Eurasian education №7 2017

¹7 (7) 2015 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" халықаралық 

журналы Қазақстан Республикасының, таяу және алыс шетел мемлекеттерінің 

түрлі мектептері мен бағыттары өкілдерінің теориялық және эмпирикалық 

зерттеулерін жарыққа шығаратын халықаралық ғылыми-әдістемелік, 

педагогикалық журнал. 

Журналдың басты міндеттерінің бірі - білім берудің кәсібиленуіне, әлеуметтікгуманитарлық, 

жаратылыстану ғылымдары аясында ғылыми зерттеу 

жұмыстарының жүргізілуіне және педагогтардың өз тәжірибелерімен 

бөлісулеріне ықпал ету. 

Журнал ғалымдарға, білім беру жүйесінің қызметкерлеріне, студенттерге, 

сондай-ақ барлық оқырмандарға арналады. 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" - международный 

научно-методический, педагогический журнал, публикующий теоретические и 

эмпирические исследования представителей различных школ и направлений 

Республики Казахстан, стран ближнего и дальнего зарубежья. 

Одной из важнейших задач журнала является содействие профессионализации 

образования и научно-исследовательской работы в области социальногуманитарных, 

естественных наук, а также распространение передового 

опыта педагогов. 

Журнал предназначен для ученых, работников системы образования, 

студентов и широкого круга читателей. 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" is an International 

journal aimed to publish theoretical and empirical research data from various Kazakhstan 

schools and fields of science as well as from countries of near and far abroad. 

One of the most important tasks of the journal is to promote the professionalization of 

education and research works in the field of social sciences and humanities and natural 

sciences, as well as dissemination of best practices of pedagogue. 

The journal is targeted on wide range of readers: employee of the education system, 

university students, and all those who interested in humanities. 

97

¹7 (20) 2017 

"ЕУРАЗИЯ БІЛІМІ. EURASIAN EDUCATION. ЕВРАЗИЙСКОЕ ОБРАЗОВАНИЕ" 

Халықаралық ғылыми-әдістемелік, педагогикалық журнал 

Международный научно-методический, педагогический журнал 


Scientific, methodical, pedagogical international journal 

ШЫҒУ ЖИІЛІГІ 

ПЕРИОДИЧНОСТЬ 

PERIODICITY: 

айына бір рет 

один раз в месяц 

1 time per month 

МЕНШІК ИЕСІ 

СОБСТВЕННИК / OWNER: 

"Erudit Group" ЖШС/ТОО/LLС 

БАС РЕДАКТОР 

ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР 

EDITORIAL - IN CHIEF: 

Арафат Мамырбеков 

Arafat Mamyrbekov 

БАС РЕДАКТОРДЫҢ 

ОРЫНБАСАРЫ 

ЗАМЕСТИТЕЛЬ 

ГЛАВНОГО РЕДАКТОРА 

ASSISTANT EDITOR: 

Азамат Азатов / Azamat Azatov 

Қазақстан Республикасы 

Инвестициялар және даму 

министрлігінің 

Байланыс, ақпараттандыру 

және ақпарат комитетінде 

24.11.2014 ж. есепке қойылып, 

№14770-Ж куәлігі берілген. 

Свидетельство о постановке 

на учет выдано Комитетом 

связи, информатизации и 

информации Министерства по 

инвестициям и развитию 

Республики Казахстан 

№14770-Ж от 24.11.2014 г. 

Registered in The Ministry of 

Investment and Development of 

the Republic of Kazakhstan, 

Communication and Information 

Committee 24.11.2014. 

Certificate No. 14770-Ж. 

РЕДАКЦИЯНЫҢ 

МЕКЕНЖАЙЫ / 

АДРЕС РЕДАКЦИИ / 

THE EDITORIAL OFFICE 

ADDRESS: 

0 7 1 4 0 0 

Семей қ., Уранхаев к-сі, 45, 

2 қабат, 3 кеңсе. 

г. Семей, ул. Уранхаева, 

45, 2 этаж, офис 3. 

Semey, Uranhayev Street 45, 

2nd floor, office 3. 

Tel: + 7 (7222) 56 25 25, 

e-mail: 

eruditgroup@gmail.com 

РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ: 

Атантаева Бақыт Жұмағазықызы, тарих ғылымдарының докторы, профессор. 

Аубакирова Қарлығаш Әділханқызы, PhD докторант. 

Аубакирова Рахиля Жұматайқызы, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент. 

Барышников Геннадий Яковлевич, география ғылымдарының докторы, 

профессор 

Белгібаев Мұхит Есенұлы, география ғылымдарының докторы, профессор 

Берікханова Гүлназ Еженханова, физика-математика ғылымдарының докторы 

Біләл Соғұт, археология ғылымдарының докторы, Памуккале университетінің 

профессоры (Түркия) 

Гвен Мордюк, PhD доктор, Питтсбург мемлекеттік университетінің 

қауымдастырылған профессоры (АҚШ) 

Зиядин Саябек Тәттібекұлы, экономика ғылымдарының докторы, 

қауымдастырылған профессор. 

Искакова Гүлнар Қожағұлқызы, саяси ғылымдардың докторы, профессор 

Каримов Мұхтарбек Қарпықұлы, тарих ғылымдарының кандидаты, профессор. 

Мамырбекова Гүлфар Мажитқызы, филология ғылымдарының кандидаты. 

Нергис Бирай, PhD доктор, Памуккале университетінің доценті (Түркия) 

Петер Финке, PhD доктор, Цюрих университетінің профессоры (Швейцария) 

Сунарчина Мунира Мунировна, әлеуметтану ғылымдарының кандидаты, доцент 

(РФ) 

Фесенко Наталья Анатольевна, Семей қаласының білім бөлімінің басшысы 

Чунг Ианг Ли, PhD доктор, Питтсбург мемлекеттік университетінің профессоры 

(АҚШ) 

РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ: 

Атантаева Бакыт Жумагазыевна, доктор исторических наук, профессор. 

Аубакирова Карлыгаш Адильхановна, PhD докторант. 

Аубакирова Рахиля Жуматаевна, кандидат педагогических наук, доцент. 

Барышников Геннадий Яковлевич, доктор географических наук, профессор 

(Россия) 

Бельгибаев Мухит Есенович, доктор географических наук, профессор 

Берикханова Гулназ Еженхановна, доктор физико-математических наук. 

Билял Согут, доктор археологических наук, профессор университета Памуккале 

(Турция) 

Гвен Мордюк, доктор PhD, ассоциированный профессор Питтсбургского 

государственного университета (США) 

Зиядин Саябек Таттибекович, доктор экономических наук, ассоциированный 

профессор. 

Искакова Гульнар Кожагуловна, доктор политических наук, профессор 

Каримов Мухтарбек Карпыкович, кандидат исторических наук, профессор. 

Мамырбекова Гулфар Мажитовна, кандидат филологических наук. 

Нергис Бирай, доктор PhD, доцент университета Памуккале (Турция) 

Петер Финке, доктор PhD, профессор Университета Цюриха (Швейцария) 

Сунарчина Мунира Мунировна, кандидат социологических наук, доцент (РФ) 

Фесенко Наталья Анатольевна, руководитель отдела образования г.Семей 

Чунг Ианг Ли, доктор PhD, профессор Питтсбургского государственного 

университета (США) 

EDITORIAL BOARDERS: 

Bakhyt Atantayeva, doctor of historical sciences, professor 

Bilal Sogut, doctor of archaeological sciences, professor of the Pamukkale university 

(Turkey) 

Chung Yang Lee, PhD, professor of the Pittsburg State University (USA) 

Gennady Baryshnikov, doctor of geographical sciences, professor (Russia) 

Gulfar Mamyrbekova, candidate in philological sciences 

Gulnar Iskakova, doctor of political sciences, professor 

Gulnaz Berikhanova, doctor of physical and mathematical sciences 

Gwen Murdock, PhD, associated professor of the Pittsburg State University (USA) 

Karlygash Aubakirova, PhD student. 

Mukhit Belgibayev, doctor of geographical sciences, professor 

Mukhtarbek Karimov, candidate in historical sciences, professor 

Munira Sunarchina, candidate in social sciences, docent (Russia) 

Natalia Fesenko, the head of The Education Department of Semey. 

Nergis Birai, PhD, docent of the Pamukkale university (Turkey) 

Peter Finke, PhD, professor of the Zurich university (Switzerland) 

Rakhilya Aubakirova, candidate in pedagogical sciences, docent. 

Sayabek Ziyadin , doctor of economic sciences, associated professor. 1


МАЗМҰНЫ СОДЕРЖАНИЕ CONTENTS 

ТАРИХ ИСТОРИЯ HISTORY 

Сабырбаева Б.З. ХХ ғасырдың І жартысындағы Азия мен Африка елдерінің дамуының негізгі тенденциялары......................4 

ТІЛ БІЛІМІ ЯЗЫКОЗНАНИЕ LINGUISTICS 

Assem Kassymova. KAZAK VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE KALIP SÖZLER .....................................................................8 

ГЕОГРАФИЯ ГЕОГРАФИЯ GEOGRAPHY 

Бельгибаев М.Е., Керімханова А.С. 

Роль особо охраняемых природных территорий Восточно-Казахстанской 

области.........................................................................................................................................................................................10 

ПЕДАГОГИКА ПЕДАГОГИКА PEDAGOGICS 

Марине Мкртчян. Характеристика уровня развития представлений об объёмных геометрических фигурах у младших школьников 

с нарушением зрения ..................................................................................................................................................................13 

Габченко Н.Г. Паспорт проекта "Формирование связной речи у дошкольников посредством использования приёмов 

мнемотехники" .............................................................................................................................................................................15 

Орынбасарова Қ.., Мұқанов М. С. CLIL TEACHING IN PHYSICS: METHODOLOGIES AND TECHNOLOGICAL INNOVA- 

TIONS...........................................................................................................................................................................................21 

Абдиянова Л.С., Лукьянова Т.Г. Методические рекомендации по проведению коррекционно-развивающих занятий по развитию 

психомоторики и сенсорных процессов учащихся 1-4 классов, обучающихся на дому ....................................................................23 

Елеубекова Н.Е., Турсунова А., Қазақ тілі сабағында сын тұрғысынан ойлау технологиясының 

тиімділігі.......................................................................................................................................................................................26 

Рымова М.Е., Мектепте химияны немесе биологияны пәнаралық байланыста оқыту...................................................................29 

Аскарова А.Б., Нурахметова Н.А. Дамыта оқыту технологиясы арқылы оқушы құзыреттілігін 

дамыту............................................................................................................................................................................................31 

Максутова А.М. Дене шынықтыру сабағында қазақтың ұлттық ойындарының рөлі..................................................................33 

Әсем Бейсенқызы, Аубакиров О.М. Биоақпарттандыру және синергетика технологиясын оқу процесінде қолдану 

тиімділігі ........................................................................................................................................................................................36 

Лебедева Н.И. Сценарий осеннего праздника для детей предшкольного возраста ..................................................................38 

Оразиманова Г.Д. Игра-путешествие "Казахстан - наш общий дом".........................................................................................41 

Гривкова Н.А., Маратова Ж.М. Беседа "Друзья Мойдодыра".....................................................................................................45 

Терещенко Л.В., Егорова О.П. Сценарный план новогоднего утренника в младших классах "ПО ЩУЧЬЕМУ ВЕЛЕНИЮ - ПО 

НОВОГОДНЕМУ ХОТЕНИЮ" ........................................................................................................................................................47 

Попова Л.А., Анатольевна Г.М., Нургазина Ж.С. Три мушкетера и Д , Артаньян....................................................................51 

2


ОҚЫРМАНҒА СӨЗ 

Қазіргі таңда Қазақстан алдында тұрған басты мақсаттардың бірі - ғылымды қажетсінетін 

экономиканы дамыту, осы мақсатты жүзеге асыру бағытында, ең әуелі, білім мен ғылымның 

сапасын арттыру - күн тәртібіндегі негізгі міндет. 

Қалыптасқан әлемдік жаһандану үрдістері 

мен нарықтық экономикалық қатынастар, 

қарқынды дамып келе жатқан технологиялық 

жетістіктер күннен күнге педагогтар мен 

ғалымдардың жоғары білімділігі мен кәсіби 

сауаттылығын талап етуде. Жаңа замандағы 

мәдени, ғылыми жетістіктер ғалымдар мен 

ұстаздардың бәсекелестік жағдайында өз 

орнын таба алатын, өз мүмкіндіктерін 

көрсететін маман болуға итермелейді. Сол 

себепті де ғылым мен білім беру саласы 

мамандарының кәсіби біліктілігінің жоғары 

болуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан 

шаралар үздіксіз атқарылып тұруы шарт әрі 

тәжірибе алмасу жұмыстары үнемі жүргізілуі 

тиіс. 

Мұндай жұмыстар түрлі конференциялар мен 

жиындар, біліктілікті арттыру курстары мен семинарлар түрінде ғана емес, халықаралық 

деңгейде таралатын ғылыми-әдістемелік журнал жүзінде де жүзеге асуы тиіс деп есептейміз. 

Бұл, өз кезегінде, ғалымдар мен педагог мамандардың тәжірибе алмасу үрдісіне қызмет ететін 

құрал болатыны сөзсіз. 

Осы орайда "ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығы Еуразия кеңістігіндегі үздік ғалымдар мен 

педагогтардың ғылыми-әдістемелік жұмыстарын, ғылымдағы соңғы жаңалықтарды журнал 

беттерінде таратып отыруды жөн көрді. 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" халықаралық журналы білім берудің 

кәсібиленуіне, педагог мамандардың, ғалымдардың өз тәжірибелерімен бөлісулеріне мүмкіндік 

береді әрі шығармашылық ізденістердің артуына септігін тигізеді деген үміттемін. 

Бас редактор 

3

¹7 (20) 2017 Òàðèõ 

САБЫРБАЕВА БАКТЫГУЛ 

ЗЕЙНОЛЛАЕВНА 

"Б. Майлин атындағы орта мектеп-бақша" 

КММ тарих пәні мұғалімі, Үржар ауданы, ШҚО 

Мақала Азия және Африка елдерінің жаңа замандағы 

тарихына арналған. Мақала ғалымдар, студенттер мен 

магистранттар және тарих пәні мұғалімдерінің назарына 

ұсынылған. 

Статья посвящена новейшей истории стран Азии и 

Африки. Работа будет интересна ученым, студентам 

и магистрантам, учителям истории в средней школе. 

The article is devoted to the recent history of the countries 

of Asia and Africa. The work will be interesting to scientists, 

students and undergraduates, history teachers in high school. 

ХХ ҒАСЫРДЫҢ І ЖАРТЫСЫНДАҒЫ АЗИЯ МЕН АФРИКА 

ЕЛДЕРІНІҢ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ 

ХХ ғасырдың бірінші жартысында Шығыс елдерінің 

саяси үрдістері өте қиын және көпсалалы сипатта болды. 

Бір жағынан, көпукладттылы және әртекті әлеуметтік 

құбылыстың кешенін, тенденциялары және мүддесін 

көрсетсе, екінші жағынан, ХІХ-ғасырмен ХХ-ғасыр 

тоғысқан тұста аса белсенденген Батыстың 

державалардың отарлық саясатының ықпалымен 

қалыптасқан Шығыстың саяси өмірінің айнасы істептес. 

Осы алпауыт державалар дүниені бөлу күресінде 1900 

жылы тәмәмдалғанымен де, әлемді қайта бөліске салу 

үшін бәсеклестікке түсуі Шығыс елдері үшін жығылғанға 

жұдырық болды. Бұл бәсекелестікте метрополиялар өз 

отарларының адами және материалдық ресурстарын 

аймай жұмсаған еді. 

ХІХ ғ. аяғы мен ХХ ғ. басында тек отарлық 

жаулаушылықтар емес, сонымен бірге державалар 

арасында отарлық соғыстармен ерекшеленді. Олардың 

қатарына испан-ағылшындар, англо-бур, орыс-жапон 

соғыстарын жатқызамыз. 

Мәселен Испан-ағылшындар соғысына түрткі болған 

жайт-ол Кариб теңізіндегі Куба аралығындағы жергілікті 

халықтардың ереуілдерінен басталды. Америка 

қауымдастығы 1898 жылы Испандық әскери өкіметтің 

қатаң жазалау шаралары "Монро доктринасы" мен адам 

құқығын өрескел бұзып отыр деп айыптап, АҚШ Куба 

аралында "Мэйн" броненосецін жіберді. АҚШ тың әскери 

кемесі Куба жағажайында жарылып кетеді. Бұл испанағылшын 

соғысының басталуына сылтау болған еді. 

Ағылшындар Испаниядан Кубаның тәуелсіздігін алып 

беріп қана қоймай, сонымен бірге АҚШ тың оңтүстік 

жағалауларыныа жақын орналасқан Пуэрто- Рико 

аралын жаулап алды және де Испанияның Азиядағы 

иелігі болып саналатын Филипин аралығындағы Манила 

қаласың портына өз әскерлерін әкеп түсірді. 

Американдықтар өз әскерін кіргізбестен бұрын 

эмиграцияда жүрген Испандардың отарлық билігіне 

қарсы күрестің Филиппинік көшбасшы Агинальдо 

келіссөздер жүргізіп, оның Испаниямен соғыста АҚШтың 

көмектесетіндігі жөнінде келісімін алады. 

Американдық әскерилер елге келгеннен кейін 

Агинальдо аралдардың тәуелсіздігі үшін күреске 

шыққанымен де, көтерлісшілер өздерінің қарулану 

жағынан да, тіпті ұйымдастыруы жағынан да 

американдықтарға ұзақ қарсылық көрсетуге қауқарлары 

жетпеді. Оған тағы бір себепші болған жайт- ол 

Филиппиндер аралдарын мекендеген халықтардың 

әртүрлі тілдер сөйлеуі мен бір деңгейде дамымауы үлкен 

кедергі болды. Үш жылдың ішінде американдықтар (1901 

ж. дейін) филиппиндіктердің наразылығын басып, 

аралдарда оталық билігін бекіткен болатын. 

Осы оқиғалармен бір мезетте Гавай аралдарының 

патшайымы Лилиуокаланиді тақтан құлатып (1893ж), 

аралдарды АҚШтың құрамына енгізді (1900 ж.) ал 1959 

жылы штат статусын береді. 1988 жылы АҚШ пен 

Германия арасында Тынық мұхиттің аралдарыңы тағы 

бір тобы Самоаны бөліскес алды. Осылайша АҚШ өзін 

орталық державалар ретінде танымал болды. 

Оңтүстік Африкадағы ағылшындар мен бурлар 

күресінің тамыры тереңге кетеді. Әсіресе ХІХ ғ. аяғыныда 

жағдайы қиындап кетті, бур республикасының 

құрамындағы тәуелсіз елдері Оранжевая және 

Трансвааль қауіпті жағдайда болды. Англия Трансвааль 

мемлекетінің сыртқы саясатына өз бақылауын орнатуға 

ұмтылып, Оңтүстік Африкаға әскер түсірді. 1899 ж. Бір 

уақытта ағылшындар мен бурлар бір-біріне ультуматум 

ұсынды. Ағылшындар мен бурлар арасында соғыс өрті 

тұтанды. Алғашқыда бурлар басымдық көрсетсе, 

ағылшындар Австралия, Жаңа Зеландия мен Канададан 

қосымша күш тарту арқылы 1900 ж. күзде Трансвальді 

жаулап алып президент Крюгер елден қашты, бірақ 

бурлар 1902 ж. дейін партизан соғысын жүргізді. 

Ағылшын-бур соғысы кезінде генерал Китченер алғаш 

енгізген екі жаңалық бұдан былайғы болған екі дүние 

жүзілік соғыстарда кеңінен қолданылған әдіс болып 

табылды: біріншісі-шегінген кезде жерді өртеу тактикасы 

және екіншісі -партизандардың әйелдері мен балаларын 

ұстаған концлагерлер жүйесі. Әсіресе ІІ-дүниежүзілік 

соғыс кезінде шегіген кезде маңызды обьектілерді 

жарып, жау қолында ештеңе қалдырмау және фашистік 

Германия басшыларының жаулап алған елдерінің 

азаматтарын концлагерлерге шоғырландыруы арқылы 

эксперименттер жаау сорақылықтары тарих жадында 

қалды. 

Вильгельм ІІ императордың декларациясына 

үміттенген бурлар Германия жағынан көмек күткен 

болатын. Тіпті алып Британ империясының кішкентай 

бур республикасына жасаған агрессиясы бүкіл әлемде 

бурларға деген аяушылық сезімін тудырған болатын. 

Бейбіт келісімнің басты мазмұны бурлардың Англияның 

егеменді билігін мойындау болатын. Ал қалған шарттар 

4

Òàðèõ 

бурлар үшін жеңіл болды: контребуция төлемеді; 

концлагерлер тартатылды ешқандай да қатаң шаралар 

қолданбады. Тіпті Англия елдегі шаруашылықты 

қалпына келтіру үшін 10 млн. фунт стрелинг қарыз берді. 

Трансвааль және Оренжевой өзені өзін-өзі басқару 

құқығына ие болды, басшылығында бур генералдары 

тұрды. 1910 жылы барлық 4 отар Оңтүстік Африка 

одағына біріктіріліп, бурлардың тегеуірінді талаптары 

ескеріліп, қара және түсті нәсілдерге дауыс беру құқығы 

берілмеді. 

ХІХ ғасырдың 70 жылдары капитализмнің 

монаполиялануы басталып, ХХ ғасырдың басында 

аяқталуымен адамзат қоғамының капитализмнің 

жоғарғы даму сатысына өтуімен ерекшеленеді. Көптеген 

әлем елдерін отарлар мен жартылай отарға 

айналдырған империалистік монаполиялар тәуелді 

мемлекеттердің халықтардың адамдарын аяусыз қанау 

арқылы ауқымды қаржы қабаты болды. Бұл елдер 

шикізат көзі мен тауарларын өткізетін нарыққа айналған 

болатын. Империалистік мемлекеттер қарыздық 

төлемдер беруде тәжірибеде қолдануға көше бастады, 

осындай жартылай отар мүшкіл халінде Қытайда ХХ 

ғасырдан бастап, бұл үрдістер тереңдей түскен болатын. 

ХХ ғ. басын Қиыр Шығыста Қытайдағы 1900-1901 халық 

көтерілісінің Англия, Германия, АҚШ, Жапония, 

Франция, Италия, Ресей және Австро-Венгрия 

әскерлерінің қатаң жазалаумен басталды. 1900-1901 

жылдардағы Ихэтуандар жеңіліс табуы, өз уақытындағы 

1894-1895 жылдардағы соғыстар Цинь империясының 

сырқы қарсылық тәуелдігін күшейте түсіп, артынан 

Пекиннің Батысқа жаңа жеңілдіктерге жол ашып берді. 

Сегіз европалық жеңімпаз державалар жеңілген елге 

қомақты, былайша "боксерлік" контрибуция төлеуге 

міндеттелді. 1901жылы қол қойылған бұл қорытынды 

хаттама бойынша 450 миллион лян төлеуге тиісті болды. 

Бұл сомма шет елдіктерге шығындарынан бірнеше есе 

асып кететін, асыра сілтеу барысында әрбір 

Қытайлықтар бір лян деп есептеген есеп бойынша 

жүргізілді. Өтеу мерзімі 39 жыл. Жыл сайын төленбеген 

сомманың 4 пайыз көлемінде үстеме алынып отырды. 

Пекин пайыздар қоса алғанда 982 миллион лян төлеуге 

міндеттелді Осы оқиғалардан кейін бұл аймақ 

империалистер арасындағы қарама- қайшылықтың 

негізгі көзіне айналды. Жапония өз гегемониясын орнату 

үшін, сол кездегі Маньчжурияны жаулап отырған Ресейге 

қарсы шықты. Ал Англия және АҚШ Ресейді бұл 

аймақтан шығару мақсатында Жапонияны қолдады. 

Соғысқа себеп Ресей үкіметінің Корей жеріндегі Ялу 

өзенінінің маңайындағы орман концессиясын алуы еді, 

ал бұл жерлерге Жапонның көз тігіп, жоспарлап отырған 

сүбелі жер телімі болатын. 1904 ж. ақпанның 8-9 қараған 

түні Маньчжур майданы мен қоршауға алынған Порт 

Артурдың шеткері аймақтарына жаяу әскер түсіріледі. 

Жапон флоты Порт Артурдағы Ресей флотына шабуыл 

жасады. Жапондар бірнеше ірі кемелерді суға батырып 

портты құрсаулап қоршауға алады. Орыс әскери 

басшылығының әректері теңізде де құрлықтада 

сәтсіздіктерге ұрынды. Одан соң құрлықта маньчжурияда 

әскери қимылдар басталды. Орыс әскерлері теңізде де, 

құрлықта да ешқанадай қарсылық көрсете алмады. 

Құрлықтағы соғыста орыс әскері ай сайын 30 мың әскер 

әкелгенге қарамастан маньчжуриядағы Ляоян мен 

Мукден түбіндегі ірі шайқаста жеңіліске ұшырады. 

Орыс үкіметі Қиыр Шығыстағы флотты күшейту үшін 

Балтық және Қара теңіздегі флоттан кемелерді жіберуге 

шешім қабылдады. Жолай орыс эскрадасына 1905 ж. 

қаңтарда Порт Артурдың Жапондықтарға берілгені 

жайлы хабар жеткеннен кейін Қиыр Шығысқа Цусим 

шығанағына бет алады. Орыс флотилиясы адмирал 

Тогоның экскрадасына тап болып кескілескен шайқас 

барысында тек бірнеше орыс кемесі ғана аман қалды. 

Елдегі қарсылықтың өсуіне байланысты патша үкіметі 

АҚШ- тың араласуымен Жапония мен бейбіт келісіміне 


баруға мәжбүр болды. 1905 ж. Портсмут келісімі 

бойынша Ресей Жапонияға Ляодун түбегін Сахалинның 

оңтүстік бөлігін берді, Кореядан бастартты, 

Маньчжуриядан әскерін шығарды. 

Ресейді жеңгеннен кейін Жапония шығыстағы жас 

империалистік державаға айналып, 1945 ж. дейін Қиыр 

Шығыстағы басты күшке айналды. Сонымен қатар 

Жапонияның жеңісі шығыс елдерінің арасында 

Батыстың орталық державалардың қарсы күресетін 

Азиялық жалғыз күшке айналып шығыс халық арасында 

беделі зор болды. 

ХХ ғ. басында әлемді әсіресе Батыс елдерінде болған 

революциялық жағдай "Азияның оянуына" себеп болды. 

Бұған бірінші себеп ретінде антиотарлық көңіл күйдің 

өсіп, отарлық қанауға деген қарсылықтың көбеюі. Екінші 

себеп Шығыс халықтарын ұлттық сана сезімін оянып, 

өзінідік әлеуметтік, саяси, экономикалық, тәуелсіз ел 

құруға деген ұмтылыстарының пайда болуы. Үшінші 

себеп ретінде метрополияның саяси, мәдени әсерін 

айтуға болады. Англия, Франция, Голландия және т.б. 

мемлекеттері адам құқықтары және бостандықтары 

Шығысқа да жетті. Яғни ХХ ғ. І жартысыныда Африка 

және Азия елдері Батыс империалистердің отар елдері 

болып қалды. 

ХХ ғ. басында Шығыстың әлеуметтік құрылымы үнемі 

өзгеруімен болды. Бұл жағдай әсіресе І д.ж.с. кейін 

күшейді. Егер соғысқа дейін Азия және Африка елдеріне 

феодалдық және феодалдық- патриархалдық қатынас 

болып ұлттық буржуазия мүлдем болмады. Ал соғыстан 

кейін ұлттық буржуазия іс жүзінде Синигалдан 

Индонезия аралығында толық әрекетін көрсетті. Бұған 

себеп әскери қимылдарға кеткен пайданың өсуі, шетелдік 

бәсекелестіктің азаюы, метрополияның соғыс 

қажеттілігін қамтамасыз ету үшін отар елдерге сүйенуі 

болатын. Өңдеуші өндірістің өсуі метрополияның 

тарапынан бәсекелестіктің азаюы жеріліктің 

буржуазияның өсуіне себеп болды. 

Шығыстың әлеуметтік жаңарудың өзіндік сипаты 

болды. Ұлттық буржуазияның әлсіздігі мен тәуелділігі 

оның жеке дамуына толық мүмкіндік бермеді. Шығыста 

әлде болса ірі феодалдар күшті еді. Сонымен қатар ұсақ 

феодалдарында болуы, олардың шаруашылықытың 

капиталистік әдісіне көшуі, жұмыс күнін жолдауы, және 

жаңа техниканың сатып алыуы капиталистік жүйеге 

көшуіне тездетті. 

Шығыста әлде болса, діннің, салт-дәстүрдің әсері зор 

болды. Ауылда және қалада буржуазияға дейінгі 

әлеуметтік жүйенің билік құруы капитализмнің дамуы 

шектеулі болды, толық әлеуметтік кеңістікті немесе бір 

мемлекетті қамти алмады. 

ХХ ғ. ортасына дейін Шығыс халықтарының басым 

бөлігі шаруалар болып қалды. Бірақ ол бір тұтас емес 

әртүрлі әлеуметтік топтар мен категорияларға бытырап 

жатты. Іс жүзінде олардың барлығы ауыл қауымда 

болып, өздерінің шаруашылықтарын сақтап келді. 

Қауымнан тыс тек төмен тап өкілдерімен ерекше құқығы 

барлар ғана болды, әдеттегі жағдайда қауымдағы 

байланыста қалаға кеткен мигранттарда қалды. 

Шығыстағы ауыл буржуазиясы негізінен ауылдағы 

байлардың, ауқатты шаруа-кулак, староста, әулеттер 

мен клан басшыларынан құралды. І және ІІ дүние жүзілік 

соғыс кездерінде, 1929-1933 жылдардағы бүкіл әлемдік 

дағдарыс кезінде шығыс ауылдардың жағдайы күрт 

нашарлап жаппай қалаға көшу процесі басталды. 

ХХ ғ. І жартысындағы Шығыстағы әлеуметтік дамуға 

қорытынды жасайтын болсақ: 

1. Шығыстағы әлеуметтік процестер қарама-қайшы 

сипатта болды. Бірақ қоғам жаңарып Шығыс өміріне 

заманға сай нормалармен құқықтар еніп, инудстрия 

өркениетінің өсуіне байланысыты жаңа таптар мен 

әлеуметтік топтар пайда болды. 

2. Аталған жаңартулар тек шығыс кеңістігіндегі 

халықтарын тек 10-20 пайыз ғана қамтып, ал қалған 

5


бөлігі өтпелі кезең категориясында қалды. 

3.Отарлық қанаудағы шығыс үшін әлемдік соғыстар 

мен экономикалық дағдарыстардың әсері терең 

байқалды. 

4. Шығыс қоғамының жаңаруына әлеументтік 

консерватизм салт- дәстүрлер, мәдени және рухани 

дәстүрлер өте күшті әсер етті. 

5. Осы жағдайда жаңа тап ұлттық пролетарият пен 

кәсіпкерлік дәстүрлі қоғамнан толық үзіле алмады, 

сондықтан да әлеуметтік тап ретінде әлсіз болды. 

6. ХХ ғ. басында іс-жүзінде шығыс қоғамының 

модернизациясы тек урбанизациялауға бағытталды. 

Шығыстың негізігі шаруашылығы ауыл шаруашылық 

өнімдері болатын. Онымен тұрғындардың 3/2 

айналысып өндірісті ұйымдастыру әдісі мен тәсілі 

дәстүрлі болып қалды. Батыс елдерінің Шығысты отар 

елген айналдыруы олардың бір қалыпты экономикалық 

дамуына кері әсер етті. Мәселе отаршылдар өз 

пайдалары үшін тек бір бағыттағ шаруашылық дамуына 

ден қойды. Ауыл шаруашылығында плантациялардың 

маңызы артып белгілі бір аймақта тек бірақ өнімді алуға 

бағыт тұтануы бір қалып дамуына кері әсер етті. 

Плантация шаруашылық ұйымдастыру барысында 

акционерлік қоғам мен жеке кәсіпкерлер жұмыс күш 

ретінде жалдамалы еңбек күшіне сүйенді. 

Сауда қатынастарының дамуы Шығыста жер илену 

формасына зор өзгеріс енгізді. Жерді алып сату 

әдіттегідей жағдайға айналып мемлекет және қауым 

жерлерінің көп бөлігі ақсүйектердің, жоғары 

шенеуліктердің өсімқор, саудагер буржуазияның, дін 

иелерінің, шетел компаниялар мен жеке шетел 

кәсіпкерлердің қолына көшті. Осының нәтижесінде 

Шығыста жеке жер иелену құқығы белең алды. 

Капиталистік Батыстың әсерінен Шығыстың дәстүрлі 

өндірісі тығырыққа тірелді. Алдымен зиян шеккен ұсақ 

қолөнершілер болды. Машинаның келуі қолөнерді тиімсіз 

және бәсекелестікке қабілетсіз етті. Батыстың 

фабрикалық өнімдерінің импорты қолөнершілерге өз 

жұмыстарын тастауға мәжбүр етті. Жергілікті шұға 

фабрикалардың көбеюі тоқымашылар мен 

қолөнершілерді сырып тастады. 

Мәселен, француз отарларына салықтық қанау жүйесі 

жүргізді. Жүйе бойынша экспорты өнімді арзан бағаға 

алып, импортты қымбатқа сатты. Оңтүстік Шығыс Азия 

елдерінде жергілікті өндірістің дамуына орталық 

капиталға тәуелділігі кедергі жасады. Мысалы, 

Вьетнамдағы жергілікті француз фабрикалары шикізта 

салып алуымен оны сатуды өз қолдарында ұстады. 

Жергілікті буржуазияны шикізат нарығанан айыру 

арқылы отаршылдар жергілікті мануфактураны өз 

фабрикасының бөлігіне айналды. 

Экономикадан шетелдік сектордың дамуымен пайда 

болуы шетелдік капиталдың тау-кен өндірісінің, 

транспортының, банкіні, өндіріс орын дарының, 

комуналдық кәсіпті өз қолында ұстауы отарлық 

капиталды қалыптастырды. Осы жағдай Шығыст бір 

қалыпты капиталистік құрылыстан дейінгі жүйеден көп 

укладты жүйеге өтуді жылдамдатты. 

Отарлық жүйенің қалыптасуы және ХХ ғ. басында ең 

алдымен "Батыс" деген атпен жүрді. Бүкіл әлем 

эвроцентристік болып, ал қалған халықтар, аймақтар, 

Òàðèõ 

елдер Батыспен қаншалықты байланысты болса, сол 

арқылы олардың үлесі өлшенді. 

ХІХ ғ. аяғы мен ХХ ғ. басында әлем отарлық 

империялардың шұрмауында қалды. Бұлар Англия, 

Франция, Германия, АҚШ, Австро- Венгрия, Ресей, 

Италия сыныды алдыңғы қатарлы дамыған Батыс елдері 

болатын. ХХ ғ. басында әлемді территорияның бөлудің 

аяқталуы отарлық империализм жүйесін 

қалыптастырды. Отарлық жүйеге елдер мен 

территориялар, аумақтар мен аймақтар кірді. Олар 

қандай болмасын өзін- өзі билеуден айырылған немесе 

жартылай отар елге түскендер еді. Теңсіз келісімдер, 

әскери одақтарға кіру арқылы олар өз дамуында 

алдыңғы қатарлы елдерге тәуелді болып қалды. 

Империализм жағдайында тәуелді елдерді қанаудың 

жаңа бағыттары мен әдістері дүниеге келді. Әлем 

елдерін отарға айналдыру арқылы метрополия оларды 

тауар өткізу аймағымен арзан шикізат қорына 

айналдырды. 

Отарлардан капиталды шығару әртүрлі формада 

болды. Ең кең таралған түрі тәуелді мемлекеттердің 

үкіметтері империалистік держа валарының 

банкілерімен қарыз беру арқылы іске асырылды. Қарыз 

тек жоғарғы пайда ғана әкеліп қоймай, бір мемлекеттік 

қарыз жүйесін бақылауға мүмкіндік берді. Банкілердің 

қолында шикізат шығаратын, пайдалы қазбалар 

өндіретін көптеген кәсіпорындарға иелік етіп, бір 

мемлекеттік ішкі, сыртқы саясатын өз қолында ұстады. 

Империалистік елдер отар елдердегі құнарлы жерлерді 

басып алу арқылы плантациялар құрып, өздеріне 

қажетті шикізат пен тауар өндірді. Тәуелді елдерге 

капитал құюдың тағы бір маңызды объектісі темір 

жолдар, порттар, телеграф жерлерін салу болатын. 

Мұндағы мақсат әскери-стратегиялық маңызы зор 

болатын. Мысалы, неміс монополистер салған Бағдат 

теміржолы, Египет территориясындағы Суец каналын 

айтуға болатын. 

Отарлы және тәуелді елдерде шетел кәсіпкерлері 

алғашқы кезекті өңдеу кәсіпорындары қолдарында 

ұстады. Отаршылдар ашылған және ашылмаған шикізат 

көздерін өз қолдарында ұстады. Осы мақсатта концессия 

алу кең таралды. Көп жағдайда концессия мемлекет 

ішінде мемлекет болды. Мұндай концессияға Ирандағы 

ағылшын- парсы мұнай компаниясын айтуға болады. 

Қытай жеріндегі шетел концессияларда өзіндік билігі, 

сотты, полициясы болды. Концессия аумағындағы 

мұнай, көмір, сирек кзедесетін металлдар, фасфаттарбарлығы 

да шетел монополияның қолына көшті. 

Үндістандағы Африка елдеріндегі алмаз және алтын 

кендерін ағылшын, француз, бельгия компаниялардың 

қолында болды. Шетелдік компаниялар Шығыс елдерінің 

ішкі нарығымен шектелмей сыртқы сауданы қолдарында 

ұстады. Тәуелді мемлекеттік тек шикізат ретінде ғана 

қалдырды. 

Орталық жүйенің қалыптасып дамуы, әлемді бөлісу, 

Батыс елдер арасында аса ірі қайшылықтар мен 

қақатығыстар арқылы жүрді. Бірігуі кеш болған Германия 

мен Италия сынды елдер отар бөлісуден кеш қалғандары 

сезініп әлемді қайта бөліске салу үшін жанталаса 

қарылануды жүргізді. Бұл жағдай 1914 ж. І -дүние жүзілік 

соғыстың басталуына әкеліп тіреді. 

ӘДЕБИЕТТЕР. 

1.Бедняк И.Я. Япония в период перехода к имперализму. Москва: Изд. Восточная литература, 1962.-202 с. 

2. Белов Е.А Учанское восстание в Китае (1911). Москва: Наука, 1971-260с. 

3. Бродский Р.М Дальневосточная политика США накануне первой мировой войны Москва: Наука, 1968.-305 с. 

4. Международные отношения на Дальном Востоке (1870-1945), Сборник статей., Москва: Политиздат, 1979.- 

408 с. 

5. Непомнин О.Е. Социально-экономическая история Китая. Москва: Наука, 1980.-368с. 

6. Никифоров В.Н Китай в годы пробуждения Азии. Москва: Наука, 1982.-248с. 

7. Новая история. 1870-1918. Под. ред: И.С Галкина. Изд 2-е, Москва: Высшая школа, 1973.-688с. 

6

Òàðèõ 


8.Пак Б.Д. Освободительная борьба корейского народа накануне первой мировой войны. Москва: Наука, 1967.- 

167 с. 

9. Полеткина Н.П. Возникновение первой мировой войны, Москва: Мысль, 1964.-606с. 

10. Рейснер И.М. Первя русская революция и пробужление Азии. Москва: Знание, 1955.-123с. 

11. Силин А.С. Преступление имперализма-трагедия народов. Очерки войны 1914-1918гг. Москва: Наука, 1964.- 

160 с 

7


Linguistics 

Мақалада қазақ және түрік тілдеріндегі қалып сөздердің 

зерттелуіне шолу жасалды. 

Сөйлеу мәдениетіндегі қалып сөздердің компоненттері 

мен белгілері жан-жақты қарастырылды. Тілдік 

бірліктердің граматикалық категорияларына да 

сипаттама берілген. 

Статья посвящена истории изучения слов-клише в 

современном казахском и турецком языках. Автор 

статьи подробно описывает характеристики словклише, 

их грамматические категории и особенности 

формирования. 

The article is devoted to the history of studying cliches in 

modern Kazakh and Turkish languages. The author of the 

article describes in detail the characteristics of word-cliches, 

their grammatical categories and the features of formation. 

ASSEM KASSYMOVA 

Pamukkale Üniversitesi (Denizli şehri, Türkiye) PhD 

doktora öğrencisi 

KAZAK VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE KALIP 

SÖZLER 

İnsanların dille iletişimi felsefe, psikoloji, sosyoloji, psiko 

lengüistik, etno lengüistik, pragma lengüistik gibi ilim 

alanlarında özel yeri olan bir konudur. Günümüz dil 

biliminde bu konuyla ilgili görüşler artmaya başladı. Kazak 

Türkçesinde de kalıp sözler hakkında hem dil bilgisi 

kitaplarında, hem monografik çalışmalarda epey bilgi 

bulunmaktadır. Ama kalıp sözlerle ilgili yeteri derecede 

araştırma olmadığı için tezimizde bu konuyu işlemeye 

karar verdik. Bugünün yenilikçi araştırmaları iletişim 

teorisine dikkat edip dil birimlerini semantik açıdan 

incelemektedir. Şu anda, sadece dil ve konuşmaya değil, 

insanın konuşmadaki davranışlarına, onların oluşma 

noktalarına önem verilmektedir. İletişim sırasında meydana 

gelip, ulusal ve kültürel bilgilere sahip olan kalıp sözleri 

bütünüyle incelemek konuya farklı bir yaklaşımı da 

getirecektir. Kazak konuşma etiklerindeki davranışlar, dil 

iletişimleri milletin geleneksel, ulusal ve kültürel özelliklerini 

kapsar. Bu ulusal kalıp sözler dil ve kültürümüzün çok 

önemli bir parçasıdır. 

Ortak düşünce, değer yargıları, kaygılar ve beklentilerin 

bir insan grubunu toplum yapan unsurlar olduğu gibi dil 

de toplumsal kimliği belirleyen en temel öğelerden biridir; 

çünkü toplum bireyleri dil sayesinde sosyalleşerek 

devamlılıklarını sağlarlar. 

Dil, her defasında yeniden keşfedilen, ucu bucağı 

olmayan, derin bir okyanus gibidir. Bu nedenle de dilciler 

tarafından sürekli üzerinde çalışmalar yapılmış ve türlü 

araştırmalara malzeme olmuştur. 

Bir dilin söz varlığı denince, yalnızca o dilin sözcüklerini 

değil, deyimlerin, kalıplaşmış sözlerin, atasözlerinin, 

terimlerin ve çeşitli anlatım kalıplarının oluşturduğu bütünü 

anlıyoruz (Aksan, 2000: 7). Türk dilinin oldukça zengin 

olan söz varlığına bakıldığında da, kalıp sözler dediğimiz 

kalıplaşmış dil birimlerinin oldukça yaygın olarak 

kullanıldığını söyleyebiliriz. Hatta yapılan araştırmalar, 

kalıp sözlerin Dede Korkut Hikâyelerinden daha da önce 

halk sözlü geleneğinde yaşadığını ve bu nedenle ozanların 

olayları anlatırken, konuları desteklemek için bu sözlerden 

sıkça yararlandıklarını ortaya koymaktadır. 

Sabahleyin karşılaşıldığında söylenen “Günaydın” dan 

başlayarak, bir Toplumda değişik durumlarda söylenmesi 

gerekli hale gelmiş olan “Afiyet olsun, affedersiniz, güle 

güle” gibi hatta yeni bir ev alan ya da yeni bir eve taşınan 

kimselere söylenen “Güle güle oturun” gibi kalıp sözler, 

bir toplumun kültürünün ayrılmaz bir parçası kabul 

edilmektedir (Aksan, 2000: 34). 

Kalıp sözler araştırmacılar tarafından çeşitli adlarla ve 

farklı ölçütlere dayanılarak tanımlanmış, ilişki sözleri ve 

kültür birim olarak da adlandırılmıştır. İlişki sözlerini tercih 

eden Aksan’a göre bu sözler, “Bir toplumun bireyleri 

arasındaki ilişkiler sırasında kullanılması âdet olan birtakım 

sözlerdir.” Kalıp söz yerine yeğlenen başka bir terim olan 

kültür birim ise, dilin kültürelliğinin belirginleştiği 

adlandırmalardan biri olarak açıklanmıştır (Gökdayı, 2008: 

90-91). 

Bir başka tanımda kalıp sözler, önceden belirli bir biçime 

girip önceden hafızada saklanan söyleneceği sırada yeniden 

üretilmeyip olduğu gibi hatırlanarak veya gerekiyorsa bazı 

ekleme ve çıkarmalar yapılarak kullanılan kalıp sözlerdir. 

Kalıp sözler tek bir sözcükten ardışık veya aralı sözcüklerden 

oluşan, belirli durumlarda toplumun benimsediği sözleri 

sunarak iletişimin kurulmasına veya devamına yardım eden 

ve kullanım yerleri sınırlı olan kalıplaşmış dil birimleridir. 

(Gökdayı, 2008: 106) 

Kalıp sözler ya da ilişki sözleri adı verilen öğeler tıpkı 

deyimler ve atasözleri gibi bir dili konuşan toplumun 

kültürüne ışık tutmakta, onun inançlarını, insan ilişkilerindeki 

ayrıntıları, gelenek ve görenekleri yansıtmaktadır. Bu gün 

dil öğretiminde bu öğelere özel bir önem verilmesi, bir 

yandan bu tür öğelerin her dilde, her an insan ilişkilerinde 

gerekli olmalarından, bir 

yandan da dili öğrenilen toplumun kültürü içine girebilmek 

için öğrenilmesi gerekli sözler sayılmalarından 

kaynaklanmaktadır (Aksan, 2006: 190). 

Bir topluluk içinde yemeğe başlanırken, yemekten 

kalkılırken, yol sorulurken, doğum, ölüm, evlenme gibi 

olaylar karşısında söylenmesi gerekli ve gelenek olan sözler 

o toplumda bir süre yaşamakla ya da o toplumun yazılı 

ürünlerinden gereğince yararlanmakla elde edilebilecek bir 

birikim olduğu için, son yıllarda yabancı dil öğretimi 

sırasında bu birikimin elde edilmesini sağlayacak yolda 

planlamalara gidilmektedir (Aksan, 1993: 160). 

8

Linguistics 

Kalıp sözler oldukça geniş bir kavram olarak deyimleri, 

atasözlerini, ikilemeleri, duaları ve bedduaları, günlük 

hayatta sürekli kullanılan dil birimlerini (yeminler, 

selamlaşmalar, yolcuları uğurlamalar, kızgınlık sözleri, 

umursamama sözleri vb.) bilmeceleri, manileri, 

tekerlemeleri, hatta kullanılan argo sözcükleri de içinde 

barındırmaktadır. 

Bilmece, tekerleme ve manileri dışta tutarsak, kalıp sözler 

deyim ve atasözlerinden farklılık göstermektedir. Kalıp sözler 

kalıplaşmış olarak bulunurlar, belirli cümle ve söz öbeği 

biçiminde ortaya çıkarlar, tek sözcükten de oluşabilirler, 

genellikle aynı kalan belli bir diziliş göstermektedirler; çoğu, 

az sözcükten oluşmaktadır. Bu sözler belli bir amaç için, 

belli durumlarda kullanılmaktadır, belli işlevleri vardır (ayrılık 

anlamında kullanılanlar, hayır dua bildirenler, istek bildirenler 


vb.). 

Kalıp sözler, âdetleri, inanışları, gelenekleri, kısaca 

toplumun kültürünü yansıtırlar. Kalıp sözler belli bir bağlam 

içerisinde gerçekleşir. Herhangi bir yerde ve durumda kalıp 

sözlere başvurulur; ancak kalıp sözler için belirlenen tüm 

bu özellikler deyim ve atasözleri için de geçerli 

olabilmektedir. Araştırmalar deyim ve atasözleri ile kalıp 

sözler arasındaki farkları kesin 

çizgilerle ayırmasa da, üzerinde durulan bu makalede 

deyim ve atasözleri kalıp sözlerin dışında tutulmaya 

çalışılmış. Kazak ve Türkiye Türkçesi deyim ve atasözlerinin 

dışında kalan, günlük yaşamda karşılıklı konuşmalarda 

kullanılan, belli durumlarda söylenen ve her an karşımıza 

çıkabilen Kalıplaşmış dil birimlerine yer verilmeye 

çalışılmıştır. 

KAYNAKLAR 

1. Aksan, Doğan (1971). Anlambilimi ve Türk Anlambilimi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. 

2. Aksan, Doğan (1993). Türkçenin Gücü. İstanbul: Bilgi Yayınevi. 

3. Aksan, Doğan (2000). Türkçenin Sözvarlığı. Engin Yayınevi: Ankara. 

4. Aksan, Doğan (2006). Türkçenin Sözvarlığı. Engin Yayınevi: Ankara. 

5. Gökdayı, Hürriyet (2008). “Türkçede Kalıp Sözler”: Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi. sayı 44. 89-110. 

Ankara. 

6. Kaya, Doğan (1997). “Dualar ve Beddualar”: Türklük Bilimi Araştırmaları. sayı 4. 99-121. Sivas. 

9


Ãåîãðàôèÿ 

БЕЛЬГИБАЕВ 

МУХИТ ЕСЕНОВИЧ 

доктор географических 

наук, профессор 

Государственного 

университета имени 

Шакарима г. Семей 

КЕРІМХАНОВА АИДА 

СӘБИТҚЫЗЫ 

магистрант 

Государственного 

университета имени 

Шакарима г. Семей 

Мақалада Шығыс Қазақстан облысы аумағындағы 

заңмен қорғалған табиғи аумақтар туралы 

айтылады. Ерекше қорғалған табиғи аумақтар, 

объекттер мен көрікті жерлердің экологиялық 

туризмді дамытудағы рөлі қарастырылған. Табиғи 

аумақтарға сипаттама беріліп, олардың өзіндік 

ерекшеліктері мен туризмді дамытудағы маңызы 

туралы сөз қозалады. 

В статье рассмотрены охраняемые природные 

территории Восточно-Казахстанской области, 

природные объекты и достопримечательности как 

ресурсный потенциал для развития экологического 

туризма. Дано описание наиболее значимых и 

интересных природных объектов, и достопримечательностей. 

Выявлены их территориальные 

различия и значение для туристического 

развития региона. 

The article considers federal and regional protected 

areas of the East Kazakhstan region, natural objects and 

sights as a resource potential for the development of 

ecotourism. The most significant and interesting natural 

objects and sights are described. Their territorial differences 

and importance for tourist zoning are revealed. 

РОЛЬ ОСОБО ОХРАНЯЕМЫХ 

ПРИРОДНЫХ ТЕРРИТОРИЙ ВОСТОЧНО- 

КАЗАХСТАНСКОЙ ОБЛАСТИ 

Восточный Казахстан обладает уникальными 

природными ресурсами. Он расположен в центре 

Евразийского континента, на стыке четырех больших 

государств: Казахстана, Китая, России и Монголии. 

Интересной особенностью Восточного Казахстана 

является возможность увидеть на этой небольшой 

территории почти все виды ландшафтов Центральной 

Азии: каньоны, горы, лиственные леса, альпийские луга, 

вершины гор, высота которых на 4500 метров выше 

уровня моря. 

Восточный Казахстан - это регион, где в общей 

сложности насчитывается 4 национальных заповедника 

республиканского значения, с общей площадью 1 723 

072 гектара (6% от всей территории ВКО) [1]. 

В условиях научно-технической революции все более 

усложняются взаимоотношения человека с окружающей 

его природной средой. НТР порождает невиданные 

ранее возможности для эксплуатации природы, но 

вместе с тем и для ее загрязнения, разрушения и 

уничтожения. С использованием лесосырьевых, 

минеральных и топливно-энергетических ресурсов, 

следствием которых является нарушение и деградация 

природных экосистем на больших территориях, 

становится очевидной необходимость сохранения 

уникальных участков земной поверхности и акваторий. 

Система ООПТ позволяет сохранить среду обитания 

не только животных и растений, но и самого человека, 

способствует поддержанию экологического баланса 

биосферы, обеспечивает сохранность всего 

биологического разнообразия и самовосстановление 

природных комплексов. 

Особо охраняемые природные территории - это 

участки земли, где располагаются природные комплексы 

и объекты, которые имеют особое природоохранное, 

научное, экологическое, культурное, эстетическое, 

рекреационное и оздоровительное значение, изъятые 

полностью из хозяйственного использования с режимом 

особой охраны [2]. 

Исторические аспекты развития природоохранных 

территорий нашли отражение в многочисленных 

публикациях. К ним можно отнести работу Н. Ф. 

Реймерса и Ф. Р. Штильмарка "Особо охраняемые 

природные территории" [3], они подробно описывают 

историю возникновения ООПТ и их роль в жизни 

современного урбанизированного общества. 

История у заповедного дела очень богатая. Они 

пришли к нам из прошлого, как императорские, царские, 

ханские, княжеские и другие угодья. В середине 

прошлого века охраняемые территории приобрели 

значение национальных, т.е. государственных парков, 

заповедников, создаваемых для сохранения редких 

видов растений, животных и ландшафтов [3]. 

Последнее десятилетие XX века характеризуется 

проведением более сбалансированной политики, 

направленной на сохранение природных богатств. 

Именно поэтому проблема охраны природы является 

важнейшим направлением деятельности ООН. В 

настоящее время в мире насчитывается более 25 000 

охраняемых природных территорий, зарегистрированных 

в IUCN (International Unionfor Conservation of 

Nature). IUCN предполагает удвоение площади ООПТ с 

равномерным представительством по всем 

биогеографическим провинциям на нашей планете [4]. 

Системы ООПТ только тогда могут быть 

эффективными, когда они составляют единую 

связанную сеть, интегрированную в жизнь местного 

биологического сообщества. Следует подчеркнуть, что 

система ООПТ предусматривает не просто изъятие 

территорий из хозяйственного оборота региона, но и 

организацию рациональной, научно обоснованной 

10


хозяйственной деятельности по неистощительному 

использованию природных ресурсов и обеспечению 

устойчивости естественных ландшафтов [5]. Поэтому, 

во всех особо охраняемых природных территориях ВКО 

наблюдается функциональное зонирование территории 

национальных парков и заповедников. На территории 

заповедников установлен дифференцированный 

природоохранный режим с учётом природных, историкокультурных 

особенностей его территории и выделены 

следующие функциональные зоны: зона заповедного 

режима; зона экологической стабилизации; зона 

туристской и рекреационной деятельности; зона 

ограниченной хозяйственной деятельности [6]. 

В зоне заповедного режима запрещается любая 

хозяйственная деятельность и рекреационное 

использование охраняемых природных территорий. 

Допускается проведение научных исследований и 

экологического мониторинга. 

В зоне туристской и рекреационной деятельности 

устанавливается заказной режим охраны природы, 

обеспечивающий сохранение природных комплексов и 

объектов государственного природно-заповедного 

фонда, на территории которого допускается организация 

туристских маршрутов, троп, устройство бивачных 

стоянок и смотровых площадок, с учётом норм 

рекреационных нагрузок. Эта зона предназначена для 

организации кратковременного отдыха и познания в 

природных ресурсах заповедника. 

В зоне ограниченной хозяйственной деятельности 

размещаются объекты административно-хозяйственного 

назначения, ведется хозяйственная деятельность, 

необходимая для обеспечения охраны и 

функционирования государственного национального 

природного парка, обслуживания его посетителей, 

осуществляется ограниченное строительство и 

эксплуатация рекреационных центров, гостиниц, 

кемпингов, музеев и других объектов обслуживания 

туристов [6]. 

Вопрос о необходимости создания в Восточном 

Казахстане заповедных территорий возник еще в начале 

прошлого столетия, под влиянием идей профессора Г.А. 

Кожевникова, академика М.П. Бородина и других ученых. 

В 1913 году на первой сессии Лесного Совета при 

Акмолинско-Семипалатинском управлении земледелия 

и государственных имуществ впервые намечаются 

природные участки, нуждающиеся в охране. Многие из 

них были объектами лесоводческого характера, помимо 

которых предполагалось объявить памятником природы 

участок Черного Иртыша в Зайсанской впадине. В 1923 

году в Усть-Каменогорском уезде создается первый в 

регионе заказник водоплавающих птиц сроком на три 

года. Позднее заповедником становится приустьевая 

часть Черного Иртыша (Зайсанский уезд). Двух 

резерватов для Восточного Казахстана оказалось 

недостаточно и в конце 30-х годов были выполнены 

натурные обследования территории, а в августе 1940 г. 

принято решение об организации двух заповедников 

(Зыряновский и Катон-Карагайский) с запрещением в их 

границах охоты. В послевоенный период, вплоть до 

конца 60-х годов заповедное дело почти не развивалось. 

Создание современной сети заповедных территорий в 

нашем регионе начинается с 60-х годов [1]. 

Важнейшие ООПТ Восточно-Казахстанской области: 

Катон-Карагайский государственный национальный 

природный парк, Западно-Алтайский заповедник, 

Маркакольский заповедник, Алакольский заповедник [7]. 

Катон-Карагайский национальный парк организован 

в 2001 году и находится в ведении Комитета лесного 

хозяйства Министерства сельского хозяйства 

Республики Казахстан. В 2014 году парк вошел в список 

особо охраняемого наследия ЮНЕСКО [8]. Создан с 

целью сохранения, изучения и восстановления 

уникальных природных комплексов Южного Алтая, 


имеющих особую экологическую, научную, культурную 

и рекреационную ценность. Кроме уникального 

растительного мира, сохранившегося здесь практически 

в первозданном виде, в этой области находится один из 

самых крупных ареалов обитания благородного оленя - 

марала. Его неокостеневшие молодые рога - панты 

являются уникальным сырьем для производства 

различных лекарственных средств, известных 

человечеству уже сотни лет. Особое значение Катон- 

Карагайский национальный природный парк имеет как 

ареал редких и исчезающих видов. В Красную книгу 

Казахстана занесены 36 видов животных. В реках парка 

обитают 4 вида рыб - таймень, хариус, язь и ускуч; 284 

вида птиц, 30 из которых занесены - в Красную книгу 

Казахстана, а редких и исчезающих - 74 вида (розовый 

пеликан, олпица, черный аист, лебедь-кликун, горный 

гусь, горбоносый турпан, орлан-белохвост, сапсан, 

алтайский улар, черный журавль, черноголовый хохотун 

и многие другие). Из 72 видов млекопитающих, 

обитающих на территории национального парка, 5 видов 

(красный волк, снежный барс, каменная куница, 

алтайский горный баран- аргали, манул) занесены - в 

Красную книгу Казахстана [9]. 

Западно-Алтайский заповедник организован в 1992 

году. Находится в ведении Комитета лесного хозяйства 

Министерства сельского хозяйства Республики 

Казахстан. Западно-Алтайский государственный 

заповедник создан с целью сохранения ландшафтов 

лиственных и горно-таежных лесов, характерных только 

для Западного Алтая - черневой тайги. 

Самым известным местом на территории заповедника 

является, так называемый, "Черный узел" - стык трех 

главных хребтов района (Коксуйского, Ивановского и 

Холзуна). Именно здесь находится "Каменная сказка" - 

широко известная в туристских кругах. В программы 

многих популярных туристских и спортивно-туристских 

маршрутов включено посещение этого уникального 

объекта. По флористическому богатству и 

насыщенности Западно-Алтайский заповедник занимает 

одно из ведущих мест среди заповедников Казахстана. 

В Красную книгу Казахстана занесены 872 растений 

(кандык сибирский, рапонтикум софлоровидный, лук 

мелкосетчатый, ревень алтайский, осмориза остистая 

и другие). Из них 45 видов входят в число редких, 

исчезающих и реликтовых видов. В заповеднике обитают 

более 200 видов птиц, 52 вида млекопитающих, 2 вида 

земноводных, 4 вида пресмыкающихся. В Красную книгу 

Казахстана занесены: беркут, сапсан, балобан, филин, 

черный аист, ночница Иконникова [9]. 

Алакольский государственный природный заповедник 

учрежден постановлением Правительства РК 21 апреля 

1998 г. в целях сохранения природных комплексов 

животного и растительного мира дельты реки Тентек. 

Охране подлежат водно-болотные угодья этой 

территории с гнездовьями и колониями многочисленных 

птиц. Особое внимание уделяется охране гнездовий 

кудрявого и розового пеликанов, черноголового 

хохотуна, колпицы, лебедя-кликуна, савки, журавлякрасавки, 

орлана-белохвоста - видов птиц, занесенных 

в Красную книгу Казахстана. Уникальность озера 

Алаколь заключается в том, что на его островах 

расположены гнездовые колонии реликтовой чайки, 

редчайшего вида, внесенного в Красную книгу 

Международного союза охраны природы(МСОП). Также 

реликтовая чайка - является символом Алакольского 

заповедника. На озере во время массовых сезонных 

миграций для отдыха и кормления скапливается до 5 

млн. птиц, в охране которых заповедник также играет 

важнейшую роль [10]. 

Маркакольский заповедник организован 4 августа 1976 

года. Расположен в Южном Алтае, на границе тайги 

Южной Сибири, полупустынь Центральной Азии и 

степей Казахстана, знаменитым озером Маркаколь на 

11


высоте 1449,3м. Заповедник создан с целью сохранения 

и изучения в естественном состоянии уникальных 

экологических ландшафтов Южного Алтая и озера 

Маркаколь. Флористическое разнообразие включает 

около 935 видов высших сосудистых растений, 19 видов 

древесной растительности. Субальпийские луга богаты 

лекарственными растениями, среди которых - золотой 

и маралий корни, прутьевидный копеечник, занесенные 

в Красную книгу Казахстана. 

Главное богатство озера - рыба ленок, или ускуч из 

семейства лососевых, который является эндемиком 

этого края. В Маркакольском заповеднике встречаются 

занесенные в "Красную книгу" снежный барс, красный 

волк, улар, черный аист, скопа, орлан-белохвост. 

Основными задачами заповедника является 

сохранение редких видов растений и животных в его 

естественном состоянии как эталона Алтайской 

природы [8]; 

Выше перечисленные ООПТ призваны сыграть 

важную роль в сохранении и изучении естественных 

природных богатств, сохранении лесного фонда и 

увеличения численности многих ценных видов животных 


и растений на территории Восточно-Казахстанской 

области. Они имеют исключительно важное значение в 

деле сохранения в естественном состоянии типичных 

или уникальных для конкретной зоны территорий со всей 

совокупностью их компонентов. Неоценима роль ООПТ 

в деле воспитания подрастающего поколения, их любви 

к природе, пропаганде основ охраны и рационального 

использования природной среды, содействии в 

подготовке научных кадров по проблеме охраны 

природы. ООПТ не только замечательные эталоны 

ландшафта, но и высшая форма охраны природы. 

Велико значение проводимых здесь комплексных 

биогеоценологических исследований, важнейшим 

направлением которых является летопись природы - 

постоянное круглогодичное наблюдение за основными 

природными объектами [3]. 

В связи с проведением международной выставки в 

Казахстане ЭКСПО - 2017 "Энергия будущего" 

планируется проведение важного мероприятия по 

организации экологического туризма в различных 

регионах республики для многочисленных иностранных 

туристов из разных стран мира [11]. 

ЛИТЕРАТУРА. 

1. Чигаркин А.В. Памятники природы Казахстана (примечательные ландшафты и их охрана)" Алма-Ата, "Кайнар" 

1980-142 с. 

2. Розенберг Г.С. - О периодизации экологии// Экология, 1992. №4. - 

3-19 c. 

3. Реймерс Н.Ф., Штильмарк Ф.Р. Особо охраняемые природные территории. М., Мысль, 1978. - 295 c. 

4. McNeely Jeffrey A. "Protected Areas". In the Future of the Environment, edited by D.C.Pitt. London: Routledge, 

1988.111 p. 

5. Любимов А.В., Кудряшов М.М., Вадилов С.В. Особенности организации, устройства и инвентаризации 

международных систем особо охраняемых природных территорий. Учебное пособие. - СПб.: ЛТА, 1999. - 240 с. 

6. Реймерс Н.Ф. Охрана природы и окружающей человека среды: М.: Просвещение, 1992. -320 с. 

7. Бельгибаев М.Е. Геоэкологическое состояние Алакольского биосферного заповедника// Евразийское 

образование, 2015,№2. - С.24-25. 

8. Бельгибаев М.Е. Заповедник Аксу-Жабаглы вошел в список Всемирного наследия ЮНЕСКО// Экологический 

курьер INT, 2016, №15 (1-15 августа). 

9. Гущина А. Г., Чимшидова А. Г. Атлас Казахской ССР. Том 1, М.: Главное управление геодезии и картографии 

при Совете министров СССР, 1982. 96c. 

10. Ковшарь А.Ф. Заповедники Казахстана. - Алма-Ата, 1989. - 127c. 

11. Бельгибаев М.Е., Жумадилова Г.А. "ЭКСПО - 2017" "Развитие энергии" и экологического туризма // Молодежь 

в науке: новые аргументы. Сборник научных работ, часть 1. - Липецк, 2016.- 86-89с. 

12

Ïåäàãîãèêà 


Мақалада көз жанары нашар көретін бастауыш сынып 

оқушыларының геометриялық фигуралар туралы 

түсініктерінің қалыптасу ерекшеліктері туралы зерттеу 

нәтижелері ұсынылған. Мақалада көз жанары нашар 

көретін және мүлде көрмейтін балаларға геометриялық 

фигуралары туралы ұғым түсінік қалыптастыру 

жолдары туралы айтылады. 

МАРИНЕ МКРТЧЯН 

Преподаватель кафедры специальной 

педагогики и психологии Армянского 

государственного педагогического 

университета им. Х. Абовяна 

В статье рассматриваются результаты 

исследования особенностей развития геометрических 

представлений у незрячих и слабовидящих младших 

школьников. Дана характеристика уровня развития 

геометрических представлений от степени снижения 

зрения и способностей развития осязания у детей с 

нарушением зрения. 

The article considers the results of research of features of 

development of geometrical representations of blind and visually 

impaired younger school students. Is given the characteristic 

of the level of development of geometrical representations 

from the degree of vision decrease and development of 

touch skills for visually impaired children. 

ХАРАКТЕРИСТИКА УРОВНЯ РАЗВИТИЯ 

ПРЕДСТАВЛЕНИЙ ОБ ОБЪЁМНЫХ ГЕОМЕТРИЧЕСКИХ 

ФИГУРАХ У МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ С НАРУШЕНИЕМ 

ЗРЕНИЯ 

Нарушения функции зрения, затрудняя, ограничивая 

или исключая полностью возможность зрительного 

восприятия, неизбежно отражаются и на 

представлениях. 

Известно, что слепые и слабовидящие дети также, как 

и их нормально видящие сверстники в течении жизни 

знакомятся с определенными признаками и свойствами 

различных предметов: объёмом, весом, размером, 

температурой, формой. Но у детей с нарушением зрения 

умения и навыки определять признаки и свойства 

предметов значительно ниже, что естественно, 

затрудняет познание окружающей действительности. 

В связи со сказанным становится важным изучить 

уровень развития способностей детей с нарушением 

зрения определять признаки и свойства различных 

предметов, в том числе и геометрических. Поскольку 

обучение представлениями о геометрических фигурах 

является важным и одним из основных разделов 

математики школьной программы как массовой, так и 

специальной. 

С этой целью и было проведено настоящее 

исследование. Данное распределение учащихся на 

указанные группы осуществлено с учетом имеющегося 

у них остроты центрального зрения (согласно принятой 

классификации в тифлопедагогике). 

Изучение уровня развития представлений о 

геометрических фигурах, их признаках и свойствах у 

детей с нарушением зрения осуществлялось по 

определению способностей выделять объёмные 

геометрические фигуры по размеру, форме, конструкции. 

С этой целью испытуемым были предложены 

следующие задания: 

1. Из 20 геометрических фигур, отличающиеся по 

размеру (треугольники, многоугольники, призмы, 

пирамиды и др.) отобрать одинаковые, 

2. Из 20 геометрических фигур, отличающиеся по 

форме (куб, цилиндр, треугольник, призма и др.) 

отобрать и сгруппировать одинаковые, 

3. Из 20 геометрических фигур соединение по паре в 

разной конструкции (треугольник с треугольником), 

отобрать пара одинаковой конструкции, 

4. Из 20 геометрических фигур разной структуры 

поверхности (гладкой, почти гладкой, мелко зернистый, 

матовой) отобрать и сгруппировать одинаковые. 

Эти задания нами были подобраны не случайно, вопервых, 

эти геометрические фигуры, их признаки и 

свойства включены в учебный раздел "Геометрический 

материал" начальной школьной программы по 

математике, во-вторых, они встречаются повседневной 

жизни детей: в игровой, учебной, трудовой, 

хозяйственно-бытовой и других видов деятельности. 

Поэтому результаты выполнения этих заданий помогут, 

нам получить правильное представление об уровне 

развития понятий о геометрических фигурах у детей с 

нарушением зрения. 

Результаты проведенных исследований показали, что 

способность слепых и слабовидящих младших 

школьников правильно ориентироваться в 

геометрических фигурах, их признаках и свойствах 

зависит от многих факторов. В первую очередь от 

возраста детей, степени нарушения зрения, 

осязательных возможностей и уровня приобретенных 

умений и навыков. 

В результате чего из-за потери зрения или слабого его 

развития, отсутствие осязательного опыта. И 

недостаточной педагогической работы в дошкольном 

возрасте у этих детей отмечаются низкие способности 

ориентироваться в предметах, их признаках и свойствах. 

Так, только 12.0% слепых школьников I-IV классов 

смогли правильно определять и отбирать одинаковые 

по размерам геометрические фигуры (треугольники, 

многоугольники, пирамиды и др.). Тогда как более 17% 

слепых с остаточным зрением и 25% слабовидящие 

детей самостоятельно и правильно справились с этим 

заданием. Слепые испытуемые больше допускали 

ошибок при выполнении задания (64%), чем слепые с 

остаточным зрением (53,6%) и слабовидящие (62,2%). 

Выше изложенное объясняется тем, что 

слабовидящие школьники при работе с геометрическими 

фигурами и предметами, прежде всего, опираются на 

13


имеющиеся у них зрение. Но очень часто большинство 

слабовидящих детей, наряду со зрительным изучением 

предметов, используют и осязательные способности. 

Несколько иной подход в изучении геометрических 

фигур отмечается у слепых с остаточным зрением. Эти 

дети пытаются, также, как и слабовидящие, 

использовать имеющейся у них сохранное зрение, но 

оно настолько маленькое, что результат почти не 


ощутим. И эти учащиеся изучение геометрических 

фигур, их признаки и свойства осуществляют, в 

основном, при помощи осязания. Слепые дети 

полностью опираются на свои осязательные 

возможности. 

Рассматривая результаты исследования по классам, 

нетрудно заметить, что они постепенно улучшаются от 

возраста к возрасту. 


1. Денискина В.З. Средства обучения математике в начальных классах школ слепых: Пособие для учителя. - М., 

,,Просвещение'',1986.-96 с. 

2. Денискина В. З. Актуальные аспекты подготовки учащихся школ для детей с нарушением зрения к получению 

профессионального образования: Матер. межд. Науч-практ, конференции. -М., 2003, ч. 1. с. 51-54 

3. Земцова М.И. Учителю о детях с нарушением зрения. -М., ,,Просвещение'', 1973.- 159 с. 

4. Клушина Н.В. Формирование пространственных и геометрических представлений у слепых детей., М., 1984 

14


Мақала мнемотеника әдісін қолдана отырып, мектеп 

жасына дейінгі балалардың сөйлеу қабілетін дамыту 

мәселелеріне арналған. Автор жүргізген зерттеулер 

мнемотехника тәсілдерін қолдану балалардың сөйлеу 

және есте сақтау қабілетін де дамытатындығын 

дәлелдейді. 

В данной статье рассмотрены возможности развития 

памяти младших школьников посредством приемов 

мнемотехники. Исследование показало, что с помощью 

специально разработанной программы деятельности 

использования приёмов мнемотехники, можно 

способствовать улучшению речи и запоминания 

младшего школьника. 

ГАБЧЕНКО НИНА ГРИГОРЬЕВНА 

Воспитатель м/ц "Гулдер" 

ГУ СШ № 4 г.Щучинск 

In this article, the possibilities of developing the memory of 

junior schoolchildren through mnemonics techniques are considered. 

The study showed that with the help of a specially 

developed activity program for the use of mnemotechnical 

techniques, it is possible to improve the speech and memorization 

of the younger student. 

ПАСПОРТ ПРОЕКТА "ФОРМИРОВАНИЕ СВЯЗНОЙ РЕЧИ 

У ДОШКОЛЬНИКОВ ПОСРЕДСТВОМ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ 

ПРИЁМОВ МНЕМОТЕХНИКИ" 

Название проекта 

Основания для 

разработки проекта 

Руководитель 

проекта 

Вид деятельности, 

в рамках которого 

проводится работа 

по проекту 

Цель проекта 

Задачи проекта 

Возраст детей, на 

которых рассчитан 

проект 

Состав проектной 

группы 

Заказчик проекта 

Формирование связной речи у дошкольников посредством использования приёмов 

мнемотехники 

Закон Республики Казахстан "Об образовании" (27. 07. 2007г. № 319- III). 

Государственный общеобязательный стандарт дошкольного воспитания и обучения РК, 

ППРК от 23 августа 2012 года № 1080. 

Типовые правила деятельности видов дошкольных организаций, приказ МОН РК от 29 

мая 2013 года № 206. 

Разработки российских ученых в области общей и специальной педагогики, психологии 

Габченко Нина Григорьевна, воспитатель,2 категория 

Речевая деятельность 

Повышение эффективности обучения дошкольников связной речи средствами 

мнемотехники. 

1.Осуществить теоретический анализ педагогической литературы по проблеме 

формирования связной речи у детей дошкольного возраста. 

2.Установить критерии, показатели и уровни развития связной речи старших 

дошкольников 

3.Проведение мониторинга сформированности связной речи 

4.Разработка перспективно-тематического плана по формированию описательноповествовательной 

речи у детей старшего дошкольного возраста приемами мнемотехники 

5.Разработка и проведение информационных консультаций для родителей и педагогов 

по данной проблеме 

6.Обогащение предметно-развивающей среды в группе 

Дети 5 - 6 лет 

Дети группы "Колокольчик" 

м/ц "Гулдер" ГУ СШ №4 города Щучинск 

15

¹7 (20) 2017 Ïåäàãîãèêà 

Этапы реализации 


Сроки реализации 


Материальное 

(дидактическое) 

обеспечение 


Научное и 

методическое 

обеспечение 


1 этап - Подбор и изучение методической литературы 

2 этап - Подбор речевого и дидактического материала 

3 этап - Апробация 

1 этап - май - август 2015г. 

2 этап - сентябрь - октябрь 2015 г. 

3 этап - ноябрь 2015 г. - май 2016 г. - апробация и дальнейшее использование в работе. 

- Мнемотаблицы для составления описательных рассказов по тематическим циклам. 

- Мнемодорожки для разучивания стихотворения, скороговорок. 

- Дидактическое пособие "Расскажи мне сказку". 

- Дидактическое пособие "Времена года". 

- Большова Т.В. Учимся по сказке" Развитие мышления дошкольников с помощью 

приёмов мнемотехники.- СПб.: "ДЕТСТВО - ПРЕСС", 2001. - 144 с. 

- Полянская Т.Б. Использование метода мнемотехники в обучении рассказыванию детей 

дошкольного возраста.- СПб.: ООО "ИЗДАТЕЛЬСТВО "ДЕТСТВО - ПРЕСС", 2010. - 64 с. 

- Омельченко Л.В. Использование приёмов мнемотехники в развитии связной речи / 

Логопед. 2008. №4. С.102 -115. 

- Ткаченко Т.А. Использование схем в составлении описательных рассказов / Дошкольное 

воспитание.1990. №10. С.16-21. 

- Малетина Н.С., Пономарёва Л.В. Моделирование в описательной речи детей с ОНР / 

Дошкольное воспитание. 2004.№6. С. 64-68. 

Теоретическое обоснование проекта 

Ни для кого не секрет, что в настоящее время всё чаще 

у детей наблюдаются следующие проблемы: 

- Односложная, состоящая лишь из простых 

предложений речь. Неспособность грамматически 

правильно построить распространенное предложение. 

- Употребление нелитературных слов и выражений. 

- Бедная диалогическая речь: неспособность грамотно 

и доступно сформулировать вопрос, построить краткий 

или развернутый ответ. 

- Неспособность построить монолог: например, 

сюжетный или описательный рассказ на предложенную 

тему, пересказ текста своими словами. 

- Отсутствие логического обоснования своих 

утверждений и выводов. 

- Отсутствие навыков культуры речи: неумение 

использовать интонации, регулировать громкость голоса 

и темп речи и т. д. 

- Нарушение звукопроизношения, внимания, 

несовершенное логическое мышление. 

Поэтому педагогическое воздействие при развитии 

речи дошкольников - очень сложное дело. Необходимо 

научить детей связно, последовательно, грамматически 

правильно излагать свои мысли, рассказывать о 

различных событиях из окружающей жизни. 

В дошкольном возрасте преобладает нагляднообразная 

память, и запоминание носит в основном 

непроизвольный характер: дети лучше запоминают 

события, предметы, факты, явления, близкие их 

жизненному опыту. При обучении детей, вполне 

обосновано использование творческих методик, 

эффективность которых очевидна, наряду с 

общепринятыми. 

Учитывая, что в данное время дети перенасыщены 

информацией, необходимо, чтобы процесс обучения 

был для них интересным, занимательным, 

развивающим. 

Приёмы мнемотехники облегчают запоминание у детей 

и увеличивают объём памяти путём образования 

дополнительных ассоциаций, развивают речь ребёнка. 

Слова "мнемотехника" и "мнемоника" обозначают одно 

и то же - техника запоминания. Они происходят от 

греческого "mnеmоnikоn" - искусство запоминания. 

Считается, что это слово придумал Пифагор Самосский 

(6 век до н.э.). 

Искусство запоминания названо словом "mnеmоnikоn" 

по имени древнегреческой богини памяти Мнемозины - 

матери девяти муз. 

Первые сохранившиеся работы по мнемотехнике 

датируются примерно 86-82 гг. до н.э., и принадлежат 

перу Цицерона и Квинтилиана. 

Первоначально мнемотехника возникла как 

неотъемлемая часть риторики (ораторского искусства) 

и предназначалась для запоминания длинных речей. 

Современная мнемотехника значительно 

продвинулась как в теоретическом, так и в техническом 

плане и делает возможным не только фиксацию в 

памяти последовательности текстового материала, но 

и позволяет безошибочно запоминать любую точную 

информацию, которая традиционно считается не 

запоминаемой. 

Современный энциклопедический словарь дает 

следующие определения мнемотехники: 

- МНЕМОНИКА - искусство запоминания, совокупность 

приемов и способов, облегчающих запоминание и 

увеличивающих объем памяти путем образования 

искусственных ассоциаций. 

- МНЕМОТЕХНИКА: 

1) то же, что мнемоника; 

2) цирковой и эстрадный номер, основанный на 

искусстве запоминания ("отгадывание" чисел, 

предметов, дат и имен). Исполняется двумя артистами 

при помощи специально разработанного кода. 

Можно дать и третье определение мнемотехники, 

которое наиболее точно отображает современную 

мнемотехнику. 

МНЕМОТЕХНИКА - это система внутреннего письма, 

позволяющая последовательно записывать в мозг 

информацию, преобразованную в комбинации 

зрительных образов. 

В педагогике и психологии под "МОДЕЛЬЮ" 

понимается система объектов или знаков, 

воспроизводящая некоторые существенные свойства, 

качества и связи предметов. 

Цель обучения приёмам мнемотехники: 

- Педагогическая: использовать приёмы мнемотехники 

в образовательном процессе. 

- Практическая: подборка дидактического материала, 

изготовление мнемотаблиц и мнемодорожек 

Задачи проекта: 

Работа с детьми: 

Образовательные: 

- закрепить умение детей работать с опорой на 

мнемотаблицу при составлении описательных 

рассказов, заучивании стихотворений. 

Развивающие: 

- совершенствовать связную речь в ходе рассказов 

по темам проекта; 

16


- способствовать развитию образного и логического 

мышления; 

Воспитательные: 

- воспитывать бережное отношение к окружающему 

миру; 

- радоваться вместе с другими детьми их успехам. 

Работа с педагогами: 

- Повышение профессионального мастерства, 

интереса к проблеме развития связной речи через 

знакомство педагогов с приемами мнемотехники. 

- Внедрение в педагогический процесс опыта работы 

по данной проблеме. 

Работа с родителями: 

- Повышение компетентности в вопросах организации 

и проведения совместной творческой и речевой 

деятельности. 

- Овладение родителями мнемотехническими работы 

и использование их дома. 

Методологической и теоретической основой проекта 

являются психолого-педагогические концепции развития 

речи детей (Л.А. Венгер, В.И.Яшина, О.С.Ушакова и др.), 

теории об особенностях психического развития старших 

дошкольников (Д.Б. Эльконин, А.М. Леушина, Л.С. 

Выготский, О.М. Дъяченко, А.В.Запорожец, В.С.Мухина, 

Н.Н. Поддъяков). Под связной речью понимается 

развернутое высказывание, состоящее из нескольких 

или даже очень многих логически связанных между 

собой предложений, объединенных одной темой и 

составляющих единое смысловое целое. 

Речь считается связной, если для нее характерны: 

- содержательность (хорошее знание предмета, о 

котором говориться); 

- точность (правдивое изображение окружающей 

действительности, подбор слов и словосочетаний, 

наиболее подходящих к данному содержанию); 

- логичность (последовательное изложение мыслей); 

- ясность (понятность для окружающих); 

- правильность, чистота, богатство (разнообразие). 

В работах Ф.А. Сохина проблема речевого воспитания, 

в том числе и вопросы развития связной речи, получила 

новое направление. Прежде всего, Ф.А. Сохин четко 

обосновал необходимость формирования осознания 

явлений языка и речи - это положение стало стержнем 

во всех исследованиях, относящихся к решению любой 

задачи речевого развития. 

При этом Сохин подчеркивал, что построения связного 

высказывания должно быть произвольным, 

преднамеренным, спланированным. Главным в 

произвольности и осознанности построения 

высказывания выступает способность отбора языковых 

средств, наиболее точно соответствующих 

выражаемому в речи содержанию и условиям общения. 

В на основании анализа научной литературы были 

выделены следующие подходы в работе с технологией 

мнемотехника: 

- Системный - технология мнемотехника используется 

в системе обучения и воспитания; 

- Личностный - с учетом возможностей и потребностей 

каждого ребенка; 

- Деятельностный - развитие ребенка происходит в 

деятельности, он читает предложенные педагогом 

схемы, таблицы и составляет свои; 

- Диалогический - процесс обучения происходит в 

форме диалога; 

- Культурологический - ребенок расширяет словарный 

запас, развивает связную речь, учится грамматически 

правильно говорить; 

- Информационный - ребенок через схемы и таблицы 

воспринимает, перерабатывает и воспроизводит 

информацию об окружающем мире; 

- Аксиологический - образовательная деятельность 

основана на идеях гуманистической педагогики, субъект 

- субъектное взаимодействие с детьми. 


Работа с технологией мнемотехника опирается на 

следующие принципы: 

- Принцип развивающего образования, в соответствии 

с которым главной целью является развитие ребенка; 

- Принцип научной обоснованности и практической 

применимости - содержание работы соответствует 

основным положениям возрастной психологии и 

дошкольной педагогики, и имеет возможность 

реализации в массовой практике дошкольного 

образования. 

- Принцип интеграции: интеграция на уровне 

содержания и задач психолого-педагогической работы; 

интеграция по средствам организации и оптимизации 

образовательного процесса; интеграция детской 

деятельности. 

В дидактике выделены три вида моделей: 

- Предметная модель в виде физической конструкции 

предметов, закономерно связанных. В этом случае 

модель аналогична предмету, воспроизводит его 

главнейшие части, конструктивные особенности, 

пропорции и соотношения. Например, план постройки. 

- Предметно-схематическая модель. Здесь 

выделенные в объекте познания существенные 

компоненты и связи между ними обозначаются при 

помощи предметов-заместителей и графических знаков. 

Структура такой модели должна быть подобна 

главнейшим компонентам изучаемого объекта и тем 

связям, отношениям, которые становятся предметом 

познания. Предметно - схематическая модель должна 

обнаружить эти связи, отчётливо представить их в 

изолированном, обобщённом виде. Примером простой 

предметно - схематической модели может служить 

модель для раскрытия детям понятия о 

покровительственной окраске, как проявлении связи 

животного со средой обитания (лист картона 

определённой расцветки и фигура животного; если их 

цвета совпадают, то животное не видно). 

- Графическая модель - обобщённо передающая 

разные виды отношений (графики, формулы, схемы). 

Этот вид моделей используется в школе, хотя последние 

исследования свидетельствуют о доступности их в 

детском саду. 

Чтобы модель как наглядно-практическое средство 

познания выполняла свою функцию, она должна 

соответствовать ряду требований: 

- чётко отражать основные свойства и отношения, 

которые являются объектом познания, быть по структуре 

аналогичной изучаемому объекту; 

- ярко и отчётливо передавать те свойства и 

отношения, которые должны быть освоены с её 

помощью; 

- быть простой для восприятия и доступной для 

создания и действия с ней; 

- должна быть создана атмосфера, свобода 

творчества, у каждого ребёнка может быть своя модель 

- такая, какую он себе мыслит и представляет; 

- не нужно злоупотреблять этим методом, 

использовать его без необходимости, когда свойства и 

связи предметов лежат на поверхности; 

- нужно создать такую ситуацию, в которой бы дети 

почувствовали необходимость создания модели, 

поняли, что без модели им будет трудно. 

В работе с опорными схемами можно выделить 

несколько этапов: 

I этап. Это введение элементов схем, символов. 

Например, обозначения: 

- цвета: 

- формы: 

- величины: 

- действия: 

II этап. Использование элементов опорных схем, 

символов на всех видах занятий, в различных видах 

деятельности, т.к. у ребёнка не должно быть 

17


"привыкания", что этот символ применим только в какойто 

одной области потому что символ универсален. 

III этап. Введение отрицаний. 

Например, 

- не большой 

- не круглый 

- не съедобный 

IV этап. Сочетание символов, "чтения" цепочки 

символов. 

V этап. Самостоятельный поиск детьми изображений, 

символизирующих какое-либо качество. Задачей этого 

этапа является активный поиск изображений, умение 

аргументировать свой выбор. 

VI этап. Рассматривание таблицы и разбор того, что 

на ней изображено. 

VII этап. Осуществляется перекодирование 

информации, т.е. преобразование из абстрактных 

символов в образы. 

VIII этап. После перекодирования осуществляется 

пересказ сказки или рассказ по заданной теме. В 

младших группах с помощью воспитателя, в старших 

самостоятельно. 

Метод организации работы с детьми отличаются: 

- Интегративностью - образовательная деятельность 

реализуется в нескольких областях - "коммуникация", 

Результаты работы: 

Ожидаемые результаты: 


"познание", "безопасность" и др.; 

- Экономичностью - используются имеющиеся 

методические средства и создаются дидактические 

средства не требующих финансовых затрат; 

- Процессуальностью - развитие ребенка 

рассматривается как процесс; 

- Здоровьесбережением - проявляются и реализуются 

потенции ребенка, исходя из его потребностей и 

возможностей, ребенок не испытывает давление со 

стороны педагога; педагог выступает в роли сотрудника, 

наставника. 

- Универсальностью - может использоваться 

педагогами других групп. 

Возможные направления работы по обучающим 

мнемотаблицам: 

Запоминание материала по лексическим 

темам. 

- Обучение рассказыванию. 

- Обучение пересказыванию. 

- Заучивание стихотворений, пословиц, скороговорок, 

загадок. 

- Коррекция нарушений звукопроизношения, работа 

по автоматизации и дифференциации звуков. 

- Информационные (содержащие полезную и нужную 

детям информацию) 

Дети 

Родители 

Педагоги 

1.Повышение самостоятельности 

детей при работе над 

речевым высказыванием 

2.Составление различных 

типов рассказов при помощи 

графических аналогий. 

3.Расширение знаний о характерных 

особенностях предметов 

и явлений окружающего 

мира; 

4.Развитие психических 

процессов (различных видов 

памяти, внимания, мышления). 

18 

1.Потребность в сотрудничестве с 

мини-центром. 

2. Повышение заинтересованности 

родителей в развитие связной речи 

детей. 

3.Овладение родителями мнемотехническими 

приёмами в работе с 

детьми 

При использовании приёмов мнемотехники в 

работе было отмечено следующее: 

- во-первых, использование символической аналогии 

облегчает и ускоряет процесс запоминания и усвоения 

материала, формирует приемы работы с памятью. Как 

правило, дети испытывают трудности в заучивании 

стихов, затрудняются в понимании некоторых слов и 

понятий, встречающихся в стихах, и это увеличивает 

время запоминания. Но использование приёмов 

мнемотехники облегчает процесс запоминания, 

сокращается время запоминания в два раза, 

увеличивают объём памяти. Ведь одно из правил 

укрепления памяти гласит: "Когда учишь - записывай, 

рисуй схемы, диаграммы, черти графики"; 

- во -вторых, применяя приёмы мнемотехники, мы учим 

детей видеть главное, систематизировать полученные 

знания. 

Вывод: 

Таким образом, использование мнемотехники в работе 

с детьми является важным способом развития связной 

речи и доступным средством познания окружающего 

мира. 

Чем раньше мы будем учить детей рассказывать или 

пересказывать, используя метод мнемотехники и схемы 

- модели, тем лучше подготовим их к школе, так как 

связная речь является важным показателем умственных 

способностей ребенка и готовности его к школьному 

обучению. 

Представленные приёмы работы позволяют повысить 

1.Повышение профессионального 

мастерства педагогов. 

2.Овладение проектной деятельностью. 

3.Повышение интереса к проблеме 

развития связной речи через 

знакомство педагогов с приёмами 

мнемотехники и их практическим 

значением в различных сторонах жизни. 

эффективность связной речи дошкольников, 

способствует повышению интереса к данному виду 

деятельности и оптимизации процесса, который 

развивает связную речь детей. А также являются 

средствами формирования одной из ключевых понятий 

- владение устной коммуникацией, так необходимой для 

адаптации в современном информационном обществе. 

Использование приёмов мнемотехники в системе 

работы дает положительный результат, что 

подтверждается данными диагностики уровня речевого 

развития детей. 

Из всего вышесказанного можно сделать вывод: 

мнемотехнику можно и нужно использовать в работы с 

детьми дошкольного возраста для развития связной 

речи и психических процессов. 

Перспективы и возможности использования 

опыта 

Данный проект рассчитан на детей старшего 

дошкольного возраста. В проекте рассматривается 

проблема формирования связной речи у дошкольников 

посредством использования приёмов мнемотехники. 

Тематический перспективный план занятий на год 

составлен в соответствии с нормами СанПина и 

требованиями типовой программы. 

Целевые (заинтересованные) группы: дошкольники, 

родители, творческие педагоги, учителя начальных 

классов. 

Связная речь вбирает в себя все достижения ребенка 

в овладении родным языком, в освоении его звуковой


стороны, словарного запаса, грамматического строя. Все 

последующее развитие речевой культуры будет 

опираться на тот фундамент, который закладывается в 

дошкольном возрасте. 

Чем раньше мы будем учить детей рассказывать или 

пересказывать, используя метод мнемотехники, тем 


лучше подготовим их к школе, так как связная речь 

является важным показателем умственных 

способностей и готовности ребенка к обучению в школе. 

Таким образом, цель проекта: Повышение 

эффективности обучения дошкольников связной речи 

средствами мнемотехники - достигнута. 


1. Сохин Ф.А. Развитие речи детей дошкольного возраста.// Издательство: Просвещение, 1979 

2. Акимова Г. Память на "5" (эффективные мнемотехники для детей и взрослых). - Екатеринбург: У - Фактория, 

2006. 

3. Большева Т. Учимся по сказке. Развитие мышления дошкольников с помощью мнемотехники. - СПб.: ДЕТСТВО 

- ПРЕСС ,2001. 

4. Выготский Л.С. Вопросы детской психологии. - СПб: Союз, 1999. - 224 с. 

5. Использование мнемотаблиц в работе по формированию первых научных представлений у дошкольников. // 

Дошкольная педагогика. - 2006 (июль - август). 

6. Козырева Л.М. Развитие речи. Дети 5-7 лет.-Ярославль:Академия развития,2007. 

7. Короткова Э.П. Обучение детей дошкольного возраста рассказыванию. - М.: Просвещение, 1982. - 202 с. 

8. Ткаченко Т. Использование схем в составлении описательных рассказов. // Дошкольное воспитание. - 1990. - 

№10. 

9. Ткаченко Т.А. Обучение детей творческому рассказыванию по картинам: пособие для логопеда/Т.А.Ткаченко. 

- М.:Гуманитар. Изд. Центр ВЛАДОС, 2005. - 48 с.: ил. - (Библиотека логопеда). 

10. Ткаченко Т.А. Схемы для составления дошкольниками описательных и сравнительных рассказов. Приложение 

к пособиям " учим говорить правильно" - М.: Издательство ГНОМ и Д, 2001. - 16с. (Практическая логопедия.) 

11. Ушакова О. Развитие речи и творчества дошкольников. - М.: Сфера, 2003. 

ЭНЦИКЛОПЕДИИ, СЛОВАРИ, СПРАВОЧНИКИ, КАТАЛОГИ 

1. Портал ВСЕОБУЧ - все об образовании 

httр://www.еdu-аll.ru 

2. Педагогический энциклопедический словарь 

httр://dictiоnаri.fiо.ru 

3. Служба тематических толковых словарей "Глоссарий.ру" 

httр ://www.glоssа ry .ru 

4. Умники.ги. Электронный словарь, толковый словарь русского языка. httр://www.vmniki.ru/а-z.html 

5. Яндекс. Словари 

httр ://slоvаry.Yаndеx.ru 

Базы цифровых образовательных ресурсов 

1. httеr:/www.vlаdmаmа.ru сайт для родителей владмама 

2. httр://www.dеticеti.ru/ дети сети 

3. www.filiроk.ru филипок развивающие игры 

4. httр://bаnkrаbоt.cоm банк работ 

Средства массовой информации образовательной направленности 

1. Газета "Дошкольное образование" httр://dоb.lsерtеmbеr.ru 

2. Журнал "Вестник образования" httр://www.vеstnikiiеys.ru 

3. Журнал "Обруч" httр://www.msk.ru 

4. Журиал "Дошкольное воспитание" httр://www.chрk.ru 

Итoги диaгнoстики уpoвней paзвития связнoй pечи 

детей старшей группы "Колокольчик" (сентябрь 2015 г.-май 2016 г.) 

Сентябрь 2015 года,% 

Таблица №1 

ПРИЛОЖЕНИЕ 1 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

низкий 

средний 

Диaгнoстикa в нaчaле учебнoгo гoдa 

(см. тaбл.№1 ) выявилa 

20% детей с I (низким) 

уpoвнем paзвития связнoй pечи, 

20% -с III (сpедним) уpoвнем, 

60% -с IV (выше сpеднегo) уpoвнем paзвития 

связнoй pечи 

19



70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

Май 2016 года,% 

низкий средний высокий 

К кoнцу учебнoгo гoдa 

(май, 2016 г.) (см. тaбл.№2), 

не выявленo детей с I -II уpoвнями paзвития 

связнoй pечи 

10% -с III уpoвнем paзвития связнoй pечи 

(сpедним), 

20% -с IV уpoвнем paзвития связнoй pечи (выше 

сpеднегo), 

70% -с V (высoким) уpoвнем paзвития связнoй 

pечи 


60 

начало года,% 

конец года,% 

50 

40 

30 

20 

Таким образом, мы видим эффективнoсть 

испoльзoвaния мнемoтехники нa зaнятиях пo 

paзвитию pечи (см.табл.№3). 

Кoличествo детей с хopoшей pечью- 80%; сo 

знaчительным улучшением - 20%. Pекoмендoвaнo 

нaпpaвить в oбщеoбpaзoвaтельную шкoлу - 90%; 

в oбщеoбpaзoвaтельную шкoлу ( лoгoпункт) - 10% 

выпускникoв гpуппы. 

10 

0 

низкий средний высокий 

20

Pedagogics 


ОРЫНБАСАРОВА 

ҚҰРАЛАЙ 

НҰРЛАНҚЫЗЫ 

Семей қ. "М.О.Әуезов 

атындағы педагогикалық 

колледжі" КМҚК шетел 

тілі мұғалімі 

МҰҚАНОВ МЕРХАТ 

СОЦИАЛҰЛЫ 

Семей қ. "М.О.Әуезов 

атындағы педагогикалық 

колледжі" КМҚК физика 

мұғалімі 

Мақала физика сабақтарында CLIL технологиясын 

қолдану мәселелеріне арналған. Мақала орта мектеп 

ұстаздарының, әдіскерлердің, педагогикалық 

мамандықтарда білім алатын студенттер мен 

магистранттардың назарына ұсынылады. 

В статье рассмотрены вопросы применения CLIL 

технологий на уроках физики. Статья будет 

интересна учителям средней школы, методистам, 

студентам и магистрантам педагогических 

специальностей. 

The article deals with the application of CLIL technologies 

in physics lessons. The article will be interest to the 

secondary school teachers, methodologists and students 

in the master's programs of pedagogics. 

CLIL TEACHING IN PHYSICS: METHODOLOGIES 

AND TECHNOLOGICAL INNOVATIONS 

CLIL is an acronym invented by David Marsh e Anne 

Maljers in 1994, it means Content and Language Integrated 

Learning. It represents a new kind of learning, usually for 

the student of the secondary high school, which pairs the 

teaching of non-linguistic subjects in a foreign language, 

by the using of innovative methodologies. This kind of teaching 

represents one of the most important elements about 

modernization of European innovation systems. In fact, in 

particular for teacher, this approach presupposes an high 

linguistic level (equal or greater than C2). In this paper, 

starting from the classical elements which composes a CLIL 

lesson, we will expose new methodologies about this kind 

of teaching, taking into account the aim of enhancing students' 

motivation, to strengthen their knowledge, in particular, 

about Physics, We will present also new technological 

approaches by the help of classroom's instrument 

(digital whiteboard, notebook, tablet, etc) and mobile devices 

proper of the everyday life of the students. It can be 

used many online platforms to produce interactive lessons, 

quizzes, etc. In this way the problem solving approach, cooperative 

learning tasked based go fundamental, by the 

using of various learning styles (visual, auditory…). In this 

way the student becomes the center of the learning process 

through significant processes. They will be also studied 

difficulties about this methodology and possible ways 

to avoid them. Examples about this kind of lessons will be 

presented. 

1. Introduction. The acronym CLIL means "Content and 

language integrated learning" [2], it was created in 1994 by 

David Marsh [3]. Another usual and impressive definition 

for CLIL has been given by the Italian teacher Coonan in 

[1]: "CLIL is a kind of educational process, more or less 

long, characterized by strategic, structural and methodological 

choices, designed to ensure the integrated learning dual 

- language and non-language content, by learners who learn 

through a non-native language". CLIL is a methodology similar 

but distinct from a language immersion and contentbased 

instruction. CLIL is a kind of approach helped by the 

vehicular using of the foreign language, students can improve 

the knowledge about language and contents. CLIL 

becomes not only an extension of the second language L2 

[4], but acquires others purposes: education towards diversity, 

intercultural comprehension, improvement of the proper 

student's language, enhancement of the interest towards 

new languages. The paradigm of constructivism and social 

constructivism brings the student, as it should be, at the 

center of the learning environment, which must improve 

this line of methodology [5,6,7]. Scaffolding is another methodological 

way so useful in a CLIL lesson, is used to move 

students progressively toward stronger understanding and, 

ultimately, greater independence in the learning process. 

2. Methodologies and technological innovation A CLIL 

lesson is an heavy charge for a teacher, in fact to prepare 

this kind of lesson is a complex and long process. They 

exist many books where a teacher can find prepared lessons, 

but usually they are simple texts written about a certain 

topic and in a foreign language, with some questions 

and quizzes about the topic itself. CLIL is a mixture of different 

methodologies, interaction with students, using of 

technological instruments, and in particular about a physics 

CLIL lesson, laboratory experiments and analysis of the 

results and of the acquired data. The starting point of the 

lesson is the most important part, so the teacher must using 

visual methods, to show relationships inside the topics 

of the lesson and to present real examples, in particular 

teacher can use videos, pictures etc. The variations about 

the work for the student from the state of alone, to that in 

pairs or in group is another useful strategy. 

2.1 Methodologies Different kinds of learning exist. Student 

and teacher cooperate in many different ways, with 

the aim to reach a full and strong learning, the visual-verbal 

is the usual way. In CLIL one important methodology is 

the kinesthetic, by practical interaction the learning becomes 

much more immediate. With the aim of acquiring a significant 

learning, the attention must be focused on techniques, 

activities and information. Teacher, to gain this result with 

the students, must prepare them about the new used methodologies, 

in particular during a CLIL lesson must be taken 

into account the auditory level about the language, so 

teacher, which in the most of cases is a non linguistic 

teacher, must cooperate with others colleagues, in particular 

from the linguistic area of course, to analyze the best 

lexical and structural aspects to not create mortification in 

the student. They must be considered also all the problems 

about not only the foreign language but also the native language. 

The greatest goal would be to make the CLIL activ- 

21


Pedagogics 

ity a real part of the curricular teaching, in this way it can be 

constructed a well structured and monitored route. 

2.2 Technological innovation The starting point to introduce 

a full innovation is the focusing on methodologies like 

the problem solving approach and the cooperative tasked 

based learning. Multimedia supports are fundamental too 

in this phase, the LIM blackboard is an essential requirement 

in every classroom. Very useful is the eTwinning platform. 

Formation about CLIL courses is one of the fundamental 

activity which this platforms carries on, sharing information 

and collaboration among people [8]. By the using 

of technological supports can be done interactive lessons 

between teacher-student and student-student [10]. 

There exist many online resources to share information and 

perform interactive lessons. The Moodle platform is an 

internet site to exchange material and news with teachers 

and students in a very practical a quick way. Another simple 

way to collaborate with people all over the world is Padlet. 

By the using of Padlet can be created message boards to 

interact with people. Kahoot is one of the best free sites to 

prepare game-based lesson, thanks to this platform leaning 

goes funny for the students, on this platform they can 

be found many subject, in many languages, for any kind of 

device, and for all ages. In particular, about Science, and 

more in particular about physics, there are many other online 

resources: 

1. iKIDS is a website where students and teachers can 

learn through the invention and their creativity by preparing 

interactive materials; 

2. the BBC has created the iPlayer website where student 

can find many interactive resources, in particular here 

can be found many resources and materials for technological 

experiences; 

3. The NASA sites has dedicated a full part about physics 

problems about the field of electricity and connected 

elements; 

4. Last but not the least the YouTube channel is full of 

very interesting videos about technology and science, here 

teacher can find ideas to prepare experiments and quizzes 

about many topic. 

The previous are only some sites concerning technological 

ideas to prepare interactive lessons for CLIL, but teachers 

by them can produce the interest of the student showing 

that their mobile devices can be used in many ways 

that are not the so much used social networks or similar. 

We give some web links of useful technological tools: 

1. for resources/ideas: edtechteacher.org, edutopia.org; 

2. for quizzes/assessment: nearpod.com, plickers.com; 

3. for collaboration: edmodo.com, padlet.com; 

4. for presenting/creation: prezi.com, zaption.com, 

easel.ly. 

3. An example of lesson 

In this section we will give an example of lesson for Physics 

in CLIL about the Bernoulli's principle, This 

principle is a basic one in fluid-dynamics [11]. 

The following can be a plan of the lesson, during it we 

consider various kind of approach, focusing on the 

using of technological elements: 

1. The starting point of a CLIL lesson must always be 

some words about what is CLIL, how is born, features, the 

methodological approach etc. 

2. The next step is the division of the class into groups, 

this is a usual manner to improve the learning level of the 

student and their interaction. 

3. Teacher gives some vocabulary, this is important because 

usually the vocabulary is very technical so the students 

reveal problems about comprehension. 

4. The teacher proposes some questions about the topics 

in the form of open answers, multiple choices, true/false 

questions; scaffolding is the main topic in this moment. 

5. Students look at a video about the argument (from 

YouTube for instance). During the video students 

write the expressions that they don't understand, so at 

the end of the vision of the video concept can be expressed 

by asking to the teacher but also by considerations about 

the video. A video with music and songs is very useful to 

impress the concepts. 

6. A "domino game" is a funny activity. Students have to 

couple stripes of paper, in every stripe there are two sentences, 

students must connect a stripe to another in order 

to obtain a sentence with sense which starts from a stripe 

and ends to another. If students have done the right choices 

the second sentence of the last stripe must be connected 

with the first sentence of the first stripe. 

7. Teacher prepares a quiz game on Kahoot with multiple 

choice questions, every group of students has a certain 

time to choose the right answer, so they can acquire a score 

depending on the time occurred to reply and if they choose 

the right answer. A second part of the lesson can be a 

laboratory test. In [12] can be found more ideas about laboratory 

activities. 

4. Conclusions and future developments 

CLIL is a new methodology which includes many educational 

aspects from different fields of teaching and learning. 

CLIL includes also many innovative methodologies in 

particular by the help of technology. In this paper we explained 

what CLIL is, the features, and we have shown how 

this methodology involves all the aspects required by the 

new European schooling guidelines. By the help of technology 

we have shown how a Physics lesson can become funny 

and interactive. A further step could be the production, at 

first, proper of the teacher of an online platform with the 

aim to exchange didactic material via teacher-student but 

also student-teacher. Students can work about the proper 

computer part of the site, in order to improve the site's potential 

but also their technological skills. 

REFERENCES: 

1. Coonan C.M., "Il futuro si chiama CLIL: una ricerca interregionale sull'insegnamento veicolare, TRENTO, Editore 

Provincia Autonoma di Trento, vol. 1, pp. 23-39 (ISBN 9788877021427). (in italian) 

2. British Council BBC Teaching English (http://www.teachingenglish.org.uk/article/clil). 

3. http://www.educlusterfinland.fi/en/contact-us/global-operations/david-marsh. 

4. Balboni, Fare educazione linguistica, ed. cit., 2013, pp. 12-13 (in italian). 

5. Teresa Navés,Carmen Muñoz , Maria Pavesi, Acquisizione della seconda lingua per il CLIL. TIE-CLIL,pag 67-71, 

2014. http://www.unifg.it/sites/default/files/allegatiparagrafo/21-01-2014 naves_munoz_and_pavesi_acquisizione_ 

della_seconda_ lingua_per_clil.pdf(in italian). 

6. http://www.innovascuola.gov.it/opencms/opencms/innovascuola/didattica_digitale/primo_piano/incontri/content/ 

Jonassen.html (in italian). 

7. http://education.missouri.edu/faculty/SISLT/Jonnassen_David.phpkeepThis=true&TB_iframe=true&height= 

500&width=900. 

8. V.A., "eTwinning generation", Central Support Service for eTwinning, 2015, ISBN 9789491440915. 

9. Andrea R. Leone, "Outlooks in Italy: CLIL as Language Education Policy", Working Papers in Educational Linguistics 

30(1): 43-63, 2015 (www.gse.upenn.edu/wpe). 

22



АБДИЯНОВА ЛЕЙЛА 

СЕМБЕКОВНА 

Учитель-дефектолог 

КГУ"Вспомогательная 

школа-интернат" 

г. Семей 

ЛУКЬЯНОВА ТАТЬЯНА 

ГЕННАДЬЕВНА 

Учитель-дефектолог 

КГУ"Вспомогательная 

школа-интернат" 


Мақала ерекше мұқтаждығы бар балаларды үй 

жағдайында оқыту мен тәрбиелеу мәселелеріне 

арналған. Авторлао ментальді ауытқулары бар 

балаларды оқытудағы өз тәжірибесімен бөлісе 

отырып, коррекциялық білім беру ұйымдарының 

ұстаздарына әдістемелік кеңестерін ұсынады. 

Статья посвящена вопросам обучения и 

воспитания детей с особенными потребностями в 

условиях обучения на дому. Авторы статьи делится 

собственным опытом обучения детей с 

ментальными нарушениями, а также дает 

методические рекомендации педагогам 

коррекционных учреждений образования. 

The article is devoted to the issues of teaching and 

bringing up children with special needs in conditions of 

education at home. The authors share his own experience 

of teaching children with mental disabilities, and also 

provides methodological recommendations for teachers 

of correctional education institutions. 

МЕТОДИЧЕСКИЕ РЕКОМЕНДАЦИИ ПО ПРОВЕДЕНИЮ 

КОРРЕКЦИОННО-РАЗВИВАЮЩИХ ЗАНЯТИЙ 

ПО РАЗВИТИЮ ПСИХОМОТОРИКИ И СЕНСОРНЫХ 

ПРОЦЕССОВ УЧАЩИХСЯ 

1-4 КЛАССОВ, ОБУЧАЮЩИХСЯ НА ДОМУ 

Методические рекомендации предназначены для 

педагогов-психологов, учителей-дефектологов, которые 

проводят коррекционно-развивающие занятия с детьми, 

имеющими нарушения интеллектуального развития. 

Дети с интеллектуальными нарушениями, обучающиеся 

на дому, имеют ряд особенностей познавательной, 

эмоционально-личностной, двигательной 

сферы, которые затрудняют процесс обучения основным 

школьным навыкам: чтению, счёту, письму. 

Основная цель занятий по коррекции психомоторики 

и сенсорных процессов - преодоление недостатков и 

развитие основных школьных навыков: праксиса 

(развитие крупной и мелкой моторики), гнозиса (развитие 

зрительного восприятия), пространственного 

восприятия, временных представлений, графо-моторных 

навыков, мыслительной и речевой деятельности. 

Занятия проводятся с 1 по 4 классы. Для каждого 

класса составляется тематическое планирование с 

определением основных задач работы, указанием 

приоритетных направлений работы и тем занятий. 

Структура коррекционно-развивающего занятия 

постоянна, а именно: 

1) Приветствие. 2) Работа по заданной теме. 

3) Физминутка (пальчиковая гимнастика, 

динамические упражнения для крупной моторики, 

упражнения на слухо-моторную координацию). 

4) Подведение итогов. 5) Прощание. 

РАЗВИТИЕ ПРОИЗВОЛЬНОСТИ ПСИХИЧЕСКОЙ 

ДЕЯТЕЛЬНОСТИ 

Дети с умственной отсталостью испытывают 

значительные затруднения в понимании инструкций, 

ориентировочной деятельности. Как правило, они не 

могут самостоятельно оценить протекание собственной 

деятельности, не замечают очевидных ошибок, не могут 

осуществить планирование не только контрольных, но 

исполнительских действий. Произвольность 

деятельности можно начинать формировать с 

двигательных и дыхательных упражнений. Занятия 

нужно проводить в игровой форме: 

"Ухо - нос", "Волшебное слово", "Досчитай до десяти", 

"Велосипед", "Зайчики - раки - птицы - аисты" и др. 

РАЗВИТИЕ ДВИЖЕНИЙ, РАЗЛИЧНЫХ ВИДОВ 

ПРАКСИСА 

УПРАЖНЕНИЯ, РЕГУЛИРУЮЩИЕ МЫШЕЧНЫЙ 

ТОНУС. 

Для развития регуляции мышечного тонуса полезны 

упражнения на мышечное напряжение и расслабление. 

Например, дети вытягивают руки в стороны с 

напряжением, а затем должны уронить их "как верёвки", 

сравнить "твёрдые" и "мягкие" руки (ноги). Можно 

чередовать движения, которые выполняются 

расслабленно и с напряжением. Например, дети 

раскачивают прямые, повисшие руки, а затем с силой 

скрещивают их. 

УПРАЖНЕНИЯ НА ЗРИТЕЛЬНО-МОТОРНУЮ 

КООРДИНАЦИЮ 

Для развития зрительно-моторной координации можно 

использовать упражнения с воздушным шариком, 

мячами разной величины. Дети учатся: 

катать мяч и догонять его; катать мяч в цель; ловить 

катящийся мяч. 

Осваивают навыки ловли мяча, например: ударить 

мяч о землю и поймать его; подбросить мяч вверх и 

поймать; ударить о землю, чтобы он отлетел к стоящему 

напротив партнёру по игре; бросать мяч в ведро, 

корзину; ударить мяч о стену и поймать отскочивший от 

пола мяч. Полезно метание в цель, закатывание шариков 

23


в лунки, игры в кегли, кольцеброс. Для вызывания 

интереса к таким упражнениям можно использовать 

речевые формулы. 

Коррекционно-развивающая работа, особенно в 

раннем возрасте, должна начинаться от движения к 

мышлению. Развитие психических процессов находится 

в прямой зависимости от степени сформированности 

тонкой моторики рук, а тонкая моторика рук - часть 

общей моторики. Сформированность моторики влияет 

на развитие всех высших психических функций, в т.ч. и 

на речь. Движения включаются во все виды 

деятельности и имеют сложную мозговую организацию. 

Развитие некоторых видов праксиса 

- причёсывание; 

- расстегивание - застёгивание пуговиц, кнопок, 

крючков, молний; 

- упражнения в шнуровании; 

- перелистывание страниц; 

- захватывающие мелкие предметы движения двумя, 

тремя пальцами; 

- лепка из пластилина, глины, солёного теста; 

- вдевание нитки в иголку; 

- резание ножницами; 

- резание ножом; 

- шитье по проколам; 

- вышивание. 

РАЗВИТИЕ ЗРИТЕЛЬНОГО ВОСПРИЯТИЯ 

(ПРЕДМЕТНОГО ГНОЗИСА). 

Много внимания уделяется развитию зрительного 

восприятия, в т.ч. и предметного гнозиса. В процессе 

рассматривания объектов дети учатся находить 

одинаковые предметы, картинки, выделять общее и 

особенное, а затем обозначать сходство и различие 

словом, находить части от целого, целое по данной 

части. Для усвоения предметных образов полезно 

использовать упражнения на рисование, развитие 

зрительного внимания и памяти, наблюдательности, 

упражнения на соотнесение словесных описаний и 

предметов. 

"Чего не хватает?", "Кто больше знает?", "Найди пару", 

"Разложи картинки", "Найди отличие", "Нарисуй пару", 

"Запомни и назови". 

Ф О Р М И Р О В А Н И Е П Р Е Д С Т А В Л Е Н И Й О Ц В Е Т Е 

Сначала дети знакомятся с красным, жёлтым, синим 

цветами, затем зелёным, потом чёрным, серым, белым 

и, наконец, оранжевым и коричневым. После усвоения 

основных цветов дети знакомятся с их оттенками. При 

работе над цветом целесообразно соблюдать следующую 

последовательность: различение цвета, называние, 

систематизация. Можно использовать игры на 

классификацию предметов по цвету, занятия с мозаикой, 

выполнение аппликаций, раскрашивание по образцу, по 

данной инструкции, игры на запоминание ряда предметов 

разного цвета и т.д. При знакомстве с оттенками цвета 

составляются сериационные ряды: от самого светлого к 

самому тёмному и, наоборот. "Собери бусы" 

Дети собирают бусы с учётом чередования цвета. Для 

этого учитель предлагает наглядную опору - схему 

чередования цветов. 

РАЗВИТИЕ ПЕРЦЕПТИВНО-ГНОСТИЧЕСКИХ 

ФУНКЦИЙ 

В процессе коррекционно-развивающей работы 

учащиеся с нарушением интеллекта, должны овладеть 

наиболее употребляемыми в повседневной жизни 

сенсорными эталонами: цвет, форма, размер - освоить 

приёмы группировки по данному признаку: сравнения, 

исключения, установления убывания - увеличения 

признака, называть признаки. Для развития тактильного 

и зрительного восприятия необходимо использовать 


различные игрушки, предметы, выполненные из разного 

материала, геометрические тела, фигуры, конструкторы, 

строительные кубики, мозаики, предметные и сюжетные 

картинки, парные картинки, разрезанные картинки, 

контурные, точечные, штриховые, зашумлённые, 

вырезанные из разных материалов цифры и буквы, 

буквенные и цифровые конструкторы, шаблоны и 

трафареты. Рекомендуется использовать упражнения на 

рисование, так как через рисование предметов 

рождается образ. 

Для развития слухового восприятия можно 

использовать звучащие игрушки, детские музыкальные 

инструменты, слушание музыки, звукоподражания, 

пение, речеслуховые упражнения. 

При работе над развитием восприятия 

предусматриваются упражнения на совершенствование 

внимания, зрительной памяти, наглядно-образного 

мышления. 

На коррекционно-развивающих занятиях следует 

использовать тактильные игры: "Письмо на теле", 

"Волшебный мешочек" и др. 

ФОРМИРОВАНИЕ ПРЕДСТАВЛЕНИЙ О ФОРМЕ 

При восприятии формы большое значение имеет не 

только зрительный анализатор, но и тактильный. Как и 

при формировании представлений о цвете 

рекомендуется соблюдать последовательность: 

различение, название, систематизация. Для повышения 

эффективности работы по формированию 

представлений о форме нужно включать их в различные 

виды деятельности детей: конструирование, лепка, 

рисование, аппликация, практические упражнения на 

классификацию и сравнение. 

"Придумай рисунок", "Головоломки", "Танграм", 

"Конструирование", "Дорисуй рисунок". 

ФОРМИРОВАНИЕ ПРЕДСТАВЛЕНИЙ О ВЕЛИЧИНЕ 

Работа над представлениями о величине предметов 

начинается с таких признаков, как большой - маленький, 

длинный - короткий, толстый - тонкий. Дети учатся 

выделять равные и неравные по величине предметы. 

Детям сообщаются понятия: размер, длина, ширина, 

толщина, высота, глубина. Эти понятия отрабатываются 

при сравнении предметов, отличающихся одним 

признаком, например: сравниваются разные по длине 

ленты, выясняется, что одна длинная, другая короткая 

и отличаются они длиной; две полоски разные по ширине 

(широкая - узкая); два карандаша разные по толщине 

(толстый - тонкий); две пирамидки разные по высоте 

(высокая - низкая); две тарелки (глубокая - мелкая).В 

дальнейшем отрабатываются приёмы сравнения 

предметов "на глаз", "на ощупь" по указанному признаку 

с использованием прилагательных, обозначающих эти 

признаки. Дети учатся раскладывать из них ряды по 

убыванию и возрастанию признака. Вводятся приёмы 

измерения с помощью мерок, измерительной линейки. 

Обязательно используются игры, игрушки (пирамидки, 

матрёшки, кубики), различные виды продуктивной 

деятельности: конструирование, рисование, лепка, 

раскрашивание, аппликация. 

"Кто где живёт?" "Сделай елочку", "Кому какой 

предмет", "Найди место". 

РАЗВИТИЕ ПРОСТРАНСТВЕННОГО ВОСПРИЯТИЯ 

Упражнения в анализе пространственного 

расположения фигур 

- найти одинаковые фигуры, остальные отличаются 

расположением в пространстве; 

- найти букву (сходные буквы), сочетание букв по 

образцу (отличия в пространственном расположении 

групп букв); 

РАЗВИТИЕ ГРАФО-МОТОРНЫХ ФУНКЦИЙ 

Развитию ритмической организации письма 

24


помогают задания такого рода: ставить точки и 

чертить палочки под счёт, закрутить и раскрутить 

спирали, рисовать росчерки, писать элементы букв в 

определённой последователь ности. Полезно 

изображение росчерков, схематически изображающих 

предметы окружающей действитель ности, 

сопровождать ритмичной речью, содержание которой 

соответствуют выполняемым движениям и 

изображаемому предмету. 

ФОРМИРОВАНИЕ ВРЕМЕННЫХ ПРЕДСТАВЛЕНИЙ 

Временные представления у детей с умственной 

отсталостью формируются с большим опозданием, 

часть детей даже после целенаправленного обучения 

не знает последовательность и продолжительность 

месяцев в году, не умеет определять время по 

циферблатным часам, не могут оценить давность и 

последовательность исторических событий. 

Для усвоения последовательности дней недели можно 

использовать карточки с названиями дней недели, 

которые нужно раскладывать, начиная с любого дня 

недели. Для облегчения узнавания карточки, кроме 

слова, можно использовать обозначение цветом. Это 

особенно важно для детей, которые затрудняются в 

усвоении навыков чтения. 

ФОРМИРОВАНИЕ МЫШЛЕНИЯ 

Мышление, как и все высшие психические процессы, 

формируется в онтогенезе в ходе предметно - 

практической деятельности и общения ребёнка. 

Мышление бывает: наглядно-действенное, нагляднообразное 

и словесное логическое. 

Логические задачи на сравнение предметов по одному 

признаку 

"Логические концовки" 

Если река глубже ручейка, то ручеёк … (мельче реки). 

Если сестра старше брата, то брат … (младше сестры). 


Если мячик больше яблока, то яблоко … (меньше 

мячика). 

Если папа старше сына, то сын … (младше папы). 

Для решения задач нужно использовать зрительные 

опоры. 

"Что тяжелее" 

Батон и пачка сахара весят больше, чем батон и 

конфеты. 

Что весит больше - сахар или конфеты? 

РАЗВИТИЕ РЕЧЕВОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ 

Для развития речи можно использовать такие методы, 

как объяснение значения слов, словесное 

опосредование процессов восприятия, увеличение 

объёма слов с обобщающим значением в процессе 

предметной классификации, усвоение невербальных 

компонентов коммуникации (интонация, ритмика, 

мелодика, жест) через драматизации, имитации, 

подражания и т.п., формирование связного 

высказывания на основе увиденного, сделанного и 

услышанного с опорой на схематический план, алгоритм, 

программу. 

Через развитие пространственно-временных 

представлений и соответствующих словесных 

обозначений необходимо формировать умения 

понимать и использовать в собственной речи 

предложные конструкции, сложные синтаксические 

образования с использованием союзов причинности и 

логических связей. 

На коррекционно-развивающих занятиях нужно 

уделять внимание развитию слухового восприятия и 

увеличения объёма слухоречевой памяти за счёт 

введения каких-либо опор: зрительных, смысловых, 

двигательных и т.д. Речь используется во всех видах 

деятельности и на всех этапах её осуществления: при 

планировании, коррекции собственной деятельности, 

сличении цели и результата. 


1. Войлокова Е.Ф., Андрухович Ю.В., Ковалева Л.Ю. Сенсорное воспитание дошкольников с интеллектуальной 

недостаточностью: Учебно-методическое пособие. - СПБ., 2005. 

2. Выготский Л.С. Мышление и речь: Избр. психолог, ис-след. М., 1991. 

3. Дидактические игры и упражнения по сенсорному воспитанию дошкольников / Под ред. Л. А. Венгера. М.: 

Просвещение, 1978. 96 с. 

4. Еремина А.А. К проблеме обучения детей с глубокой умственной отсталостью продуктивной деятельности // 

Дефектология: современные проблемы обучения и воспитания. СПб., 1994. 

5. Жаренкова Г. И. Действия детей с задержкой психического развития по образцу и словесной инструкции// 

Дефектология. 1972. № 4. С. 29. 

6. Маллер А.Р. Ребенок с ограниченными возможностями. М., 1995. 

7. Мастюкова Е.Н. Ребенок с отклонениями в развитии. М.,1992. 

8. Ананьев Б.Г., Рыбалко Е.Ф. Особенности восприятия пространства у детей. М., 1984. 

25


Мақала оқушыларды оқыту үрдісінде заманауи 

оқыту технологияларын қолдану тақырыбына 

арналған. Авторлар орта мектеп оқушыларына 

жаңа білім мен практикалық қабілеттерді игертуде 

инновациялық оқыту технологияларын, оның ішінде 

сын тұрғысынан ойлау технологиясын қолданудың 

артықшылықтары туралы ойларымен бөліседі. 

ЕЛЕУБЕКОВА 

НУРГАЙША 

ЕМЕЛБЕКОВНА 

№15 жалпы орта білім 

беретін мектептің 

қазақ тілі мен әдебиеті 

мұғалімі, Семей қаласы 

ТУРСУНОВА 

АЛМАГУЛЬ 

ТУЛЕГЕНОВНА 

Экономикалық лицейдің 

қазақ тілі мен әдебиеті 


Статья освещает тему применения современных 

технологий, в том числе технологии критического 

мышления в обучении школьников. Авторы 

утверждают, что применение инновационных 

технологий обучения положительно влияет на 

формирование навыков и новых знаний у учеников 

средних школ. 

Annotation: The paper deals with benefits of modern 

technology and using technology of critical thinking. The 

author says this contributes to better for secondary school 

students. Conclusion is drawn about an appearance with 

new educational features for school students after inoculation 

of critical thinking. 

ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҒЫНДА СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУ 

ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІ 

Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз-сабақта 

оқушылардың қызығушылығын арттыра отырып, өз 

ойыңды еркін және зерттей талпындырып, тұжырым 

жасау. 

Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз - ой қозғай отырып, 

оқушының өз ойымен өзгелердің ойына сыни қарап, 

естіген, білгенін талдап, салыстырып, реттеп, сұрыптап, 

жүйелеп, білмегенін өзі зерттеп, дәлелдеп, тұжырым 

жасауға бағыттау өз бетімен және бірлесіп 

шығармашылық жұмыс жасау. 

Сын тұрғысынан ойлау - оқу мен жазуды дамыту 

бағдарламасы. Оқушыны мұғаліммен, 

сыныптастарымен еркін сөйлесуге, пікір таластыруға, 

бір-бірінің ойын тыңдауға, құрметтеуге, өзекті мәселені 

шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты жеңуге 

баулитын бағдарлама. Оқушы - ізденуші, ойланушы, өз 

ойын дәлелдеуші. Мұғалім - әрекетке бағыттаушы, 

ұйымдастырушы. 

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы - 

әлемнің түкпір-түкпірінен жиылған білім берушілердің 

бірлескен еңбегі. Тәжірибені жүйеге келтірген Джинни 

Л.Стил, Куртис С.Мередит, Чарльз Тэмпл. Жобаның негізі 

Ж.Пиаже, Л.С.Выготский теорияларын басшылыққа 

алады. 

Мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген 

мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің 

біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға сабақтарда 

үйрету. Біздің елімізге Джордж Соростың ашық қоғам 

институты, "Сорос-Қазақстан" қоры арқылы келген бұл 

технология орыс және қазақ тілдерінде мектеп 

тәжірибелеріне ене бастады."Сын тұрғысынан ойлау" 

ұғымы белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның 

неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық 

ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеяларға 

қарсы көзқарастармен тепе-теңдікте ұстап зерттеу, 

оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді авторлар. 

Сыни ойлау - белгілі бір мәселе туралы бар идеяларды 

жинақтап оларды қайта ой елегінен өткізу және шешім 

қабылдаумен аяқталатын күрделі психологиялық үрдіс" 

екенін атап көрсеткен. Сыни ойлау - адам өмірінің бір 

саласы. Себебі, бұл философия адамдарға көптеген 

жолдар мен шешімдер ішінен маңызды әрі пайдалы 

26 

екенін, тек қажетті ақпараттарды ғана жинақтап, жаңа 

білімді бұрынғыдан ажырата алуға көмектеседі. Сыни 

ойлауды дамыту технологиясының дәстүрлі оқытудан 

басты айырмашылығы - білімнің дайын күйінде 

берілмеуі. Сын тұрғысынан ойлау - оқу мен жазуды 

дамыту бағдарламасы. Оқушыны мұғаліммен, 

сыныптастарымен еркін сөйлесуге, пікір таластыруға, 

бір-бірінің ойын тыңдауға, құрметтеуге, өзекті мәселені 

шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты жеңуге 

баулитын бағдарлама.Технологияның басты мақсаты - 

дамыта оқыту негізінде "Сын тұрғысынан ойлау арқылы 

оқу мен жазуды дамыту" бағдарламасын іске асыру, 

балаларға терең білім беру. Бұл бағдарлама Қазақстан 

қоры жанынан 1998 ж. қазан айынан бастап жүргізіліп 

келеді. Жаңа технология ретінде ең озық әдістерді дер 

кезінде игеру, іздену арқылы бала бойына дарыту, одан 

өнімді нәтиже шығара білу - әрбір ұстаздың басты 

міндеті. 

"Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды 

дамыту" бағдарламасы бойынша ол: 

-шыңдалған ойлау.кез келген даму деңгейіне 

байланысты мәселелерге сыни көзбен қарау; 

-күрделі мәселелерді шешуге, аса маңызды, жауапты 

шешімдер қабылдауға құштарлық; 

-үйрету мен үйрену бірлігінен, үйренудің 

қызығушылығынан тұратын, үйренушінің сеніміне 

негізделген құрылым; 

Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін мына төменгі 

шаралар орындалуы шарт: 

1) сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт керек; 

2) оқушыларға ойланып-толғануға, ойын ашық айтуға 

рұқсат беру; 

3) әртүрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау; 

4) үйрену барысындағы оқу-шылардың белсенді ісәрекетін 

қолдау; 

5) кейбір оқушылар түсіп қалған қолайсыз 

жағдайларды әжуаға айна-лдырмау; 

6) оқушылардың бір-бірінің жауа-бына жасаған 

сынының дәлелді, дәйекті болуын талап ету; 

7) сын тұрғысынан ойлауды бағалау. 

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту деген ұғымды кез - 

келген жаңа идеяны сол күйінде қабылдау немесе оған


түбегейлі сенім арту емес, ол идеялардың негізгі 

себептерін, жүзеге асыру жолдарын және нәтижесін білу, 

оларды өз ортаңа, өз мүмкіндігіңе, өз керегіңе, өз іс - 

әрекетіңе лайықты кіріктіру, талдау, ой елегінен өткізу, 

яғни проблемаға сыни тұрғыдан қарап, өз мақсатына 

пайдалана білу. Зерттеудегі мақсат - бастауыш сынып 

оқушыларын кез - келген мазмұнға сын тұрғысынан 

қарауды сабақта және сабақтан тыс уақытта үйрету. 

Зерттеу нысан: сабақ өту барысында сыныппен жеке, 

жұптық, топтық, ұжымдық. Жұмыс жасай отырып жеке 

тұлғаның әлеуметтендіру және даму бағытын зерттеу. 

Зерттеу барысында сын тұрғысынан ойлау 

технологиясын меңгерту бағытында оқушыларға үйрете 

жүріп, педагогикалық әдіс - тәсілдерді, және жеке тұлға 

бойында болатын мынадай қасиеттерді зерттеу арқылы 

сын тұрғысынан ойлау технологиясын тиімді қолдану 

қажеттігін түсіндім. 

Жеке тұлғаны сын тұрғысынан ойлауды меңгеру үшін 

мынадай қасиеттері болуы шарт: 

- жоспарлауға дайын болуы; 

- бейімделгіштігі (басқалардың идеяларын қабылдай 

алуы); 

- қайсарлығы (қиын тапсырмаларды кейінге 

қалдырмауы); 

- жете түсінуі (өзінің және басқа адамдардың пікірін 

қадағалау); 

- ымыралы келісімді іздеуі; 

Жеке тұлғаны сын тұрғысынан ойлауды дамыту 

шарттары: 

- сын тұрғысынан ойлауда тәжірибе жинау үшін уақыт 

және мүмкіндік беру; 

- оқушылардың ойлауына жағдай туғызу; 

- әртүрлі идеялар мен пікірлердің тууына мүмкіндік 

жасау; 

- оқыту үрдісінде оқушының белсенділігін қолдау; 

- әрбір оқушы сын тұрғысынан ойлауға қабілетті; 

- оқушының өз пікірін білдіруге жетелеу және оның 

пікірін бағалау. 

Технология бойынша әр сабақ үш кезеңнен тұрады: 

- қызығушылықты ояту; 

- мағынаны ашу; 

- ой толғаныс. 

Бірінші кезең "Қызығушылықты ояту" 

Кезеңнің мақсаттары: 

- оқушы өзінде қалыптасқан білімі мен түсініктерін 

өзектендіру; 

- оқылатын тақырыпқа танымдық қызығушылықты 

ояту; 

- оқушының белсенділігін ояту; 

Жеке тұлғаның іс - әрекеті Қолдануға болатын әдістер 

мен тәсілдер оқылатын мәселелер бойынша не білетінін 

еске түсіреді, ақпаратты жүйелейді, жауап алуға қажетті 

сұрақтар қояды. Өзге мақсатын тұжырымдайды. "Белгілі 

ақпараттар" тізімін түйін сөздер бойынша - әңгіме, 

кластерлер, дұрыс және дұрыс емесін мақұлдау және т. 

б. Бірінші кезеңде алынған ақпараттар тыңдалады, 

жазылады, талқыланады, жеке, жұп және топ бойынша 

жүргізіледі. 

Екінші кезең "Мағынаны ашу" 

Кезеңнің мақсаты: 

- жаңа ақпаратпен танысу; 

- жаңа ақпараттармен өз білімімен ара - қатынас 

белгілеу. 

Жеке тұлғаның іс - әрекеті Қолдануға болатын әдістер 

мен тәсілдер 

- мұғалім ұсынған белсенді оқыту әдістерін қолданып, 

жаңа тақырып материалдарын тыңдайды, оқиды; 

- жаңа ақпараттардың мәнін түсіну барысында мәтін 

шетіне белгі қояды немесе жазып алады; 

- қарастырылған материалдармен жұмыс істеу 

барысында өз түсінгенін қадағалайды, алдына қойған 

мақсаттарына жету үшін белсенді әрекет етеді. 

Белсенді оқу әдістерін қолдану: 


- инсерт; 

- екі жақты күнделік; 

- қосымша журнал; 

- сабақтың бірінші кезеңінде қойылған сұрақтарға 

белсенді түрде жауап іздеу және т. б. 

Бұл кезеңде жаңа ақпараттармен, ойлармен 

танысады, тиісті тақырыпқа байланысты кино көру, дәріс, 

әңгіме, тыңдау немесе тәжірибе - эксперимент жасау, 

мультимедиялық құралдарды пайдаланады. Сабақта 

жұмыс дара және жұп түрінде жүргізіледі. 

Үшінші кезең "Ой толғау" 

Кезеңнің мақсаты: 

- қабылданған жаңа және ескі түсініктердің ара 

қатынасын ашу. 

- оқылған материалды талдау және қорытындылау. 

- тақырыпты мұнан әрі меңгеру бағытын анықтау. 

- Мағынаны тану кезеңінде білімге сүйене отырып, 

бұрын және сабақ барысында не үйренгенін 

салыстырады. 

- Қарастырған тақырыптың мәнін толық түсіну және 

өзіне қойылған мақсатты іске асыру үшін жаңа 

тақырыпты талдайды, қажеттісін іріктеп алады. 

- өзіне қойған сұрақтарға мағыналы жауап алғандарын 

бағалайды. 

Алған білімдерін өмірмен байланыстырады, 

қорытынды нәтиже шығарады, өз бетімен жаңа 

идеяларды ойластырады. - кластер құру 

- әртүрлі кезеңдегі ақпараттардың өзара қатынасын 

сипаттайтын кестелер толтырады. 

- түйін сөздерге қайта оралу. 

- дұрыс және дұрыс емесін мақұлдауға қайта оралу. 

- рефлексивті сұрақтар 

- пікір алмасу. 

- шығармашылық жұмыстар жазу (синквейн, эссе) және 

т. б. 

Оқылған ақпаратты талдау, түсіндіру, шығарманы 

өңдеу жұмысы топ бойынша жүргізіледі. 

Технологияны оқыту стратегиялары (тәсілдері) 

Технологияны жетік меңгеру үшін бірнеше тәсілдер 

қолданылады. Оқытуда жақсы нәтижеге жету үшін осы 

стратегияларды оқыту үрдісінің әр кезеңінде сабақтың 

мазмұнына қарай пайдаланған жөн. 

Кластер (топтастыру). Бұл тәсілдің авторы 

американдық Гудлат. Стратегияның мәні оқу материалын 

график түрінде жүйелеу, яғни мәтіннің маңызды бөлігін 

бөліп, график түрінде белгілі бір тәртіппен шоқ тәрізді 

орналастыру. Мысалы, сын тұрғысынан ойлауды дамыту 

технологиясының кезеңдерін кластер түрінде былай 

келтіруге болады. Бұл тәсілді қызығушылықты ояту және 

ой толғау кезеңдерінде қолдануға болады. Инсерт (түртіп 

алу) жүйесі. Бұл тәсіл бойынша оқу материалы дайын 

күйінде беріледі, мәтінді оқып отырып оның бір жақ 

шетіне немесе кесте түрінде жазылады: 

"V" - білемін "+" мен үшін жаңа "-" басқаша ойлаймын 

"?" - түсінбедім, тереңірек білгім келеді 

Кестені мәтіннің фрагменттері немесе толық абзац 

түрінде толтырады. Сонан соң оқушылар жұп болып 

немесе топпен өзара пікір алмасады. Түсініксіз болған 

ұғымдарды мұғалім түсіндіреді немесе басқа ақпарат 

көздерінен іздеуге үйге тапсырма беріледі. Мұнда 

оқушыларға аз таныс, қызықтыратын, энциклопедиялық 

сипаттағы, яғни құбылыстар туралы мәліметтер жинауға 

болады. Бұл тәсіл дәстүрлі оқытудағы "оқулықтан пәлен 

парагрофты оқыңдар" деген тапсырмаға қарағанда 

тиімді. Венн диаграммасы - екі затты алып, олардың 

ерекшеліктері мен ұқсастықтарын салыстыру. 

"Синквейн" тәсілі. Мұны бес жолдан тұратын өлең деп 

те атайды. Бұл әрбір ой толғау кезеңінде қолданылады. 

Синквейн жазу ережесі: 

1) Бірінші қатарға бір сөзбен тақырып жазылады (зат 

есім түрінде). 

2) Екінші қатарға тақырыпты екі сөзбен келтіруі (екі 

сын есім түрінде). 

27


3) Үшінші қатарға үш сөзбен осы тақырып бойынша іс 

- әрекет жазылады (етістік, көсемше). 

4) Төртінші қатарға төрт сөзден тұратын осы тақырыпқа 

қатысты сөйлем немесе сөз тіркесі. 

5) Соңғы қатарға тақырып мәнін сипаттайтын бір 

сөзден тұратын синоним (метафора) жазылады. 

Эссе стратегиясын ой толғау кезеңінде қолданған 

тиімді. Мұнда оқушылар тақырыптық ішкі сырын терең 

түсініп, өз пікірін, өз ойын дұрыс жеткізіп, оқу 

материалының негізін анықтап, сол арқылы оларды 


өмірмен байланысын жазады. Сонымен қатар Кубизм 

стратегиясы - кубик жасалынып, оның 6 қырына 6 түрлі 

тапсырма жазылады. Мұғалім кубті ортаға тастап, қай 

қыры түссе, оқушы сол қырындағы тапсырмаға жауап 

береді. 

Білемін. Үйрендім. Білгім келеді. Бұл стратегияны 1984 

жылы Чикаго университетінің профессоры Донна Огл 

шығарған. Оның мақсаты - таным үрдісінде 

рефлексивтілікті дамыту. 

Ол үшін төмендегі кестені толтыру керек. 

Білемін Үйрендім Білгім келеді 

Топтың мүшелерін дамыту мақсатында уақытты 

үнемдеу арқылы оқушылардың барлығын тыңдауға 

мүмкіндік береді. Кестені толтыру барысында ұсыныстар 

және жаңа ойлар қосуға болады. 

Концептуалдық дөңгелек стратегиясы кластерге ұқсас, 

бірақ мұнда бір шоқтан таралуы керек. Мысалы 2 

сыныпта дүниетану пәні бойынша жүргізген " Бұлар 

қайдан шығады?" тақырыбында өткізген сабағымда "мал 

шаруашылығы" ұғымына осы стратегияны қолдандым: 

Бұл тәсіл оқушылардың назарын оқылатын тақырыпқа 

аударуға, сабақ жоспарын жасауға мүмкіндік береді. 

"Ирек" стратегиясы. Оқушылардың танып білу 

қызметін арттыру үшін қолданылады. Мұғалім алдын ала 

мәтінді мағынасына қарай бөліктерге бөліп тастайды. 

Бүкіл сыныптағы оқушыларды топқа бөліп, әр топқа 

мәтін үзінділерін береді. Әр топ сынып оқушыларға, 

өздеріне берілген мәтіндерін түсіндіріп шығады. Мұндағы 

басты мақсат - әр оқушы осы тақырыпты түгелдей 

қамтуында. Осы орайда "Бұлар қайдан шығады?" 

тақырыбын топ бойынша бөліктерге бөліп тастап және 

интерактивті тақтадан жайлаудың суретін көрсету 

арқылы мәтін құрастыруына жол сілтедім. "Болжам" 

стратегиясы. Оқиға мазмұны арқылы баланы қиялдату, 

ойын, сыни көзқарасын дамыту, проблемалық мәселе 

туғызу. 

Осы орайда әр топқа тапсырмалар бере отырып 

қиялдауына еркіндік бердім. Оқушылар арасынан қиялы 

жүйрік бала дараланып шығатыны сөзсіз. "Пікір алысу" 

стратегиясы. Оқушылар бір қорытындыға келетін 

мәселеге байланысты пікір таластырады, пайдалы, 

пайдасыз жақтарын шешеді. Белгілі тақырыпты алып, 

әлеуметтік өмірмен байланыстыру, өз көзқарасын 

дамыту, өзгені құрметтеуге үйретеді. "Әңгіме" 

стратегиясы. Өзіне - өзі есеп беру, көзқарасты дамыту, 

білімін анықтау, бағалау. 

Технологияны оқытуда басқа да стратегиялар белгілі: 

"Жұқа" және "қалың" сұрақтар стратегиясы, Кроссворд 

стратегиясы. 

Сонымен, сын тұрғысынан ойлаудың әдістемелік 

тәсілдерін оқу үрдісінде қолданғандағы маңыздылығы 

мынада: 

- мотивацияның артуы; 

- дербес іс - әрекеттің артуы; 

- ойлаудың белсенді болуы; 

- оқушылардың білігі мен біліктілігінің жан - жақты 

дамуы; 

- логикалық ойлаудың жүйелілігін меңгеру. 

Сын тұрғысынан ойлау технологиясын қолдану 

нәтижесінде жеке тұлғаның қабілеттері жандана түседі 

және білім прагдимасы қалыптасады. 


1. "Оқыту-тәрбиелеу технологиясы" журналы. №8, 2009. 

2. "Қазақ тілі мен әдебиеті" журналы. №4, 2003. 

3. Ж.Диханбаева "Сын тұрғысынан ойлау мен дамытпалы оқыту", "Дауыс және көрініс"№3, 2006. 

4. С. Қожагелдиева, Н. Нұртазаева.Сын тұрғысынан ойлау арқылы оқытудың тиімділігі. Бастауыш мектеп, 2009ж 

№4 

28



Мақала орта мектепте пәнаралық байланыстарды 

дамыту мәселелеріне арналған. Автор химия және 

биология пәндерін оқытуда пәнаралық байланыстарды 

тиімді қолдану жолдарына тоқталады. 

Статья посвящена вопросам организации 

междисциплинарных уроков в средней школе и 

интеграции различных предметов в процесс изучения 

химии и биологии. 

РЫМОВА МАРЖАН 

ЕЛЕМЕСОВНА 

Түзету мекемесі жанындағы "№2 

жалпы білім беретін мектеп" КММ 

химия және биология пәндерінің 


The article is devoted to the organization of interdisciplinary 

lessons in the secondary school and the integration of various 

subjects in the process of studying chemistry and biology. 

МЕКТЕПТЕ ХИМИЯНЫ НЕМЕСЕ БИОЛОГИЯНЫ 

ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТА ОҚЫТУ 

Пәнаралық байланыс- оқытудың қазіргі кезеңдегі 

үрдістерінің бірі. Ол пәндер арасындағы заңды 

байланыстылықты реттейді, оқушылардың алған 

білімдерінің бір- бірімен сабақтастығын бір жүйеге 

келтіреді. Пәнаралық байланыс меңгерген білімді 

кешенді түрде пайдалана білуге жол ашады. 

Мектептерде биология мен химияны жаратылыстану 

пәндерімен кіріктіре оқытудың мақсаты - жалғыз бір пән 

бойынша білім алып қана қоймай, мазмұны кіріктірілген 

білімді өзінің іс- әрекетінде оңтайлы пайдалануға, білім 

сапасын дамытуға мүмкіндік беруінде. Бұл оқушыларға 

жаратылыстану ғылымдарының негізін саналы 

меңгертуге жағдай жасау талабынан туындауда. 

Химия немесе биологияны жаратылыстану пәндерімен 

байланыстыра оқыту, ең алдымен оқушылардың сабаққа 

қызығушылығын арттырудың себебіне айналды. 

Оқушылардың іс- әрекетке танымдық, кәсіптік дербестігін 

пәнаралық байланыстар негізінде дамыту жеке тұлғаның 

дүниетанымдық, құндылық бағдарын қалыптастыру- мен 

өзара тығыз байланыста өтеді. Сабақта өтілген 

материалдарды толықтырып, оқушылардың білімінің 

тереңдеуіне, әр саладағы білім қорларын жүйелі түрде 

игеруге көмектеседі және оқушылардың ой- өрісін 

кеңейтіп, диалектикалық- материалистік көзқарасын 

қалыптастырады. 

Пәнаралық байланысты тиімді қолдана білу- пән 

мұғалімдерінің ең күрделі міндеттерінің бірі болып 

саналады. Осы мақсаттағы мұғалімнің шығармашылық 

жұмысы төмендегідей кезеңнен тұрады: 

1. Химия пәні мен басқа пәндер бойынша оқу 

жоспарларын, оқулықтар мазмұнын, ғылыми, ғылымиәдістемелік 

әдебиеттерді оқып -үйрену; 

2. Тақырыптық жоспар бойынша пәнаралық 

байланысты қолдана отырып сабақ жоспарын жасау; 

3. Нақты бір сабақта пәнаралық байланысты жүзеге 

асыру ( пәнаралық байланыстың танымдық міндеттерін 

анықтау, үй тапсырмасын, оқушыға берілетін қосымша 

әдебиеттерді, басқа пән бойынша оқулықтар мен 

көрнекті құралдар дайындау және оны пайдалану әдісін 

жоспарлау); 

4. Оқытудың кіріктірілген формасының әдістемелік 

формасын жасау және өткізу ( пәнаралық байланысты 

қолдана отырып қорытынды сабақтар, танымжорықтар, 

семинарлар, үйірме жұмыстары, пәнаралық байланыс 

тақырыбындағы факультативтер және т.б.); 

5. Оқытудағы пәнаралық байланысты іске асыру 

мониторингі мен бағалау әдістемесін әзірлеу ( пәнаралық 

байланыс орнатуда оқушының біліктілігін анықтау үшін 

тапсырмалар мен сұрақтар дайындау). 

Жоғары сыныптарда оқушының ойлау қабілетін 

жетілдіретін өз көзқарастарын 

дұрыс қалыптастырып дәлелдей алатын 

сабақ түрлерін көбірек өткізу тиімді. Олар конференция, 

семинар, дебат, реферат жазып қорғау және т.б. Мысалы, 

" Адам ағзасындағы металдар", "Галогендер", "Су және 

тіршілік", "Биосфера және адам", т.б. Оқушының 

дүниетанымын кеңейтіп, сабақта алған теориялық 

білімдерін пайдалана білуге дағдыландыру мақсатында 

төменгі, орта буындарда іскерлік ойындар өткізудің, ойын 

элементтерін пайдаланудың маңызы зор. 

Мысалы, бір тақырып бірнеше пәнде кездесуі 

пәнаралық байланыстың дамуына және оқушының 

тәжірибелік іскерлігін қалыптастырып дамытуға 

мүмкіндік береді. 

Химия мен биологияның тақырыптары мен олардағы 

материалдар бойынша пәнаралық байланыста беруге 

болатын ғылыми экологиялық ұғымдар, биологиялық 

және химиялық ұғымдар, экологиялық білім 

оқушылардың мүмкіндігінше тиімді пайдалануы негізге 

алынған. Оқу құралдарының мазмұны, оқытудың 

формалары, мұғалімнің оқытудағы іс- әрекетімен 

тұлғаның оқу әрекеттерінің қабысуы негізінде оларда 

теориялық біліммен қатар адамгершілік, инабаттылық 

тәрбиесін жоғары деңгейге көтеру мақсаты жүзеге асады. 

Химия мен биологияны оқушыларға оқытқанда кезкелген 

тақырыптағы мәліметтер бір- бірімен байланысып 

отыратыны анық. Соның әдісін тауып, оқушыларға 

ұғындыру пән бойынша нәтижесін береді. 

Химияны немесе биологияны пәнаралық байланыста 

оқыту үрдісінде мына міндеттер іс жүзіне асырылады: 

1. Химияның немесе биологияның жаратылыстану 

пәндерімен байланысын үздіксіз қолдана отырып, 

экологиялық білім алуда, зертханалық, сарамандық 

жұмыстарға шығармашылық деңгейде көңіл бөлу; 

2. Зертханада, өндірісте, қоршаған ортада, табиғатта 

және күнделікті тіршілікте байқалатын сандық, сапалық 

өзгерістерді бақылауда өзінің білімін қолдана білу және 

сол арқылы экологиялық проблемалардың мәнін түсіну; 

3. Пән бойынша алған білім жүйесін басқа пәндерден 

алынған білім қорымен байланыстырып, табиғат туралы 

29


материалистік көзқарас қалыптастыру; 

4. Тірі организмдермен, табиғи заттармен, оларды 

зерттеп- танып білуге қажетті көрнекті және техникалық 

құрал- жабдықтармен жұмыс жасай білудің біліктері мен 

дағдыларын қалыптастыру; 

5. Экологиялық білім, білік, дағдыны оқу үрдісінде, 

өмірде, қоғамға пайдалы еңбекте жүзеге асыра білуге 

үйрету; 

6. Тұлғаның экологиялық білім, білік қалыптастырудағы 

шығармашылық дербестігін қалыптастыру, 

табандылыққа тәрбиелеу; 

7. Тұлғаның пәнге көзқарасын, икемі мен 

құштарлығын пәнаралық байланыс негізінде 

экологиялық білім бере отырып дамытып, болашақ 


мамандықтарына бағдар беру. 

Химия және биология пәндері басқа да 

жаратылыстану пәндерімен өте тығыз байланыста 

болады. Қазіргі кезде білім беру саласына қойылып 

отырған басты міндет- білім сапасын көтеру, 

компьютерлендіру, интернет, компьютерлік желі, 

электронды оқулық дайындау және пайдалану. 

Бұлардың барлығының қазіргі заман талабына сай білім 

алуына, білім сапасын арттыруда тигізер әсері мол. 

Сабақтағы пәнаралық байланыс мектеп материалы 

ретінде химия, биологияда қарастырылған барлық 

мәліметтерді байланыстыра оқыту оқушының бүкіл 

дүниемен, табиғатпен, қоғаммен қатынас жасауына 

бағыт болып саналмақ. 


1. Қ. Аймағамбетова, Э. Әлімқұлова. Химияны пәнаралық байланыс арқылы оқыту / Химия мектепте, 2003ж., 

№6 / 

2. Б.К. Нұрғалиева. Жаратылыстану пәндерін оқытуда пәнаралық байланысты қолдану. Ақтөбе қаласы. 

3. Қ. Нұрғазина. Пәнді экологияландыру / Химия мектепте, 2005 ж., №5, 25-29 б./ 

30



АСКАРОВА 

АКЕРКЕ 

БЕРИККАЛИЕВНА 

"№35 ЖОББМ" КММ 

бастауыш сынып 


НУРАХМЕТОВА 

НАЗЫМ 

АКЫЛБЕКОВНА 

"№35 ЖОББМ" КММ 

бастауыш сынып 


Берілген әдістемелік жұмыс құзыреттілікке 

бағытталған сабақ үлгісіне деген жаңаша 

көзқарастарға арналады. Аталған әдістеменің 

ерекшелігі құзыреттілікке бағытталған сабақты 

құрастыруда мұғалім негізгі жеті дидактикалық 

ұстанымды басшылыққа алу қажет. Сонымен қатар, 

құзыреттілікке бағытталған сабақты жүргізуге 

арналған ұсыныстар берілген. 

Данная методическая работа представляет 

собой современные подходы к компетентностноориентированному 

уроку. Данная методика 

проведения урока включает в себя основные семь 

дидактических принципов, которыми учитель 

должен руководствоваться при моделировании 

компетентностно-ориентированного урока. 

Приводятся рекомендации к проведению 

компетентностно-ориентированного урока. 

This methodological work represents a modern approach 

to competence-oriented lesson. The methodology 

of the lesson includes seven basic didactic principles which 

should guide the teacher in modeling the competenceoriented 

lesson. Further provides the recommendations 

for the conduct of the competence-oriented lesson. 

ДАМЫТА ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫ 

ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУ 

Бүгінгі таңда өмірде болып жатқан өзгерістерге 

байланысты қоғамның шығармашылық әрекет пен 

шығармашыл тұлғаға мұқтаж екендігі дәлелденуде. 

Осыған орай, орта білім беретін мектептерге үлкен талап 

қойылуда. Дамыта оқыту үрдісінде оқушы оқу әрекетімен 

шұғылданып, теориялық ойлауға икемделеді, білімді өзі 

меңгеруге мүмкіндік алады. Дамыта оқытуда баланың 

ізденушілік-зерттеушілік әрекетін ұйымдастыру басты 

назарда ұсталады. Ол үшін бала өзінің осы кезге дейінгі 

білетін тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз 

екенін сезініп, содан барып оның білім алуға 

әрекеттенеді. Сабақ мұндай жағдайда төмендегідей 

құрамдас бөліктерден тұратын болады: 

1. Оқу мақсаттарының нақты қойылуы. 

2. Оны шешудің жолын бірге қарастыру. 

3. Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу. 

Бұл үшеуі-дамыта оқытудың Д. Б. Эльконин-В. В 

Давыдов жасаған жүйесінің негізгі компоненттері. Оқушы 

алдына оқу мақсаттарын қоюда ешқандай дайын үлгі 

берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, сосын 

жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім сабақ үрдісін 

ұйымдастырушы, бағыттаушы рөлінде ғана болады. 

Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын білуге 

үйреніп, әр оқушыға өз ойын, өз пікірін айтуға мүмкіндік 

беріледі. 

Мақсатым: "Өзінің және қоғамдық мүддесінде өзін-өзі 

белсенді етуге дайын, өзгермелі даму үстіндегі ортада 

өмір сүруге бейім, бәсекеге қабілетті және құзыретті, 

шығармашыл, білімді тұлғаны дамыту және 

қалыптастыру". 

"Құзірет" термині соңғы кездерде ғылымның әр түрлі 

саласында қолданыс табуда. Қолдану мүмкіндігіне қарай 

құзірет, құзіреттілік, құзіретті (жетік, терең білетін) 

ұғымдары дифференцияланады. 

Құзірет-субъектінің қойылған мақсаттарға жету үшін 

ішкі және сыртқы ресурстарды тиімді іске асыруға 

дайындығы. Сыртқы ресурстарға білім, білік, дағды, 

құзіреттіліктер (іс-әрекеттәсілдері) психологиялық 

ерекшеліктер, құндылықтар жатады. Мұны көрнекті түрде 

былай көрсетуге болады: 

С. И. Ожеговтың сөздігінде "құзіреттілік" сөзіне 

төмендегідей анықтама берілген: 

"Құзіреттілік"-біреудің бір топ мәселе төңірегінде жақсы 

хабардарлылығы. 

1. Проблемаларды шешу құзіреттілігі әр түрлі 

жағдайдағы проблемаларды анықтауға, оны шешуге 

мақсат қоюға, жетістікке жету үшін жоспарлауға 

және ұйымдастыруға, өз қызметінің нәтижесін 

бағалауды іске асыруға, барабар қойлған міндеттерге 

технологиялар таңдау және қолдануға мүмкіндік береді. 

Дамыта оқыту үрдісінде оқушының субъект ретінде 

танылуы мына төмендегі жағдайларға байланысты: 

Қазіргі оқулықтар оқу әрекеті жүйесімен 

жазылғандықтан, оқушының негізгі құралына айналып, 

өздігінен ізденудің көзі болады. Бұдан мұғалім қызметі 

жеңілдеді деген пікір тумауы керек, керісінше, оқу 

үрдісінде өтіп жататын психологиялық, педагогикалық 

жағдайларды бірден танып, әр оқушы ерекшелігіне қарай 

оқу әрекетін шебер ұйымдастырушы психолог-мұғалім 

болу жауапкершілігі артып отыр. 

Дамыта оқыту жүйесіндегі технологиялардың 

классификациялық сипаттамасы. 

1. Қолдану деңгейіне қарай: жалпы педагогикалық. 

2. Философиялық негізіне қарай: гумандық. 

3. Психикалық даму факторына қарай: социатектік, 

психотектік. 

4. Игерудің ғылыми тұжырымдамасына қарай: 

рефлекторлық, дамытушылық. 

5. Мазмұндық сипатына қарай: білімдік, тәрбиелік. 

6. Басқару мипіне қарай: шағын топтар жүйесі. 

7. Ұйымдастыру формасына қарай: сыныптық, 

сабақтық, топтық және жеке. 

8. Балаға қатынас амалына қарай: тұлғалық, 

бағдарлық. 

9. Басымдық танытатын әдісіне қарай: дамытушы. 

10. Оқушылар категориясына қарай: жалпы. 

31


11. Жетілдіру бағытына қарай: балама. 

Дамыта оқыту жүйесінің дидактикалық ұстанымдары: 

Кешенді дамытушы жүйе негізінде мақсатты 

бағытталған даму; 

Теориялық білімнің басты рөл атқаруы; 

Мазмұнның толықтығы мен жүйелілігі; 

Материалды игеруді қарқынды жүргізу. 

Оқытуда эмоционалды үрдісті іске қосу; 

Мазмұнды проблемаландыру; 

Оқыту үрдісінің вариативтілігі; 

Барлық оқушыны бірдей дамыту жұмыстарын жүргізу. 

Дамыта оқыту белгілері: 

1. Педагогикадағы түсіндірмелі - иллюстративті әдісі 

алмастырады. Бұл әдіс тұлға дамуымен тығыз 

байланысты. 

2. Дамытудың барлық заңдылықтарын ескереді, жеке 

бастың өзіндік деңгейі мен ерекшелігіне 

сәйкестендіріледі. 

3. Балаға іс-әрекеттің толыққанды субъектісі болып 

табылады. 

4. Балаға қоршаған ортамен өзара қатынасқа түсетін 

дербес субъект рөлі беріледі. 

5. Тұлғаның барлық қасиетін тұтас дамытуға 

негізделген. 

6. Баланың жақын даму аймағында жүзеге асады. 

Дамыта оқытуда мұғалімнің басты міндеті: 

Оқу материалдарын оқушыға дайын күйінде көрсету 

емес, оқушымен бірлесіп, жалпы іс-әрекетті 

ұйымдастыра отырып, алға қойылған міндеттерді 

түсіндіру, оларды шешудің тәсілдерін, жолдарын 

іздестіру арқылы өз іс-тәжірибесінде қалай қолданады? 

1. Оқу әрекетін қалыптастыру, айналадағы дүниемен 

белсенді әрекеттестік, этикалық, эстетикалық қарымқатынасқа 

дайындау, дара тұлғалық адамгершілік 

нормаларын меңгерту; 

2. Оқу барысында баланың бойындағы дамытуды 

қалыптастыруды дағдыға айналдыру. 

3. Оқу мен тілдің арасындағы байланыстылыққа аса 

көңіл бөлу 


4. Сөздік қоры мен тілдің арасындағы 

байланыстылыққа аса көңіл бөлу 

5. Оқушының сезіміне әсер етіп, логикалық ойын 

дамыту. 

6. Жалпы оқушының жан дүниесін дамыту. 

Мектебіміздің өзекті тақырыбы: "Құзыреттілік тәсілі 

арқылы білім беру үрдісінің субъектісін дамыту". 

· ақпараттық құзыреттілік алынған ақпаратты сыни 

тұрғыдан ұғынуға және оны табуға, таңдауға, қайта 

құруға, жаңа жағдайлардағы міндеттерді шешуде сол 

ақпараттарды пайдалана алуға, логикалық 

операцияларды (талдау, жинақтау, қорыту, дәлелдеу, 

жүйелеу) пайдаланып ақпараттарды өңдеуге, оларды өз 

әрекеттерін жоспарлауда пайдалануға мүмкіндік 

жасайды. 

· Коммуникативтік құзыреттілік әр түрлі жағдайларда 

алдына қойған міндеттерін шешуде, өзінің көзқарасын 

әдеп нормасына сәйкес жеткізуде ауызша және жазбаша 

коммуникациялардың түрлі құралдарын пайдалануға 

мүмкіндік туғызады. 

Коммуникативтік құзыреттілік - адамдармен өзара 

әрекет пен қарым-қатынас тәсілдерін білуді, түрлі 

әлеуметтік топтарда жұмыс істеу дағдыларын, 

қоғамдағы түрлі әлеуметтік ролдерді орындауды, 

өмірдегі нақты жағдайларда шешім қабылдау үшін 

байланыстың түрлі объектілерін қолдана алу білігін, 

мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілінде, халықаралық 

қатынаста шетел тілінде қатынас дағдылары болуын 

қарастырады. 

Ақпараттық-технологиялық құзыреттілік - бағдарлай 

білу, өз бетінше іздей білу, талдай, таңдай білу, өзгерте 

білу, сақтай білу, білім мен ақпаратты ақпараттық 

технологиялар мен техникалық объектілердің көмегімен 

жеткізуді жүзеге асыра білу және интерпретациялау 

білігі. 

Өзінің және қоғамдық мүддесінде өзін-өзі белсенді 

етуге дайын, өзгермелі даму үстіндегі ортада өмір сүруге 

бейім, бәсекеге қабілетті және құзыретті, шығармашыл, 

білімді тұлғаны дамыту және қалыптастыру". 


1. ҚР Жалпыға міндетті білім берудің Мемлекеттік стандарттары; Жоба, /12 жылдық білім беру, 2006ж/. 

2. Эльконин-Давыдов "Дамыта оқыту технологиясы" 

/ Педагогикалық шығармалар, 1998 ж/. 

3. Оқу үрдісіндегі дамыта оқытудың мәселелері / Психологиялық ғылым және білім беру №1/2003 ж / 

32



Берілген әдістемелік жұмыс дене шынықтыру сабағында 

қазақтың ұлттық ойындарын қолдану мәселелеріне арналған. 

Мақала орта мектеп ұстаздарына, әдіскерлерге, мұғалімдерге, 

студенттер мен магистранттарға арналады. 

МАКСУТОВА АЙГУЛЬ 

МУРАТОВНА 

Шығыс Қазақстан облысы Семей 

қаласы №47 жалпы орта білім 

беретін мектебінің дене тәрбиесі 

пәні мұғалімі 

В статье рассматриваются вопросы проведения уроков 

физической культуры с элементами казахских национальных 

спортивных игр. Разработка будет интересна учителям, 

методистам, а также студентам и магистрантам 

педагогических специальностей. 

This methodological work is an example of the providence of lesson 

on physical training with elements of the Kazakh national sports. The 

article will be of interest to teachers, instructors, students and undergraduates 

of pedagogical specialties. 

ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ САБАҒЫНДА ҚАЗАҚТЫҢ 

ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРЫНЫҢ РӨЛІ 

Халқымыздың ежелден бері қалыптасып, ғасырлар 

бойы сақталудағы дәстүрлі мәдениеті заманның 

ағымына қарай өзгеріске ұшырап, ерекшеліктерге ие 

болғанымен, желісін үзбей жалғасын тауып келеді. Қазақ 

халқының дәстүрлі ұлттық мәдениетіне қайта оралудың 

маңызы туралы Елбасы Н.Ә.Назарбаев өз ойын 

былайша білдіреді: "Әр халықтың өміріндегі терең 

имандылық пен рухани негіздерге - дәстүрлерлерге назар 

аудару керек. Оның халық өміріндегі рөлі еш даусыз. 

Мәдени дәстүрлер қашан да әлеуметтік қайта түлеудің 

қайнар көзі болып келді. Өзінің ұлттық тарихи-мәдени 

тамырларына қайта оралу - бұл, әрине оң процесс. 

Қазақстанда ұлттық тілді, қарым-қатынасты, мәдениетті 

дамытуға барынша қолдау жасалып отыр. Біз барлық 

мүмкіндіктерді жұмылдырып, қоғамның ендігі жерде 

халықтың рухани түлеуіне, оның мәдениетін көтеруге, 

тарихын және мұрасын қалпына келтіруге, оны өркениет 

дамуынан кенже қалдырмауға ұмтылып отырмыз. Бұл 

өзімізді танудың, әрі тәрбиелеудің, ең бастысы жас 

ұрпақтың бойына шынайы отаншылдық сезімін 

дарытудың жолы". [1;10]. 

Қандай халық болсын өзінің рухани-мәдени 

құндылықтарын көздің қарашығындай сақтай алмаса, 

сыртқы күштердің рухани-мәдени жаулаушы-лығына 

қарсы тұра алмасы анық. Ондай халық өз мемлекеттілігін 

де сақтай алмайды. Бүгінгі күні жас Қазақ мемлекетінің 

қайта ту көтеріп, Тәуелсіз ел болуы - қазақ халқы мен 

мәдениетінің әлі де болса құрып кетпегендігінің айғағы. 

Оны баянды ету- бүгінгі және болашақ ұрпақтың қасиетті 

борышы. "Мәдени мұра" бағдарламасы да осы үшін 

қажет болды. "Мәдени мұра" мемлекеттік 

бағдарламасында негізгі міндеттердің бірі "мәдени 

мұраны, оның ішінде қазіргі заманғы ұлттық мәдениетті, 

дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды зерттеудің тұтастай 

жүйесін құру" делінген. [2;351] Аталмыш міндетті шешу 

қазіргі мәдениеттің модернизациялануына, онда жалпы 

адамзаттық құндылықтар мен ұлттық құндылықтардың 

дұрыс қауышуына ықпал етері сөзсіз. Себебі, тәуелсіз 

Қазақстанның мәдениетін жасау және өркендету осы 

уақытқа дейін жасалынған мәдениет жетістіктері 

нәтижесінде ғана іске асады. 

Жалпы білім беретін орта мектептің негізі баланың 

жеке басын бастапқы қалыптастыруды қамтамасыз ету, 

оның қабілеттерін анықтау және дамыту. Осы сатыдағы 

оқу мен тәрбие оң уәжді қалыптастыруға және оқу 

қызметін білуге, санаудың берік дағдыларын үйретуге 

негізделген. 

Қазақтың ұлттық ойындары - ата-бабамыздан бізге 

жеткен, өткенімен бүгінгісін байланыстырған баға жетпес 

байлығымыздың, күнделікті тұрмысқа пайдаланудың 

заманымызға сай ұрпақ тәрбиелеуге пайдасы орасан 

зор. Ойын баланың алдынан өмірдің есігін ашып, оның 

шығармашылық қабілетін оятады. Ұлттық ойын ойнау 

арқылы балалардың өз салт-дәстүрлеріне, әдет-ғұрпына 

деген сүйіспеншілігі артады. 

Қоғамымыздың іргетасын нығайту үшін бүгінгі жастарға 

үлгілі, өнегелі тәрбие беру - қазіргі міндеттердің бірі. 

Оқушыда жалпы адамзаттық құндылықтар мен адамның 

айналадағы дүниемен жеке тұлғалық қатынасын 

(этикалық, эстетикалық, адамгершілік тұрғысынан) 

тәрбиелеу мақсатын халқымыздың мәдени рухани 

мұрасының, салт-дәстүрінің озық үлгілерін оның бойына 

дарыту арқылы жүзеге асыруға болады. Халық ойынды 

тәрбие құралы деп таныған. Ойынды сабақта қолдану 

оқушылардың ой-өрісін жетілдірумен бірге, өз халқының 

асыл мұраларын бойына сіңіріп, кейінгі ұрпаққа жеткізе 

білу құралы. 

Қай халықтың болмасын, оның ұлттық ойындарының 

белгілі бір мақсаты мен споттық, дене тәрбиеге 

байланысты тұрғыдан ерекше қасиеттері болады. 

Сондықтан халық арасында қалыптасқан ойындар 

туралы сипаттамалық жинақтар, деректер және құжаттар 

дұрыс зерттеу мен талдауды қажет етеді. Ұлттық дәстүрлі 

халық ойындарының ел арасындағы беделі, тарихи 

қоғамдағы алатын орны және болашақ ұрпақты өсірудегі 

қажеттілігі, оның шығу тарихы туралы ғылыми тұрғыдан 

бізге дейінгі ғалымдар да көп ізденді. 

Қазақтың ұлттық ойындары ерлікті, өжеттілікті, 

батылдылықты, шапшаңдықты, ептілікті, тапқырлықты, 

табандылықты, байсалдықты т.б. мінез-құлықтың 

ерекшеліктерімен бірге күш-қуат молдылығын, дененің 

шынығыуын қажет етеді. Ойын баланың санасын, ойын 

жетілдіріп, қиялын дамытады: бала қимылдарының 

дамуына әсер етіп, физиологиялық қалыптасуына 

жағдай жасайды. Сонымен бірге ойынды мұғалім мен 

балалардың бірлескен оқу әрекетінің өзара байланысты 

технологиясы ретінде де қолдануға болады. 

Халқымыздың тарихи-мәдени мұраларының түрлері сан 

алуан. Осындай аса құнды мәдени игіліктердің біріұлттық 

ойындарының, әдет-ғұрып салттарының алуан 

33


түрлерін кездестіреміз. Ойын баланың күш-қуатын 

молайтып, оны шапшаңдыққа, дәлдікке ғана тәрбиелеп 

қоймай, оның ақыл-ойының толысуына, есейіп өсуіне де 

пайдасын тигізеді. 

Халықтық педагогиканың ең бір көне тиімді 

құралдарының біріне ойын жатады. Ойын арқылы бала 

қоршаған ортаны өз бетінше зерделейді. Сөйтіп, өзінің 

өмірден байқағандарын іске асырып, қоршаған 

адамдардың іс-әрекетіне еліктейді. Соның нәтижесінде 

өзі көрген жағдайларды отбасылық тұрмыс пен қызмет 

түрлерін жаңғыртады. Мәселен, қазақтың ұлттық 

ойындары: "Бәйге", "Көкпар", "Алтын сақа", "Хан 

талапай", "Қыз қуу", "Тоғызқұмалақ" т.б. балалардың 

еңбекке деген қарым-қатынасы мен қабілеттерін 

арттырады. Ойын дегеніміз - адамның ақыл-ойын 

дамытатын, қызықтыра отырып ойдан-ойға жетелейтін, 

тынысы кең, алысқа меңзейтін, қиял мен қанат бітіретін 

ғажайып нәрсе. Ұлы педагог В.И.Сухомлинский: 

"Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, творчествосыз, 

фантазиясыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі 

болмайды", - дейді. Демек, шәкірттің ақыл-ойы, парасаты 

ұлттық салт-сананы сіңіру арқылы баии түседі. Оқу 

үрдісінде ұлттық ойын элементтерін пайдалану сабақтың 

тақырыбы мен мазмұнына сай алынады. Сонда ғана 

оның танымдық, тәрбиелік маңызы арта түседі. 

Оқушыларды әсіресе, "Сиқырлы қоржын", "Көкпар", 

"Асық" секілді ұлттық ойындарға қатыстыру өте тиімді 

екеніне көз жеткізу қиын емес. Бұл ойындарды жаңа 

материалды бекіту немесе қайталау кезінде қолдану 

керек деген пікір бар. Оқушы ойынның үстінде не 

соңында өзінің қатысу белсенділігіне қарай түрлі баға 

алуы мүмкін. Мұғалім әр оқушының еңбегін бағалап, 

ынталандырып отыруы тиіс. Ойынның тәрбиелік маңызы 

мынада: ол баланы зеректікке, білгірлікке 

баулиды.Бабаларымыздың асыл қазыналарына деген 

көзқарасын құрметтеуге сөз әсемдігін сезінуге үйретеді. 

Батылдыққа, өжеттікке тәрбиелейді. Ендеше еңбекке 

баулу сабағын ұлттық ойындар арқылы сабақтасытырып 

түсіндіру пән тақырыптарын тез, жылдам меңгеруге 

ықпал етеді. Оқушының сөздік қорын байыта түседі. 

Халқымыздың ұлы перзенттерінің бірі, аса көрнекті 

жазушы М.Әуезов: "Біздің халқымыздың өмір кешкен 

ұзақ жылдарында өздері қызықтаған алуан өнері бар 

ғой. Ойын деген менің түсінуімше көңіл көтеру, жұрттың 

көзін қуантып, көңілін шаттандыру ғана емес, ойынның 

өзінше бір ерекше мағыналары болған", - деп тегіннен 

тегін айтпаса керек. Одан кейінгі кезеңде қазақ 

халқының бай этнографиялық материалдарын 

жинақтаған және оның ішінде ұлт ойынының тәрбиелік 

маңызы туралы пікір айтқандар К.А.Покровский, 

А.И.Ивановский, Н.И.Гродеков, Е.А.Алекторов, 

Ә.Диваев, А.Левшин, Н.Пантусов, Ф.Лазаревский, 

П.П.Пашин, Г.С.Запряжский, А.Шиле, А.Харунзин, 

А.Горячкин, П.Ходыров, Е.Букин, О.Әлжанов, т.б. 

болды делінген. Е.Сағындықов өз еңбегінде: "Қазақтың 

ұлт ойындары тақырыпқа өте бай және әр алуан 

болады", - дей келіп, ұлт ойындарын негізінен үш салаға 

бөліп топтастырған. Ә.Диваев "Игры киргизских детей" 

атты еңбегінде тарихта алғаш рет қазақтың ұлттық 

ойындарын үш топқа бөліп қарастырады. Қазақ 

балаларының ұлттық ойынына тоқталғандардың бірі - 

орыс ғалымы А.Алекторов. Мәселен, оның "О рождении 

и воспитании детей киргизов, правилах и власти 

родителей" (Орынбор, 1891) атты еңбегіңн атауға 

болады. М.Жұмабаев ойындарды халық мәдениетінен 

бастау алар қайнар көзі, ойлау қабілетінің өсу 

қажеттілігі, тілдің, дене шынықтыру тәрбиесінің негізгі 

элементі деп тұжырымдайды. Кезінде ұлттық 

ойындарды зерттеген авторлар қатарында М.Тәнекеев, 

Б.Төтенаев, М.Балғымбаев, Ә.Бүркітбаев, т.б. есімдерін 

атауға болады. Кеңес Одағы кезіндегі ұлттық 

ойындардың маңызы мен қажеттілігін көрегендікпен 

қарастырған ғалым Б.Төтенаев "Қазақтың ұлттық 


ойындары" (Алматы, 1994) атты еңбегінде қазақ 

ойындарын бірнеше топқа бөліп, ойын шарттарын 

жазып, жастар үшін тәрбиелік мәнін зерделеп, ойын 

білдірген. Сабақта және тәрбиеде, яғни балабақшалар 

мен бастауыш мектептерде ұлттық ойынды ұтымды 

пайдаланса, алдымен еңбекке баулу және дене 

шынықтыру пәндерінде оқушылардың өз бетімен жұмыс 

жасау дағдыларын қалыптастыру шарттары теориялық 

тұрғыдан негізделсе, онда оқушылардың білімге деген 

құштарлығын арттыруға және халықтың асыл мұрасын 

бойына сіңіріп, ұлттық сананы қалыптастыруға болады. 

Ойын мағынасымен жеке оқушының мақсаттары бірбірінен 

алшақ кетпейді, қайта бір-біріне қабысып, 

ұштасып жатады. Олай болатыны, ойын мақсаты - өзінің 

қарсыласын ұту, одан басым түсіп, жеңіске жету. Ұлттық 

ойындардың жасаушысы - халық. Олай болса, бұл - 

халықтық шеберлік. Осы күнде сол халық жасаған 

туындыларға күдікпен қарайтындар әлі де кездеседі. 

Кеңес үкіметі кезеңінде халық мұраларына немқұрайлы 

қарау көзқарасы қалыптасты. Ал шын мәнінде, қазақ 

халқының жеке-дара тұлғалары ғасыр бойы осы 

қарапайым халық ойындары арқылы неше алуан өнер 

саңлақтарын, адамдардың қорғаны болған батырларды 

тәрбиелеп шығарды. Олай болса, ұлттық ойындардың 

өзі, шындап келгенде, адам қасиетін бір жақты емес, жанжақты 

дамытуға негізделген. Ол тек көңіл көтеру, ермек 

үшін жасалмаған. Ол - адам баласының жағымды 

қасиеттерін дамытып, ойлатып-толғантуға, 

сезімталдыққа, басқаның жағдайына ене білуге, жеңіске 

деген ұмтылысқа, өз күшіне деген кәміл сенімділікке 

денесін шыңдап, қабілетін арттыруға, қиялдай білуге, 

сол қиялды орындауға жетелейді. Бұл ұлттық 

ойындардың бойына дарыған ежелгі қасиеті болса, біздің 

ата-бабаларымыз содан тәлім алып өсті. 

Бүгінде ұлттық ойындардың осы табиғи тәрбиелік 

қасиеттері мектептегі оқу-тәрбие үдерісінде 

пайдаланудың әдіснамалық негіздерін құрайды. 

Ұлт ойындары - адамдардың шындықпен өрілген алыс 

күндерін меңзейтін, болмыстың өзінен туындайтын және 

соны жастардың танып-білуі мен түсінуіне арналған 

ақыл-ой, қиялының өрелі өрісі. Яғни, ол - күнбе-күнгі 

адам тұрмысының көрінісі. Сондықтан адамның өзі, 

оның тұрмыс-тіршілігі қандай шыңдық болса, ол жасаған 

ойын да сондай болмыс шыңдығы. Ұлт ойындары сайып 

келгенде адам қиялы арқылы өмір шыңдығының адам 

санасында түрленіп, қайта тууы болып табылады. 

Өйткені, ойын дегеніміз - адамның еңбек тәжірибесінің 

ойын арқылы қайталануы. Олай дейтініміз, ол - белгілі 

бір жүйеге негізделеген адамдық дене, ақыл-ой 

жаттықтырушысы. Дене шынықтыру мен спортты дамыту 

үлкен мүмкіншіліктерге ие. Осыған байланысты 

республикадағы дене шынықтыру ұйымдарының 

алдында үлкен және жауапты міндеттер тұр. Бұл үшін 

дене шынықтыру қозғалысы жалпы және халықтық 

қозғалысқа айналу үшін, дене тәрбиесінің ұлттық 

жүйесінің жалпы принциптерін тарату ерекшеліктерін 

талдау керек. 

Қорыта келгенде, қазақ халқының ұлттық 

мұраларының бірі - ұлт ойындары. Өйткені ұлттық 

ойындар арқылы біз болашақ жастарды рухани сезімге 

тәрбиелей аламыз. Осындай атадан балаға мұра болып 

келе жатқан ұлттық спорт ойындары - "Қазақша күрес", 

"Ат жарыс", "Көкпар", "Тоғыз құмалақ", яғни осы ойындар 

дүниежүзілік олимпиадалық ойындарда өткізілсе, 

қазақтың ұлттық спорт ойындары үлкен мәртебеге жетер 

еді. 

Сонымен, ұлттық спорт ойындарын күнделікті 

тәжірибеде қолданған жөн. Сонда ғана ұлттық ойындар 

үлкен дәрежеге жетіп, олимпиадалық спорттың резервіне 

айналар еді. 

Қазақ ұлты негізінен ұрпақ қамын басты мақсат етіп 

қойып, балалардың нағыз азамат болып қалыптасуына 

аса зор мән берген. Нәтижесінде дәстүрлі бала 

34


тәрбиесінің басты құралы ретінде ұлттық ойынды 

орайластырып, дамытып отырған. Қазақ халқы- ұлт 

ойындары ерлікті, өжеттілікті, батылдықты, 

шапшаңдықты тағы басқа қуаты молдылығын, білек 

күшін дененің сомданып шынығуын қажет етеді. 

Сонымен бірге, бұл ойындар әділдік пен 

адамгершіліктің жоғары принциптеріне негізделген. 

Өйткені, ойынға қатыспай тұрып-ақ оған күн ілгері көп 

адамдардың тер төгіп, еңбек етуіне тура келеді. Мысалы, 

бәйгені алайық. Ол үшін алдымен бәйгеге қатысатын 

атты таңдап алады. Ол атты баптап, бағып-күтуге тура 

келеді, оның ішетін суы мен жейтін жеміне дейін белгілі 

бір мөлшерге келтіреді. Сондықтан, қазақтың ұлттық 

ойындары сауықтық жағынан ғана емес, ол-спорт, олөнер, 

ол- шаруашылық тәжірибелік маңызы бар тәрбие 

құралы. 

Қазақтың ұлттық ойындары: көкпар сайыс, күрес, теңге 

алу, қыз қуу, алтын табақ ату т.б. спорттық сипатпен бірге 

үлкен тәжірибелік маңызға да ие болды. 


Көшпелі қазақтардың өмір-салты денсаулыққа аса зор 

мән берген. Атқа міну өнері жас баланы сезімі мен 

денесін жаттықтырудың басты және ортақ дәстүріне 

айналды. Бозбала да, қыз бала да жастайынан аттың 

құлағында ойнауға бейімделді, соған тырысты. 

Ойын-сауық тәжірибе мен тәсілдің еркіндігі, тапқырлық 

пен болжамның қиылысатын шебі, мұрат пен меженің 

тоғысқан шеңбері. Жарыссыз ойын, ойынсыз әзілқалжың 

бола берді. Ойын-сауық қара күш көрсететін 

озбырлық немесе біреудің намысын жыртатын қастандық 

емес. Ой өтімділігі мен сөз өткірлігі, шеберлер өз 

мәртебесін мойындатып жатады. Ойын серіктесті таба 

білуге, онымен тіл табысуға үйретеді. Ойында адам 

қарсыласының олқы және оң жақтарып дұрыс анықтауға 

ерекше мән береді. Оның күш қабілетін тура бағалау 

ережесіне енеді. Халқымызда қозғалмалы ойындардың 

түрі кең таралған. Ұлтымыздың тұғыры мықты болуында 

ұлттық ойындардың ұмытылмай ойналып тұруы да өз 

үлесін қоспақ. 


1. Мильгрем Р., Гонг Е., Творческая внешкольная активность интеллектуально одаренных старшеклассников как 

прогнастическая характеристика их достежений: лонгитюднгое исследование //Основы концепции творчества и 

одарённости. -М.: Молодая гвардия, 1997. 

2. Савенков А.И. Детская одаренность: развитие средствами искусства. - М.: Педагогическое общество России, 

1999. - 220 с. 

3. Одаренные дети. Перевод с англ. (Под ред.Бурменской Г.В., Слуцкого В.М) -М., 1991. -270 с. 

4. Елеупаева Ж.К., Тезекбаева Ж.С. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылыығын дамыту. Семей 2005ж.- 

45б. 

5. Әбдікәрімов М.О., Едігенова А.Ж. Дарынды балалармен жұмысты ұйымдастырудың ерекшеліктері. Семей, 

2006. -160 б. 

6. Құрманбаева С.К. "Ұлттық ойындардың бүгіні мен келешегі", "Алматы" 2004 жыл, 209 б. 

7. Несіпбаев Б.К. "Ұлт мәдениеті мен өнері", "Білім" 2003 жыл, 198 б. 

8. Наурызбаев Ж. "Ұлттық мектептің ұлы мұраты", "Алматы" 1995 жыл, 98б. 

9. Брушлинский А.В. Целостность субъекти - основание системности всех его качеств. 

10. Козлова С.А., Куликова Т.П. Дошкольная педагогика., 1998. 

11. Эльконин Д.Б. Психология развития в детских возрастах., 1995. 

12. Республикалық ғылыми-әдістемелік журнал. №3, 2008, Ұлттық ойындардың маңызы. 

13. Республикалық педагогикалық журнал №4, 2007. 

14. Атабаев А.С. "Ұлттық ойындар- халық мұрасы", "Кітап" 2006 жыл, 275 б. 

35



ӘСЕМ 

БЕЙСЕНҚЫЗЫ 

Жарқын жалпы орта 

білім беретін мектебі 

физика пәні мұғалімі, 

Семей қаласы Жарқын 

ауылы 

АУБАКИРОВ ОЛЖАС 

МАКСАТОВИЧ 

Жарқын жалпы орта білім 

беретін мектебі 

информатика пәні 


Жарқын ауылы 

Мақалада мектеп оқушыларына білім беруде 

инновациялық технологияларды қолданудың маңызы 

мен артықшылықтары туралы айтылған. Авторлар 

білім берудегі инновациялардың түрлері мен 

тәсілдеріне шолу жасайды. 

Статья освещает вопросы использования 

инновационных образовательных технологий в 

средней школе. Авторы описывают виды и методы 

инновационных образовательных технологий. 

In this article referred the importance and benefits of 

using of innovative technologies in the education of school 

children. Authors made overview to different types of innovation 

in education. 

БИОАҚПАРТТАНДЫРУ ЖӘНЕ СИНЕРГЕТИКА 

ТЕХНОЛОГИЯСЫН ОҚУ ПРОЦЕСІНДЕ ҚОЛДАНУ 

ТИІМДІЛІГІ 

Оқыту сапасын көтеру - бүгінгі техникасы қарыштап 

дамыған өркениетті заманның өзекті мәселесі. 

Ғалымдар мен мұғалімдерді осы мәселе қатты 

ойландырады. Қазақ педагогикасы мен мектебі алдында 

білім, тәрбие берудің тың жаңашыл бағыттары жолға 

қойылуда. Олар - оқу, тәрбие, даму процестерін 

жандандыру. Бұлардың барлығы жеткіншектерге жүйелі 

де сапалы білім, саналы тәрбие беру ісіне тәуелсіз ел 

талабы тұрғысынан қарау қажеттігінен туып отыр. 

Мектептегі әдістемелік қызметтің мақсаты-мұғалімдердің 

кәсіби шеберлік деңгейін үздіксіз жетілдіру, білім сапасын 

көтеру мақсатында жаңа технологияларды меңгеру. 

Мектептегі әдістемелік жұмыстарды ұйымдастыруда кезкелген 

педагогикалық ұжым өзіндік бағыт- бағдарын 

ұйымдастыру формаларын анықтайды. Елбасының "100 

мектеп, 100 аурухана" бағдарламасымен салынған 

Семей қаласындағы Жарқын жалпы орта білім беретін 

мектебінде 10 мұғалім Қазақстандық ғалым Ф.Я. 

Вассерманның "Биоақпараттандыру және синергетика" 

білім беру технологиясын сабақтарында қолданады. 

Ұстаздардың шығармашылық қабілетін ояту, дамыту, жас 

мамандарды шығармашылық әрекетке баулу үшін 

мектебімізде БжС технологиясына байланысты эталон 

мұғалімдерден құрылған шығармашылық топ жұмыс 

істейді. 

Қазақстандық ғалым Ф.Я.Вассерман көптеген 

қазақстандық және халықаралық педагогтардың 

тәжірибесін оқып зерттеп, "Биоақпараттандыру және 

синергетика" (БиС) білім беру технологиясын тамаша 

қарастырып, оқыту сапасының нормативтік көрсеткішін 

құрды. Автордың жасаған қорытындысы бойынша оқыту 

сапасын басқару-оқыту нәтижесін толық көрсететін 

көрсеткіштер мен критерийлердің талабын орындауға 

бағытталу, оқытудың сапасын нақты анықтайтын 

стандарттық өлшемдер жүйесін құру. Сонда ғана 

сапаның нақты көрсеткіштері көрінеді. Өлшем 

нормаларының бірі - тапсырманы орындау уақыты. Оқу 

процесін дамытуда "БжС" білім беру технологиясын 

ойлану жылдамдығын арттыру еске сақтауда, оқу 

үлгілерінің сапасын жаңартуда, оқу материалын игеруде 

үлкен жетістіктерге жеткізетіні тәжірибеде дәлелденіп 

отыр. Ф.Я.Вассерманның "Биоақпараттандыру және 

синергетика" білім беру технологиясында оқытылатын 

пәндердің оқу материалының меңгерілуіне сәйкес келетін 

қажетті технологиялық карталар құрылымын да ұсынған. 

Түрлі технологиялық карталар арқылы оқушылардың 

қабылдауы, есте сақтау қабілеті өседі, ойлау - сөйлеу 

дағдысы қалыптасады, танымдық көзқарасы жетіледі, 

ең құнды, пайдалы материалды тауып, өз бетінше 

ізденіспен еңбек етуге талпындырады. Бұл оқушының 

уақытты үнемді пайдаланып, өз ойын тұжырымдап 

айтуға дағдыландырып, шығармашылық ізденіске жол 

ашады. 

"БжС" технологиясы бойынша өткізілген сабақтардың 

дәстүрлі сабақтардан айырмашылықтары: 

- Әр сабақ сергіту жаттығуларымен басталады. 

- Жаңа сабақ оқу әрекетінің жалпыланған әдісі (ОӘЖӘ) 

арқылы түсіндіріледі. 

Тапсырмалар деңгейлеп беріледі. 

- Тапсырманы орындауға уақытты шектеп көрсетеді. 

Сыныптағы оқушылар санына қарай (25 оқушы болса, 

5оқушы, 15-оқушы болса 3 оқушы) тапсырманы орындап 

болғаннан кейін, қалған оқушыларға тапсырманы 

орындап бітіруіне 30секунд уақыт беріледі. 

Ғалым-практик Ф.Я.Вассерман жүргізген зерттеу 

тәжірибелік-эксперименттік жұмыстарының нәтижесінде 

оқыту сапасының нормативтік көрсеткішін құрды. Ол 

көрсеткіш 63% төмен емес. Әр сабақтағы оқушылардың 

білім сапасын есептеп, 63% салыстырып отыру керек. 

Қорыта айтқанда, "Биоақпараттық және синергетика" 

білім беру технологиясының карталары мұғалімдерге 

сабақты жоғары деңгейде сапалы өткізуіне ықпал 

жасайды. Қазіргі заман талабына сай білім берудің жаңа 

технологияларын, ұтымды әдіс-тәсілдерін пайдалану, 

білім беру саласында жүйелі жұмыстар атқару еліміздегі 

ең маңызды әрі кезек күттірмейтін ауқымды 

мәселелердің бірі болып отыр. Білім сапасы мен деңгейін 

арттыруда тәжірибеде дәлелденген тиімді жаңа білім 

беру технологиялары қажет-ақ. Бұл технологияда сабақ 

барлық пән бойынша өзіне сәйкес келетін технологиялық 

карталармен жоспарланады. 

"БжС" технологиясындағы технологиялық карталардың 

36


мақсаттары: 

1."Алгоритм" картасы - білім түрлерін беруді мақсат 

етеді. 

2. "Биоинтернет" картасы- біліктілік пен дағдыны тіл 

арқылы қалыптастыруды мақсат етіп, "Алгоритм" 

картасынан кейін міндетті түрде қолданады. 

3. "Жаттықтырғыш" картасы - тақырыпты аяқтап, білім, 

білік дағдыны қалыптастыруды мақсат етеді және 

"Биоинтернет" картасынан кейін міндетті түрде 

қолданылады. 

4. "Логика" - шығармашылық ойлауды және логиканы 

қалыптастыруға қолданылады. Сөйлем дағдысы және 

білім, білік дағдылары қалыптасқан жағдайда ғана 

жақсы жұмыс жасайды. Осы карта бойынша жоғары 

күрделілік деңгейдегі тапсырмаларды орындауға 

мүмкіндік туады. 

5. "Лидер" -аралас оқытуда көлемді материалды 

меңгеру үшін қолданылады. 

6. "Ауызша сабақ" - 1,2,3, және "Әмбебап" картасы - 

гуманитарлық пәндер саласында оқу материалдарын 

меңгеруге арналған. Бұл технология бойынша ойлаудың 

барлық типін дамыту принципі берілген. 

7. "КТС" ( Күншуақ, түймедақ, самалшық) картасы - 

күрделі, жоғары деңгей картасы. Оқу үрдісінде бала 

дамуының жоғары көрсеткішін көрсетеді. 

8. "БАЖ" ( белгілі, арнайы, жаңа) картасы - әртүрлі 

ақпараттар ағымымен жұмыс жүргізу біліктілігін 

қалыптастырып, сын тұрғысынан ойлау қабілетін 

дамытады. 

Осындай "БжС" білім беру технологиясының 12 

технологиялық картасы бар. Әр картаның өзіндік 

ерекшелігі, құрылымы, мақсаттары бар. Олар 

гуманитарлық пәндеріне де, жаратылыстану пәндеріне 

де негізделген. 

"БжС" білім беру технологиясының ерекшелігі: 

Мұнда мұғалім тек басқарушылық рөл атқарады, көп 

түсіндіре бермейді, қажетті мәліметтерді қайдан табуға 

болатынын және қалай оқып-үйренетінін айтып, жасатып 

отырады. Мұғалім - пікірталасты ұйымдастырушы, білім 

алуды ұйымдастырушы. Оқушылар көп уақыт бойы 

белсенді, тапсырмаларды өз беттерінше орындайды. 

Дағды қалыптасады, шаршамайды және өз білетінін 

басқаға үйретеді. Өзара қарым-қатынас қалыптасады. 


Жұппен, топпен, ұжымдық жұмыс түрлері қолданылады. 

Бағалаудың түрлі формаларын пайдаланады. 

Машықтандыру жаттығулары жасалады. Оқушылардың 

шебер орындауы үнемі уақытпен шектеледі. Сыныптағы 

ешбір оқушы қалыс қалмайды; 

Мұғалімнің сыныптағы әр оқушымен жұмыс жасауға 

мүмкіндігі бар. 

Оқушылардың еске сақтау қабілетін, зейінін, ойлау 

қабілетін, жылдамдығын дамытуға ықпалы зор. Білімнің 

үлкен көлемін меңгеруде де оқушылар жаппай ой 

қозғалысына түседі де бүкіл сыныпқа жүктеме бөлінеді, 

сөйтіп тану қуанышына мүмкіндік туады. Есеп 

шығарудың саны да, тапсырмалар көлемі де 3 есе артты. 

Материалды жоғары деңгейде меңгертуде, 

жылдамдықты, есте сақтауды, зейінді жаттықтыруда, 

оқылатын материалға, жалпы оқу үрдісіне деген 

қызығушылықты қалыптастыруда, ұжымдық 

шығармашылықты тұрақтандыруда "БжС" 

технологиясының әсері зор. Қазіргі заманғы мектеп бала 

үшін қызмет ету керек, ол білімді өмірде қолдана білетін, 

көпшілікпен араласа алатын, ішкі мәдениеті, ойлау және 

сезіну қабілеті бар адам дайындау керек. Мақсаты 

мектеп бітірушінің барынша көп білуі емес, оның өзіне 

қажетті білімді өзі біліп, іздеп табуға үйренуі, оқу, кәсіптік 

тұрмыс мәселесін кез келген жағдайда шешіп іс-әрекет 

жасай алатын болу керек. Аталған мәселені шешетін 

технологиялардың бірі- "Биоақпараттандыру және 

синергетика" педогогикалық технологиясы. 

Қорыта келе, "Биоақпараттандыру және синергетика" 

педогогикалық технологиясы арқылы төмендегі 

көкейтесті мәселелер шешімін табатынын айтуға 

болады. 

1.Оқушылардың білім сапасы көтеріледі, олар әрбір 

пән бойынша мемлекеттік стандарт деңгейінің ең аз 

қажетті көлемін 100% үлгеріммен қамтылуына кепілдік 

алады. 

2.Оқушы қабілеті жететін пәндерден жоғары 

деңгейлерге дейін көтеріле алады. 

3.Дарынды балалар дер кезінде анықталынып дами 

алады. 

4.Оқыту сапасының мониторингісі және диагностикасы 

оқушы білімін бағалаудың әділеттілігі қамтамасыз 

етіледі. 

37



Берілген әдістемелік жұмыс - балабақша тәрбиеленушілеріне 

өткізілетін тәрбие сағатының үлгісі. Әдістемелік жұмыс 

тәрбиешілер мен әдіскерлерге, сондай-ақ педагогикалық 


магистранттарының назарына ұсынылады. 

Данная методическая работа представляет собой разработку 

мероприятия для воспитанников детского сада. Работа будет 

интересна воспитателям и методистам, а также студентам 

и магистрантам педагогических специальностей. 

ЛЕБЕДЕВА НАТАЛЬЯ 

ИВАНОВНА 

Музыкальный руководитель 

ясли-сада № 21 "Гүлдер" г.Астана 

This methodological work represents the plan of class hour for kindergarten 

pupils. The work will be interesting to teachers and methodologists 

as well as to students and undergraduates of pedagogical 

specialties. 

38 

СЦЕНАРИЙ ОСЕННЕГО ПРАЗДНИКА ДЛЯ ДЕТЕЙ 

ПРЕДШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА 

(Музыкальный зал оформлен по-осеннему. Возле украшенной стены на маленьком столике стоит корзинка с 

овощами. К каждому овощу крепится листочек с заданием. На подносе лежат 2 кочана капусты и бантики, 

привязанные к цветным шпашкам) 

Под песню "Разноцветные листочки" дети вбегают в зал с осенними листочками в руках, исполняют песню и 

выполняют танцевальные движения. 

Дети: 

1. Сегодня в нашем зале 

Мы вас, друзья, собрали! 

Чтоб в праздник наш осенний 

Звенел бы детский смех! 

2.Чтоб дружба не кончалась, 

Чтоб музыка звучала, 

А песен, танцев, шуток 

Хватило бы на всех! 

3.Только лето пролетело, 

Дружно мы взялись за дело! 

Урожай в саду собрали, 

Этот праздник долго ждали! 

4.Бұтағында емініп, 

Күзде жеміс піседі. 

Сабағынын жел үзіп, 

Жерге топ-топ түседі 

5. Алтын сары, қызыл, көк - 

Алуан-алуан жапырақ 

Күзгі бақта күлімдеп, 

Көз тартады атырап. 

6. Надо осенью трудиться, 

Все должны об этом знать. 

Если вздумаешь лениться - 

Будешь зиму голодать! 

А сегодня в гости просим ... 

Вместе: Мы хозяйку - чудо-Осень! (машут листочками 

и перестраиваются в 2 колоны. Под музыку, танцуя, 

входит Осень) 

Осень: Здравствуйте, мои добрые друзья! 

Поздравляю вас с чудесными осенними деньками! 

(Дети идут по кругу, собирают листочки и 

рассаживаются на места) 

Осень: Я конкурсы весёлые придумала для вас, 

И праздник с удовольствием открою я сейчас! 

А праздники осенью разные бывают, 

И потому их вот как называют: 

"Пир овощей! Осенний бал! День листопада! 

Праздник зонтика! А, может быть, арбузник? (Могут дети 

перечислять) А наш, мы назовём… 

Дети: КАПУСТНИК! 

Осень: В нашем детском саду капусту уважают, 

Её за обе щёки ребята уплетают. 

С ней делают салаты, супы и голубцы… 

Едите вы капусту? (да) Тогда вы молодцы! 

Сегодня на нашем капустнике пройдут весёлые 

конкурсы, а победит тот, кто быстрее украсит наши 

капустные кочаны разноцветными бантиками. Т.е. за 

каждую победу команда получает бантик. 

(В зал под музыку въезжает Баба-Яга на самокате) 

Баба Яга: Дрын-дын-дын! Тьфу, заглох, родненький! 

Ну, Леший, погоди! Опять без спросу на моем драндулете 

по лесу гонял! (оглядывается) А, Осень! Ну, что ты всё 

меня преследуешь... Никуда от тебя не спрятаться! 

(Видит детей) Ого... Здрасьти, люди добрые! Я- Баба 

Яга, костяная нога. Куда хочу - туда и мчу! А у вас туточки 

шо за сборище такое? 

Осень: А у нас, бабуленька, осенний праздник с 

конкурсами и соревнованиями! 

Баба Яга: Вот это я вовремя появилась! 

Я тож хочу соревноваться, 

С ребятнёю состязаться! 

Что-что, а играть-то я умею, 

Мигом всех вас одолею. 

Щас как свистну посильней, 

Позову своих друзей! 

(Свистит, появляется Леший) 

Баба Яга: Здорова, Леший! А ты чаво один пришёл? 

Где Кощей Бессмертный? Мне команда нужна! 

Леший: Здорова, Яга - костяная нога. Я за всех! 

Вместе Баба Яга и Леший: Вот команда, высший класс! 

И не то, что там у вас! 

Осень: Ну, что ж, Баба -Яга, нужно придумать 

название вашей команде. 

Команда детей - 

Дети хором: "Молодцы"! 

Осень: А ваша команда - (обращается к Лешему и


Бабе-Яге...) 

Леший: (кричит) Огурцы!!! 

Баба Яга: (подзатыльник) Сам ты огурец солёный! 

Мы будем (шепчутся и кричат) - "Хитрецы"! 

Осень: А теперь начинаем состязанье, 

Вот вам первое заданье. 

(В корзинке находит свеклу, на ней записка) 

Команды, приготовьтесь к приветствию! 

1 Конкурс "Приветствие" 

Осень: Команда "Молодцы", ваше приветствие! 

Все дети: "Молодцы" - высший класс, не бывает круче 

нас! 

Осень: А теперь послушаем приветствие команды 

"Хитрецы"! 

Хитрецы: Гром гремит, кусты трясутся - 

Это "Хитрецы" несутся! 

Хоть в лепешку разобьемся, 

Но победы мы добьемся! 

Осень: Ну, что ж, команды отличились! 

Поддержкой нашей заручились! 

Получайте первые бантики! 

(украшает кочаны капусты: каждой команде по одному 

бантику) 

Осень: Время следующего конкурса. (достаёт в 

корзинке овощ и читает): 

Сдвиньте ушки на макушке, 

Второй конкурс наш - частушки. 

Баба-Яга: Да это мы запросто! 

Герои и дети исполняют "Частушки" (фото № 1) 

Осень: С этим заданием справились у нас 2 команды, 

и вот заслуженные бантики. (Осень украшает кочаны 

бантиками) А теперь объявляется музыкальная пауза. 

Девочки исполняют "Танец с яблоками" (фото № 2) 

Осень: Продолжаем состязанье, 

Вот ещё одно заданье: 

Какое? Никто не догадается… 

"Угадай мелодию" называется. 

3 конкурс- Угадай мелодию. 

Осень: Для каждой команды будет звучать песня. 

Ваша задача- назвать мультфильм. 

(Для команды "Молодцы": "Барбоскины"," Фиксики", " 

Маша и медведь". 

Для команды "Хитрецы": "Летучий корабль", 

"Бременские музыканты", "Смешарики". 

Хитрецы не отгадывают, дети помогают). 

Осень: Подводим итоги третьего конкурса! На 

капусточке у "Молодцов" появляется 5-ый бантик, а у 

"Хитрецов" 3 бантик! 

Баба Яга: Мы ещё покажем вам, 

Как устроим тарарам! 

Осень: Коль на праздник вы пришли, 

Подружиться все должны! 

Наш капустник продолжаем, 

На игру всех приглашаем! 

А игра у нас музыкальная. 

(Осень приглашает детей встать в круг. Герои тоже 

играют) 

Музыкальная игра "Ку- Ку" (фото № 3) 

Осень: Состязанье продолжаем! (Берет корзинку, 


находит помидор, читает задание): 

Урожай у нас хороший, 

Будет сыта вся семья! 

Отгадать сумей-ка быстро: 

Что в корзинке у меня?(пауза) 

А в корзинке у меня... огородные загадки. 

Объявляется 4 конкурс - "Огородные загадки" 

(Осень бантики вставляет после каждой отгадки) 

Осень: Итак, первая загадка для команды "Молодцы", 

будьте внимательными. 

Молодцам: И зелен, и густ, на грядке вырос куст. 

Покопай немножко, под кустом... (картошка) 

Хитрецам: На своем кусте поспел и в корзину 

полетел, 

В сказке звался он "синьор", краснощекий … 

Леший: Мухомор! 

Баба Яга: (подзатыльник)Сам ты мухомор……. 

помидор. 

Молодцам: Само с кулачок, красный бочок, 

Потрогаешь - гладко, а откусишь - сладко. (яблоко) 

Хитрецам: Вся зеленая такая, круто в кочаны свитая 

Сто одежек - все на ней, витамины для людей... 

Леший: Это же наша подружка - Кикимора болотная! 

Осень: Ребята, разве это Кикимора? 

Дети: Нет, капуста. 

Баба Яга: Глупый Леший, с тобой одни проблемы! 

Осень: Не нужно ссориться. У вас есть шанс 

исправиться. Загадка для обеих команд, кто быстрее 

отгадает, тот получит бантик. 

Круглый бок, желтый бок, 

Сидит на грядке колобок. 

Врос в землю крепко. Что же это? 

Молодцы: Репка…. 

Осень: Ну, что ж, молодцы опять оказались первыми. 

Вот, вам ещё один бантик. 

И на нашем огороде созрела большая репка, давайте 

заглянем! 

Сценка "Репка" (фото № 4) 

(Под музыку выходит Репка, пританцовывает) 

Репка: Уважаема в народе 

Я росту на огороде. 

Вот какая я большая! 

До чего же хороша я! 

Сладкая и крепкая - 

Называюсь репкой я. 

Вам с такой красавицей 

Ни за что не справиться. (садится) 

Вед: Дело было в сентябре, наступила осень на 

дворе. 

К огороду дед идет, посмотреть, что там растет? 

(Под музыку выходит дед) 

Дед: Ох, устал сегодня я. Где же вся моя семья? 

Внученька, как и все дети, потерялась в Интернете. 

Жучка с кошкой, вот беда, разбежались кто куда. 

Вот мышонок здесь копался и куда он подевался? 

(Дед находит Репку) 

Вот так диво! Вот какая репка выросла большая! 

(пытается тянуть) 

Нет, не вырвешь, вот досада! 

Звать на помощь бабку надо. 

Бабка, эй, сюда беги, 

Дёргать репку помоги. 

Под музыку выходит бабка) 

Бабка: Дед, мне некогда сегодня, 

Подождет твой огород. 

В передаче про здоровье 

Малышева речь ведет. (уходит) 

Дед: Внученька, сюда беги, 

Дёргать репку помоги! 

(Под музыку выходит внучка) 

Внучка: Нет, дедуля, скоро вечер. 

У меня на сайте встреча. 

Я к компьютеру бегу, 

39


Тебе завтра помогу. (убегает) 

Дед: Эй, Барбос, сюда беги, 


(Под музыку выбегает Барбос) 

Барбос: Очень я хочу помочь. 

Но не могу сейчас никак. 

Опоздать боюсь сегодня 

Я на выставку собак. (убегает) 

Дед: Кошечка, сюда беги, 


(Под музыку выходит кошка) 

Кошка: Мне, дедуля, не до репки. 

Отдыхаю нынче редко. 

Съемка у меня в рекламе, 

Вы теперь справляйтесь сами. (уходит) 

(Музыка, выходит Мышка, читает книжку) 

Дед: Ну, а ты, малышка Мышка, 

Всё грызешь на завтрак книжку? 

Ведь невкусная она! 

Мышка: Дед, грызть книги - это вредно. 

Книжка, обрати вниманье, про здоровое питанье. 

Дед: Репка выросла большая. 

Что с ней делать, я не знаю. 

Мышка: Репка! Это же прекрасно! 

Витаминов в репке масса. 

Хватит на год их вполне 

И тебе, и всей семье. 

Дед: От работы вся семья прочь бежит, как от огня. 

Видно, этот витамин дёргать буду я один. 

Мышка: Подождем еще немножко. 

Вот идет собака с кошкой. 

Кошка: Ох, какая же усталость! 

Собака: Сил нисколько не осталось. 

Кошка: Как тяжел моделей труд. 

Собака: Перекусы и фаст-фуд до добра не доведут! 

Внучка: Что -то всё в глазах рябит, 

Сильно голова болит. 

Сил совсем уж нет как -будто… 

Дед: Подкосил тебя компьютер. 

Бабка: В телевизоре сказали: 

Ешь побольше овощей. 

Ну, а вы чего здесь встали? 

Репку дергаем скорей! 

Дед: Друг за другом встали! 

Вместе дружно репку взяли! 

Тянем, потянем- вытянули репку. 

Бабка: Репка - просто загляденье. 

Людям всем на удивленье. (Хоровод вокруг репки, 

поклон) 

Баба Яга: Посмотри, на огороде ещё и капуста 

выросла, и морковка! 

Леший: Ещё и огурец.. 

Осень: С этими овощами мы поиграем. 

Музыкальная игра "Овощи и звери" 

Баба Яга: А хотите, я сделаю так, чтобы овощи на 

вашем огороде ожили? Сейчас они и танцевать будут, и 

петь! (колдует) 

Мальчики исполняют "Рэп овощей" (фото № 5) 

Осень: Незаметно пролетело лето, но у нас остались 

о нем приятные воспоминания, например, как мы ходили 

в лес за ягодами. И сейчас я предлагаю спеть песню 

"Ягодка". 

Песня "Ягодка" 

Осень: А сейчас мы отдохнем, и стихи об осени 

прочтём. 

Индивидуальное чтение стихотворений 

Девочка: Собирала я в лесу ягоду малину. 

Я домой не донесу полную корзину. 

Ягодка по ягодке, ягодка по ягодке - 

Дело продвигается, ягод убавляется... 

Солнце греет горячо, далека дорога. 

Не отведать ли еще ягодок немного? 

Ягодка по ягодке, ягодка по ягодке - 


Тают, как снежинки, ягоды в корзинке. 

Закатилось солнышко, показалось донышко, 

А на донышке видна только ягодка одна. 

Не идти же с ней домой? Съем ее - и с плеч долой! 

Осень: Встречаем танец "Ягодки" 

Танец "Ягодки" 

Осень: Продолжаем состязанье, 

Ищем новое задание. (Находит в корзине морковь, 

читает задание) 

Есть один вопрос для вас, 

Отвечайте сей же час, 

Если в лес, друзья, пойдёте, вы его всегда найдёте, 

Соберёте в кузовок, в шляпе вкусненький... 

Леший: (выкрикивает): ПЕНЁК! КОЛОБОК! 

Баба Яга (ругает лешего): Сам ты пенёк! 

Леший: А что?? 

Молодцы: Грибок. 

Баба Яга: Опять проиграли! 

Осень: Дети - молодцы, а вы(обращается к Бабе Яге 

и Лешему) будьте внимательнее! Мы капустник 

продолжаем, 

И с грибами поиграем! 

Объявляется 5 конкурс, грибной. 

Игра - эстафета "Найди и высуши грибы" 

(1 команда дети, другая команда родители, Баба Яга. 

и Леший) 

(Баба Яга подходит к кочанам и считает бантики) 

Баба Яга: О, у нас меньше, у них больше, мы 

победили!!! УРА! 

Осень: Погодите, выигрывает тот, у кого больше 

бантиков. Так что победила команда "Молодцы"! 

Баба Яга: Ну, Леший, это ты виноват! Из-за тебя всё! 

(Дерутся) 

Осень: Да не ссорьтесь вы! Ваша команда тоже всем 

понравилась. Правда? 

"Молодцам" - главный приз! (называет) "Хитрецам" - 

утешительный! Мы вам подарим песню, которая 

называется "Не грусти". 

Песня "Не грусти" 

Леший: Ха, не будем унывать 

Клад пойдем с Ягой искать! 

Баба Яга: Он зарыт в саду, под грушей, 

Можно быстро откопать! Леший, за мной! (Убегают) 

Осень: Вы, ребята, молодцы, поздравляю вас с 

победой. 

(Входят в зал Хитрецы с лопатами и сундуком ) 

Леший: Мы, ребята, клад нашли, к вам на праздник 

принесли. 

Мы могли бы поживиться, но решили поделиться! 

Баба Яга: С вами вместе мы играли, песни пели, 

танцевали. 

Всем призы мы раздадим, сами тоже поедим! 

(Угощают, прощаются и уходят) 

Осень: Вот и закончился праздник осенний, думаю, 

всем он поднял настроенье! До новых встреч, ребята! 

До свидания! 

40



Ұсынылып отырған тәрбие сағаты оқушыларға патриоттық 

беруге және олардың қоғамдық-саяси дүниетанымын кеңейтуге 

бағытталған. Сабақ жоспары орта мектеп мұғалімдеріне, 

арнайы орта оқу орындарының оқытушыларына арналады. 

Данная методическая работа представляет собой разработку 

классного часа, направленного на патриотическое воспитание 

учащихся и развитие их общественно-политического кругозора. 

Разработка урока будет интересна учителям средних школ и 

преподавателям средне-специальных учебных заведений. 

ОРАЗИМАНОВА ГУЛЬНАР 

ДАНЕРОВНА 

Государственное Коммунальное 

Казенное Предриятие 

"Объединение детскоподростковых 

клубов "Жигер", 

педагог-организатор "Росток" 

This methodological work is an example of the lesson aimed at patriotic 

education of students and the development of their social and 

political outlook. The design of lesson will be interesting to the teachers 

of the secondary school and teachers of specialized educational 

institutions. 

ИГРА-ПУТЕШЕСТВИЕ "КАЗАХСТАН - НАШ ОБЩИЙ ДОМ" 

Цель: Формирование патриотизма посредством 

изучения культурного наследия народа, активизация 

познавательного интереса к знанию государственного 

языка. 

Задачи: 

1. Активизировать творческое воображение детей, их 

желание быть причастными к национальной 

художественной традиции. 

2. Закрепить и дополнить знания детей об 

историческом и культурном наследии, о символах 

государственности Казахстана. 

3. Воспитывать чувство патриотизма, любви и 

уважения к Родине: ее природе, обычаям, традициям; 

дружеские взаимоотношения между людьми разных 

национальностей. 

Формы проведения: Игра- путешествие 

Мероприятие для младшего и среднего возраста. 

Оформление: 

Макет - карта Казахстана; символы государственной 

власти (герб, флаг); лозунги Республики Казахстан; 

выставка книг и периодических изданий; выставка 

рисунков на тему "Моя родина - Казахстан"; макет 

шанырака с протянутыми в разные стороны зала 

лентами, как бы объединяющие всех присутствующих. 

Музыкальное оформление: 

Гимн РК; фонограммы кюев Курмангазы "Сары арқа", 

"Адай"; 

аудиозаписи народной музыки. 

Подготовительная работа: 

Разучивание стихотворении о Казахстане, репетиция 

сказки. 

Ход мероприятия: 

(Звучит народная музыка) 

Ведущий: Дорогие ребята, уважаемые гости! Мы 

встречаемся с вами накануне Дня Независимости РК и 

приглашаем вас принять участие в игре - путешествии 

"Казахстан- наш общий дом". 

В одной из книг Бека есть удивительная легенда о 

создании Казахстана. Она гласит: "В дни сотворения 

мира Бог создал небо и землю, море и океаны, все 

страны, все материки, а про Казахстан забыл. Вспомнил 

в последнюю минуту, а материала уже нет. От разных 

мест быстренько отхватил по кусочку - краешку Америки, 

"Нет согласия- нет единения, 

нет единения - нет благополучия" 

Абай 

кромку Италии, отрезок пустыни Африки, полоску 

Кавказа, сложил и прилепил туда, где положено быть 

Казахстану. Не поверить в эту легенду невозможно, 

потому что на нашей удивительной земле можно найти 

все: и вечно голые, будто проклятые небом, 

пространства безводного солончака, и живописнейший 

контраст гор, и голубизну неба, сливающуюся с 

безбрежной гладью моря, и великолепные 

животворенные леса". 

На свете много разных государств и стран, кроме 

Казахстана, но одна у человека родная мать - одна у 

него и Родина. Для будущего процветания нашей страны 

необходимы стабильность внутри государства, дружба 

и согласие между народами, населяющими её. И, 

конечно же, будущее нашей Родины зависит от вашей 

жизненной позиции. 

- Ребята, мы живем в замечательном стране, в 

Республике Казахстан, 

просторы ее огромны и, если бы мы захотели 

совершить путешествие по ее территории, то оно 

продлилось бы очень много времени. Я предлагаю вам 

отправиться в заочное путешествие по нашей стране. 

Первая остановка: "Поэзия- властитель языка" 

"Я так хочу стихи писать, чтоб каждой строчкой двигать 

жизнь вперед". Асадов. Э.А. 

1 чтец 

Бақытты ел - бұл Отан, 

Бәріне мен иемін 

Біздін Отан - ұлы Отан 

Ұлы Отанды суйемін. 

2 чтец: 

Народы родины моей живут 

Как дружная семья, 

Десятки братских языков 

Могу услышать я 

Всё имеется у нас 

На потом и на сейчас: 

Реки, горы и леса, 

Голубые небеса. 

Океаны, солнце, снег 

И земля одна на всех! 

3 чтец 

Сүйікті тұған ел 

41


Шарықтап өсе бер 

Ардақты ұл - қызы 

Аззатық күреске 

Бекініп бұған бел 

4 чтец: 

Она велика от Алтая до Каспия, 

Она широка как народа душа. 

Она же Европа, она же Азия, 

Она словно волны и всплеск Иртыша. 

5 чтец: 

Каспий менен Алтайдың арасы 

Жалпақ жатқан қазағымнын даласы 

Сонша жерді сойылменен қорғаған, 

Бабалардай болам деймін шамасы 

6 чтец: 

Ты выстрадал, мой Казахстан, немало, 

Но стал свободным, и сейчас 

Здесь равноправны все народы. 

Народ единственная власть! 

7 чтец: 

Қазақстан - еліміз, 

Ұлан - байтақ жеріміз. 

Туған жерім - Қазақстан 

Тәуелсіздік алған елім, 

Қазақстан кең далам 

8 Чтец: 

Я прошлым Родины своей горжусь, 

Истоки языков познать стремлюсь. 

Хочу, чтоб в будущем мой Казахстан 

Стал сильным и великим среди стран. 

9 Чтец: 

Пусть на твоей земле, 

Мой Казахстан прекрасный, 

Смеются дети и цветут сады, 

Не будет тесно людям разных наций. 

10 чтец 

Көк аспандай көкпеңбек 

Қазақстан жалауы, 

Көк емес ол тектен-тек - 

Елдің ашық қабағы. 

Ақ ниеті - алтын күн, 

Асқақ арман - қыраны. 

Жалауы бұл - халқымның 

Мәртебесі, туы, ары. 

11 чтец 

Смотри на небо голубое. 

Там высоко парит орёл. 

Восходит солнце золотое. 

Над птицей, будто ореол. 

До боли мне знакомо это 

Видение сквозь пики гор. 

Осталось лишь добавить сбоку 

Национальный наш узор. 

Герб и флаг наш гордый 

Народом государству дан. 

Пусть же всегда хранит свободу 

Наш суверенный Казахстан. 

Музыкальная пауза. Казахский танец "Бекет" 

Вторая остановка: "Народ- творец истории" 

"История - свидетельница веков, факел истины, душа 

памяти, наставница жизни". Цицерон. 

1 Ученик: 

16 декабря весь наш народ Казахстана отмечает 

праздник "День независимости". Независимость - это 

политическая самостоятельность, отсутствие 

подчинённости. Это верно, страна самостоятельно 

решает трудные вопросы политического, 

экономического, социального направления. 


Территория нашей Родины очень велика. Она тянется 

от Прикаспийской низменности на западе до Алтайских 

гор на востоке на 3000 километров. С севера на юг 

Казахстан тянется на 1600 км. Когда на севере в 


Петропавловске, еще гуляют метели, когда земля 

укутана в снежное покрывало, на юге, в садах Шимкента, 

цветет уже урюк, тополь распускает свои листочки,, и 

земля укрывается зеленым покрывалом. 


По размеру территории Казахстан входит в десятку 

крупнейших государств в мире. Наверное только с 

космических высот можно охватить одним взглядом весь 

Казахстан. На территории Казахстана могли бы 

одновременно разместиться Великобритания, Франция, 

Германия, Испания, Австрия, Голландия и Дания. 

Население - 16 млн. человек. Государственный язык - 

казахский. Язык межнационального общения - русский. 

В Республике Казахстан проживают представители 

более 130 национальностей. Глава государства - 

президент Н.А. Назарбаев. Столица - Астана. 


Чтобы люди жили в добре и согласии, появился 

главный, основной закон страны - Конституция, которая 

дает право людям жить в мире, благополучии, но она 

еще требует быть гражданином, защитником своей 

страны, беречь ее богатства, просто любить свою 

родную землю. 

Вот уже 21 год национальной независимости 

Казахстана сопутствуют государственные символы. Это 

Государственный Герб Республики Казахстан, 

Государственный Флаг Республики Казахстан, 

Государственный Гимн Республики Казахстан . 


Герб Казахстана имеет форму круга. В мире 

совершенной формой считается шар. А круг, как самый 

близкий к этому совершенству элемент очень ценится у 

кочевников. Центральным элементом является 

шанырак, который олицетворяет собой очаг, целостность 

мира и является символом первоосновы государства - 

семьи. Шанырак с входящими в него лучами 

олицетворяет объединение многих народов. Важная 

часть герба - два мифологических коня, т.к. вся жизнь 

кочевников связана с конем. Кони как бы оберегают 

шанырак с двух сторон. Пятиконечная звезда 

использована как символ счастья, мира, знака вечности. 

Звезды наравне с луной и солнцем считались 

священными. Поэтому на нашем Гербе золотая звезда 

является символом высоких помыслов и зовущей за 

собой мечты, слово "Казахстан" вычерченное на Гербе, 

сложилось в результате длительного развития казахской 

нации. Колосья обозначают богатство Родины. Авторами 

герба являются архитекторы Жандарбек Малибеков, 

Шота Уалиханов. 


Флаг Республики Казахстан голубого цвета, что 

символизирует единение и безоблачное небо, мир и 

благополучие. Золотое солнце с лучами -символизирует 

богатство и покой, лучи- дружбу всех народов, 

проживающих в стране. Парящий степной орел 

символизирует щедрость и зоркость, высоту помыслов. 

Автором флага является Шакен Ниязбеков. 


Государственный Гимн Республики Казахстан это 

произведение, вобравшее в себя всю глубину народного 

богатства, его историю, мечты, чаяния, цели и 

стремления. В жизни любого государства гимн играет 

большую роль. Он сплачивает граждан страны. Им 

открываются официальные встречи руководителей 

государств. Гимн исполняют на торжественных 

праздниках, военных парадах, спортивных 

соревнованиях. Слушают Гимн стоя, показывая 

уважение к главной песне своей страны. 

Авторы гимна : слова Ж. Нажмеденинова, 

Н.Назарбаева, музыка Ш . Калдаякова. 

Звучит Гимн РК 

Третья остановка: Викторина "Знатоки родной 

истории" 

42


"Викторина- отличное средство для гимнастики ума" 

- Ребята, а сейчас мы проверим, что вы знаете о нашей 

Республике. Проведем небольшую викторину, проверим 

ваши знания. 

1.Основной закон государства (Конституция) 

2. Государственные символы республики Казахстан 

(Флаг, герб, гимн) 

3. Город - центр по изучению космоса (Байконур) 

4.Первый летчик-космонавт Республики Казахстан (Т. 

Аубакиров) 

5. Национальное жилище казахов (Юрта) 

6. Казахский воин - герой (Батыр) 

7. Состязание акынов (Айтыс) 

8.День Конституции Республики Казахстан (30 

августа1995 г.) 

9. Мифологические скакуны, изображенные на гербе 

Казахстана (Тулпар). 

10. Праздник единства народов Казахстана (1 мая) 

11. Животное - символ Казахстана (Барс). 

12. Новый год по восточному календарю (Наурыз). 

13. В каком году наша страна стала 

независимой?(1991г.) 

14. Национальная валюта (тенге) 

15. Национальный напиток казахов, приготовленный 

из молока кобылицы. 

(кумыс) 

16. Его называют "кораблем пустыни". (верблюд) 

17. Еще в стародавние времена этим словом называли 

самый главный город страны, в котором жили и 

работали самые важные люди государства. Как 

называется такой город? Как звучит это слово показахски? 

(Столица- Астана.) 

18. Казахский национальный музыкальный 

инструмент. (домбра) 

19. Какая песня исполняется стоя? (гимн) 

20. Какой язык является государственным в РК? 

21. Кто является Президентом Республики Казахстан? 

(Н.А.Назарбаев) 

22. У одних на нем орел, у других корона, а у нас уыки, 

шанырак, мифологические кони. (герб) 

23. Герой юмористических рассказов казахского 

фольклора, народных сказок 

(Алдар Косе). 

Музыкальный номер. Песня о родине. 

Физминутка 

Ребята встают в круг и проводят разминку. 

-Если вы по утрам с радостью идете в школу, 

помашите правой рукой. 

-Если вы цените в людях честность и порядочность, 

сделайте шаг вперед. 

- Если уверены в своих силах, топните ногой. 

-Если вы считаете, что мы должны уважать права 

людей, независимо от их национальной и социальной 

принадлежности, сделайте шаг назад. 

-Если вас волнует судьба нашей страны, хлопните в 

ладоши. 


-Если вы считаете себя патриотами, поднимите обе 

руки вверх. 

-Если вы верите в то, что наша страна займет 

достойное место в мире, протяните обе руки вперед. 

-Если вы верите, что будущее страны зависит от вас, 

возьмитесь за руки. 

Четвертая остановка: "В гостях у сказки" 

"Сказка - ложь, да в ней намек! Добрым молодцам 

урок" Пушкин А.С 

Сказки замечательный образец устного поэтического 

творчества казахского народа, страницы его истории, 

отражающие быт, обычаи, нравы традиции степного 

кочевника, заключающего в себе драгоценные 

жемчужины народной мудрости, остроумия, 

находчивости, душевной щедрости. 

Инсценировка сказки "Алдар Косе и бай". 

Пятая остановка: "Любимая игра" 

"В игре детей есть часто смысл глубокий". Шиллер 

И.Ф. 

Игра "ИТЕРІСПЕК" 

Условия игры. Для игры нужно прочертить круг. И чем 

больше его размеры, тем увлекательнее и сложнее 

состязание. Соперники выталкивают друг друга из круга, 

прыгая на одной ноге. Касание земли второй ногой 

засчитывается как поражение. 

Игра "Іздер" 

Условия игры. Для игры нужны бумажные следы. 

Соперники должны перевести слова на казахский язык. 

Как только выполнил задание делаешь шаг и 

наступаешь на бумажный след и так пока следы не 

закончаться. А если не знаешь перевод, то выбываешь 

из игры. 

(Слова для перевода: 

Родина - (отан) Язык - (тіл) 

Народ - (халық , ел) Государство - (мемлекет) 

Семья - (отбасы) Единство - (бірлік) 

Дружба - (татулық) Родная земля - (туған жер) ). 

Шестая остановка: "Народная мудрость" 

"Пословицы суть плоды опытности всех народов, 

переложенные в формулы". Антуан де Ривароль. 

Степь - хранительница народных, проверенных веками 

обычаев; сокровищница мудрости всех поколений. 

Пословицы и поговорки складывались казахским 

народом ещё до того, 

как появилась грамота. Народ, не умеющий ни читать, 

ни писать, как бы создавал свою устную школу. В 

лучших своих пословицах народ передавал 

от отцов сыновьям, от дедов внукам свои заветные 

правила жизни. 

Старинные пословицы казахского народа живут в 

нашем языке и сегодня. 

Пословицы украшают казахскую речь, делают её 

живой и остроумной. 

А знаете ли вы казахские пословицы и поговорки, мы 

сейчас проверим. 

Найди соответствие пословиц 

Казахские пословицы: 

Острый меч в мешке не удержится 

Без мук труда -достатка нет никогда 

Зимой скот паси, а летом сено коси. 

О джигите судят по его друзьям 

Неработающий не жует. 

Кузнечиков боятся- хлеба не сеять 

У напуганного в глазах двоится 

Кто не спешит, тот и на арбе зайца догонит. 

Русские пословицы: 

Шило в мешке не утаишь. 

Без труда не выловишь и рыбку из пруд 

Готовь сани летом, а телегу зимой 

Скажи, мне кто твой друг, и я скажу кто 

Кто не работает , тот не ест 

Волков бояться, в лес не ходить 

У страха глаза велики 

Тише едешь- дальше будешь 

Седьмая остановка: "Традиции и обычаи наших предков" 

"Традиция - это та часть нашего прошлого, Которой мы помогаем перебраться в будущее". Виктор Кротов. 

43


Мой край родной, Республики свободных 

Великих нации, разных языков 

И ценят здесь обычаи народов, 

Советы мудрых стариков. 

У казахов есть хороший обычай: любое хорошее 

событие сопровождается "Шашу" (разбрасывание 

конфет на счастье, благополучие), так пожелаем всем 

"Денсаулык зор болсын, бакыт болсын, достык болсын". 

Летит шашу , желая счастья, 

Благополучия, добра, 

Любви и радости, согласья, 

Уюта, ласки и тепла! 

Выбегают дети, разбирают ленты, образуя 

символический шанырак и читают по строке. 

- Вместе со страной растём, 

-Дружим и мечтаем. 

-Языки народов мира, 

- В школе изучаем. 

- Мы хотим, чтоб наша дружба, 

-Ещё крепче стала. 

- В двадцать первый век шагнула 

- Юность Казахстана. 

Ведущий: - Подарим частицу нашего сердца всем 

людям, живущим под единым шаныраком - Казахстан. 

Наше игра путешествие подошло к концу. Мне очень 

хочется верить, что вы многое поняли и усвоили. Каждый 

человек, живущий на планете, испытывает чувство 

гордости за свою Родину, свой народ и страну, свою землю 

и историю. И нам сегодня стоит помнить о прошлом, знать 

настоящее, чтобы построить светлое будущее. 

44



ГРИВКОВА НАТАЛЬЯ 

АЛЕКСАНДРОВНА 

КГУ "Вспомогательная 

школа-интернат", 


МАРАТОВА ЖҰЛДЫЗ 

МАРАТҚЫЗЫ 




Берілген әдістемелік жұмыс - бастауыш сынып 

оқушыларына өткізілетін тәрбие сағатының үлгісі. 

Әдістемелік жұмыс бастауыш сынып мұғалімдері мен 

әдіскерлеріне, сондай-ақ педагогикалық 




собой разработку классного часа для учащихся 

начальных классов. Работа будет интересна 

учителям и методистам начальных классов, а также 



This methodological work represents the plan of class 

hour for primary school pupils. The work will be interesting 

to teachers and methodologists of primary school as 

well as to students and undergraduates of pedagogical 

specialties. 

БЕСЕДА "ДРУЗЬЯ МОЙДОДЫРА" 

Цель: обобщить и систематизировать знания детей о 

личной гигиене. 

Задачи: 

Образовательная: формировать умения и навыки о 

чистоте и порядке; 

Коррекционно-развивающая: коррекция мышления 

посредством отгадывания загадок; память, внимания, 

разговорную речь; 

Воспитательная: воспитывать аккуратность и 

опрятность. 

Оборудование: плакат с изображением Мойдодыра; 

письмо; мыло; зубная щетка; расческа; носовой платок; 

полотенце. 

Ход занятия: 

1. Орг. Момент. 

2. Сообщение темы. 

В руках воспитателя большая посылка и большой 

голубой конверт. На них подпись: "Детям 2 "Б" класса". 

Воспитатель: Здравствуйте, ребята! Сегодня в нашем 

классе собрались друзья и помощники Мойдодыра. На 

адрес нашей школы пришло письмо и посылка. Давайте 

вскроем сначала письмо и прочитаем, что же в нем 

написано. 

Воспитатель вскрывает письмо, достает большой лист 

и громко читает стихотворение Ю. Тувима. 

"Письмо ко всем детям по одному очень важному делу" 

Дорогие мои дети! Я пишу вам письмецо: 

Я прошу вас, мойте чаще ваши руки и лицо. 

Все равно, какой водою: кипяченой, ключевою, 

Из реки, иль из колодца, или просто дождевою. 

Дорогие мои дети! Очень, очень вас прошу: 

Мойтесь чаще, мойтесь чаще - я грязнуль не выношу. 

До свиданья! МОЙДОДЫР. 

2.Основная часть 

Воспитатель открывает коробку, достает сверху 

большой лист, читает: "Дорогие ребята! Вместе с 

письмом я посылаю вам посылку. В ней находятся 

интересные загадки. Кто их правильно отгадает, получит 

подарок, отгадку к этим загадкам. До свиданья. Ваш 

Мойдодыр". 

Игра: "Угадай-ка". 

Воспитатель достает из ящика маленькие цветные 

пакетики. На них написаны загадки, а внутри лежат 

подарки-отгадки. 

1.Гладко, душисто, моет чисто. 

Нужно, чтобы у каждого было, 

Что, ребята? … (мыло) 

2.Костяная спинка, 

На брюшке щетинка. (зубная щетка) 

3.Белых 25 зубов 

Для кудрей и хохолков, 

И под каждым под зубком 

Лягут волосы рядком. (расческа) 

4.Лег в карман и караулю 

Реву, плаксу и грязнулю. 

Им утру потоки слез, 

Не забуду и про нос. (носовой платок) 

Вафельное и полосатое, 

Ворсистое и мохнатое, 

Всегда под рукою - 

Что это такое? (полотенце). 

Воспитатель: Вот и отгадали вы загадки Мойдодыра. 

На дне коробки остался последний подарок. Этот 

подарок особый, он прислан для всех вас. Но Мойдодыр 

хочет проверить, хорошо ли вы знаете правила гигиены, 

умеете ли вы правильно ухаживать за собой и 

соблюдаете ли вы режим дня. 

В это время раздается стук в дверь. В зал входит 

Незнайка (Грязнуля). Он одет неряшливо, волосы торчат 

во все стороны, на лице грязные полосы, костюм измят. 

Незнайка: Здравствуйте, ребята! Я пришел к вам в 

гости. 

Дети отвечают. 

Воспитатель: Здравствуй, Незнайка! Ты пришел как 

раз вовремя. Ребята, обратите внимание на внешний 

вид и поведение Незнайки. Давайте, поможем ему стать 

чистым. 

Игра: "Грязнуля". 

Я буду называть различные предметы. Среди них 

будут и те, которые помогут ему стать чистым. Если 

предмет ему необходим, то вы хлопаете в ладоши. 

Мыло, подушка, расческа, книга, щетка, зубная паста, 

стол, полотенце, ручка, тетрадь, мочалка, блокнот, 

шампунь, карандаш, чистые вещи... 

Воспитатель: Молодцы! Вы отлично справились с 

заданиями. А чтобы Мойдодыр узнал, как вы соблюдаете 

режим дня, мы послушаем стихи, которые вы выучили к 

нашему празднику. 

Дети читают стихотворения. 

1Ребёнок 

Кто жить умеет по часам 

И ценит каждый час, 

45


Того не надо по утрам 

Будить по десять раз. 

2 Ребёнок 

И он не станет говорить, 

Что лень ему вставать, 

Зарядку делать, руки мыть 

И застилать кровать. 

3 Ребёнок 

Успеет он одеться в срок, 

Умыться и поесть. 

И раньше, чем звенит звонок, 

За парту в школе сесть. 

Воспитатель: Кроме правил личной гигиены, нужно 

соблюдать двигательный режим. Упражнения утренней 

гимнастики, физкультурные занятия помогут нам быть 

здоровыми и сильными. Давайте покажем нашему 

Незнайке, как мы умеем делать зарядку. 

Наша зарядка. 

Кто спит в постели сладко? 

Давно пора вставать! 

Спешите на зарядку, 

Мы вас не будем ждать. 

Распахнуто окошко, 

Нам холод нипочем! 


Мы встанем на дорожку 

И сон с себя стряхнем. 

Инсценировка "На зарядку" 

Незнайка: Спасибо, ребята! Вы и правила хорошо 

знаете, и стихи выучили интересные. Сразу видно, что 

вы настоящие друзья и помощники Мойдодыра. 

Воспитатель: А вот и последний подарок Мойдодыра. 

Он прислал нам мультфильм. Давайте его посмотрим. 

3.Анализ занятия. 

Вопросы: 

1. О чем мы с вами сегодня говорили? 

2. Что надо делать, чтобы быть аккуратными и 

опрятными? 

3. Почему надо умываться? 

4.Что необходимо иметь, чтобы быть чистыми и 

здоровыми? 

Молодцы ребята! Всегда нужно следить за собой: 

расчесывать волосы, чистить зубы, следить за чистотой 

рук, обращать внимание на свой внешний вид. Обувь 

не должна быть пыльной и грязной, платье, рубашка 

или брюки должны быть чистыми и выглаженными. В 

кармане нужно обязательно иметь носовой платок. Тогда 

на вас будет приятно смотреть. Не зря ведь говорят: 

"Кто аккуратен, тот людям приятен". 

46



ТЕРЕЩЕНКО 

ЛЮБОВЬ 

ВИКТОРОВНА 

воспитатель КГУ 

"Вспомогательная 

школа - интернат", 


ЕГОРОВА ОКСАНА 

ПАВЛОВНА 




Берілген әдістемелік жұмыс - бастауыш сынып 

оқушыларына өткізілетін тәрбие сағатының үлгісі. 

Әдістемелік жұмыс бастауыш сынып мұғалімдері мен 

әдіскерлеріне, сондай-ақ педагогикалық 




собой разработку классного часа для учащихся 

начальных классов. Работа будет интересна 

учителям и методистам начальных классов, а также 



This methodological work represents the plan of class 

hour for primary school pupils. The work will be interesting 

to teachers and methodologists of primary school as 

well as to students and undergraduates of pedagogical 

specialties. 

СЦЕНАРНЫЙ ПЛАН НОВОГОДНЕГО УТРЕННИКА 

В МЛАДШИХ КЛАССАХ 

"ПО ЩУЧЬЕМУ ВЕЛЕНИЮ - ПО НОВОГОДНЕМУ 

ХОТЕНИЮ" 

Тема: Новогодний утренник "По щучьему велению - 

по Новогоднему хотению". 

Цель: Проведение новогоднего утренника в младших 

классах. 

Задачи: 

Образовательные: 

Создание праздничного настроения, приобщение к 

празднику встречи Нового года. 

Коррекционно-развивающие: Активизация познавательной 

деятельности (произвольное внимание, 

оперативная память). Коррекция звукопроизношения. 

Развитие физической активности. 

Воспитательные: Воспитание интереса к 

праздничным датам. Формирование дружеских 

взаимоотношений в период проведения праздничного 

мероприятия. 

Ход: 

Дети 1-4 класса рассаживаются в зале согласно 

отведенным местам. 

Под новогоднюю музыку ребята 5 класса вбегают в 

зал и выполняют упражнения с мишурой. 

(5 класс садится на свои места) 

Вед: 

-Ну, что, начинаем? 

Дети: 

-Конечно, пора! 

Вед: 

-И Новому году мы крикнем 

Дети: 

-Ура! 

Стихи детей: 

1.Смотрите, нас праздник собрал в этом зале 

Наш праздник, которого очень все ждали 

Вот папы, вот мамы, вот ёлка и дети 

Счастливее нет нас сегодня на свете 

2.И зал наш такой, что его не узнать! 

Ну, кто ж так красиво его смог убрать? 

Мы будем шутить, веселиться и петь 

И сказку волшебную будем смотреть. 

3.И Деда Мороза сюда позовём 

И внучку Снегурочку очень мы ждём 

И в год этот Новый ругаться не будем 

И с доброю птицей все беды забудем. 

4.И станем мы старше, и станем взрослее 

Семнадцатый год, приходи к нам скорее! 

Хороводная песня "Возле ёлочки пушистой". 

Дети садятся на свои места. 

Вед: 

Веселись честной народ, наступает Новый год! 

С песнями, хлопушками, конфетами, игрушками 

Для веселой детворы, сказка двери отвори! 

От начала до конца, про Емелю молодца! 

Про царевну, да про щуку 

Сказка вмиг прогонит скуку. 

Где тут быль, где небылица 

Все расскажет сказка в лицах! 

А на главный на вопрос 

Нам ответит Дед Мороз! 

Все: 1,2,3,4,5 будем сказку начинать! 

Выход Емели 

Емеля: Мамка, мамка, 

Мамка: Ась! 

Емеля: подай водицы! Холодной, черпачок, больно, 

жарко! 

Мамка: Я щас, хотенько на речку сбегаю, водицы 

принесу! (БЕГОМ БЕЖИТ К ПРУДУ) 

Ой! (на кругу лежит щука) 

Емеля:Че там мамка? 

47


Мамка: Емелюшка, тут… тут 

Емеля: Чего тут? 

Мамка: Чудище! 

Емеля: Эвана, можа карась, какой заблудился? 

Мамка: Большой больно для карася то! 

Емеля: Большой карась, таку бы уху наварили! 

Поймать бы! 

Мамка: Гляди, гляди хвостом так и водит! (Хвост 

виден) Поворачивается. 

Ем еля: (Емеля ловит) Мамка! Мамка, Поймал! 

Поймал! 

Щука: Емелюшка! 

Мамка: Чудо-дивное! Щука говорит. 

Емеля: Че те надо, уха говорящая! 

Щука: Отпусти меня! 

Емеля: Эко захотела, а что мы с мамкой на обед есть 

будем? 

Щука: Отпусти Емелюшка, я тебя по царски награжу! 

Сделаю так, что все твои желания исполняться будут! 

Емеля: Ишь ты, а не обманешь? 

Щука: А скажи, по щучьему велению, по моему 

хотению и желание загадай! 

Емеля: По щучьему велению, по моему хотению, о, 

придумал! Чтоб ведра домой сами шли! 

Танец "Ведра". 

Емеля: Эвана как не обманула. По щучьему велению, 

по моему хотению, чтоб мне с мамкой обед царский был 

подан! 

(Дети 4 класса выносят подносы с муляжами) 

Мамка: (Мамка с большой ложкой) Эко диво! Какие 

яства! 

Емеля: Ну, угодила щука, ну порадовала! 

Мамка: Не накликать бы лиха! 

Емеля: Не бойся, мамка! Теперь, по щучьему велению, 

по моему хотению, жить как будем - как бояре! 

(уходят Емеля с мамкой) 

Появляются царь и царевна. 

Царь: Ну, где, обед? (возмущенно) 

Царевна: Че молчите (обращается к детям), у вашего 

царя-батюшки обед пропал, а его дитя есть просит, 

кушать хочет. 

Царь: И я тоже есть хочу! 

Вед: Мы тоже плачем, ваше величество, слезами 

горючими! 

Царь: Горючими? 

Вед: Горючими. 

Царь: Вам, меня, бедняжку жалко? 

Вед: Жалко! 

Царь: (плачет) а-а-а-а 

Вед: Хватит плакать, слезами горю не поможешь! 

Обед искать надо! 

Вед: Как искать, ваше царское величество, царство 

то оно ведь большое! 

Царевна: Давайте ребят попросим, они нам вмиг 

помогут, их смотрите сколько много. 

Царевна вместе с ведущей предлагает ребятам встать 

в хоровод. 

Хоровод "Белые снежинки кружатся…" 

(Ребята садятся на свои места) 

На сцене появляется Баба-Яга. 

- Я вам вмиг помогу обед найти. У меня нос большой. 

Запахи за версту чую. 

(Обнюхивает детей) 

Баба-Яга: 

- Нет, мне одной не справится! Позову-ка я на помощь 

своих подружек лягушек-болотных. Они вмиг помогут 

найти обед для батюшки-царя! 

Танец "Лягушки" 

Вед: Предлагает поиграть ребятам в игру " Кто 

быстрее почистит мандарин?" 

(Возле ёлки сидят Емеля с мамкой. На маленьком 

столике скатерть с яствами). 

Баба-Яга подходит к Емеле: 

-Тут царским обедом пахнет! (смотрит в бинокль). 

Навожу резкость. Вкусно пахнет. 

Емеля: Вы кто такая? 

Баба-Яга: Баба-Яга я царская! 

Это ты обед у царя умыкнул? 

Емеля: Умыкнул, промакнул! У вашего царя, вон у 

царя, сколько еды, а мы, с мамкой почитавши всю жизнь 

не ели! 

Баба-Яга: И не стыдно воровать? 

Емеля: А я и не воровал! Мне так привезли! 

Баба-Яга: Это кто это тебе то привез? 

Емеля: Слуги царские! 

Баба-Яга: Что-то тут не то Емеля! Не могут слуги без 

спросу, такому оболтусу привезти обед! 

Емеля: Однако ж факт на лицо! Вот обед! (показ на 

живот), вот я, оболтус! 

Баба-Яга: Я тебя преступником объявляю, пойдешь 

со мной! На царский суд! 

Емеля: Эко че, захотели! А не пойду! 

Баба-Яга: А я тебя, …. Именем царя приказываю! 

(Мамка выносит валенки). 

Емеля: А я, именем этого валенка объявляю тебе, 

валенковую войну! 

Танец Валенки! (Дети со своих мест поют) 

Мамка: Ой, Емеля, не снести нам головы! 

Емеля: Не бойся мамка, снаряды подноси! 

Игра с валенками "Кто быстрее возьмет валенок?" 

Емеля: 

-Хорошо, так и быть. Поеду я во дворец. 

По щучьему велению, по моему хотению, печка, 

вперед! 

Выход царевны. 


Баба-Яга: Обед из царских блюд подан: печень 

гусиная, закуска царская из петушиных гребешков, 

молодая репка, запеченная с медом! Заячьи лапки, 

тушенные в сливках! Грудинка в горшочках, пряники, с 

калиновым компотом! 

Царевна: Ну, наконец-то! 

Царь: Сейчас поедим, доченька! 

Емеля: По щучьему велению, по моему хотению, 

явись царский обед ко мне, во двор! 

Царевна: Батюшки, да, что это делается, куда они 

опять понесли? Батюшка, да сделайте, что-нибудь! 

Царь: Сейчас, сейчас, сейчас. Эй, а ну, вернитесь 

немедленно! Вернитесь, кому говорю! 

Баба-Яга: Не могу ваше сиятельство! 

Царь: Почему не можешь? 

Баба-Яга: Сила тащит неведомая! Не хочу, а иду! 

Царевна: Папаша вы царь или не царь? Вы о своей 

48


дочери будете заботиться или так, и помирать с голоду? 

Она же ушла, видите! 

Царь: Ушла. А что я? Поход собирать будем. Обед 

отбивать пойдем! 

Царевна: Ну хоть так! 

Царь: Ребята, собирайтесь-ка в хоровод! Помогайте 

преодолеть силу нечистую. 

Баба-Яга: Я веселушка-хохотушка, молодушкасимпатюшка, 

Бабушка-Яга! 

А ну, ребятишки! Выходите в круг! 

Все мы любим смех и шутку, 

Наступил потехе час. 

Танцевальную минутку 

Объявляю я для вас. 

Хоровод "Шёл по лесу Дед Мороз" 

Царь: Спасибо, ребята, мы непременно справимся с 

силой нечистой, вернём обед в замок. 

- А сейчас предлагаю поиграть в игру с ложками. 

(Игра с большими ложками и снежками вокруг ёлки). 

Царевна: (Звук скачущей лошади) 

- Что случилось? 

Баба-Яга: Победили! 

Царь: Кого победили? 

Баба-Яга: Сами себя победили, пришла я к Емеле, 

говорю, отдавай обед царский, а он "По щучьему 

велению, по моему хотению, ступай баба-яга обратно 

во дворец". Вот я и пришла ни с чем. 

Царь: Вот бы забрать мне его волшебство. 

Царевна: А как мы это сделаем? 

Яга: Теперь Емелька у нас в волшебном мире таких 

делов наделает, что держись! А помочь нам сможет 

только Дед Мороз. 

Царевна: Ну, глупая я, я глупая, конечно к Деду 

Морозу нужно бежать. 

(Все уходят) 

Танец "Снежинок" 

Вход Деда Мороза: 

Здравствуйте детишки, девчонки и мальчишки! 

Здравствуйте гости дорогие! 

С Новым годом поздравляю, 

Счастья, радости желаю! 

Вед: Дедушка Мороз, Емеля по щучьему велению 

говорит, в царстве беспорядки устраивает. Новогодний 

праздник надо спасать. 

Д.М. 

-Дело Емеля в том, что по твоей вине люди страдают, 

потому что волшебство ты в безобразие превратил, а 

волшебством надо добрые дела делать. Наведи порядок 

в сказке, пусть все на свои места встанет. Ни с кем не 

ругаться, ни с кем не драться. А всем вместе праздник 

новогодний праздновать, чтобы счастье было. Веселье 

и радость в дому. 

Емеля: А и то правда твоя, Дед Мороз, чего нам с 

того волшебства одни мороки, только прошу последнее 

повеление. 

Д.М. Если доброе, то давай повелевай! 

Емеля: Доброе! По щучьему велению, по новогоднему 

хотению, чтоб елка праздничная засверкала яркими 

огнями. 

Д.М. Пусть Щука зажжет новогодние огоньки. 

Емеля: Как? Ведь у нее ни рук, ни ног нет. 

Д.М. Это Щуке мой новогодний подарок. По Морозову 

хотению, новогоднему велению, явись щука к нам на 

праздник, в сказочном обличии. 

Емеля выводит снегурку. 


Д.М. Ну вот, теперь у нас и снегурочка есть, все готово 

к празднику! С новым годом вас дорогие друзья! 

Снегурочка: С новым счастьем! По щучьему велению, 

по новогоднему хотению, ручки к елке протяните, в 

кулачки свои сожмите, крепко все зажмурьте глазки и 

представьте в кулачках два веселых огонька, а теперь 

вы глазки открывайте огонечки Деду Морозу вы кидайте, 

огонечки он поймает и на елку набросает. Бросайте, 

бросайте… 

Дед мороз: (Фокус Д.Мороза с огоньками кидает 

снегурочке она на елку) 

Сейчас мы огоньки сверкать заставим. 

Вы, ребята, не зевайте, Дед Морозу помогайте. 

Елочка красавица зажгись огнями красными, синими, 

зелеными, Пусть звезда сильней сияет, 

Мир и счастье озаряет. 

А теперь все подуйте и скажем весело слова: 

"Раз, два, три - елочка гори!" 

Все: Ура! 

Дед мороз: А теперь елочку ждет новогодний хоровод. 

Хоровод: "Румяный Дед Мороз" 

Дед мороз: Я, ребята, старый дед, мне, ребята, много 

лет. 

Но как на елку прихожу, сразу игры завожу. 

Становитесь-ка, ребятки поскорее все за мной! Мы 

помчим на паровозе по поляне снеговой. 

(Игра "Едет , едет паровоз"). 

Ну, а теперь давайте познакомимся. 

Игра "Знакомство". 

Каждый ребенок кричит своё имя. 

Дед Мороз: 

Эх, люблю же я морозцем припугнуть! Силушку 

испытать, да выносливость! А вы не боитесь мороза? 

Дети: Нет! 

Дед Мороз: Как пойдут гулять метели, 

Как пойдет гулять мороз! 

Закрывайте окна, двери, 

Берегите уши, нос. 

Игра "Заморожу" (морозит руки, уши, нос, коленки) 

Ай, да молодцы, настоящие удальцы! 

Вед: 

Дедушка Мороз, а наши детки еще и сообразительные. 


А мы это сейчас проверим… 

Игра "Да - нет" 

Я противный старый дед… (нет) 

Дед Мороз известен всем… (да) 

Он приходит ровно в семь… (нет) 

Дед Мороз боится стужи?... (нет) 

Со Снегурочкой он дружит?... (да) 

Нужно в школу брать билет… (нет) 

Солнце дарит яркий свет… (нет) 

Тает снег - идёт весна… (да) 

Всегда ёлка зелена… (да) 

Что растёт на ёлке? Шишки?... (да) 

У снегурки борода… (нет) 

Носит бабка пистолет… (нет) 

Люблю лягушек на обед… (нет) 

На вопрос дают ответ… (да) 

Кладут свёклу в винегрет… (да) 

Пляска Деда Мороза "Ах, как пляшет Дед Мороз" 

(Дед Мороз дует на ребят, и дети садятся на свои 

места) 

49


Емеля: Д.М мы пели? 

Танцевали? 

Играли? 

А подарки ты принес? 

Дед Мороз: По щучьему велению, по новогоднему 

хотению, появитесь подарки в печи! (Раздача подарков) 


- Желаем вам на Новый год 

Всех радостей на свете. 

Снегурочка: 

Здоровья на сто лет вперёд 

И вам, и вашим детям! 

Баба-Яга: 

Пусть радость в будущем году 

Вам будет чудным даром. 

Мамка и Емеля: 

А слёзы, скуку и беду 

Оставьте лучше в старом! 

Вед: 

Окончен праздник. 

Наступил немного грустный миг прощанья. 

Но не "прощай" мы говорим: 

Все вместе: 

До скорого свиданья!!! 


50



ПОПОВА ЛЮБОВЬ АНАТОЛЬЕВНА 

АЙГОЖИНА ГУЛЬМИРА МУХАМЕТ -КЫЗЫРОВНА 

НУРГАЗИНА ЖАЗИРА СЕРИККАНОВНА 

КГУ "Детский дом №8 семейного типа" 

Берілген әдістемелік жұмыс - бастауыш сынып оқушыларына өткізілетін тәрбие сағатының үлгісі. Әдістемелік 

жұмыс бастауыш сынып мұғалімдері мен әдіскерлеріне, сондай-ақ педагогикалық мамандықтарда білім алатын 

студенттер мен магистранттарының назарына ұсынылады. 

Данная методическая работа представляет собой разработку классного часа для учащихся начальных 

классов. Работа будет интересна учителям и методистам начальных классов, а также студентам и 

магистрантам педагогических специальностей. 

This methodological work represents the plan of class hour for primary school pupils. The work will be interesting to 

teachers and methodologists of primary school as well as to students and undergraduates of pedagogical specialties. 

, 

ТРИ МУШКЕТЕРА И Д АРТАНЬЯН 

Тема мероприятия: "Три мушкетера и д , Артаньян " 

Форма проведения: Досуговое мероприятие 

Цель: Активизация культурно - досуговой 

деятельности, сплочение коллектива, создание 

творческой атмосферы, изучение личностей 

воспитанников. 

Задачи: 

1. Развития творческих способностей и эмоциональной 

сферы детей; 

2 Формирование опыта социального взаимодействия, 

веры в свои возможности 

3. Формирование коммуникативных навыков, чувства 

юмора. 

4. Выявление творческих и артистических 

способностей обучающихся; 

5. Создание праздничной атмосферы. 

Оборудование: 

1. Мультимедиа-проектор. 

2. Микрофоны для ведущих с усилителями. 

3. Необходимый антураж 

4. Раздаточный материал. 

Сценарный ход мероприятия: 

Выходят Королева и Констанция 

Королева: Вы слышали, сударыня? Слышали! 

Констанция: Вы должны придти на бал в подвесках, 

которые подарил Вам Король. 

Королева: Я погибла! Кардинал знает все! Я погибла! 

О, боже мой! Боже мой! 

Констанция: Не могу ли я чем - нибудь помочь вашему 

Величеству? 

Королева: О, небо! 

Констанция: Здесь есть предатели, эти подвески, о 

которых говорил Король, … Вы их отдали герцогу 

Бекингэму, не правда, ли? Так вот, их надо вернуть! 

Королева: О, боже! Боже! Но как, это сделать? На 

кого? Кому можно довериться? 

Констанция: Положитесь на меня, ваше Величество. 

Окажите мне эту честь, моя Королева, и я найду гонца! 

( они расходятся, на сцене появляются три мушкетера 

и д Артаньян) 

Звучит песня "Мушкетеров" из кинофильма "Три 

мушкетера и 

Д, Артаньян " 

Д, Артаньян (Ж.С.): Ну что же дорогие мушкетеры! Я 

думаю, пора нам отправится за кольем королевы! 

Развлечений нам хватит, господа, будьте спокойны ! 

Портос (Ж.Ж.): Чувствуется, нас ждут великие дела! 

Черт возьми, Но раз мы рискуем быть убитыми, хотелось 

бы знать во имя чего? 

Арамис (Г.М.): Не будем терять ни минуты! Кстати, я 

не прочь сейчас же уехать из Парижа. Мне нужно 

развлечься. 

Атос (Л.А.): Ну, с богом! Прекрасно, когда же мы с вами 

отправляемся в путь? 

Д, Артаньян: Прямо сейчас. Тогда … 

(все складывают руки на руки, и произносится клятва 

мушкетеров) 

Д, Артаньян: Один за всех и все за одного! Так звучит 

девиз Мушкетеров. И сейчас командам предстоит 

отправиться на поиски колье королевы, и вместе с нами 

51


преодолеть все предложенные препятствия. 

(Предлагается выполнить заданий, участникам 

команды, после правильного выполнения задания 

выдается подсказка, где находится колье королевы) 

Дается задание: Дается картинка, на ней изображены 

вещи принадлежащие Мушкетерам, но есть лишний 

предмет, который не относится к тому периоду времени, 

ребята должны найти за определенное время и пояснить 

свой выбор, опираясь на знание текста данного 

произведенья. 

Звучит фоновая музыка (на сцене появляется Артос) 

Атос: 

Господь, ты видишь это тело, 

Его ты создал неумело. 

Хоть право я не дуэлянт, 

Хоть право я не дуэлянт. 

Сегодня нам дуэли не избежать. 

Я с удовольствием приглашаю вас на "Словесную 

дуэль". 

(ход словесной дуэли заключается в том, что 

участникам дуэли предстоит назвать больше слов и 

словосочетаний, связанных с заданной темой. После 

выполнения задания дается следующая подсказка) 

Например: Первая команда называет Шпага, а вторая 

может ответить - перчатка и так далее. Все слова 

словесной дуэли должны встречаться из данного 

произведенья. 

Звучит фоновая музыка (на сцене появляется Арамис, 

в руках гитара, напевает свою песню) 

Арамис: Уважаемые мушкетеры! К нам пришло 

необычное приглашение, нам надо явиться туда ровно 

в назначенный час, а именно в 17.00, а куда неизвестно. 

А разобраться в этом нам помогут пазлы находящиеся 

в данном конверте. 

Участникам предстоит выполнить заданье: Собрать 

пазлы замка Лувр, окрасить в соответствующий цвет 


(предлагается выполнить заданий, после правильного 

выполнения задания выдается подсказка, где находится 

колье королевы) 

Звучит фоновая музыка (на сцене появляется Портос) 

Портос: Неужели опять кардинал Ришелье встает 

на нашем пути. Он снова готовит нам смертельный 

напиток, а мы в свою очередь попытаемся определить 

состав данных напитков и продолжить наш путь к поиску 

колье. 

Участникам предстоит выполнить заданье: 

Предлагается определить состав следующих напитков: 

В этих напитках будут смешаны соки: яблочный, 

грушевый, персиковый, апельсиновый. 

(Все участники появляются на сцене) 

Королева: О, боже! Осталось несколько минут, 

Констанция. Король грустен и озабочен. И Кардинал 

Ришелье что - то шепчет ему на ухо. 

Констанция: Я чувствую моя королева, они уже здесь! 

Потерпите еще немного и подвески окажутся у вас! 

Появляются мушкетеры 

Констанция: Наконец! Хвала вам, вы спасли честь 

королевы и нашу с ней жизнь! 

Королева: Я благодарю Вас от своего имени и очень 

признательна Вам за оказанную услугу. Надеюсь, что 

подаренный Вам перстень с моей руки, будет 

вознаграждением за ваши подвиги. 

Констанция: И вот еще что … 

вручает мушкетерам приглашение на праздничный 

прием в Лувр. 

"Мушкетерам надлежит явиться в Лувр завтра после 

полудня на званый обед в честь их заслуг перед 

Королевой!" 

Мушкетеры хором: 

Война - войной, а обед по расписанию! 

Далее идет ознакомление воспитанников с дворцовым 

этикетом. 

Примечание: Данное досуговое мероприятие имеет не сколько конкурсное соревнование, поскольку направлено 

на сплочение, единство и атмосферы дружбы. 

52

Қ Ұ Р М Е Т Т І Ә Р І П Т Е С Т Е Р ! 


"ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығы ғалымдар мен педагогтерден "Еуразия білімі. Eurasian education. 

Евразийское образование" халықаралық ғылыми-әдістемелік журналына (Қазақстан 

Республикасының инвестициялар мен экономикалық даму министрлігі берген мерзімді баспасөз 

басылымын есепке қою туралы №14770-Ж куәлігі) жариялауға жұмыстар қабылдауды жалғастырады. 

Мерзімді баспасөз басылымы айына бір рет қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде жарық көреді. Журнал 

жарияланымдарының тақырыптық бағыттары - ғылыми-әдістемелік, педагогикалық, ақпараттық-жарнамалық (білім 

беру мекемелері үшін). 

Журналдың таралу аймағы - Қазақстан Республикасы, ТМД елдері, таяу және алыс шет елдері. 

Журналға Қазақстан, Евразиялық экономикалық қауымдастық елдері, ТМД, Грузия, Украина, Түркия, Қытай және 

Евроодақ елдері ғалымдарының, ізденушілердің, докторанттардың, магистранттардың, мұғалімдер мен 

оқытушылардың, әдіскерлердің, білім беру ұйымдарының жетекшілері мен қызметкерлерінің ғылыми зерттеулері, 

мақалалары, сабақ жоспарлары, ғылыми жобалары және басқа да ғылыми-әдістемелік жұмыстары жарияланады. 

Журналға жариялауға келесі бағыттар бойынша ғылыми зерттеу еңбектері, очерктер мен әдістемелік жұмыстар, 

сабақ жоспарлары қабылданады: 

Жаратылыстану ғылымдары; 

Гуманитарлық ғылымдар; 

Әлеуметтік ғылымдар; 

Техникалық ғылымдар; 

Экономикалық ғылымдар; 

Педагогикалық ғылымдар; 

Білім беру мәселелері. 

Бір автордан журналдың бір санына екі жұмыстан артық қабылданбайды. Ұжымдық авторлықта жазылған 

жұмыстар жеке жұмыстармен қатар қабылданады. Бір жұмыстың авторларының саны 5-тен аспауы тиіс. 

ЖУРНАЛДА ЖАРИЯЛАНАТЫН ЖҰМЫСТАРҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР: 

Жұмыс мәтіні 2 беттен кем болмауы тиіс және 10 (он) беттен аспауы керек, жол арасы 1,0 интервалымен Microsoft 

Word редакторында, жиектері - сол жағынан 3 см, жоғары және төменгі жағынан 2 см, оң жағынан 1,5 см болатын 

А4 форматындағы стандартты бетте Times New Roman қарпімен 14-ші шрифтпен терілуі керек, жұмыстың әрбір 

абзацы жаңа жолдан 1 см шегініспен жазылады. Жол ортасынан автор(лар)-дың тегі, аты-жөні (толығымен) қою 

шрифтпен жазылады. Келесі жолға автордың жұмыс (оқу) орнының толық атауы мен лауазымы, ғылыми атақдәрежесі 

жазылады. Бұдан соң жол ортасынан мақала тақырыбы қою шрифтпен жазылады. Бір интервалдан кейін 

жаңа жолдан мақала мәтіні жазылады, пайдаланылған әдебиеттер тізімі еңбекте көрсетілген тәртібіне сәйкес, 

мақаланың соңында жазылады. Мәтінде сілтеме берілген әдебиеттер тік жақшаның ішінде, әдебиеттер тізіміндегі 

нөміріне сәйкес көрсетіледі. Дәйектеме (цитата) қолданылған жағдайда міндетті түрде түпнұсқаның беті көрсетіледі 

(мысалы, [1, 256]). Барлық суреттер, таблицалар, диаграммалар, формулалар мен басқа да көрнекілік суреттемелер 

компьютерлік редакторларда жасалып, мақалада сілтеме берілген ретпен көрсетілуі тиіс. Егер мақала қазақ, орыс 

және ағылшын тілдерінен бөлек, басқа тілде жазылған жағдайда, мақалаға ағылшын не қазақ (орыс) тілінде жазылған 

қысқаша аннотация берілуі керек. 

Редакция алқасы жинақтың тақырыбына сәйкес келмейтін, жоғарыда көрсетілген ережелерге сай емес және 

мазмұны жағынан Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына қайшы келетін материалдарды 

қабылдамауға құқылы. 

Журналға енетін ғылыми-әдістемелік жұмыстар электронды нұсқада, автордың байланыс телефондарын көрсете 

отырып, eruditgroup@gmail.com электронды поштасына жіберіледі. 

Жұмыспен бірге авторлар өздерінің электронды нұсқадағы фотосуреттерін жіберуі керек (JPEG форматындағы 

сканерден өткізілген фотосурет көшірмелері де қабылданады). Фотосурет 5х6 форматындағы портреттік фото түрінде 

түсірілуі керек, егер мақала авторлары 3 (үш) не одан көп адам болса, біртекті ашық фонда түсірілген бір ұжымдық 

фотосурет қабылданады. Сапасы төмен немесе автордың бет-әлпеті көрінбейтін фотосуреттер қабылданбайды. 

Журнал санына жұмысы жарияланған әрбір авторға редакция алқасы жұмысының жарияланғандығы туралы 

сертификат береді. 

Журналға мақала жариялау жөніндегі барлық 

сұрақтар бойынша "ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығына 

келесі телефон номерлері бойынша хабарласа аласыздар: 

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Азамат Азатов), +77011827212 (Арафат Мамырбеков) 

e-mail: eruditgroup@gmail.com 

Редакцияның мекенжайы: 

071400 Семей қаласы, Уранхаев көшесі, 45/3 

53


D E A R C O L L E A G U E S ! 

Educational and scientific center "Erudit" continues accepting works of scientists and educators for publication 

in international scientific journal "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" (certificate on 

registration of a periodical printed publication №14770-F from 11.14.2014, issued by the Ministry of Investment 

and Development of the Republic of Kazakhstan) 

Periodical edition is published once a month in the Kazakh, Russian and English. Thematic focus of the journal publications 

is scientific, methodical, educational and informational and advertising (for educational and scientific institutions). 

Area of journal's distribution - the Republic of Kazakhstan, CIS countries, near and far abroad. 

The journal publishes scientific research articles, methodological developments and projects of scientists, competitors, 

doctoral, masters, teachers - teachers, trainers, managers and employees of institutions of Education and Science of 

Kazakhstan, the Eurasian Economic Community, the CIS, Ukraine, Georgia, Turkey, China and the European Union. 

Works accepted for publication in the journal - scientific, methodological articles, studies, essays, lesson development, 

written in Kazakh, Russian, English and other languages in the following areas: 

Natural Sciences; 

Humanitarian sciences; 

Social Sciences; 

Technical sciences; 

Economic sciences; 

Pedagogical sciences; 

Issues of The Education. 

Each author may submit no more than two works in one issue of the journal. Works written in collaboration are accepted 

together with the author's works. The number of authors should not exceed 5 people. 

REQUIREMENTS FOR FORMATTING OF PAPERS PUBLISHED IN THE JOURNAL: 

The text of the work should be at least 2 (two) and no more than ten (10) pages, typed in Microsoft Word in Times New 

Roman 12 pin, with a single line spacing, on a standard A4 page with a border around the edges - to the left - 3 cm, right 

- 1,5 cm, top and bottom of the page 2 cm, with indention of 1 cm. From the middle of the page in bold indicate the 

author's name (in full), the name of his place of work (study), position and regalia. Job title is written in a middle of the 

page in bold. The text of the work is written after the title with a single-spaced interval. The list of references is written in 

the end. Literature is specified in the order mentioned in the text of the paper, in the case of quotations necessarily in 

square brackets indicate the source page (example: [1, 256]). All drawings, maps, photographs, tables, charts, formulas, 

other Illustrations and inserts are recommended to perform using computer editors and post the article as they are 

mentioned. If the work is written in a language other than Kazakh, Russian and English, the work should include a brief 

abstract, written in English or Russian (Kazakh) language. 

The Editorial Board has the right to refuse to publish works that do not meet the content requirements of the subject of 

the journal and to the design of the works, as well as that works, which are contrary to the content of the current legislation 

of the Republic of Kazakhstan. 

Work for publication in the international scientific and methodological, pedagogical journal "Еуразия білімі. Eurasian 

education. Евразийское образование" are accepted in electronic form with contact information of the author (s) by e- 

mail eruditgroup@gmail.com. 

Together with the work of the authors should make their photos in electronic form (scanned copy of the photos is 

allowed in the format JPEG). Photo of the author must be of good quality, made in the form of portrait photography 5x6, 

if the authors of three (3) or more persons, is accepted to send one collective picture taken against a plain, light background. 

Low quality photos, as well as those where can not distinguish the faces of the authors, not accepted for publication. 

All authors will receive a certificate of confirmation of the publication of their work in the international scientific journal 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" 

On all matters concerning the publication of papers in the journal 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" 

please contact the Educational Research Centre 

" ERUDIT "by phone: 

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Azamat Azat), +77011827212 (Arafat Mamyrbekov) 


Editorial Office Address: 

45/3 Uranhayev St., Semey, 071400 

54


У В А Ж А Е М Ы Е К О Л Л Е Г И ! 

Образовательно-научный центр "Erudit" продолжает прием работ ученых и педагогов для публикации 

в международном научно-методическом журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское 

образование" (свидетельство о постановке на учет периодического печатного издания №14770-Ж от 

14.11.2014 г. выдано Министерством по инвестициям и развитию Республики Казахстан) 

Периодическое издание выходит один раз в месяц на казахском, русском и английском языках. Тематическая 

направленность публикаций журнала - научная, методическая, педагогическая и информационно-рекламная (для 

учреждений образования и науки). 

Территория распространения журнала - Республика Казахстан, страны СНГ, ближнее и дальнее зарубежье. 

Журнал публикует научные изыскания, статьи, методические разработки и проекты ученых, соискателей, 

докторантов, магистрантов, педагогов - преподавателей, учителей, методистов, руководителей и работников 

учреждений образования и науки Казахстана, стран Евразийского экономического содружества, СНГ, Украины, 

Грузии, Турции, Китая и стран Евросоюза. 

К публикации в журнале принимаются работы - научные, методические статьи, исследования, очерки, разработки 

уроков, написанные на казахском, русском, английском и других языках, по следующим направлениям: 

Естественные науки; 

Гуманитарные науки; 

Социальные науки; 

Технические науки; 

Экономические науки; 

Педагогические науки; 

Вопросы образования. 

От одного автора принимается не двух работ в один номер журнала. Труды, написанные в соавторстве, 

принимаются наряду с авторскими работами. Количество авторов одной статьи не должно превышать 5-ти человек. 

ТРЕБОВАНИЯ К ОФОРМЛЕНИЮ РАБОТ, ПУБЛИКУЕМЫХ В ЖУРНАЛЕ: 

Текст работы должен быть не менее 2 (двух) и не более 10 (десяти) страниц, набранных в редакторе Microsoft 

Word шрифтом Times New Roman 12-го кегля, с единичным интервалом между строк, на стандартной странице 

формата А4 с полями по краям - слева - 3 см, справа - 1,5 см, вверху и внизу страницы по 2 см, с абзацными 

отступами в 1 см. С середины страницы жирным шрифтом указываются ФИО автора (полностью), наименования 

его места работы (учебы), должность и регалии. Заголовок работы пишется с середины страницы жирным шрифтом. 

После заголовка через один интервал пишется непосредственный текст работы, в конце указывается список 

использованной литературы. Литература указывается в порядке упоминания в тексте работы, в случае 

использования цитат, в обязательном порядке в прямых скобках указывается страница первоисточника (пример: 

[1, 256]). Все рисунки, карты, фотографии, таблицы, диаграммы, формулы пр. иллюстрации и вставки рекомендуется 

выполнять с помощью компьютерных редакторов и размещать в статье по мере их упоминания. В случае, если 

работа написана на ином языке, кроме казахского, русского и английского, к работе прилагается краткая аннотация, 

написанная на английском или русском (казахском) языке. 

Редакционная коллегия вправе отказать в публикации работ, не соответствующих по содержанию тематике 

журнала и требованиям к оформлению работ, а также противоречащих по содержанию действующему 

законодательству Республики Казахстан. 

Работы к публикации в международном научно-методическом, педагогическом журнале "Еуразия білімі. Eurasian 

education. Евразийское образование" принимаются в электронном виде с указанием контактных данных 

автора(-ов) на электронный адрес eruditgroup@gmail.com. 

Вместе с работой авторы должны приложить свои фотографии в электронном варианте (допускается 

сканированная копия фотографии в формате JPEG). Фотография автора должна быть хорошего качества, 

выполненной в виде портретной фотографии 5х6, в случае, если авторов 3 (три) и более человек, принимается 

одна коллективная фотография, сделанная на однотонном, светлом фоне. Фотографии низкого качества, а также 

те, на которых нельзя различить лица авторов, к публикации не принимаются. 

Все авторы, получают сертификаты-подтверждения о публикации их работы в международном научнометодическом 

журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование". 

По всем вопросам, относительно публикации работ в журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. 

Евразийское образование" обращайтесь в Образовательно-научный центр "ERUDIT" по телефонам: 

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Азамат Азатов), +77011827212 (Арафат Мамырбеков) 


Адрес редакции: 

071400, г.Семей, ул.Уранхаева, 45/3 

55


Жауапты редактор / Ответственный редактор / Executive editor 

Azamat Azatov 

Дизайн және компьютерлік беттеу / Дизайн и компьютерная верстка / 

Design and Desktop Publishing 

Didar Kambarova 

Басуға жіберілді / Подписано в печать / Signed into Print: 

15.11.2017 

Пішіні / Формат / Format 

60х84 1/8 

Тираж / Copies 

100 дана / экземпляров / number 

Тапсырыс / Заказ / Order No 

5252 

Авторлардың пікірлері редакция көзқарасын білдірмейді. 

Мнение авторов публикаций не всегда отражает мнение редакции журнала. 

Opinion of publishing author not always reflect the opinion of the publisher. 

Журнал материалдарын қолданған жағдайда, журналға сілтеме беру міндетті. 

При использовании материалов ссылка на журнал обязательна. 

While using materials reference to the journal is obligatory. 

Редакцияның мекенжайы / Адрес редакции / The editorial office address 

0 7 1 4 0 0 

Семей қаласы, Уранхаев көшесі 45, 2 қабат, 3 кеңсе. 

г. Семей, ул. Уранхаева, 45, 2 этаж, офис 3. 

Semey, Uranhayev Street 45, 2nd floor, office 3. 

Тел/Tel: + 7 (7222) 56 25 25 


Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің Байланыс, 

ақпараттандыру және ақпарат комитетінде 24.11.2014 ж. есепке қойылып, 

№14770-Ж куәлігі берілген 

Свидетельство о постановке на учет выдано Комитетом связи, 

информатизации и информации Министерства по инвестициям 

и развитию Республики Казахстан 

№14770-Ж от 24.11.2014 г. 

Registered in The Ministry of Investment and Development of the Republic of Kazakhstan, 

Communication, Information and Information Committee 24.11.2014. Certificate No. 14770-Ж 

Басылды / Напечатано в / Journal is published 

"ImPress" баспасы / Издательство "ImPress" / Publishing house "ImPress" 

071400 Семей қаласы, Найманбаев к-сі, 163, 2 офис 

г. Семей, ул. Найманбаева, 163, офис 2 

Semey, Naimanbayev Street, 163, office 2 

Тел/Tel: + 7 (7222) 56 04 56 

56

98 

¹7 (7) 2015

Eurasian education №7 2017

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?