14.08.2024 Views

Slagersong og svartmetall

  • No tags were found...

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Godbitar frå<br />

den nynorske<br />

populærmusikken<br />

STEREO<br />

© 2024<br />

slagersong <strong>og</strong><br />

<strong>svartmetall</strong><br />

Arild Torvund Olsen


Arild Torvund Olsen<br />

slagersong <strong>og</strong><br />

<strong>svartmetall</strong><br />

– godbitar frå den nynorske populærmusikken


© Fonna Forlag 2024<br />

ISBN 978-82-513-0408-5<br />

1. utgåve, 1. opplag<br />

Ettertrykk forbode utan løyve.<br />

Grafisk formgjeving: Arild Torvund Olsen<br />

Skrifttypar: Dolly, Lato, Carlito <strong>og</strong> Learning Curve Pro<br />

Foto av forfattaren: Mari Torvund Måseide<br />

Prenteverk: GPS group, Bosnia-Hercegovina, 2024<br />

Platene i boka er, der ikkje anna er nemnt, henta frå samlinga til forfattaren.<br />

Hovudvekta av LP-omslaga er fot<strong>og</strong>raferte til boka av Piotr Cabaj / Fylkessenter<br />

for digitisering av kulturarven ved Interkommunalt arkiv for Møre<br />

<strong>og</strong> Romsdal. Resten er fot<strong>og</strong>raferte av forfattaren sjølv, dersom det ikkje står<br />

spesifisert noko anna i kjeldelista.<br />

På nokre av dei gamle pressefot<strong>og</strong>rafia har me, trass i lang tids leiting,<br />

ikkje greidd å finna ut kven som er fot<strong>og</strong>raf. Ta kontakt dersom<br />

du er eigaren til eitt av desse bileta.<br />

Bokprosjektet har fått stønad frå NOPA.<br />

www.fonna.no


Innhald<br />

5 Føreord<br />

6 Vestlandsvalsen<br />

8 Femtitalet<br />

10 Kurt Foss & Reidar Böe synger viser av Jacob Sande<br />

12 Annie Get Your Gun<br />

14 Småsporven gjeng i tune<br />

18 Bill / Eg må halde av mannen min<br />

20 Gangdøra<br />

22 Sekstitalet<br />

24 Vi går ombord<br />

26 Barneviser av Jan-Magnus Bruheim <strong>og</strong> Lulle Kristoffersen<br />

28 Det hende i Taremareby<br />

30 Både le <strong>og</strong> gråte<br />

32 Karamell-dansen<br />

34 Per Spelemann / Jenteord<br />

36 Alexander’s snøgg time band / Hu hei kor er det vel friskt <strong>og</strong> lett<br />

38 Birgitte Grimstad synger viser<br />

40 David Harpeslagar / Saltstytta<br />

42 Pop-Ola<br />

44 The King and I<br />

46 Seksten tonn / Kom alle fagre tandre terner<br />

48 Ivar Medaas synger Beatles<br />

50 Det kjem nok betre tider<br />

52 Eit sliti kjøkengolv<br />

54 The New Sound of Edvard Grieg / Folk-Music<br />

56 Dobbeltportrett<br />

58 Syttitalet<br />

60 Saft<br />

62 That’s Why Vol. 2<br />

64 Tjugeni<br />

66 Fordums frukter, friske frø<br />

68 Ragnarock<br />

70 Portrett<br />

74 Comin’ Down the Valley<br />

76 Kjerringrokk om kvinner<br />

78 Midt på natta<br />

80 Einsam<br />

82 Frå skigard til øygard<br />

84 Vårteikn<br />

86 Tramp & trall<br />

88 Du er eit svin<br />

90 Kven syng den grøne songen?<br />

92 Heks<br />

94 Kjærleikens ferjereiser<br />

96 Åttitalet<br />

98 Ta meg med / Vi vandrar saman<br />

100 Piaf<br />

102 Kom heim<br />

104 Rocken Bom<br />

106 Disk<strong>og</strong>rafi for På Norsk L/L<br />

108 Ha ti dæ!<br />

110 Einsamflygar<br />

112 Vindar<br />

114 Sissel<br />

116 Neonlys på Ivar Aasen<br />

120 Nittitalet<br />

122 Panzerfaust<br />

126 Aspera hiems symfonia<br />

128 Destination ÆØÅ<br />

130 Blodhemn<br />

132 Totusentalet<br />

134 Jygri<br />

136 Unholy Norwegian Hip Hop<br />

138 There Is a Sound in the Back wheel jamfør Læreplan 97 /<br />

I Egypt hadde guden for lærdom hovud som ei ape<br />

140 Valkyrien Allstars / To måner<br />

142 Bestevenn<br />

146 Månesinn<br />

148 Blondt i blondt<br />

150 Gjennom marg <strong>og</strong> bein<br />

152 Ruin<br />

157 Etterord<br />

158 Personlege favorittar / Om forfattaren<br />

159 Takkeliste<br />

160 Kjelder<br />

166 Namneregister<br />

3


The New Sound of<br />

Edvard Grieg / Folk-Music<br />

Dizzie Tunes<br />

LP | TRLP 9 | TROLL 1969<br />

Å jazza opp Grieg var nærast som tukling med nasjonalheilagdomar<br />

å rekna, so då Dizzie Tunes spelte inn eit album<br />

med nytolkingar av Grieg, gjekk det som det måtte<br />

gå: Det vart bråk <strong>og</strong> ramaskrik. På departe mentsnivå.<br />

1969<br />

Den jazz- <strong>og</strong> bossanova-inspirerte plata The New Sound of Edvard<br />

Grieg / Folk-Music, med arrangement av Sigurd Jansen,<br />

har to delar: éi side med nytolkingar av folkeviser, <strong>og</strong> éi med<br />

tolkingar av Grieg-songar med tekstar av Garborg <strong>og</strong> Vinje.<br />

Og det her vart «Årets mest kontroversielle norske LP-plate»,<br />

for å sitera Arbeiderbladet. Faktisk var arrangementa so kontroversielle<br />

at ein av dei klassiske musikarane som skulle<br />

spela på plata, reiste seg <strong>og</strong> gjekk i protest midt i innspelinga.<br />

Det var kan henda ikkje heilt venta at det var Dizzie Tunes<br />

som skulle stå for ei av dei mest omstridde platene som har<br />

kome ut på nynorsk, men gruppa var på ingen måte ukjend<br />

med nynorsken. Dei hadde alt gjeve ut to songar med tekst av<br />

Hartvig Kiran, <strong>og</strong> i tillegg samarbeidde dei mykje med Vestlandsduoen<br />

Kari <strong>og</strong> Ivar Medaas på slutten av seksti talet. Då<br />

Vestlandsduoen song seg inn i radioane kringom i landet<br />

med slagerane «Takk <strong>og</strong> pris» (1968) <strong>og</strong> «Det sa presten ikkje<br />

noko om» (1969), var det faktisk Yngvar Numme frå Dizzie<br />

Tunes som hadde skrive dei nynorske tekstane.<br />

I 1969, då The New Sound of Edvard Grieg / Folk-Music kom<br />

ut, hadde opphavsretten til komposisjonane til Grieg gått<br />

ut. Det fanst likevel ein paragraf i lova som sa at det ikkje<br />

var lov å offentleggjera tolkingar som kunne krenkja den<br />

kunstnar iske eigenarten til verket eller opphavspersonen,<br />

<strong>og</strong> det meinte Edvard Griegs fond at denne plata gjorde. Dei<br />

skreiv difor til Kyrkje- <strong>og</strong> undervisnings departementet <strong>og</strong> bad<br />

dei forby sal <strong>og</strong> distribusjon av plata. Departementet tok saka<br />

<strong>og</strong> la henne fram for «det sakkyndige råd for ånds verker». Dei<br />

konkluderte – etter å ha hatt plata oppe som sak på to møte –<br />

at plata «må ansees som krenkende for Edvard Griegs, Vinjes<br />

<strong>og</strong> Arne Garborgs egenart, <strong>og</strong> for innspilte verks egenart».<br />

Men det vart ikkje noko forbod. «Platen er som helhet betraktet<br />

så dilettantisk, <strong>og</strong> den sanglige utførelse så smakløs <strong>og</strong><br />

umusikalsk at man vanskelig kan tenke seg at den vil bli tatt<br />

tilstrekkelig alvorlig til å kunne ha skadevirkninger.»<br />

Trass i slik totalslakt frå rådet var aviser i samtida langt<br />

meir positive. Det vanka skryt til so vel arrangementa til Jansen<br />

som songprestasjonane til Dizzie Tunes <strong>og</strong> spelinga til dei<br />

involverte jazzmusikarane. Signaturen B.K. i Bergens Tidende<br />

var rett nok ikkje heilt overtydd «om at det er ønskelig, enn si<br />

nødvendig, å synge <strong>og</strong> spille «Ved Rondane» med tilnærmet<br />

latinamerikansk beat», men meinte likevel at plata låg «på et<br />

etter norske forhold eksepsjonelt høyt fagmessig nivå». Og<br />

jamvel om ikkje alle eksperimenta på plata var like vellukka,<br />

inneheld The New Sound of Edvard Grieg / Folk-Music nokre<br />

verke lege godbitar som står seg den dag i dag.<br />

55


1 2<br />

3<br />

❶ Original konsertplakat med Saft frå oktober 1970, berre nokre få<br />

månader etter at gruppa vart skipa. ❷ Etter andreplata Horn, der alle<br />

tekstane var på engelsk, kunne den spellemannprisvinnande tredjeplata<br />

Stev, sull, rock & rull by på fleire nynorske låtar att. Den geniale tittelen<br />

var det Audun Tylden på Philips som fann på. Saft: Stev, sull, rock & rull |<br />

lp, Philips 1973 ❸ Etter at Saft gav seg i 1974, spelte mange av dei originale<br />

Saft-medlemene til dans i gruppa Brødrene Thues Ensemble. Den<br />

fyrste plata til denne nye gruppa var i praksis ei Saft-plate, med fleire<br />

låtar skrivne i Saft-tida, <strong>og</strong> denne testpressinga (prøveplate for å sjekka<br />

lyden før plata går i produksjon) er då òg merkt med «Saft». Brødrene<br />

Thue: Brødrene Thue | Testpressing, rca Victor 1975


Saft<br />

Saft<br />

LP | 2382 009 | Polydor 1971<br />

På seinsumaren 1970 kunne ein lesa at medlemer frå dei<br />

to bergenske sekstitalsgruppene Neither Nor <strong>og</strong> Human<br />

Beings hadde slege seg i hop <strong>og</strong> byrja komponera låtar<br />

saman. Målet deira var å utvikla ein eigen musikkstil, <strong>og</strong><br />

resultatet av samanslåinga vart til ei av dei mest legendariske<br />

norske pr<strong>og</strong> rock-gruppene: Saft.<br />

1971<br />

Med i den nye gruppa var Ove Thue (vokal), Trygve Thue (gitar,<br />

fløyte <strong>og</strong> vokal), Rolf Sk<strong>og</strong>strand (bass <strong>og</strong> vokal), Magne Lunde<br />

(trommer) <strong>og</strong> Tom Harry Hal vorsen (tangentar <strong>og</strong> fløyte).<br />

Musikken deira var ei form for moderne, pr<strong>og</strong>ressiv rock med<br />

røter i den psykedeliske rocken, <strong>og</strong> attendemeldingane på dei<br />

fyrste konsertane i september 1970 var særs gode. Bergens<br />

Arbeider blad kommenterte at her hadde det endeleg kome ei<br />

bergensk popgruppe «som er interessert i noe annet enn bare<br />

å kopiere gamle hits», medan Bergens Tidende like godt slo<br />

fast: «Aldri har noen norsk popgruppe vist bedre ting her i<br />

landet.» Og det var ikkje berre bergenspressa som hadde sansen<br />

for Saft. NRK fjernsynet sleppte gruppa til med fleire låtar<br />

i ungdomspr<strong>og</strong>rammet Flimra hausten 1970, <strong>og</strong> det tok heller<br />

ikkje lang tid før Polydor gav gruppa platekontrakt. I mars<br />

1971 gjekk dermed Saft i studio for å spela inn debutplata si.<br />

Gruppa har i ettertid fortalt at møtet med studiomiljøet<br />

vart eit lite sjokk. Studiofolka i kvite frakkar ville helst at ting<br />

skulle høyrast «pent» ut, medan Saft ville ha rå klang <strong>og</strong> vill<br />

eksperimentering. Til dømes opna dei plata med eit opptak<br />

av lydar frå toalettet. I tillegg til at dei eksperimenterte<br />

musikalsk, prøvde Saft seg fram tekstleg òg. Jamvel om dei<br />

i byrjinga skreiv mest på engelsk, hadde debutplata nemleg<br />

noko so uvanleg som to rockelåtar på norsk: Den eine,<br />

«Opus 1» av Trygve Thue, var skriven på bokmål <strong>og</strong> vart til<br />

dels sungen på tulle-austlandsk. Det andre norske innslaget<br />

var «Fjøsvise» av Ove Thue. Alt på sekstitalet, medan han var<br />

i Neither Nor, hadde Ove Thue eksperimentert med nynorske<br />

tekstar, <strong>og</strong> med «Fjøsvise» leverte han no den fyrste nynorske<br />

rockeballaden i norsk platehistorie. Med nydeleg fleirstemd<br />

koring frå Trygve Thue <strong>og</strong> Rolf Sk<strong>og</strong>strand står «Fjøsvise» att<br />

som eit av høgde punkta på plata.<br />

Debutplata til Saft er framleis særs ettertrakta, <strong>og</strong> særleg<br />

fyrste pressingar går for høge summar på bruktmarknaden.<br />

Etterspurnaden gjer at plata har vorte gjeven ut på nytt fleire<br />

gonger, både her til lands <strong>og</strong> i utlandet, <strong>og</strong> på framsida av den<br />

fyrste nyutgjevinga, som kom alt i 1973, har plateselskapet<br />

lagt til ei raud stjerne med teksten «Including: FJØSVISE».<br />

Eksperimentet med nynorske rockeballadar synte seg med<br />

andre ord å vera vellukka for Saft, noko som òg viser att i<br />

strøymetala frå nyare tid. Bortsett frå den seinare singelen<br />

«People in Motion», som vart ein internasjonal suksess, er<br />

det ingen av dei andre låtane til Saft som er i nærleiken av<br />

strøymetala til «Fjøsvise».<br />

61


1 2<br />

3<br />

4<br />

Medaas <strong>og</strong> Jakob Sande<br />

❶ Ivar Medaas tonesette mange Sande-dikt, til dømes «Pakta», som<br />

vart singelen frå Vårteikn-albumet. På B-sida syng Kari Medaas «Då<br />

Daniel dr<strong>og</strong>» til Simon Vatne sin melodi. Ivar Medaas <strong>og</strong> Kari Medaas:<br />

Pakta / Då Daniel dr<strong>og</strong> | Singel, Polydor 1976 ❷ Gruppa Bergeners<br />

var glade i Jakob Sande. På plata 5000 Bergeners , der dei mellom<br />

anna tolkar «Likfunn», er Ivar Medaas med på fele. Bergeners: 5000<br />

Bergeners | LP, Spoil Records 1978 ❸ Før dei grunnla Bergeners, spelte<br />

Fred Ove Reksten <strong>og</strong> Alfred Kjerpeseth i gruppa Spoilband. På denne<br />

plata har dei sett tone til Jakob Sande-klassikaren «Etter ein rangel».<br />

Spoilband: Tre meter Spoilband | lp, Nett Records 1975 ❹ I 1975 <strong>og</strong><br />

1976 turnerte Gustav Lorentzen <strong>og</strong> Øystein Dolmen med Kari <strong>og</strong> Ivar<br />

Medaas. Her ser me dei fire i lag i Nord-Noreg i 1975.


Vårteikn<br />

Ivar Medaas<br />

Lp | 2382 072 | Polydor 1976<br />

Ein kveld seint på sekstitalet stod Gustav Lorentzen <strong>og</strong><br />

Øystein Dolmen, seinare betre kjende som Knutsen &<br />

Ludvigsen, på scena i Studentersamfundet i Trondheim<br />

<strong>og</strong> parodierte Kari <strong>og</strong> Ivar Medaas i nummeret «Med småfregnar<br />

på». Om det var denne parodien som gjorde at<br />

Ivar Medaas fekk auga opp for dei, seier s<strong>og</strong>a ingen ting<br />

om, men nokre år seinare hanka han i alle fall dei to inn<br />

som musikarar <strong>og</strong> arrangørar på plata Vårteikn.<br />

1976<br />

Det var lett å høyra på framføringa av «Med småfregnar på»<br />

at Dolmen <strong>og</strong> Lorentzen verkeleg skjøna seg på musikken<br />

dei parodierte, <strong>og</strong> grunnen til det er enkel: Ivar Medaas var<br />

ein av dei musikalske heltane deira. Dei har til dømes sagt at<br />

«Den vesle jenta <strong>og</strong> folungen» stod øvst på den private hitlista<br />

deira – over «Satisfaction» med The Rolling Stones – då<br />

dei som tenåringar byrja spela saman. Denne forståinga for<br />

musikken til Medaas gjorde at det vart full klaff då Medaas<br />

ein sumardag i 1974, på ein grasbakke ein stad i Trøndelag,<br />

dr<strong>og</strong> dei to med i improvisert samspel – Medaas på hardingfele,<br />

Dolmen <strong>og</strong> Lorentzen på gitar <strong>og</strong> mandolin. Faktisk vart<br />

det sopass klaff at Medaas der <strong>og</strong> då inviterte dei to til å vera<br />

arrangørar på den neste plata hans.<br />

Ein kunne kan henda ha venta at samarbeidet mellom tre<br />

gjøglarar som Medaas, Dolmen <strong>og</strong> Lorentzen skulle føra til<br />

ei humorplate frå Ivar Medaas. I staden ser det ut til at møtet<br />

forsterka den djupe musikaliteten som alle tre alltid hadde<br />

med seg, <strong>og</strong> det er ikkje utan grunn at Bergens Tidende i 1976<br />

kalla denne Medaas-plata for «det beste han nokon gong har<br />

festa til platerillene».<br />

Bortsett frå trommene til Arne Hågensen <strong>og</strong> litt steelgitar<br />

frå Øystein Sunde er det Dolmen <strong>og</strong> Lorentzen som speler<br />

alle instrumenta i kompet på Vårteikn. Ivar Medaas sjølv<br />

syng <strong>og</strong> speler hardingfele, <strong>og</strong> hardingfele spelet hans har fått<br />

mykje meir plass her enn på dei tidlegare Medaas-platene. I<br />

ungdomen hadde Ivar Medaas gått i lære <strong>og</strong> spelt saman med<br />

spele menn som Finn Vabø, John Rosenlid <strong>og</strong> Arne Bjørndal,<br />

<strong>og</strong> alt i 1959 vann han fyrstepremie i klasse B for hardingfele<br />

på landskappleiken, slik at han rykte opp til A-klassen. På<br />

Vårteikn får han visa fram kunstane sine i fire hardingfeleinstrumentalar,<br />

med «Bruremarsj» <strong>og</strong> «Hamborgar» – båe i<br />

tradisjon etter John Rosenlid – som dei klåre høgdepunkta.<br />

Fyrstnemnde har Dolmen <strong>og</strong> Lorentzen gjeve eit flott nedstrippa<br />

arrangement for hardingfele <strong>og</strong> orgel, medan den<br />

sistnemnde er drivande, elektrisk folkrock.<br />

Undertittelen på Vårteikn er «Ivar Medaas syng Jakob Sande<br />

<strong>og</strong> spelar hardingfele», <strong>og</strong> alle dei sju songane som ikkje<br />

er instrumentalar, har tekst av Sande. Her er det mange fine<br />

tolkingar, men den finaste augneblinken er nok der Dolmen<br />

<strong>og</strong> Lorentzen får vera med på å framføra den gamle favoritten<br />

sin, «Den vesle jenta <strong>og</strong> folungen».<br />

85


1 2<br />

3<br />

Nynorsk tullepønk<br />

❶ Nokre månader før Jahn Teigen var med på å gje ut «Du er eit svin»,<br />

stilte han opp i denne aprilsnarren der Pioneer hevda dei hadde laga ein<br />

radio med lydfilter som kunne omforma bokmål <strong>og</strong> engelsk til nynorsk,<br />

slik at ein til dømes kunne høyra engelske rockelåtar på nynorsk. ❷ I<br />

Aasen-året 1996 laga medlemer frå Gartnerlosjen pønkegruppa Aasen.<br />

Aasen: Nordmannen | CD-singel, Tylden & Co 1996 ❸ Med Ragnar<br />

Hovland i front tolka Dei Nye Kapellanane Sex Pistols i valsetakt – med<br />

trekkspel. Dei Nye Kapellanane: Anarki i Noreg / Ivar Aasen <strong>og</strong> katten<br />

hans | CD-singel, Tylden & Co 1998<br />

«Anarki i Noreg, det kjem ein dag for deg <strong>og</strong> meg. Eg hatar trafikklys <strong>og</strong> kongehus, <strong>og</strong> eg skal rive alt i grus. Eg vil bli anarkist.»<br />

Dei Nye Kapellanane


Du er eit svin!<br />

Noregs Punklag<br />

Singel | P.S. EN | AS Disco 1977<br />

Den fyrste norske pønkesingelen var på nynorsk <strong>og</strong> var<br />

signert gruppa Noregs Punklag. Eller var det her eigenleg<br />

ei pønkegruppe? Og var det ikkje noko kjent med den<br />

røysta?<br />

1977<br />

I nokre aviser kunne ein i 1977 lesa at Noregs Punklag var ein<br />

aggressiv kvartett frå Moss, med Stein Hardberg på trommer,<br />

Willy Farris på bass, Ragnvald Rømbo på gitar <strong>og</strong> Kåre Kloakk<br />

på vokal. Kåre Kloakk hadde visstnok vakse opp på den harde<br />

austkanten i Oslo før han 13 år gamal hamna på barneheim<br />

i Moss. Oppveksten hadde fylt han med hat mot det etablerte<br />

samfunnet, eit hat han kunne skrika ut som frontfigur i gruppa<br />

Noregs Punklag.<br />

«Du er eit svin!», som var Sex Pistols-låten «God Save the<br />

Queen» med ny tekst, kom ut på singel i eit enkelt gråpapiromslag.<br />

Men teksten var slett ikkje «hat mot det etablerte<br />

samfunnet». Tvert imot var det ein tekst som handla om at<br />

ungdomar er sløve <strong>og</strong> bør skjerpa seg.<br />

Du er eit svin.<br />

Høyr på faren din.<br />

Det er inga framtid<br />

i ungdomens sviming.<br />

I november 1977 kunne Adresseavisen avsløra at Noregs Punklag<br />

berre var tull, <strong>og</strong> at «Kåre Kloakk» eigenleg var Herodes<br />

Falsk frå Prima Vera. Men det var heller ikkje heilt rett. For<br />

jamvel om mannen som poserte som Kåre Kloakk på pressebileta,<br />

var Herodes Falsk, var det ikkje han som song. Røysta<br />

tilhøyrde Jahn Teigen, medan dei som spelte på plata, var<br />

Jonas Fjeld Band. «Stadig forvirra? Ikkje etter denne vekas<br />

episode av Forviklingar.»<br />

På same vis som at såpeopera-parodien Forviklingar (Soap)<br />

kom til Noreg før såpeoperasjangeren som han parodierer,<br />

kom altso parodi-pønken til Noreg før pønken. Og i båe tilfella<br />

kom parodiane på nynorsk.<br />

Etter kvart var det fleire aviser som skreiv om at Noregs<br />

Punk lag eigenleg var Prima Vera, <strong>og</strong> «Du er eit svin!» var<br />

endåtil med på debutalbumet til Prima Vera i 1977. Likevel<br />

tok det lang tid før alle skjøna spøken. Musikkavisa Nye takter<br />

hadde til dømes ei framsidesak i april 1978 med tittelen<br />

«Punkbølgen kommer ikke til Norge!», <strong>og</strong> der vart Noregs<br />

Punklag drege fram som ei av dei få norske pønkegruppene,<br />

tilsynelatande i fullt alvor.<br />

Det at parodisingelen til Noregs Punklag kom ut før dei<br />

meir genuine pønkeplatene, har i ettertid skapt ein del problem<br />

for dei som skal skriva om den norske pønkehistoria.<br />

Kan ein, i ein sjanger som er so oppteken av å vera «ekte»,<br />

rekna ein parodisingel som den fyrste norske pønkeplata?<br />

Kan henda ikkje. Men ei artig utgjeving er det lell.<br />

89


1<br />

2<br />

3 4<br />

5<br />

Ekstremmetall <strong>og</strong> nynorsk lyrikk<br />

❶ I tillegg til at Gylve Fenris Nagell har nokre sjølvskrivne nynorsktekstar<br />

på Høstmørke, inneheld eine låten ukrediterte strofer frå Ragnvald<br />

Vaage. CD-en kom i 1995, men det tok 13 år før me fekk ei offisiell<br />

vinylutgåve. Isengard: Høstmørke | LP, Moonf<strong>og</strong> 2008 ❷ Originalmedlemene<br />

frå trøndergruppa Manes gjev ut <strong>svartmetall</strong> under namnet<br />

Manii. Alle tekstane på Kollaps er henta frå I Helheim av Arne Garborg.<br />

Manii: Kollaps | LP, Avantgarde Music 2013 ❸ Lyrikaren Cornelius<br />

Jakhelln er frontfigur i Solefald. På denne plata nyttar han både eigne<br />

tekstar <strong>og</strong> tekstar av Olav Aukrust. Solefald: Norrønasongen | Ep, Indie<br />

Recordings 2014 ❹ «Verdi oeydest» har tekst frå Voluspå-attdiktinga til<br />

Ivar Mortensson-Egnund. Whoredom Rife: Nid | LP, Terratur Possessions<br />

2018 ❺ Nynorskinnslaga her er henta frå Haugtussa <strong>og</strong> Voluspå,<br />

men albumtittelen kjem frå Ragnar Hovland-boka Ein motorsykkel i natta.<br />

Manes: Under ein blodraud maane | lp, Hammerheart Records 1999


Panzerfaust<br />

Darkthrone<br />

LP | FOG 005 | Moonf<strong>og</strong> 1995<br />

Viser <strong>og</strong> lyrikk – <strong>og</strong> jazz <strong>og</strong> lyrikk – var etter kvart kjende<br />

kombinasjonar, men på nittitalet fekk me ein ny variant:<br />

<strong>svartmetall</strong> <strong>og</strong> lyrikk.<br />

1995<br />

Gruppa Darkthrone hadde platedebutert med daudmetallplata<br />

Soulside Journey i 1991, den gongen som ein kvartett.<br />

Frå <strong>og</strong> med andreplata A Blaze in the Northern Sky byrja dei<br />

derimot å reindyrka eit <strong>svartmetall</strong> uttrykk, mellom anna inspirert<br />

av grupper som svenske Bathory <strong>og</strong> sveitsiske Celtic<br />

Frost. Lyden vart med vilje gjort styggare <strong>og</strong> mindre polert, <strong>og</strong><br />

kompliserte låtstrukturar <strong>og</strong> teknisk spelestil vart bytte mot<br />

repeterande komposisjonar med vekt på stemning.<br />

Etter kvart ramla nokre av medlemene ut av rekkene, <strong>og</strong><br />

den femte LP-en, Panzerfaust, var i praksis nesten ei soloplate<br />

frå Gylve Fenris Nagell. Han spelte inn alle instrumenta sjølv<br />

på ein firespors opptakar heime i stova si i 1994. Den andre attverande<br />

medlemen, Ted Skjellum, kom berre inn i etterkant<br />

for å leggja på vokalspora sine.<br />

På denne tida var Nagell ekstremt produktiv. I tillegg til<br />

å laga Panzerfaust stort sett på eiga hand spelte han inn fleire<br />

andre plater i 1994 <strong>og</strong> 1995, til dømes med soloprosjektet Isengard<br />

<strong>og</strong> det minimalistiske, Klaus Schulze-inspirerte syntprosjektet<br />

Neptune Towers. Og minimalistisk synt får me òg<br />

på det nynorske innslaget på Panzerfaust, nemleg sistesporet<br />

«Snø <strong>og</strong> gransk<strong>og</strong> (utferd)». Det å kalla introar for «innferd»<br />

<strong>og</strong> sluttspora for «utferd» var noko <strong>svartmetall</strong>miljøet henta<br />

frå plata Rosensfole av Jan Garbarek <strong>og</strong> Agnes Buen Garnås.<br />

Parantesen med «utferd» i låtnamnet signaliserer då at det<br />

her er ein instrumental – i dette tilfellet med diktlesing over<br />

– som kjem etter at den siste «vanlege» låten er ferdig.<br />

Den alltid søkjande Nagell var fyrst ute med mykje. Han<br />

var den fyrste som skreiv ein nynorsk ekstremmetalltekst<br />

(«Vinterskugge» med Isengard), han var den fyrste som nytta<br />

motiva til Theodor Kittelsen i ein ekstremmetallsamanheng<br />

(i Darkthrone-forgjengaren Black Death i 1987), <strong>og</strong> med «Snø<br />

<strong>og</strong> gransk<strong>og</strong>» vart han den fyrste til å ta i bruk eldre nynorsk<br />

lyrikk på ei norsk <strong>svartmetall</strong>plate.<br />

Diktet «Snø <strong>og</strong> gransk<strong>og</strong>» av Tarjei Vesaas, som i dette<br />

høvet er nytta ukreditert, er på mange måtar ei perfekt oppsummering<br />

av norsk <strong>svartmetall</strong>estetikk anno 1995: «Meterdjup<br />

fonn kring mørke tre», som Vesaas skriv. Der ekstremmetallomslag<br />

i andre delar av verda i stor grad var fulle av<br />

blod, gørr, djevlar <strong>og</strong> zombiar, har Panzerfaust eit utydeleg<br />

fot<strong>og</strong>rafi av ein person i eit landskap med snø <strong>og</strong> gransk<strong>og</strong>.<br />

Det at biletet er so mørkt <strong>og</strong> utydeleg, gjer at landskapet set<br />

fantasien vår i sving. Samstundes gjer det grovkorna <strong>og</strong> fot<strong>og</strong>rafiske<br />

uttrykket at me får ei kjensle av at bileta me skaper i<br />

hovudet, er noko ekte som er dokumentert med fotoapparat.<br />

Slik vert snø <strong>og</strong> gransk<strong>og</strong>, i kombinasjon med fantasien vår,<br />

eit langt meir effektivt bilete enn nokon djevel eller zombie.<br />

123

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!