Prewencja i rehabilitacja nr 1/2005

ISSN 1731-8971 

PREWENCJA 

i REHABILITACJA 

kwartalnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych 

nr 1 (7) 

2005

PREWENCJA 


Spis treści 

1 Rehabilitacja lecznicza ZUS w 2004 r. 

— Grzegorz Krupa 

6 Zasiłki chorobowe 

— Hipolit Piętka 

12 VI Międzynarodowy Kongres – Urazy przy Pracy, Prewencja, Rehabilitacja, Odszkodowania 

– Rzym 2004 

— Jan Rzepecki 

17 VIII robocze spotkanie uczestników europejskiej sieci instytucji ubezpieczeń społecznych dla zdrowia 

– Helsinki 2005 

— Alicja Barwicka 

20 Rola prewencji w chorobie wieńcowej 

— Beata Snarska 

25 W Konstancinie… 

— Anna Serafińska 

27 Wydarzenia, opinie – 2005 

— Anna Sójka

Rehabilitacja lecznicza ZUS w 2004 r. 

Od 1996 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych realizuje program rehabilitacji 

leczniczej w ramach prewencji rentowej, kierując ubezpieczonych 

na turnusy organizowane przez ośrodki rehabilitacyjne, 

z którymi współpracuje. Niżej omówiono efekty programu rehabilitacji 

leczniczej w 2004 r. 

O programie 

Program rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji 

rentowej ZUS skierowany jest do osób: 

q ubezpieczonych w ZUS q w wieku produkcyjnym 

q aktualnie czasowo niezdolnych do pracy, ale równocześnie 

rokujących powrót do pracy po zakończeniu 

rehabilitacji. 

Od 1996 r. programem rehabilitacji leczniczej w ZUS 

są objęci ubezpieczeni ze schorzeniami narządu ruchu 

i układu krążenia; w 2001 r. rozszerzono ofertę o rehabilitację 

leczniczą w schorzeniach układu oddechowego, 

a w 2004 r. – o rehabilitację leczniczą w schorzeniach 

psychosomatycznych. 

Program rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji 

rentowej ZUS – poza rehabilitacją fizyczną – obejmuje 

rehabilitację psychologiczną, edukację zdrowotną, naukę 

zasad zdrowego żywienia oraz promocję zdrowia, 

która jest jednym z głównych celów Narodowego Programu 

Zdrowia na lata 1996-2005. 

Podstawa prawna 

Zakład Ubezpieczeń Społecznych realizuje zadania 

w zakresie prewencji rentowej na podstawie 

art. 55, 57 i 69 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych 

z dnia 13 października 1998 r. (Dz.U. nr 137, 

poz. 887 z późn. zm.). 

Zadania w zakresie kierowania ubezpieczonych 

na rehabilitację leczniczą w ramach prewencji rentowej 

oraz udzielania zamówień na usługi rehabilitacyjne 

realizowane są na podstawie rozporządzenia 

Rady Ministrów z dnia 12 października 2001 r. 

w sprawie szczegółowych zasad i trybu kierowania 

przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na rehabilitację 

leczniczą oraz udzielania zamówień na usługi 

rehabilitacyjne (Dz.U. nr 131, poz. 1457). 

Współpraca ZUS 

z ośrodkami rehabilitacyjnymi 

W 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w ramach 

prewencji rentowej współpracował z 41 krajowymi 

ośrodkami rehabilitacyjnymi. 

Sanatorium uzdrowiskowe Energetyk w Inowrocławiu. 

Fot.: A. Serafińska 

Miejscowości, w których znajdują się ośrodki rehabilitacyjne 

współpracujące z ZUS w 2004 r. przedstawia 

poniższa mapka. 

Dziwnówek 

Kołobrzeg 

Kamień Pom. 

Szczecin 

Gorzów Wlkp. 

Gościm 

Cieplice 

Polanica 

Szczawno 

Połczyn 

Ustka 

Puszczykowo 

Lądek 

Wrocław 

Sopot 

Bydgoszcz 

Ustroń 

Opole 

Ciechocinek 

Katowice 

Inowrocław 

Kraków 

Wieniec 

Wykonał: R. Perzyński 

Ośrodki rehabilitacyjne w tym czasie pozostawiły 

do dyspozycji Zakładu łącznie 61 806 miejsc. Szczegółowe 

dane dotyczące liczby miejsc w ośrodkach 

rehabilitacyjnych w podziale na rodzaje schorzeń 

przedstawia tabela 1. 

Busko 

Iwonicz 

Muszyna 

Szczawnica 

Gołdap 

Konstancin 

Rzeszów 

Rymanów 

Augustów 

Lublin 

OŚRODEK REHAB. SCHORZEŃ 

PSYCHOSOMATYCZNYCH 

OŚRODEK REHAB. UKŁ. ODDECHOWEGO 

OŚRODEK REHAB. UKŁ. KRĄŻENIA 

OŚRODEK REHAB. NARZĄDU RUCHU 

OŚRODEK AMBULATORYJNEJ 

REHAB. NARZ. RUCHU 

PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2005 1

Miejsca pozostawione do dyspozycji ZUS przez ośrodki rehabilitacyjne w 2004 r. według rodzaju schorzenia 

Tabela 1 

Rodzaj schorzenia Liczba miejsc w turnusie Łączna liczba miejsc wynikająca z umów 

Narząd ruchu 3 000 42 000 

Narząd ruchu w systemie ambulatoryjnym 325 4 550 

Układ krążenia 850 11 900 

Układ oddechowy 300 3 200 

Schorzenia psychosomatyczne 26 156 

Razem 4 501 61 806 

Źródło: Dane Departamentu Prewencji i Rehabilitacji Centrali ZUS. 

Skierowania na rehabilitację 

Na rehabilitację leczniczą kierowani są ubezpieczeni 

zagrożeni całkowitą lub częściową niezdolnością 

do pracy albo pobierający rentę okresową, 

rokujący odzyskanie zdolności do pracy w wyniku 

prowadzenia rehabilitacji, wobec których lekarz 

prowadzący leczenie wystawił zaświadczenie o czasowej 

niezdolności do pracy oraz sporządził wniosek 

o rehabilitację leczniczą 1 . 

O potrzebie rehabilitacji orzeka lekarz orzecznik 

ZUS. Może to uczynić w przypadku, gdy kontroluje 

prawidłowość orzekania o czasowej niezdolności 

do pracy z powodu choroby oraz wystawiania 

zaświadczeń lekarskich – gdy lekarz prowadzący 

leczenie sporządził wniosek o rehabilitację. Potrzebę 

przeprowadzenia rehabilitacji leczniczej lekarz 

orzecznik powinien też rozważyć w przypadkach, 

gdy: q orzeka o przedłużeniu okresu pobierania 

zasiłku chorobowego q orzeka o okolicznościach 

uzasadniających przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego 

lub q orzeka o niezdolności do pracy do 

celów rentowych. 

Skierowanie osoby ubezpieczonej do ośrodka 

rehabilitacyjnego sporządza komórka prewencji, rehabilitacji 

i świadczeń rzeczowych oddziału ZUS na 

podstawie wydanego przez lekarza orzecznika ZUS 

orzeczenia o potrzebie rehabilitacji leczniczej. 

W 2004 r. do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych 

wpłynęły 6922 wnioski o rehabilitację leczniczą 2 od 

lekarzy prowadzących leczenie, natomiast lekarze 

orzecznicy w tym samym czasie wydali 62 090 orzeczeń 

o potrzebie rehabilitacji (co stanowi spadek 

o około 14,5% w stosunku do 2003 r.). 

80 000 

70 000 

60 000 

50 000 

40 000 

30 000 

20 000 

10 000 

0 

29 538 

13 591 

12 444 

25 157 

18 235 

18 194 

Wnioski o rehabilitację leczniczą, orzeczenia o potrzebie rehabilitacji 

i ubezpieczeni skierowani na rehabilitację leczniczą w latach 1996-2004 

34 153 

57 055 

53 471 

43 319 

46 345 

42 071 49 132 

37 375 

40 851 

67 987 

57 485 

76 042 

16 206 

75 124 

73 906 

72 834 

8 697 7 843 

60 212 

62 090 

6 922 

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 

Liczba wniosków 

o rehabilitację 

leczniczą 

Liczba orzeczeń 

o potrzebie 

rehabilitacji 

Liczba 

ubezpieczonych 

skierowanych 

na rehabilitację 

leczniczą 

Wykres 1 

Źródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS („Informacja o realizacji spraw związanych z rehabilitacją ... – druk Z9”). 

1 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 października 

2001 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kierowania 

przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na rehabilitację leczniczą 

oraz udzielania zamówień na usługi rehabilitacyjne (Dz.U. 

nr 131, poz. 1457). 

2 Dane dotyczące liczby wniosków o rehabilitację, liczby 

orzeczeń o potrzebie rehabilitacji oraz liczby ubezpieczonych 

skierowanych na rehabilitację leczniczą pochodzą z „Informacji 

o realizacji spraw związanych z rehabilitacją leczniczą, przyznawaniem 

świadczeń, pokryciem kosztów leczenia z zakresu stomato- 

2 

PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2005

Skutkiem tak znacznego spadku orzeczeń 

o potrzebie rehabilitacji leczniczej jest mniejsza niż 

w 2003 r. liczba osób skierowanych na rehabilitację 

leczniczą. W 2004 r. skierowano do ośrodków 

rehabilitacyjnych współpracujących z ZUS 60 212 

ubezpieczonych, co w stosunku do 2003 r., kiedy to 

skierowano 75 124 osoby, stanowi spadek o blisko 

19,5% (wykres 1). 

Populacja ubezpieczonych 

poddanych 

rehabilitacji leczniczej 

Rehabilitację leczniczą w ramach prewencji rentowej 

ZUS w 2004 r. ukończyło 53 245 osób, z tego 

rehabilitację w związku ze schorzeniami: 

q narządu ruchu – 35 766 osób, 

q układu krążenia – 9985 osób, 

q układu oddechowego – 3121 osób, 

q psychosomatycznymi 3 – 144 osoby, 

q narządu ruchu w systemie ambulatoryjnym – 

4229 osób. 

Przedstawione wyżej dane ilustruje wykres 2. 

Wykres 2 

Struktura ubezpieczonych 

poddanych rehabilitacji leczniczej ZUS w 2004 r. 

według rodzaju schorzenia 

Układ krążenia 

18,75% 

Układ oddechowy 

5,86% 

Schorzenia 

psychosomatyczne 

0,27% 

Narząd ruchu 

(w systemie 

ambulatoryjnym) 

7,95% 

Narząd ruchu 

67,17% 

W grupie ubezpieczonych poddanych rehabilitacji 

leczniczej w ramach prewencji rentowej ZUS 

w 2004 r. większość stanowili mężczyźni. Wśród 

53 245 ubezpieczonych, którzy ukończyli rehabilitację, 

było ich 34 613 (65,01%). Natomiast kobiet 

poddanych rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji 

rentowej ZUS w tym samym czasie było tylko 

18 632 (34,99%). 

Trwałą tendencję można zauważyć w odniesieniu 

do miejsca zamieszkania. Od pięciu lat udział ubezpieczonych 

poddanych rehabilitacji leczniczej w ramach 

prewencji rentowej zamieszkałych w miastach 

nie był niższy od 70%. W 2004 r. na 53 245 ubezpieczonych 

poddanych rehabilitacji 38 857 osób mieszkało 

w mieście (72,98%); na wsi mieszkało 14 388 

ubezpieczonych (27,02%). 

Struktura ubezpieczonych poddanych rehabilitacji leczniczej ZUS w 2004 r. 

według miejsca zamieszkania i płci 

Wykres 3 

40 000 

35 000 

30 000 

25 000 

20 000 

24 466 

Mężczyźni 

Kobiety 

15 000 

10 000 

5 000 

14 391 

10 147 

4 241 

0 

Miasto 


Wieś 

logii, szczepień ochronnych i zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne 

oraz rozliczaniem kosztów badań zawartości alkoholu, 

środków odurzających lub substancji psychotropowych w organizmie” 

– druk Z9 – Departament Statystyki Centrali ZUS. 

3 Rehabilitację w zakresie schorzeń psychosomatycznych 

włączono do programu rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji 

rentowej w drugiej połowie 2004 r. 

Najliczniejszą grupę wśród ubezpieczonych poddanych 

rehabilitacji leczniczej w 2004 r. stanowiły 

osoby w wieku 41-50 lat. Ubezpieczeni z tej grupy 

wiekowej stanowili 43,68% ogółu rehabilitowanych 

w ramach prewencji rentowej. Drugą w kolejności najliczniejszą 

grupę tworzyły osoby pomiędzy 51 a 60 rokiem 


życia. Stanowiły one 33,77% ogółu rehabilitowanych. 

Następne według liczebności grupy rehabilitowanych 

tworzyły osoby w wieku: 31-40 lat (15,15%), 21-30 lat 

(6,74%), 61 lat i więcej (0,46%) oraz 20 lat i mniej (0,20%). 

Szczegółowe dane przedstawia tabela 2. 

Podobne tendencje można zauważyć, rozpatrując 

populację ubezpieczonych poddanych rehabilitacji 

leczniczej według płci. Zarówno wśród kobiet, jak 

i wśród mężczyzn najliczniej reprezentowaną grupę 

tworzyły osoby w wieku 41-50 lat. Jednakże udział 

procentowy mężczyzn w tej grupie wiekowej (nieco 

podnad 40%) jest mniejszy niż kobiet (około 50%). 

Struktura ubezpieczonych 

poddanych rehabilitacji leczniczej ZUS w 2004 r. 

według wieku i płci 

Wiek 

ubezpieczonych 

Rehabilitowani 

Mężczyźni 

Tabela 2 

Kobiety 

20 lat i mniej 0,20 0,25 0,11 

21-30 6,74 7,45 5,40 

31-40 15,15 15,46 14,58 

41-50 43,68 40,72 49,19 

51-60 33,77 35,48 30,59 

61 lat i więcej 0,46 0,64 0,13 

Ogółem 100,00 100,00 100,00 


Średni wiek ubezpieczonych poddanych rehabilitacji 

leczniczej w ramach prewencji rentowej 

ZUS w omawianym czasie wyniósł blisko 46,0 lat. 

Dane te nie odbiegają od wyników z lat poprzednich. 

Różnice wieku osób poddanych rehabilitacji 

kształtują się w zależności od miejsca zamieszkania 

i płci (wykres 4). O ile różnice średniego 

wieku kobiet i mężczyzn wynosiły 0,2 roku, o tyle 

między ubezpieczonymi zamieszkałymi w mieście 

a ubezpieczonymi zamieszkałymi na wsi różnica ta 

wynosi 1,0 rok – odpowiednio 46,0 lat w mieście 

i 45,0 lat na wsi. 

Analiza rodzaju schorzeń, które były przyczyną 

skierowania ubezpieczonych na rehabilitację leczniczą 

w 2004 r. jednoznacznie wskazuje, że najczęstszą 

przyczyną rehabilitacji były schorzenia narządu 

ruchu, a wśród nich zapalenie krążka międzykręgowego 

– M51. Zapalenie krążka międzykręgowego 

stanowiło podstawę rehabilitacji u ponad 21,50% 

ubezpieczonych poddanych rehabilitacji leczniczej 

narządu ruchu (7893 osób, tj. 22,07% rehabilitowanych 

było w systemie stacjonarnym oraz 726 osób 

w systemie ambulatoryjnym, co stanowi 17,17% 

tych ubezpieczonych). Drugą chorobą, która była 

przyczyną rehabilitacji 20% ogółu ubezpieczonych 

rehabilitowanych w schorzeniach narządu ruchu 

były zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa. Chorobę 

tę odnotowano u 7883 osób rehabilitowanych (w tym 

7206 osoby poddane były rehabilitacji w trybie stacjonarnym 

i 677 osób w trybie ambulatoryjnym). 

W schorzeniach układu krążenia najczęściej 

odnotowywano przewlekłą chorobę niedokrwienną 

serca – I25. Według rozpoznania dokonywanego 

każdorazowo w ośrodku rehabilitacyjnym przewlekła 

choroba niedokrwienna serca w blisko 50% była 

przyczyną skierowania na rehabilitację leczniczą 

schorzeń układu krążenia (4767 przypadków, co 

stanowi 47,74%). Wśród schorzeń układu krążenia 

odnotowano również dużą liczbę zachorowań na 

dusznicę bolesną – I20. Według danych ośrodków 

rehabilitacyjnych 2187 ubezpieczonych wymagało 

rehabilitacji ze względu na to schorzenie. 

Wśród schorzeń układu oddechowego najczęściej 

występowały dwa: dychawica oskrzelowa 

– J45 oraz inne przewlekłe zaporowe choroby płuc 

– J44. W 2004 r. 1442 rozpoznania w ośrodkach 

rehabilitacyjnych wskazywały jako przyczynę rehabilitacji 

dychawicę oskrzelową – J45 (co stanowi 

46,20% ubezpieczonych poddanych rehabilitacji 

układu oddechowego), natomiast inne przewlekłe 

zaporowe choroby płuc – J44 zostały stwierdzone 

w 1106 przypadkach, co stanowi 35,44% ubez- 

Średni wiek ubezpieczonych poddanych rehabilitacji leczniczej ZUS w 2004 r. według miejsca zamieszkania i płci 

Wykres 4 

46,40 

46,20 

46,00 

45,80 

45,60 

46,13 

46,31 

45,40 

45,20 

45,33 

45,00 

45,15 

44,80 

44,60 

Miasto 

Wieś 


Mężczyźni 

Kobiety 

4 


pieczonych rehabilitowanych z powodu schorzeń 

układu krążenia). 

W grupie schorzeń, w których ubezpieczeni od 

niedawna są poddawani rehabilitacji w ramach 

prewencji rentowej, w schorzeniach psychosomatycznych, 

wiodące są inne zaburzenia lękowe 

– F41. Wystąpiły one, według danych ośrodków rehabilitacyjnych, 

u 39 ubezpieczonych, co stanowi 

27,08% ubezpieczonych poddanych rehabilitacji 

w tej grupie schorzeń. Dość często u ubezpieczonych 

występowały schorzenia reakcji na ciężki 

stres i zaburzenia adaptacyjne – F43, zaburzenia 

depresyjne nawracające – F33 oraz inne zaburzenia 

nerwicowe – F48. Wszystkie one oscylują 

w granicach 13%. 

Najczęściej występujące u ubezpieczonych poddanych 

rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji 

rentowej ZUS choroby (z uwzględnieniem numeru 

statystycznego) z podziałem na rodzaj schorzenia 

przedstawia tabela 3. 

Ubezpieczonym skierowanym na rehabilitację 

leczniczą Zakład Ubezpieczeń Społecznych refundował 

koszty dojazdu do i z ośrodka prowadzącego rehabilitację. 

Wydatkowano na ten cel 2 381 347,69 zł. 

Zakład poniósł również koszty opłaty miejscowej 

za ubezpieczonych przebywających na rehabilitacji 

w niektórych ośrodkach rehabilitacyjnych na łączną 

kwotę 1 900 203,28 zł. 

Razem na realizację programu rehabilitacji leczniczej 

w ramach prewencji rentowej ZUS w 2004 r. 

wydatkowano kwotę 79 710 571,99 zł. 

Efekty rehabilitacji leczniczej 

w ramach prewencji rentowej ZUS 

Ubezpieczeni poddani rehabilitacji leczniczej ZUS 

według rodzaju schorzenia i numeru statystycznego choroby (w %) 

Tabela 3 

Narząd ruchu Układ krążenia Układ oddechowy 

Schorzenia 

psychosomatyczne 

Narząd ruchu w systemie 

ambulatoryjnym 

numer 

statystyczny 

choroby 

podstawowej 

razem 

numer 

statystyczny 

choroby 

podstawowej 

razem 

numer 

statystyczny 

choroby 

podstawowej 

razem 

numer 

statystyczny 

choroby 

podstawowej 

razem 

numer 

statystyczny 

choroby 

podstawowej 

razem 

M51 22,07 I25 47,74 J45 46,20 F41 27,08 M51 17,17 

M47 20,15 I20 21,90 J44 35,44 F43 13,89 M47 16,01 

G54 9,17 I10 14,46 J42 4,97 F33 12,50 G54 12,93 

T93 8,29 I11 9,04 J41 2,56 F48 12,50 T93 6,12 

T92 4,18 I70 0,92 J60 1,12 F32 11,81 T92 4,09 

M50 3,41 I21 0,60 D86 0,93 F45 7,64 M50 3,88 

S82 2,85 I42 0,51 J43 0,77 F06 2,78 S83 3,76 

M17 2,28 E78 0,30 B90 0,74 F34 2,78 S82 2,91 

S83 2,12 I48 0,28 A15 0,48 F38 1,39 M23 2,58 

M16 2,05 E11 0,27 J37 0,48 F44 1,39 M17 2,36 

Razem 76,57 Razem 96,02 Razem 93,69 Razem 93,76 Razem 71,81 

Pozostałe 23,43 Pozostałe 3,98 Pozostałe 6,31 Pozostałe 6,24 Pozostałe 28,19 

Ogółem 100,00 Ogółem 100,00 Ogółem 100,00 Ogółem 100,00 Ogółem 100,00 


Koszty rehabilitacji leczniczej 

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w 2004 r. wydał 

na rehabilitację leczniczą 75 429 021,02 zł, co 

daje średni koszt programu rehabilitacji leczniczej 

w ramach prewencji rentowej ZUS na jednego ubezpieczonego 

w wysokości około 1416,50 zł przy średniej 

długości turnusu rehabilitacyjnego 23,5 dnia. 

Po upływie 1 roku od zakończenia rehabilitacji 

leczniczej Zakład corocznie opracowuje analizę 

efektywności prowadzonej rehabilitacji w ramach 

prewencji rentowej ZUS. Na podstawie analizy 

danych o ubezpieczonych, skierowanych na rehabilitację 

leczniczą, określony został procent 

ubezpieczonych, którzy nie pobierali żadnych 

świadczeń z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, 

a tym samym odzyskali możliwość podjęcia pracy 

zarobkowej. 

Efektywność prowadzonych przez Zakład działań 

w zakresie realizacji programu rehabilitacji leczniczej 

za lata 1997-2002 przedstawia tabela 4. 


Tabela 4 

Ubezpieczeni, którzy w pierwszym roku po rehabilitacji 

nie pobierali świadczeń z FUS 

Lata 

% 

ubezpieczonych, którzy w pierwszym roku 

po zakończeniu rehabilitacji 

nie pobierali świadczeń z FUS* 

1997 35,8 

1998 44,6 

1999 44,1 

2000 39,7 

2001 37,4 

2002 32,2 

* Łącznie z ubezpieczonymi, którzy pobierali bezpośrednio 

po rehabilitacji zasiłek chorobowy przez co najwyżej 20 dni. 

Źródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS (cykliczne 

opracowanie pt. „Ubezpieczeni poddani rehabilitacji leczniczej 

w ramach prewencji rentowej ZUS...” – dotyczące lat 1997-2002, 

Waszawa 1999-2004). 

W 2004 r. po raz pierwszy opublikowano wyniki 

badań dotyczących efektywności rehabilitacji leczniczej 

ubezpieczonych, poddanych rehabilitacji 

w 2000 r., po upływie dwóch lat od zakończenia 

rehabilitacji leczniczej. Na podstawie analizy danych 

o ubezpieczonych, skierowanych na rehabilitację 

leczniczą w 2000 r., określony został procent 

ubezpieczonych, którzy w dwa lata po ukończeniu 

rehabilitacji leczniczej nie pobierali żadnych świadczeń 

z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a tym 

samym odzyskali możliwość podjęcia pracy zarobkowej 

(tabela 5). 

Tabela 5 

Ubezpieczeni, którzy w drugim roku po rehabilitacji 


Lata 

% 

ubezpieczonych, którzy w drugim roku 

po zakończeniu rehabilitacji 


2000 50,9 

Źródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS („Informacja 

o ubezpieczonych po upływie dwóch lat od zakończenia rehabilitacji 

leczniczej, której zostali poddani w 2000 roku w ramach 

prewencji rentowej ZUS”, Warszawa 2004). 

Grzegorz Krupa 

Departament Prewencji i Rehabilitacji 

Zasiłki chorobowe 

W dniu 17 grudnia 2004 r. Sejm RP uchwalił 

ustawę o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych 

z ubezpieczenia społecznego w razie choroby 

i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw, 

która następnie została ogłoszona w Dzienniku 

Ustaw nr 10 z 2005 r., pod pozycją 71. Ustawa ta 

weszła w życie z dniem 8 lutego 2005 r. 

W niniejszym artykule zostaną omówione zasady 

nabywania i utraty prawa do zasiłku chorobowego. 

Kto podlega 

ubezpieczeniu chorobowemu? 

Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach 

pieniężnych z ubezpieczenia społecznego 

w razie choroby i macierzyństwa (tekst jednolity: 

Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 267) – zwana dalej ustawą 

– określa zasady ustalania prawa do zasiłków, ich 

wysokości oraz zasady wypłaty zasiłków dla wszystkich 

osób podlegających ubezpieczeniu chorobowemu 

określonemu w ustawie z dnia 13 października 

1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. 

nr 137, poz. 887 ze zm.). 

Obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają: 

r pracownicy, 

r członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych 

i spółdzielni kółek rolniczych, 

r osoby odbywające służbę zastępczą. 

Dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają: 

r osoby wykonujące pracę nakładczą, 

r osoby wykonujące pracę na podstawie umowy 

agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy 

o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem 

cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia 

oraz osoby z nimi współpracujące, 

r osoby prowadzące pozarolniczą działalność 

oraz osoby z nimi współpracujące, 

r duchowni, 

r osoby wykonujące odpłatnie pracę na podstawie 

skierowania do pracy w czasie odbywania 

kary pozbawienia wolności lub tymczasowego 

aresztowania. 

Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. w przypadku 

powstania niezdolności do pracy przewiduje następujące 

rodzaje świadczeń: 

6 


zasiłek chorobowy, 

r świadczenie rehabilitacyjne, 

r zasiłek wyrównawczy, 

r zasiłek macierzyński, 

r zasiłek opiekuńczy. 

Prawo do wynagrodzenia 

za czas niezdolności do pracy 

oraz prawo do zasiłku chorobowego 

Zgodnie z art. 92 Kodeksu pracy pracownik zachowuje 

prawo do wynagrodzenia za czas niezdolności 

do pracy łącznie za 33 dni w roku kalendarzowym. 

Od 34. dnia niezdolności do pracy 

w roku kalendarzowym pracownikowi przysługuje 

prawo do zasiłku chorobowego. Te 33 dni wlicza 

się do okresu zasiłkowego, tj. 182 lub 270 dni 

(o których mowa w art. 8 i 9 ustawy z dnia 25 czerwca 

1999 r.), na równi z dniami, za które wypłacono 

świadczenia. 

W przypadku gdy nieprzerwana niezdolność do 

pracy z powodu choroby przypada na przełomie roku 

kalendarzowego, a w dniu 31 grudnia pracownik 

ma prawo do wynagrodzenia na podstawie art. 92 

Kodeksu pracy, to od 1 stycznia pracownikowi temu 

przysługuje, tak jak dotychczas, wynagrodzenie. 

Okres 33 dni, za które w nowym roku kalendarzowym 

przysługuje wynagrodzenie, liczy się ponownie 

od 1 stycznia. 

Okres 33 dni niezdolności do pracy, o którym mowa 

wyżej, ustala się sumując poszczególne okresy 

niezdolności do pracy w roku kalendarzowym, nawet 

jeśli między nimi występują przerwy i jeśli pracownik 

w danym roku kalendarzowym był zatrudniony u więcej 

niż jednego pracodawcy. 

Jeżeli w ciągu roku kalendarzowego pracownik 

podejmie dodatkowe zatrudnienie, do okresu 33 dni 

niezdolności do pracy, w którym zachowuje prawo 

do wynagrodzenia, wliczone zostają również okresy 

wypłaty tego wynagrodzenia przed podjęciem dodatkowego 

zatrudnienia. 

Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. 

ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego: 

— po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia 

chorobowego – w razie podlegania obowiązkowo 

temu ubezpieczeniu, 

— po upływie 180 dni nieprzerwanego ubezpieczenia 

chorobowego – gdy jest ubezpieczony 

dobrowolnie. 

Do wymienionych wyżej okresów ubezpieczenia 

chorobowego wlicza się poprzednie okresy ubezpieczenia 

chorobowego, jeżeli przerwa między nimi nie 

przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem 

bezpłatnym, urlopem wychowawczym albo odbywaniem 

czynnej służby wojskowej przez żołnierza 

niezawodowego. 

Ustawa przewiduje również przypadki, w których 

prawo do zasiłku chorobowego przysługuje od pierwszego 

dnia ubezpieczenia chorobowego. Prawo, 

o którym mowa, przysługuje: 

q absolwentom szkół lub szkół wyższych, którzy 

zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub 

przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 

90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania 

dyplomu ukończenia studiów wyższych, tj. od daty 

podanej w świadectwie ukończenia szkoły lub dyplomie 

ukończenia studiów wyższych, 

q jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana 

wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, 

q ubezpieczonym obowiązkowo, którzy mają 

wcześniejszy co najmniej 10-letni okres obowiązkowego 

ubezpieczenia chorobowego; do 10-letniego 

okresu ubezpieczenia zalicza się także okresy 

obowiązkowego ubezpieczenia społecznego przed 

1 stycznia 1999 r., które uprawniało do świadczeń 

pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie 

choroby i macierzyństwa, niezależnie od tego, jak 

długo trwały przerwy między okresami ubezpieczenia 

(do 10-letniego obowiązkowego ubezpieczenia 

chorobowego nie zalicza się okresu urlopu wychowawczego 

i bezpłatnego), 

q posłom i senatorom, którzy przystąpili do ubezpieczenia 

chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia 

kadencji. 

Ustawa przewiduje również prawo do zasiłku chorobowego 

po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, 

w przypadku gdy niezdolność do pracy 

trwa bez przerwy co najmniej 30 dni i jeżeli powstała: 

— nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu 

ubezpieczenia chorobowego, 

— nie później niż w ciągu 3 miesięcy od ustania 

tytułu ubezpieczenia chorobowego w razie choroby 

zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 

14 dni, lub innej choroby, której objawy chorobowe 

ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni 

od początku choroby. Wówczas w zaświadczeniu 

lekarskim o czasowej niezdolności do pracy (druk 

ZUS ZLA) lekarz leczący, w polu 13, zamieszcza kod 

literowy „E”. 

Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres po 

ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli 

osoba niezdolna do pracy: 

q posiada ustalone prawo do emerytury lub renty 

z tytułu niezdolności do pracy, 

q kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła 

działalność zarobkową, 

q nie nabyła prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia 

(30 lub 180 dni wymaganego ubezpieczenia), 

q jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, 

zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego. 

Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres niezdolności 

do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia 

chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało po wyczerpaniu 

prawa do zasiłku chorobowego. 

W myśl ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. zasiłek 

chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności 


do pracy, w których ubezpieczony – na podstawie 

przepisów o wynagradzaniu – zachowuje prawo do 

wynagrodzenia. Okresy te wliczane są do okresu 

zasiłkowego. 

Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności 

do pracy przypadające w czasie: 

— urlopu bezpłatnego, 

— urlopu wychowawczego, 

— tymczasowego aresztowania lub odbywania 

kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, 

w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia 

chorobowego osób wykonujących pracę na 

podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania 

kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania. 

Wymienionych wyżej okresów niezdolności do 

pracy, w których zasiłek nie przysługuje, nie wlicza 

się do okresu zasiłkowego. 

Zasiłek chorobowy nie przysługuje ubezpieczonemu 

będącemu pracownikiem, odsuniętemu od 

pracy z powodu podejrzenia o nosicielstwo zarazków 

choroby zakaźnej, jeżeli nie podjął proponowanej 

mu przez pracodawcę innej pracy niezabronionej 

takim osobom, odpowiadającej jego kwalifikacjom 

zawodowym lub którą może wykonywać po uprzednim 

przeszkoleniu. 

Zgodnie z art. 15 ustawy zasiłek chorobowy nie 

przysługuje za cały okres niezdolności do pracy, jeżeli 

niezdolność ta spowodowana została w wyniku 

umyślnego przestępstwa lub wykroczenia popełnionego 

przez tego ubezpieczonego. Okoliczności te 

stwierdza się na podstawie prawomocnego orzeczenia 

sądu. 

Natomiast ubezpieczonemu, którego niezdolność 

do pracy spowodowana została nadużyciem alkoholu, 

zgodnie z art. 16 ustawy, zasiłek chorobowy nie 

przysługuje za okres pierwszych 5 dni tej niezdolności. 

W tych przypadkach na druku zaświadczenia 

lekarskiego o czasowej niezdolności do pracy (druk 

ZUS ZLA) lekarz leczący, w polu 13, wpisuje kod literowy 

„C”. 

Ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej 

niezdolności do pracy pracę zarobkową albo wykorzystujący 

zwolnienie od pracy w sposób niezgodny 

z celem tego zwolnienia, zgodnie z art. 17 ustawy, 

traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres 

niezdolności do pracy objęty tym zwolnieniem. 

Ubezpieczony traci również prawo do zasiłku, gdy 

ma miejsce sfałszowanie zaświadczenia lekarskiego. 

Okresy wypłaty 

zasiłku chorobowego 

Zgodnie z art. 8 znowelizowanej ustawy o świadczeniach 

pieniężnych z ubezpieczenia społecznego 

w razie choroby i macierzyństwa zasiłek chorobowy 

przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy, 

nie dłużej jednak niż przez 182 dni i wypłacany 

jest za każdy dzień orzeczonej niezdolności do pracy 

z powodu choroby. W przypadku gdy niezdolność 

do pracy spowodowana została gruźlicą, zasiłek 

chorobowy przysługuje nie dłużej niż przez okres 

9 miesięcy (270 dni). 

Na równi z niezdolnością do pracy z powodu 

choroby traktuje się niemożność wykonywania 

pracy: 

q w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ 

albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów 

o zwalczaniu chorób zakaźnych albo o zwalczaniu 

gruźlicy, 

q z powodu przebywania w: 

— stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego 

w celu leczenia uzależnienia alkoholowego, 

— stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej 

w celu leczenia uzależnienia od środków odurzających 

lub substancji psychotropowych. 

Do okresu zasiłkowego wlicza się wszystkie nieprzerwane 

okresy niezdolności do pracy spowodowane 

tą samą chorobą lub różnymi chorobami. Do 

okresu tego wlicza się również okresy niezdolności 

do pracy spowodowane tą samą chorobą, gdy 

przerwa między okresami niezdolności do pracy nie 

przekracza 60 dni. 

Do okresu zasiłkowego wlicza się okresy orzeczonej 

niezdolności do pracy, za które przysługuje 

wynagrodzenie i zasiłek chorobowy. Do okresu 

tego wlicza się także okresy, w których brak jest 

prawa do zasiłku chorobowego z przyczyn określonych 

w art. 14-17 ustawy, tj.: 

q gdy ubezpieczony będący pracownikiem, odsunięty 

od pracy w wyniku decyzji wydanej przez 

właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie 

przepisów o zwalczaniu chorób zakaźnych bądź 

o zwalczaniu gruźlicy, z powodu podejrzenia o nosicielstwo 

choroby zakaźnej – nie podjął proponowanej 

mu przez pracodawcę innej pracy niezabronionej 

takim osobom, odpowiadającej jego kwalifikacjom 

zawodowym lub którą może wykonywać po uprzednim 

przeszkoleniu, 

q jeżeli niezdolność do pracy spowodowana 

została w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia 

popełnionego przez ubezpieczonego; 

dowodem stanowiącym podstawę do odmowy 

wypłaty zasiłku chorobowego jest w tym przypadku 

wyrok sądu, 

q gdy niezdolność do pracy spowodowana została 

nadużyciem alkoholu – za okres pierwszych 

5 dni tej niezdolności do pracy; zaświadczenie lekarskie 

w takim przypadku, w polu 13, zawiera kod 

literowy „C”, 

q w razie wykonywania w okresie orzeczonej 

niezdolności pracy zarobkowej lub wykorzystywania 

zwolnienia lekarskiego od pracy niezgodnie z celem 

tego zwolnienia, 

q w przypadku sfałszowania zaświadczenia lekarskiego. 

8 


Wysokość zasiłku chorobowego 

Wysokość zasiłku chorobowego wynosi: 

r 80% podstawy wymiaru zasiłku, 

r 70% podstawy wymiaru zasiłku za okres pobytu 

w szpitalu, 

r 100% podstawy wymiaru zasiłku, jeżeli niezdolność 

do pracy: 

q przypada w okresie ciąży, 

q powstała wskutek poddania się niezbędnym 

badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów 

na dawców komórek, tkanek i narządów lub 

poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek 

i narządów, 

q powstała wskutek wypadku w drodze do pracy 

lub z pracy, 

w tym także za okres pobytu w szpitalu. 

Podstawą do wypłaty zasiłku chorobowego 

w wysokości 100% podstawy wymiaru z tytułu niezdolności 

do pracy przypadającej na okres ciąży jest 

zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do 

pracy z kodem literowym „B” lub odrębne zaświadczenie 

stwierdzające stan ciąży. 

Podstawę do wypłaty zasiłku chorobowego 

w wysokości 100% podstawy wymiaru z tytułu niemożności 

wykonywania pracy wskutek poddania się 

niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla 

kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów 

oraz niezdolności do pracy wskutek poddania się 

zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów 

stanowi dodatkowe zaświadczenie wystawione przez 

lekarza na zwykłym blankiecie. 

Jeżeli przyczyną niezdolności do pracy jest wypadek 

w drodze do pracy lub z pracy, zasiłek chorobowy 

w wysokości 100% podstawy wymiaru wypłaca 

się na podstawie potwierdzających tę przyczynę 

dokumentów, sporządzonych zgodnie z odrębnymi 

przepisami. 

W przypadku gdy zaświadczenie lekarskie obejmuje 

nie tylko okres pobytu w szpitalu, ale także 

okres niezdolności do pracy przypadający po wypisaniu 

ubezpieczonego ze szpitala, należy przyjąć, 

że pobyt w szpitalu przypada na czas od pierwszego 

dnia okresu objętego zaświadczeniem lekarskim 

przez okres odpowiedni do liczby dni pobytu w szpitalu, 

podanej w polu 11 formularza ZUS ZLA. 

Wynagrodzenie wypłacane na podstawie art. 92 

Kodeksu pracy z tytułu niezdolności do pracy z powodu 

choroby przysługuje w wysokości co najmniej 

80% lub 100% podstawy jego wymiaru także za 

okres pobytu w szpitalu. 

W przypadku gdy po okresie niezdolności do 

pracy spowodowanej chorobą, za który zasiłek chorobowy 

został wypłacony w wysokości 70% lub 80% 

podstawy wymiaru, pracownica urodziła dziecko, 

przysługuje jej wyrównanie zasiłku chorobowego do 

wysokości 100% podstawy wymiaru. Wyrównanie to 

powinno zostać wypłacone z urzędu za okres trwania 

niezdolności do pracy, jednakże za okres nie dłuższy 

niż 6 miesięcy poprzedzających datę porodu, bez konieczności 

składania przez pracownicę zaświadczenia 

lekarskiego stwierdzającego stan ciąży w okresie 

niezdolności do pracy. 

Zasiłek chorobowy za okres dłuższy niż 6 miesięcy 

może być wyrównany do wysokości 100% 

podstawy wymiaru, na wniosek pracownicy, po udokumentowaniu 

przez nią okresu trwania ciąży. 

Zasiłek chorobowy przysługuje za każdy dzień 

niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych 

od pracy. 

Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego 

w razie choroby i macierzyństwa finansowane 

są ze środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych 

– z funduszu chorobowego. Jednakże, jeżeli przyczyną 

niezdolności do pracy jest wypadek przy pracy 

lub choroba zawodowa, zasiłek chorobowy oraz 

świadczenie rehabilitacyjne za okres tej niezdolności 

finansowane są z funduszu wypadkowego, a ich wysokość 

wynosi 100% podstawy wymiaru. 

Jeżeli niezdolność do pracy wynika z późniejszych 

następstw zaistniałych w stanie zdrowia 

w związku z wcześniej stwierdzonym wypadkiem 

przy pracy, w drodze do pracy lub z pracy albo 

chorobą zawodową, zasiłek chorobowy przysługuje 

w wysokości 100% podstawy wymiaru. Związek 

tej niezdolności do pracy z wypadkiem przy pracy, 

w drodze do pracy lub z pracy albo chorobą zawodową 

powinien zostać potwierdzony przez lekarza 

zaświadczeniem lekarskim wystawionym na zwykłym 

blankiecie. 

Jeśli występują okoliczności uprawniające do 

zasiłku chorobowego w wysokości 100% podstawy 

wymiaru, a zasiłek przysługuje z więcej niż jednego 

tytułu, zasiłek chorobowy przysługuje w tej wysokości 

z każdego z tych tytułów. 

Podstawa wymiaru 

zasiłku chorobowego 

Przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. 

ujednoliciły okres, z którego ustala się podstawę 

wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego 

pracownikom. 

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 36 ustawy 

o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego 

w razie choroby i macierzyństwa podstawa 

wymiaru zasiłku chorobowego, przysługującego 

ubezpieczonemu będącemu pracownikiem, ustalana 

jest z uwzględnieniem wynagrodzenia wypłaconego 

za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających 

miesiąc, w którym powstała niezdolność 

do pracy. 

Jeżeli niezdolność do pracy powstanie przed 

upływem 12 miesięcy zatrudnienia u danego pracodawcy, 

podstawę wymiaru zasiłku chorobowego 

stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie 


za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia. 

Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego nie podlega 

waloryzacji. Zasada ta dotyczy również zasiłku 

chorobowego przysługującego za okres do 

270 dni w razie niezdolności do pracy spowodowanej 

gruźlicą. 

Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego ustala 

się z uwzględnieniem wysokości wynagrodzenia 

uzyskanego u płatnika składek w okresie nieprzerwanego 

ubezpieczenia chorobowego, w trakcie 

którego powstała niezdolność do pracy, po odliczeniu 

potrąconych przez pracodawcę składek na 

ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz na ubezpieczenie 

chorobowe, finansowanych ze środków 

pracownika. 

Dokumentowanie prawa 

do zasiłków chorobowych 

Przy ustalaniu prawa do zasiłków i ich wysokości 

dowodami stwierdzającymi czasową niezdolność do 

pracy z powodu choroby, konieczność osobistego 

sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny, 

pobyt w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej 

są zaświadczenia lekarskie. 

Zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności 

do pracy z powodu choroby lub pobytu w stacjonarnym 

zakładzie opieki zdrowotnej, konieczności 

osobistego sprawowania przez ubezpieczonego 

opieki nad chorym członkiem rodziny jest wystawiane 

na druku ZUS ZLA, według wzoru określonego 

w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej 

z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych 

zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich, 

wzoru zaświadczenia lekarskiego i zaświadczenia 

lekarskiego wydanego w wyniku kontroli lekarza 

orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych 

(Dz.U. nr 65, poz. 741). 

Zgodnie z § 3 wymienionego rozporządzenia 

zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności 

do pracy wystawia się na okres od dnia, w którym 

przeprowadzono badanie, lub od dnia bezpośrednio 

następującego po dniu badania. 

Zaświadczenie to może być wystawione na 

okres 3 dni poprzedzających dzień badania, jeżeli 

wyniki badania wskazują, że ubezpieczony w tym 

okresie niewątpliwie był niezdolny do pracy. Natomiast 

w przypadku badań przeprowadzanych 

przez lekarza psychiatrę, zaświadczenie lekarskie 

może być wystawione na okresy wcześniejsze niż 

3 dni przed badaniem – w razie stwierdzenia lub 

podejrzenia zaburzeń psychicznych ograniczających 

zdolność ubezpieczonego do oceny własnego 

postępowania. 

Obowiązujące postanowienia ustawy z dnia 

25 czerwca 1999 r. nie przewidują stosowania kodów 

w odniesieniu do absencji spowodowanej wypadkiem 

w drodze do pracy lub z pracy, wypadkiem przy 

pracy albo choroby zawodowej. Miesięczny zasiłek 

chorobowy w tych przypadkach wynosi 100% podstawy 

jego wymiaru. Zasady uznawania zdarzeń za 

wypadek w drodze do pracy lub z pracy, wypadek 

przy pracy oraz za chorobę zawodową określają odrębne 

przepisy. 

W zaświadczeniu lekarskim o czasowej niezdolności 

do pracy z powodu choroby, lub pobytu 

w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej, 

informacje o okolicznościach mających wpływ na 

prawo do zasiłku chorobowego lub jego wysokość 

podaje się z zastosowaniem następujących kodów 

literowych: 

kod „A” – oznacza niezdolność do pracy powstałą 

po przerwie nieprzekraczającej 60 dni, spowodowaną 

tą samą chorobą, która była przyczyną niezdolności 

do pracy przed przerwą, 

kod „B” – oznacza niezdolność do pracy przypadającą 

w okresie ciąży, 

kod „C” – oznacza niezdolność do pracy spowodowaną 

nadużyciem alkoholu, 

kod „D” – oznacza niezdolność do pracy spowodowaną 

gruźlicą, 

kod „E” – stosuje się, zgodnie z art. 7 pkt. 2 

ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r., w przypadku 

niezdolności do pracy powstałej po ustaniu tytułu 

ubezpieczenia chorobowego, gdy niezdolność do 

pracy trwa bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała 

nie później niż w ciągu 3 miesięcy od ustania tytułu 

ubezpieczenia chorobowego – dotyczy on choroby 

zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 

14 dni, lub innej choroby, której objawy ujawniają 

się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku 

choroby. Zasiłki chorobowe w tych przypadkach 

wypłaca wyłącznie oddział ZUS. 

W przypadku niezdolności do pracy objętej kodami 

„ A”, „B”, „C”, „D” i „E” pole 13 na druku zaświadczenia 

lekarskiego ZUS ZLA lekarz leczący wypełnia 

obowiązkowo. Na pisemny wniosek ubezpieczonego 

w zaświadczeniu lekarskim nie umieszcza się kodu 

„B” i „D”. 

Zaświadczenie lekarskie wystawia się z dwiema 

kopiami: 

q oryginał zaświadczenia lekarskiego wystawiający 

zaświadczenie przesyła, w ciągu 7 dni od dnia 

wystawienia zaświadczenia, bezpośrednio do terenowej 

jednostki organizacyjnej ZUS, 

q pierwszą kopię zaświadczenia lekarskiego 

otrzymuje ubezpieczony, który, zgodnie z art. 62 

ustawy, zobowiązany jest w ciągu 7 dni doręczyć ją 

płatnikowi zasiłków. 

q drugą kopię wystawiający zaświadczenie przechowuje 

przez okres 3 lat. 

Kody literowe wpisuje się na oryginale i obu 

kopiach zaświadczenia lekarskiego, a numery statystyczne 

– ustalone według Międzynarodowej Statystycznej 

Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych 

– tylko na oryginale i na drugiej kopii. 

Zaświadczenie lekarskie wystawiane jest jedynie 

na druku ZUS ZLA. W razie zagubienia zaświadcze- 

10 


nia lekarskiego lekarz, który je wydał – na wniosek 

ubezpieczonego – sporządza wypis z kopii tego zaświadczenia. 

W odniesieniu do ubezpieczonego, któremu 

orzeczenie o niezdolności do pracy wydawane 

jest na okres powyżej 30 dni, lekarz leczący przed 

wydaniem takiego zaświadczenia ocenia jednocześnie, 

czy stan zdrowia uzasadnia potrzebę 

przeprowadzenia rehabilitacji leczniczej. W razie 

wystąpienia takiej potrzeby wypełnia stosowny 

wniosek. 

Zaświadczenie lekarskie zawiera informacje identyfikujące 

ubezpieczonego, któremu zostało ono 

wystawione, jego płatnika składek, wystawiającego 

zaświadczenie lekarskie i jego miejsce wykonywania 

zawodu oraz: 

q okres orzeczonej czasowej niezdolności 

do pracy, w tym okres pobytu w stacjonarnym 

zakładzie opieki zdrowotnej, numer statystyczny 

choroby ustalony według Międzynarodowej Statystycznej 

Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych, 

kody literowe, o których mowa w art. 57 

ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r., i wskazania 

lekarskie, 

q okres zwolnienia od wykonywania pracy 

z powodu konieczności sprawowania osobistej 

opieki nad chorym członkiem rodziny, datę urodzenia 

członka rodziny i jego stosunek pokrewieństwa 

z ubezpieczonym. 

Zaświadczenie lekarskie jest poufne. 

Zakład Ubezpieczeń Społecznych prowadzi rejestr 

zaświadczeń lekarskich, zawierający informacje, 

o których mowa wyżej. 

Wystawiający zaświadczenia lekarskie są obowiązani 

do zawiadamiania terenowej jednostki organizacyjnej 

Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, która 

wydała druki zaświadczeń lekarskich, o każdym 

przypadku zagubienia, zaginięcia lub kradzieży druków 

zaświadczeń lekarskich. 

Zaświadczenie lekarskie ubezpieczony jest 

obowiązany dostarczyć, nie później niż w ciągu 

7 dni od daty jego otrzymania, płatnikowi zasiłków 

(zgodnie z art. 62 ustawy z dnia 25 czerwca 

1999 r.). 

Ubezpieczony, którego płatnik składek zgłasza do 

ubezpieczenia chorobowego nie więcej niż 20 ubezpieczonych, 

obowiązany jest dostarczyć zaświadczenie 

lekarskie, w ciągu 7 dni od daty jego otrzymania, 

płatnikowi składek; płatnik składek przekazuje je 

niezwłocznie do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, 

podając datę dostarczenia tego zaświadczenia przez 

ubezpieczonego. 

Niedopełnienie obowiązku, o którym mowa 

wyżej, powoduje obniżenie o 25% wysokości 

zasiłku przysługującego za okres od 8. dnia orzeczonej 

niezdolności do pracy do dnia dostarczenia 

zaświadczenia lekarskiego, chyba że niedostarczenie 

zaświadczenia nastąpiło z przyczyn niezależnych 

od ubezpieczonego. 

Podmioty wypłacające 

zasiłki chorobowe 

Prawo do zasiłków ustalają oraz zasiłki te wypłacają: 

q płatnicy składek na ubezpieczenie chorobowe, 

którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego 

więcej niż 20 ubezpieczonych – swoim ubezpieczonym 

w czasie trwania ubezpieczenia, 

q oddziały ZUS: 

— ubezpieczonym, których płatnicy składek zgłaszają 

do ubezpieczenia chorobowego nie więcej niż 

20 ubezpieczonych, 

— ubezpieczonym prowadzącym pozarolniczą 

działalność i osobom z nimi współpracującym, 

— ubezpieczonym będącym duchownymi, 

— osobom uprawnionym do zasiłków za okres 

po ustaniu tytułu ubezpieczania chorobowego. 

Okres przejściowy 

Zgodnie z art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. 

zasiłki chorobowe, do których prawo powstało przed 

dniem wejścia w życie ustawy, wypłaca się na warunkach 

i w wysokości określonych w przepisach dotychczasowych, 

za cały okres nieprzerwanej niezdolności do 

pracy, tj.: 

q w wysokości 100% podstawy wymiaru od 

91. dnia nieprzerwanej niezdolności do pracy, także 

jeżeli 91. dzień niezdolności do pracy przypada po 

wejściu w życie ustawy, 

q w dotychczasowej wysokości, mimo że niezdolność 

do pracy powstała wskutek poddania się niezbędnym 

badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów 

na dawców komórek, tkanek i narządów oraz 

zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów, 

q przez okres zasiłkowy określony przed zmianą 

ustawy, tj.: 

— z możliwością przedłużenia okresu zasiłkowego 

po upływie podstawowego okresu zasiłkowego, 

jeżeli ubezpieczony rokuje odzyskanie zdolności 

do pracy, maksymalnie do 270 dni, a w przypadku 

gruźlicy – do 360 dni, nawet jeżeli podstawowy okres 

zasiłkowy upływa po wejściu w życie ustawy, 

— przez okres nie dłuższy niż 365 dni – w przypadku 

pracowników mających prawo do rocznego okresu 

zasiłkowego, o ile nadal pozostają w stosunku pracy. 

Jeżeli po wejściu w życie ustawy z dnia 17 grudnia 

2004 r. w niezdolności do pracy wystąpi przerwa, po 

przerwie zasiłek chorobowy przysługuje w wysokości 

i przez okres przewidziany znowelizowanymi przepisami. 

Oznacza to m.in.: q brak prawa do zasiłku chorobowego 

w wysokości 100% podstawy wymiaru za 

okres niezdolności do pracy trwającej nieprzerwanie 

dłużej niż 90 dni q brak uprawnień do przedłużenia 

okresu zasiłkowego na okres dalszych trzech miesięcy 

q brak prawa do rocznego okresu zasiłkowego. 

Hipolit Piętka 

Departament Świadczeń Krótkoterminowych 


VI Międzynarodowy Kongres – 

Urazy przy Pracy, Prewencja, Rehabilitacja, 

Odszkodowania – Rzym 2004 

Przy końcu ubiegłego roku w Rzymie odbył się 

VI Międzynarodowy Kongres – Urazy przy Pracy, 

Prewencja, Rehabilitacja, Odszkodowania. 

Organizatorem i gospodarzem kongresu był 

Włoski Instytut Ubezpieczenia Wypadkowego 

(INAIL). Znaczna część referatów wygłoszonych podczas spotkania 

dotyczyła wyzwań, jakie globalizacja gospodarki światowej, 

liberalizacja handlu i zmiany form zatrudnienia stawiają 

systemom prewencji, rehabilitacji i odszkodowań. 

Międzynarodowe kongresy – urazy przy pracy, 

prewencja, rehabilitacja, odszkodowania mają 

już swoją tradycję 1 , gdyż odbywają się – co 2 lata – od 

1993 r. Prewencja, rehabilitacja i odszkodowania są 

podstawowymi zadaniami nowoczesnego ubezpieczenia 

wypadkowego, dlatego też spotkania te pełnią rolę 

światowych kongresów ubezpieczenia wypadkowego. 

VI Międzynarodowy Kongres – Urazy przy Pracy, 

Prewencja, Rehabilitacja, Odszkodowania odbył się 

w dniach od 30 listopada do 3 grudnia 2004 r. i wzięło 

w nim udział około 700 uczestników z 40 państw ze 

wszystkich kontynentów. 

Widok na Bazylikę i plac Świętego Piotra. 

Fot.: J. Rzepecki 

1 

Pierwsze dwa kongresy odbyły się w 1993 i 1995 r. w Izraelu, 

kolejne: w 1997 r. w Monachium, w 1999 r. w Toronto oraz w 2001 r. 

w Adelajdzie (Australia). 

Jak już wspomniano, organizatorem i gospodarzem 

kongresu był Włoski Instytut Ubezpieczenia Wypadkowego 

(INAIL), który – będąc instytucją publiczną 

– prowadzi całokształt spraw związanych z realizacją 

zadań ubezpieczenia wypadkowego, tj. prewencją, 

rehabilitacją oraz wypłatą odszkodowań. Należy podkreślić, 

iż Włochy mają długoletnie tradycje w zakresie 

ubezpieczenia wypadkowego – INAIL obchodził 

w 1998 r. 100-lecie swojej działalności. 

Oprócz gospodarzy na kongresie najliczniej reprezentowane 

były Niemcy, USA, Kanada i Australia. 

Stronę polską reprezentowała jedynie 3-osobowa 

delegacja Centralnego Instytutu Ochrony Pracy. 

Przedstawiciele Instytutu wygłosili następujące 

referaty: Bożena Kurkus-Rozowska – „Telepraca 

– szansa i obowiązek dla ludzi niepełnosprawnych”, 

Małgorzata Pęciłło – „Zarządzanie procesowe jako 

narzędzie wspomagania decyzji pracodawców 

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy” oraz Jan 

Rzepecki – „Nowy system ubezpieczenia wypadkowego 

w Polsce”. 

Tematyka obrad obejmowała trzy bloki (grupy) tematyczne: 

q modele zapobiegania zagrożeniom zawodowym 

w krajach rozwiniętych i rozwijających się 

q różnorodne formy zatrudnienia jako odpowiedź na 

określone potrzeby słabszej kategorii pracowników 

oraz q globalizacja i przemieszczanie się kapitału 

a wraz z nim ryzyka zawodowego – od gospodarki 

przemysłowej do gospodarki opartej na wiedzy: innowacja, 

organizacja pracy, przenoszenie produkcji 

za granicę. W trakcie sesji plenarnych i tematycznych 

wygłoszono 220 referatów. 

12 


Ceremonii otwarcia kongresu dokonał dyrektor 

INAIL, Vinzenzo Mungari, który wskazał na budzący 

niepokój fakt, iż każdego dnia na świecie ma miejsce 

3000 śmiertelnych wypadków przy pracy. Zwrócił 

także uwagę na ekonomiczny aspekt występowania 

urazów przy pracy, podkreślając, że społeczne koszty 

tych wypadków wynoszą we Włoszech 3% PKB, co 

odpowiada stracie 170 mln dni roboczych. Podobne 

wskaźniki można także znaleźć w opracowaniach 

Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w 

Pracy z Bilbao. Mungari podkreślił ponadto, iż – jeśli 

uda się ograniczyć liczbę urazów przy pracy – możliwe 

będzie uzyskanie zmniejszenia liczby procesów 

sądowych o odszkodowania oraz kosztów stałych 

i w efekcie przeznaczenie większych środków na inwestowanie 

w infrastrukturę, badania i innowacje. 

Pierwszego dnia podczas sesji plenarnej, po - 

święconej modelom zapobiegania zagrożeniom 

zawodowym w krajach rozwiniętch i rozwijających 

się, referat wprowadzający w imieniu gospodarzy 

poprzedniego kongresu w Adelajdzie wygłosiła 

Keith Brown. W swoim wystąpieniu – stanowiącym 

niejako ogniwo łączące poprzedni kongres, który 

miał miejsce w 2001 r. w stolicy Południowej Australii, 

z obecnym – przedstawiła wyniki, jakie przyniosło 

poprzednie spotkanie. Podzieliła się ponadto refleksjami 

dotyczącymi kierunków zmian i doskonalenia 

systemów prewencji, rehabilitacji i odszkodowań 

w warunkach zmian w gospodarce światowej, pojawiania 

się nowych form zatrudnienia oraz stosowania 

nowoczesnych technologii komunikowania się. 

Timothy Walker, dyrektor Brytyjskiej Inspekcji Pracy 

(HSE), uwydatnił – narastający w Wielkiej Brytanii, 

a także w innych krajach Unii Europejskiej (UE) – problem 

robotników imigrujących. Wskazał, iż wzrost 

roli tej grupy pracowników jest jedną z konsekwencji 

zmian następujących w ciągu ostatnich 30 lat w strukturze 

zatrudnienia. T. Walker omówił realizację programu 

podjętych przez HSE prac, których istotna część 

dotyczy narażenia na wypadki przy pracy i choroby 

zawodowe wśród pracowników zagranicznych. Prace 

te uwzględniają także ocenę działań podejmowanych 

zarówno przez HSE, jak i inne agendy rządowe, w celu 

zapewnienia lepszego przepływu informacji skierowanych 

do pracowników zagranicznych, a dotyczących 

m.in. zrozumienia przez nich podstawowych zasad 

bhp. T. Walker wskazał na potrzebę ścisłej współpracy 

między partnerami społecznymi w celu ograniczenia 

liczby urazów przy pracy i chorób zawodowych wśród 

tej grupy pracowników. 

Ximena C. R. Gonzales, dyrektor Instytutu Ubezpieczeń 

Społecznych w Chile, przedstawiła analizę 

porównawczą w zakresie ustawodawstwa dotyczącego 

zagrożeń zawodowych na przykładzie wybranych 

krajów Ameryki Łacińskiej (Chile, Argentyny, 

Kolumbii, Meksyku oraz Kostaryki). Koncentrując się 

na zagadnieniach prewencji, rehabilitacji i odszkodowań, 

wykazała najważniejsze różnice i podobieństwa 

w zakresie uregulowań prawnych w wymienionych 

krajach. 

W trakcie pierwszego dnia obrad odbyło się 

17 sesji tematycznych dotyczących m.in. takich problemów, 

jak: q rola partnerów społecznych q nowe 

rozwiązania w polityce bhp q wyzwania i przyszłe 

strategie dla inspekcji pracy q narażenie na substancje 

oraz czynniki niebezpieczne q bezpieczeństwo 

w transporcie q doświadczenia z 6 krajów z zaistniałych 

wypadków przy pracy q szkolenia q modele 

prewencji q choroby zawodowe q systemy ubezpieczenia 

wypadkowego q aspekty prawne. 

W 

drugim dniu kongresu podczas sesji plenarnej, 

poświęconej różnorodnym formom zatrudnienia 

jako odpowiedzi na określone potrzeby 

słabszej kategorii pracowników, Hans Horst Konkolewsky, 

dyrektor Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa 

i Zdrowia Pracy w Bilbao, wygłosił referat dotyczący 

nowych wyzwań dla prewencji w warunkach 

zróżnicowania siły roboczej. Charakteryzując to 

zróżnicowanie w odniesieniu do krajów członkowskich 

UE, zwrócił uwagę na trzy zjawiska polegające 

na: q starzeniu się siły roboczej q wzroście udziału 

kobiet wśród ogółu pracujących oraz q imigracji 

pracowników do państw UE. 

Wśród imigrantów znajdują się zarówno pracownicy 

o wysokich kwalifikacjach, jak i robotnicy niewykwalifikowani, 

którzy pracują w trudnych warunkach. 

Ponadto w krajach UE wzrasta udział zatrudnionych 

w usługach, co – na skutek kontaktów z klientami, 

pacjentami itd. – może prowadzić do zagrożenia 

stresem lub przemocą w miejscu pracy. 

Występuje też zjawisko tzw. ruchomego czasu 

pracy co powoduje wydłużanie czasu pracy i zwiększanie 

obciążenia pracowników pracą zmianową 

i nocną. Następuje także wzrost intensywności pracy 

we wszystkich krajach UE. 

Obserwuje się ponadto tendencję do zwiększania 

elastyczności zatrudnienia polegającej na wzroście 

udziału pracowników „dorywczych” oraz zatrudnionych 

czasowo w ramach kontraktu. Warunki pracy 

tych zatrudnionych, zwłaszcza pracowników fizycznych, 

są na ogół gorsze niż zatrudnionych na stałe. 

W organizacji pracy następują zmiany związane 

z pracą zespołową, decentralizacją zadań pomocniczych, 

rozszerzeniem zakresu pracy na danym 

stanowisku, rotacją na stanowiskach, jak i rotacją 

międzywydziałową, zarządzaniem wiedzą, telepracą, 

pracą w sieci, nowymi wzorcami godzin pracy. 

Zmiany te mają na celu poprawę efektywności zarządzania 

lub organizacji i jakości pracy. Jednakże 

nie zawsze towarzyszy im poprawa warunków pracy. 

Wprost przeciwnie, niektóre innowacje doprowadziły 

do zwiększenia intensywności pracy i w efekcie 

do zwiększenia obciążenia obowiązkami. Telepraca 

i praca w sieci umożliwiają wykonywanie różnych 

zadań w domu, co może wiązać się z nowymi rodzajami 

ryzyka. W zakładach pracy obserwuje się 


ogromny wzrost zakresu informacji i systemów informatycznych, 

a także szybkie zmiany stosowanych 

technologii obejmujące również sieci komputerowe 

i elektroniczną wymianę danych. Często powodują 

one pojawianie się nowych rodzajów ryzyka w miejscu 

pracy. 

Palazzo di Congresso, w którym odbywał się VI Międzynarodowy Kongres – Urazy przy 

Pracy, Prewencja, Rehabilitacja, Odszkodowania. 


W ramach sesji plenarnej drugiego dnia kongresu 

referat wygłosił także Alfredo Violante, który 

– na podstawie włoskich doświadczeń – poruszył 

tematykę poprawy reintegracji osób poszkodowanych 

w wypadkach przy pracy. Wskazał, iż 

w ostatnich latach INAIL opracował nowe globalne 

podejście do problemu osób niepełnosprawnych, 

mające na celu spełnienie potrzeb tych osób 

w zakresie dostępu do informacji i ich integracji 

w szybko zmieniającym się społeczeństwie 

i w świecie produkcji. Punktem wyjścia wystąpienia 

było stwierdzenie, iż obecnie dostępne 

są ogromna wiedza i doświadczenie dotyczące 

niepełnosprawności, którymi można dzielić się 

on line, doskonalić system wymiany informacji 

itp. Mając to na uwadze, INAIL utworzył Sistema 

Superabile. Superabile stanowi w pełni dostępne 

zintegrowane centrum kontaktowe (telefoniczne 

i portal internetowy). System ten jest adresowany 

do osób niepełnosprawnych, pracowników socjalnych 

oraz instytucji, dostarczając informacji bezpłatnie 

bądź po minimalnym koszcie. Superabile 

stanowi również integralny, innowacyjny środek 

służący przekazywaniu informacji, komunikacji 

oraz działalności szkoleniowej. Ponadto może 

oferować swoim użytkownikom różnego rodzaju 

usługi realizowane przez INAIL, co w każdym 

przypadku pozostaje nadrzędnym celem tego 

sposobu integracji społecznej. 

Działalność centrum telefonicznego Superabile 

jest adresowana do ogółu opinii publicznej i tych 

osób, które preferują tradycyjny sposób dostępu 

do informacji. Umożliwia uzyskanie bezpośrednich 

odpowiedzi z pierwszej ręki oraz poradnictwo na 

temat pomocy, ustawodawstwa, miejsc pracy itp. 

Centrum telefoniczne czynne jest od poniedziałku 

do soboty. Oferuje ono informacje w formie 

odbieranego drogą słuchową biuletynu, który zawiera 

podsumowanie najważniejszych wydarzeń, 

przydatne informacje, a także różne stałe pozycje. 

Z centrum telefonicznym Superabile łączyć się 

można poprzez bezpłatny numer (800 810 810). 

Od marca 2001 r., tj. od początku funkcjonowania 

centrum telefonicznego, udzielonych zostało około 

205 000 odpowiedzi (z których 92,8% natychmiast). 

W 2002 r. w ramach systemu Superabile stworzono 

portal internetowy 2 , www.superabile.it, 

którego celem jest dostarczanie w sieci informacji 

i porad w zakresie integracji osób niepełnosprawnych, 

co stanowi nowość nie tylko we Włoszech. 

Superabile został opracowany jako magazyn w sieci, 

jest aktualizowany kilka razy dziennie i zawiera 

informacje oraz artykuły tematyczne, a także zwraca 

uwagę na określone problemy związane z niepełnosprawnością. 

Ponadto system ten oferuje usługi 

i dostęp do obszarów tematycznych podłączonych 

do centrum telefonicznego. Daje w ten sposób 

możliwość uczestnictwa w różnego rodzaju forach 

i czatach, stając się również centrum spotkań, które 

umożliwiają określenie, a także wyartykułowanie 

tych niewyrażonych do tej pory potrzeb osób niepełnosprawnych 

i osób, które im oferują profesjonalną 

pomoc oraz wartościowe odpowiedzi. Obecnie 

ten w pełni dostępny portal odwiedza dziennie 

około 5000 osób, które korzystają z niego średnio 

przez 11 minut. 

Stephen Adler (Izrael), podsumowując sesję 

plenarną drugiego dnia kongresu, poruszył m.in. 

kwestię ekonomiczną rehabilitacji. Wskazał, iż nakłady 

na rehabilitację są opłacalne ekonomicznie, 

ale tylko do określonego poziomu. Mimo to odniósł 

się krytycznie do stosowania tutaj rachunku ekonomicznego, 

podkreślając, iż rehabilitacja osób 

poszkodowanych w wypadkach stanowi przede 

wszystkim obowiązek moralny państw i społeczeństw. 

Po zakończeniu sesji plenarnej drugiego dnia 

kongresu odbyły się sesje tematyczne poświęcone 

takim zagadnieniom, jak: q schorzenia mięśniowoszkieletowe 

związane z pracą q dom jako miejsce 

pracy i telepracy q nowe perspektywy i wyzwania 

w poszerzonej UE q kwestie ergonomiczne q młodzi 

pracownicy q aspekty prawne q integracja osób 

niepełnosprawnych q jakość życia w miejscu pracy 

q rola władz lokalnych w bhp q zagadnienia zdrowia 

q sprawy kobiet q stres w pracy q imigranci i bhp 

q uciążliwe czynności q ustawodawstwo o rehabilitacji 

q bezpieczeństwo pracy w szkołach, na stadionach 

i w sporcie. 

2 

Portal internetowy jest dostępny jedynie w języku włoskim 

(przyp. Autora). 

14 


Sesja dotycząca nowych perspektyw i wyzwań w rozszerzonej UE. Od lewej: 

G. Dounias (Grecja), B. Pabst (Niemcy), U. Raschke (Niemcy), G. Ortolani (Włochy), 

A. Jotti (Włochy), J. Rzepecki (Polska). 


Podczas sesji tematycznej dotyczącej nowych 

perspektyw i wyzwań w rozszerzonej UE Bernhard 

Pabst (Niemcy) scharakteryzował systemy ubezpieczenia 

wypadkowego w starych i nowych krajach 

UE. Wskazał, iż w starych krajach UE systemy ubezpieczenia 

wypadkowego dzielą się, w zależności od 

sposobów finansowania, m.in. na systemy: 

q oparte na modelu bismarckowskim i finansowane 

przez składki, zarządzane przez partnerów 

społecznych (Niemcy, Austria, Luksemburg, Francja, 

Włochy); 

q oparte na modelu Beveridge’a i finansowane 

z podatków (Wielka Brytania, Irlandia); 

q zarządzane przez prywatne firmy ubezpieczeniowe 

(Belgia, Finlandia, Portugalia); 

q skandynawskie, mieszane systemy (Dania, 

Szwecja). 

W nowych krajach UE po 1990 r. następowało 

stopniowe wypieranie dotychczasowych ujednoliconych 

systemów ubezpieczenia wypadkowego, 

opartych na modelu radzieckim, poprzez systemy 

zachodnie. W ramach tych zmian adoptowano 

bądź system bismarckowski (np. Polska, Litwa, Słowacja), 

bądź system ubezpieczenia prywatnego 

(np. Czechy). B. Pabst podkreślił, iż wybór modelu 

bismarckowskiego przez niektóre nowe kraje 

UE jest nawiązaniem do prawnych tradycji sięgających 

okresu przedwojennego. Kontynuację problematyki 

poruszonej przez B. Pabsta stanowił referat 

autora niniejszego artykułu, który scharakteryzował 

nowy – obowiązujący od 2003 r. – system ubezpieczenia 

wypadkowego w Polsce. 

Podczas sesji plenarnej trzeciego dnia kongresu, 

poświęconej globalizacji i przemieszczaniu ryzyka, 

przedstawiciel Międzynarodowej Organizacji 

Pracy (MOP), Alberto Lopez Valcarcel z Hiszpanii, 

przedstawił wpływ globalizacji na bezpieczeństwo 

i zdrowie w miejscu pracy. Podkreślił, iż globalizacja 

gospodarki wraz z towarzyszącym jej rozwojem 

nowych technologii informatycznych i telekomunikacyjnych 

zapoczątkowała proces radykalnych 

zmian społecznych, tworząc nowy globalny podział 

pracy. Zachodzące procesy stwarzają jednak zagrożenie, 

iż sprawy bhp mogą być marginalizowane, 

co stanowi wyzwanie dla rządów poszczególnych 

państw. Jedną z najważniejszych reperkusji 

integracji ekonomicznej i procesów liberalizacji 

handlu w odniesieniu do bhp jest harmonizacja 

systemu norm obowiązujących w tej dziedzinie. 

Konieczność sprostania konkurencji na globalnym 

rynku powoduje, iż niezbędne jest wdrażanie odpowiednich 

systemów zarządzania bhp, co przynosi 

przedsiębiorstwom wymierne korzyści w postaci 

racjonalizacji działań w zakresie bhp oraz minimalizacji 

strat związanych z możliwymi skutkami 

zaniedbań lub niewłaściwych decyzji w procesie 

zarządzania. Ponadto wzrasta presja konsumentów 

na te jednostki gospodarcze, które nie dotrzymują 

warunków stosowania dostatecznych standardów 

w dziedzinie społecznej i ochrony środowiska. 

Powoduje to opracowywanie przez wiele przedsiębiorstw 

dobrowolnych kodeksów zachowań, 

co odgrywa ważną rolę w dziedzinie bhp. Nowy 

rodzaj wymuszonej konkurencji międzynarodowej, 

sprawia, że krajowe systemy bhp są coraz bardziej 

szczegółowo badane pod kątem ich wkładu 

w konkurencyjność poszczególnych państw. 

Jedną z konsekwencji procesów globalizacji 

gospodarki jest stopniowe odchodzenie od tradycyjnego 

zatrudnienia długoterminowego i powstawanie 

nowych jego form. Referat plenarny Michaela 

Quinlana z Australii dotyczył globalnej ekspansji 

zatrudnienia okresowego i dorywczego 3 oraz jego 

aspektów prawnych. Autor referatu podkreślił, iż 

gwałtowny rozwój tej formy zatrudnienia w krajach 

uprzemysłowionych stwarza szereg problemów 

z punktu widzenia bhp, w związku z czym ustawodawcy 

stają wobec licznych wyzwań. Przeprowadzona 

analiza wyników prac badawczych oraz 

uregulowań prawnych dotyczących zatrudnienia 

okresowego i dorywczego, a także związanych 

z nim warunków bhp w Australii, Ameryce Północnej 

i Europie wykazała, iż w 80% tej formie zatrudnienia 

towarzyszą gorsze warunki pracy, co stwarza szereg 

problemów związanych z prewencją i wskazuje na 

konieczność podjęcia odpowiednich działań ustawodawczych. 

W grupie zatrudnionych okresowo 

i dorywczo występowały także problemy dotyczące 

odszkodowań oraz opłacania składek. 

W trakcie trzeciego dnia kongresu odbyły się 

sesje tematyczne dotyczące takich zagadnień, jak: 

q komunikacja i bhp q sprawy bhp q zagrożenia 

psychospołeczne q małe i średnie przedsiębiorstwa 

3 

Jako zatrudnionych okresowo i dorywczo (ang. precarious 

employment) należy rozumieć samozatrudniających się podwykonawców 

(łącznie z przemieszczającymi się lub pracującymi 

w domu), zatrudnionych na okres czasowy (w tym na wezwanie), 

pracowników wypożyczonych oraz zatrudnionych w ramach kontraktów 

terminowych. 


q krajowe rozwiązania w zakresie urazów przy pracy 

q globalizacja, okresowe i dorywcze zatrudnienie 

q interdyscyplinarne podejście do rehabilitacji, 

prewencji i odszkodowań q krajowe rozwiązania 

w zakresie bhp. 

Podsumowując VI Międzynarodowy Kongres 

– Urazy przy Pracy, Prewencja, Rehabilitacja, 

Odszkodowania, należy stwierdzić, iż znaczna 

część referatów wygłoszonych podczas obrad 

dotyczyła wyzwań, jakie globalizacja gospodarki 

światowej, liberalizacja handlu, pojawianie się 

nowych form zatrudnienia oraz stosowanie nowoczesnych 

technologii stawiają systemom prewencji, 

rehabilitacji i odszkodowań. Na podstawie 

wspomnianych wystąpień sformułować można 

następujące wnioski: 

r globalizacja gospodarki światowej wpływa 

na wzrost znaczenia rachunku kosztów zarówno 

w działalności instytucji ubezpieczeniowych, jak 

i przedsiębiorstw, powodując, iż zdolność do podejmowania 

decyzji w zakresie prewencji, rehabilitacji 

i odszkodowań znajduje się pod stałą presją 

gospodarczą, zmierzającą w kierunku obniżenia 

kosztów pracy i zapewnienia konkurencyjności 

produkowanych towarów i usług oraz przyciągania 

inwestycji; 

r współczesne systemy prewencji i odszkodowań 

odnoszą się głównie do dużych zakładów 

pracy i standardowych zawodów, podczas gdy 

często poza zasięgiem tych systemów znajduje się 

rosnąca liczba osób odchodzących od pracy w pełnym 

wymiarze czasu pracy, pracujących w domu 

(telepraca), zleceniobiorców, pracowników kontraktowych, 

samozatrudniających się oraz małych 

zakładów pracy. 

treści wygłoszonych podczas kongresu referatów 

wynika, iż tendencja do obniżania kosz- 

Z 

tów przez instytucje ubezpieczeniowe dotyczy 

wyłącznie kwestii odszkodowań i jest znacznie 

silniejsza w USA, Kanadzie i Australii niż w krajach 

Unii Europejskiej. 

W większości krajów UE obowiązują ogólnokrajowe 

systemy ubezpieczenia wypadkowego, 

obejmujące większość sektorów gospodarki. 

W USA, Kanadzie i Australii systemy ubezpieczenia 

wypadkowego znajdują się natomiast w gestii poszczególnych 

stanów lub prowincji, co dodatkowo 

tworzy wewnątrzkrajową presję na obniżkę kosztów 

w celu zwiększenia konkurencyjności 4 . Tendencji 

tej nie obserwuje się natomiast w stosunku 

do nakładów na świadczenia rzeczowe z ubezpieczenia 

wypadkowego, tj. prewencję i rehabilitację. 

Wprost przeciwnie, nakłady te w wymienionych 

krajach stale wzrastają. W tym kontekście, w odniesieniu 

do Polski, niepokój budzi obserwowane 

szczególnie od 2004 r. zmniejszanie się nakładów 

na tzw. prewencję rentową, a zwłaszcza nikłe nakłady 

na prewencję wypadkową. Na 2005 r. zaplanowano 

bowiem w Polsce wydatki na prewencję 

wypadkową w wysokości zaledwie 1 250 tys. zł, co 

stanowi około 0,03% wydatków z funduszu wypadkowego, 

podczas gdy np. we Francji i Niemczech 

wydatki te sięgają setek milionów euro, co stanowi 

od 4,6% do 8% ogółu wydatków z ubezpieczenia 

wypadkowego. 

Tendencje dotyczące zmian struktury i form 

zatrudnienia obserwuje się także w naszym kraju. 

Szczególny niepokój budzi fakt, iż pracodawcy 

– w celu obniżenia kosztów pracy przez ograniczenie 

konieczności realizacji obowiązków wynikających 

z zapewnienia warunków bhp, z których 

muszą się wywiązywać w stosunku do pracowników 

zatrudnionych na podstawie umowy o pracę 

– wynajmują jednoosobowe firmy (pracowników 

samozatrudniających się) lub zlecają wykonywanie 

prac w ramach telepracy w ramach umów 

cywilnoprawnych. 

Problemy i wyzwania dotyczące urazów przy 

pracy, stojące przed systemami prewencji, rehabilitacji 

i odszkodowań, jako nadal aktualne 

będą zapewne poruszane podczas kolejnego 

kongresu, który odbędzie się w czerwcu 2006 r. 

w Hongkongu. 

Jan Rzepecki 

Centralny Instytut Ochrony Pracy 

4 W poszczególnych stanach lub prowincjach USA, Australii 

i Kanady obowiązują zróżnicowane wysokości świadczeń pieniężnych 

z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. 

16 


VIII robocze spotkanie uczestników 

europejskiej sieci instytucji 

ubezpieczeń społecznych 

dla zdrowia – Helsinki 2005 

W dniach 27-28 stycznia 2005 r. w Helsinkach odbyło się kolejne 

spotkanie uczestników sieci europejskich instytucji ubezpieczeń 

społecznych dla zdrowia (European Network of Social 

Insurance Institution for Heath – ENSIfH) poświęcone problematyce 

promocji zdrowia w programach prewencyjnych. 

Gospodarzem spotkania była fińska instytucja ubezpieczeń 

społecznych KELA. 

Obrady w Helsinkach stanowiły kontynuację 

wcześniejszych spotkań: w Bonn (maj 1999 r.), 

Reykjaviku (marzec 2000 r.), Florencji (listopad 

2001 r.), Barcelonie (czerwiec 2002 r.), Osuchowie 

(grudzień 2002 r.), Sztokholmie (wrzesień 2003 r.) 

oraz Linzu (maj 2004 r.). 

Uczestnikami omawianych obrad byli przedstawiciele 

instytucji ubezpieczeń społecznych z Niemiec, 

Szwecji, Szwajcarii, Finlandii i Polski. Zakład Ubezpieczeń 

Społecznych reprezentowała Alicja Barwicka – 

wicedyrektor Departamentu Prewencji i Rehabilitacji. 

Spotkanie prowadził kierujący siecią instytucji ubezpieczeń 

społecznych dla zdrowia dr Gregor Breucker, 

z niemieckiej instytucji ubezpieczeń BKK 1 , natomiast gościem 

honorowym był dr Eero Lahtinen – naczelny lekarz 

w Ministerstwie Spraw Socjalnych i Zdrowia Finlandii. 

Obrady podzielono na cztery części, poświęcone 

odrębnym zagadnieniom. Ich tematy brzmiały: 

1. Przedstawienie przez uczestników spotkania 

informacji na temat aktualnego stanu realizacji zadań 

w zakresie działań prewencyjnych, ze szczególnym 

uwzględnieniem promocji zdrowia. 

2. Omówienie wyników konferencji, zorganizowanej 

w początkach stycznia 2005 r. w Helsinkach przez 

Światową Organizację Zdrowia (WHO), poświęconej aktualnym 

problemom związanym z zapobieganiem schorzeniom 

psychosomatycznym i propozycjom rozwiązań 

w zakresie prewencji rentowej w tej grupie schorzeń. 

3. Przedstawienie stanu przygotowań do wydania 

wspólnej publikacji, zawierającej „Krajowe Profile”. 

4. Rozwój sieci i jej dalsze zadania. 

1 

Betriebskrankenkasse (Zakładowa Kasa Chorych). 

Uczestnicy spotkania przedstawili informacje 

odnośnie bieżącej realizacji zadań w zakresie 

działań prewencyjnych w reprezentowanych przez siebie 

krajowych instytucjach ubezpieczeń społecznych 

oraz plany w tym zakresie na najbliższą przyszłość. 

W związku z przyjęciem do realizacji przez większość 

krajów europejskich „Strategii powrotu do pracy” – zaproponowanej 

przez Komisję Europejską – w okresie 

ostatniego półrocza w Szwecji, Niemczech i Finlandii 

nastąpiły istotne zmiany w przepisach dotyczących 

obowiązków instytucji ubezpieczeń społecznych na polu 

prewencji, promocji zdrowia i rehabilitacji. 

Szczególnie interesujące zapisy prawa odnotowano 

w Szwecji. Z uwagi na ciągle wysoki odsetek pracowników 

czasowo niezdolnych do pracy, wprowadzono 

tam prawny obowiązek przeprowadzania spotkań 

(tzw. case meetings) z osobą niezdolną do pracy 

z powodu choroby – już po 14 dniach niezdolności 

do pracy. Spotkanie ma na celu określenie rokowania 

odnośnie możliwości odzyskania zdolności do pracy, 

ewentualnie podjęcie działań w zakresie rehabilitacji 

leczniczej lub zawodowej. Inicjatorem rozpoczęcia 

„negocjacji co do powrotu zdolności do zarobkowania” 

jest instytucja ubezpieczenia społecznego. 

Przepis prawa przewiduje także podjęcie przez pracodawcę 

działania, takiego jak wyżej wymienione, jeśli: 

q pracownik jest nieobecny w pracy co najmniej 

4 tygodnie – nawet jeśli korzysta w części ze zwolnienia 

lekarskiego, a w części z urlopu wypoczynkowego, 

q był nieobecny w pracy z powodu choroby (nawet 

poniżej 14 dni), ale co najmniej sześciokrotnie 

w ciągu roku, 

q takie wskazania widzi lekarz zakładowy. 


Sobór Uspieński – jeden z największych kościołów grekokatolickich w Europie. 

Fot.: A. Barwicka 

W spotkaniu, o którym mowa, poza osobą zainteresowaną 

uczestniczą: lekarz prowadzący leczenie, 

lekarz orzecznik, specjalnie przeszkolony pracownik 

administracyjny i pracodawca. 

W sytuacjach tego wymagających, po przeprowadzeniu 

rehabilitacji zawodowej, zespół pracowników 

socjalnych ma za zadanie znalezienie pracy osobie 

ubezpieczonej na rynku pracy. 

Wprowadzenie powyższych regulacji prawnych 

było poprzedzone przeprowadzeniem w szwedzkiej 

instytucji ubezpieczeń społecznych, w ciągu ostatnich 

2 lat, szkoleń dla kadry administracyjnej i lekarzy. 

Przyjęto założenie, że wydatki z tytułu przedłużającej 

się absencji chorobowej, wynoszące w 2002 r. 

95 mln euro, zostaną ograniczone do końca 2007 r. 

do 46 mln euro. 

Z kolei w Niemczech zmiany w przepisach 

prawa instytucji ubezpieczeń społecznych – BKK 

oraz HVBG 2 – przewidują znaczne zwiększenie 

intensywności współpracy z pracodawcami w zakresie 

działalności edukacyjnej i szkoleniowej odnośnie 

możliwości działań prewencyjnych i dbałości 

o zachowanie zdrowia w środowisku pracy. W opinii 

Plac Senatu – z pomnikiem cara Aleksandra II, który ustanowił Helsinki stolicą. 


2 

Hauptverband der gewerblichen Berufsgenossenschaften 

(instytucja zajmująca się ubezpieczeniem wypadkowym). 

niemieckich specjalistów zakład pracy powinien być 

miejscem, w którym pracownik może zdobyć wiedzę 

m.in. na temat czynników ryzyka chorób układu 

sercowo-naczyniowego, znaczenia właściwego odżywiania 

się itp. 

W ostatnim półroczu udoskonalono organizację 

sieci krajowych oraz międzynarodowych instytucji 

realizujących zadania w zakresie promocji zdrowia. 

Uczestnikami niektórych z wymienionych sieci są 

również przedstawiciele polskich przedsiębiorstw 

i organizacji. Zakres działania poszczególnych 

grup jest określany w planach na dany rok kalendarzowy 

i koordynowany przez wspólnego dla 

kilku sieci moderatora działań. Najważniejszym 

zadaniem odrębnych grup roboczych jest zawsze 

promocja zdrowia. Programy są finansowane 

z funduszy ubezpieczeń oraz dotowane centralnie 

i przez samorządy. 

Podobne działania szkoleniowo-edukacyjne – prowadzone 

we współpracy z pracodawcami i połączone 

z konsekwentnie egzekwowanym obowiązkiem 

poddania się, w każdym medycznie uzasadnionym 

przypadku, rehabilitacji leczniczej lub zawodowej 

– przyniosły w ostatnim roku wymierne oszczędności 

w wypłatach świadczeń z ubezpieczenia społecznego 

w Finlandii. 

Od kilku lat priorytetem programów rehabilitacji 

leczniczej prowadzonych w ramach działań prewencyjnych 

KELA jest rehabilitacja lecznicza w schorzeniach 

psychosomatycznych, ponieważ odsetek 

orzeczeń o niezdolności do pracy w tej grupie schorzeń 

jest ciągle wysoki – wynosi 11%. Zaniepokojenie 

budzi też wzrost, w stosunku do lat ubiegłych, 

liczby osób, które w 2004 r. otrzymały orzeczenie 

o długotrwałej niezdolności do pracy. Przyczyną jest 

niewątpliwie zwiększenie w populacji obywateli Finlandii 

odsetka osób po 60 roku życia oraz rosnące 

bezrobocie (obecnie 7,7%). 

Przedstawiciel Szwajcarii przedstawił aktualną 

sytuację w zakresie realizacji zadań dotyczących 

promocji zdrowia, z uwzględnieniem odrębnych rozwiązań 

dla poszczególnych kantonów. Poinformował 

między innymi, iż zależnie od potrzeb zdrowotnych 

społeczności lokalnych, tematy zajęć z zakresu promowania 

zdrowia dotyczą konkretnej grupy zagadnień 

– tak podczas realizacji programów rehabilitacji 

leczniczej i zawodowej, jak i podczas szkoleń organizowanych 

dla pracodawców. 

W Szwajcarii od lat dominującą przyczyną chorobową 

niezdolności do pracy są zaburzenia i następstwa 

urazów narządu ruchu. 

Przedstawiając stan realizacji zadań w zakresie 

prewencji rentowej, wypadkowej i niektórych 

zdrowotnych świadczeń rzeczowych przez Zakład 

Ubezpieczeń Społecznych (Polska), podkreślono 

społeczne i zdrowotne efekty stosowanych działań, 

z uwzględnieniem wyników rehabilitacji leczniczej. 

Szczególnie zaakcentowano możliwość przekazania 

osobom ubezpieczonym, w trakcie prowadzonej 

18 


Nadbrzeże portowe w Helsinkach. 


rehabilitacji leczniczej, wiedzy na temat dbałości 

o zdrowie i odpowiedzialności za jego stan, czynników 

ryzyka w środowisku pracy, czynników ryzyka 

tzw. chorób cywilizacyjnych itp. 

Na początku stycznia 2005 r. w Helsinkach Światowa 

Organizacja Zdrowia zorganizowała konferencję 

naukową poświęconą aktualnym problemom 

zapobiegania schorzeniom psychosomatycznym 

i propozycjom rozwiązań w zakresie prewencji 

rentowej w tej grupie schorzeń. 

W spotkaniu – poza przedstawicielami WHO i Komisji 

Europejskiej – wzięło udział około 300 naukowców 

z różnych krajów świata oraz 50 europejskich 

ministrów zdrowia. Ustalono, że liczba zachorowań 

na choroby psychiczne i psychosomatyczne wzrosła 

w ostatnich latach we wszystkich krajach europejskich 

(w Polsce liczba orzeczeń o niezdolności do 

pracy z wymienionych powodów stanowiła 16,4% 

wszystkich orzeczeń o niezdolności do pracy wydanych 

dla celów rentowych w 2002 r.). 

W większości krajów przygotowano plany ograniczenia 

dalszych zachorowań oraz zwiększenia możliwości 

diagnostycznych i leczniczych, jednak – jak 

dotychczas – nie zaobserwowano poprawy sytuacji 

w tym zakresie. 

Podczas omawianej konferencji przygotowano 

Deklarację Ochrony Zdrowia Psychicznego 

w Europie, rekomendującą ministerstwom zdrowia 

krajów europejskich stosowanie wspólnych działań 

prewencyjnych w wymienionej grupie schorzeń. Za 

przyjęciem tej deklaracji opowiedzieli się wszyscy 

uczestnicy spotkania. 

trakcie obrad na temat przygotowań do wydania 

wspólnej publikacji, zawierającej „Kra- 

W 

jowe Profile” (tj. obejmującej rozwiązania w zakresie 

prewencji, promocji zdrowia i rehabilitacji 

w instytucjach ubezpieczenia społecznego danego 

państwa), omówiono dotychczasowe działania 

w tym zakresie oraz harmonogram dalszych prac 

(do czerwca 2005 r.) mających na celu przygotowanie 

i wydanie tej publikacji. 

Zgłoszono takie problemy, jak: 

q różnorodność rozwiązań organizacyjnych 

– w poszczególnych krajowych instytucjach 

ubezpieczenia społecznego – dotyczących działalności 

w zakresie prewencji, promocji zdrowia 

i rehabilitacji, 

q częste zmiany zapisów prawa, powodujące, 

że przygotowany materiał staje się częściowo nieaktualny, 

q niezrozumiałe wymagania edytorskie, 

q trudności w dotarciu do odpowiedniej literatury 

fachowej. 

Uczestnicy spotkania postanowili, że zakończona 

praca, przed oddaniem jej do druku, zostanie przekazana 

do oceny i uwag ekspertowi Komisji Europejskiej, 

Richardowi Enealsowi, z irlandzkiej instytucji 

ubezpieczenia społecznego. 

Uczestnicy sieci zobowiązali się do zainteresowania 

zadaniami w zakresie promocji zdrowia, 

podejmowanymi w ramach działań prewencyjnych, 

instytucji ubezpieczeń społecznych 

krajów członkowskich Unii Europejskiej (innych 

niż reprezentowane w sieci) a zwłaszcza krajów 

przyjętych do UE po 1 maja 2004 r. Postanowiono 

zwrócić się przede wszystkim do właściwych 

instytucji Estonii, Czech, Węgier, Hiszpanii, a ponadto 

Norwegii – państwa Europejskiego Obszaru 

Gospodarczego. 

Zabytkowy skład celny. 


Ustalono, że prace nad „Krajowymi Profilami” 

powinny zostać zakończone do czerwca 2005 r., tak, 

aby podczas konferencji w Sztokholmie, w dniach 

1-4 czerwca br., można było ustalić wersją roboczą 

tego opracowania. 

Uzgodniono, że następne robocze spotkanie 

uczestników europejskiej sieci instytucji ubezpieczeń 

społecznych dla zdrowia odbędzie się w Berlinie we 

wrześniu 2005 r. 

Alicja Barwicka 



Rola prewencji w chorobie wieńcowej 

U 32 milionów osób, które każdego roku zapadają 

na choroby układu krążenia na świecie, 

stwierdza się jeden, a najczęściej więcej, czynników 

zwiększających ryzyko ich występowania. 

Większości z tych przypadków udałoby się zapobiec 

dzięki odpowiednio wczesnemu wprowadzeniu 

działań profilaktycznych, propagujących 

prozdrowotny styl życia 1 . 

Rodzaje profilaktyki zdrowotnej 

Zdrowie, według definicji ogłoszonej w 1946 r. 

przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), to pełny 

dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie 

tylko brak choroby lub niedomagania. 

W 1974 r. były minister zdrowia i opieki społecznej 

Kanady, Marc Lalonde, opublikował raport o „Nowych 

perspektywach dla zdrowia Kanadyjczyków”, 

w którym określił główne determinanty zdrowia, tzw. 

pola zdrowotne. Według tego opracowania opieka 

medyczna, jej organizacja, funkcjonowanie i jakość, 

ma jedynie 10% wpływ na stan naszego zdrowia. 

Środowisko naturalne, w którym człowiek żyje, 

a także takie czynniki jak promieniowanie jonizujące, 

hałas oraz szkodliwe zanieczyszczenia chemiczne 

i biologiczne stanowią 21%. Kolejne 16% przypada 

czynnikom genetycznym. Największy, bo aż 53%, 

wpływ na nasze zdrowie ma styl życia, a więc aktywność 

fizyczna, sposób odżywiania się, umiejętność 

radzenia sobie ze stresem oraz takie używki jak tytoń, 

czy alkohol 2 . Dlatego też tak istotne jest wdrażanie 

działań mających na celu zapobieganie chorobom 

poprzez kontrolowanie określonych czynników ryzyka, 

związanych ze stylem życia, usposabiających do 

występowania schorzeń. Takimi właśnie działaniami 

– ukierunkowanymi na redukcję czynników chorobotwórczych, 

wczesne wykrycie zmian chorobowych 

oraz zapobieganie skutkom choroby – zajmuje się 

profilaktyka zdrowotna. 

Profilaktyka zdrowotna obejmuje działania zarówno 

na poziomie populacyjnym, jak i indywidualnym, 

i może być realizowana na kilku poziomach, jako: 

q profilaktyka wczesna (primordial prevention), 

adresowana do osób potencjalnie zdrowych, mająca 

na celu utrwalenie prawidłowych wzorców zdrowego 

stylu życia oraz zapobieganie szerzeniu się niekorzystnych 

zachowań zdrowotnych, 

q profilaktyka pierwotna (primary prevention 

– I fazy), mająca na celu zapobieganie zdrowotnym 

skutkom narażenia na czynniki szkodliwe, poprzez 

1 

Integrated Management of Cardiovascular Risk. WHO, Genewa 

2002. 

2 

M. Lalonde, A New Perspective on the Health of Canadians 

(www.phac-aspc.gc.ca/ph-sp/phdd/pdf/perspective.pdf). 

możliwie jak najwcześniejsze działania, uprzedzające 

wystąpienie zaburzeń stanu zdrowia, uzyskane 

dzięki systematycznej kontroli czynników ryzyka, 

q profilaktyka wtórna (secondary prevention 

– II fazy), której celem jest zahamowanie postępu 

choroby, poprzez wczesne wykrycie skutków zdrowotnych, 

które mogą być konsekwencją działania 

czynników ryzyka, 

q profilaktyka III fazy, czyli działania zmierzające 

do minimalizacji dalszych ujemnych skutków, 

u osób u których wystąpiły już zaburzenia zdrowia 

lub schorzenia na skutek narażenia na określone 

czynniki, dzięki wprowadzeniu skutecznego leczenia 

i programu rehabilitacji 3 . 

W odniesieniu do profilaktyki chorób układu 

krążenia (CHUK), Komisja Ekspertów do Spraw 

Promocji Choroby Wieńcowej Światowej Organizacji 

Zdrowia (the World Health Organization Expert Committee 

on Prevention of Coronary Heart Disease), 

w raporcie z 1982 r., określiła trzy możliwe strategie 

działania prewencyjnego: 

r strategię populacyjną (population strategy), 

mającą za zadanie kontrolę – w całej populacji osób 

narażonych – tych czynników środowiskowych 

i stylu życia oraz ich społecznych i ekonomicznych 

wyznaczników, które wpływają na zwiększone ryzyko 

występowania chorób układu krążenia w tej 

zbiorowości, 

r strategię wysokiego ryzyka (high risk strategy), 

skierowaną do osób, u których prawdopodobieństwo 

rozwinięcia się choroby wieńcowej jest bardzo duże, 

w celu obniżenia poziomu tego ryzyka poprzez redukcję 

czynników usposabiających do jego wzrostu, 

r strategię profilaktyki wtórnej (secondary prevention 

strategy), obejmującą osoby z symptomami 

choroby wieńcowej, której działania zmierzają do zahamowania 

postępu choroby i uniknięcia przyszłych 

incydentów wieńcowych 4 . 

Strategia populacyjna 

Od ponad 20 lat w krajach Europy Zachodniej 

i USA wdrażane są działania polegające na zwalczaniu, 

eliminowaniu czynników ryzyka i propagowaniu 

prozdrowotnego stylu życia, które powodują zmniejszenie 

umieralności i zachorowalności na chorobę 

niedokrwienną serca. 

Już od lat sześćdziesiątych XX wieku dostępne są 

wskazówki żywieniowe odnośnie zapobiegania zabu- 

3 

R.M. Kaplan, Two pathways to prevention. American Psychologist 

2000, tom 55, nr 4, s. 382-396. 

4 

Prevention of Coronary Heart Disease. Report of a WHO 

Expert Committee. WHO Technical Report Series No. 678, WHO, 

Genewa 1981. 

20 


zeniom gospodarki tłuszczowej, czyli tzw. dyslipidemii. 

Dotyczą one zmniejszenia całkowitego spożycia tłuszczu, 

tłuszczów nasyconych, częściowego zastąpienia 

tłuszczów nasyconych jedno- lub wielonienasyconymi, 

zwiększenia spożycia błonnika, szczególnie rozpuszczonego 

w wodzie, zmniejszenia cholesterolu oraz 

nadwagi. Sformułowano również wskazówki odnośnie 

prowadzenia takiego trybu życia, który zapobiegałby 

nadciśnieniu. Zalecenia te dotyczą ograniczenia spożycia 

soli, alkoholu, kontrolowania potasu, zmniejszenia 

nadwagi, unikania siedzącego trybu życia. Kolejne 

wprowadzone zalecenia mówią o zwiększeniu spożycia 

warzyw i owoców, produktów białkowych, beztłuszczowych 

lub o małej zawartości tłuszczów oraz o ograniczeniu 

spożycia pokarmów tłustych (tzn. redukcję 

łącznej zawartości tłuszczów w diecie, a szczególnie 

tłuszczów nasyconych i cholesterolu) 5 . 

W 1972 r. w Finlandii zaczęto realizować program 

prewencji i promocji zdrowia, tzw. Program Północno-Karelski, 

i po 15 latach obserwacji okazało się, 

iż umieralność na chorobę niedokrwienną serca 

wśród mężczyzn objętych badaniem zmniejszyła 

się o 39%, a wśród kobiet – o 45%. Od początku 

lat osiemdziesiątych wystąpiły korzystne zmiany 

na całym obszarze Finlandii. Ogólny stan zdrowa 

społeczeństwa uległ poprawie, a obniżenie ogólnej 

umieralności doprowadziło w krótkim okresie czasu 

do wydłużenia przeciętnego dalszego trwania życia. 

Dostarczono więc argumentów przemawiających za 

słusznością poglądu, że tryb życia, a szczególnie 

nawyki żywieniowe, w połączeniu ze skłonnościami 

dziedzicznymi, wpływają na średnie stężenie cholesterolu 

w surowicy i średnie ciśnienie tętnicze krwi, 

zarówno w przypadku poszczególnych osób, jak 

i w skali całej populacji oraz że kontrola tych czynników 

prowadzi do ograniczenia liczby zachorowań 

i zgonów 6 . 

W 1974 r. w Genewie odbyło się ogólnoeuropejskie 

spotkanie specjalistów poświęcone kompleksowej 

kontroli CHUK. Wyniki międzynarodowego Programu 

Systematycznej Kontroli Środowiskowej Chorób Układu 

Krążenia (Comprehensive Cardiovascular Community 

Control Programmes in Europe), analogicznego 

do Programu Północno-Karelskiego, w ciągu 10 lat 

udowodniły jeszcze raz możliwość obniżenia poziomu 

czynników ryzyka w populacji i zmniejszenia umieralności 

z powodu choroby niedokrwiennej serca, 

dzięki prowadzeniu zintegrowanych działań profilaktycznych 

obejmujących całe społeczeństwo 7 . Wyniki 

kolejnych populacyjnych badań, opartych na próbach 

o dużej liczebności, wykazały, że wyeliminowanie 

głównie trzech zasadniczych czynników ryzyka choroby 

wieńcowej – zwiększonego stężenia cholesterolu 

w surowicy, nadciśnienia tętniczego, palenia tytoniu 

– przyczynia się do zmniejszenia umieralności z powodu 

choroby wieńcowej, chorób układu krążenia 

oraz umieralności ogólnej, a także powoduje wydłużenie 

dalszego trwania życia 8 . 

W Polsce pierwsze kompleksowe badania kardiologiczne, 

umożliwiające ocenę stanu zdrowia 

populacji generalnej, rozpoczęły się w 1985 r. Były 

prowadzone przez dwa niezależne ośrodki, w Krakowie 

i Warszawie, w ramach międzynarodowego 

Programu Prewencji Chorób Układu Krążenia WHO 

MONICA Projekt (WHO MONICA Project Multinational 

Monitoring of Trends and Determinants in Cardiovascular 

Disease), znanego w Polsce pod nazwą 

Pol-Monica. 

W 1987 r. rozpoczęto realizację programu profilaktyki 

antycholesterolowej, a rok później – programu 

zwalczania palenia tytoniu. Oba były prowadzone 

w Warszawie; pierwszy przez Instytut Żywności i Żywienia, 

drugi przez Instytut Onkologii. 

Od 1992 r. Polska jest jednym z 24 krajów uczestniczących 

w programie zintegrowanej profilaktyki 

przewlekłych chorób niezakaźnych, w tym głównie 

chorób układu krążenia i nowotworów (Countrywide 

Integrated Noncommunicable Disease Intervention), 

stanowiącym składową część strategii „Zdrowie dla 

wszystkich w roku 2000”. Program ten obejmuje 

m.in. promowanie zdrowia jako wartości nadrzędnej, 

swoiste działania profilaktyczne w stosunku do grup 

ludności i poszczególnych osób obciążonych szczególnym 

ryzykiem utraty zdrowia, wczesną diagnostykę 

i szybkie, skuteczne leczenie wczesnych stanów 

patologii. Celem zintegrowanej prewencji chorób 

niezakaźnych w Polsce jest zmniejszenie przedwczesnej 

zachorowalności i umieralności z powodu chorób 

układu krążenia i innych chorób przewlekłych, 

poprzez zwalczanie i kontrolę czynników zagrożenia, 

często wspólnych dla tych schorzeń, głównie takich, 

jak: palenie tytoniu, spożycie alkoholu, nieodpowiednie 

nawyki żywieniowe, niska aktywność fizyczna, 

nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, otyłość 

i cukrzyca 9 . 

Od 1990 r. w naszym kraju realizowany jest także 

Narodowy Program Zdrowia (NPZ). Była to pierwsza 

próba włączenia w działania na rzecz ochrony 

zdrowia wszystkich resortów, instytucji centralnych 

i całego społeczeństwa. Program jest skierowany do 

5 

K. Okrainec, D.K. Banerjee, M.J. Eisenberg, Coronary artery 

disease in the developing world. American Heart Journal 2004, 

tom 148, nr 1, s. 7-15. 

6 

P. Pus^ka, 25 lat programu zintegrowanej profilaktyki chorób 

niezakaźnych w Finlandii i Północnej Karelii [w:] Postępy prewencji 

i leczenia chorób niezakaźnych. Łódź 1998. 

7 

P. Pus^ka, Comprehensive cardiovascular community control 

programs in Europe. WHO Euro Reports and Study 106. WHO, Kopenhaga 

1988. 

8 

Expert Panel on Detection, Evaluation, and Treatment of 

High Blood Cholesterol in Adults, Executive Summary of The Third 

Report of The National Cholesterol Education Program (NCEP), 

Expert Panel on Detection, Evaluation, And Treatment of High Blood 

Cholesterol In Adults (Adult Treatment Panel III). JAMA 2001, 

tom 285, nr 19, s. 2486-2497. 

9 

W. Sapiński, Rozwój programu zintegrowanej prewencji 

chorób niezakaźnych (CINDI) w Polsce [w:] Postępy profilaktyki 

i leczenia przewlekłych chorób niezakaźnych. Łódź 1998. 


ealizacji przez społeczności lokalne, samorządy i organizacje 

społeczne. Celem strategicznym NPZ jest 

poprawa zdrowia Polaków – i związanej z nim jakości 

życia – przez: 

q stwarzanie warunków oraz kształtowanie motywacji, 

wiedzy i umiejętności zdrowego stylu życia, 

a także podejmowanie działań na rzecz zdrowia własnego 

i innych, 

q kształtowanie sprzyjającego zdrowiu środowiska 

życia, pracy i nauki, 

q zmniejszenie różnic w zdrowiu i dostępie do 

świadczeń zdrowotnych. 

Narodowy Program Zdrowia na lata 1996-2005 

zawiera osiemnaście celów operacyjnych i zadań 

służących ich osiągnięciu. Wśród oczekiwanych 

korzyści zdrowotnych wymienia się m.in. mniejszą 

o 15% – w stosunku do 1995 r. – umieralność z powodu 

chorób układu krążenia. Mają temu służyć 

następujące cele operacyjne: 

q zwiększenie aktywności fizycznej ludności, 

q poprawa sposobu żywienia ludności, 

q zmniejszenie zjawiska palenia tytoniu, 

q zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu 

oraz zmniejszenie szkód zdrowotnych spowodowanych 

alkoholem, 

q zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej 

społeczeństwa oraz działań w zakresie promocji 

zdrowia, 

q promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie 

występowaniu zaburzeń psychogennych, 

q zwiększenie sprawności i skuteczności pomocy 

doraźnej w nagłym zagrożeniu życia, 

q zwiększenie dostępności i usprawnienie podstawowej 

opieki zdrowotnej, 

q usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej 

opieki nad osobami z ryzykiem rozwoju niedokrwiennej 

choroby serca 10 . 

Wiele danych dowodzi, że przeprowadzona 

w skali ogólnonarodowej profilaktyka pierwotna 

– dotycząca wszystkich zasadniczych czynników ryzyka 

– jest kluczem do ograniczenia zapadalności na 

chorobę wieńcową i chorób układu krążenia. Wyniki 

ostatnio przeprowadzonych badań uzupełniają jednak 

dotychczasową wiedzę o inne, nowe czynniki ryzyka 

i potencjalne metody prewencji, gdyż klasyczne 

czynniki ryzyka miażdżycy nie mogą w pełni wyjaśnić, 

dlaczego niektórzy ludzie zapadają na chorobę 

wieńcową a inni nie 11 . Czynniki te zaprezentowano 

w tabeli 1. 

10 

Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej. Międzyresortowy 

Zespół Koordynacyjny Narodowego Programu Zdrowia: Narodowy 

Program Zdrowia 1996-2005 /www.pczp.atlasnet.pl/images/ 

npz.rtf/. 

11 

M.F. Linton, S. Fazio, A practical approach to risk assessment 

to prevent coronary artery disease and its complications. 

American Journal of Cardiology 2003, tom 92, nr 1A, s. 19i-26i. 

A także: P.W. Wilson, Assessing coronary heart disease risk with 

traditional and novel risk factors. Clinical Cardiology 2004, tom 27, 

sup. III, s. III7-III11. 

Nowe czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego 

i nowe strategie zapobiegania 

Nowe czynniki ryzyka 

sercowo-naczyniowego 

Prawidłowy poziom 

cholesterolu, glukozy 

i ciśnienia krwi 

Utlenianie lipoprotein 

o niskiej gęstości 

Aktywacja układu renina- 

-angiotensyna aldosteron 

Hyperhomocysteinemia 

Nieprawidłowości 

krzepnięcia krwi: 

fibrynogen 

czynnik VII 

czynnik von Willebranda 

Białko C-reaktywne 

Lipoproteina Lp(a) 

Okres postmenopauzalny 

Przewlekłe zakażenie 

i zapalenie 

Nieprawidłowości 

genetyczne 

Czynniki żywieniowe 

Czynniki psychologiczne 

Czynniki środowiskowe 

Czynniki socjoekonomiczne 

Nowe 

strategie zapobiegania 

Przyjęcie niższych norm 

w leczeniu osób 

z grup wysokiego ryzyka 

Antyoksydanty 

Tabela 1 

Inhibitory enzymu 

konwertującego angiotensynę 

Kwas foliowy, 

witamina B 6 

, witamina B 12 

Nowe metody leczenia przeciwkrzeplinowego 

(np. zapobiegawcze 

stosowanie warfaryny, 

nowe leki przciwpłytkowe) 

Utrata wagi ciała, statyny 

Niacyna, estrogeny 

Estrogeny, leki selektywnie 

wpływające na receptor 

dla estrogenów 

Antybiotyki, 

leki przeciwzapalne 

Leczenie ukierunkowane 

na określone geny lub ich 

genotypową ekspresję 

Źródło: Emerging approaches in cardiovascular prevention. 

British Medical Journal 1999, tom 318, nr 7194, s. 1337-1341 

(z modyfikacjami autorki). 

Mimo atrakcyjności nowych terapii prewencyjnych, 

dotychczas nie uzyskano potwierdzenia ich słuszności 

w wystarczającej ilości badań epidemiologicznych; 

z wyciągnięciem ostatecznych wniosków należy 

poczekać na wyniki toczących się dużych badań klinicznych. 

W związku z powyższym obecnie należy położyć 

nacisk przede wszystkim na leczenie uznanych 

czynników ryzyka i konsekwentne stosowanie terapii, 

o których wiemy, że zmniejszają umieralność i chorobowość 

z przyczyn sercowo-naczyniowych. 

Stwarzane przez biologię molekularną i genetykę 

możliwości lepszego rozpoznawania narażonych 

osób i populacji, przewidywania rozwoju choroby 

u danego pacjenta, identyfikacji nowych czynników 

ryzyka i doskonalenia leczenia farmakologicznego są 

niewątpliwie obiecujące i warte dalszej pracy w tym 

zakresie. Jednak w naszych warunkach najważniejsze 

są takie działania, jak: obniżanie ciśnienia tętniczego 

krwi, walka z otyłością, paleniem tytoniu i brakiem 

aktywności fizycznej, wprowadzanie modyfikacji dietetycznych. 

Znaczącą rolę w przebiegu tych działań 

i ich skuteczności odgrywa edukacja zdrowotna, 

? 

22 


koncentrująca się głównie na kształtowaniu przekonań, 

motywacji i umiejętności zdrowotnych jednostki 

w celu realizacji zachowań służących zdrowiu. 

Strategia wysokiego ryzyka 

Do grupy osób, które powinny być włączone do programu 

profilaktyki wysokiego ryzyka, zalicza się głównie 

jednostki z klinicznym udokumentowaniem miażdżycy 

tętnic, rodzinnym występowaniem podwyższonego 

poziomu lipidów w surowicy, nałogiem palenia tytoniu, 

zaburzeniami lipidowymi oraz chorujące na nadciśnienie 

tętnicze i cukrzycę. Osoby z takimi dolegliwościami 

powinny być objęte działaniami profilaktycznymi w możliwie 

jak najwcześniejszym okresie, poprzedzającym 

wystąpienie poważnych zaburzeń stanu zdrowia, w tym 

incydentów wieńcowych 12 . Główne wytyczne odnośnie 

prowadzenia profilaktyki pierwotnej chorób układu krążenia, 

w zależności od nasilenia ogólnego ryzyka choroby 

wieńcowej, przedstawia rycina 1. 

Poprawa stylu życia, za szczególnym uwzględnieniem 

diety, jest podstawowym zaleceniem dla każdego 

pacjenta włączonego do programu profilaktyki 

chorób układu krążenia. Osoby z łagodnym ryzykiem 

nie wymagają postępowania przewidzianego strategią 

zwiększonego ryzyka. Powinny natomiast korzystać 

z informacji dotyczących zdrowego stylu życia i kontroli 

czynników ryzyka choroby wieńcowej, dostarczanych 

społeczeństwu w ramach strategii populacyjnej. 

Wykonanie pełnego profilu badań lipidowych i pomiar 

ciśnienia tętniczego konieczne są natomiast prawie 

u wszystkich pacjentów z ryzykiem CHUK większym 

niż łagodne. Obowiązuje też całkowita rezygnacja 

z palenia tytoniu oraz abstynencja (lub umiar w spożywaniu 

alkoholu), a także zwiększenie aktywności 

fizycznej do trwających przynajmniej 30 minut, co 

najmniej 3 razy w tygodniu, takich ćwiczeń jak: bieg, 

marsz, jazda na rowerze lub pływanie 13 . 

Na stan swojego zdrowia powinny zwracać 

uwagę szczególnie osoby chorujące na cukrzycę. 

Wytyczne odnośnie prowadzenia profilaktyki pierwotnej chorób układu krążenia 

Rycina 1 

U osoby powyżej 20 roku życia należy ocenić czynniki ryzyka związane ze stylem życia i cechy indywidualne niepoddające się modyfikacji 

oraz zbadać stężenie cholesterolu całkowitego, glukozy, ciśnienie tętnicze i masę ciała. Jeśli frakcja HDL cholesterolu ‡ 60 mg/dl, od 

ogólnego ryzyka chorób układu krążenia można odjąć jeden z czynników. 

Jeżeli badany nie pali i nie ma czynników ryzyka wynikających 

z cech indywidualnych niepoddających się modyfikacji, a cholesterol 

całkowity < 230 mg/dl, glukoza

W przypadku tej grupy osób narażonych – oprócz 

kontroli poziomu cukru we krwi – niezmiernie ważne 

są kontrola ciśnienia tętniczego krwi (

20-30 minut 4-5 razy w tygodniu (spacer, jazda na 

rowerze, pływanie). Taki wysiłek fizyczny poprawia 

samopoczucie, pomaga zredukować wagę ciała 

(w połączeniu z dietą), obniżyć poziom ciśnienia 

tętniczego krwi oraz cholesterolu i trójglicerydów 

w surowicy. W profilaktyce wtórnej choroby wieńcowej 

bardzo ważna jest także kontrola ciśnienia 

tętniczego krwi (

yło przede wszystkim letniskiem. Wypoczywali tu 

przedstawiciele wolnych zawodów – pisarze, poeci, 

artyści. Z czasem pojawiły się w Konstancinie i bliskich 

okolicach piękne stylowe wille, pałacyki i dworki 

projektowane oraz budowane dla przemysłowców 

i bogatych mieszczan warszawskich przez znamienitych 

architektów okresu międzywojennego. 

W 1917 r. ze względu na charakterystyczny, łagodny 

klimat Konstancin otrzymał status uzdrowiska. Stał 

się miejscowością nie tylko letniskowo-wypoczynkową, 

ale również miejscowością, do której bardzo 

chętnie przyjeżdżali na leczenie kuracjusze. W 1948 r. 

prof. Witold Gruca zaczął tu organizować Szpital Chirurgii 

Kostnej, dzisiejsze słynne Stołeczne Centrum 

Rehabilitacji „Stocer”. 

Od nadania miastu statusu uzdrowiska w Konstancinie 

rozpoczął się szybki rozwój bazy leczniczej, która 

umożliwia leczenie schorzeń kardiologicznych, neurologicznych, 

reumatologicznych i laryngologicznych. 

1,5 km. Wchłaniane przez błony śluzowe górnych dróg 

oddechowych i skórę minerały i mikroelementy mają 

istotny wpływ na leczenie schorzeń laryngologicznych. 

Uzdrowisko Konstancin oferuje kuracjuszom: 

q inhalacje indywidualne solankowe q kąpiele kwasowęglowe 

q okłady parafinowe q zabiegi z zakresu 

kinezyterapii. Dysponuje też wodą mineralną, która 

posiada właściwości lecznicze. 

W 1989 r. centrum uzdrowiska objęte zostało 

ochroną i wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków. 

Niektóre objęte tą ochroną obiekty posiadają 

najwyższy status zabytków klasy „0”. 

Zbudowane w początkowym okresie rozwoju 

uzdrowiska wille charakteryzują się stylem neobarokowym 

i klasycystycznym. Budowane tu były też 

piękne wille i dworki w stylu zakopiańskim. Wśród 

nich jest willa należąca kiedyś do Stefana Żeromskiego. 

Tężnia w Parku Zdrojowym. 

Fot.: K. Dzięgielewska 

Jedną z największych atrakcji uzdrowiska jest tężnia 

solankowa. Została ona zbudowana w połowie lat 

siedemdziesiątych XX w. Położenie tężni w centralnym 

punkcie Parku Zdrojowego umożliwia kuracjuszom 

korzystanie z jej leczniczych właściwości. 

Działanie tężni polega na rozpylaniu w powietrzu 

solanki pochodzącej z odwiertu o głębokości ponad 

Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP. 


Sanatorium uzdrowiskowe „Przy Źródle”. 


Na szczególną uwagę zasługuje również zabytkowy 

zespół papierni oraz kościoł pw. Wniebowzięcia 

Najświętszej Marii Panny oraz kościół pw. św. Stanisława 

Kostki. 

Do Konstancina przyjeżdżają chętnie kuracjusze, 

ale bardzo licznie korzystają z jego walorów klimatycznych 

oraz uroków położenia warszawiacy, dla 

których jest on oazą ciszy, spokoju i wypoczynku. 

26 


Sala rehabilitacyjna w szpitalu uzdrowiskowym „Biały Dom”. 

Fot.:K. Dzięgielewska 

Magnetoterapia w „Białym Domu”. 


W Konstancinie obecnie prowadzi leczenie i rehabilitację 

wiele sanatoriów, których renoma znana jest 

nie tylko w Polsce. 

Zakład Ubezpieczeń Społecznych od wielu lat 

współpracuje z Uzdrowiskiem Konastancin Sp. z o.o., 

które posiada w stosunku do innych sanatoriów 

i szpitali położonych w miejscowości Konstancin 

największą liczbę miejsc sanatoryjnych dla różnych 

profili schorzeń. 

Przez ostatnie lata Uzdrowisko Konstancin Sp. z o.o. 

świadczyło usługi z zakresu rehabilitacji leczniczej 

w ramach prewencji rentowej dla ubezpieczonych ze 

schorzeniami układu krążenia. W 2005 r. prowadzi rehabilitację 

leczniczą dla ubezpieczonych ze schorzeniami 

narządu ruchu w systemie ambulatoryjnym. 

Anna Serafińska 


Wydarzenia, opinie – 2005 

r 7 lutego w siedzibie Centralnego Instytutu 

Ochrony Pracy-Państwowego Instytutu Badawczego 

odbyło się pierwsze w 2005 r. spotkanie uczestników 

Krajowej Sieci Informacyjnej (KSI) i Krajowego 

Punktu Centralnego (KPC) Europejskiej Agencji 

Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy. Program obrad 

obejmował m.in. podsumowanie działalności KSI 

i KPC w 2004 r., przedstawienie planu działania na 

rok 2005, a także informacje o programie prac Agencji 

na najbliższe lata. 

Podczas spotkania dyskutowano (w grupach roboczych) 

na temat dotychczasowej działalności i współpracy 

Krajowego Punktu Centralnego i Krajowej Sieci 

Informacyjnej oraz wstępnego programu przedsięwzięć 

realizowanych w ramach kampanii informacyjnej 

pod nazwą „Europejski Tydzień Bezpieczeństwa 

i Zdrowia w Pracy 2005 – »Stop hałasowi«”. 

r 15 lutego w siedzibie Wyższego Urzędu Górniczego 

w Katowicach miało miejsce posiedzenie Wielkiej 

Kapituły konkursu „Bezpieczna kopalnia”. Organizatorami 

tego konkursu są Wyższy Urząd Górniczy, 

Fundacja Bezpieczne Górnictwo im. prof. Wacława 

Cybulskiego i Szkoła Eksploatacji Podziemnej. 

Wymieniony konkurs odbywa się od kilku lat, a jego 

celem jest propagowanie i upowszechnianie idei 

bezpiecznej pracy. Jest on rozstrzygany przez Wielką 

Kapitułę, w skład której wchodzą przedstawiciele 

organizatorów konkursu oraz powołani eksperci. 

Głównymi kryteriami wyboru najbardziej bezpiecznych 

kopalń są: q brak wypadków śmiertelnych 

i ciężkich w ostatnich trzech latach q liczba wypadków 

lekkich w kopalniach (bez wypadków śmiertelnych 

i ciężkich) q ilość kolejnych dni bez wypadku 

w roku konkursu q występujące zagrożenia – według 

stopni, kategorii i klas (grupy zagrożeń: tąpania, 

wybuch pyłu, metanowe, wodne, klimatyczne, samozapalenie, 

pyły szkodliwe, radiacyjne) q liczebność 

załogi, w tym liczba pracowników zatrudnionych pod 

ziemią q wielkość wydobycia q wskaźnik prewencyjny 

jako miernik stanu bezpieczeństwa pracy. 

Wyniki konkursu ogłaszane są podczas corocznych 

obrad Szkoły Eksploatacji Podziemnej, w trakcie sesji 

poświęconej tematyce zarządzania bezpieczeństwem 


pracy, a zwycięskim kopalniom przyznawane są okolicznościowe 

dyplomy. W tegorocznej edycji konkursu 

zwyciężyła kopalnia „Ziemowit’, zaś drugie i trzecie 

miejsce zajęły kopalnie „Bogdanka” i „Pokój”. 

r 16 lutego odbyło się plenarne posiedzenie Rady 

Ochrony Pracy przy Sejmie RP. Było ono poświęcone 

m.in. problematyce mobbingu w środowisku pracy oraz 

kwestii równego traktowania kobiet i mężczyzn w pracy. 

Materiały na to posiedzenie przygotowali: Państwowa 

Inspekcja Pracy, Centralny Instytut Ochrony 

Pracy-Państwowy-Instytut Badawczy, Instytut Medycyny 

Pracy w Łodzi. Spotkanie obyło się w siedzibie 

Związku Rzemiosła Polskiego przy ulicy Miodowej 

w Warszawie, a uczestniczyli w nim – oprócz członków 

Rady Ochrony Pracy – reprezentanci Biura 

Rzecznika Praw Obywatelskich, Ministerstwa Sprawiedliwości 

oraz Pełnomocnika Rządu ds. Równego 

Statusu Kobiet i Mężczyzn. 

Z zaprezentowanych na spotkaniu materiałów 

wynika, że w 2004 r. do Państwowej Inspekcji Pracy 

wpłynęło 395 skarg dotyczących mobbingu w miejscu 

pracy, z czego ponad połowa została uznana za 

bezzasadne. Tylko 31 skarg inspektorzy PIP uznali 

za w pełni uzasadnione. W przypadku 76 skarg 

zebrany przez inspektorów materiał dowodowy nie 

pozwalał na jednoznaczne wykazanie mobbingu, 

co spowodowało konieczność rozpoznania tych 

spraw na drodze postępowania sądowego. Zdarza 

się, że osoby skarżące się nazywają mobbingiem 

inne nieprawidłowości występujące w miejscu pracy, 

np. przypadki łamania przepisów o czasie pracy poprzez 

wydłużanie normatywnego czasu pracy. 

Pracownicy skarżą się także na dyskryminowanie 

w pracy. W 2004 r. do Państwowej Inspekcji Pracy 

wpłynęły 94 skargi w tej sprawie, z których 20 inspektorzy 

uznali za zasadne. Zawarte w skargach zarzuty, 

dotyczące nierównego traktowania pracowników, 

najczęściej dotyczyły dyskryminacji ze względu na 

wiek, stan zdrowia i niepełnosprawność, wymiar 

czasu pracy, przynależność związkową, a także 

– w mniejszym stopniu – ze względu na płeć. Do 

najczęstszych przejawów dyskryminacji, w ocenie 

skarżących się, należą: wysokość wynagrodzenia, 

pomijanie przy awansowaniu, pomijanie przy typowaniu 

do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje 

zawodowe. 

Konieczne wydaje się – jak podkreśliła w swoim 

materiale Państwowa Inspekcja Pracy – popularyzacja 

wśród pracodawców i pracowników problematyki 

równego traktowania kobiet i mężczyzn w zatrudnieniu, 

wyjaśnianie różnic między dyskryminacją i mobbingiem 

oraz wskazywanie możliwych dróg postępowania 

w przypadku zaistnienia wymienionych zjawisk. 

r 16-19 lutego w Ustroniu zorganizowane zostało 

IX Sympozjum Naukowo-Szkoleniowe Sekcji Rehabilitacji 

Kardiologicznej i Fizjologii Wysiłku Polskiego Towarzystwa 

Kardiologicznego. Na program sympozjum 

złożyło się 15 sesji naukowych, poświęconych m.in. 

takim zagadnieniom, jak: q powikłania po przebytych 

zabiegach kardiochirurgicznych w trakcie wczesnej 

rehabilitacji kardiologicznej q zastosowanie testów 

wysiłkowych w rehabilitacji kardiologicznej q rola statyn 

w prewencji chorób sercowo-naczyniowych q rola 

beta-blokerów w chorobach układu krążenia, w tym 

w chorobie niedokrwiennej serca. 

Głównymi sponsorami sympozjum była Polpharma 

Sp. z o.o oraz Powszechny Zakład Ubezpieczeń 

– PZU Życie S.A. 

r 11-12 marca w Poznaniu odbyło się II Repetytorium 

Pulmunologiczne, którego organizatorami 

była Katedra i Klinika Ftyzjopneumonologii Akademii 

Medycznej w Poznaniu oraz Stowarzyszenie Wspierania 

Pulmonologii Poznańskiej. 

Program spotkania obejmował m.in. następujące 

tematy: q rak płuc q diagnostyka chorób układu oddechowego 

q zakażenia i choroby obturacyjne układu 

oddechowego q lekarz rodzinny w diagnostyce 

i leczeniu chorób układu oddechowego. 

r 11-13 marca w Krynicy Zdroju – pod honorowym 

patronatem ministra zdrowia – odbył się II Międzynarodowy 

Interdyscyplinarny Kongres Naukowy na temat 

„Współczesne możliwości uzdrowiskowego leczenia 

schorzeń i urazów narządu ruchu”. Głównym organizatorem 

tego spotkania była Fundacja Edukacji Medycznej 

i Promocji Zdrowia oraz redakcja kwartalnika 

„Ortopedia, Traumatologia, Rehabilitacja”. 

Podstawowym założeniem interdyscyplinarnych 

kongresów naukowych, organizowanych przez 

wspomnianą fundację i redakcję, jest „wielospecjalistyczne” 

zaprezentowanie wybranego zagadnienia, 

istotnego dla przedstawicieli dyscyplin medycznych 

związanych z diagnostyką, leczeniem oraz rehabilitacją 

schorzeń i urazów narządu ruchu. Podsumowaniem 

obrad jest tzw. okrągły stół, w którym uczestniczą 

konsultanci krajowi wymienionych wyżej specjalności, 

prezesi poszczególnych towarzystw medycznych 

oraz zaproszeni goście. Najważniejszym 

rezultatem kongresu jest wypracowanie stanowiska 

odnośnie wybranego zagadnienia, które to stanowisko 

staje się istotnym wyznacznikiem postępowania 

dla wszystkich wymienionych wyżej specjalistów. 

Program naukowy kongresu w Krynicy Zdroju obejmował 

m.in. sesje na temat: q stan dzisiejszy i perspektywy 

rozwoju polskiego lecznictwa uzdrowiskowego 

– porównanie z państwami Unii Europejskiej q leczenie 

uzdrowiskowe jako integralny element kompleksowej 

terapii schorzeń i obrażeń kończyn. 

W trzecim dniu obrad odbyła się sesja naukowo- 

-szkoleniowa (wykłady i kurs praktyczny) na temat 

zastosowania tapingu (metoda leczenia punktowym 

dotykiem) i kinesiotapingu (metoda leczenia tzw. uciskowo-ruchowa) 

w terapii schorzeń i urazów narządu 

ruchu. 

(A.) 

28 


Uzdrowisko „Biały Dom” w Konstancinie. 

Fot:. K. Dzięgielewska 

PREWENCJA 


Wydawca: 

Zakład Ubezpieczeń Społecznych, 00-701 Warszawa, ul. Czerniakowska 16 

Rada Programowa: 

Bogusław Barański – pracownik naukowy w Instytucie Medycyny Pracy 

Anna Hintz – Główny Inspektor Pracy 

Zbigniew Janowski – poseł, przewodniczący Rady Ochrony Pracy przy Sejmie RP 

Aleksandra Wiktorow – prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych 

Marek Sacharuk – Naczelny Lekarz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych 

Redagują: 

Małgorzata Banaszewska, Robert Perzyński, Anna Sójka, Hanna Więcławek-Wassermann 

przy współpracy Redakcji Wydawnictw Nieperiodycznych Gabinetu Prezesa 

Adres Redakcji: 

03-446 Warszawa, ul. 11 Listopada 15a, tel. 814-54-87 w. 24-71, 24-21 

Projekt graficzny: Hanna Klimkowska 

Redakcja techniczna, skład i druk: Biuro Poligrafii ZUS, 03-829 Warszawa, ul. Podskarbińska 25a 

Nakład 1000 egz. Zamówienie nr 1191/05

Prewencja i rehabilitacja nr 1/2005

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?