Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Godbitar frå<br />
den nynorske<br />
populærmusikken<br />
STEREO<br />
© 2024<br />
slagersong <strong>og</strong><br />
<strong>svartmetall</strong><br />
Arild Torvund Olsen
Arild Torvund Olsen<br />
slagersong <strong>og</strong><br />
<strong>svartmetall</strong><br />
– godbitar frå den nynorske populærmusikken
© Fonna Forlag 2024<br />
ISBN 978-82-513-0408-5<br />
1. utgåve, 1. opplag<br />
Ettertrykk forbode utan løyve.<br />
Grafisk formgjeving: Arild Torvund Olsen<br />
Skrifttypar: Dolly, Lato, Carlito <strong>og</strong> Learning Curve Pro<br />
Foto av forfattaren: Mari Torvund Måseide<br />
Prenteverk: GPS group, Bosnia-Hercegovina, 2024<br />
Platene i boka er, der ikkje anna er nemnt, henta frå samlinga til forfattaren.<br />
Hovudvekta av LP-omslaga er fot<strong>og</strong>raferte til boka av Piotr Cabaj / Fylkessenter<br />
for digitisering av kulturarven ved Interkommunalt arkiv for Møre<br />
<strong>og</strong> Romsdal. Resten er fot<strong>og</strong>raferte av forfattaren sjølv, dersom det ikkje står<br />
spesifisert noko anna i kjeldelista.<br />
På nokre av dei gamle pressefot<strong>og</strong>rafia har me, trass i lang tids leiting,<br />
ikkje greidd å finna ut kven som er fot<strong>og</strong>raf. Ta kontakt dersom<br />
du er eigaren til eitt av desse bileta.<br />
Bokprosjektet har fått stønad frå NOPA.<br />
www.fonna.no
Innhald<br />
5 Føreord<br />
6 Vestlandsvalsen<br />
8 Femtitalet<br />
10 Kurt Foss & Reidar Böe synger viser av Jacob Sande<br />
12 Annie Get Your Gun<br />
14 Småsporven gjeng i tune<br />
18 Bill / Eg må halde av mannen min<br />
20 Gangdøra<br />
22 Sekstitalet<br />
24 Vi går ombord<br />
26 Barneviser av Jan-Magnus Bruheim <strong>og</strong> Lulle Kristoffersen<br />
28 Det hende i Taremareby<br />
30 Både le <strong>og</strong> gråte<br />
32 Karamell-dansen<br />
34 Per Spelemann / Jenteord<br />
36 Alexander’s snøgg time band / Hu hei kor er det vel friskt <strong>og</strong> lett<br />
38 Birgitte Grimstad synger viser<br />
40 David Harpeslagar / Saltstytta<br />
42 Pop-Ola<br />
44 The King and I<br />
46 Seksten tonn / Kom alle fagre tandre terner<br />
48 Ivar Medaas synger Beatles<br />
50 Det kjem nok betre tider<br />
52 Eit sliti kjøkengolv<br />
54 The New Sound of Edvard Grieg / Folk-Music<br />
56 Dobbeltportrett<br />
58 Syttitalet<br />
60 Saft<br />
62 That’s Why Vol. 2<br />
64 Tjugeni<br />
66 Fordums frukter, friske frø<br />
68 Ragnarock<br />
70 Portrett<br />
74 Comin’ Down the Valley<br />
76 Kjerringrokk om kvinner<br />
78 Midt på natta<br />
80 Einsam<br />
82 Frå skigard til øygard<br />
84 Vårteikn<br />
86 Tramp & trall<br />
88 Du er eit svin<br />
90 Kven syng den grøne songen?<br />
92 Heks<br />
94 Kjærleikens ferjereiser<br />
96 Åttitalet<br />
98 Ta meg med / Vi vandrar saman<br />
100 Piaf<br />
102 Kom heim<br />
104 Rocken Bom<br />
106 Disk<strong>og</strong>rafi for På Norsk L/L<br />
108 Ha ti dæ!<br />
110 Einsamflygar<br />
112 Vindar<br />
114 Sissel<br />
116 Neonlys på Ivar Aasen<br />
120 Nittitalet<br />
122 Panzerfaust<br />
126 Aspera hiems symfonia<br />
128 Destination ÆØÅ<br />
130 Blodhemn<br />
132 Totusentalet<br />
134 Jygri<br />
136 Unholy Norwegian Hip Hop<br />
138 There Is a Sound in the Back wheel jamfør Læreplan 97 /<br />
I Egypt hadde guden for lærdom hovud som ei ape<br />
140 Valkyrien Allstars / To måner<br />
142 Bestevenn<br />
146 Månesinn<br />
148 Blondt i blondt<br />
150 Gjennom marg <strong>og</strong> bein<br />
152 Ruin<br />
157 Etterord<br />
158 Personlege favorittar / Om forfattaren<br />
159 Takkeliste<br />
160 Kjelder<br />
166 Namneregister<br />
3
The New Sound of<br />
Edvard Grieg / Folk-Music<br />
Dizzie Tunes<br />
LP | TRLP 9 | TROLL 1969<br />
Å jazza opp Grieg var nærast som tukling med nasjonalheilagdomar<br />
å rekna, so då Dizzie Tunes spelte inn eit album<br />
med nytolkingar av Grieg, gjekk det som det måtte<br />
gå: Det vart bråk <strong>og</strong> ramaskrik. På departe mentsnivå.<br />
1969<br />
Den jazz- <strong>og</strong> bossanova-inspirerte plata The New Sound of Edvard<br />
Grieg / Folk-Music, med arrangement av Sigurd Jansen,<br />
har to delar: éi side med nytolkingar av folkeviser, <strong>og</strong> éi med<br />
tolkingar av Grieg-songar med tekstar av Garborg <strong>og</strong> Vinje.<br />
Og det her vart «Årets mest kontroversielle norske LP-plate»,<br />
for å sitera Arbeiderbladet. Faktisk var arrangementa so kontroversielle<br />
at ein av dei klassiske musikarane som skulle<br />
spela på plata, reiste seg <strong>og</strong> gjekk i protest midt i innspelinga.<br />
Det var kan henda ikkje heilt venta at det var Dizzie Tunes<br />
som skulle stå for ei av dei mest omstridde platene som har<br />
kome ut på nynorsk, men gruppa var på ingen måte ukjend<br />
med nynorsken. Dei hadde alt gjeve ut to songar med tekst av<br />
Hartvig Kiran, <strong>og</strong> i tillegg samarbeidde dei mykje med Vestlandsduoen<br />
Kari <strong>og</strong> Ivar Medaas på slutten av seksti talet. Då<br />
Vestlandsduoen song seg inn i radioane kringom i landet<br />
med slagerane «Takk <strong>og</strong> pris» (1968) <strong>og</strong> «Det sa presten ikkje<br />
noko om» (1969), var det faktisk Yngvar Numme frå Dizzie<br />
Tunes som hadde skrive dei nynorske tekstane.<br />
I 1969, då The New Sound of Edvard Grieg / Folk-Music kom<br />
ut, hadde opphavsretten til komposisjonane til Grieg gått<br />
ut. Det fanst likevel ein paragraf i lova som sa at det ikkje<br />
var lov å offentleggjera tolkingar som kunne krenkja den<br />
kunstnar iske eigenarten til verket eller opphavspersonen,<br />
<strong>og</strong> det meinte Edvard Griegs fond at denne plata gjorde. Dei<br />
skreiv difor til Kyrkje- <strong>og</strong> undervisnings departementet <strong>og</strong> bad<br />
dei forby sal <strong>og</strong> distribusjon av plata. Departementet tok saka<br />
<strong>og</strong> la henne fram for «det sakkyndige råd for ånds verker». Dei<br />
konkluderte – etter å ha hatt plata oppe som sak på to møte –<br />
at plata «må ansees som krenkende for Edvard Griegs, Vinjes<br />
<strong>og</strong> Arne Garborgs egenart, <strong>og</strong> for innspilte verks egenart».<br />
Men det vart ikkje noko forbod. «Platen er som helhet betraktet<br />
så dilettantisk, <strong>og</strong> den sanglige utførelse så smakløs <strong>og</strong><br />
umusikalsk at man vanskelig kan tenke seg at den vil bli tatt<br />
tilstrekkelig alvorlig til å kunne ha skadevirkninger.»<br />
Trass i slik totalslakt frå rådet var aviser i samtida langt<br />
meir positive. Det vanka skryt til so vel arrangementa til Jansen<br />
som songprestasjonane til Dizzie Tunes <strong>og</strong> spelinga til dei<br />
involverte jazzmusikarane. Signaturen B.K. i Bergens Tidende<br />
var rett nok ikkje heilt overtydd «om at det er ønskelig, enn si<br />
nødvendig, å synge <strong>og</strong> spille «Ved Rondane» med tilnærmet<br />
latinamerikansk beat», men meinte likevel at plata låg «på et<br />
etter norske forhold eksepsjonelt høyt fagmessig nivå». Og<br />
jamvel om ikkje alle eksperimenta på plata var like vellukka,<br />
inneheld The New Sound of Edvard Grieg / Folk-Music nokre<br />
verke lege godbitar som står seg den dag i dag.<br />
55
1 2<br />
3<br />
❶ Original konsertplakat med Saft frå oktober 1970, berre nokre få<br />
månader etter at gruppa vart skipa. ❷ Etter andreplata Horn, der alle<br />
tekstane var på engelsk, kunne den spellemannprisvinnande tredjeplata<br />
Stev, sull, rock & rull by på fleire nynorske låtar att. Den geniale tittelen<br />
var det Audun Tylden på Philips som fann på. Saft: Stev, sull, rock & rull |<br />
lp, Philips 1973 ❸ Etter at Saft gav seg i 1974, spelte mange av dei originale<br />
Saft-medlemene til dans i gruppa Brødrene Thues Ensemble. Den<br />
fyrste plata til denne nye gruppa var i praksis ei Saft-plate, med fleire<br />
låtar skrivne i Saft-tida, <strong>og</strong> denne testpressinga (prøveplate for å sjekka<br />
lyden før plata går i produksjon) er då òg merkt med «Saft». Brødrene<br />
Thue: Brødrene Thue | Testpressing, rca Victor 1975
Saft<br />
Saft<br />
LP | 2382 009 | Polydor 1971<br />
På seinsumaren 1970 kunne ein lesa at medlemer frå dei<br />
to bergenske sekstitalsgruppene Neither Nor <strong>og</strong> Human<br />
Beings hadde slege seg i hop <strong>og</strong> byrja komponera låtar<br />
saman. Målet deira var å utvikla ein eigen musikkstil, <strong>og</strong><br />
resultatet av samanslåinga vart til ei av dei mest legendariske<br />
norske pr<strong>og</strong> rock-gruppene: Saft.<br />
1971<br />
Med i den nye gruppa var Ove Thue (vokal), Trygve Thue (gitar,<br />
fløyte <strong>og</strong> vokal), Rolf Sk<strong>og</strong>strand (bass <strong>og</strong> vokal), Magne Lunde<br />
(trommer) <strong>og</strong> Tom Harry Hal vorsen (tangentar <strong>og</strong> fløyte).<br />
Musikken deira var ei form for moderne, pr<strong>og</strong>ressiv rock med<br />
røter i den psykedeliske rocken, <strong>og</strong> attendemeldingane på dei<br />
fyrste konsertane i september 1970 var særs gode. Bergens<br />
Arbeider blad kommenterte at her hadde det endeleg kome ei<br />
bergensk popgruppe «som er interessert i noe annet enn bare<br />
å kopiere gamle hits», medan Bergens Tidende like godt slo<br />
fast: «Aldri har noen norsk popgruppe vist bedre ting her i<br />
landet.» Og det var ikkje berre bergenspressa som hadde sansen<br />
for Saft. NRK fjernsynet sleppte gruppa til med fleire låtar<br />
i ungdomspr<strong>og</strong>rammet Flimra hausten 1970, <strong>og</strong> det tok heller<br />
ikkje lang tid før Polydor gav gruppa platekontrakt. I mars<br />
1971 gjekk dermed Saft i studio for å spela inn debutplata si.<br />
Gruppa har i ettertid fortalt at møtet med studiomiljøet<br />
vart eit lite sjokk. Studiofolka i kvite frakkar ville helst at ting<br />
skulle høyrast «pent» ut, medan Saft ville ha rå klang <strong>og</strong> vill<br />
eksperimentering. Til dømes opna dei plata med eit opptak<br />
av lydar frå toalettet. I tillegg til at dei eksperimenterte<br />
musikalsk, prøvde Saft seg fram tekstleg òg. Jamvel om dei<br />
i byrjinga skreiv mest på engelsk, hadde debutplata nemleg<br />
noko so uvanleg som to rockelåtar på norsk: Den eine,<br />
«Opus 1» av Trygve Thue, var skriven på bokmål <strong>og</strong> vart til<br />
dels sungen på tulle-austlandsk. Det andre norske innslaget<br />
var «Fjøsvise» av Ove Thue. Alt på sekstitalet, medan han var<br />
i Neither Nor, hadde Ove Thue eksperimentert med nynorske<br />
tekstar, <strong>og</strong> med «Fjøsvise» leverte han no den fyrste nynorske<br />
rockeballaden i norsk platehistorie. Med nydeleg fleirstemd<br />
koring frå Trygve Thue <strong>og</strong> Rolf Sk<strong>og</strong>strand står «Fjøsvise» att<br />
som eit av høgde punkta på plata.<br />
Debutplata til Saft er framleis særs ettertrakta, <strong>og</strong> særleg<br />
fyrste pressingar går for høge summar på bruktmarknaden.<br />
Etterspurnaden gjer at plata har vorte gjeven ut på nytt fleire<br />
gonger, både her til lands <strong>og</strong> i utlandet, <strong>og</strong> på framsida av den<br />
fyrste nyutgjevinga, som kom alt i 1973, har plateselskapet<br />
lagt til ei raud stjerne med teksten «Including: FJØSVISE».<br />
Eksperimentet med nynorske rockeballadar synte seg med<br />
andre ord å vera vellukka for Saft, noko som òg viser att i<br />
strøymetala frå nyare tid. Bortsett frå den seinare singelen<br />
«People in Motion», som vart ein internasjonal suksess, er<br />
det ingen av dei andre låtane til Saft som er i nærleiken av<br />
strøymetala til «Fjøsvise».<br />
61
1 2<br />
3<br />
4<br />
Medaas <strong>og</strong> Jakob Sande<br />
❶ Ivar Medaas tonesette mange Sande-dikt, til dømes «Pakta», som<br />
vart singelen frå Vårteikn-albumet. På B-sida syng Kari Medaas «Då<br />
Daniel dr<strong>og</strong>» til Simon Vatne sin melodi. Ivar Medaas <strong>og</strong> Kari Medaas:<br />
Pakta / Då Daniel dr<strong>og</strong> | Singel, Polydor 1976 ❷ Gruppa Bergeners<br />
var glade i Jakob Sande. På plata 5000 Bergeners , der dei mellom<br />
anna tolkar «Likfunn», er Ivar Medaas med på fele. Bergeners: 5000<br />
Bergeners | LP, Spoil Records 1978 ❸ Før dei grunnla Bergeners, spelte<br />
Fred Ove Reksten <strong>og</strong> Alfred Kjerpeseth i gruppa Spoilband. På denne<br />
plata har dei sett tone til Jakob Sande-klassikaren «Etter ein rangel».<br />
Spoilband: Tre meter Spoilband | lp, Nett Records 1975 ❹ I 1975 <strong>og</strong><br />
1976 turnerte Gustav Lorentzen <strong>og</strong> Øystein Dolmen med Kari <strong>og</strong> Ivar<br />
Medaas. Her ser me dei fire i lag i Nord-Noreg i 1975.
Vårteikn<br />
Ivar Medaas<br />
Lp | 2382 072 | Polydor 1976<br />
Ein kveld seint på sekstitalet stod Gustav Lorentzen <strong>og</strong><br />
Øystein Dolmen, seinare betre kjende som Knutsen &<br />
Ludvigsen, på scena i Studentersamfundet i Trondheim<br />
<strong>og</strong> parodierte Kari <strong>og</strong> Ivar Medaas i nummeret «Med småfregnar<br />
på». Om det var denne parodien som gjorde at<br />
Ivar Medaas fekk auga opp for dei, seier s<strong>og</strong>a ingen ting<br />
om, men nokre år seinare hanka han i alle fall dei to inn<br />
som musikarar <strong>og</strong> arrangørar på plata Vårteikn.<br />
1976<br />
Det var lett å høyra på framføringa av «Med småfregnar på»<br />
at Dolmen <strong>og</strong> Lorentzen verkeleg skjøna seg på musikken<br />
dei parodierte, <strong>og</strong> grunnen til det er enkel: Ivar Medaas var<br />
ein av dei musikalske heltane deira. Dei har til dømes sagt at<br />
«Den vesle jenta <strong>og</strong> folungen» stod øvst på den private hitlista<br />
deira – over «Satisfaction» med The Rolling Stones – då<br />
dei som tenåringar byrja spela saman. Denne forståinga for<br />
musikken til Medaas gjorde at det vart full klaff då Medaas<br />
ein sumardag i 1974, på ein grasbakke ein stad i Trøndelag,<br />
dr<strong>og</strong> dei to med i improvisert samspel – Medaas på hardingfele,<br />
Dolmen <strong>og</strong> Lorentzen på gitar <strong>og</strong> mandolin. Faktisk vart<br />
det sopass klaff at Medaas der <strong>og</strong> då inviterte dei to til å vera<br />
arrangørar på den neste plata hans.<br />
Ein kunne kan henda ha venta at samarbeidet mellom tre<br />
gjøglarar som Medaas, Dolmen <strong>og</strong> Lorentzen skulle føra til<br />
ei humorplate frå Ivar Medaas. I staden ser det ut til at møtet<br />
forsterka den djupe musikaliteten som alle tre alltid hadde<br />
med seg, <strong>og</strong> det er ikkje utan grunn at Bergens Tidende i 1976<br />
kalla denne Medaas-plata for «det beste han nokon gong har<br />
festa til platerillene».<br />
Bortsett frå trommene til Arne Hågensen <strong>og</strong> litt steelgitar<br />
frå Øystein Sunde er det Dolmen <strong>og</strong> Lorentzen som speler<br />
alle instrumenta i kompet på Vårteikn. Ivar Medaas sjølv<br />
syng <strong>og</strong> speler hardingfele, <strong>og</strong> hardingfele spelet hans har fått<br />
mykje meir plass her enn på dei tidlegare Medaas-platene. I<br />
ungdomen hadde Ivar Medaas gått i lære <strong>og</strong> spelt saman med<br />
spele menn som Finn Vabø, John Rosenlid <strong>og</strong> Arne Bjørndal,<br />
<strong>og</strong> alt i 1959 vann han fyrstepremie i klasse B for hardingfele<br />
på landskappleiken, slik at han rykte opp til A-klassen. På<br />
Vårteikn får han visa fram kunstane sine i fire hardingfeleinstrumentalar,<br />
med «Bruremarsj» <strong>og</strong> «Hamborgar» – båe i<br />
tradisjon etter John Rosenlid – som dei klåre høgdepunkta.<br />
Fyrstnemnde har Dolmen <strong>og</strong> Lorentzen gjeve eit flott nedstrippa<br />
arrangement for hardingfele <strong>og</strong> orgel, medan den<br />
sistnemnde er drivande, elektrisk folkrock.<br />
Undertittelen på Vårteikn er «Ivar Medaas syng Jakob Sande<br />
<strong>og</strong> spelar hardingfele», <strong>og</strong> alle dei sju songane som ikkje<br />
er instrumentalar, har tekst av Sande. Her er det mange fine<br />
tolkingar, men den finaste augneblinken er nok der Dolmen<br />
<strong>og</strong> Lorentzen får vera med på å framføra den gamle favoritten<br />
sin, «Den vesle jenta <strong>og</strong> folungen».<br />
85
1 2<br />
3<br />
Nynorsk tullepønk<br />
❶ Nokre månader før Jahn Teigen var med på å gje ut «Du er eit svin»,<br />
stilte han opp i denne aprilsnarren der Pioneer hevda dei hadde laga ein<br />
radio med lydfilter som kunne omforma bokmål <strong>og</strong> engelsk til nynorsk,<br />
slik at ein til dømes kunne høyra engelske rockelåtar på nynorsk. ❷ I<br />
Aasen-året 1996 laga medlemer frå Gartnerlosjen pønkegruppa Aasen.<br />
Aasen: Nordmannen | CD-singel, Tylden & Co 1996 ❸ Med Ragnar<br />
Hovland i front tolka Dei Nye Kapellanane Sex Pistols i valsetakt – med<br />
trekkspel. Dei Nye Kapellanane: Anarki i Noreg / Ivar Aasen <strong>og</strong> katten<br />
hans | CD-singel, Tylden & Co 1998<br />
«Anarki i Noreg, det kjem ein dag for deg <strong>og</strong> meg. Eg hatar trafikklys <strong>og</strong> kongehus, <strong>og</strong> eg skal rive alt i grus. Eg vil bli anarkist.»<br />
Dei Nye Kapellanane
Du er eit svin!<br />
Noregs Punklag<br />
Singel | P.S. EN | AS Disco 1977<br />
Den fyrste norske pønkesingelen var på nynorsk <strong>og</strong> var<br />
signert gruppa Noregs Punklag. Eller var det her eigenleg<br />
ei pønkegruppe? Og var det ikkje noko kjent med den<br />
røysta?<br />
1977<br />
I nokre aviser kunne ein i 1977 lesa at Noregs Punklag var ein<br />
aggressiv kvartett frå Moss, med Stein Hardberg på trommer,<br />
Willy Farris på bass, Ragnvald Rømbo på gitar <strong>og</strong> Kåre Kloakk<br />
på vokal. Kåre Kloakk hadde visstnok vakse opp på den harde<br />
austkanten i Oslo før han 13 år gamal hamna på barneheim<br />
i Moss. Oppveksten hadde fylt han med hat mot det etablerte<br />
samfunnet, eit hat han kunne skrika ut som frontfigur i gruppa<br />
Noregs Punklag.<br />
«Du er eit svin!», som var Sex Pistols-låten «God Save the<br />
Queen» med ny tekst, kom ut på singel i eit enkelt gråpapiromslag.<br />
Men teksten var slett ikkje «hat mot det etablerte<br />
samfunnet». Tvert imot var det ein tekst som handla om at<br />
ungdomar er sløve <strong>og</strong> bør skjerpa seg.<br />
Du er eit svin.<br />
Høyr på faren din.<br />
Det er inga framtid<br />
i ungdomens sviming.<br />
I november 1977 kunne Adresseavisen avsløra at Noregs Punklag<br />
berre var tull, <strong>og</strong> at «Kåre Kloakk» eigenleg var Herodes<br />
Falsk frå Prima Vera. Men det var heller ikkje heilt rett. For<br />
jamvel om mannen som poserte som Kåre Kloakk på pressebileta,<br />
var Herodes Falsk, var det ikkje han som song. Røysta<br />
tilhøyrde Jahn Teigen, medan dei som spelte på plata, var<br />
Jonas Fjeld Band. «Stadig forvirra? Ikkje etter denne vekas<br />
episode av Forviklingar.»<br />
På same vis som at såpeopera-parodien Forviklingar (Soap)<br />
kom til Noreg før såpeoperasjangeren som han parodierer,<br />
kom altso parodi-pønken til Noreg før pønken. Og i båe tilfella<br />
kom parodiane på nynorsk.<br />
Etter kvart var det fleire aviser som skreiv om at Noregs<br />
Punk lag eigenleg var Prima Vera, <strong>og</strong> «Du er eit svin!» var<br />
endåtil med på debutalbumet til Prima Vera i 1977. Likevel<br />
tok det lang tid før alle skjøna spøken. Musikkavisa Nye takter<br />
hadde til dømes ei framsidesak i april 1978 med tittelen<br />
«Punkbølgen kommer ikke til Norge!», <strong>og</strong> der vart Noregs<br />
Punklag drege fram som ei av dei få norske pønkegruppene,<br />
tilsynelatande i fullt alvor.<br />
Det at parodisingelen til Noregs Punklag kom ut før dei<br />
meir genuine pønkeplatene, har i ettertid skapt ein del problem<br />
for dei som skal skriva om den norske pønkehistoria.<br />
Kan ein, i ein sjanger som er so oppteken av å vera «ekte»,<br />
rekna ein parodisingel som den fyrste norske pønkeplata?<br />
Kan henda ikkje. Men ei artig utgjeving er det lell.<br />
89
1<br />
2<br />
3 4<br />
5<br />
Ekstremmetall <strong>og</strong> nynorsk lyrikk<br />
❶ I tillegg til at Gylve Fenris Nagell har nokre sjølvskrivne nynorsktekstar<br />
på Høstmørke, inneheld eine låten ukrediterte strofer frå Ragnvald<br />
Vaage. CD-en kom i 1995, men det tok 13 år før me fekk ei offisiell<br />
vinylutgåve. Isengard: Høstmørke | LP, Moonf<strong>og</strong> 2008 ❷ Originalmedlemene<br />
frå trøndergruppa Manes gjev ut <strong>svartmetall</strong> under namnet<br />
Manii. Alle tekstane på Kollaps er henta frå I Helheim av Arne Garborg.<br />
Manii: Kollaps | LP, Avantgarde Music 2013 ❸ Lyrikaren Cornelius<br />
Jakhelln er frontfigur i Solefald. På denne plata nyttar han både eigne<br />
tekstar <strong>og</strong> tekstar av Olav Aukrust. Solefald: Norrønasongen | Ep, Indie<br />
Recordings 2014 ❹ «Verdi oeydest» har tekst frå Voluspå-attdiktinga til<br />
Ivar Mortensson-Egnund. Whoredom Rife: Nid | LP, Terratur Possessions<br />
2018 ❺ Nynorskinnslaga her er henta frå Haugtussa <strong>og</strong> Voluspå,<br />
men albumtittelen kjem frå Ragnar Hovland-boka Ein motorsykkel i natta.<br />
Manes: Under ein blodraud maane | lp, Hammerheart Records 1999
Panzerfaust<br />
Darkthrone<br />
LP | FOG 005 | Moonf<strong>og</strong> 1995<br />
Viser <strong>og</strong> lyrikk – <strong>og</strong> jazz <strong>og</strong> lyrikk – var etter kvart kjende<br />
kombinasjonar, men på nittitalet fekk me ein ny variant:<br />
<strong>svartmetall</strong> <strong>og</strong> lyrikk.<br />
1995<br />
Gruppa Darkthrone hadde platedebutert med daudmetallplata<br />
Soulside Journey i 1991, den gongen som ein kvartett.<br />
Frå <strong>og</strong> med andreplata A Blaze in the Northern Sky byrja dei<br />
derimot å reindyrka eit <strong>svartmetall</strong> uttrykk, mellom anna inspirert<br />
av grupper som svenske Bathory <strong>og</strong> sveitsiske Celtic<br />
Frost. Lyden vart med vilje gjort styggare <strong>og</strong> mindre polert, <strong>og</strong><br />
kompliserte låtstrukturar <strong>og</strong> teknisk spelestil vart bytte mot<br />
repeterande komposisjonar med vekt på stemning.<br />
Etter kvart ramla nokre av medlemene ut av rekkene, <strong>og</strong><br />
den femte LP-en, Panzerfaust, var i praksis nesten ei soloplate<br />
frå Gylve Fenris Nagell. Han spelte inn alle instrumenta sjølv<br />
på ein firespors opptakar heime i stova si i 1994. Den andre attverande<br />
medlemen, Ted Skjellum, kom berre inn i etterkant<br />
for å leggja på vokalspora sine.<br />
På denne tida var Nagell ekstremt produktiv. I tillegg til<br />
å laga Panzerfaust stort sett på eiga hand spelte han inn fleire<br />
andre plater i 1994 <strong>og</strong> 1995, til dømes med soloprosjektet Isengard<br />
<strong>og</strong> det minimalistiske, Klaus Schulze-inspirerte syntprosjektet<br />
Neptune Towers. Og minimalistisk synt får me òg<br />
på det nynorske innslaget på Panzerfaust, nemleg sistesporet<br />
«Snø <strong>og</strong> gransk<strong>og</strong> (utferd)». Det å kalla introar for «innferd»<br />
<strong>og</strong> sluttspora for «utferd» var noko <strong>svartmetall</strong>miljøet henta<br />
frå plata Rosensfole av Jan Garbarek <strong>og</strong> Agnes Buen Garnås.<br />
Parantesen med «utferd» i låtnamnet signaliserer då at det<br />
her er ein instrumental – i dette tilfellet med diktlesing over<br />
– som kjem etter at den siste «vanlege» låten er ferdig.<br />
Den alltid søkjande Nagell var fyrst ute med mykje. Han<br />
var den fyrste som skreiv ein nynorsk ekstremmetalltekst<br />
(«Vinterskugge» med Isengard), han var den fyrste som nytta<br />
motiva til Theodor Kittelsen i ein ekstremmetallsamanheng<br />
(i Darkthrone-forgjengaren Black Death i 1987), <strong>og</strong> med «Snø<br />
<strong>og</strong> gransk<strong>og</strong>» vart han den fyrste til å ta i bruk eldre nynorsk<br />
lyrikk på ei norsk <strong>svartmetall</strong>plate.<br />
Diktet «Snø <strong>og</strong> gransk<strong>og</strong>» av Tarjei Vesaas, som i dette<br />
høvet er nytta ukreditert, er på mange måtar ei perfekt oppsummering<br />
av norsk <strong>svartmetall</strong>estetikk anno 1995: «Meterdjup<br />
fonn kring mørke tre», som Vesaas skriv. Der ekstremmetallomslag<br />
i andre delar av verda i stor grad var fulle av<br />
blod, gørr, djevlar <strong>og</strong> zombiar, har Panzerfaust eit utydeleg<br />
fot<strong>og</strong>rafi av ein person i eit landskap med snø <strong>og</strong> gransk<strong>og</strong>.<br />
Det at biletet er so mørkt <strong>og</strong> utydeleg, gjer at landskapet set<br />
fantasien vår i sving. Samstundes gjer det grovkorna <strong>og</strong> fot<strong>og</strong>rafiske<br />
uttrykket at me får ei kjensle av at bileta me skaper i<br />
hovudet, er noko ekte som er dokumentert med fotoapparat.<br />
Slik vert snø <strong>og</strong> gransk<strong>og</strong>, i kombinasjon med fantasien vår,<br />
eit langt meir effektivt bilete enn nokon djevel eller zombie.<br />
123