. Forskinga gav målbare resultat i kroner og øre. Ingeniørane, og seinare økonomane, bygde ein eigen maktbase, der matematiske prinsipp var både fornuftige og praktiske. Beherska ein matematikken, beherska ein verda. Det er ein enkel logikk, og ikkje minst matnyttig. Det var ikkje tilfeldig at det var desse faga den gamle arbeidarklassen oppfordra barna til å følgje. Her gjeld ikkje subtile kunnskapar, her gjeld harde fakta ein seinare kan bruke for å få innverknad. Matematikk er nyttig For matematikk er nyttig, som norsk er det. Alle kunnskapsfag har ei nytteside. Men kunnskapsfag har også ei anna side som ikkje er like openbar. Snow skildte ikkje berre mellom humanvitskap og naturvitskap; han skildte også mellom rein forsking og bruksforsking; mellom dei vitskaplege delane av naturvitskapen og dei meir ingeniørretta, dei tekniske faga. Og det er særleg dei siste som har vore formande for synet på kva matematikk er. I skulen tek både grunngjevinga av faget og pedagogikken utgangspunkt i kva praktisk nytte elevane kan ha av matte. Ein reknar i epler og pærer, i meter og kubikk. Matte, slik vi lærer det, er frå byrjinga synonymt med anvendt matematikk eller bruksmatematikk. Tilsynelatande
unyttig matematikk er det derimot vanskeleg å legitimere også for lærarar. Det fantastiske elementet i faget forsvinn på vegen. Abstraksjonane, tanken om det uendelege rommet, blir borte. Inn kjem kravet om rette svar. Anten har ein heilt rett, eller så tek ein heilt feil. Det er ikkje meir enn menneskeleg at eit fag som altfor ofte blir legitimert gjennom å peike på feil, er eit fag ein ønskjer å definere bort. Abelkonkurransen i Oslo. Mykje kreativitet ligg bak i eit forsøk på å få born og unge interessert i matematikk. Biletet er lånt ut av nettstaden matematikk.org. Ein ny mytologi Når barn knekker lesekoden, er det ei heil verd som opnar seg gjennom litteraturen. Det er det fantastiske elementet i opplevinga som speler inn. På same vis som bokstavane i starten skjuler historiene eller språkbileta, skjuler tala i starten matematikkbileta. Når bokstavane og tala er på plass, ventar eventyra. Barn er opptekne av dei store spørsmåla. Kva er bak stjernene? Kva kjem etterpå? Korleis heng ting saman? Abelprisen er oppretta for å ”bidra til å heve matematikkfagets status i samfunnet og stimulere barn og unge til å bli interessert i matematikk,” heiter det. Niels Henrik Abel var ingen spesielt nytteorientert forskar. Han var ein ganske einspora mann, som i dag antakeleg truleg ville blitt seddtt på som den typiske fagidiot frå tidleg alder. Det var dei store, teoretiske spørsmåla som opptok han. Eg er ikkje matematikar, eg kan ikkje forklare mysteriet med femtegradslikninga. Men eg kan forstå gleda, inspirasjonen ved å oppdage matematiske land der ingen før hadde vore. Trankokarane kan reklamere til dei går konkurs, ; pro- <strong>Samfunnsviteren</strong> en har møtt fem som er berørt t av flytte- planene til Victor Norman. De fem er:Tove Sivertsen og Frank Scønhardt dt fra Post- og teletilsynet. Inger Johanne Fjellanger og Bente Rønnestad jobber i Luftfartstilsynet. tstilsynet. Og Dag Asbjørnsen kommer fra Filmtilsynet. duktet dei lagar, er og blir vondt. Matematikk er utvilsamt eit nyttig fag, slik norsk er det. Men medan norskopplæringa har utforska språket og forteljinga, og bygd vidare på kreativitet og opplevingselementet, synest matematikken å sitje bom fast i den praktiske rasjonaliteten. Det er vanskeleg å førestelle seg ein kreativ matematikk, men det er heilt sikkert mogleg. Matematikken er ikkje historielaus, og dei store spørsmåla i matematikk har kreva meir kreativitet, fantasi og leik i løysinga enn dei fleste andre fagområde. Mitt poeng er at det ikkje ville skade å vise fram også den sida av matematikken. Matematikken treng sårt til ei refortrylling. Om ein granskar lærebøkene og retorikken om matematikkopplæringa, skulle ein tru fantasi og matematikk var gjensidig utelukkande storleikar. Matematikk må du lære fordi det er sunt for deg, og fordi det er praktisk å kunne. Punktum. Men for dotter mi og nokre av hennar vener er matematikk framleis yndlingsfaget. Det er ikkje fordi dei er så opptekne av å dele eple og pærer rettferdig her i verda, eller fordi dei synest at det er utruleg viktig å vite kor mange søsken dei fleste i klassen har, men fordi matematikken er ei verd som dei nettopp har lært seg å sjå inn i. På sitt beste er matematikken som ein gamaldags stjernekikkert; han viser fram nye bilete av verda. Eit tal kan føre vidare til eit nytt tal, til endå eitt og på mystisk vis til eit tredje. Utfordringa er å trylle fram stjernene i auga også for matematikken. Artikkelen er tidligare publisert i tidsskriftet Syn og Segn
Page 1 and 2: Samfunnsviteren Organ for Samfunnsv
Page 3 and 4: innhold les De teites løsning t en
Page 5: Tenk på eit tall Abelkonkurransen
Page 9: De teites løsning Skrått blikk Kr
Page 12 and 13: per de som har kommet seg ut. Men s
Page 14 and 15: Fremdeles krigstilstand i Nagorno-K
Page 16 and 17: Kompetanseutvikling Skreddersydd vi
Page 18 and 19: Til debatt Er akademia for ensidig
Page 20 and 21: Til debatt og privat sektor er ikke
Page 22 and 23: Lønnsoppgjøret Et annerledes løn
Page 24: B-blad RETURADRESSE: Samfunnsvitern

Samfunnsviteren 4/2003 - Samfunnsviterne

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?