Eurasian education №6 2019

¹7 (7) 2015

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" халықаралық

журналы Қазақстан Республикасының, таяу және алыс шетел мемлекеттерінің

түрлі мектептері мен бағыттары өкілдерінің теориялық және эмпирикалық

зерттеулерін жарыққа шығаратын халықаралық ғылыми-әдістемелік,

педагогикалық журнал.

Журналдың басты міндеттерінің бірі - білім берудің кәсібиленуіне, әлеуметтікгуманитарлық,

жаратылыстану ғылымдары аясында ғылыми зерттеу

жұмыстарының жүргізілуіне және педагогтардың өз тәжірибелерімен

бөлісулеріне ықпал ету.

Журнал ғалымдарға, білім беру жүйесінің қызметкерлеріне, студенттерге,

сондай-ақ барлық оқырмандарға арналады.

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" - международный

научно-методический, педагогический журнал, публикующий теоретические и

эмпирические исследования представителей различных школ и направлений

Республики Казахстан, стран ближнего и дальнего зарубежья.

Одной из важнейших задач журнала является содействие профессионализации

образования и научно-исследовательской работы в области социальногуманитарных,

естественных наук, а также распространение передового

опыта педагогов.

Журнал предназначен для ученых, работников системы образования,

студентов и широкого круга читателей.

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" is an International

journal aimed to publish theoretical and empirical research data from various Kazakhstan

schools and fields of science as well as from countries of near and far abroad.

One of the most important tasks of the journal is to promote the professionalization of

education and research works in the field of social sciences and humanities and natural

sciences, as well as dissemination of best practices of pedagogue.

The journal is targeted on wide range of readers: employee of the education system,

university students, and all those who interested in humanities.

97

¹6 (31) 2019

"ЕУРАЗИЯ БІЛІМІ. EURASIAN EDUCATION. ЕВРАЗИЙСКОЕ ОБРАЗОВАНИЕ"

Халықаралық ғылыми-әдістемелік, педагогикалық журнал

Международный научно-методический, педагогический журнал ¹6 (31) 2019

Scientific, methodical, pedagogical international journal

ШЫҒУ ЖИІЛІГІ

ПЕРИОДИЧНОСТЬ

PERIODICITY:

айына бір рет

один раз в месяц

1 time per month

МЕНШІК ИЕСІ

СОБСТВЕННИК / OWNER:

"Erudit Group" ЖШС/ТОО/LLС

БАС РЕДАКТОР

ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР

EDITORIAL - IN CHIEF:

Арафат Мамырбеков

Arafat Mamyrbekov

БАС РЕДАКТОРДЫҢ

ОРЫНБАСАРЫ

ЗАМЕСТИТЕЛЬ

ГЛАВНОГО РЕДАКТОРА

ASSISTANT EDITOR:

Азамат Азатов / Azamat Azatov

Қазақстан Республикасы

Инвестициялар және даму

министрлігінің

Байланыс, ақпараттандыру

және ақпарат комитетінде

24.11.2014 ж. есепке қойылып,

№14770-Ж куәлігі берілген.

Свидетельство о постановке

на учет выдано Комитетом

связи, информатизации и

информации Министерства по

инвестициям и развитию

Республики Казахстан

№14770-Ж от 24.11.2014 г.

Registered in The Ministry of

Investment and Development of

the Republic of Kazakhstan,

Communication and Information

Committee 24.11.2014.

Certificate No. 14770-Ж.

РЕДАКЦИЯНЫҢ

МЕКЕНЖАЙЫ /

АДРЕС РЕДАКЦИИ /

THE EDITORIAL OFFICE

ADDRESS:

0 7 1 4 0 0

Семей қ., Уранхаев к-сі, 45,

2 қабат, 3 кеңсе.

г. Семей, ул. Уранхаева,

45, 2 этаж, офис 3.

Semey, Uranhayev Street 45,

2nd floor, office 3.

Tel: + 7 (7222) 56 25 25,

e-mail:

eruditgroup@gmail.com

РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ:

Атантаева Бақыт Жұмағазықызы, тарих ғылымдарының докторы, профессор.

Аубакирова Қарлығаш Әділханқызы, PhD докторант.

Аубакирова Рахиля Жұматайқызы, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент.

Барышников Геннадий Яковлевич, география ғылымдарының докторы,

профессор

Белгібаев Мұхит Есенұлы, география ғылымдарының докторы, профессор

Берікханова Гүлназ Еженханова, физика-математика ғылымдарының докторы

Біләл Соғұт, археология ғылымдарының докторы, Памуккале университетінің

профессоры (Түркия)

Гвен Мордюк, PhD доктор, Питтсбург мемлекеттік университетінің

қауымдастырылған профессоры (АҚШ)

Зиядин Саябек Тәттібекұлы, экономика ғылымдарының докторы,

қауымдастырылған профессор.

Искакова Гүлнар Қожағұлқызы, саяси ғылымдардың докторы, профессор

Каримов Мұхтарбек Қарпықұлы, тарих ғылымдарының кандидаты, профессор.

Мамырбекова Гүлфар Мажитқызы, филология ғылымдарының кандидаты.

Нергис Бирай, PhD доктор, Памуккале университетінің доценті (Түркия)

Петер Финке, PhD доктор, Цюрих университетінің профессоры (Швейцария)

Сунарчина Мунира Мунировна, әлеуметтану ғылымдарының докторы, профессор

(РФ)

Фесенко Наталья Анатольевна, Семей қаласының білім бөлімінің басшысы

Чунг Ианг Ли, PhD доктор, Питтсбург мемлекеттік университетінің профессоры

(АҚШ)

РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ:

Атантаева Бакыт Жумагазыевна, доктор исторических наук, профессор.

Аубакирова Карлыгаш Адильхановна, PhD докторант.

Аубакирова Рахиля Жуматаевна, кандидат педагогических наук, доцент.

Барышников Геннадий Яковлевич, доктор географических наук, профессор

(Россия)

Бельгибаев Мухит Есенович, доктор географических наук, профессор

Берикханова Гулназ Еженхановна, доктор физико-математических наук.

Билял Согут, доктор археологических наук, профессор университета Памуккале

(Турция)

Гвен Мордюк, доктор PhD, ассоциированный профессор Питтсбургского

государственного университета (США)

Зиядин Саябек Таттибекович, доктор экономических наук, ассоциированный

профессор.

Искакова Гульнар Кожагуловна, доктор политических наук, профессор

Каримов Мухтарбек Карпыкович, кандидат исторических наук, профессор.

Мамырбекова Гулфар Мажитовна, кандидат филологических наук.

Нергис Бирай, доктор PhD, доцент университета Памуккале (Турция)

Петер Финке, доктор PhD, профессор Университета Цюриха (Швейцария)

Сунарчина Мунира Мунировна, доктор социологических наук, профессор (РФ)

Фесенко Наталья Анатольевна, руководитель отдела образования г.Семей

Чунг Ианг Ли, доктор PhD, профессор Питтсбургского государственного

университета (США)

EDITORIAL BOARDERS:

Bakhyt Atantayeva, doctor of historical sciences, professor

Bilal Sogut, doctor of archaeological sciences, professor of the Pamukkale university

(Turkey)

Chung Yang Lee, PhD, professor of the Pittsburg State University (USA)

Gennady Baryshnikov, doctor of geographical sciences, professor (Russia)

Gulfar Mamyrbekova, candidate in philological sciences

Gulnar Iskakova, doctor of political sciences, professor

Gulnaz Berikhanova, doctor of physical and mathematical sciences

Gwen Murdock, PhD, associated professor of the Pittsburg State University (USA)

Karlygash Aubakirova, PhD student.

Mukhit Belgibayev, doctor of geographical sciences, professor

Mukhtarbek Karimov, candidate in historical sciences, professor

Sunarchina Munira, doctor of social sciences, prof (RF)

Natalia Fesenko, the head of The Education Department of Semey.

Nergis Birai, PhD, docent of the Pamukkale university (Turkey)

Peter Finke, PhD, professor of the Zurich university (Switzerland)

Rakhilya Aubakirova, candidate in pedagogical sciences, docent.

Sayabek Ziyadin , doctor of economic sciences, associated professor. 1

¹6 (31) 2019

МАЗМҰНЫ СОДЕРЖАНИЕ CONTENTS

ТАРИХ ИСТОРИЯ HISTORY

Ахметова Д.М. 1995-1999 жылдар аралығындағы экономикалық тұрақтану негізінде еліміздегі әлеуметтік мәселелерді шешудегі

реформалар...............................................................................................................................................................................................4

ГЕОГРАФИЯ ГЕОГРАФИЯ GEOGRAPHY

Құрманғалиева А.Б. Алтай Тарбағатай тау жүйелерінде экологиялық туризмді дамытудың кейбір мәселелері......................9

Алтынбекова А.Г. Технологическая схема производства геодезических работ при межевании земель индивидуальной

застройки....................................................................................................................................................................................................11

ӘЛЕУМЕТТАНУ СОЦИОЛОГИЯ SOCIOLOGY

Бекмухамедов Т.А. Қазақстандағы діни саясат, радикализм әлеуметтік проблема ретінде.......................................................14

ПСИХОЛОГИЯ ПСИХОЛОГИЯ PSYCHOLOGY

Еркинтаева Д.У., Нурланова А. Ақыл-ойы кем баланың психикасының даму өзгешеліктері ...................................................16

Исмаилова Г.М., Меденко О.М. Формирование профессиональной компетенции будущих педагогов-психологов................18

ПЕДАГОГИКА ПЕДАГОГИКА PEDAGOGICS

Нонна Степанян. Виртуальные туры на уроках русского языка по развитию речи.....................................................................21

Оспанова Б.К., Әлімғазы П. Тәрбиесі қиын балалармен бастауыш мектепте жұмыс жүргізудың педагогикалық

ерекшеліктері...........................................................................................................................................................................................23

Рахимжанова Н.А., Сыздыкова А.С. Игротерапия как метод в работе с детьми дошкольного возраста с особыми

образовательными потребностями......................................................................................................................................................25

Карипбаева Ш.Т., Абдуасилова А. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық іс- әрекеттерін дамытудың

жолдары...................................................................................................................................................................................................28

Оразбекова Г., Абеуова Ф. Жаңартылған мазмұнда орта мектептің 10 сыныбында физика пәнінен өткізілетін сабақтың

жоспары...................................................................................................................................................................................................31

Кадиркешова З.К., Мукушева Г.М., Сейфуллина А.Т., Сулейменова Г.С., Касымбекова С.М. Оқушылардың функционалдық

сауаттылығы мен негізгі құзіреттілігін қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында сыни тұрғыдан ойлау стратегиялары арқылы

қалыптастырудың тиімді тәсілдері (шеберлік сыныбының жоспары).................................................................................................34

Азынова Т.О. Тәуелсіздік - елімнің ерлік жолы.......................................................................................................................................39

2

¹6 (31) 2019

ОҚЫРМАНҒА СӨЗ

Қазіргі таңда Қазақстан алдында тұрған басты мақсаттардың бірі - ғылымды қажетсінетін

экономиканы дамыту, осы мақсатты жүзеге асыру бағытында, ең әуелі, білім мен ғылымның

сапасын арттыру - күн тәртібіндегі негізгі міндет.

Қалыптасқан әлемдік жаһандану үрдістері

мен нарықтық экономикалық қатынастар,

қарқынды дамып келе жатқан технологиялық

жетістіктер күннен күнге педагогтар мен

ғалымдардың жоғары білімділігі мен кәсіби

сауаттылығын талап етуде. Жаңа замандағы

мәдени, ғылыми жетістіктер ғалымдар мен

ұстаздардың бәсекелестік жағдайында өз

орнын таба алатын, өз мүмкіндіктерін

көрсететін маман болуға итермелейді. Сол

себепті де ғылым мен білім беру саласы

мамандарының кәсіби біліктілігінің жоғары

болуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан

шаралар үздіксіз атқарылып тұруы шарт әрі

тәжірибе алмасу жұмыстары үнемі жүргізілуі

тиіс.

Мұндай жұмыстар түрлі конференциялар мен

жиындар, біліктілікті арттыру курстары мен семинарлар түрінде ғана емес, халықаралық

деңгейде таралатын ғылыми-әдістемелік журнал жүзінде де жүзеге асуы тиіс деп есептейміз.

Бұл, өз кезегінде, ғалымдар мен педагог мамандардың тәжірибе алмасу үрдісіне қызмет ететін

құрал болатыны сөзсіз.

Осы орайда "ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығы Еуразия кеңістігіндегі үздік ғалымдар мен

педагогтардың ғылыми-әдістемелік жұмыстарын, ғылымдағы соңғы жаңалықтарды журнал

беттерінде таратып отыруды жөн көрді.

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" халықаралық журналы білім берудің

кәсібиленуіне, педагог мамандардың, ғалымдардың өз тәжірибелерімен бөлісулеріне мүмкіндік

береді әрі шығармашылық ізденістердің артуына септігін тигізеді деген үміттемін.

Бас редактор

3

¹6 (31) 2019 Òàðèõ

Мақалада тәуелсіз Қазақстанның 1996-1999 жылдар

аралығындағы әлеуметтік мәселелерді шешу жолындағы

жасалған тарихи және саяси- экономикалық маңызы бар

реформалар қарастырылған. Нақты бағыт халықтың

әлеуметтік жағдайын шешуге бағытталған және

мемлекеттің экономикалық тұрақтану жолындағы ауыр

кезеңнен шығу жолдарын қарастырады.

В статье рассматриваются исторические и политикоэкономические

реформы независимого Казахстана для

решения социальных проблем 1996-1999 гг. Конкретное

модернизация проблем направлено на решение социального

положения населения и предусматривает пути преодоления

трудного периода экономической стабилизации

государства.

АХМЕТОВА ДИНАРА МЕЙРАНГАЛИЕВНА

Қазақ инновациялық гуманитарлық заң

университеті, магистрант

In the article are considered the historical and political-economic

reform of the unconstrained Kazakhstan for the solution of social

problems in 1996-1999. The problem of modern modernization is

directed to the solution of the social status of the population and

predetermines the working conditions of the economic situation in

the state of economic stabilization.

1995-1999 ЖЫЛДАР АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ

ТҰРАҚТАНУ НЕГІЗІНДЕ ЕЛІМІЗДЕГІ ӘЛЕУМЕТТІК МӘСЕЛЕЛЕРДІ

ШЕШУДЕГІ РЕФОРМАЛАР

Тәуелсіз Қазақстанның 1996 жылдардан бастап жаңа

бетбұрыс кезеңі нарықтық экономикаға көшу кезеңі

басталды. Алайда, нарықтық экономикаға көшуде

бірсыпыра қателіктерге жол берілді. Біріншіден, қандай

реформаны бастауда болмасын мемлекеттің мақсаты

да, мүдделері де, оларға жетер жолы да, әдіс-тәсілдері

де толық анықталмады. Екіншіден, барлық елдерге

бірдей сай келетін экономикалық реформаның моделі

болмады.

Тәуелсіз Қазақстанды заманауи, тұрақты өркениетті

мемлекет ретінде құрудың ұзақ мерзімді экономикалық

және саяси стратегиясын әзірлеу жөніндегі

Н.Ә.Назарбаевтың 1995 жылғы шешімі еді. Сәуір

айында құрамына ғалымдар, мемлекеттік органдардың

басшылары, сарапшылар кірген Жоғарғы экономикалық

кеңес құрылды. Кеңес мүшелері 1996-1997 жылдары

шетелдік жұмыс сарапшылары кезінде стратегиялық

жоспарлау мен құрылымдық реформаның халықаралық

озық тәжірибелерін зерттеді. Осылайша арнайы Агенттік

жұмысқа кіріседі. Қазақстандағы Біріккен Ұлттар Ұйымы

Даму бағдарламасының қолдауымен Гарвард

университетіне қазақстандық мамандар семинарга

барып,білімдерін арттырып, болашақ стратегияның

негізі осылай қаланды. Қазір біздің республикада

нарықтық экономиканың іргесі ғана қаланып қойған жоқ,

сонымен қатар барлық қазақстандықтардың игілігі үшін

ішкі ресурстары мен мол әлеуметтік экономикалық

дамудың нақты нышандары қалыптасты. Оған дәлел

ретіндегі әлемдегі ең күшті мемлекет -АҚШ тың

Қазақстанға нарықтық экономикасы баррел мәртебесін

беру туралы шешімін ерекше атап көрсеткен жөн.

Сөйтіп, Қазақстанның ТМД елдері арасында осы

мәртебені бірінші болып алуы кездейсоқтық емес. Жер

жүзіндегі қазіргі 182 елдің 15 мемлекеті нарықтық

қарқынды даму жолын игерген, 156 ел нарықтық даму

жолына түскен (соның бірі Қазақстан), тек 11 ел ғананарықтық

қатынасқа әлі кірмеген. "Қазақстан

стратегиясы-2030" бағдарамасы осылайша төрт кезеңге

жіктелді. 1997-2000 жылдар-дайындық кезеңі, 2000-

2010 жылдар -бірінші кезең, 2010 -2020 жылдар-екінші

кезең, 2020-2030 жылдар-үшінші кезең.

"1997 жылғы тамызда біз Стратегияның жасалып

біткен мәтінімен тура мәреге шықтық"-деп айқындайды

4

Н.Назарбаев.[1.43] Ұзақ мерзімге бағыттарған жеті

бағыт көрсетілді. Олар:"Ұлттық қауіпсіздік, ішкі саяси

тұрақтылық пен қоғамның топтасуы, Шетел

инвесторлары мен жинақталған ішкі қорларды жоғары

деңгейде пайдалана отырып, ашық нарықтық

экономикаға негізделген экономикалық өсу, Қазақстан

азаматтарының денсаулығы, білімі, және ал- ауқаты,

энергетика ресурстары, инфрақұрылым, әсіресе көлік

және байланыс және кемелді мемлекет" деп айтылған.

(2030 жылға дейінгі Қазақстан Даму стратегиясынан,

1997 ж)[1,44]

Ендігі кезекте стратегияны жария ету, сондай-ақ

халықтың алдыңда жүзеге асыру мәселесі тұрды.

Біріншіден, оны қалай қабылдайды, жалпы қабылдай

ма жок па оны ары қарай жүзеге асыру және екіншіден,

қаншама еңбек сіңірілді, күш-жігер, идеялар жұмсалды.

Стратегияның бірінші кезегін 1997 жылы 10 қазанда

еліміздің Парламентінде Қазақстан халқына

Жолдаумен шығарылды. Ол уақытта бүкіл әлем

экономикалық даму жолында үлкен секіріс жасаған

"азиялық жолбарыстар" Оңтүстік Корея, Тайвань,

Сингапур,Малайзияның табыстарына қайран қалып

жатқан еді, "мен бейнелік қуаты солардан кем түспейтін

теңеу тауып, елімізді қазақы ұғымға сәйкес, аспан мен

таулардың қарлы шыңдарын мекендейтін текті, есті,

қуатты, киелі тау барысына баладым"-деп жазады

Н.Н.Назарбаев өзінің Тәуелсіздік дәуірі кітабында.

[2,112]

Стратегияны тез арада жүзеге асыру мақсатында

бірсыпыра мәселелер айқындалды. Үкіметке 1998

жылға арнап сегіз нақты тапсырма берілді. Олар: 1.

"Зейнетақы, жәрдемақыны бюджеттк ұйымдарда толық

және уақытылы төлеу. 2. Бір жыл ішінде аз

қамсыздандырылған кемінде 30 мың азаматқа, бірінші

кезекте ауылды жерлерде жұмыс орындарын құруға 3

жыл мерзімге 400 АҚШ долларына парапар шағын

кредиттер беру. 3. Үстіміздегі жылдан бастап шағын және

орта бизнесті дамытуға жұмыс орындарын құруға 100

млн АҚШ доллары сомасында кредиттер беру. 4.

Мектептерді, ең алдымен ауылдық жерлерді

компьютерлендіру, бұл мақсатқа 22 млн АҚШ долларын

бөлу. 5. Шаруа және фермер қожалықтарына арналған

кредиттердің кемінде 2,5 млр теңгеге арзандатылуын.

Òàðèõ

6. Салауатты өмір салты жолындағы қоғамдық

жұмыстарды бастау. 7. Осы мақсатқа кемінде 40 млн

АҚШ долларын бөле отырып тұрғын үй құрылысы

бағдарламасын жүзеге асыру. 8. Балалардың мектепке

түгелдей баруын қамтамассыз ету." (2030 жылға дейінгі

Қазақстанның Даму Стратегиясынан, 1997 жыл.)

Қазақстанның алға қойған басты мақсаттарының біріхалықты

әлеуметтік қамтамассыз ететін қоғам орнату.

Осы орайда әрбір адамға кәсіпкерлік еркіндік пен

мүмкіндік туғызып, жоғары әлеуметтік мәртебеге жетуін

қамтамассыз ету, зейнетақыны және жәрдемақыны

арттыру. Әлеуметтік саладағы басты міндеттер:ұлттық

байлықты көбейту, халықтың тұрмыс тіршілігі жөнінен

дүние жүзіндегі озық дамыған елдермен арамыздағы

артта қалушылық пен алшақтықты азайту, яғни

технологиялықдамудағы және тұрмыс жағдайы

деңгейіндегі айырмашылықты қысқарту. 1990 жылдары

Қазақстанда әлеуметтік-экономикалық дағдарыстың

қиын кезеңін басынан өткізген басқа да тәуелсіз

елдердегідей, бала туудың азаюының жағымсыз үрдісі

байқалады. Соның салдарынан елде қартаю белгілері

біліне бастайды. Егер 1990 жылы 60 жастан асқан

азаматтар саны халықтың 10 % құраса, 1995 жылы 12

% құрады. 1990 жылы бір зейнеткерге еңбекке қабілетті

жастағы үш қазақстандық сәскес келсе, ал 1996 жылы

бұл көрсеткіш екіге де жетпей калды. (1,8 прцент). 1990

жылдың ортасында зейнетақы жүйесінде іркіліс көп

болды. Зейнетақы кешіктіріліп берілді. Тек 1995

жылдың өзінде зейнетақы көлемі ақшаның құнсыздануы

себебінен үш рет қаралды, нәтижесінде зейнетақы екі

есе өсті. 1997 жылдың қаңтарында елде 2,9 миллион

зейнеткер болды. Бұл -барлық халық санының 17 %.

Зейнетақының өсуі мен зейнеткерлер санының көбеюі

мемлекеттік бюджетке қосымша салмақ түсірді. 1995

жылы зейнетақыға 46 млр теңге бөлінді, сонымен бірге

зейнетақы бойынша берешектер көбейе береді. [2,120]

Қалыптасқан экономикалық және демографиялық

жаздайға байлынысты зейнетақы реформасын кейінге

қалдыруға болмайтын еді. 1997 жылдың наурызында

Үкімет Зейнетақы жүйесін реформалау

тұжырымдамасын бекітіп, сол жылдың 20 маусымында

"Қазақстан Республикасында зейнетақымен

қамтамассыз ету туралы" заң қабылданды.

Зейнетақының маңызы сонда -біз таратушы

зейнетақы жүйесінен жинақтаушы зейнетақы жүйесіне

көштік. Үлгі ретінде Чили моделі алынды. Себебі, 1924

жылы Чили Латын Америкасында ең бірінші болып қарт

адамдарды, мүгедектерді сақтандыру мақсатында,

сақтандырудың мемлекеттік жүйесін құраған болатын.

Әрине кейінірек бұл жүйесі тиімді емес болып табылды,

бірақ бұл мемлекет осы бағыттағы жұмыстарын

тоқтатқан емес. Сондықтан Чили бірінші кезекте

зейнетақы сақтандыру реформасы сәтті жүзеге

асырылған мемлекет болып саналады. 1980 жылы

Чилиде түпкілікті зейнетақы реформасы орын алған

болатын. Бұл реформаның негізгі мақсаты Чилидің

барлық азаматтарын толық әділ зейнетақы

төлемдерімен қамтамасыз ететін жеке еркіндікке

негізделген жүйені қалыптастыру болып табылды. 1983

жылдан бастап бұл жүйе толық жүзеге аса бастады,

сондай-ақ әлем елдерінің назарын өзіне аударған

болатын. Сол себепті Қазақстан да 1998 жылы осы үлгіге

сүйене отырып өзіміздің жинақтаушы зейнетақы

жүйесін қалыптастырдық.

Сондықтан ТМД елдерінің ішінде Қазақстан бірінші

болып жоспарлы түрде зейнетақымен қамтамассыз

етудің жүйесіне өтуді бастады. Ынтымақтастық жүйеде

зейнетақыны, әлеуметтік салықтың және республика

бюджетінің басқадай түсімдерінің есебінен төлеуге

негізделген болатын. Жинақтаушы зейнетақы жүйесі

қызметкер табысының 10% көлемінде зейнетақы

жарналарының міндетті түрде аударылымдарынан

және, сонымен бірге, ерікті түрдегі зейнетақылық

¹6 (31) 2019

аударылымдардан құралатын болды.

Архивтік зерттеулердің деректемелері бойынша

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің

баяндамасында, ол кезде министр Н.Коржова болды,

Ұлттық зейнетақы қорының 1997 жылғы маусым -қазан

айларындағы зейнетақы және жәрдемақы саласы

бойынша әлеуметтік қамтамассыздандыру есебінде ҚР

Президенті Н.Ә.Назарбаевтың зейнетақы

реформасының оң шешім екендігі, зейнетақы және

жәрдемақы қорының кеңесшісі А.Г.Соловьеваның Чили

моделін қолданғанын сөз етеді. Зейнетақы қорын

жинақтау бастысы халықтың әлеуметтік қауіпсіздінінің

далелі болмақ екендігін алға тартты.

Қазақстан Республикасы Президентінің Каулысында

"Қазақстан Республикасы халқының әлеуметтік тұрмыстіршілігін

жақсарту жолдары" есебі бойынша 1996 жылы

1,7 есе немесе 3283 теңгеге өсуін байқаған. Дегенмен

инфляция ол кезде 24% құраған.[5, 3бет]

Зейнетақы реформасы кезінде бірқатар мәселелер

де болды. Атап айтсақ: Экологиясы нашар аудандарда

зейнетке шыққан зейнеткерлерге үстіне 20 %

қосылатындығы, жұмыс орны бойынша ерте зейнетке

шығуға мүмкіндік беретін мамандық салаларындағы

жеңілдіктер өсімі.(Мына таблица бойынша қараңыз).

1990-10,6 пайыз; 1994-16,3 пайыз

1991-10,2 пайыз 1995-15,9 пайыз

1992-30,8 пайыз 1996-18,7 пайыз

1993-12,5пайыз

1997-18,2 пайыз,[6.

4 бет]

Зейнет жасына жетпей алдын-ала шыққан

зейнеткерлердің көбеюі,олардың жұмыс орнын

сақтауы, жұмысшылар мен зейнеткерлер арасындағы

дисбаланс, жұмыспен қамту құрылымының өзгеруі,

халықтың ерте қартаю салдары т.б

Зейнетақымен қамтамассыз ету шығыстарының

ұлғаюы 1991 жылы 9,5 млн болса 1997 жылы 108 млрд

тенгеге жеткен.[5,6] Бала туудың азаюы, ерте қартею,

жұмыссыздықтың көбеюі халықтың тұрмыс-тіршілігінің

төмендеуіне акеледі. Қаржылық жағынан мемлекетте

зейнеткерлер алдында карыз жиналып қалды.

Нәтижесінде 1997 жылы Үкімет зейнеткерлер қарызын

алтыға бөліп төлеу үшін 36 млрд теңгені маусымнан

қалдырмай төлеуге қол қойды. Зейнетақы Қорының

қаржылық салымдық сақтандырудың жалпы қарызы

бүгінгі кунде (бүгінгі күннің статистикасы емес) 58,2 млрд

теңгені құрайды. Осы соманың бүгінгі күнгі статистикасы

70-80% қаржылық салымға кірмейді. Сондықтан болар

Қазақстан реформалар қабылдауды жөн көрді.

Еңбекақыны төлеу мәселелері Зейнетақы Қорының

каржылық жағдайында еңбекақы төлемін төлеуді

республикалық деңгейде шешу керектігін алға тартты.

Өткен он жылдың ішінде қабылданған және оның

экономикалық жағдайына толық сәйкес келетін ең аз

мөлшердегі үнемі өсіріп отыру және зейнетақыны

инфляция деңгейіне қарай зейнетақының зиянын өтеу

еңбек зейнетақысын саралауды тартылуға және

зейнеткердің еңбек өтілі мен бұрынғы еңбек ақысына

тәуелсіз, оларды теңестіруге алып келеді.

Экономикадағы бағаның төмендеуіне байланысты

(1.01.1992 ж) еңбекақыны төлеу ең төменгі еңбекақы

құнымен шектелді,1992-1994 ж 60 % көрсеткіштен 12

% тағы түсті. 1995 жылы 40% құрады. Ол дегеніміз

дамыған елдерде 75% көрсеткіштің болғаны, дегенмен

Қазақстан бағаның құнсыздануына қарамастан

позицияны ұстап тұрды.

1996 жылы Зейнетақы реформасы тағы да

толықтырулар мен жөндеуге ұшырады. Ол дегеніміз

зейнеткерлік жастың ұлғаюы мен халықты әлеуметтік

қорғау категориясы бойынша жүмысшылардың зейнет

жасына жетпей алдын-ала зейнетке шығу мерзіін

қысқартты. Педагогика және медицина саласының

қызметкерлері бірінші кезекте болды.1996 жылы

зейнет жасына қарай зейнетке шығу қарқыны 1995

5

¹6 (31) 2019

жылға қарағанда 30% қысқарды. Бұл заң жоспары

Парлемент депутаттары арасында қолдау таппады. Егер

зейнетақыны осы деңгейде реформаны өзгертусіз

қалдырғанда зейнетақы қорының мөлшерлемесі 2030

жылы 25 %-дан 40% өсіп кетуші еді. Ал. ол халықтың

ұлғаю жасына байланысты 2044 жылғы көрсеткіш болар

еді.[5,5 бет] Зейнетақы реформасы осылайша жыл

сайын өзгеріп толықтырулар енгізіліп отырды.

Алдында айтып кеткендей зейнетақы қоры банктердің

жинақтаушы қорында сақталды, өз кезегінде банктер

ел экономикасына қызмет етті. Халыққа белгілі бір

Зейнетақы агенттігінің шарттары қойылды.

Аралас жүйеге байланысты зейнетақыны тек 1998

жылдың 1 қаңтарынан бастап еңбек өтілімі 6 айдан

асқан Қазақстан тұрғынары ғана ала алатын болды.

Зейнеткер жасы ерлерге 63 жас, әйелдерге 58 жасты

құрады. Осылайша Зейнетақы Қоры өзгерістен өзгеріске

ұшыраумен болды. Әйел адамдарға заңмен

жеңілдіктер қарастырылды, мысалға 5 және одан да

көп 8 жасқа толмаған балалары бар әйелдерге, 1949-

1963 жылдар аралығында Семей ядролық полигон

аймағында дүниеге келген және өмір сүрген

азаматтарға жеңілдіктер қарастырылды. Асыраушысы

жоқ және жарымжан азаматтарға пенсиядан бөлек

жәрдемақы қарастырылды. Осылайша зейнетақы

реформасы халықтың қолдауына ие бола отырып,

Қазақстанның нарықтық экономикады осы реформаның

бірден бір дұрыс шешімі екені айқындалды. Ең бастысы

мынада, мемлекет бұл ақшалардың қол сұғылмайтынына

және олардың қауіпсіздігіне кепілдіік береді.

Сондықтан да бұл ақшаларды инвестициялық

мақсаттарда қолданғанда, көптеген нәрсені алдын-ала

ойлыстырды, секьюритилендіру туралы заң жобасы

қабылданды. Бұл борыштық бағалы қағаздар

нарығының дамуына қолдау жасап, несиенің құнын

төмендетті.

Зейнетақы реформасын іске асыру қаржы

ұйымдарының қызметін дамытуға мүмкіндік берді.

Зейнетақы активтері, экономиканың нақты

секторларына отандық ұйымдардың мемлекеттік емес

бағалы қағаздары арқылы, ал екінші деңгейдегі

банктердегі жинақтарға инвестиция жасау жолымен

тартылған, олар өз тарапынан бұл ресурстарды

Қазақстанның экономикасын несиелеуге пайдаланады.

Тек 2006 жылдың 1 қаңтарында отандық ұйымдардың

мемлекеттік емес бағалы қағаздары арқылы зейнетақы

активтерін инвестициялау мен екінші деңгейдегі

банктердегі салымдар көлемі 218,6 млрд теңгеге тең

болды.[4,225]

Елде мемлекетті тік тұрғызуда бірқатар реформалар

мен заңдардан бөлек әлеуметтік материалдық

жағдайда теңестіру, яғни тұрғын үймен қамтамассыз ету

маңызды болды. Халықты тұрғын үймен қамтамассыз

ету де бірнеше кезеңдерді бастан өткерді. 1996 жылдан

бастап, демек ол екінші кезеңде республика көлемінде

тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты басқару және

қаржыландыруға байланысты түбегелі өзгерістер

жасалды. "Тұрғын үй-коммуналдық қызметтер және

тұрғын үйді қалыпты жағдайда ұстап тұру төлемдерінің

жаңа принциптеріне өту туралы" ҚР Үкіметінің 1996ж

12 сәуірдегі №437 Қаулысы және "Тұрғын үйлердегі

тұруға арналмаған ғимараттар және тұтынушылық

меншік пәтер иелерінің кооперативтерін дамыту

жөніндегі шаралар туралы" 1996ж 27 мамырдағы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысына сәйкес

бұл саланы реформалау тетіктері әрі қарай жүзеге

асырылды және қаулыларда төмендегі жағдайлар

қарастырылған. [7,89бет ]

Тұрғын үй қатынастарын әрі қарай жетілдіру жолында

1997 жылы 16 сәуірде "Тұрғын үй қатынастары туралы"

Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. Заңда

республикада заңды танылатын тұрғын үй қорының

түрлері, тұрғын үйлерді пайдалану, тұрғын үй қорын

Òàðèõ

басқару, тұрғын үйге жеке меншік құқығын алу, тұрғын

үйді жалға алушының құқығы, жеке тұрғын үй қорындағы

тұрғын үйлерді жалдау, тұрғын үйге жеке меншік

құқығының тоқтатылуы, кондоминиумның құрылуы және

тоқтатылуы, үй-жайлар иелерінің кооперативтерін құру,

тұрғын үй және тұрғын үй-құрылыс кооперативтерін құру,

мемлекеттік тұрғын үй қорынан үй берудің және оны

пайдаланудың ерекшеліктері, үй берілуі мүмкін

субъектілер сондай-ақ тұрғын үй дауларын шешудің

құқықтық негіздері айқындалды. [18,33 бет]

"Тұрғын үй қатынастары туралы" Заңға сәйкес

жергілікті атқарушы органдар кондоминиумнан аз

табысты отбасылар үшін тұрғын үйді жалдау құқығына

ие. Батыс елдерінің тәжірбиесі көрсеткендей аз

табысты қоғамның мүшелерін тұрғын үймен

қамтамасыз етудің мұндай жолы ең тиімді екендігіне

күмән келтірмейді.Билікпен келісе отырып, үйді

иеленушілер толық немесе жартылай муниципалитеттің

төлем ақысы арқылы аз табысты отбасылар үшін

бірнеше пәтерлерді жалға береді. Үйге иелік етушілер

көп жағдайда мұндай жағдайлармен келісе қоймайды,

себебі аз табысты отбасылармен көршіліс болу мұндай

үйден берілетін пәтерлердің жалдау ақысын

төмендетеді және азаматтардың мұндай ортаға деген

тартымдылығын бәсеңдетеді. Ал, мұндай келісімдерге

көп жағдайда төменгі және орта баға категориясы

белгіленетін жалға берілетін үйлердің иелері келісім

береді. Кондоминиум объектісінен аз табысты тұлғалар

үшін пәтерлерді жалға берудің кейбір кемшіліктерін

қарастыруға болады.Біріншіден, пәтерді жергілікті

атқарушы органның балансына өткізу керек. Екіншіден,

пәтер иелерінің кооперативтеріне (ПИК) мүшелік ету

және кондоминиум басқаруға қатысу әрекеттерінде

мәселелер туындайды, бұл жағдай билік тармағына

және үйлердің иелеріне де тиімсіз. Үшіншіден, аз

табысты азаматтармен бір үйде тұру көршілерге

ыңғайсыздық туғызады, тіптен кей жағдайда (мысалы,

жұмыс істемейтін, ішімдікке әуес адаммен көрші болу)

нақты мәселенің қалыптасуына ықпал етеді. Мұндай

келеңсіздіктер сол үйді өмір сүретін басқа

тұрғындардың қалыпты өмір сүруіне кедергі келтіреді.

Тұрғын үй қорын жекешелендіру және тұрғын үй

заңнамасын реформалау барысында кондоминиум

категориясы көп пәтерлі үйлерге меншік құқығын

орнатудың формасы ретінде танылды.[9,41-46]

Осы кезең аралығында республика территориясында

қызмет еткен құрылыс ұйымдар саны шамамен 3000

болды, яғни 1991 жылдың деңгейінде; - жекешелендіру

процестері аяқталған кезең. Оның нәтижесі мемлекеттік

құрылыс ұйымдарының қысқаруы болды, 1996 жылы

391-ден 1999 жылы 88-ге дейін, ал 1991 жылы олардың

саны 3008 болған. Басым үлесті отандық жеке

кәсіпорындар (1996 жылы жалпы мөлшердің 69 % және

1999 жылы 95%), сонымен қоса шетелдік құрылыс

фирмалар (сәйкесінше 0,2% және 1,6%) құрады. Бірақ

тұрғын үй құрылысында бұл кезеңде тоқырау байқалды

1999 жылы салынған тұрғын үй мөлшері 1995 жыл

деңгейінен 66,4% құрады. Салынған пәтерлер мөлшері

екі есе төмендеді. Құрылыс саласына салынған

инвестициялар жыл сайын азайып отырды. [10.181,182].

2000 жылы басталған үшінші кезең республика

экономикасының қарқынды дамуымен байланысты,

мердігерлік құрылыс қызметінің жанданған кезеңі

ретінде объективті қарастырылуы мүмкін. Шағын, орта

және ірі мердігерлік құрылыс кәсіпорындарының

келісімдері негізінде атқарылған жұмыс көлемі 142

млрд теңгені құрады, 1999 жылдың деңгейінен 1,8 көп

болды. Тұрғын ұй мәселесі де осындай кейіпте шешімін

тапқандай болды. Бірақ, аталған әлеуметтік

мәселелердің бәрі қалалық жерлерде болып жатты.

Оның теріс жақтарын айта кететін болсақ, ауылды

мекендерде су мәселесі қозғала басталды. Стратегия

мәлелелерінің бірі жер мәселеі еді. Мемлекетте

6

Òàðèõ

жекешелендіру кезеңі өтіп жатыр. Жер мәселесі де

кезең- кезеңге бөлінді.

Мемлектте жерді пайдалану құқығы енді азаматтыққұқықтық

ымыраның мәселесіне айналды. Іс жүзінде

осы кезеңнен жерге иелік ету және жер нарығының

алғашқы белгілерінің қалыптасуы басталды. Жерге иелік

ету құқығын ақы төлеу негізінде алу мүмкіндігі пайда

болды. Жекешелендірілген нысандардың меншік

иелері мемлекет тарапынан еш рұқсатсыз еркін иелік

жүргізе бастады. ТМД елдерінің арасында жер

заңнамалары тарихында тұңғыш рет жаңа институт- жер

құқығына ие болу институты пайда болды. Енді ол

жерлер мұрагерлікпен қалатын болды. Жерге меншік

мәртебесін айқындау- тек экономикалық тиімділігімен

ғана емес, Қазақстан халықтары мүдделерінің, салтдәстүрлерінің,

адамдар тағдыры мен келешек ұрпақ

алдындағы жоғары жауапкершіліктің сақталуын талап

етеді. [3,337]

Мемлекет жерге меншік ету иелігі үшін мекемелер

құрды. Олар Жер комитеті, жер бағасын анықтайтын

мекемелер, т.б. 1995 жылға дейін жер мемлекеттікі

болуы заңды еді. 1995 жылы бүкілхалықтық

референдуммен қабылданған еліміздің Конституциясы,

біздің тарихымызда тұңғыш рет, Қазақстанда жер

мемлекет меншігінде де, жеке меншікте де

болмайтынын айқындады. Бұл ережелер

ауылшаруашылығын дамытуда үлесін тигізді. Дегенмен,

Парламентте ол бірауызды болмады. Сол себепті. 1995

жылдың желтоқсанында "Жер туралы" заң қабылданды.

Республиканың мемлекеттік емес заңды тұлғалары

мен азаматтарына жеке қосалқы шаруашылығын, баубақша

мен саяжай құрылысын, сондай-ақ өндірісті және

өндірістік емес құрылыстарын, соның ішінде тұрғын үй

ғимаратын, тағы басқа ғимараттары мен олардың

кешенді құрылыстарын, бұларға қоса оларға қызмет

көрсету үшін арналған жерлердің жұмыстарын жүргізуге

қажетті жер телімдерін жеке меншік иелікке беру

мүмкінгдігі мойындалды. Сонымен бірге аталмыш

Жарлыққа сәйкес ауыл шаруашылығы мақсатындағы

жерлер, сондай ақ қорғаныс мақсатындағы, орман және

су қорларындағы, ерекше күзетілетін аймақтардағы,

арнайы экологиялық, ғылыми, тарихи-мәдени, демалыс

және емдеу-сауықтыру мақсаттарындағы, елді

мекендердегі жалпы пайдаланымдағы жер телімдері

жеке меншік иелігіне берілмейтін болды.

Жекешелендірудің үшінші кезеңінде (1996-1997

жылдар)республикада 162 мемлекеттік ауыл

шаруашылығы кәсіпөрындары жекешелендірілді.

Мүліктік жарналар мен шартты жер үлестері иелерінің

оларды сатуға немесе жалға беруге құқылы болды.

Алайда ауылшаруашылығы мемлекеттік қолдаудың күрт

қысқаруы жағдайынды да жоспарлы экономика

жылдарындағы ескі жобамен жұмыс істей берді. Ауылды

жерлердегі ұжымдар, кооперативтер жұмыс істеп кете

алмады. Себебі, ақпараттың аздығы дәстүрлі

кертартпалықтың кесірінен мәнін жете түсінбегендіктен

жеке меншік жете тиімді билік ете алмады. Осылайша

өдірістік кооперативтердің басым бөлігі өзздерінің

негізгі және айналымдағы қаражаттарынан тез

айырылды. Мал шаруашылығы кооперативтері халыққа

тиесілі пайларын (акция) малдай астық алпауыттары

болса астықтың тоннасын 20 -30 доллардан ғана сатты.

Ауыл шаруашылығына инвестиция болмады, құлдырауға

ұшырады. 1990 жылдары ел экономикасының ауыл

шаруашылығы 99 % -га құлдырауға ұшырады десе

болады. Ал ірі алпауыттар ғана ішкі нарықта қалды,

ұсақтары бәрі дерлік банкротқа ұшырады. Халық өмір

сүрудің төменгі деңгейінде күй кешті, көбісі қалаға көшіп

кетті. Қарыз болып қалған шаруашылықтарға мемлекет

қарыздарын өтеуге жеңілдіктер қарастырды. Дәрменсіз

шаруашылық субьектілеріне банкроттауды жүргізу

кезінде несие алушылардың үлкен бөлігі

қанағаттанғысыз болып қалды, әрине, қарыздары

¹6 (31) 2019

алынып тасталды. [6,363]

Ішкі рынокта қорғау жүйесінің жоқтыға отандық

тауарларды ығыстырып, шетелдік өнімдердің ағылуына

жол ашты. Ауыл шаруашылығы құрылымдарына

банкроттауды жүргізу бізге не берді... Бірінші кезекте,

бағаның құнсыздануы мен дағдарысты кезеңдерде

қордаланган қарыздардан шаруашылық субькетілерді

құтқарып қалуға мүмкіндік туғызды. Сөйтіп банкротқа

ұшырап жойылғандардың негізінде жаңадан құрылған

кәсіпорындарды айтпағанда, көптеген шаруашылықтар

өз қызметін жаңадан қарызсыз бастауға мүмкіндік алды.

Мысалы, банкроттауды жүргізу кезеңінде (1998-

2001жж.) бұрынғы жекешелендірілген ұжымдар мен

кооперативтерлердің негізінде 35 мың шаруа

қожалықтары құрылды. Олардың негізгі бөлігі екі

облыстың: Оңтүстік Қазақстан және Алматы облыстары

еңбеккерлерінің үлесіне тиді.

Бірақ, ауыл секторында жұмысы баяу жүрді, оның

себебі ауылды жерде ақша айналымының жоқтығы.

Ауыл шаруашылығы сол кезде ұзақ мерзіді

инвестицияларға мұқтаж еді, ал шаруашылық жүргізуші

субьектілер заңмен қорғалатын жер шекаралары

болмаған жағдайда, олардың жерді уақытша

пайдалануы ауыл шаруашылығы секторына капиталдың

ағылуын қамтамассыз ете алмады. Сонымен бірге,

жалға беру мерзімдерін айқындаудағы,

келісімшарттарды бекіту, олардың мерзімін ұзарту мен

бұзудағы басты рөл жергілікті деңгейдегі шенеуліктердің

қолында болды. Ел арасында неше түрлі жерге қатысты

дақпырттар көп болды.

Нарықтық экономиканың одан әрі дамуы мен жер

қатынастарндағы жаңа өзгешеліктерінің пайда болуы

"Жер туралы" жаңа Заңның қабылдануын талап етті.

Бұдан кейінгі оқиғалар эконмиканың аграрлық секторы

мен біздің халықтың мұндай күрт өзгерісті шешімге әзір

еместігін көрсетті. 1999 жылышілдеде Республик

аПарламентінде қайта пысықталып ұсынылған "Жер

туралы" Заң жобасын Үкімет жерге, соның ішінде

ауылшаруашылық жерлеріне де жеке меншік енгізуді

регламенттеу жайында сөз болған ережелердің

сыналуына байланысты кері қайтарылып алынды. Заң

жобасын жасаушылар бірқатар елеулі қателіктер

жіберген, себебі жобаны жасау жұмысына ғалымдар,

аграрлық сектордың қызметкерлері тартылмаған және

ең бастысы, ауыл тұрғындарының мүддесі толықтай

ескерілмеген. 2001 жылы Заң жобасы қайта

қарастырылды, алайда оны түпкілікті деп бағалаудың

жөні жоқ еді. Солай болғанымен де, Заң Қазақстан

азаматтарына жерді жеке меншіктеу және оны жалға

беру құқығын берді, ал мұның өзі ауылдық жерлерде

экономикалық қатынастарды капиталдандыруды

көздеген-ді. Енді жер көрінгенге берілмейді,

ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлер тек тауарлы

ауыл шаруашылығы өндірісі, қорғаныштық орман

ағаштарын өсіру жұмысын, қосалқы ауыл шаруашылығын,

бақташылық пен мал щаруашылығын жүргізу үшін

республиканың заңды және жеке тұлғаларына беріледі.

Әрбір ауыл тұрғынына өзінің шартты үлесіне қалай

билік етуін өзі айқындау мүмкіндігі жер реформасының

екінші кезеңінің нәтижесі болып табылады. Ауыл

тұрғындар алдарынан ашылған жаңа мүмкіндіктерді

жақсы пайдалануды міндеттейтін жерді меншіктеу

рөліне үйрене бастады. Ауыл тұрғындарының

санасындағы нақ осы өзгеріс біздің жерге жеке меншікті

енгізуге қарай батыл қадам жасауымыздағы-Қазақстан

Республикасының Жаңа Жер Кодексін қабылдауымызға

мүмкіндік берген шешуші фактор.

Осы жоғарыда аталған әлеуметтік реформалар өз

жемiсiн берiп, елiмiздiң соңғы жылдары экономкалық

өсуi байқалып, әлеуметтiк саланың жағдайы азда болса

жақсарды. Қорыта келгенде, жүргiзiлген барлық

әлеуметтік реформалар Қазақстанның жаңа

экономикалық аренада бой көтеруін жеңілдетті.

7

¹6 (31) 2019

Òàðèõ

ӘДЕБИЕТТЕР.

1. Н.Ә.Назарбаев Қазақстан жолы. Алматы, Жібек баспасы 2012 ж.44 бет

2. Н.Ә.Нарзарбаев. Тәуелсіздік дәуірі. Алматы 2017 ж. 212 бет; 120 бет

3. Қазақстан тарихы ав. С.Қаражан. Алматы; Заң әдебиеті 2009. 337 бет

4. Ж.Сааданбеков. Күлтегін, Астана 2006 ж 255 бет

5. Переписка с Парламентом, Администрация Президента, Правительством РК по вопросам своевременных

выплат зароботной платы и пенсии за 1997 год июнь-октябрь г.Алматы. Департамент Финансогого регулирования

Управления пенсионного фонда и социального страхования. (Архивный материал) 3-5 беттер

6. Н.Ә.Назарбаев. Тарих толқынында Алматы 2000 ж 130. 363 беттер

7. Ж.А.Асқарова "Тұрғын үй құрылысының экономикалық мәселелері", Алматы қаласы, ҚазҰУ

хабаршысы.Экономика сериясы.№5(57), 2012 ж, 89 бет

8. "Қазақстанның әлеуметтік саясатының мәні және мақсаты" : 25.02.2013 ж. - 33 бет.

9. "Қазақстанныңәлеуметтік саясатының даму кезеңдері",

10. "Өзгермелі әлем және Қазақстан" коференциялық материалдар жинағы, 2014 ж 28 наурыз, P.41-46 беттер

11. Кулумбетова Л.Б. "Тұрғын үй саласындағы тенденциялары мен кезеңдері" Алматы қаласы, ҚазАТК хабаршысы,

2007 ж , №4, 181-182 беттер

8

Ãåîãðàôèÿ

¹6 (31) 2019

Мақалада Алтай, Тарбағатай тау жүйелерінде туризмді

дамытудың мүмкіндіктері қарастырылған, экологиялық,

мәдени, спорттық және басқа да туризм түрлерін дамыту

перспективалары қарастырылған.

В статье рассмотрены перспективы развития туризма

в окресностях Тарбатайских и Алтайских гор, рассмотрены

варианты развития экологического, культурного,

спортивного и других видов туризма в регионе.

ҚҰРМАНҒАЛИЕВА АҚЖАРҚЫН

БОЛАТЖАНҚЫЗЫ

Семей қаласының Шәкәрім атындағы

мемлекеттік университетінің

магистранты

The article discusses prospects for the development of tourism

in the in the vicinity of the Tarbatay and Altay mountains,, and

considers options for the development of ecological, cultural, sports

and other types of tourism in the region

АЛТАЙ ТАРБАҒАТАЙ ТАУ ЖҮЙЕЛЕРІНДЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТУРИЗМДІ

ДАМЫТУДЫҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ

Туризм, өзінің бағыттарымен, соңғы жылдары әлемнің көптеген мемлекеттерінің шаруашылығының негізгі

саласына яғни "пайда көзіне" айналды. Ал бағыттарының ішінде өзін айқын көрсетіп, маңыздылығы жағынан

алдыңғы қатарда тұрған ерекше түрі - экологиялық туризм.

Экологиялық туризмнің пайда болу себептері көп, бірақ ең бастылары ол әлемнің жалпы экологиялық

жағдайының күннен күнге нашарлауы яғни бүлінуі және техникалық прогресс пен урбанизациядан шаршаған

адам баласының табиғатқа яғни таза ауамен демалып жүйке салмағынан құтылуға ұмтылуы.

Туризмнің бұл түрінің пайда болуының басты ерекшелігі, ол осы экологиялық туризмнің тұрақты даму

концепциясының арқасында әлемдегі табиғи ортаны қорғауға кететін шығын мөлшерінің бірнеше есе азаюы. Жер

шарындағы экологиялық жағдайдың күрт нашарлауы мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдар экологиялық

орталықтар, туристтік фирмалар қоғамға қоршаған ортаға зиян келтіруіне төтеп беру жолдарын ізейді. Сонымен

қатар жануарлар әлемін қорғау проблемасы туындайды. Осы проблемалардың шешу жолдарын біріктіретін

экологиялық туризм болды.

Экологиялық туризм әлемдік экономикада басты рөлдердің бірі, еңбек ресурстарының ауқымды бөлігін іске

қосатын, демалысты ұйымдастыратын сала. Қазақстанда соңғы жылдары экологиялық туризм табысты бизнестің

бірі болып жатыр. Туризм маңызы жылдан-жылға өсуде, оның халықаралық байланыста және валюталық түсім

көз ретінде маңызы артуда. Қазақстанның халықаралық туризмге енуінің өзіндік болашағы бары белгілі. Біздің

әлеуетті нарықтарымыз - Ресей, Қытай, Еуропа, Таяу Шығыс. Тек Ресей мен Қытайдың өзі ғана 150 миллионнан

астам туристтер мен қамтамасыз етеді. Туризм саласы өз қызметін ғылыми негіздеуді, басқаруды, үйлестіруді,

барлық туристік-рекреациялық әлеуетті толық әрі тиімді пайдалануды және инвестиция тарту үшін жеңілдіктер

беруді қажет етеді. Қазақстанның әлеуметтік - экономикалық даму деңгейі қазіргі кезде экологиялық туризмнің

дамуына баяу әсер етіп жатыр.

Сурет №1. Қазақстандық туристер саны. ( http://www.bilim-all.kz )

Туристердің саны жөнінен Шығыс Қазақстан, Орталық

Қазақстан мен Батыс Қазақстаннан кейінгі 3 орында тұр.

(1сурет) Шығыс Қазақстан облысында туризмді дамыту

үшін үлкен әлеуеттік мүмкіндіктері бар. ШҚО-ның тек

Қазақстандық қана емес, сонымен қатар әлемдік

туристік нарықта әлеуетті бәсекеге қабілеттілігін көрсете

алатын айырықша табиғи-географиялық, климаттық,

биологиялық, мәдени-тарихи ресурстары бар.

ШҚО туристік саласының дамуына байланысты

Алматы мен Астана қалаларынан кейін 3-орынды

иеленеді. 2020 жылдарға дейінгі Қазақстан

Республикасының туристік саласын дамыту

Тұжырымында "Шығыс Қазақстан кластері "Табиғат

таңғажайыптары әлемі" және экологиялық туризмді

дамыту орталығы ретінде" белгіленетіні жайлы

айтылған.

Еліміздің шығыс бөлігінде Алтай және Тарбағатай тау

жүйелері кеңінен созылады, бұл дегеніміз туризмді

жоғары деңгейге шығаруға мүмкіндік беріп тұрған

аумақтың бірі. Бұл аумақтарда табиғат әсем, және

пайдалы өсімдіктер мен жануарлар түрлеріне өте бай.

Алтай Республикасы мен Шығыс Қазақстан

9

¹6 (31) 2019

облысының ұқсас тұстары көп. Сондықтан кез келген

мемлекеттің дамуына әсер ететін факторлардың бірі -

туризм саласы. Бұл тұрғыда өңірдің еш қиындықсыз

шекара асып жүруіне мүмкіндік пайда болады.

"WWF Living planet" Халықаралық ұйымының анықтауы

бойынша Алтайдың Қазақстандық бөлігі өзінің

ландшафты мен биологиялық ерекшелігіне сай 200

экологиялық аймақ қатарына кіреді.

Экологиялық туризмді дамытуға қолайлы аймақтар:

Қатон - Қарағай мен Күршім ауданы, Риддер және

Тарбағатай аумағы. Шығыс Қазақстан облысында өзге

аймақтарға қарағанда қар ұзақ жатады. Аймақтағы қысқы

туристік кезең алты айға созылады. Тау шаңғы туризміне

Глубокий, Зырян аудандары мен Риддер қаласының

табиғаты өте қолайлы. Мұнда "Нұртау", "Алтай Альпі",

"Эдельвейс", "Шығыс белдеу", "РиддерХют", "Бүркіт" атты

жеті тау шаңғы базалары бар. Оның жалпы ұзындығы

70-80 шақырымды құрайды.

Тарбағатай тауында туризмнің мына түрлері дамытуға

болады: жаяу, тау, шаңғы, курорттық, спорттық (қыста

шаңғы, альпинизм; жазда: бәйге, алтыбақан, күрес, қыз

қуу, құсбегілік, атбегілік, ұлттық ойындар тағы да басқа),

аумақтық рекреациялық, тарихи туристік

(этнографиялық музеймен, Тарбағатайда туып өскен

азаматтары туралы, таңбалы тас, қолжазбалар тағы да

басқа). Келген туристерге жай таныстырып қоймай,

толық көрсету үшін, Тарбағатай баурайынан қазақ

үйлерден тұратын шағын ауыл құрып, сол отауларында

дәстүрлі тағамдарды (сірне, бесбармақ, палау, манты,

нәсіп, лағман, қуырдақ тағы да басқа), сүт тағамдары

Ãåîãðàôèÿ

(құрт, ірімшік, қымыз, айран, шұбат, қатық, сүзбе), үй

жабдықтарымен, жиһаз жасау (алаша, киіз басу, сырмақ

басу, кілем тоқу), сияқты әр түрлі қызықты да, танымды

саяхат өткізіледі. Жазда Тарбағатайдың әдемі жерлерін,

қоса тастардағы тарихи таңба белгілерімен шолу жасату.

Және де бұл шараларды қызмет көрсететін адамдар

негізінен ауыл тұрғындары, жұмыссыз жастар және

оралман қандастардан болса, жұмыссыздықты

азайтып, ел тұрмысын жақсартуға үлес қосар еді.

Тарбағатайдың демалыс мақсаттарында

пайдаланбайтын аумақтарды жаяу, тау, шаңғы,

курорттық, спорттық, аймақтық аумақтық рекреациялық,

тарихи туризмді дамытуға болады. Осы туризм түрлерін

дамыта отырып, аймақтарда ұлттық саябақ құру мақсаты

көзделу керек. Туристік рекреациялық кешендердің

игерілген аумақтарға қарағанда әлі игерілмеген

аумақтарда қалыптасқаны қолайлырақ, өйткені, бұл

жағдайда қажетті қасиеттер мен сапалық деңгейдегі

олардың түрлі моделдерін экономикалық жағынан

негіздеуге және жобалауға болады.

Саябақтар және қорықтар көбіне табиғи аумақтарды

қорғауды мақсат етсе, ұлттық парктердің алдына қойған

мақсаттары кеңдеу. Олар белгілі- бір жердің табиғатын

қорғаумен қатар, кейбір мәдени - тарихи орындарды

сақтау үшін қызмет атқарады. Сондықтан ұлттық парктер

табиғи және мәдени - тарихи түрде көрінуі мүмкін

немесе осы екі мақсатты да қосып алуы мүмкін. Осы

кезде қорықтарды және туризм аймақтарын маңызын

жоғалтпау керек, өйткені, туристер үшін экскурсияларды

көбірек өткізуге мүмкіндік бар.


1. Жетісу. Энциклопедия. Алматы: "Арыс" баспасы, 2004. 712б

2. Түсіпбекова Г.М. Қазақстан Республикасының туризмді дамытудың кластерлік әдісі. Оқу әдістемелік құралы.

Алматы, 2015.

3. Қанағатов. Ө. Қ. Біләлов атындағы гимназияның география пәні мұғалімі // География және табиғат. № 1 - 2010.

4. https://www.qazaqadebiet.kz/16055/altaj-inzhu-marzhany.

5. https://www.baribar-kz.cdn.ampproject.org/v/s/baribar.kz/student/1719/

10

Ãåîãðàôèÿ

¹6 (31) 2019

Мақалада тұрғын үйлерді межелеу процесінің кадастрлық

жұмыстары кезінде геодезиялық қызмет көрсетуді өлшеудің

әдістемелері көрсетілген.

В статье представлены методики измерения

геодезического сопровождения при кадастровых работах

процесса межевания индивидуального строительства.

АЛТЫНБЕКОВА АСЕМ ГАБИТКЫЗЫ

Сибирский Государственный

университет Геосистем и Технологий

The article presents the methods of measuring geodetic support

in the cadastral work of the process of surveying individual construction.

ТЕХНОЛОГИЧЕСКАЯ СХЕМА ПРОИЗВОДСТВА ГЕОДЕЗИЧЕСКИХ

РАБОТ ПРИ МЕЖЕВАНИИ ЗЕМЕЛЬ ИНДИВИДУАЛЬНОЙ ЗАСТРОЙКИ

Организация проведения земельного кадастра в

Республике Казахстан осуществляется центральным

уполномоченным органом по управлению земельными

ресурсами и его территориальными органами.

Государственный земельный кадастр является

составной частью государственной системы кадастров

Республики Казахстан и ведется по единой системе на

всей территории Республики Казахстан специализированными

республиканскими государственными

предприятиями, по отношению к которым центральный

уполномоченный орган по управлению земельными

ресурсами является органом государственного

управления. Сведения государственного земельного

кадастра являются государственным информационным

ресурсом.

Государственный земельный кадастр ведется

посредством проведения аэрофототопографических,

фотограмметрических, кадастровых съемок, проектноизыскательских,

картографических и оценочных работ,

почвенных, геоботанических и других обследований и

изысканий, мониторинга земель, количественного и

качественного учета земель и других работ, связанных

с ведением государственного земельного кадастра.

Ведение государственного земельного кадастра

осуществляется по единой для Республики Казахстан

системе за счет бюджетных средств на основании

государственного заказа, формируемого

уполномоченным органом и его органами на местах.

Производство работ для учета земельных участков для

целей регистрации осуществляется за счет средств

заказчиков. Порядок ведения государственного

земельного кадастра утвержден постановлением

Правительства Республики Казахстан от 6 июня 1996г.

№710 (САПП.1996. №26. Ст.223), согласно которому

государственный земельный кадастр ведется для

обеспечения государственных органов, граждан и

юридических лиц информацией о количественнокачественных

и хозяйственных характеристиках

земельного фонда и отдельных земельных участков.

Все кадастровые сведения о земле оформляются

специальной базовой (постоянной) документацией,

структура, содержание и формы которой утверждены

центральным органом по управлению земельными

ресурсами по согласованию с заинтересованными

министерствами и ведомствами.

К базовым документам относятся:

- земельно-кадастровое дело земельного участка

(кадастровое дело);

- государственная земельно-кадастровая книга

соответствующей административно-территориальной

единицы;

земельно-кадастровая карта (кадастровая карта).

Состав и назначение кадастровых работ

Кадастровая карта земель создается и ведется в

целях наглядного отображения местоположения,

размеров и границ земельных участков, учета

изменений при их объединении и разделении.

Данные государственного земельного кадастра

используются в различных сферах управленческой,

экологической, хозяйственной и предпринимательской

деятельности. В соответствии с

законодательством данные кадастра являются

основой при:

- планировании использования и охраны земель;

- проведении землеустройства, оценке хозяйственной

деятельности;

- осуществлении других мероприятий, связанных с

использованием и охраной земель.

Сведения кадастра могут быть использованы при:

- предоставлении и изъятии земельных участков;

- совершении сделок с землей;

- определении размеров платежей за землю;

- ведении правового и других кадастров.

Сведения о состоянии, использовании и охране

земельных ресурсов постоянно обновляются в

процессе ведения кадастра. Единицей учета и хранения

данных кадастра является земельный участок,

выделенный в замкнутых границах, закрепляемый в

установленном порядке за субъектами земельных

правоотношений.

Накопление данных производится на уровне

соответствующих административно-территориальных

единиц, где фиксируется и хранится информация о

кадастровом номере земельного участка, наименовании

физического или юридического лица - субъекта

прав на земельный участок, актах исполнительных

органов и иных предусмотренных законодательством

документах, местонахождении и размере земельного

участка, оценочной стоимости земельного участка и

права землепользования, целевом назначении,

делимости и неделимости земельного участка, сервитутах

и других обременениях по его использованию.

Указанные данные систематизируются по формам

собственности, категориям земель, позволяющим

сопоставить их между собой по району, области, городу

республиканского значения и стране в целом.

11

¹6 (31) 2019

Данные кадастра должны быть достоверными,

объективными, отражать реальное состояние охраны

и использования земельных ресурсов. Государственные

органы и должностные лица, осуществляющие

ведение государственного земельного кадастра,

обязаны обеспечить достоверность сведений,

включаемых в кадастровую документацию.

Объективность, полнота и достоверность сведений

кадастра обеспечивается непрерывным проведением

топографо-геодезических, аэрокосмических, картографических,

землеустроительных, инвентаризационных,

почвенных, геоботанических, оценочных и иных

обследований и изысканий. Для своевременного и

оперативного обновления данных кадастра используются

информационные материалы мониторинга

земель.

Одним из основных принципов ведения кадастра

является сопоставимость земельно-кадастровых

данных как в территориальном разрезе, так и с данными

о земле, содержащимися в кадастрах других природных

ресурсов. Для достоверности и полноты данных

земельного кадастра является обязательным

соблюдение следующих организационно-правовых

принципов: охват всех земель земельного фонда

страны; непрерывность ведения земельного кадастра;

единство методической основы ведения кадастра;

наличие единой системы органов ведения земельного

кадастра.

Данные земельного кадастра выступают официальным

источником сведений о правовом, хозяйственном

и природном положении земель, учет и применение

которых являются обязательными для соответствующих

субъектов земельных правоотношений. Поэтому

земельно-кадастровая информация должна быть

доступной для всех заинтересованных субъектов. В

соответствии с законодательством сведения

земельного кадастра предоставляются заинтересованным

лицам на платной основе, исключение

составляют государственные органы. Земельнокадастровая

информация им предоставляется

безвозмездно (статья 117 Закона "О земле"). Земельнокадастровая

информация является исходной для

осуществления целого ряда функций по управлению

земельным фондом.

Ведение государственного земельного кадастра

обеспечивается системой органов специальной

компетенции. Агентство Республики Казахстан по

управлению земельными ресурсами осуществляет

следующие функции по ведению государственного

земельного кадастра:

- разрабатывает и утверждает в установленном

порядке методические указания и инструкции,

нормативы и стандарты документации, необходимые

для ведения кадастра, которые являются

обязательными для всех министерств, государственных

комитетов, физических и юридических лиц;

- представляет ежегодно Правительству Республики

Казахстан и заинтересованным министерствам, и

ведомствам государственный (национальный) доклад

о состоянии и использовании земельного фонда

Республики Казахстан на основании данных кадастра и

мониторинга земель;

- реализует и обеспечивает на республиканском

уровне обновление, сохранность, защиту информации

и право доступа к ней;

- осуществляет систематизацию, изучение и хранение

данных о земле, а также изучение подлежащих

опубликованию материалов, представляет сведения

заинтересованным министерствам и ведомствам,

гражданам и юридическим лицам;

осуществляет контроль за ведением кадастра

областными и районными органами по управлению

земельными ресурсами.

Ãåîãðàôèÿ

Жилой комплекс в микрорайоне Карагайлы

Восточно-Казахстанская область город Семей, жилой

район "Карагайлы", объект расположен в спальном

районе правобережной части города (Рисунок-1) рядом

с микрорайоном Энергетик, в котором были построены

и реализованы жилые дома по Государственной

программе жилищного строительства 2008-2010 гг. и

программе "Доступное жилье 2020" .

Жилой район Карагайлы площадью 147 га. граничит

с реликтовым сосновым бором, который обеспечивает

здоровую и благоприятную атмосферу для здоровья

граждан. Жилой фонд составит 545,0 тыс. м2, население

21,8 тыс. человек. В данном жилом районе будут

возводиться многоквартирные жилые дома: 9-ти

этажных 64 домов, 12-ти этажных 17 домов, 16-ти

этажных 7 домов, спортивный комплекс "Абай Арена",

две общеобразовательные школы по 1200 мест, 3

детских сада по 370 мест и объекты социальнокультурного

назначения (физкультурно-оздоровительный

комплекс, аптеки, магазины, банки, химчистки и

т.д.). Закончено строительство интеллектуальной школы

имени Н. Назарбаева на 720 учащихся со спальным

корпусом на 120 мест, административного корпуса

медицинской академии с 7 общежитиями.

Рисунок-1 Расположение на карте жилого

комплекса "Карагайлы"

Новостройка - это жилой микрорайон из девяноста

восьми многоэтажных зданий бюджетной категории,

поэтому купить квартиру в ЖК в мкрн Карагайлы можно

по очень умеренной цене.

Все дома сооружаются из надежных материалов,

соответствующих самым строгим стандартам качества.

Высокая энергоэффективность жилья обеспечивается

применением современных технологий и тщательным

проектированием зданий.

Здания возводятся из сборного железобетона и

кирпича. Их фасады утепляются минераловатными

плитами, производится отделка фиброцементными

панелями производства завода "Краспан". Балконные

двери и окна, выполненные из пластикового профиля,

остекляются энергосберегающими двухкамерными

стеклопакетами (Рисунок-2).

Рисунок-2 Жилой комплекс в микрорайоне

"Карагайлы" в городе Семей

12

Ãåîãðàôèÿ

Новостройка расположена в развивающемся районе,

поэтому застройщик Baiterek обеспечил жителей

микрорайона собственными социально-значимыми

объектами.

Устраиваются проезды, пешеходные дорожки и

тротуары. Устанавливается уличное освещение,

¹6 (31) 2019

высаживаются декоративные кустарники и деревья.

Организуются автопарковки, современные детские

игровые площадки, а также спортивные площадки.

Сооружаются две школы, три детских сада,

спортивный комплекс, разнообразные магазины,

аптеки и банки.

ЛИТЕРАТУРА

1. https://zakon.uchet.kz/rus/docs/P000000253_

2. https://korter.kz/

3. https://hcsbk.kz/ru/affordable-housing/objects/vko-514/72-kvartirnyy-zhiloy-dom-36-v-zh-r-karagayly/

13

¹6 (31) 2019

Мақала Қазақстандағы ислам дінінің эволюциясын және

оның радикалдану проблемаларын зерттеуге арналған

Мақалада автор қазіргі кезеңдегі діннің радикалдану

себептері турасында өзінің сыни пікірін білдірген. Сондайақ

мақалада дін саласындағы мемлекеттік саясат пен

ықтимал қауіптер бағамдалған.

Статья посвящена изучению эволюции развития

исламской религии в казахстанском обществе и проблемам

радикализации религии. Автор приводит свое видение

проблемы радикализации религиозных взглядов и

предлагает пути ее решения.

БЕКМУХАМЕДОВ ТЕМІРЛАН

АЙДЫНҰЛЫ

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық

университеті

The article is devoted to studying the evolution of the development

of Islamic religion in Kazakhstani society and the problems

of radicalization of religion. The author gives his vision of the problem

of the radicalization of religious views and suggests ways to

solve it.

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНИ САЯСАТ, РАДИКАЛИЗМ ӘЛЕУМЕТТІК

ПРОБЛЕМА РЕТІНДЕ

Әлемнің әр аймағында діннің радикалдануы

мәселесінің өзіндік ерекшелігі бар.

Қазіргі Қазақстанда жағдай екіұшты, өйткені ел әлі де

орын алған сынақтар мен қателіктер арқылы өтетін діни

саясаттың оңтайлы моделін іздеуде.

Осы процестің бір бөлігі ретінде басқа елдердің

тәжірибесіне сүйену қажеттілігі өз тиімділігін көрсетті.

Қазақстан Тәуелсіз мемлекет ретіндегі даму

жылдарында дінді дамыту мен жүзеге асыруда үлкен

қадам жасады. Бұл ретте «Діни қызмет және діни

қызмет туралы» заңның қабылдану рәсімдері және

дәстүрлі діни институттарды нығайту шараларын атап

өту орынды.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы (ҚМДБ)

қайта құрылып, бақылауға алынды. Елдегі мешіттердің

көп бөлігі жеткізілді. Сонымен, 2012 жылы 2756

мешіттің 2228-сі, офистің филиалдары ретінде қайта

тіркеу рәсіміне оралды [Baigarin, 2011].

Сонымен бірге, елдің діни саясатында бірқатар

олқылықтар орын алуда, олар

ұлт үшін күрделі проблемаларға айналуы әбден

мүмкін. Сонымен, біртіндеп зияткерлік және идеал

қарсыласуда дәстүрлі исламды білдіретін күштердің

биологиялық әлсіреуі радикалды топтар.

Бұл әлсіреу белгілі бір дәрежеде осыған байланысты.

Қазақстанның ресми рухани институттары бүгінде тиімді

емес дамыту белгілерін қолдана отырып, полигонды

түсіндіру үшін, белсенді тәрбие жұмыстарын жүргізген

жаһандану мен қоғамның саясилану дәуірінде

исламның саяси құрамдас бөлігі, олардың ресурстық

базасы мен ықпал ету салаларын айтарлықтай шектейді.

Саяси Исламдағы компонент мәдени және тарихи

тұрғыдан ерекше назар аударуды талап етеді.

Ислам мемлекеттерінің саясаты әрқашан ажырамас

сипатта болғаны белгілі,

дінмен байланысты және мұсылман қауымының

билеушісі болған Мұхаммед пайғамбар саяси идеалды

бейнелейді.

Өкінішке орай, Қазақстанда ресми теологиялық

институттар мұндай мәселелерді талқылауға жол

бермей, тек назар аудару керектігін алға тартады.

Діннің «күнделікті» аспектілері саясаты сайып

келгенде, маңызды орын алатын саяси компонентті

пайымдау және нақтылауға тыйым салуға әкеледі.

Лама ілімі, идеологиялық вакуум жасайды,

радикалдарға толы, сауатсыз діндарлар.

Қазақстанда халықтың діни сауаттылығының

төмендігін таяу уақытта жүргізілген социологиялық

зерттеулер айғақтады. Нақтырақ айтсақ, жастардың

жартысына жуығы (46%)өздерін мұсылманмын

дейтіндер исламдағы қандай бағытты ұстанатынын

білмейді, осылайша діни тұрғыдан осал болып,

экстремизм бағытына түсуі толығымен ықтимал. Сауалға

жауап бергендердің 57% өздерін сүнниттер деп

санайды, тек 12% -ның «Ханафи мазхабы» туралы

түсінігі бар.

Қазақстанда сунниттік исламның заңды түрде

бекітілген негізгі бағыттары жандануда. [Аналитикалық

есеп ..., 2014, б. 16]. Бұл фактхалықтың 60% -ы

мұсылмандардың діни басқармасы туралы толық

сауаттандырылмаған, бұдан қоғамда ресми діни

ұйымдардың жұмысы сыртта жүргізілетінін болжауға

болады. [ibid, c. 36].

Кейбір сарапшылар қазіргі әсерді де Салафиттер

қазақстандық қоғамда өмір сүруде және олардың

идеяларының халық арасында кеңінен танымалдығы

баршамызға мәлім. SAMK жұмысының болмауы

осының айғағы [Ермеков, 2011].

Мұндай жағдайда Қазақстандағы мешіттер дін

имамдары, олардың көпшілігі зайырлы білімі жоқ

зайырлы ғылыми және зияткерлік тенденциялармен

таныс емес.

Олардың шіркеушілер арасында беделге ие болуы

мүмкін. Бұл адамдарда саясат бар. «Интеллектуализация»

және шын мәнінде ойлауды қолдан

жасанды түрде басқару халықтың көпшілік бөлігінің діни

сенімсіздігін тудыруы мүмкін.

Қауіпті жағдайда мұндай саясат білікті мамандардың

жаппай кетуіне әкелуі мүмкін және олар діни

экстремизм саласындағы халықтың білімді бөлігі

болмақ. Қазіргі кезде жаһанданған әлемде діни өмірді

шектеу және тыйым салулар нәтижесіз. Дін ерік

бостандығы, тыйым ол қандай да бір түрде шиеленісті

тудырады және экстремизм үшін жағдай жасайды.

Ресми статистикаға сәйкес, Қазақстанда 2008 жылдан

2013 жылға дейін террористік қылмыс үшін сотталған

адамдардың саны 27-ден 171-ге дейін артуы кездейсоқ

жағдай емес.

Экстремистік қылмыстар - 56-дан 168-ге дейін

ұлғайған. [ Ұлттық баяндама ..., 2014, б. 152]. Оның

себебі - Қазақстандағы діни жандану, әсіресе жастар

арасында діни қызметкерлердің діни білімінің

төмендігімен байланысты болып отыр. Назар аударуды

қажет ететін маңызды психологиялық фактор діни

экстремизмнің алдын-алу бағдарламаларын жасауда,

әділеттіліктің психологиялық түсінігі. Мемлекетті жүзеге

14

¹6 (31) 2019

асыруда саясаткерлер жергілікті мәдениет пен

менталитетті ескеруі керек, жергілікті әділеттілікті

қабылдау қажет.

Бұл адамдарға әділеттілікпен қарау, ең алдымен,

саясат дегенді білдіреді. Осы аумақтардағы билік

жергілікті халықтың қолдауына ие [Могаддам, 2005,

13-бет. 164]. Бұл тәсіл әсіресе ұлан-ғайыр Қазақстан

үшін, өзекті және әртүрлі әлеуметтік-демографиялық

және мәдени-психикалық аймақтар мәтінінде

үрдістер мен үрдістерді жергілікті деңгейде терең

түсіну қажеттілігі айтылады. Діни экстремизмге қарсы

бағдарламалар жасау маңызды, бірақ террористік

ұйымдардың оларға тигізер ықпал әсерін анықтау

одан да маңыздырақ.


1. Falkovsky I., Cast A. Азаматтық соғыс басталды . М .: Алгоритм, 2013. = Фальковков I,

2. Litoi A. Grazhdanskaia voina uzhe nachalas. Мәскеу: Алгоритм, 2013.

3. Шейх Мұхаммед Садық Мұхаммед Юсуф. Келіспеушіліктер: себептері мен шешімдері. Мәскеу: Хи-Лал, 2013. =

Шейх Мұхаммад Садық Мұхаммад Юсуф. Разноглазия: причиний и решения. Мәскеу:Хилал, 2013 жыл.

4. Браун Р., Гаертнер С.Л. (ред.). Блэквелл әлеуметтік психологияның анықтамалығы: Топтардағы процестер .

Оксфорд:Блэквелл, 2001 жыл.

5. Калверт Дж. "Дүние - арсыз бала!": Сайид Кутбтың американдық тәжірибесі // Ислам және

6. Христиан-мұсылмандық қатынастар . 2000. том. II, №1, с. 87-103: 98.

7. Dalgaard-Nielsena, D. Еуропадағы зорлық-зомбылық радикализациясы: біз не білеміз және не істемейміз

Білу // Жанжал мен терроризмді зерттеу . 2010 ж., № 33 (9), б. 797-814.

8. Гроссман Д. Өлтіру туралы: Соғыста және қоғамда өлтіруді үйренудің психологиялық құны . NY, 1995.

9. Имам Хасан әл-Банна. Өмірбаяны // Ислам дәуірі . 28 сәуір 2009 ж. - www.islamtimes.org/vdcd.j0s2yt0jfme6y.html.

(Емдеу күні: 2015 жылғы 12 мамыр).

10. Крюгер А., Малеккова Дж. Білім, кедейлік, саяси зорлық-зомбылық және терроризм: себептер бар

ма,байланысы? - http://papers.nber.org/papers/W9074 (қол жеткізілген: 02.15.2016).

11. Лоренс Дж., Мэтьюзс М. Оксфорд әскери психологиясының анықтамалығы. Оксфорд: Оксфорд университеті,

Баспасөз . 24 ақпан 2012 жыл.

12. Лоренц К. агрессия туралы . NY: Harcourt, Brace & World, 1966 ж.

13. Мохаддам Ф. Терроризмге баспалдақ // Американдық психолог. 2005 ж., № 60 (2).

14. Видино Л., Килберг Дж., Лефковиц Дж., Кольман Е. Террористік чаттер. Террористердің не айтатынын түсіну

туралы.Норман Патерсон халықаралық қатынастар мектебі. Карлтон университеті. Жұмыс парағы. Жоқ 03.

(Мамыр, 2015).

15

¹6 (31) 2019 Ïñèõîëîãèÿ

Мақала ерекше мұқтаждығы бар

балаларды оқыту мен тәрбиелеу

мәселелеріне арналған. Авторлар

ментальді ауытқулары бар балаларды

оқытудағы тәжірибесімен бөлісе отырып,

коррекциялық білім беру ұйымдарының

ұстаздарына әдістемелік кеңестерін

ұсынады.

ЕРКИНТАЕВА ДИДАР

УТЕПБАЕВНА

Қазақ инновациялық

гуманитарлық заң

университеті, аға

оқытушы, магистр

НУРЛАНОВА А.



университетінің

4 курс студенті

Статья посвящена вопросам обучения и

воспитания детей с особенными

потребностями. Авторы статьи делятся

собственным опытом обучения детей с

ментальными нарушениями, а также дает

методические рекомендации педагогам

коррекционных учреждений образования.

The article is devoted to questions of training

and education of children with special needs. The

authors share their own experience of teaching

children with mental disabilities, and also provides

methodological recommendations for

teachers of correctional education institutions.

АҚЫЛ-ОЙЫ КЕМ БАЛАНЫҢ ПСИХИКАСЫНЫҢ

ДАМУ ӨЗГЕШЕЛІКТЕРІ

Ақыл-ойы кем адамдар категориясына бас миы

қабығының органикалық бұзылуларынан танымдық ісәрекетінің

тұрақты бұзылулары бар адамдарды

жатқызамыз. Ақыл-ойы кем адамдарда бас миының

бұзылулары қайталанбас диффузиялық мінездемеге ие

болады. Сонымен қатар ақыл-ойы адамдарда жоғары

психикалық функцияларының бұзылулары олардың

ерекшеліктері болып келеді. Ол танымдық

процестердің, эмоционалды-ерікті сфераның,

мотриканың бұзылуынан көрінеді және жеке тұлға толық

аномалды дамуынан көрінеді. Ақыл-ойдың кем болу

себептері әр түрлі және көп. Мамандар интеллектінің

төмендеу дәрежесі белгілі бір патогенді фактордың

әсер ету уақытына тәуелді екенін көрсеткен. Егер бас

миының зақымдануы жүктіліктің алғашқы 3 айында

болса, мысалға анасының қызылшамен ауруы, бұл

баланың ақыл-ойының кем болып тууына әкеледі. Одан

кешірек болған зақымданулар қатты анық көрінбеуі

мүмкін және балада психикалық және сөйлеуінің

дамуының кешеуілдеуіне әкелуі мүмкін. әр түрлі патогеді

факторлар ақыл-ойдың кем болуына әкелуі мүмкін және

олар ұрықтың жатыр ішіндегі дамуына түзелмес, тұрақты

әсер етуі мүмкін. Оларға мыналарды жатқызамыз:

1. Созылмалы мінездемедегі жатыр ішіндегі

инфекциялар: сифилис, токсоплазмоз, цитомегалия,

листериоз және тағы басқалары;

2. Вирустық мінездемедегі жатыр ішіндегі

инфекциялар: қызылша, қызамық, тұмау, оспа және тағы

басқалары;

3. Жүктіліктің кеш мерзімінде анасының өткір

инфекциялық аурулармен ауруы ұрықтың жатыр ішіндегі

жұгуна әкеледі және жатыр ішіндегі энцефалит пен

менингоэнцефалиттің пайда болуының себебі болуы

мүмкін;

4. Анасының бүйректер, жүрек - қан тамыр жүйесі,

бауыр және тағы басқа да созылмалы ауруылармен

ауруы;

5. Жүктілік кезінде ұрықтың улануына әкелетін

қолдануға болмайтын дәрілік препараттарды қолдану:

ұрықты түсіретін дәрілер, гормоналды препараттар

және тағы басқалары;

6. Резус-фактор бойынша немесе қанның топтық

антигендері бойынша баласы мен анасының

16

арасындағы иммунологиялық конфликттің болуы;

7. Анасының жаман әдеттері: шылым шегу,

алкоголизм, нашақорлық және тағы басқалары;

8. Әйелдің жүктілік кезінде әр түрлі физиологиялық

және психикалық жарақаттар алуы: зиянды

өнеркәсіптегі жұмыс, жағымсыз экологиялық ахуал

(мысалға, жоғары радиациялық фон, ультрофиолеттің,

улы заттардың әсер етуі);

9. Натальды кезеңде (босану сәті) асфиксия, мидың

босану кезіндегі жарақаттануы және тағы басқалары.

Ал поснатальды кезеңде ақыл-ой кемшілігін әр түрлі

нейроинфекциялар тудыруы мүмкін: менингит,

менингоэнцефалит, параинфекциялық энцефалит.

10. Ақыл-ой кемшілігін тұқымқуалайтын аурулар

тудыруы мүмкін. Оларға фенилкетонурия (фенилаланин

ақуызын алмастырудағы бұзылулар), микроцефалия,

орталық жүйке жүйесінің тұқымқуалайтын дегенеративті

аурулар, қосатын талшықтардың тұқымқуалайтын

аурулары. Кейде ақыл-ой кемшілігіне хромосомалар

саны мен құрылымының бұзылулары әкелуі мүмкін:

Даун синдромы, Кляйнфельтер синдромы, Х-

хромосоманың сынуының олигофрениясы және тағы

басқалары.

Ақыл-ой кемшілігнің формалары.Ақыл-ой кемшілігі

(ақыл-ой аздығы, олигофрения, грек тілінен ὀλίγος -

аз және φρήν - ақыл, ой) - перинаталды, наталды және

ерте постнаталды (3 жасқа дейін) кезеңдерде бас

миының органикалық бұзылуының нәтижесінде

танымдық іс-әрекеттің тұрақты зақымдануын айтамыз.

Ақыл-ойы кем адамдарда ақылының кемшілігімен қатар

эмоционалды - еріктік сферасының, сөйлеуінің,

моторикасының және жалпы жеке тұлғасының

дамымауы байқалады. Ең алғаш рет "олигофрения"

терминің Эмиль Крепелин енгізген болатын.

Олигофренияны (ақылдың аздығы) туа пайда болған

психикалық дефект синдромы ретінде жүре пайда

болған ақыл-ой аздығы немесе деменциядан (латын

тілінен de - төмендеу, астыға қарай жылжу деген

мағынадағы қосымша және mens - ақыл, ой). Ақыл-ой

кемшілігі - интеллектінің қалыпты деңгейден (өз жасына

сай) төмендеуі, ал олигофрения кезінде физиологиялық

ересек адамның интеллектісі өз дамуында қалыпты

жағдайға мүлдем жетпейді. Олигофренияның

Ïñèõîëîãèÿ

таралуының нақты саны диагностикалық тәсілдердің әр

түрлі болуынан, қоршаған ортаның адамдағы

психикалық аномалияларды қабылдауына және

медициналық көмектің деңгейіне байланысты әлі күнге

дейін белгісіз. Индрустриалдыдамыған көптеген

елдерде лигофрениянвң жиілігі халықтың 1% құрайды,

бірақ пациенттердің үлкен бөлігі (85%) жеңіл ақыл-ой

кемшілігі байқалады. Орташа, ауыр және терең ақылой

кемшілігі 10,4 және 1% құрайды. Ер адамдар мен

әйел адамдар арасындағы қатынас 1,5:1-ден 2:1 дейін

болады. Олигофренияның жеңіл және ауыр деңгейлері

қоғамның әр түрлі бөліктерінде бір қалыпты

көрсетілген.Олигофрениядағы адамдар категориясының

елеулі бөлігін ақыл-ойы кем адамдар алады.

Олигофрениямен ауратын адамдарға қиын қимылдау,

психикалық процестердің инерттілігі және ойлаудың

стереотиптілігі тән болады. Бұл олардың танымдық

процестерінің ерекшеліктерін анықтап қана қоймай,

сонымен қатар бүкіл жеке тұлғасының дамуына әсер

етеді. Олигофрениямен ауратын балаларда қоршаған

ортаны, өзін қабылдау, елестету мөлшері шектеулі

болады, сынау және өзін-өзі бағалауы мүлдем

дамымаған. Сондықтан бұндай балалар арнайы білім

алуға мұқтаж болады, себебі жалпы білім беретін

мектептердің бағдарламаларын қабылдай алмайды.

Ақыл-ой кемшілігінің категориясы - құрамы бойынша

әр түрлі топтар. Бұл топтың ішінде бас миының

зақымдану уақыты және зақымдану дәрежесіне

байланысты бірнеше кішкентай топшаларға бөлінеді.

Егер мидың зақымдануы пренатальды, натальды және

ерте постнатальды (3 жасқа дейін) кезеңдерде боса,

онда мамандар олигофрения жайлы айтады. Бұл ақылойы

кем адамдардың ең елеулі бөлігі. Осындай дигноз

кезінде тоталды мінездемеге иеболған психиканың

тұрақты дамымауы байқалады. Бұл қалыпты дамудан

кешеуідеуі ғана емес, сонымен қатар терең

өзгешеліктерге ие болып, көрінеді.

Олигофренияның классификациясының бірнеше

нұсқалары бар. Бұл әр түрлі этимиологиямен,

клиникалық формалардың полиморфизмімен,

зерттеудің әр түрлі тұрғыда жүргізілімен байланысты.

Г.Е. Сухорешованың этиопатогенетикалық принципі

¹6 (31) 2019

негізінде олигофренияның келесі классификациясы

құрастырылды.

1. Эндогенді табиғаттағы олигофрения:

- Даун ауруы;

- Нағыз микроцефалия;

- Зат алмасудағы анық бұзылулардың негізде

туындаған олигофрения;

- Тері және сүйек заұқымдануынан пайда болған

олигофрения;

2. Эмбрио және фетопатиялар:

- Анасының жүктілік кезінде қабықтық қызылшамен

аурудың нәтижесінде туындаған олигофрения;

- Тұмау, инфекциялық гепатит, паротит және тағы

басқалары сияқты вирустық аурулармен аурудың

нәтижесінде туындаған олигофрения;

- Токсоплазмоз және дистериоз нәтижесінде

туындаған олигофрения;

- Туа пайда болған сифилистің нәтижесінде туындаған


- Анасының ағзасындағы гормоналды бұзылулар мен

улылық факторлар негізіндегі олигофрения;

- Жаңа туған нәрестенің гемолитикалық ауру

негізіндегі олигофрения;

3. Босану сәтінде және ерте постнаталды кезеңдегі

әр түрлі жағымсыз әсер етулердің негізіндегі

олигофрения:

- Босану кезіндегі жарақат және асфиксия негізіндегі


- Ерте постнаталды бас сүйек және мидың

зақымдануына байланысты олигофрения;

- Ерте постнаталды менингиттер, менингоэнцефалиттер

және энцефалиттер негізінде пайда болған


М.С. Лейнер және Д.Н.Исаеваның клиникалықватогенетикалық

принципінің негізінде олигофренияның

өздік классификациясын құрастырған.

И.С.Певзнердің классификациясының негізінде

интеллектуалды бұзылулармен қатар жұмыс істеу

қабілетін және жалпы танымдық іс-әрекеттердің

зақымдануына әсер ететін, олигофренияны қиындататын

нейродинамикалық және психопатологиялық

бұзылулар жатыр.


1. Выготский Л.С. Проблема развития в структурной психологии. Основы психологического развития. - М.: 1994 г,

257 с.

2. Учебник клинической психологии, 2-ое изд., под ред. Б.Д. Карвасарского, Питер, 2006 г

3. М.И.Кононова Руководство по психологичкскому исследованию психически больных - Медгиз 1963 г

17

¹6 (31) 2019

Âîïðîñû îáðàçîâàíèÿ

ИСМАИЛОВА

ГУЛЬНАРА

МУРАТОВНА

Казахский гуманитарно

- юридический

инновационный

университет

старший

преподаватель

МЕДЕНКО ОЛЕСЯ

МИХАЙЛОВНА

Казахский гуманитарно

- юридический


университет, студент

специальности

"Педагогика и методика

начального обучения"

Мақалада болашақ педагог мамандардың

басқарушылық құзыреттіліктерін жетілдіру

мәселелері қарастырылған. Авторлар

басқарушылық құзыреттіліктіктің психологиялық

аспектілеріне мән береді.

Болашақ мамандарды даярлау барысында

басқарушылық құзыреттілік-терді дамыту

мәселелеріне көңіл бөледі.

В статье рассматриваются вопросы

формирования управленческой компетентности

будущего педагога. Авторы выделяют

психологические особенности управленческой

компетентности. Рассматриваются

методы и формы формирования

управленческой компетенции в процессе

подготовки будущих педагогов.

The article discusses the formation of the

managerial competence of the future teacher.

The authors highlight the psychological characteristics

of managerial competence. The methods

and forms of forming managerial competencies

in the process of training future teachers

are considered.

ФОРМИРОВАНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ

КОМПЕТЕНЦИИ БУДУЩИХ ПЕДАГОГОВ-ПСИХОЛОГОВ

Современный этап развития Казахстанского

общества характеризуется быстрой сменой технологий,

что обуславливает формирование новой системы

образования, предполагающей постоянное

обновление. Успешность реализации непрерывного

образования зависит от того, насколько будут способны

все субъекты системы образования поддерживать

конкурентоспособность, важнейшими условиями

которой становятся такие качества личности, как

активность, инициативность, способность творчески

мыслить и находить нестандартные решения. Поэтому

одним из перспективных направлений развития

образования в Казахстане становится повышение

профессионального мастерства, распространение

передового опыта, создание инновационной

образовательной среды. Сегодня образование в

Казахстане ориентировано на активного и мобильного

педагога-психолога, проявляющего инициативу, четко

осознающего свои профессиональные цели, открытого

для всего нового и оптимистично настроенного по

отношению к инновациям. Именно такой педагогпсихолог

сможет эффективно реализовать ключевые

направления, отраженные в Концепции развития

образования Республики Казахстан до 2015 года [9].

Успешность развития инновационного образования

в свою очередь во многом определяется готовностью

профессиональных кадров, работающих в сфере

образования, к работе в инновационном режиме, к

гибкому, оперативному реагированию в своей

профессиональной деятельности на постоянно

изменяющиеся потребности общества и личности.

Поэтому развитие профессиональной компетентности

педагогов-психологов становится одним из важнейших

условий реформирования казахстанского образования.

В этой связи становится значимым работа психологопедагогического

сопровождения педагога-психолога,

которая бы способствовала развитию его

профессиональной компетентности, что приводит к

повышению качества образования и формированию

позитивных отношений между всеми участниками

образовательного процесса. В данной статье

формирование профессиональной компетенции

будущего педагога-психолога рассматривается как

совокупность обобщенных знаний, умений и

способностей, обеспечивающих реализацию

содержания государственных образовательных

стандартов.

Существует множество различных определений

термина "компетенция", "профессиональная

компетенция".

Термин "компетенция" - не современное понятие.

Согласно словарю Webster, оно возникло в 1596 году

[10]. Однако только в последние десятилетия значение

этого понятия и его влияние на управление и

образование стало постоянно расти. Во множестве

предлагаемых определений принято различать два

основных движения: компетентностный подход и

использование компетенций в образовании.

Активное участие ученых (Н.В. Кузьминой, А.К. Марковой,

Л.А. Петровской и др.) в разработке теории компетентности,

в конкретизации теории применительно к определенным

профессиям. На сегодняшний день накопилось

достаточно определений, раскрывающих сущность

понятий "компетентность" и "профессиональная

компетентность". А.В.Хуторской считает, что понятие

"компетенция" включает совокупность взаимосвязанных

качеств личности (знаний, умений, навыков, способов

деятельности), задаваемых по отношению к

определённому кругу предметов и процессов и

необходимых для качественной продуктивной

деятельности. Компетентность - это владение, обладание

человеком соответствующей компетенцией, включающей

его личностное отношение к ней и предмету деятельности"

[8]. Компетентность - это обладание компетенциями,

охватывающими способности, готовность познания и

отношения (образы поведения), необходимые для

выполнения деятельности [2]. П.И. Пидкасистый

предлагает под профессиональной компетентностью

понимать способность специалиста применять знания

для решения практических задач в соответствии с его

18


компетенцией, т. е. кругом профессиональных

обязанностей, вопросов, в которых данный человек

достаточно сведущ, располагая необходимыми

информацией и практическим опытом [5] .

Компетентность необходима для выполнения

конкретного действия в конкретной предметной

области, включающую узкоспециальные знания,

навыки, способы мышления и готовность нести

ответственность за свои действия [6, с. 112]. Можно

утверждает, что:

1. Компоненты компетентности будут развиваться и

проявляться только в процессе выполнения

интересной для человека деятельности.

2. Эффективная деятельность - результирующая

нескольких факторов - гораздо больше зависит от

целого ряда независимых и взаимодополняемых

компетентностей, которые охватывают широкий спектр

ситуаций в процессе движения к цели, чем от уровня

отдельной компетентности или способности,

проявляемой в конкретной ситуации. Следует

оценивать полный набор компетентностей,

проявляемых индивидами в различных ситуациях в

течение длительного времени, затрачиваемого на

достижение личностно-значимых целей, а не уровень

какой-либо отдельной способности.

3. Конкретная ситуация, в которой оказывается

индивид, непосредственно влияет на формирование у

него ценности и на возможность развития и овладения

новыми компетентностями [7, с. 153].

Таким образом, компетентность человека связана с

профессией в конкретной сфере общественной жизни,

которую обслуживает деятельность.

Современные исследователи выделяют следующие

виды профессиональной компетентности:

Специальная компетентность - владение собственно

профессиональной деятельностью на достаточно

высоком уровне, способность проектировать свое

дальнейшее профессиональное развитие.

Социальная компетентность - владение совместной

(групповой, кооперативной) профессиональной

деятельностью, сотрудничеством, а также принятыми

в данной профессии приемами профессионального

общения; социальная ответственность за результаты

профессионального труда.

Личностная компетентность - владение приемами

личностного самовыражения исаморазвития,

средствами противостояния профессиональным

деформациям личности.

Индивидуальная компетентность - владение приемами

самореализации и развития индивидуальности в рамках

профессии, готовность к профессиональному росту,

способность к индивидуальному самосохранению,

неподверженность профессиональному старению,

умение организовать рационально свой труд без

перегрузок времени и сил [4].

В.Я. Адольф выделяет следующие специальные

критерии профессиональной компетентности:

1. Избирательность. Характеризуется степенью

принятия педагогических целей, профессионально и

личностно значимых для индивида. Субъективно это

проявляется в дифференцированном отражении целей

в педагогической деятельности, что детерминирует

стремление личности к реализации себя в качестве

педагога-психолога уже в период обучения в

университете.

2. Осознанность. Имеется ввиду способность

педагога-психолога целенаправленно управлять своей

¹6 (31) 2019

умственной деятельностью, овладеть способами

грамотного анализа профессиональных ситуаций.

Усваиваемые знания должны осмысляться на более

широком социальном контексте.

3. Результативность. Проявляется в конкретных итогах

деятельности, связанных с педагогическим

преобразованием проблемных ситуаций, в степени

рассогласования между "должным" и "желаемым".

4. Творческий характер. Определяется умением

преобразовывать нестандартные педагогические

ситуации в социально и личностно значимых целях,

находить оптимальные варианты их решения.

5. Интерес. Необходимо совмещать личные и

профессиональные интересы [1, с. 54].

По мнению В.Я. Адольф, решающе влияние на

структуру профессиональной компетентности

соответственно ее целям в системе профессиональной

подготовки оказывают:

- структура познавательной деятельности;

- структура совокупного объекта изучения -

окружающей человека действительности, отраженная

в предметной структуре научного знания;

- необходимость и специфика конкретных видов

познавательной деятельности;

- необходимость развития положительных

индивидуальных качеств личности (способностей,

интересов, склонностей);

- логика развития основных параллелей учебного

процесса [1, с. 65-66]. Важно отметить, что ни одна

из этих детерминант не может быть поставлена над

другими - все эти факторы совокупно, комплексно

влияют на структуру профессиональной

компетентности. [1, с. 66].

В настоящее время в науке нет единого подхода к

определению этого понятия. Так, по мнению В.А.

Сластенина, И.Ф. Исаева, А.И. Мищенко и Е.Н. Шиянова,

профессиональная компетентность педагога выражает

единство его теоретической и практической готовности

к осуществлению педагогической деятельности, при

этом основу структуры компетентности педагогапсихолога

составляют многочисленные педагогические

умения, характеризующие эту готовность [3, с. 9].

Таким образом, исследование проблемы

формирование профессиональной компетенции

будущих педагогов-психологов - способствует решению

актуальных задач современной педагогической науки.

Рассмотрев данную статью, необходимо, в первую

очередь, определить, что такое профессиональная

компетенция, выявить ее структуру и условия ее

формирования. Формирование профессиональной

компетенции будущих педагогов-психологов является

обязательной частью его общепрофессиональной

компетентности и включает в себя совокупность

социально-педагогических и социальнопсихологических

знаний, умений, навыков, способов

деятельности, необходимых для качественной

продуктивной профессионально-педагогической

деятельности. Перечисленные составляющие

профессиональной компетенции означают по сути дела

зрелость человека в профессиональной деятельности,

в профессиональном общении, в становлении личности

профессионала, его индивидуальности.

Таким образом, подготовка компетентного

специалиста, соответствующего требованиям

сегодняшнего дня, наделенного качествами, знаниями,

умениями, необходима для того, чтобы быть конкретноспособным

и жизнеспособным.


1. Адольф В.Я. Профессиональная компетентность современного учителя: монография. - Красноярский гос. унт.

Красноярск, 1998. - 310 с.

19

¹6 (31) 2019


2. Барболин М.П. Методологические основы развивающего обучения [Текст] / М.П. Барболин. - М.: Высш. шк.,

1991.С.151.

3. Гришина И.В. Профессиональная компетенция руководителя школы как объект исследования [Текст]:

Монография - СПб: СПбГУПМ, 2002.

4. Лапина О.А. Педагогика: общие основы теории обучения [Текст]: учеб. пособие. - Иркутск: Изд-во ИрГТУ, 2003.

- 160 с.

5. Пидкасистый П.И. Педагогика: учеб. Пособие [Текст] / под ред. П.И.Пидкасистого. - М.: Высшее образование,

2006. С.431.

6. Психология и педагогика: учебное пособие / Под ред. В.И. Жукова, Л.Г. Лаптева, В.А. Сластенина. - М.: Изд-во

Ин-та психотерапии, 2004. - 585 с.

7. Равен Дж. Педагогическое тестирование: проблемы, заблуждения, перспективы // Школьные технологии. -

1999 № 1-2. - С. 178-206.

8. Хуторской А.В. Инновации в общеобразовательной школе. Методы обучения [Текст] // Сборник научных трудов

/ Под ред. А.В.Хуторского. М.: ГНУ ИСМО РАО, 2006.С.290.

9. Концепции развития образования Республики Казахстан до 2015 года.

10. Webster's Dictionary [Текст] // Springfield: Marryam, 1976. P.1755

20

Ïåäàãîãèêà

¹6 (31) 2019

НОННА СТЕПАНЯН

Преподаватель русского языка и

литературы Старшей школы №97

г. Ереван, Армения

Мақала орта мектепте орыс тілі пәнін оқытудың өзекті

мәселелеріне арналған. Мақала орта мектеп ұстаздарының,

әдіскерлердің, педагогикалық мамандықтарда білім алатын

студенттер мен магистранттардың назарына ұсынылады.

Статья посвящена актуальным вопросам преподавания

русского языка в средней школе. Статья будет интересна

учителям средней школы, методистам, студентам и

магистрантам педагогических специальностей.

The article is devoted to topical issues of teaching Russian language

in secondary schools. The article might be useful to the

secondary school teachers, methodologists and students in the

master's programs of pedagogics.

ВИРТУАЛЬНЫЕ ТУРЫ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА

ПО РАЗВИТИЮ РЕЧИ

Всё в мире меняется, всё идет вперед. С развитием

научно-технического прогресса в мире происходит

огромное число чудесных изменений, которые

преобразуют жизнь общества. Прогресс коснулся и

искусства. Виртуальные музеи стали неотъемлемой

частью жизни современного общества, а значит и

необходимым звеном в построении учебного процесса.

А с развитием информационных технологий тысячи

виртуальных музеев доступны уже и в Интернете.

На уроках русского языка по развитию речи

посещение виртуальных музеев даёт возможность не

только расширить кругозор, совершенствовать

словарный запас, но и в любое время и неограниченно

использовать данный ресурс. Также к преимуществам

виртуального музея перед реальным можно отнести:

всеобщую доступность (возможность доступа

независимо от места жительства); возможность

многоразового "участия" в туре, просмотра прилагаемой

информации; экономичность (не нужно ехать в музей,

оплачивать билет).

Визуальное обучение - один из основополагающих

аспектов обучения на уроке. Независимо от того, изучает

ли ваш класс односоставные предложения или историю

искусств, учащиеся получают более глубокое понимание

предмета, когда они визуально взаимодействуют с ним.

Виртуальные туры и музеи особенно полезны для тех, у

кого более ярко выражено визуальное восприятие.

Учащиеся погружаются в функциональное и

информационное чтение во время посещения

виртуального музея. Они предоставлены множеству

новых слов и фраз, всем возможностям

познавательного процесса.

Дидактический потенциал технологии использования

виртуальных туров на уроках русского языка по развитию

речи состоит в том, что является возможным

проведение ограниченных по времени занятий с

большим числом наглядных материалов. Эта

концепция также дает возможность выбрать

желаемый маршрут и создать тот урок, который решит

как проблемы словарного запаса, так и вовлечения всех

учащихся в учебный процесс.

Кроме того, технология виртуальных туров в корне

меняет саму структуру работы с учениками на уроке,

начиная с подготовки и заканчивая домашним

заданием. Ученикам предоставляется возможность

работы над проектами самих экскурсий, осуществления

поисковой работы, проведения индивидуальных и

групповых творческих заданий. Конечно же, для

применения данной технологии необходим креативный

и творческий подход со стороны учителя. Надо принять

во внимание фактор необходимости технического

оснащения кабинета, доступа к Интернету и даже

наличия нескольких компьютеров на уроке

одновременно.

Одним из основополагающих факторов

необходимости применения виртуальных туров на

уроках русского языка является то, что учащиеся с

ограниченными возможностями будут полностью

вовлечены в учебный процесс. Решается вопрос не

только психологической коммуникации на уроке, но и

вопрос проблемы передвижения. На сегодняшний день

интеграция учащихся с ограниченными возможностями

в процесс виртуального урока решает основную

проблему интересного и эффективного построения

современного урока.

Неоспорима роль современных онлайн технологий в

повышении эффективности образовательной политики.

Быстрый поиск в Google "виртуальных туров" даст вам

более 2 миллионов результатов. Планирование урока

однозначно займет некоторое время. Ваш первый шаг

должен состоять в том, чтобы адаптировать вашу

виртуальную экскурсию, чтобы она соответствовала

вашей учебной программе.

Надо следовать всем канонам посещения реального

музея. Убедитесь, что ваши ученики следуют за вами и

вашей виртуальной практической поездкой!

Если это первый виртуальный ознакомительный тур,

одно простое предложение - попросить учеников

записать десять новых фактов, которые они не знали

до урока, на листе тетради. В качестве более сложного

проекта попросите учащихся написать несколько

страниц последующих заметок, которые требуют от них

изучения информации на веб-сайте виртуальной

экскурсии.

Суть в следующем: для достижения наилучших

результатов убедитесь, что ваши ученики обязаны

показать вам, что они узнали. Виртуальные экскурсии

позволяют нам отправлять наших учеников в

приключения, о которых они мечтают в реальной жизни.

Это весело, очень увлекательно и, что самое приятное,

большинство виртуальных экскурсий абсолютно

бесплатно!

Экспедиции исследуют историю, науку, искусство и

мир природы. Неважно, путешествуете ли вы с

динозаврами или смотрите на скульптуры эпохи

Возрождения, есть что-то удивительное, что захватывает

21

¹6 (31) 2019

учеников на уроке…

Такие уроки вдохновляют учеников на творчество и

развивают их фантазию. Помогая учащимся

визуализировать информацию по-новому, вы можете

положительно повлиять на их умение сохранять

информацию.

С помощью Tour Creator учителя могут создавать

виртуальные экскурсии или давать студентам

возможность создавать свои собственные

захватывающие туры. Вы можете создать тур

виртуальной реальности, используя свои собственные

фотографии или изображения 360 ° или 180 ° из Street

View прямо в браузере.

Возьмем, например, такой всемирно известный

музей как Эрмитаж. На сайте сможете ознакомиться

с подробной информацией об этом музее, но более

точные сведения даст официальный сайт музея.

Переходим на сайт и обнаруживаем там такую ссылку

как "виртуальный визит" - звучит притягательно, не так

ли?


Мы можем в полной мере, виртуально, на уроке,

насладиться любым из залов музея, и даже можем

увидеть вид с крыши этого музея. Главное это то, что

теперь есть возможность, находясь в любой точке мира,

запросто с помощью интернета наслаждаться

прекрасными картинами Эрмитажа. В рамках урока,

первая экскурсия в Эрмитаж - это ознакомление с новой

лексикой и с самими залами музея. Во время второго

урока учащиеся сами представляют Эрмитаж, работая

"виртуальными гидами".

Говоря о виртуальных музеях мира на уроке русского

языка, важно упомянуть о проекте, который запустила

сама поисковая система Google. Это на самом деле

гениальный проект (https://artsandculture.google.com/).

Там запросто как ученики, так и учителя могут найти

практически любой музей мира. Экскурсии доступны

на разных языках.

Проект создан недавно и продолжает развиваться.

Благодаря виртуальным экскурсиям любой урок

становится открытием и приключением.

22


¹6 (31) 2019

ОСПАНОВА БИБИГУЛЬ

КАНАТОВНА




Педагогика және

психология

кафедрасының аға

оқытушысы

ӘЛІМҒАЗЫ ПЕРИЗАТ




"Бастауышта оқыту

педагогикасы мен

әдістемесі"

мамандығының 4 курс

студенті,

Мақала бастауыш сынып жасындағы

балаларды тәрбиелеу мәселелеріне

арналған. Мақала авторлары тәрбиеге

көнбейтін, қиын балалармен жұмыс жасау

ерекшеліктері туралы сөз қозғайды.

Статья посвящена изучению причин

трудного воспитания детей младшего

возраста и оказанию своевременной

коррекционной помощи родителям в

организации воспитательного процесса

детей совместно с учителями и

психологами.

The article is devoted to the study of the causes

of difficult education of young children and the

provision of timely corrective assistance to parents

in organizing the educational process of

children in conjunction with teachers and psychologists.

ТӘРБИЕСІ ҚИЫН БАЛАЛАРМЕН БАСТАУЫШ

МЕКТЕПТЕ ЖҰМЫС ЖҮРГІЗУДЫҢ

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

"Қиын бала" дегеніміз кім? Осы бір сұрақ көптеген

ата-ана мен педагогтарды жиі толғандырады және бір

сөзбен жауап бере салу жеткіліксіз, өйткені баланың

"қиын" аталуы аз ғана уақыттың нәтижесі емес.

"Қиын бала", яғни тәрбиесі қиын бала - әлеуметтік

назардан тыс қалған бала. Орыстың ұлы педагогтары

мен ғалымдарының зерттеу жұмыстарының

дәлелдеуіне қарағанда, қиын балалардың шығуына үш

фактор себепші болады. Отбасы тәрбиесінің дұрыс

ұйымдастырылмауы яғни, тұрмыстағы ұрыс-талас,

маскүнемдік, ата-ананың біреуінің болмауы, дұрыс

талап қоймаушылық т.б себептер.

Қиын балалардың отбасындағы беріктігі және өнегелі

отбасында өнегелі ұрпақ тәрбиеленетіні сөзсіз.

Қиындықты шешудің негізгі жолы-отбасында қарымқатынастарды

орнату.

В.Сухомлинский тәрбиені отбасы жағдайын

зерттеуден бастайды. Ол баланың сабақ үлгерімінің

жақсаруымен қоса денсаулығының мықты болуына, ойөрісінің

кеңеюіне көңіл бөлді және балалардың 3-4

сыныптарға дейін бірқалыпты, тәртіпті болып келіп, 4-

сыныптан кейін бастайтындығын түсіндірді. Ересек

кезең - бала тәрбиелеудегі ең қиын кезең екендігін айта

келіп, ата-аналарды балалармен сырласуға шақырады.

Отбасының қоғам мен мемлекет, тіпті күллі адамзат

алдындағы атқаратын қажеті сан қырлы. "Отан

отбасынан басталады" десек, адам тәрбиесі - Отанды

сүю, өмірге құштарлық, сұлулықты тану бала бала кезден

жанұяда басталатыны баршаға аян.

А.С. Макаренко: "Тәрбие - баламен сөйлесумен, оған

ақыл-кеңес берумен ғана шектелмейді. Тәрбие -

тұрмысты дұрыс ұйымдастыра білуде, балаға әркімнің

өз жеке басы арқылы үлгі - өнеге көрсетуінде", - деген

ғой. Баланы жас кезінен бастап сыйлап, қадір-қасиетін,

ар-намысын бағалап, дұрыс сөйлеп, дұрыс қарымқатынас

жасаған абзал.

Баланың айтайын деген өтінішін, ақылдасқысы келген

мәселесін ата-анасы тыңдап, ақыл-кеңес беруі керек.

Ата-ана отбасындағы үлкендерді сыйлап, құрметтесе,

кішілерге қамқор болса, бала да сондай болуға

ұмтылады. Баланың тәрбиелі болып өсуіне берекелі

отбасының әсері мол екені белгілі.

Л.Керімов қиын балалар тәрбиесі мәселесіне

арналған зерттеулерінеде "қиын" оқушыны зерттеуді,

ең алдымен, отбасынлағы тәрбие жағдайын білуден

бастауды ұсынады. Баланың жетіліп қалыптасуында

отбасының орны ерекше екенін түсіндіре келе, оқушыға

қиын атануға алып келетін ата-аналардың балалармен,

мұғалімнің оқушылармен қарым-қатынасындағы

бірнеше кемшіліктерді көрсетіп берген. Бұл қиындықты

шешудің негізгі бірден-бір жолы - отбасындағы ізгілікті

қарым-қатынастарды орнату [1].

Баланы дұрыс тәрбиелеу үшін отбасы қоғаммен тығыз

байланыста болу керек. Ғалым-педагог И.Гребенников

отбасы қызметін 5 топқа бөледі: ұрпақ жалғастырушылық,

экономикалық, тәрбиелік, қарым-қатынастық

және бос уақытты демалуды ұйымдастыру

Демек, отбасында ата-ана осы қасиеттерді барынша

бірігіп, жақсы ұйымдастыра білсе және педагогикалық

жағынан білімлі, психологиялық әдіс-тәсілден хабардар

болса, отбасындағы ахуал ерекше болмақ.

М.Жұмабаев "Педагогика" ғылыми еңбегінде "жас

бала -жас бір шыбық, жас кезінде қай түрде иіп тастасаң,

есейгенде сол иілген күйінде қатып қалмақ" деп түйін

жасайды.

Оқушының жан-жақты тәлім-тәрбие алуға, олардың

ішкі қасиеттерін анықтап, дарынын шыңдап,сол арқылы

өздері көздеген тәрбие бұлағына жағдай жасауымыз

қажет.

Оқу-санқырлы рухани өмірдің тек бір ғана құрамды

бөлігі. Егер ұжым ішінде идеялық, азаматтық,

интеллектуалдық, еңбектік,эстетикалық қарымқатынастар

болған жағдайда оқушылар толық мәнді

рухани өмір сүре алады.

Тәрбие күшіне ену дегеніміз - өз жұмысына, ісіне сену.

Себебі, нағыз сенім бар жерде ғана, нағыз талашылдық,

23

¹6 (31) 2019

еңбек тәртібі болады.

Қазіргі жас ұрпақтардың - болашақтағы еліміздің

ертеңі болып табылатын балалардың сана-сезімін,

мінез-құлығын, ақыл-ойын дамыту үшін өзін-өзі

басқаруды нығайтып, ұжымдық шығармашылық істерге

дағдыландырудың тәлім-тәрбиелік маңызы үлкен.

Мектепте оқудан тыс уақытта оқушының таңдауына

сәйкес келетін, олардың қабілеті мен ішкі қажеттілігін

қамтамасыз ететін іс-әрекеттерді ұйымдастыру

көзделеді. Соған сай олардың қабілетін ашуға мүмкіндік

туғызатын спорт, дене еңбегі, қолөнер, техникалық

шығармашылық, т.б. іс-әрекетті үйрету үйірмелері мен

секциялар ұйымдастырылады. Әр оқушы кез-келген

үйірмеге,секцияға өз жүрегінің қалауымен қатынасып,

өзінің жеке басына тән қасиетін, яғни өзіндік "менің"

басқаларға танытуға мүмкіндік алады. Әсіресе, ұстазбен

оқушының өзара түсіністігі, оқушыға сенім көрсету, ісәрекетке

ерік беру, көтермелеу, адамгершілік

қасиеттерін танытуда, өзін-өзі тануға,өзін-өзі

тәрбиелеуге жағдай туғызу.

Ең бастысы, тәрбие ісінің нәтижесін бағалап, оны іске

асырудың сұрақ-жауап, дәстүрлі бағалау, ұстазбен

оқушының пікірлесуі арқылы іске асыру.

Қиын оқушылардың пайда болуына себепті

факторлар.

Отбасы тәрбиесінің дұрыс ұйымдастырылмауы, яғни

тұрмыстағы ұрыс - талас, даужанжал, баланың табиғи

психологиялық ерекшеліктерін ескермеу, ата - ананың

біреуінің болмауы, т. б. жағдайлар себепті болады.

Қоғамдық ұйымдар мен жұртшылықпен жүргізілетін

жұмыстың әсіресе, оқушылар тұратын микроаудандарда

күрт төмендеуі. Қиын балалардың пайда болуына бірден

- бір себепті болатын және жағымсыз жағдай туғызатын

- отбасы тәрбиесі. Оның басшылары: баланың

күнделікті жүріс - тұрыстарын қадағаламау; оның

көзінше арақ - шарап ішу, дау - жанжал, ұрыс - керіс

туғызу. Екіншіден, тәрбиенің көзі, баланы киіндіру,

тамақтандыру, мұң - мұқтаждын қамтамасыз етуі деп

санаушылық. Жастайынан еңбектену әдет - дағдыларын

қалыптастырмау, баланың жан дүниесіне көңіл

аудармау, отбасындағы ажырау және жаңа адамның

отбасы мүшесі болып етуіне себеп болады. Мысалы:

зерттеулердің қорытындысы дәлелденгендей тәртібі

нашарлаған оқушылардың көбі ата аналардың моральға

жат қылықтарымен өз балаларына теріс әсерлер

жасаған. Баланың тәрбиесіне кері әсер ететін келеңсіз

жағдайларда (ұрыс - керіс, дау - жанжал), бірін - бірі

сыйлау сияқты қасиеттердің сезбейтіндігі аян. [2]


Қиын балалардың жұмыс істеудің негізгі шарттары:

1) Әрбір қиын баланы жан - жақты зерттеп, мінез -

құлықтарының бағыт - бағдарын айқындау, оның ішіндегі

адамгершілік типтегі қасиетін іріктеп алу.

2) Әрбір оқушының адамгершілік сынды

тәжірибелердің құра біліп, соның негізінде тәртіпті,

айналасындағы өмірге көзқарасты, ұжымдық қарым -

қатынас дағдыларын қалыптастыруды ұйымдастыру.

3) Әрбір жеке тұлғаның ерекшеліктері мен

мүмкіндіктеріне және творчестволық талап - тілектеріне

орай, қабілеті мен икемдектерін дамыту, қоғам

жұмыстарына қатыстыру.

4) Кейбір қиын оқушылардың оқу - тәрбие процесінде

ұжымдық өмір қарым - қатынастарында ұсқынсыз

ауытқушылықтар болса, деп кезінде өол үшін беріп, одан

сақтандыру, оны туғызатын әрекеттерді жою. Әңгімелеу

оқу - тәрбие процесінде ең қажетті құралы. Оқушының

жеке басына түскен жағдай, оны ортаға салуға

болмайтындай болса, онда мұғалім тәжірибелі педагог

баламен жеке сырласу арқылы көздерін жеткізеді.

Қиын балалармен тәрбие жұмыстарын жүргізу

кезінде баланың бейім қабілетіне, мінез - құлқына сай

оңды шығармашылық қасиеттерін ұйымдастырып отыру

қажет. Қиын балалармен жұмыс істеудің тағы бір әдісі -

олардың жолдастарымен жағымсыз байланыстарын

үзу. Осы әдісті іс жүзіне асырудың бірнеше жолдары

бар. Соның бірі тұрақты мектебін ауыстыру, мектебін

алмастыру, Сондай - ақ ата - ана, мектеп инспекция

қызметкерлерінің күшін біріктіре отырып, көшенің

жолдастарының теріс ықпалдарынан бөліп әкету қажет.

Сонымен бірге қиын баланы тәрбиелеуде моральдық

тұрғыдан әсері әрекет ету. Сонымен бірге қиын баланы

тәрбиелеуде моральдық тұрғыдан әсерлі әрекет ету.

Қиын баланың әрбір теріс қылығын, істерін, тәртіпсіздігін

т. б. Оқушының арына тигізбей айыптаса, бұл істер өз

нәтижесін береді.

Тағы бір әдіс - қиын баланың бағдарын, мақсаты мен

міндетін қайта құру. Бұл әдістің құндылық мәні - оқушы

қателігін түсіну өзін - өзі тәрбиелеудің бағдарламасына

қолдау береді. [3]

Тәрбиесі қиын балалармен бастауыш мектепте жұмыс

жүргізуде ата-аналарымен тығыз байланыста болу

және психологиялық мінез-құлықтарына көбірек назар

аудару қажет.

Ұрпағымыздың жұмсақ мінезді, мейірімді, байланыс

жасауда қиындық тудырмауы үшін, өмірдің қатал

сынына төзбей "қиын бала" атанған балалардың

тәрбиесін басты міндетіміз деп санау керек. Бүгінгі ХХІ

ғасыр талабында жан-жақты ел тарихын жетік білетін,

заман талабына сай азаматтарды тәрбиелеу басты

міндетіміз.


1. Керимов Л.К. Қиын жасөспірімдерді жеке дара қайта тәрбиелеу теориясы мен практикасы: Пед.ғыл.докт.

...дисс.автореф.- Алматы, 1992.

2. Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога. - М.: Гуманит.изд.центр ВЛАДОС, 2001. - Кн.1: система

работы психолога с детьми разного возраста.

3. Жолмұханова Б. Қиын оқушыны тәрбиелеу. //Оқушы тәрбиесі, №1, 2009 ж.

24


¹6 (31) 2019

РАХИМЖАНОВА

НАЗГУЛЬ

АМАНТАЕВНА

Казахский гуманитарноюридический


университет,

старший

преподаватель

кафедры педагогики и

психологии

СЫЗДЫКОВА

АЛЬФИЯ

САКЕНОВНА

Казахский гуманитарноюридический


университет,

студент 4 курса

специальности

"Педагогика и

психология"

Мақала ерекше мұқтаждығы бар

балаларды оқыту мен тәрбиелеу

мәселелеріне арналған. Авторлар

коррекциялық білім беру ұйымдарының

ұстаздарына әдістемелік кеңестерін

ұсынады.

Статья посвящена вопросам обучения и

воспитания детей с особенными

потребностями в условиях коррекционных

школ. Авторы статьи делятся дают

методические рекомендации педагогам

коррекционных учреждений образования.

The article is devoted to questions of training

and education of children with special needs. The

authors provide the methodological recommendations

for teachers of correctional education

institutions.

ИГРОТЕРАПИЯ КАК МЕТОД В РАБОТЕ С ДЕТЬМИ

ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА С ОСОБЫМИ

ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫМИ ПОТРЕБНОСТЯМИ

Изменения в образовательной политике

Республики Казахстан, гуманизация образования и

общества в целом напрямую отражаются в отношении

к "особенным" детям с особыми образовательными

потребностями. Проблема сопровождения детей

раннего возраста заключается в отсутствии

комплексного подхода со стороны различных

социальных институтов, недостаточной пропаганды

элементарных медицинских, педагогических,

психологических знаний, знаний физиологии ребенка

среди родителей, недостаточной освоенности

периода жизни детей от рождения до 3 лет с

педагогической точки зрения, с доминирующим

приоритетом медицинских служб в этот период

сопровождения [1].

Наиболее важными периодами предупреждения и

выявления дизонтогенетических проявлений у детей,

развития детей с ограниченными возможностями

здоровья являются младенческий, ранний и

дошкольный возрасты. Именно в это время имеется

уникальная возможность преодолеть последствия

того или иного сенсорного или интеллектуального

нарушения. Имеется достаточно большая группа

детей с ограниченными возможностями здоровья и

особыми потребностями в развитии, которые не могут

быть включены в имеющиеся образователь ные

программы вследствие тяжести и сложности

нарушений развития или расстройств поведения,

приводящих к социальной дезадаптации. К таким

нарушениям можно отнести, например, нарушение

общения в сочетании с умственной отсталостью,

церебральный паралич с сенсорным или умственным

дефектом, выраженные эмоциональные и

поведенческие расстройства, слепота, тяжелые

посттравматические расстройства, различные

варианты сложных нарушений у детей с

генетическими или нейрохирургическими

заболеваниями и т.д.

Дети указанных категорий нуждаются в особом

индивидуально-ориентированном подходе, включающем

поддержку их личностного развития,

оптимизацию родительско-детского взаимодействия,

преодоление психогенных нарушений. А

осуществление игровых программ, ориентированных

на эту категорию детей и подростков является важной

составной частью программ по социальнопедагогической

реабилитации детей-инвалидов.

Единство развивающих возможностей игры для

формирования личности ребёнка-инвалида

осуществляется, во-первых, средствами разумной

организации разносторонней игровой деятельности,

доступной каждому ребёнку с учётом степени и вида

его инвалидности, во-вторых, путём осуществления

специальных игровых программ, имеющих как

общеразвивающий, так и специализированный

характер игротерапии [2].

На сегодняшний день, согласно данным

Национального научно-практического центра

коррекционной педагогики МОН РК в Казахстане

зарегистрировано 147 тысяч 396 детей и подростков с

особыми образовательными потребностями [1].

На данный момент существует такая категория детей,

как "дети с особыми образовательными

потребностями" - это вновь возникший термин, который

возникает во всех странах мира при переходе от

унитарного к открытому гражданскому обществу, когда

оно осознает необходимость отразить в языке свое

меняющееся отношение к детям с нарушениями в

развитии, новое понимание их прав.

Термин "ребенок с особыми образовательными

потребностями (потребностями в образовании)"

используется как в широком социальном, так и в

научном контексте. В научном контексте данный термин

важен поскольку ориентирует исследователей на

"проницаемость" границ между науками об

аномальном и нормальном ребенке, так как детьми с

особыми образовательными потребностями могут быть

как дети с психофизическими нарушениями, так и дети,

25

¹6 (31) 2019

не имеющие таковых.

Современные научные представлений позволяют

выделить общие аспекты особых образовательных

потребностей разных категорий детей с нарушениями

психо-физического развития.

В настоящее время для детей с особыми

образовательными потребностями предлагаются

различные формы и методы работы. Одним из таких

методов является игротерапия. Для детей игра один

из основных инструментов становления в жизни. С

помощью неё они учатся взаимодействовать с

другими людьми, развиваются интеллектуально и

физически, познают мир, расширяют кругозор. А

главное, делают все это в интересной форме без

принуждения [3].

Игротерапия - психологический инструмент,

направленный на работу с нарушениями психики у

людей всех возрастов посредством участия в

определённой игре.

Игра чрезвычайно важна для психического развития

ребенка. С ее помощью он сохраняет психическое

здоровье, готовится к взрослой жизни.

Игра в дошкольном возрасте является ведущим видом

деятельности, она и явилась одним из наиболее

эффективных и доступных способов формирования

способностей дошкольников.

Игровая деятельность помогает ребенку приобретать

навыки в разных видах деятельности, усваивать

социальные нормы поведения, улучшать физическое и

эмоциональное состояние, избавиться от психических

травм, позволяя пережить болезненные для психики

обстоятельства в упрощенной форме.

Игротерапия метод лечебного воздействия на детей

и взрослых, страдающих эмоциональными

нарушениями, страхами, неврозами и т.п. В основе

различных методик, определяемых этим понятием,

лежит признание игры важным развития личности.

Игротерапия - метод, использующий игровую

форму для коррекции эмоциональных нарушений и

совершенствования взаимоотношений с

окружающим миром. Этот метод использует игры для

выявления проблем и заключения правиль ных

выводов и решений в воспитательных,

образовательных целях, и для общей корректировки

поведения детей. Она идеально подходит для всех

возрастных категорий, независимо от того, чьи

проблемы нужно разобрать и попробовать решить,

ребенка или взрослого [4].

Через игру дается выход внутренним конфликтам и

сильным эмоциям, помогает понять собственные

чувства и переживания, способствует повышению

самооценки.

Цель использования игровой терапии - не менять и

не переделывать ребенка, не учить его каким-то

специальным поведенческим навыкам, а дать

возможность "прожить" в игре волнующие его ситуации

при полном внимании и сопереживании взрослого.

Задачи игровой терапии: коррекция поведенческих

проблем, снятие повышенной тревожности, развитие

позитивной Я-концепции, обретение веры в себя,

овладение чувством контроля.

Впервые в психотерапевтической работе с детьми

игра была использована психоаналитиками, и именно

в психоанализе лежат истоки игровой психотерапии.

Несомненно, значительную роль в развитии интереса

к игре сыграли работы З. Фрейда. В работе "По ту

сторону принципа удовольствия" он выразил свой

взгляд на игру как на средство психического развития,

осознания себя и эмоционального реагирования:

"…дети повторяют в игре все то, что в жизни производит

на них большое впечатление, что они могут при этом

отрегулировать силу впечатления и, так сказать,

сделаться господами положения. Но, с другой


стороны, достаточно ясно, что вся их игра находится

под влиянием желания, доминирующего в их возрасте,

- стать взрослым и делать так, как это делают

взрослые". Таким образом З. Фрейд подчеркивал

значимость игры в овладении ребенком своим

внутренним миром, большую "культурную работу над

собой, которую ребенок производит в игре с тем, чтобы

ограничить свои влечения или отказаться от их

удовлетворения". В 1930-х гг. появились новые

подходы в игровой психотерапии, истоки которых также

лежат в психоанализе - игровая терапия

отреагирования и терапия отношений. Начиная с 1950-

х гг. теория и практика игровой терапии стали

развиваться в рамках гуманистического направления

(В. Экслайн, Г. Лэндрет). Возрастает интерес к

использованию игры в поведенческом направлении.

В 1990-е гг. получила развитие когнитивноповеденческая

игровая терапия [4].

В настоящее время успешно реализуется

тенденция к интеграции теоретических подходов и

техник - например, экосистемная игровая терапия

О'Коннора или терапия родитель ско-детского

взаимодействия.

Игротерапия - ответвление психодрамы, где место

ведущего занимает психотерапевт, а роль группы "берут"

на себя "игрушки", которые включают в себя любые

предметы, бытовые мелочи. В арсенале терапевта

также: краски, пластилин, карандаши, кубики,

головоломки, конструкторы, детские книги с картинками

и прочие изобразительные средства, которые были или,

"волей судьбы", не были в мире ребенка.

Спектр применения игротерапии весьма широк и

предусматривает возможность работы с синдромом

посттравматического стресса, при хронификации

печали, с объёмной тематикой, с ранними детскими

травмами с амнестическим компонентом и также с

детьми с особыми потребностями в образовании.

Игротерапия используется как в индивидуальной, так и

в групповой форме.

К использованию игры непосредственно в

психокоррекционных целях обращались многие

исследователи-практики: И.В Дубровина, А.И. Захаров,

А.С. Спиваковская, Л.В. Чернецкая и др.

Баряева А. В. и Зарин А. П. считают что, игротерапия

является одним из эффективных методов лечебнопедагогического

воздействия на детей, проводимый с

определенной целью и выполняющий следующие

функции:

- установление эмоционального контакта;

- психокоррекция отклоняющего поведения;

- развитие психических процессов, двигательной

сферы; обогащение информацией об окружающем

мире.

В ходе использования предлагаемой системы игр

повышается интерес к обучению, снижается

утомляемость, положительно налаживаются

личностные взаимоотношения, возрастает количество

детей, способных в среднем звене обучаться по

программе массовой школы [5].

Игровая деятельность детей с нарушениями в

развитии выполняет следующие функции:

- обучающая (помогает в овладении

знаниями);

- диагностическая (выявляет отклонения и

изменения в развитии, помогает детям в

самопознании);

- терапевтическая (помогает преодолевать трудности

и вносит позитивные изменения в личностные

показатели);

- коммуникативная (помогает освоить диалектику

общения);

- занимательная (доставляет удовольствие,

пробуждает интерес).

26


¹6 (31) 2019


1. Сборник материалов международной научно-практической конференции "Особенности развития

инклюзивного образования: международный опыт и отечественная практика" Казахстан, Астана, 21 сентября

2017 года

2. Лебедева С.А. Содержание и технологии педагогической деятельности с детьми, имеющими особые

образовательными потребностями //Научный поиск. - 2014. - № 3. - С. 6-9.

3. Панфилова М. А. Игротерапия общения. - М.: "Издательство ГНОМ и Д", 2002. - 160

4. Бурлова Н.Б. Социальная защита детства // Справочник руководителя дошкольного учреждения. - 2012 № 10,

с. 56-60.

5. Панфилова М. А. Игротерапия общения. - М.: "Издательство ГНОМ и Д", 2002. - 160 с.

27

¹6 (31) 2019


КАРИПБАЕВА

ШЫНАР

ТОҚТАРҚЫЗЫ




Педагогика және

психология

кафедрасының аға

оқытушысы

АБДУАСИЛОВА

АҒЫЛАЙ




"Бастауышта

оқытудың педагогикасы

мен әдістемесі"

мамандығының

2 курс студенті

Мақалада балалардың шығармашылық

қабілеттерін жетілдірудің жолдары

туралы айтылған. Авторлар сабақ

барысында және сабақтан тыс уақытта

оқушылардың шығармашылық қабілеттерін

дамытудың жолдарын ұсынады.

В статье говорится о том, что для

приобщения учащихся к творческой работе,

повышения их активности, интереса к

творческой деятельности можно

использовать различные методы и приемы

развития творческих способностей на

уроках и во внеурочное время.

The article says that to introduce students to

creative work, increase their activity, interest in

creative activity, you can use various methods

and techniques for the development of creative

abilities in the classroom and outside school

hours.

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС- ӘРЕКЕТТЕРІН ДАМЫТУДЫҢ

ЖОЛДАРЫ

Бүгінгі таңда еліміздің білім берудегі алға қойып

отқан мәселерінің бірі жаңа мазмұнды оқыту үлгісін

қалыптастыру. Оның бірден бір мақсаты,

шығармашыл, жан- жақты дамыған, өз ойын анық

жеткізе алатын, сауатты тұлғаны тәрбиелеу. Мен

болашақ педагог ретінде, өз міндеттеріммен

жауапкершілігімді жете түсініп, ұрпақ тәрбиелеуде

озық әдіскер болуға мінддетімін. Шығармашыл

шәкіртті тәрбиелеу арқылы, елімнің дамуы мен

өркендеуіне өз үлесімді қоса аламын деп есептеймін.

"Шығармашылық" сөзінің төркіні, этимологиясы

"шығару", "ойлап табу" дегенге келіп саяды. Демек

жаңа нәрсе ойлап табу, сол арқылы жетістікке қол

жеткізу деп түсіну керек. Философиялық сөздікте: "...

шығармашылық - қайталанбайтын, тарихи - қоғамдық

мәні бар, жоғары сападағы жаңалық ашатын іс -

әрекет", - деп түсіндіріледі. Көрнекті психолог Л.С.

Выготский "шығармашылық" деп жаңалық ашатын

әрекетті атаған[1,356]. Ал осы мәселені терең

зерттеген психологтардың бірі Я.А.Пономарев оны

"даму" ұғымымен қатар қояды[2,38]. Өйткені әрбір

жаңалық, әсіресе интеллектуалдық тұрғыдағы болса,

ол баланың психикасын жаңа сапалық деңгейге

көтереді деп есептейді. Бұл пікір бүгінгі күнгі

педагогиканың талаптарына сәйкес келетіні сөзсіз.

Шығармашылық - бүкіл болмыстың, қозғалыстың,

дамудың, бір сөзбен айтқанда, тіршіліктің көзі, табиғат,

қоғам құбылыстарында жеке адамның ақыл -

санасында, іс-әрекетінде, ішкі жан дүниесінде

шығармашылықтың табиғи процестері үздіксіз жүріп

жатады. Бұл процесс белгілі бір жүйемен дамиды.

Ішкі шығармашылық процестерін табиғат өзі

басқарады, ал сыртқы факторларды басқару, реттеу

жеке адамның ой-санасына, айналысатын ісіне

байланысты.

"Даму" ұғымының психологиялық анықтамасы -

жаңарту процесі, жаңаның өмірге келіп, ескінің

жоғалуы деген мағынаны береді. Барлық табиғат

құбылыстары сияқты бала психикасы да үнемі

диалектикалық жолмен дамып, өзгеріп, бір деңгейден

екінші деңгейге өтіп отырады. Ғалымдардың

зерттеулері баланың даму процесіне 3 түрлі күш пен

3 түрлі фактордың қатысатындығын дәлелдейді. Олар:

1. Биологиялық фактор.

Бұл ата-анадан ауысқан, туа бітті және өмір сүру

барысында қабылданған дененің барлық

мүшелерінің, оның барлық жүйесі құбылысының

ерекшелігін білдіретін, бала организмінің ортамен

қарым-қатынасының нәтижесі.

2. Әлеуметтік фактор.

Бұл бала өмір сүретін орта, ең алдымен

адамдардың ортасы. Бұл сондай-ақ баламен қарымқатынас

жасайтын адамдардың сипаттары, мінезқұлық

және ақыл-ой бейнелері, олардың мүдделері

мен пікірлері, істері мен сөздері, талаптары мен

дағдылары, ұмтылыстары, яғни бала өсіп дамитын

рухани орта.

3. Баланың өз белсенділігі.

Даму процесіне әсер ететін бұл үшінші күш болып

саналады. Оқитын пән қандай да жаңа, бағалы

болмасын, мұғалімнің шеберлігі қаншама жоғары

болмасын, егер мұғалім баланың өз белсенділігін

туғыза алмаса, оған ұсынылған іс пен еңбекте

баланың әрекетке қатынасуы әрекет күткен нәтиже

бермейді. Баланың организм ретінде дамуы мен жеке

бас ретінде қалыптасуы белсенділік арқылы жүзеге

асады.

Баланың даму процесі, оның қоғамның белсенді де

пайдалы мүшесі, азамат ретінде қалыптасуы осы үш

фактордың қатысуымен қамтамасыз етіледі. Ең

бастысы осы факторлардың бірде-бірі, қандай да бір

кемеліне келген болса да басқа екеуінен ерекшеленіп

жеке әсер ете алмайды. Барлық іс осы үш басты

күштің өзара әрекет етуінде.

Оқыту мен дамыту арасында тығыз байланыс бар

екенін психология ғылымы жеткілікті дәрежеде

дәлелдеп берді деп айтуға болады. Бұл мәселені

түбегейлі зерттеп, бала дамуындағы оқытудың ролін,

28


алар орнын анықтаған көрнекті психолог Л. С.

Выготский[4,328].

Бастауыш сынып оқушыларының танымдық

қызығушылығын дамытудың негізгі факторы олардың

білімі мен дағдыларының дәрежесі ғана емес,

сонымен бірге, баланың маңызды психикалық

қызметтерін, ақыл-ой жұмысының тәсілдерін

қалыптастыруға мүмкіндік беретін оқу процесін жолға

қою керектігі саналады. Оқушының шығармашылық

қабілеті де оның ойлау мен практикалық әрекеттері

арқылы ғана дамиды. Ойлауға үйрететін сабақтарды

дамыта оқыту сабақтары деп білеміз.

Дамыта оқытуды ұйымдастыру, балаға ақыл-ой

әрекетін меңгеруге жағдай жасау деп қарастыру

керек. Дамыта оқыту сабақтағы ерекше ахуал, мұғалім

мен оқушы арасындағы ерекше қарым-қатынас.

Мұғалім бұл жағдайда дайын білімді түсіндіріп қоюшы,

бақылаушы, бағалаушы емес, танымдық іс-әрекетті

ұйымдастыратын ұжымдық істердің ұйытқысы. Тек

осындай оқыту ғана баланың интеллектісінің көзін

ашып шығармашылығын дамытады.

Дамыта оқытуда баланың ізденушілік- зерттеушілік

әрекетін ұйымдастыру басты назарда ұсталады. Ол

үшін бала өзінің бұған дейінгі білетін амалдарының,

тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін

сезетіндей жағдайға түсуі керек. Содан барып оның

білім алуға деген ынта-ықыласы артады, білім алуға

әрекеттенеді. Сабақ мұндай жағдайда төмендегідей

3 құрамдас бөліктерден тұратын болады.

1. Оқу мақсаттарының қойылуы

2. Оны шешудің жолын бірлесе қарастыру.

3. Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.

Бұл үшеуі дамыта оқытудың Д.Б.Эльконин -

В.В.Давыдов жасаған жүйесінің негізгі компоненттері.

Оқушы алдына оқу мақсаттарын қоюда ешқандай

дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау,

сосын жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім сабақ

процесін ұйымдастырушы, бағыттаушы адам ролінде.

Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын

өзінше дәлелдей білуге үйретіледі. Әр оқушыға өз

ойын, пікірін айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптар

тыңдалады. Әрине, жауаптар барлық жағдайда дұрыс

бола бермес. Дегенмен әр бала жасаған еңбегінің

нәтижесімен бөлісіп, дәлелдеуге талпыныс жасайды,

жеке тәжірибесін қорытындылауға үйренеді.

Дәстүрлі педагогикада "Қарапайымнан күрделіге

қарай, нақтыдан абстрактіге қарай" деген принцип

бар. Дамыта оқыту жүйесінің авторлары бұған

керісінше, бала ойлауын абстрактіден қарапайымға

қарай жетелейді. Мысалы: "А" әрпін өткенде, алманың

суретін көрсетіп тұрып, оның не екенін, дәмі, түрі,

формасы қандай екенін сұрағаннан гөрі, ол туралы

не білетінін, не айта алатынын сұрап білудің баланы

дамыту үшін тиімділігі зор екенін айтады. Екі жүйе

арасындағы қарама-қайшылықтардың мәні мынада.

Дәстүрлі педагогикадағы "Оқыту мазмұны баланың

жас ерекшеліктеріне сай жеңіл болғанда ғана,

оқушылар білім, білік, дағдыны меңгереді" деген

қағида төңірегінде. Л.В.Занков бұл анықтаманың

көнергендігін, тіпті дұрыс еместігін дәлелдейді. Оқыту

жұмысында баланың жас ерекшелігінің ескерілуінің

керек екенін жоққа шығармай, дегенмен әр даму

кезіндегі жас ерекшелігінің оқыту барысында өзгеріп,

жаңа кескінге алмасып отыратындығы ақиқат екенін

еске салады. Оқыту бұл жағдайда абстрактіден

қарапайымға қарай түзіледі деген пікір айтады. Бұған

соңғы уақытта көз жете бастаған сияқты. Бұл

принциптердің мақсатына жету үшін дәстүрлі

оқулықтардағы жеңіл-желпі тапсырмалар орнына,

баланың тапқырлығын, зерделілігін дамытатын

шығармашылық тапсырмаларды орындау үлкен

нәтиже беретіндігіне тәжірибе барысында көзіміз

жетті. Ағылшынның философы Б.Шоу адамды қызған

¹6 (31) 2019

сайын ширай түсетін кірпішпен салыстырған екен.

Сол сияқты қиындығы бар тапсырмаларды орындау,

баланың ақыл-ойын арттырып, шығармашылығын

шыңдайды. Бізге қажеттісі де осы.

Дамыта оқыту жүйесінің маңызды принциптерінің

бірі - теориялық білімнің жетекші рөлі принципі. Бұл

прииципті балалардың теорияны жаттауы,

терминдерді есте сақтауы деп түсінбеген жөн.

Керісінше, оқыту барысында қарапайым бақылаулар,

зерттеулер жасау арқылы, өмір заңдылықтарына

көздерін жеткізу, қорытынды жасауға дағдыландыру.

Дамыта оқыту сабақтарында жаңа материалды

талдауға зор көңіл бөлінеді. Өйткені, талданбаған

шығарма бала жүрегіне жетпейді деп есептелінеді.

Талдау- бірлескен ізденіс. Ізденіс барысында мұғалім

әр баланың көңіл-күйін бақылауға, ой-пікірін байқауға

мүмкіндік алады. Интеллект деңгейін анықтай алады.

Әсіресе оқу сабақтарындағы материалды талдау

арқылы шығарманың айтар ойы, идеясы бала

жүрегіне жетіп, талдау арқылы ар, ұят,

қайырымдылық, әдептілік т.б. сияқты тамаша

адамгершілік қасиеттер балалар бойына жұғысты

болады.

Бұл жүйедегі баланы ойлауға үйрететін тәсілдердің

бірі- салыстыру әдісі. Салыстыру деген не?

Философиялық сөздікте "салыстыру объектілер

арасындағы ұқсастық пен айырмашылықты анықтау.

Қорытудың алғы шарты", - делінеді. Салыстыру

неғұрлым қарапайым, бірақ аса мәнді ойлау

операциясы, оқушының талдау, жинақтау қызметінің

маңызды жағы заттар мен құбылыстарды

салыстырмайынша олардың елеулі белгілерін

анықтау мүмкін емес.

Мұғалім салыстыру әдісімен сабақ жүргізе отырып,

оқу материалын оңай, көрнекі етіп ұсынуға мүмкіндік

алады. Баланың қиялын дамытады. Салыстыру

белгілі мен белгісіз арасындағы көпір сияқты,

оқушыларға өмірінен тысқары білімді меңгеруге

көмектеседі. Салыстыра отырып, оқушы заттар мен

объектілердің байқалмай, көрінбей қалатын

белгілерін анықтауға үйренеді. Баланың

байқампаздығы артады. Ал байқампаздық - баланың

жалпы дамуындағы негізгі психологиялық компонент

болып табылады. Оқушы салыстыра отырып бұрынғы

өтіп кеткен материалдар мен жаңа білім арасындағы

логикалық байланыстарды анықтауға үйренеді.

Неғұрлым салыстыру жұмысы тиімді

ұйымдастырылса, соғұрлым білім алудағы

формализм жойылып, ең негізгісі оқуға деген

қызығушылық арта түседі.

Дамыта оқыту жүйесінің маңызды тағы бір

ерекшелігі сынып оқушыларын "жақсы", "жаман"

оқушылар деп бөлмей, барлық баланың дамуы үшін

қолайлы жағдай тугызуды мақсат тұтуы. Нашар

оқушының да өз шамасы келгенінше, қабілеті жеткен

жерге дейін еңбек етуі ойластырылған. Сол арқылы

ол да өзін мүмкін дәрежеге дейін дамыта алады. Бұл

жолда оның қателесуі, жаңылуы әбден мүмкін. Тек

мұғалім тарапынан көрсетілген сабырлылық,

байсалдылық оның өз күшіне деген сенімін арттырып,

алға жетектейді деп есептелінеді.

Дамыта оқыту жүйесінде мұғалім мен оқушы

арасындағы қарым- қатынас жаңа қағидаларға

негізделеді. Олар ынтымақтастық, өзара сыйластық,

түсіністік сияқты қасиеттер. Бала өз ойын қорықпай,

сеніммен айта алатындай ахуал болуы басты назарда

ұсталынады. Ол үшін оның әрбір жауабы мұқият

тыңдалып, дұрысы мақталып, қатесі еппен түзеліп

отырылады. Оқушыны кішкентай бала деп қарамай,

оның да пікірімен санасу, көзқарасын құрметтеу оның

дамуына орасан зор әсер ететіндігі дәлелденді.

Сонымен біз дамыта оқыту мен дәстүрлі оқыту

жүйелерінің ерекшеліктері мен өзгешеліктеріне

29

¹6 (31) 2019

тоқталып кеттік. Айтылғандарды қорыта келе, дәстүрлі

оқыту әдістемесі негізінде метафизикалық

(экстенсивтік, сандық, мазмұндық) әдіснама, ал

дамыта оқыту технологиясының негізінде

диалектикалық (интенсивті, сапалық, мәнділік)

әдіснамасы жатыр деп айтуға болады. Дәстүрлі оқыту

балада білім, білік, дағды алуға қажетті ақыл, сана

бар деп есептеп, сол ақылға дайын білімді құю керек

деген көзқарасқа, ал дамыта оқыту бала бойындағы

табиғи қабілеттерді жаңа белестерге көтеруді мақсат

тұтатын принциптерге негізделген. Дәстүрлі оқыту

жаттауға, есте сақтауға, ал дамыта оқыту дербес

жұмыс істеуге, алған білімді пайдалана білуге

үйретеді. Дамыта оқыту арнайы педагогикалық

технологияларды қажет етеді. Ол технологияларда

баланы қоршаған ортамен еркін қарым-қатынасқа

түсу мүмкіндігі беріледі. Қарым-қатынастар:

жоспарлау, ұйымдастыру, мақсаттарды жүзеге асыру,

іс-әрекетті талдау кезеңдерінен тұрады. Әр кезең

бала тұлғасының дамуына өз үлесін қосады.

Бастауыш мектеп - оқушы тұлғасы мен санасының

дамуы қуатты жүретін, ерекше құнды, қайталанбас

кезең. Сондықтан, бастауыш білім - үздіксіз білім

берудің алғашқы басқышы, қиын да жауапты жұмыс.

Бастауыш мектеп балаға белгілі бір білім беріп қана

қоймай, оны жалпы дамыту, яғни сөйлеу, оқу, қоршаған

орта жөнінде дұрыс көзқарас қалыптастыру,

жағдайларды объективті түрде бақылап, талдау

жасауға үйрету, ойын дұрыс айтуға, салыстыра білуге,

дәлелдеуге, сөйлеу мәдениетіне үйретеді. Дамыта

оқытудың да басты мақсаты - баланы оңаша отырып,

оны шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту.

Бастауыш сынып оқушыларының зейіні тұрақсыз,

импульсивті, қабылдау мүмкіндіктері де әр түрлі

болады. Дегенмен де әр баланың бір нәрсеге бейімі

болады. Бейімділік- оянып келе жатқан қабілеттің

алғашқы белгісі. Оқушылардың шығармашылық

қабілетін дамытуға мектеп қана мақсатты түрде ықпал

ете алады.

Оқушылардың шығармашылық жұмысқа баулып,

олардың белсенділіктерін, қызығушығын арттыра түсу

үшін шығармашылық қабілеттерін сабақта және

сабақтан тыс уақытта дамытуда әртүрлі әдіс -

тәсілдерді қолдануға болады:

1.Тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау;

2. Арнаулы бір тақырыпта пікірталас туғызу;

3. Логикалық ойлауын дамытатын ойындармен

берілген тапсырмаларды шешу (анаграмма,

сөзжұмбақ, құрастырмалы ойындар);

4. Берілген тапсырманы түрлендіру бағытындағы

жұмыс (кері есеп құрастыру, мәтін мазмұнын өңдеу,

шығарма, шағын әңгіме мәтінін құру және т.б.);

5. Әңгіменің ұқсастығын салыстыру, бөлшектерге


бөлу, ат қойғызу;

6. Қиялдау арқылы сурет салғызу, рөлге бөліп оқыту;

7.Ұнатқан кейіпкеріне мінездеме беру;

8. Ой шапшаңдығын, сөз байлығын дамытуда өлең

шумақтарын құрастыру;

9. Мәтін, ертегі, әңгімені өз бетінше аяқтау.

Ұстаздың сабақ берудегі басты мақсаты - баланы

бастауыш сыныптардан бастап, шығармашылық

ойларға, практикалық әрекеттерге дайын болуға,

қызығушылыққа тәрбиелеу. Бұл мақсатты жүзеге

асыруда әр түрлі әдістерді пайдаланып, көптеген

сабақтардың түрлерін өткізуге болады. Олар: аралас

сабақ, пәнаралық - интегралдық сабақ, пікірсайыс

сабағы, инновациялық ойын сабағы: графикалық және

схемалық құралдары қолдан жасау арқылы оны

пайдалану сабағы, тестік сұрақтар - оқушылардың

білімін бағалау. Осындай әдіс тәсілдерді,

инновациялық технологияларды пайдалану арқылы

сабақ түрлерін жүзеге асыра отырып, балалардың

ойлау қабілетін арттыруға жол ашамыз [3,286].

Дамыта оқыту идеясы бойынша оқушыға оқу

мақсаттарын қоюда, шешуде ешқандай дайын үлгі

берілмейді. Мақсатты шешу, іштей талқылау, сосын

жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім - сабақ

үдерісін ұйымдастырушы, бағыттаушы адам рөлінде.

Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын

өзінше дәлелдей білуге үйренеді. Әр оқушыға өз ойын

білдіріп, пікірін айту мүмкіндігі беріледі, жауаптар

тыңдалады. Әрине, жауаптар барлық жағдайда дұрыс

бола бермес. Дегенмен, әр бала жасаған еңбегінің

нәтижесін бөлісіп, дәлелдеуге талпыныс жасайды,

жеке тәжірибесін қорытындылауға үйренеді.

Мен өз мақаламды қорыта келе мынаны айтқым

келеді, шығармашылық - бүкіл тіршіліктің көзі. Адам

баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінге

күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың

нәтижесі. Баланың шығармашылық қабілеттерін

дамытудың жолдарын, құралдарын анықтау

психология мен педагогика ғылымдарында өте

ертеден зерттеліп келеді. Бұл ежелден - ақ ұлы

ойшылдарымыз Ж. Баласағұн, әл - Фараби, Абайды

ерекше толғандырған, сондықтан еңбектерінде

адамның жеке басының қабілеттерін дамытуды үнемі

көтеріп отырған.

Сондықтан да болашақ Қазақстанның

жасаушылары ретінде, біз болашақ ұстаздар, өз

масаттарымызды бізге жүктеліп отырған

жауапкершілікті міндетпен ұштастыра білуіміз керек.

Жоғарыда аталған әдістерді қолдана отырып жұмыс

жасау, менің алдағы жоспарым екендігін атап өткім

келеді. Менің өз замандастарыма айтқым келетіні,

елдің ертеңгі тағдыры біздің қолымызда екенін

ұмытпаса екен!


1. Қоянбаев Ж. Б., Қоянбаев Р. М. "Педагогика". Алматы, 2002 ж.

2. Ырысбаева Н.Н. Бастауыш сыныпта оқушылардың өзіндік жұмыстары // Бастауыш мектеп.-2002.-№4.

3. Шоқай С.С. Оқушыларды шығармашылыққа итермелейтін - өздік жұмыс // Бастауыш мектеп. -2006.-№2.

4. Хмель Н.Д. Педагогика // Москва. Проссвещение. - 2003.

30


¹6 (31) 2019

ГУЛЬМИРА

ОРАЗБЕКОВА

Шығыс Қазақстан

облысы, Аягөз

қаласының №5 орта

мектебі

ФАРИДА

АБЕУОВА

Шығыс Қазақстан

облысы, Аягөз

қаласының №5 орта

мектебі

Берілген әдістемелік жұмыс орта

мектепте физика пәнінен жүргізілетін

сабақтың үлгісі ретінде ұсынылған. Сабақ

жоспары орта мектеп ұстаздарының,

әдіскерлердің, педагогикалық мамандықтарда

білім алатын студенттер мен

магистранттардың назарына ұсынылады.

Данная методическая работа представляет

собой пример проведения урока по

физике в средние школы. Методическая

разработка будет интересна учителям

средней школы, методистам, студентам и

магистрантам педагогических специальностей.

This methodological work represents the example

of a Physics lesson for pupils of secondary

school. The study manual might be useful to

the secondary school teachers, methodologists

and students in the master's programs of pedagogics.

ЖАҢАРТЫЛҒАН МАЗМҰНДА ОРТА МЕКТЕПТІҢ 10

СЫНЫБЫНДА ФИЗИКА ПӘНІНЕН ӨТКІЗІЛЕТІН

САБАҚТЫҢ ЖОСПАРЫ

Іскерлік ойынға тән негізгі белгілер:

- Өндірістік қатынастар мен кәсіптік қызметтің түрін көрсету ;

- Таңдалған іскерлік ойынның өзектілігін көрсету;

- ролдердің өзектілігін ашу

- Ұжымның жалпы мақсаты мен ролдердің мақсатының болуы;

- Әрбір ролдерді атқаратын орындаушылардың, қатысушылардың іс қимылының байланысы;

Ұжымдық қызмет:

- Шешімдердің жүйелілігі.

Бөлім: Электр және магнитизм

Сабақтың тақырыбы: Магнит өрісі. Ампер заңы

Сабақ түрі: Іскерлік ойын сабақ

Осы сабақтағы оқытудың

мақсаты (оқу жоспарына

сілтеме)

Оқу мақсаты

Бағалау критериялары

Ойлау дағдыларының деңгейі

Тілдік мақсат (CLIL)

Магнит өрісінің физикалық мағанасын түсіндіре отырып, магниттің қасиеттерін,

түрлерін ашу арқылы Ампер заңдарын қолдану барысында есеп шығару.

1. Магнит өрисінің физикалық қасиеттері мен өлшем әдістерін түсіндіру;

2. Тұрақты магнит ұғымын,жердің магнит өрісі ұғымын түсіндіру;

3. Магниттің екі өрісінің байланысын зерттеу;

4. Ампер заңындағы магнит өрісінің қасиеттерін қарастыру;

5. Магнит құбылысы туралы ой өрісті дамыту;

6. Қойылған міндеттерге талдау жасауға және өз бетімен шешім қабылдауға

бейімдеу.

1. Барлығы - Магнит өрісін, қасиеттерін, заңдылықтары туралы үғымдарын

және Ампер заңының формуласын, өлшем бірлігінің мәнін түсінеді.

2. Көпшілігі - есеп шығару барысында формуланы қолдана алады , физикалык

терминдерді орынды пайдаланады .

3. Кейбіреуі - Магнит өрісін зерттейді.

Есепті шығару барысында әр түрлі әдіс тәсілдерді қолдана алады,

Танымның әр түрлі әдістерін пайдалана алады (бақылыу, сипаттау,өлшеу

,тәжірибе) ;

Бар ақпаратты пайдалану арқылы өз бетімен физикалық білімін толықтыра

алады.

Білім, түсіну, пайдалану, талдау, бақылау, қорытынды жасай алу.

Орыс тілін пайдалану арқылы оқушыларды бір бірімен тиімді байланыс жасата

отырып оқыту;

Оқушылардың мәдени білімдерін дамыту;

Оқушыларды бір бірімен орыс тілінде қатынас жасауға үйрету;

Оқушылардың ойлау қабеттерін дамыту,шығармашылық мүмкіндіктерін ашу;

Оқушыладың өзіне деген сенімдері мен мативациясын арттыру;

31

¹6 (31) 2019


Барлық тідік дағдыларын қалыптастыру;

Оқушылардың тілдік қорларын дамыту;

Оқушылардың орыс тіліне деген қызығушылықтарын арттыру, оны өмірдің әр

саласында пайдалана білуге дағдылану;

Тәрбиелік құндылықтары

Пән аралық байланыс

Алдынғы алынған білімдер

Сабақтың барысы

Кызметі - оқылым, тыңдалым, жазылым.

1. Жалпы еңбек ететін қоғам.

2. Индустриализация және эканомикалық өсім.

3. Ынтымақтастық, жауапкершілік және денсаулық сақтау.

Физика. Орыс тілі

Күш, түрлері, оны анықтаудың әдістері . Бұл білімдер жана тақырыпқа көшуде

пайдаланылады.

Математикалық дағдылар.

Спиралді әдіс қолдану арқылы өткен материал мен жаңа тақырыпты

байланыстыру.

Сабақ

кезеңдері

Сабақта жоспарланған

жаттығулар түрлері:

Жаттығу жазбалары

Көрнекілік

Сабақтың

басы

5 мин

1. Сәлемдесу.

Заводтағы жұмыс

күнінің басталуы.

Селекторлық кенес.

2. Қонақтарды қарсы

алу. Сабақтың өзектілік

мәселесін

қалыптастыру.

3. Заводпен таныстыру

1. Әріптестерге, жұмысшыларға инабатты қарым -

қатынас жасауды дағдыландыру.

2. Жұмысқа деген психологиялық көңіл - күйді

қалыптастыру, жұмыс орнының жақсы жағдайын

қалыптастыру.

3. Топпен жұмыс жасау топ мүшелерінің арасындағы

коммуникативтік дағдыларды, ақпараттар мен

дағдыларды жақсы қалыптастырады. Бір - бірімен жақсы

қарым - қатынас орнатуға "Мәңгілік Ел" - жалпыұлттық

идеясының құндылықтарын қалыптастыруға әсер етеді.

Сабақтың

ортасы

10 мин

4. Тәжірибелерді

көрсету мен түсіндіру.

4.Тапсырманың түрі жаңа тақырып: "Магнит өрісі. Ампер

заңын" қарастыру және жаңа ұғымдар мен іскерлікті

пысықтау үшін терминдерді қайталау, оқушылардың

тақырыпты зерделеудегі қажеттіліктеріне жауап береді.

Әдіс оқушыларды оқыту үдерісіне тартуға бағытталған.

.

Сұрақ оқулықпен жұмыс істеу кезінде оқушының алған

білімін тереңдетуге бағытталған. Жауапты іздеу үшін

тәжірибелік жұмыс ұсынылады.

Талқылау кезеңінде жеке және топтық ойлау қызметі

белсенді жүріп жатыр. Бұл сұрақ оқушылардың

тақырыпты ашуға деген қажеттілігін қарастырады. Мұнда

диалог арқылы тілдік мақсаттар жүзеге асырылады.

15 мин

5. Конструкторлық

бөлім. Өз жұмысымен

таныстырады

5.Теориялық материалмен жұмыс, графикалық

органайзерді қолдана отырып, оқушыларға ақпаратты

жинақы ұсынуға, оны оңай пайдалануға мүмкіндік береді.

Тапсырма барлық үшін мақсатты жүзеге асыруға

бағытталған - магнит өрісінің физикалық мәнін білу.

6. Есеп бөлімі.

Жарнама.

6.Магнит өрісін зерделеуде біліктіліктің берік қалыптасуы

үшін оқушылар спираль әдісімен тақырыпты

формулалардың көмегімен ашады. Мақсаты - Ампер

Заңының көмегімен магнит өрісінің өзара әрекеттесуін

анықтау үшін практикалық, есептік есептерді шешуге

үйрету. Зерттеу дағдыларын, шешу жолдарын табу, өлшеу,

есептеу, нәтижені талдау және қорытынды жасау

дағдыларын қалыптастырады және функционалдық

сауаттылықты қалыптастырады.

Спиральдар даму арқылы қарапайымнан күрделіге

көшеді.

Сабақтың

соңы

2 мин

7. Қорытынды жасау.

Келісімге қол қою

8. Рефлексия

7.Бірінші мақсатқа түпкілікті қол жеткізу-барлығы үшін.

Бұл сабақ нәтижесі бойынша қорытынды шығаруға

мүмкіндік береді.

32


Іскерлік ойын өткізу нәтижесінде оқушылар не

алды?

* Кез келген күрделілік деңгейіндегі материалды

түсіну және меңгеру;

* олардың командада жұмыс істеу дағдылары мен

іскерліктерін дамыту, бақылау және шешім қабылдау,

қарым-қатынас жасау және басқаларды тыңдау

қабілеті, риторикалық қабілеті, көшбасшылық

қасиеттері;

* оқушылардың өнімді ойлауын, байқағыштығын,

есте қалуын, шығармашылық қабілеттерін,

табандылығын, табандылығын, өз көзқарасын

дәлелдеп, қорғай білуін, ұйымдастырушылық

қабілеттерін дамыту.

Осылайша, бұл іскерлік ойын оқушыларға қысқа

мерзімде сабақ проблемасын шешуге мүмкіндік

берді.

Ойын процесінің сипаты бойынша осы іскерлік ойын

қатысушылардың өзара әрекеттестігімен; тақырыптық

бағыттылығы және шешілетін мәселелердің сипаты

бойынша (тақырыптық, функционалдық, кешенді);

ақпаратты беру және өңдеу тәсілдері бойынша

(қарапайым қолда бар құралдар мен неодимдік магниткаларды

қолдана отырып, автоматтандырылған

оқыту құрылғыларын қолдана отырып) өтті.

¹6 (31) 2019

Бұл ойынның мақсаты - оқу. Шешім қабылдау үшін,

жобалау үшін, тәжірибе жүргізу үшін.

Сабақтың бұл түрі оқушылардың оқу үдерісіне

жоғары тартылуымен ерекшеленеді, белсенді болуға

үйретеді. Бұл сабақта оқушылар өз бетінше шешім

қабылдады (оқушылардың өз бетінше алатын білімі,

оларға нақты берілген білімге қарағанда ұзақ уақыт

бойы есте қалатыны белгілі). Бұл сабақ оқушылардың

шығармашылық қызығушылықтарының бағытталған

белсенділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік берді:

проблемалық жағдайларды қолдану кезінде ойлауды

ынталандыру, сабақта басты есте сақтауды

қамтамасыз ету, оқытылатын пәндерге , сондай-ақ

орыс тіліне қызығушылық тудырды және өз бетінше

білім алу қажеттілігін қалыптастырды.

Бұл сабақта іскерлік ойын өтті, ол ұжымдық іс -

шараны ұсынды, онда нақты модельдеуші жағдайда

шешім қабылдайтын барлық қатысушылар өзара

әрекет етті, ал жүргізуші ойынды бағыттады,

ойыншылардың іс - әрекеттерін талдады және

бағалады. Әрбір қатысушы кейбір рөл атқарды, олар

шешім қабылдады (дұрыс немесе дұрыс емес) және

өз тәжірибесін алу арқылы нәтижені тез көре алады.

Ойынның негізгі элементі имитация механизмі болды,

яғни жағдайды модельдеу, шындыққа жақын.

33

¹6 (31) 2019


КАДИРКЕШОВА

ЗАУРЕ

КАДАРХАЛИЕВНА

"Экономикалық

лицей" КММ қазақ

тілі мен әдебиеті

мұғалімі

МУКУШЕВА

ГУЛЬНАР

МУХТАРОВНА




мұғалімі

СЕЙФУЛЛИНА

АЙНУР

ТУЛЕУГАЛИЕВНА




мұғалімі

СУЛЕЙМЕНОВА

ГУЛЬЖАНАТ

САБЫРЖАНОВНА




мұғалімі

КАСЫМБЕКОВА

САУЛЕ

МЕЙРАМБЕКОВНА




мұғалімі

Берілген әдістемелік жұмыс - жаңартылған оқу бағдарламасы бойынша педагогтардың өзара

тәжірибе алмасу тренингі үлгісі. Тренингті әдістемелік бірлестік отырысында қолдануға

болады.

Данная методическая работа - пример проведения тренинга для обмена опытом между

педагогами по обновленной программе обучения. Данный тренинг можно использовать на

заседания методического объединения школы.

This methodical work is an example of conducting a training for the exchange of experiences between

teachers on an updated training program. This training can be used at the meetings of the methodical

association of the school.

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫ

МЕН НЕГІЗГІ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН

ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ САБАҚТАРЫНДА СЫНИ

ТҰРҒЫДАН ОЙЛАУ СТРАТЕГИЯЛАРЫ АРҚЫЛЫ

ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТИІМДІ ТӘСІЛДЕРІ

(ШЕБЕРЛІК СЫНЫБЫНЫҢ ЖОСПАРЫ)

ШЕБЕРЛІК САБАҒЫНЫҢ ЖОСПАРЫ:

ТАҚЫРЫБЫ: Оқушылардың функционалдық сауаттылығы мен негізгі құзіреттілігін қазақ тілі мен әдебиеті

сабақтарында сыни тұрғыдан ойлау стратегиялары арқылы қалыптастырудың тиімді тәсілдері.

МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТІ: қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын қолдануды

жүзеге асыру жолдарын айқындау.

КҮТІЛЕТІН НӘТИЖЕСІ: лицейдің әдістемелік-ізденіс тақырыбы бойынша жүргізілген жұмыстың қорытындысымен

таныстыру, сыни тұрғыдан ойлау стратегияларының тиімділігіне көз жеткізу.

МАҚСАТТЫ АУДИТОРИЯ: магнитті мектептердің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімдері.

ӘДІС - ТӘСІЛДЕРІ: түсіндіру, топтық жұмыс, сын тұрғысынан ойлау стратегияларын сөйлеу әрекеті дағдыларын

меңгерту барысында пайдалану.

ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР: компьютер және мультимедиялық проектор, интерактивті тақта, дыбыстық құрылғы.

ШЕБЕРЛІК САБАҒЫНЫҢ БАРЫСЫ:

Лицейдің әдістемелік-ізденіс тақырыбы «Сыни тұрғыдан ойлау оқушылардың функционалдық сауаттылығы мен

құзіреттілігін қалыптастырудың әдіснамалық негізі» болғандықтан, біз бүгінгі шеберлік сыныбында осы тақырып

аясында жаңартылған мазмұндағы білім беру бағдарламаларын қалай жүзеге асырып жатқанымызды, оқушының

сөйлеу әрекеті мен тілдік білімін (грамматикалық тақырып) қалыптастырып дамытуда қолданылатын әдіс-тәсілдер

мен жүргізілетін жұмыс түрлеріне тоқталып өткіміз келіп отыр. Осы мақсатпен тыңдалы, айтылым, оқылым,

жазылым дағдылары мен тілдік білімнің оқу мақсаттарын ұштастыра отырып, оқушылардың өз білімін тәжірибеде

қолдануына мүмкіндік тудыратын сыни ойлауын дамытатын интербелсенді әдіс-тәсілдерді жинақтадық. Осы

әдістемелік тақырыппен жұмыс барысында лицей мұғалімдері әдістемелік құралдар мен нұсқауларды құрастырды:

«Қазақ тілінен деңгейлік тапсырмалар» әдістемелік нұсқаулығы. Қадиркешова З.К., 2015жыл.

«Тілдесім арқылы оқушылардың ауызекі сауаттылығын арттыру» әдістемелік-көмекші құрал. Сулейменова

Г.С., 2017 жыл.

«Қазақ тілі сабағында өзіндік жұмыстар арқылы оқушылардың жазу сауаттылығын артыру» әдістемелік-көмекші

құрал //Қасымбекова С.М.. Орынбасар І.Қ., 2017 жыл.

«Қазақ тілі сабағында жазылым дағдыларын дамыту әдістері» әдістемелік-көмекші құрал//Қасымбекова С.М..

34


¹6 (31) 2019

Орынбасар І.Қ., 2018 жыл.

«Қазақ тілінен оқу сауаттылығын қалыптастыруға, тілдік білімін жинақтауға арналған тапсырмалар жинағы»

оқу-әдістемелік құралы. Мукушева Г.М., Омарова Ж.К., 2018 жыл.

Осы әдістемелік құралдарды құрастыру барысындағы басшылыққа алған ең басты қағидамыз оқушылардың

білімін тәжірибеде қолдану, өз білімін бағалауы, өзіне және өзгенің пікірінің құнды жақтарына баға беруге үйрету.

Өзіңе әділ баға беретін, ақпаратты сараптап, білгенін түрлі өмірлік жағдайларда пайдалана алуы тиіс. PISA

емтихандарындағы басты қағидаттың бірі де осылар. Мектептің басты мақсаты теориялық білім беру ғана емес,

себебі, баршамызға аян, қазіргі таңдағы басты талап білімін өмірмен ұштастыра алатын, функционалдық сауатты,

сыни тұрғыдан ойлай алатын бітіруші түлек қажет. Сын тұрғысынан ойлау стратегияларын қолдана отырып,

оқушылардың сөйлеу әрекеті дағдыларын қалыптастыруда қолданылатын тиімді әдіс-тәсілдермен таныстырып

өтсек дейміз.

Жұмыс кезеңдері:

кіріспе бөлімі

2 мин.

Дайындықұйымдастырушылық

кезеңнің мақсаты:

Сабақта тиімді

жұмысты жүргізуді

жүзеге асыруды

ұйымдастыру.

Міндеттері:

Қатысушылардың

зейінін аудару,

аудиторияда

қатысушылардың тиімді

және жақсы көңіл

күймен жұмыс

жасауына ықпал ету.

Әдістері:

Әңгімелесу,

бейнесюжет

30 мин.

Негізгі бөлім:

Кезеңнің негізгі

мақсаты: қазақ тілі мен

әдебиеті сабақтарында

сөйлеу әрекеті

дағдыларын

меңгертуде

қолданылатын сын

тұрғысынан ойлаудың

әдіс-тәсілдерімен

таныстыру.

Міндеттері: Сын

тұрғысынан ойлау

стратегияларының

тыңдалым, айтылым,

оқылым, жазылым

дағдыларын

қалыптастыруда

қолдану маңызын

дәлелдеу.

Кезеңнің мазмұны

Құрметті ұстаздар, Жаңартылған мазмұндағы білім беру

бағдарламаларында Қазақ тілі мен әдебиеті пәнін шиыршық,

яғни спираль қағидатымен оқытуға ерекше басымдық берілген.

"Қарапайымнан - күрделіге" қағидасын ұстана отырып,

тақырыптардың мазмұны біртіндеп, сыныптан-сыныпқа

күрделене түседі, бірізділікпен, жүйелі ұсынылады. Пәнді

осылай оқытудың оқушының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін

арттыруға, функционалдық сауаттылығын қалыптастыруға тигізер

оңтайлы тұстарына тоқталып, тәжірибе барысында тұжырымның

артықшылығына көз жеткізейік.

Сіздерден барынша белсенді, өз ойларыңызбен бөлісулеріңізді

қалаймыз!

Бейнесюжет арқылы зейінін шоғырландырып, тақырыпқа

ынталандыру.

https://www.youtube.com/watch?v=MzkIHG_KmbM гауһар тас

Сын тұрғысынан ойлау жобасының әдіс-тәсілдері оқушыларды

тынымсыз ізденімпаздыққа баулиды. Баланың еркін де терең

ойлауына, үздіксіз жұмыс жасауына жол ашады. Сын тұрғысынан

ойлау - оқу мен жазуды дамыту бағдарламасы. Оқушыны

мұғаліммен, сыныптастарымен еркін сөйлесуге, пікір

таластыруға, бір-бірінің ойын тыңдауға, құрметтеуге, өзекті

мәселені шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты жеңуге

баулитын бағдарламСыни тұрғыдан ойлаудың стратегиялары өте

көп. Ол іс-әрекеттер оқушыларға:

- еркін ойлауға мүмкіндік береді;

- ақыл-ойын дамытады;

- шығармашылық белсенділігі артады;

- ұжымдық іс-әрекетке тәрбиелейді;

- тіл байлығы жетіледі;

- жан-жақты ізденеді;

- өз ойын жеткізеді;

Сыни ойлау сабағының құрылымдық формуласы 3 кезеңнен

(ERR) тұрады:

I.Қызығушылығын ояту( "көпір жасау", ой қозғау)

ІІ. Мағынаны таныту ( мағынаны ажырату). Негізгі кезең,

сондықтан оқылып жатқан материалдың қажеттілігін түсіндіреді.

ІІІ. Ой-толғаныс ( рефлексия, жаңа білім құрастырылады)-

Рефлексия - тұжырымға келу, қорытындылау, жаңа білімді бекіту.

№ Cабақ

кезеңдері

1 Қызығушылығын

ояту

Қолданылатын стратегиялар

Болжау кестесі, Тірек сөздер, Венн

диаграммасы, Т кестесі, Бір айналым

күнделік, Блум таксаномиясы, Миға шабуыл,

Топтастыру

Қатысушылардың

іс-әрекеті

Зейіндерін

аударады. Ойашар

бейнефиьмінің

сюжеті бойынша

диалогқа қатысады,

осы тақырып

бойынша өз

ойларымен

бөліседі.

Қатысушылар

берілген

ақпаратты

ИНСЕРТ

стратегиясының

көмегімен түртіп

алады.

2

Мағынаны

тану кезеңі

Т кестесі, Пікір - талас, Аквариум, ІNSERT,

RAFT, ДЖИК СО, Куббизм, Геометриялық

фигуралар, Бір айналым сұхбат, Түртіп алу,

Жұпта талқылау, Бағытталған оқу, Талдау

картасы, Топтастыру

3

Ой

толғаныс

кезеңі

Эссе, Топтастыру, Пирамида, Құндылық

сызығы, Т кестесі, Sinkuein немесе бес жолды

өлең, RAFT, Түйін сөз, Семантикалық карта,

Концептуалды таблица, Бір айналым сұхбат

Әдіс-тәсілдерді сабақтың кезеңіне байланысты топтастыру,

қолдану ұстаз шеберлігіне байланысты.

35

¹6 (31) 2019

Тыңдалым,

оқылым,

жазылым,

айтылым

дағдылары

кезінде

қолданылатын

әдіс-тәсілдерді

топтау

стратегиясын

пайдалана

отырып,

топтастырады.

"Аялдама"

әдісімен

флипчарттаррды

өзара алмасып,

тұжырымдарды

талдайды, өз

пікірлерін

ұсынады.

Тыңдалым мәтініне зейін салайық. Абайдың 15-қарасөзіне

қатысты видеоматериал ұсынылады.

https://www.youtube.com/watch?v=OiQIx77CND4

Фильм бойынша сұрақ қою әдісі

Кейіпкер

Басты кейіпкері кім?

Оқиғаны кім баяндайды?

Басты кейіпкер қалай бейнеленеді?

Кейіпкер не туралы сөйлейді, қалай сөйлейді?

Сіз кейіпкерлердің не ойлайтыны мен не сезінетіні туралы

қайдан біле аласыз?

Олар өздерін қалай ұстайды? Басқалармен қандай қарымқатынас

жасайды?

Сізді ең қызықтыратын кейіпкер кім? Неліктен қызықтырады?

Фильм бойынша

сұрақ қою әдісі

"Кейіпкер,

Камера,

Түстер,

Оқиғасы"

бөлімдері

бойынша

сұрақтар

қойылады.

Камера

Сіз артқы көріністе нені байқадыңыз?

Үлкейтіліп көрсетілген нені байқадыңыз?

Біз кімнің көзқарасымен көреміз?

Әртүрлі кейіпкерлердің көзқарасын біз қалай түсінеміз?

Оқиғаны баяндауда камераның көмегі қандай?

Түстер

Сіз қандай түсерді байқадыңыз?

Негізгі түстер қандай?

Түстер тәулік мезгілін қалай білдіреді?

Түстер қай кезде өзгереді?

Оқиғасы

Оқиға барысында не болды?

Бұл оқиға кімдер туралы?

36

¹6 (31) 2019

Қандай маңызды оқиға болады?

Оқиғада қандай өзекті мәселе көтерілді?

Белгілі бір оқиғаларды есе түсіре ме?

Бұл оқиғаның өмірмен қандай байланысы бар?

Сондай-ақ сабаұтың мақсатына сай, бір әдістің құрылымын

сақтай отырып, мазмұнын түрлендіріп те қолдануға болады.

1-топ:

Тірек сөздер:

Қара сөздер көтерілген

мәселе

Мәнің осы мәселені

шешу жолым

Тыңдалған

ақпаратты

Фишбоун кестесіне

түсіру.

Қара сөзде көтерілген

мәселе

Мәнің осы мәселені

шешу жолым

Мәтін идеясы:

2-топ:

Қорытынды ой:

Себептер:

Дәлел/мысал:

Себептер:

Дәлел: мысал:

Мәселе:

"Дана үкі"

Қатысушыларға жеке

Оқып, танысуға

мақала

беріледі, топта талқылай

отырып, мақаланы талдайды (жеке және

топпен жұмыс).

Тапсырма:

• Мәтіндегі негізгі ұғымдарды тауып,

алфавиттік ретпен жазыңыз.

• Не күттіңіз? Мәтіннен өзіңізге

беймәлім болған, сіздің көзқарасыңызға

қарсы келетін, сіз күтпеген ақпаратты табыңыз.

• Сіз енді соңғы жаңалықты білесіз? Сізге жаңалық болған

ақпаратты табыңыз.

• Ең басты өмірлік даналық. Мәтіндегі негізгі ойды бір сөзбен

жеткізіңіз.

• Белгілі және белгісіз. Мәтіннен өзіңізге бұрын белгілі және

белгісіз ақпаратты көрсетіңіз.

• Иллюстративті кескін. Мәтіндегі негізгі ойды сурет, карикатура,

сызба түрінде кескіндеуге тырысыңыз.

қатысушылар

мәтіндегі

ақпаратпен жұмыс

жасау үшін

сұрақтар жазылған

жұмыс парағын

алады,

тапсырмаларды

топтарда

орындайды.

1-топ "Қос жазба

күнделігі" әдісімен

пікіріңізді

тұжырымдап

жазыңыз.

2-топ "Төрт сөйлем

тәсілімен" өз

пікіріңізді

тұжырымдап

жазыңыз.

37

¹6 (31) 2019


• Үлгі алатын қорытынды. Жас алынған қорытындыдан

келешекте өмірге қажет алынатын құндылық.

• Талқылауға тұрарлық тақырып. Мәтіннен ерекше көңіл

аударатын,сабақ деңгейінде талқылауға тұратын ойды

көрсетіңіз.

• Одан ары жұмыстың нәтижесі талқыланады. Бұл кезде

қосымша ақпараттар іздеу, топтағы жеке оқушыларға тапсырма

беру, шешілмей қалған сұрақтарды талдау, келесі кезеңдерді

анықтау жүргізіледі.

Мақала бойынша проблемалық ой анықталады.

8 мин.

Қорытынды кезеңі.

Мақсаты:

тыңдаушылардың

алынған

ақпаратты

игеру

дәрежесін

анықтау.

Әдістәсілдері:

жеке жұмыс, бағалау

Жазылым дағдысы мәтін соңы жұмысын ұйымдастыру

барысында, оқушы білімін жинақтап, бекіту, қорыту мақсатында

қолданылады. Оқушының тақырып бойынша игерген білімін

жүйелеуде өте маңызды. Оқушының сауатты жазбаша сөйлеу

тілін қалыптастыру - жоғары деңгейдегі ойлау дағдыларының

қалыптасуын талап ететін (талдау, жинақтау, бағалау) жұмыс

түрлері мен әдіс-тәсілдерге негізделуі тиіс. Жазылым -

оқушының нәтиже көрсетер, мұғалімнің өнім алар дағдысы. Ой

қозғау сауалы ретінде оқушыларға осы тақырып аясында эссе

жазып келуге тапсырма беруге болады

Жұмысымызды қорытындылай келе бүгінгі жетістіктеріміз бен

іс-әрекеттермізді талдайық. "Көш жүре түзеледі" деген қанатты

сөз бар. Білім көшіміздің жүгін тіктеп, өзімізбен бірге білім

сапарында қандай ақпараттарды аламыз?Ал қандай

мәліметтер әлі де өңдеуді қажет етеді?

"Пайда ойлама, ар ойла,

Талап қыл артық білуге".

"Білімдіден шыққан сөз - талаптыға болсын кез".

" Сәулең болса кеудеңде, Мына сөзге көңіл бөл...."

Қатысушылар

өзара пікір

алмасады.

Бүгінгі шеберлік сыныбымызды Ахмет Байтұрсыновтың «Ұстаз үздіксіз ізденген де ғана, шәкірт жанына нұр құя

алады» деген қанатты сөздерімен қорытындылайтын болсақ, өзі сыни тұрғыдан ойлана алатын, ізденіс пен

шығармашылыққа жақын жан ғана бала бойында осы дағдыларды қалыптастыра алады. Заман талабына сай,

мұғалімнің міндеті оқушының игерген білімін тәжірибеде қолдана алуына, өз пікірін білдіре отырып, өзгенің құнды

пікірін әділ бағалауға, қарым-қатынас мәдениетін сақтай отырып, дұрыс шешім мен оңтайлы жолды таба алуға

үйрету баулу. Сыни тұрғыдан ойлау стратегияларын меңгерген, тәжірибеде қолдана алатын әр адамның бұл

мақсатты еңсереріне біз бүгін көз жеткіздік.


1. Сабақта қолданылатын Жаңа технологиялардың әдіс-тәсілдері. Ақпарат

2. көзі http://drscavanaugh.org/discussion/inclass/discussion_formats.htm

3. https://www.youtube.com/watch?v=MzkIHG_KmbM

4. https://www.youtube.com/watch?v=OiQIx77CND4

38


¹6 (31) 2019

Мақала өскелең ұрпаққа патриоттық тәлім-тәрбие беру

мәселесіне арналған. Мақалада патриоттық тәрбие

берудегі негізгі мәселелер мен тәрбие үрдісін заман

талабына сай жетілдірудің жолдары қарастырылған.

Статья посвящена вопросу нравственного воспитания

подрастающего поколения. В статье выражены основные

вопросы и пути совершенствования патриотического

воспитания на современном этапе.

АЗЫНОВА ТОЛГАНАЙ ОСПАНОВНА

Ақмола облысы, Целиноград ауданы,

Ақмол ауылы, №5 Ақмол орта мектебі

The article deals with necessity improving of patriotic education

in children and teenagers. The article is given the main problems

and ways to realize perfection of patriotic education.

ТӘУЕЛСІЗДІК - ЕЛІМНІҢ ЕРЛІК ЖОЛЫ

Мақсаты:

Оқушыларға еліміздің тәуелсіздік алғалы жеткен

жетістіктерімізбен таныстыру, білімдерін кеңейту;

Отанды сүюге, ел байлығын қорғауға, болашақ

Отанымыз Қазақстанды өркендетуге білімді адамдар

керек екенін ұғындыру; бүгінгі тәуелсіздікке қалай қол

жеткенін зерделеу, оларды Отаны үшін отқа түсетін ел

жанды, ел азаматы етіп тәрбиелеу.

Көрнекілігі: Қайрат Рысқұлбеков, Сабира Мұхамеджанова,

Ербол Сыпатаев, Ләззат Асанова суреттері.

«Тәуелсіздік - елімнің ерлік жолы», қанатты сөздер

жазылған плакаттар.

Барысы:

Тәуелсіздікке тарту

Орындайтындар:

Құрманғазы Темірлан

Ерғали Бақытжан

Ерден Илияс

Құттыбек Анас:

Армысыздар құрметті ұстаздар, қадірлі қонақтар,

оқушылар. Еліміздің сан мың жылдар бойы найзаның

ұшымен, білектің күшімен, кешегі дүниені дүр

сілкіндерген Желтоқсан оқиғасымен келген

тарихымызда алтын әріптерімен жазылып қалған

Тәуелсіздігіміздің 28 жылдығы мерекесіне орай

ұйымдастырылып отырған «Тәуелсіздік елімнің ерлік

жолы» атты мерекелік кешімізге қош келдіңіздер!

Видео көрсету (Тәуелсіздік күнімен!)

Төлеген Ардана: Сіздерді 16 желтоқсан - Қазақстан

Республикасының Тәуелсіздік күні мерекесімен шын

жүректен құттықтаймыз! Халқымызға ғасырлар бойы

арман болған тәуелсіздік, егемендік ұстанымдарын

биікке көтеретін бұл күн біздің Отанымыздың әрбір

азаматы үшін қастерлі мереке.


Армандарды жақындатып тым алыс, Біздің жаққа

жеткен екен жылы ағыс. Егемендік - ел бақыты, ертеңі,

О, халайық! Құтты болсын қуаныш! Бүгінгі Тәуелсіздік

күніне арналған мерекемізді ашық деп жариялаймыз!

(Әнұран)

Төлеген Ардана:

Арыстандай айбатты,

Жолбарыстай қайратты

Қырандай күштi қанатты.

Мен жастарға сенемiн! - дей отыра бүгінгі жиынның

ең жауапты сәті, ант тапсыру рәсімін «Жас Ұлан» және

«Жас Қыран» ұйымы қатарына қабылданушы

оқушыларға береміз.

Құттыбек Анас: Мелихан Айару

Төлеген Ардана: Сералы Айзада

Құттыбек Анас: Тортаева Дариға

Төлеген Ардана: Молдабаева Индира

Ант

Құттыбек Анас: «Жас ұлан» ұйымына

қабылданушыларға төсбелгіні табыстау үшін мектеп

директоры Арғынғазина Айүл Танатқызы және

директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары Байжанова

Роза Бейсенбайқызын ортаға шақырамыз.

Қазақ биі:

Орындайтын: сынып оқушылары

Төлеген Ардана: Қазір бұл күн Қазақ халқы үшін ұлы

күн, әрі қайғылы, әрі бақытты күн. 1986 жылғы желтоқсан

оқиғасы Қазақ халқында бұрын болмаған ең ауыр да,

әділетсіз көтерілістің бірі.


Енді міне, осы Желтоқсан көтерілісіне қатысқан

ағаларымыз бен апаларымыз үш ғасырға жуық уақыт

бойы армандаған тәуелсіздікке қол жеткізді.

Көрініс

Сахнаға Қаз дауысты Қазыбек би шығып сөйлейді.

Қаз дауысты Қазыбек би:

Біз қазақ мал баққан елміз, ешкімге соқтықпай жай

жатқан елміз. Басымыздан құт-береке қашпасын деп,

жеріміздің шетін жау баспасын деп, найзаға үкі таққан

елміз. Ешбір дұшпан басынбаған елміз, басымыздан

сөз асырмаған елміз. Достықты сақтай білген елміз,

дәм-тұзды ақтай білген елміз. (орындыққа отырады,

ойланады)

(Осы кезде жүгіріп немересі келеді.)

Немересі: - Ата, не ойлап отырсыз?

Атасы: - Ә, балам, атаң не ойлайды дейсің! Сенің

болашағыңды ойлаймын, еліміздің болашағы жайлы,

өткен өмір жайлы ойлаймын.

39

¹6 (31) 2019

Немересі: - Ата, өткен өмір деген не?

Атасы: - Ә, балам, «Өткен өмір» сонау ежелгі атабабаларымыздың

ерте кезден белгілі өткен өмір жолы,

тарихы емес пе?

Немересі: - Ал, ол қандай болған?

Атасы: - балам, сен де өз тарихыңды білуге тиістісің,

сонау ерте кезде біздің ата-бабаларымыз Қазақ

руларының басын қасып, халық болып қалыптасуынан

басталады бұл тарих. Ал, балам, тарихты тыңдайық.

(«Тәуелсіздік шежіресі» слайд арқылы көрсетіліп

тұрады.)

Төлеген Ардана: 1991 жылы 1 желтоқсан

Бүкілхалықтық сайлау қорытындысымен Н.Ә.Назарбаев

Қазақстан Республикасының президенті болып

сайланды.

Құттыбек Анас: 1992 жылы Қазақстан

Республикасының нышандары қабылданды.

Төлеген Ардана: 1992 жылы қыркүйек қазан

айларында Алматыда дүние жүзі қазақтарының тұңғыш

құрылтайы өтті.

Құрманғазы Темірлан: 1993 жылы 15

қарашада Республика президентінің жарлығымен төл

теңгеміз алғаш рет айналымға түсті

Төлеген Ардана: 1993 ж.28 қаңтар - Қазақстан

Республикасының тұңғыш Конституциясы

қабылданды.

Құттыбек Анас: 1995 жылы 30 тамыз Қазақстан

Республикасының жаңа Конституциясы қабылданды.

Төлеген Ардана: 1997 жылы Н.Ә.Назарбаевтың

«Қазақстан - 2030 жолдауы» жарияланды.

Анас: 1998 жылы Ақмола атауы Астана деп өзгертілді.

Астанада алғаш рет бәйтерегіміз салынды.

Ардана: 2003 жылы Астана қаласында әлемдік және

дәстүрлі дін басшыларының бірінші съезі өтті.

Анас: 2010 жылы Қазақстан Республикасы

Еуропадағы Қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының

(ЕҚЫҰ) төрағалық қызметіне кірісті.

Ардана:

Біздің Қазақстан Республикасы жылдан-жылға,

күннен-күнге өркендеп, өсіп кеңейіп, гүлденіп келеді.

Олай болса, Қазыбек атамыздан ақ тілек тілейік!

Қаз дауысты Қазыбек: «Ақ бата»

Басшыларымыз алысты көрсін,

Жетекшілеріміз табысты болсын!

Қыздарымыз саналы, сұлу болсын,

Ұлдарымыз қамысты болсын!

Қалада, мейлі қырда болсын!

Келген-кеткен ырза болсын!

Анас:

Ән: Мен қазақ

Орындайтын:Ордабай Аяулым

Ардана:

Бабалардың арманы, аналардың тілегі болған бақыт

- тәуелсіздік алақанымызға қонды. Тәуелсіздік- ең басты

құндылығымыз. Бұл күнге қан төгіссіз, бейбіт түрде қол

жеткізіп, елімізді әлемнің өркениетті мемлекеттердің

қатарына қостық.

Анас:

Барша қазақстандықтар үшін тәуелсіздіктің мәні

де,маңызы да айрықша . Өйткені біз тәуелсіздіктің

арқасында тарихымызды түгелдеп, тілімізді, дінімізді

қайта оралттық. Мемлекетіміздің ұлттық рәміздері

қабылданып, ұлттық салт-дәстүрімізді жандандырдық.

Олай болса келесі кезекті 2 сынып оқушыларына

береміз.

Тәуелсіздік туралы тақпақтар

Ардана:

Тәуелсіздік - ең басты құндылығымыз. Тәуелсіздікке

қантөгіссіз, бейбіт түрде қол жеткізгеннен кейін ғана

елімізді әлемнің өркениетті мемлекеттерінің қатарына

қоса алдық. 28 жыл ішінде тәуелсіз Қазақ елін

қалыптастырып, нарықтың қиын өткелектерінен аман

өткізіп келеміз. Осы кезеңде Қазақстанды дүние

дидарындағы ең мықты мемлекеттер танитындай,

сыйлайтындай деңгейге жеткізген тұңғыш Нұрсұлтан

Назарбаевтай көреген саясаткердің ерен еңбегін дәл

бүгін және әрқашанда айтып өтеміз.

Анас:

«Қазақстан» егеменді ел болып, дүниежүзіне

танылды. 120-дан аса ұлт өкілдері тұратын осынау

қасиетті мекенде, асқақтаған өлкеде, кеңшілігі керемет

дархан дастархандай далада, егіні теңіздей толқыған,

төрт түлігі өрбіген, өндірісі өркендеген мекенде өмір

сүруші әрбір адам өз Отанын жанындай сүйіп, оның көк

байрағын көкке көтеруді мақтаныш тұтады.

Ардана:

Көк байрағым желбіреп,

Көк аспанда қалқиды.

Егеменді елім деп,

Шаттық әні шалқиды

Ән: Көк тудың желбірегені

Видео-роликтен тыңдалады

Анас:

Жас арудың жанарында - Желтоқсан,

Қанды ғасыр табанында - Желтоқсан.

Қаралы өмір қайыстырған халқымның,

Қара тұман қабағында - Желтоқсан.

Жауыздықты жасқаған да - Желтоқсан,

Жаңа ғұмыр бастаған да - Желтоқсан.

Ардана:

Ия, ол күн тәуелсіздіктің туын ең алғаш көтерген

әйгілі 1986 жылдың 16 желтоқсан еді. Таңертеңгілік

сағат 10-да бар жоғы 18 минутта 26 жыл елді үздіксіз

басқарып келген Д.А.Қонаев түсіріліп, орнына Г.Колбин

ешкімнің пікірінсіз-ақ ұсынылған еді.

Анас:

Алаңға шығып өз ойларын айтуға тырысқан қазақтың

өрімдей қарусыз жастарына солдаттар мен милиция

қызметкері қарсы қойылды. Қыз жігіттерді аяусыз таяққа

жықты, түрмеге қамады. Ербол, Ляззат, Сабира сынды

жаңа ғана бүршік атып келе жатқан тал шыбықтай

жастарымыздың өмірін үзді.

Көрініс: Желтоқсан құрбандары


Ардана:

Арада қанша жылдар өтті. Қаралы күннің қасіреті

алыстап, егемендік алған еліміздің көкшіл жалауы

желбіреп, биіктей түсті. Ия, Тәуелсіздік шыңы бізге оңай

келмеді! Қайраттай қайратты жастардың қанымен,

Ләззаттай албырт арулардың үнімен, боздаған

жоқтаған қасіретті ананың зарымен, ұландарына ақ

тілек айтқан бабалардың батасымен келді!

Желтоқсанда опат болған боздақтарымыз тірі

болғанда, отыз бес пен қырықтың арасындағы

40


қылшылдаған азамат болар еді. Біз бүгін сіздердің

рухтарыңызға бас иеміз асыл аға-әпкелер!

Анас:

Желтоқсан заман толғағы байтақ даланың, Шарпыған

сәті үміт пен күдік қаланың Желтоқсан Қайрат, Ләззат,

Сабира Құрбаны болған жаланың

Көркем сөз

Ардана:

Президенттің жарлығымен 1996 жылы 9 желтоқсанда

Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбековке “Халық

қаһарманы” атағы беріліп, айрықша ерекшелік белгісі

мен “Алтын жұлдыз” тапсырылды. Сабира, Ләззат,

Ерболға “Ақтау жөніндегі анықтама” қағаздары берілді.

Халқымыздың егемендігі жолында құрбан болғандарын

дәлелдеп, оларды ақтау үшін барынша күрескен қайсар

азаматтарымыз: Мұхтар Шаханов, Хасен Қожа-Ахмет

сынды ағаларымыз көп еңбек етті.

Анас:

1991 жылы 16 желтоқсаны барша қазақстандықтар

үшін Тәуелсіздігіміздің туы көкке желбіреп, бақыттың

байлығына кенелген мерейлі күн болды

Ән: Қазақ елі осындай

Орындайтындар: 2 сынып оқушылары

Ардана:

Кең байтақ, көз жетпейтін жерім менің

Таулы орман, жасыл жайлау көлім менің

Бүгінде бар әлемге даңқың жетті

Тәуелсіз Қазақстан елім менің

Анас:

Қазақпын, еңселі елмін егеменді,

Кеңейттім кең әлемге керегемді.

Мұхиттың ар жағында жатқан жұрттар

Таныды тепе - тең деп тереземді.

Қазақпын, қойнауы - құт, жері - дархан,

Әнімді бес құрлықтың бәрінде айтам.

Ардана:

Қасиетті Қазақстан мекенім,

Ақиқаттың алтын бесігі екенсің.

Елім, жерім, Отаным бақ-дәулетім,

Болашағым, өнер - білім, өркенім.

Анас:

Бейбіт өмір тілеймін мен халқыма

Туған тілім шұбарланба жарқыра

Тарихымызда таланттылар көбейсін

Бас иемін ата баба рухына.

¹6 (31) 2019

Ардана:

Ту тігілді халқымның бүгін бағына

Жас өрендер желбіретіп нық ұста

Ғасырларға жалғастырып елдікті

Дақ түсірме ата баба рухына

Үлгі бізге аталардың ерлігі

Ұлағаты өнегесі еңбегі

Тәуелсіздік туын ұстап жоғары

Бүгінгі ұрпақ болар елдің ертеңі дей келе бүгінгі

тәуелсіздігіміздің 28 жылдығына арналған «Тәуелсіздік

елімнің ерлік жолы» атты мерекелік кешіміз өз мәресіне

де келіп жетті. Келесі кездескенше сау болыңыздар!

41

¹6 (31) 2019

Д Л Я

З А М Е Т О К

42

Қ Ұ Р М Е Т Т І Ә Р І П Т Е С Т Е Р !

¹6 (31) 2019

"ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығы ғалымдар мен педагогтерден "Еуразия білімі. Eurasian education.

Евразийское образование" халықаралық ғылыми-әдістемелік журналына (Қазақстан

Республикасының инвестициялар мен экономикалық даму министрлігі берген мерзімді баспасөз

басылымын есепке қою туралы №14770-Ж куәлігі) жариялауға жұмыстар қабылдауды жалғастырады.

Мерзімді баспасөз басылымы айына бір рет қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде жарық көреді. Журнал

жарияланымдарының тақырыптық бағыттары - ғылыми-әдістемелік, педагогикалық, ақпараттық-жарнамалық (білім

беру мекемелері үшін).

Журналдың таралу аймағы - Қазақстан Республикасы, ТМД елдері, таяу және алыс шет елдері.

Журналға Қазақстан, Евразиялық экономикалық қауымдастық елдері, ТМД, Грузия, Украина, Түркия, Қытай және

Евроодақ елдері ғалымдарының, ізденушілердің, докторанттардың, магистранттардың, мұғалімдер мен

оқытушылардың, әдіскерлердің, білім беру ұйымдарының жетекшілері мен қызметкерлерінің ғылыми зерттеулері,

мақалалары, сабақ жоспарлары, ғылыми жобалары және басқа да ғылыми-әдістемелік жұмыстары жарияланады.

Журналға жариялауға келесі бағыттар бойынша ғылыми зерттеу еңбектері, очерктер мен әдістемелік жұмыстар,

сабақ жоспарлары қабылданады:

Жаратылыстану ғылымдары;

Гуманитарлық ғылымдар;

Әлеуметтік ғылымдар;

Техникалық ғылымдар;

Экономикалық ғылымдар;

Педагогикалық ғылымдар;

Білім беру мәселелері.

Бір автордан журналдың бір санына екі жұмыстан артық қабылданбайды. Ұжымдық авторлықта жазылған

жұмыстар жеке жұмыстармен қатар қабылданады. Бір жұмыстың авторларының саны 5-тен аспауы тиіс.

ЖУРНАЛДА ЖАРИЯЛАНАТЫН ЖҰМЫСТАРҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР:

Жұмыс мәтіні 2 беттен кем болмауы тиіс және 10 (он) беттен аспауы керек, жол арасы 1,0 интервалымен Microsoft

Word редакторында, жиектері - сол жағынан 3 см, жоғары және төменгі жағынан 2 см, оң жағынан 1,5 см болатын

А4 форматындағы стандартты бетте Times New Roman қарпімен 14-ші шрифтпен терілуі керек, жұмыстың әрбір

абзацы жаңа жолдан 1 см шегініспен жазылады. Жол ортасынан автор(лар)-дың тегі, аты-жөні (толығымен) қою

шрифтпен жазылады. Келесі жолға автордың жұмыс (оқу) орнының толық атауы мен лауазымы, ғылыми атақдәрежесі

жазылады. Бұдан соң жол ортасынан мақала тақырыбы қою шрифтпен жазылады. Бір интервалдан кейін

жаңа жолдан мақала мәтіні жазылады, пайдаланылған әдебиеттер тізімі еңбекте көрсетілген тәртібіне сәйкес,

мақаланың соңында жазылады. Мәтінде сілтеме берілген әдебиеттер тік жақшаның ішінде, әдебиеттер тізіміндегі

нөміріне сәйкес көрсетіледі. Дәйектеме (цитата) қолданылған жағдайда міндетті түрде түпнұсқаның беті көрсетіледі

(мысалы, [1, 256]). Барлық суреттер, таблицалар, диаграммалар, формулалар мен басқа да көрнекілік суреттемелер

компьютерлік редакторларда жасалып, мақалада сілтеме берілген ретпен көрсетілуі тиіс. Егер мақала қазақ, орыс

және ағылшын тілдерінен бөлек, басқа тілде жазылған жағдайда, мақалаға ағылшын не қазақ (орыс) тілінде жазылған

қысқаша аннотация берілуі керек.

Редакция алқасы жинақтың тақырыбына сәйкес келмейтін, жоғарыда көрсетілген ережелерге сай емес және

мазмұны жағынан Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына қайшы келетін материалдарды

қабылдамауға құқылы.

Журналға енетін ғылыми-әдістемелік жұмыстар электронды нұсқада, автордың байланыс телефондарын көрсете

отырып, eruditgroup@gmail.com электронды поштасына жіберіледі.

Жұмыспен бірге авторлар өздерінің электронды нұсқадағы фотосуреттерін жіберуі керек (JPEG форматындағы

сканерден өткізілген фотосурет көшірмелері де қабылданады). Фотосурет 5х6 форматындағы портреттік фото түрінде

түсірілуі керек, егер мақала авторлары 3 (үш) не одан көп адам болса, біртекті ашық фонда түсірілген бір ұжымдық

фотосурет қабылданады. Сапасы төмен немесе автордың бет-әлпеті көрінбейтін фотосуреттер қабылданбайды.

Журнал санына жұмысы жарияланған әрбір авторға редакция алқасы жұмысының жарияланғандығы туралы

сертификат береді.

Журналға мақала жариялау жөніндегі барлық

сұрақтар бойынша "ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығына

келесі телефон номерлері бойынша хабарласа аласыздар:

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Азамат Азатов), +77011827212 (Арафат Мамырбеков)

e-mail: eruditgroup@gmail.com

Редакцияның мекенжайы:

071400 Семей қаласы, Уранхаев көшесі, 45/3

43

¹6 (31) 2019

D E A R C O L L E A G U E S !

Educational and scientific center "Erudit" continues accepting works of scientists and educators for publication

in international scientific journal "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" (certificate on

registration of a periodical printed publication №14770-F from 11.14.2014, issued by the Ministry of Investment

and Development of the Republic of Kazakhstan)

Periodical edition is published once a month in the Kazakh, Russian and English. Thematic focus of the journal publications

is scientific, methodical, educational and informational and advertising (for educational and scientific institutions).

Area of journal's distribution - the Republic of Kazakhstan, CIS countries, near and far abroad.

The journal publishes scientific research articles, methodological developments and projects of scientists, competitors,

doctoral, masters, teachers - teachers, trainers, managers and employees of institutions of Education and Science of

Kazakhstan, the Eurasian Economic Community, the CIS, Ukraine, Georgia, Turkey, China and the European Union.

Works accepted for publication in the journal - scientific, methodological articles, studies, essays, lesson development,

written in Kazakh, Russian, English and other languages in the following areas:

Natural Sciences;

Humanitarian sciences;

Social Sciences;

Technical sciences;

Economic sciences;

Pedagogical sciences;

Issues of The Education.

Each author may submit no more than two works in one issue of the journal. Works written in collaboration are accepted

together with the author's works. The number of authors should not exceed 5 people.

REQUIREMENTS FOR FORMATTING OF PAPERS PUBLISHED IN THE JOURNAL:

The text of the work should be at least 2 (two) and no more than ten (10) pages, typed in Microsoft Word in Times New

Roman 12 pin, with a single line spacing, on a standard A4 page with a border around the edges - to the left - 3 cm, right

- 1,5 cm, top and bottom of the page 2 cm, with indention of 1 cm. From the middle of the page in bold indicate the

author's name (in full), the name of his place of work (study), position and regalia. Job title is written in a middle of the

page in bold. The text of the work is written after the title with a single-spaced interval. The list of references is written in

the end. Literature is specified in the order mentioned in the text of the paper, in the case of quotations necessarily in

square brackets indicate the source page (example: [1, 256]). All drawings, maps, photographs, tables, charts, formulas,

other Illustrations and inserts are recommended to perform using computer editors and post the article as they are

mentioned. If the work is written in a language other than Kazakh, Russian and English, the work should include a brief

abstract, written in English or Russian (Kazakh) language.

The Editorial Board has the right to refuse to publish works that do not meet the content requirements of the subject of

the journal and to the design of the works, as well as that works, which are contrary to the content of the current legislation

of the Republic of Kazakhstan.

Work for publication in the international scientific and methodological, pedagogical journal "Еуразия білімі. Eurasian

education. Евразийское образование" are accepted in electronic form with contact information of the author (s) by e-

mail eruditgroup@gmail.com.

Together with the work of the authors should make their photos in electronic form (scanned copy of the photos is

allowed in the format JPEG). Photo of the author must be of good quality, made in the form of portrait photography 5x6,

if the authors of three (3) or more persons, is accepted to send one collective picture taken against a plain, light background.

Low quality photos, as well as those where can not distinguish the faces of the authors, not accepted for publication.

All authors will receive a certificate of confirmation of the publication of their work in the international scientific journal

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование"

On all matters concerning the publication of papers in the journal

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование"

please contact the Educational Research Centre

" ERUDIT "by phone:

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Azamat Azat), +77011827212 (Arafat Mamyrbekov)


Editorial Office Address:

45/3 Uranhayev St., Semey, 071400

44

¹6 (31) 2019

У В А Ж А Е М Ы Е К О Л Л Е Г И !

Образовательно-научный центр "Erudit" продолжает прием работ ученых и педагогов для публикации

в международном научно-методическом журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское

образование" (свидетельство о постановке на учет периодического печатного издания №14770-Ж от

14.11.2014 г. выдано Министерством по инвестициям и развитию Республики Казахстан)

Периодическое издание выходит один раз в месяц на казахском, русском и английском языках. Тематическая

направленность публикаций журнала - научная, методическая, педагогическая и информационно-рекламная (для

учреждений образования и науки).

Территория распространения журнала - Республика Казахстан, страны СНГ, ближнее и дальнее зарубежье.

Журнал публикует научные изыскания, статьи, методические разработки и проекты ученых, соискателей,

докторантов, магистрантов, педагогов - преподавателей, учителей, методистов, руководителей и работников

учреждений образования и науки Казахстана, стран Евразийского экономического содружества, СНГ, Украины,

Грузии, Турции, Китая и стран Евросоюза.

К публикации в журнале принимаются работы - научные, методические статьи, исследования, очерки, разработки

уроков, написанные на казахском, русском, английском и других языках, по следующим направлениям:

Естественные науки;

Гуманитарные науки;

Социальные науки;

Технические науки;

Экономические науки;

Педагогические науки;

Вопросы образования.

От одного автора принимается не двух работ в один номер журнала. Труды, написанные в соавторстве,

принимаются наряду с авторскими работами. Количество авторов одной статьи не должно превышать 5-ти человек.

ТРЕБОВАНИЯ К ОФОРМЛЕНИЮ РАБОТ, ПУБЛИКУЕМЫХ В ЖУРНАЛЕ:

Текст работы должен быть не менее 2 (двух) и не более 10 (десяти) страниц, набранных в редакторе Microsoft

Word шрифтом Times New Roman 12-го кегля, с единичным интервалом между строк, на стандартной странице

формата А4 с полями по краям - слева - 3 см, справа - 1,5 см, вверху и внизу страницы по 2 см, с абзацными

отступами в 1 см. С середины страницы жирным шрифтом указываются ФИО автора (полностью), наименования

его места работы (учебы), должность и регалии. Заголовок работы пишется с середины страницы жирным шрифтом.

После заголовка через один интервал пишется непосредственный текст работы, в конце указывается список

использованной литературы. Литература указывается в порядке упоминания в тексте работы, в случае

использования цитат, в обязательном порядке в прямых скобках указывается страница первоисточника (пример:

[1, 256]). Все рисунки, карты, фотографии, таблицы, диаграммы, формулы пр. иллюстрации и вставки рекомендуется

выполнять с помощью компьютерных редакторов и размещать в статье по мере их упоминания. В случае, если

работа написана на ином языке, кроме казахского, русского и английского, к работе прилагается краткая аннотация,

написанная на английском или русском (казахском) языке.

Редакционная коллегия вправе отказать в публикации работ, не соответствующих по содержанию тематике

журнала и требованиям к оформлению работ, а также противоречащих по содержанию действующему

законодательству Республики Казахстан.

Работы к публикации в международном научно-методическом, педагогическом журнале "Еуразия білімі. Eurasian

education. Евразийское образование" принимаются в электронном виде с указанием контактных данных

автора(-ов) на электронный адрес eruditgroup@gmail.com.

Вместе с работой авторы должны приложить свои фотографии в электронном варианте (допускается

сканированная копия фотографии в формате JPEG). Фотография автора должна быть хорошего качества,

выполненной в виде портретной фотографии 5х6, в случае, если авторов 3 (три) и более человек, принимается

одна коллективная фотография, сделанная на однотонном, светлом фоне. Фотографии низкого качества, а также

те, на которых нельзя различить лица авторов, к публикации не принимаются.

Все авторы, получают сертификаты-подтверждения о публикации их работы в международном научнометодическом

журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование".

По всем вопросам, относительно публикации работ в журнале "Еуразия білімі. Eurasian education.

Евразийское образование" обращайтесь в Образовательно-научный центр "ERUDIT" по телефонам:

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Азамат Азатов), +77011827212 (Арафат Мамырбеков)


Адрес редакции:

071400, г.Семей, ул.Уранхаева, 45/3

45

¹6 (31) 2019

Жауапты редактор / Ответственный редактор / Executive editor

Azamat Azatov

Дизайн және компьютерлік беттеу / Дизайн и компьютерная верстка /

Design and Desktop Publishing

Didar Kambarova

Басуға жіберілді / Подписано в печать / Signed into Print:

21.12.2019

Пішіні / Формат / Format

60х84 1/8

Тираж / Copies

100 дана / экземпляров / number

Тапсырыс / Заказ / Order No

1022

554

Авторлардың пікірлері редакция көзқарасын білдірмейді.

Мнение авторов публикаций не всегда отражает мнение редакции журнала.

Opinion of publishing author not always reflect the opinion of the publisher.

Журнал материалдарын қолданған жағдайда, журналға сілтеме беру міндетті.

При использовании материалов ссылка на журнал обязательна.

While using materials reference to the journal is obligatory.

Редакцияның мекенжайы / Адрес редакции / The editorial office address

0 7 1 4 0 0

Семей қаласы, Уранхаев көшесі 45, 2 қабат, 3 кеңсе.

г. Семей, ул. Уранхаева, 45, 2 этаж, офис 3.

Semey, Uranhayev Street 45, 2nd floor, office 3.

Тел/Tel: + 7 (7222) 56 25 25


Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің Байланыс,

ақпараттандыру және ақпарат комитетінде 24.11.2014 ж. есепке қойылып,

№14770-Ж куәлігі берілген

Свидетельство о постановке на учет выдано Комитетом связи,

информатизации и информации Министерства по инвестициям

и развитию Республики Казахстан

№14770-Ж от 24.11.2014 г.

Registered in The Ministry of Investment and Development of the Republic of Kazakhstan,

Communication, Information and Information Committee 24.11.2014. Certificate No. 14770-Ж

Басылды / Напечатано в / Journal is published

"ImPress" баспасы / Издательство "ImPress" / Publishing house "ImPress"

071400 Семей қаласы, Найманбаев к-сі, 163, 2 офис

г. Семей, ул. Найманбаева, 163, офис 2

Semey, Naimanbayev Street, 163, office 2

Тел/Tel: + 7 (7222) 56 04 56

46

98

¹7 (7) 2015

Eurasian education №6 2019

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?