Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ауаныц қысымы кемиді, өйткені ауадағы молекулалар концентрациясы<br />
азаяды.<br />
Жер бетінен биіктеген сайын әр түрлі массалардың молекулаларының<br />
концентрациясы қалай өзгеретіндігін есептеп шығаруға<br />
кинетикалық теория мүмкіншілік береді. Молекулалар өте кішкене<br />
болғандықтан, олардың әр түрлі биіктікте қалай тарап орналасатындығын<br />
білуге, сөйтіп кинетикалық теорияныц есептерін<br />
экспериментпен дәлелдеуге ол кезде мүмкіншілік болмады.<br />
, Перрен атмосфераның моделін жасады, онда дара молекулалардың<br />
ролін гуммигут деген заттан жасаған мөлшері бірдей<br />
кішкене түйіршіктер атқарды. Ондай жасанды «молекулаларды»<br />
микроскоп арқылы кѳруге болады (2-сурет). Түйіршіктерді бір<br />
ерімейтін сұйықтыкпен шайкап араластырып қойса, олар біраз<br />
уакыт өткен соц ыдыс бойына белгілі бір заңдылықпен орналасады.<br />
Ыдыстың әр түрлі биіктігіндегі түйіршіктерді санап, олардын,<br />
концентрациясы ыдыстың бойымен биіктесен сайын азаятындығы<br />
кинетикалык теорияныц айтуына сай екендігі анықталды.<br />
Демек, Перренніц моделіндегі түйіршіктердіц козғалысы,<br />
кинетикалык теорияға сәйкес молекулалар козғалысын елестетіп,<br />
ол теорияныц молекулалар жайында айтқаныныц дүрыс екендігін<br />
дәлелдейді.<br />
Перренніц бұл тәжірибесі молекулалардыц анык бар екендігін<br />
жақсы дәлелдейді. Перрен тәжірибесінен кейін Оствальд атоммолекула<br />
теориясын ғылыми дәлелденген теория деп таныды.<br />
Перрен молекулалардыц бар екендігін дәлелдеумен тынбады,<br />
1 мольдегі молекулалар санын да есептеп шыгарды: оныц есебінше<br />
1 мольде 6,5-1023 молекула бар екен. Бүл сан одан кейін баска<br />
эр түрлі әдістермен есегітеліп 6,024-1023 екендігі дэл анықталды.<br />
Бұл санды Авогадроныц күрметіне Авогадро саны<br />
дейді. Бұл санды пайдаланып, толып жаткан, мысалы, дара молекуланыц,<br />
атомныц граммен есептелген массасын табуға болады.<br />
Қазіргі кезде молекулалардыц да, атомдардыц да шамаларын<br />
— диаметрі, радиусы т. б. ѳлшеп, есептеп шығарудыц мүмкіншіліктері<br />
туды.<br />
§ 9. ХИМИЯ ТІЛІ<br />
Химиялык элементтерді бір белгімен кескіндеу алхимиктерден<br />
басталады. Темір, мыс, корғасын, күміс, алтын, сынап сиякты<br />
элементтерге алхимиктердіц берген белгісі жоғарыда (1-сурет)<br />
келтірілген. Элементтіц атомдарын белгілеуге Дальтонныц<br />
пайдаланған белгілері де сол суретте кѳрсетілген. Осы күнгі<br />
біз колданып жүрген белгілер — элементтердіц латынша аттарының<br />
(1813 жылы Берцелиус ұсынған) бас әріптері.<br />
Қазіргі түсінік бойынша әрбір белгі (символ) кай элемент екенін<br />
кѳрсеткеннен баска, сол элементтен қанша алынғанын<br />
кѳрсетеді. Мысалы, О деген белгі, баска элемент емес, алынған<br />
оттек екенін, сонымен қабат ол оттектіц бір атомы, яки 16 с. б. еке-<br />
37
Change language