Özveri Dergisi İslam ve Yaşlılık Sorunu

Özveri Dergisi
İslam ve Yaşlılık Sorunu
Prof. Dr. Faruk BEŞER
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
A.Yaşlılığın tanımıyla ilgili değerlendirmeler
B.Problemin Halihazırdaki Durumu,
C.Yaşlılığın Anlamı
D.Semavi Dinlerin Yaşlılığa ve Yaşlılara Bakışı:
a.Kitab-ı Mukaddes’te yaşlılık.
E.İslam’ın yaşlılığa Bakışı
a.Genel olarak
b.Bireysel Görevler Açısından Yaşlılık
c.Aile Anlayışı ve yaşlılar
d.Akrabalık İlişkileri ve Yaşlılar
e.Toplumun Görevleri Açısından Yaşlılar
f.Devletin Görevleri Açısından yaşlılar
F.Sonuç
A.Yaşlılığın tanımıyla ilgili değerlendirmeler
Günümüzde yaşlılık denince akla bir tek oluş gelmez. Kronolojik, biyolojik, fizyolojik, fonksiyonel ve duygusal
yaşlılıklardan sözedilir. Ya da daha kategorik bir bakışla yaşlılık, kronolojik ve biyolojik olmak üzere ikiye ayrılır.
Birincisi ile belli bir yıl yaşamış olma, ikincisi ile ise insan bedenin doğal olarak fonksiyonlarını kaybetmeye
başlaması kastedilir. Hangisi olursa olsun, günümüzde yaşlılığa dair yazılanlarda ortak olan özellik, yaşlılığın
bütünüyle olumsuz bir durum/risk olarak görülmesidir. Çünkü, hangi çeşidiyle olursa olsun yaşlanma, yaşlının
kendisi için gittikçe artan dünya nimetlerinden artık yeterince yararlanamaması, yakınları ve devlet için ise safi
ekonomik zarar demektir. Oysa modern bilim ve teknolojinin; hayatı çok kolaylaştırdığı, akla hayale gelmedik
nimetlerle donatarak yaşamaya değer kıldığı kabul edilir.
B.Problemin halihazırdaki durumu,
Denebilir ki, modernitenin en büyük handikabı, insanların hala yaşlanmaya devam ediyor olmaları ve buna
henüz bir çare bulunamamış olmasıdır. Oluşmasına kendisinin de katkıda bulduğu gelişmelerden ve
nimetlerden bir gün yararlanamaz hale gelmek, insan için cehenneme denk bir akıbet olsa gerektir. Böylece
modernizm cennetini dünyada kurmaya çalışırken, cehennemini de yine adeta burada ve kendi elleriyle
kurmaktadır. Parası, evi, maddi imkanları bulunmasına rağmen insanın ahir ömründe tek başına kalması,
yaşlılar yurdunda ardiyeye atılmış bir nesne haline gelmesi, ya da evinde yapayalnız yaşarken yine tek başına
ölmesi ve ancak, kokusu komşularını rahatsız edince kendisinden haberdar olunup, bir naylona sarılarak
götürülmesi, insan için en korkunç son ve modernizmin de en büyük günahı ve en sevimsiz yüzü olsa gerektir.
Bu gün gelişmiş ülkelerde yaşlılar için gereken her türlü maddi imkan hazırlanmıştır ve daha da
hazırlanmaktadır. Yaşlılara özel arabalar, yol kenarlarında ve binalarda yumuşak platformlar, özel tuvaletler,
fizik imkanlarla donatılmış bakımevleri ve benzeri her şey. Bunlar bir yönüyle elbette takdire şayan hizmetlerdir.
Ancak bu hizmetlerde bile modernizmin doğurduğu aşırı bireyciliğin izlerini görmek mümkündür. Çünkü bunların
hepsinin anlamı, nihayet yaşlıya, “al sana her şey, kendin pişir kendin ye ve bize fazla yük olma” demekten
ibarettir. Oysa yaşlı için planlanmış özel bir asansörden çok daha iyisi, onu ayağa kaldıramasa dahi, elinden
tutan sıcak bir insan elidir. Buna karşılık mevcut medeniyetin yüzü yaşlılara karşı çok soğuktur ve kahredicidir.
Çünkü yaşlı olmayanlar onların gözü önünde ve onların oluşturduğu imkanlarla hayatlarını yaşamaktadırlar.
Onların kazandıklarını, kendilerine hiç saygı duymayan başkaları yemektedir. Bakımevlerinde işi gereği onlarla
ilgilenen hizmetliler ise bu moral ihtiyacı karşılamaktan çok uzaktırlar.
Yaşlılara ya da sakatlara hizmet veren araç ve gereçler artmakta ve her geçen gün gelişmektedir. Hatta
yaşlılarla ilgili yeni bilim dalları ortaya çıkmaktadır. Ancak yaşlılar da her geçen gün bunlara daha muhtaç hale
gelmektedirler. İnsanın ve onun oluşturacağı manevi atmosferin yerine fiziki araç ve gereçler ikame
edilmektedir. Ama insanî ilginin yerini hiçbir şey alacak gibi gözükmemektedir.
Modern ve rasyonel/hesabî medeniyetin nimetlerinden daha çok yararlanabilmek için, insanların aile
meşgalelerinden ve çocuk bakmanın sıkıntılarından uzak kalmaları da elbette daha rasyonel/hesabi olacaktır.

Modern nimetlerin arttığı ülkelerde doğum oranındaki düşme eğilimi de artmaktadır ve bunun böyle sürmesi
halinde doğal olarak yaşlı nüfusun oranı da yükselmektedir. Bundan şöyle bir sonuç çıkarmak mümkündür:
Bolluk ve refahın artması, insan neslinin tükenmesini sonuç vermektedir. Öte yandan doğum ve ölüm
hızlarındaki azalmalar da yaşlı nüfusun oranını artırmaktadır. “Kırsaldan kentlere süren göçler yaşlının
statüsünü değiştirmekte, kentteki teknoloji, toplumsal yapı, kültürel değerlerin farklılığı ve hareketlilik, yaşlıyı
modası geçmiş ve eskimiş yapmaktadır.” Bu durum toplumdaki değerlerin de değişmesine yol açmakta, bunun
doğal sonucu olarak da yaşlı-genç çatışması oluşmakta ve kuşaklar arasındaki iletişim gittikçe zayıflamaktadır.
Zaten geçmişi referans kabul etmeyen modernizmin yaşlılara değer vermesi bir çelişki olurdu.
Diğer yönden modern bilim ortalama ömrün uzamasına çalışırken, modernizm ise yaşlıları yalnızlığa itiyor ve
paradoksal bir sonuç ortaya çıkıyor. Yapılan araştırmalar günümüzde yaşlıların başta gelen problemlerinin
şunlar olduğunu gösteriyor:
1.Psikolojik Problemler: içine kapanma, yalnızlık hissi, ölümden ve gelecekten korkma.
2.Sağlık Problemleri: bedensel güçlerin azalması, hastalıkların artması, zihinsel güçlerin gerilemesi.
3.Ekonomik problemler: maddi gelirin ve gücün azalması, sağlık harcamalarına duyulan ihtiyaç.
Yaşlılığın ıstıraplarını azaltmanın bir yolu olarak bu gün pek çok insanî tedbirlerin yanında, ötenazi gibi çareler
de gündeme gelmiş ve Hollanda gibi bazı ülkelerde, halkın çoğunluğunun tepkisine rağmen, uygulamaya
konmuş bulunmaktadır. İnsanlar tarafından kabul görmesi için bunun adına “şefkat ölümü” diyenler de vardır.
Hollanda’dan sonra, 2002 Eylül ayından itibaren ötenaziyi cezalandırmayan ikinci ülke Belçika olmuştur. Bunun
bir bakıma benzeri olan bir uygulama da, hayatından ümit kesilen yaşlılara ilaç verilmemesi ve uygulanmakta
olan tedavinin sonlandırılmasıdır.
C.Yaşlılığın Anlamı
Günümüzde gelişmişlik kavramı çok yönlü ve yeniden ele alınmalıdır. Gerçek anlamdaki bir gelişme, doğal
olanla çatışmayan, onunla at başı giden gelişmedir. Bütüncül bir dünya görüşü, insanın ömrünü her safhasıyla
ve asıl olarak ele almalıdır. Yaşlanmak doğal bir olgudur. Ama modern akıl bunun önüne geçilmesinin mümkün
olmadığını kabul etme eğiliminde gözükmediği gibi, insan ömrünün doğal aşamalarından biri olduğunu da kabul
eder gibi gözükmüyor.
Oysa mikro kozmozdan makro kozmoza kadar her şeyde yaşlanmaya benzer bir süreç gözlemleniyor. Bir
günlük zaman diliminde sabahın erken saatleriyle bir doğuş, kuşlukla bir gençlik, öğlede bir olgunluk ve
durulma, ikindilerde bir tezgah kapatma hazırlığı, akşamla yuvaya dönüş ve nihayet gece ile bu sürecin
kapatılması ve yarın için istirahata çekilme yaşayan insanoğlu, aynı süreci bunun bir büyütülmüş haliyle ilk
bahar, yaz, son bahar ve kış oluşumlarıyla da yaşamaktadır. Ardından bunun da bir büyütülmüş hali olan
çocukluk, gençlik, olgunluk ve yaşlılık halleri gelir. Nereye kadar gittiğini bilmediğimiz galaksiler aleminde bu
durum devam etmekte ve bilinen en geniş güneş sisteminin zamanına göre dünyamızda yaşayan bir insanın
ömrü ortalama 8 saniyedir. Bunların da ötesindeki devri daim ise elbette bilinen bu gezegenlerle ilgili olan aynı
safhaların sona ermesiyle olacaktır. Zaman da muhtemelen bu belirtilerin bizde oluşturduğu yanılsamadan
ibarettir. Bunun böyle olduğunu anlamak da yine son derece rasyonel sayılmalıdır. Çünkü çarşambanın gelişi
perşembeden bellidir. Ondan sonra zaman yanılsamasının ortadan kalkacağı ve artık bu devri daimin
olmayacağı bir hayat beklenebilir. İşte yaşlılığın ortadan kalkması da ancak o zaman mümkün olabilecektir.
Çok ilginçtir ki, insan ömrüyle ilgili olan süreçte bebeklik ve yaşlılık gibi iki acizlik dönemi bulunur. Bebeklik
dönemi yaşlılığa göre daha muhtaç ve daha aciz olunan bir safhadır ama insanların bebeğe olan ihtimamları,
yaşlıya olan ihtimamlarından çok daha fazla ve çok daha içtendir. Bu elbette bir yönüyle insanın doğasını
yansıtır ama aynı zamanda onun doğasındaki bencilliğe de işaret eder. Çünkü insanın çocuktan beklentileri
vardır, buna karşılık yaşlılık ise rasyonel olarak safi zarardır. Ama bu noktada dini akıl devreye girebilirse
yaşlılığın da başka bir doğumun başlangıcı olduğu anlaşılabilir ve ondan sonraki beklentilerin de bu süreçler
arasındaki geometrik büyümeye paralel faydalar getirebileceği anlaşılabilir. O zaman çocuğa karşı duyulan
doğal ve duygusal ilgi, yaşlıya karşı iman ve dinî akılla oluşacak ilgiye, hatta sevgiye dönüşebilir.
“İnsan peşin olanı ister” ve onun rasyonalitesi en nihayet insan ömrünü baz alır. Oysa burada bile şöyle bir akıl
yürütme yapılabilir: İnsanoğlu en keyifli ömrünü bebeklikte yaşar. En güzel giysileri orada giyer. En güzel
gıdaları orada tüketir. Zira, anne sütünden daha yararlı bir gıda henüz üretilmiş değildir. En fazla ihtimamı yine
orada görür. Demek ki, bütün bunlar onun aklının, bilgisinin ve gücünün ürünü değillerdir. Sonra ayaklarının
üzerine durmaya başladığı andan itibaren sıkıntıları da başlar. Nihayet bedensel gücü artar, bilgisi çoğalır,
tecrübesi gelişir, dünyayı ve yaşamayı öğrenir ve artık anlayarak yaşama ve yaşadığının keyfine varma zamanı
gelir ama bunların beraberinde çok ilginç bir gelişme daha gerçekleşmektedir: Yaşlanmak ve akıl, bilgi, tecrübe
ve muhakeme gücünün artmasıyla ne yapacağını çok iyi öğrendiği dünyayı artık yaşayamaz ve ondan zevk
alamaz hale gelmek. İşte bu varoluşsal gerçek bile aslında dünyanın, bütün güzelliklerin tüketileceği bir yer
olmadığını göstermektedir. Öyleyse bütüncül bir felsefe, insanoğlunu sadece kabre kadar götürüp, oradan geri

dönen bir anlayış olmamalıdır. Bu sadece dinî aklın bir öngörüsü değil, saf ya da salt aklın da bir kabulüdür.
Ancak “Hep peşin olanı isteyen insanın” bundan ötesini bekleme sabrı da yoktur. Çünkü “insan çok aceleci bir
varlıktır”. Bunun bir anlamı da elbette, bu noktada duyguların akla galebe çalmasıdır. İşte bundan öte artık dinî
aklın devreye girmesi zorunludur ve bunun böyle olduğunu salt akıl da bulabilir.
D.Semavi Dinlerin Yaşlılığa ve Yaşlılara Bakışı:
Semavî dinler insanı, uzun ömrüne göre bütüncül olarak düşündükleri için, onun sadece dünyadaki çıkarlarını
bildirmekle yetinmemiş, onu daha sonrasına hazırlamayı hedeflemişledir. İhtiyarlık bir tükenme olmadığı gibi,
ölüm de bir yokolma değildir. Aksine ihtiyarlık, dünyaya bakan bir yönüyle dahi bir bilgi ve tecrübe birikimidir. Bu
sebeple yaşlılığı bir bitiş olarak gören modern sosyal güvenlik anlayışı yaşlılar için bu yönüyle bir ıstıraptır.
İnsanın gücü azalabilir, bedeni bazı işlevlerini yapamaz hale gelebilir, başka insanlara muhtaç olabilir, ama
bütün bu olumsuzluklarla beraber insan hep ileriye bakabilirse, her takvim bitişiyle, sona biraz daha yaklaşmış
olma endişesinden de kurtulabilir. Bu sebeple yaşlılığı herkes için belli bir yerden başlatmak, iki açıdan
sakıncalı olsa gerektir: 1.İnsan bu sebeple psikolojik olarak kendini güçsüz sayar, her geçen gün bitmekte
olduğunu düşünür. 2.Herkes aynı yaşta ihtiyarlamaz. Bazı insanlar 50 yaşlarında iş göremez hale gelirken,
bazıları 80 yaşında tezgahın başında çalışıyor olabilirler.
Yapılan istatistikler günümüz insanının ihtiyarlıkta korktuğu şeyleri şöyle sıralıyor: 1.Ölüm 2.Güçsüz düşmek
3.Terkedilmişlik. 4.Bunama.
Oysa dindar bir insanın bunların en az ikisinden hiç korkmaması, diğer ikisini ise mesele edecek kadar büyük
görmemesi mümkündür. Onun için ölüm bir yok oluş değildir, aksine dünya sıkıntılarından kurtulma ve bu sıkıcı
imtihan yerini terk etme ve hakedişlerini almanın başlangıcıdır. Güçsüz düşme, kaçınılmaz bir son olmakla
beraber, böyle bir ömre dek imanla ulaşmanın manevi avantajları da vardır. Bunama ise, dini bütün insanlarda,
diğerlerine göre daha az görülen bir hastalıktır. Çünkü bunamanın sebeplerinden birisi de, sözü edilen
durumlardan korkudur.
a.Kitab-ı Mukaddes’te yaşlılık.
Her üç semavi dinin asılları da aynı olduğu için, insan ömrünü öbür alem merkezli ve bir bütün olarak görmede,
yaşlanmanın bir bitiş değil, bilgi ve tecrübe birikimi olduğuna işaret etmede, farklı tonlarda da olsa, aileye vurgu
yapmada hepsi aynı yolu izlerler.
İncil ihtiyarlığın birikim ve tecrübe dönemi olduğuna vurgu yapar. Gerçi burada sanki ihtiyarlığın da yine ihtiyar
olmayanlara yarayan bir hazine olması öne çıkarılır ve yine gençlerin yararı söz konusu edilir gibidir. Bunda da
tabiatıyla gizli bir dünyevileşme eğiliminden söz edilebilir. Bununla birlikte yaşlılara, bir insan olarak ihtimam
gösterilmesini söyleyen İncil ayetleri de vardır. Yaşlılar da saygın bir yaşam sürmelidirler.
Tevrat’ta yaşlılara ve yaşlılığa İncil’e göre daha çok atıf bulunmaktadır. Yaşlıların bilgeliğine, deneyimlerine
ağırlıklı olarak vurgu yapılırken, onlara ihtimam gösterilmesine de aynı derecede dikkat çekilir ve görünen o ki,
Tevrat’taki yaşlı, İncil’deki yaşlıdan hem daha bilge bir kişiliğe, hem da daha saygın bir konuma sahiptir.
E.İslam’ın yaşlılığa Bakışı
a.Genel olarak
Kur'ân-ı Kerim’de insanın yaradılışı safhalarına sık sık işret edilir ve yaşlılık dönemini ifade etmek için “şeyh”
(çoğ. Şuyûh) kelimesi kullanılır. ‘Şeyh’, sadece yaşlı demek değildir; o aynı zamanda saygın, bilge ve örnek
insandır. İnsanoğlu önce zayıf ve muhtaç bir varlık olarak dünyaya gelir, ardından güçlü bir yaşa, sonra tekrar
güçsüz bir döneme ulaştırılır. Ondan sonra da bu süreç devam edecektir. Yaşlılık, bir şeyhûhet/bilgelik dönemi
olmakla beraber, yaşlı insan gerekli ihtimamı görmezse ömrün en rezili ve bilgili iken, hiçbir şey bilmez hale
gelme dönemi de olabilir. Ama bu durumu anlatan kelime yaşlının kendisinden çok, ona bakması gerekenleri
muhatap alır ve ilgilerini tahrik eder özelliktedir. Çocukların ebeveynlerine iyi bakmaları ve kırıcı
davranmamaları, onların Allah’a şirk koşmamanın hemen ardından gelen yükümlülükleridir. Bunun tevazu ve
onlar için hayır dualarla da sürdürülmesi gerekir. Bu talep sıralamasında hukukî, ahlakî ve dinî yaptırımların her
üçüne birden işaret bulunduğu açıktır. Ebeveyn hangi inanca mensup olursa olsun, bu ihtimam onların hakkıdır.
Ne var ki, onlar da çocuklarını Allah’a şirk koşmaya zorlayamazlar.
İnsanı güçsüz bırakması bakımından menfi yönü olan bir olgu olmakla beraber ihtiyarlık, İslam’da her yönüyle
bir tehlike/risk olarak görülmez. Olumsuz görülmesi, bireyi güçsüz ve dolayısıyla da kendine ve ailesine
bakamaz hale getirebilme özelliğinden dolayıdır. Bunların yanında yaşlılık bir düşünme ve kendine gelme
imkanıdır. Eğer insanların hayatlarında yaşlılık bulunmasaydı ve hayatlarının sonuna kadar hep genç
kalsalardı, hatalarının muhasebesini yapmayı düşünemeyebilirlerdi. Bu yönüyle yaşlılık, ebedi hayat olan öbür
aleme bir hazırlık ve toparlanma imkanı sayılmaya değer. İslam bilirken bilemez hale gelme /bunama safhasını

“ömrün en perişanı” olarak sayarken, aynı zamanda bu safhaya ulaşan insanların kazanma şanslarını
sürdürebilme imkanlarının devam ettiğini de bildirir: “İnsan ömrün en perişanına ulaşıp, bilirken bilmez hale
gelince, Allah onun önceden yaptığı hayırlarını yazmaya devam eder, ama yaptığı kötülükleri bağışlar” “Hayırlı
insan, ömrü uzun ve eylemleri güzel olan insandır. Ama kötü insan da ömrü uzun olduğu halde eylemleri kötü
olan insandır.” “Yaşlılıktan ağaran saç müslüman insanın yüzündeki nurdur. Artık kim nur istemiyorsa onları
yolsun”
Oysa modern sosyal siyaset anlayışında yaşlılık safi bir sosyal risktir ve iyi tarafı hiç yoktur. Konunun bu
yönüne daha önce değinmiştik. Burada ele alacağımız şey ise sadece olumsuz tarafı ele alındığında İslâm’ın
yaşlılık olayını hesaba katması, çaresiz bırakmaması, ahlakî ve dini yaptırımlara sahip tedbirler yanında, hukukî
yaptırımlarla da problemi halletmeyi hedeflemesidir.
Kurânı Kerim Arapça olmasına rağmen o, Arapça’da yaşlılık ve yaşlı insan için kullanılan “Heram” ve “Herim”
kelimelerinin köküne ve türevlerine yer vermez. Buna karşılık iş göremez kadar yaşlanmış insanlardan dört ayrı
yerde “şeyh” kelimesiyle söz eder. Bunun sebebi şu olabilir: Etimolojik açıdan “heram” kelimesinde, zayıflık,
güçsüzlük ve iktidarsızlık anlamı vardır ki, insanları bu vasıfla vasıflamak, taltif yerine horlayıcı ve kırıcı bir ifade
biçimidir. “Şeyh” kelimesi ise hürmeti, tecrübeyi, görmüş geçirmişliği, bilgeliği ve marifeti akla getirir ki, diğerinin
aksine bunun tazim ve ilgiyi anlattığı açıktır. Bununla beraber yaşlılığın bir ileri devresi vardır ki, kişi orada
manevî ihtiyacı olan saygı ve ilgi görmeyi dahi düşünemeyecek ve öncelikle fiziki ihtiyaçlarının giderilmesi
gereken bir konumdadır.
Hadislerde tehlike olarak gösterilen yaşlılık da işte bu, ömrün en perişan anı olsa gerektir. Bir hadiste: “insanı
hezeyana düşüren ve bunaklaştıran ihtiyarlık” tehlikesine dikkat çekilir ve bu gelmezden öce insanların
bizzat kendileri bir şeyler yapmaya çağrılır. Zaten söz konusu ayetlerde de bu dönem için, “bilirken bilmez
hale gelme” yani bunama, açıkça zikredilir. Şu halde İslam’da bu dönemin tehlike, hem de önemli bir tehlike
olarak görüldüğü açıktır.
Hz. Peygamber’in hadisleri, Kur'ân-ı Kerim’deki temel prensipleri açar ve işin pratiğini gösterir:
Biz onun Allah’a sığındığı konulardan birinin ihtiyarlık/heram olduğunu biliyoruz.
Ebeveyni, ya da onlardan biri çocuklarının yanında ihtiyarlık dönemlerine ulaşır da, çocukları onlar sebebiyle
cenneti kazanamazlarsa çok kötü bir kayıp yaşamış olurlar. Küçüklerine şefkat ve sevgi, büyüklerine saygı
göstermeyenler İslam ahlakı üzere değillerdir. Malından babasının kendisine sormadan aldığını Hz.
Peygamber’e şikayet eden birisine o: “ısrar etme! Çünkü sen de, senin malın da babanındır” uyarısında
bulunmuştur. Annesini sırtına alarak Kâbe’yi tavaf ettiren bir genç, Hz. Peygamber’e, bu yaptığımla onun
hakkını ödeyebildim mi diye sorduğunda: “Hayır, asla! Hatta o sana hamile iken karnında onu tekmenle bir kez
rahatsız edişinin hakkını bile ödemiş olamazsın” cevabını vermiştir. Benzer soruyu bir genç Hz. Ömer’e de
sormuştur: “Annem yatalak. O beni küçükken taşıdığı gibi, şimdi ben de onu sırtımda taşıyorum, hatta
tuvaletine ve benzeri ihtiyaçlarına sırtımda götürüyorum, hakkını ödemiş olur muyum?” Hz. Ömer şu cevabı
vermiştir: “Hayır! Çünkü o seni taşırken senin için uzun bir ömür arzuluyordu, sen ise onun bu gün yarın
ölmesini bekliyorsun”. Hz. Peygamber şöyle söylemiştir: “Genç bir insan yaşlı birisine ihtimam gösterirse,
yaşlandığında Allah da ona ihtimam gösterecek birisini nasip eder”
İslam’da yaşlılara ihtimam gösterecek olanlar sadece onların çocukları değildir. Bu ihtimam halkaları insanın
doğasına konan karabet motivi ile en yakından uzaklara doğru açılarak devam eder. Son halka devletin
kucaklayıcılığıdır. Kişinin kendi çocuklarının ardından “yakın akrabası” gelir. Çünkü insanın çocuğu hiç
bulunmayabilir, bulunsa da imkanları açısından bu ihtimamı gösteremeyecek durumda olabilir, ya da bunu
ahlaki yetersizliği sebebiyle gösteremeyebilir. Yakın akrabanın ardından uzak akraba ve onun ardından da
komşular gelir. Komşu komşusundan sorumludur. “Komşusu açken tok sabahlayan İslam ahlakı üzere değildir”.
Bu ihtimam kaynaklarının hepsi elbette hukuki yaptırıma sahip değildir ve yaşlıların bakımı da sadece ahlaki ve
vicdani yaptırımlara bırakılamayacak kadar önemlidir. Ama tek başına hukuki düzenleme ve yaptırımların da
buna kafi gelmediği bu günün açık bir gerçeğidir. Bu sebeple olacak ki, benzeri pek çok konuda olduğu gibi bu
konuda da İslam’ın her iki saikı birden devreye soktuğu anlaşılmaktadır. Hatta ahlaki ve dini saikları ayrı ayrı
kabul edecek olursak İslam’ın hukuku, ahlakı (vicdanı) ve dini inancı birer saik olarak kabul ettiği çok açıkça
görülür. Ayrıca bu kabil şeylerde bir tek yaptırıma güvenmektense, pek çok yönü bulunan insanoğlu için, bu
yönlere hitap eden bütün yaptırımları devreye sokmak en akıllıca davranış olsa gerektir. Dinî, vicdanî ve ahlakî
yaptırımların her birerlerinin, meselenin halli için birkaç puan katkıda bulunması problemi epeyce kolaylaştırır ve
hukuka çok az bir iş kalmış olur.
e.Bireysel Görevler Açısından Yaşlılık
İslam’da asıl olan kişinin kendisine yeterli olması ve başkalarına yük olmamasıdır. İnsanoğlu Rabbine
kavuşuncaya dek didinmek üzere yaratılmıştır. Herkes için ancak çalıştığının karşılığı vardır. Bu durum
ebeveyn ve çocuklar açısından böyle olduğu gibi, devlet ve bireyler açısından da böyledir. Bir İslam ülkesinde

hukukun buyrukları farz, yasakları haram diye isimlenirken, bireyin hukukun karışmadığı ahlak alanında da
farzlar ve yasaklar vardır ve ahlaki alandaki farzlar ve haramlar hukuki alandakilerden daha az önemli değildir.
Beslenme ile ilgili özel alana hukuk karışmaz, ama İslam’ın sigara, alkol ve zararlı maddeleri alınmasını
yasakladığı bilinmektedir. Yiyecek ve içeceklerle ilgili düzenlemeler yaşlılar için sağlık açısından
azımsanmayacak bir avantaj doğurur ve yaşlılığın toplam yükünü birkaç puan düşürebilir. Çünkü sağlıklı olanla
olmayan, ihtimama aynı derecede gereksinim duymaz. Tedavi olmak ve beden sağlığına dikkat etmek aynı
zamanda dini bir emirdir. Bütün Müslümanların şu hususlulara dikkatleri çekilir: “Beş şeyden önce beş şeyi
fırsat bilin: Ölümden önce hayatı, hastalanmadan önce sağlığı, meşgul olmadan önce boş zamanı,
ihtiyarlamadan önce gençliği, muhtaç düşmeden önce zenginliği”
Dua, ibadet, şükür, kadere rıza, tevekkül gibi ahlaki değerlerle yetişen insanın, olaylardan ve risklerden
etkilenmesi diğerleri gibi olmayacaktır.
Bu ek desteklere, İslam’ın evliliğe bakışını dahi ekleyebiliriz. Evlilik kutsal yönü bulunan bir kurumdur, bir
ibadettir ve kişinin Allah huzuruna evli olarak gitmesi çok daha güzeldir. Evliliğin tabii amacı, nesli sürdürmek
olmakla beraber, Kur'ân-ı Kerim’de asıl vurgu yapılan yönü, onun sükun, sevgi ve şefkat üreten bir kaynak
oluşudur. Bu özelliklerle birlikte sadakat, evliliği sürmesinin en önemli etkenidir. Yaşlılığın yüklerini hafifleten en
etkili unsurun böyle bir hayat arkadaşı olduğunu düşünürsek, evlilik anlayışının yaşlılık problemine etkisini çok
daha rahat anlayabiliriz. Hatta diyebiliriz ki, bu ilave kurumlar sebebiyle bu gün Türk yaşlısı, bütün maddi
imkansızlıklara ve sosyal güvenceden mahrumiyetine rağmen, batılı hemcinslerinden çok daha şanslı
konumdadır. Cennetin kapısı görülerek saygı ve sevgi ortamında içilen sıcak bir çorba, bütün maddi imkanlara
rağmen, köpeğin sadakatine sığınmaktan çok daha iyi olsa gerektir.
c.Aile Anlayışı ve Yaşlılar
İster hukuki olsun, isterse vicdani ve dini olsun, yaşlılara gösterilecek ihtimamın mekanı ve sağlıklı olarak
uygulanabileceği yer öncelikle ailedir. Bu sebeple aile güçlendirilmeden yaşlılara tam anlamıyla ihtimam
gösterilmesi mümkün gözükmemektedir. Dini duyarlılık olmadan da ailenin güçlendirilemeyeceği anlaşılmış
olmalıdır. Çünkü aile, bireyler arasında bir bakıma manevi bir hiyerarşinin bulunmasını ve onların bu hiyerarşi
içerisinde birbirlerine karşı sorumlu olmalarını gerektirir. Aşırı bireycilik ise herkesi herkesten bağımsız bir varlık
haline getirmektedir. Ebeveynin çocuğa göre nispi bir üstünlüğünün bulunduğunu söyleyen sadece dindir.
Manevi bir arka plan verilmeden ailenin devamlı olamadığı da bir gerçektir. Aile adeta Allah’ın temsil edildiği bir
yuvadır. Bu özelliğiyle ailenin, hukuk kurallarının düzenleyemeyeceği kadar aşkın bir yönü de vardı. Bu sebeple
İslam geleneğinde aileyi düzenleyen kurallar öncelikle ahlak kurallarıdır ve onların pörsüdüğü yerde ancak
hukuk devreye girer. Sevginin, şefkatin ve sükunun yaşanarak öğrenilebileceği yegane okul da ailedir. Böyle bir
ailede eşler sadece cinsellik saikıyla bir araya gelmiş değillerdir. Bu sebeple de cinsel işlevselliğin bitmesiyle de
beraberlik sona ermez.
Dinî-ahlaki değerler üzerine kurulan bir ailede, ebeveyn yaşlanınca “moruk” olmaz, “bal nene” ya da “büyük
baba” olur. Karı kocanın bağımsız bir evleri olabilir, tercih edilen de budur, ancak “aile” kurumu doğal olarak
öncelikle karı-kocadan oluşurken, ikinci halkada kocanın ve daha sonra da kadının ebeveynini de içine alır.
Kadının ebeveyninin ikinci derecede olması görecelidir ve onlar da kendi erkek çocuklarına göre birinci
derecededirler. Böylece yeni nesil büyük baba ve büyük annenin deneyimlerinden yararlanırken, onlar da
muhtaç olmadıkça çocuklarına yük olmazlar ve kendi ayakları üzerine dururlar.
Yaşlılar için böyle bir şans kendi çocukları dışındaki yakınlarıyla da, hatta hiç yakını olmayan tanıdıkları ve
komşularıyla da vardır. Ne var ki, bu şans merkezden uzaklaştıkça azalan ve daha zayıf hale gelen yaptırımlara
sahiptir. Ama yine de dindar olmayan toplumlara göre vardır. Çünkü bir insana, bir yaşlıya bakma,
azımsanmayacak dini ve vicdani yaptırımlara sahiptir. Az da olsa bunu kabullenecek aileler bulunabilir. Bu
kabulde dindar birisi için sevap kazanma duygusu ilave bir etkiye sahip olacaktır. Bununla birlikte devlet, huzur
evlerinde her bir yaşlı için harcadığı meblağın çok daha azını böyle ailelere verir ve bunu madden de teşvik
ederse, bu iş için önemli bir mesafe kat edilmiş olur, kimsesiz yaşlılar da aile ortamında yaşama şansı
yakalamış olurlar. Yaşlılara aile ortamını kazandırmanın muhtemelen daha kestirme bir yolu bile bulunabilir ve
bu harcamayı onları kendi evlerinde bakmak isteyen gönüllülere vermek suretiyle ayrıca istihdam sahası da
açmış olur. Zaten yaşlılarla ilgili olarak yapılması gereken her şeyi üstlenen üniter kurumların olmasını
beklememek gerekir. Farklı ihtiyaçları karşılama misyonu bulunan kurumlar birbirlerini tamamlarlar ve böylece
asıl olan hukuki kurumlara çok az bir yük kalmış olur.
Böyle bir aile anlayışının mimariye ve özellikle de ev düzenine yansımaması da mümkün değildir. Ancak
yüzyıllardır İslam medeniyeti özgünlüğünü yitirmiş ve kimlik oluşturmada katkısı bulunan kültür ve sanattaki bu
detayları fark edemez hale gelmiştir. Böyle bir anlayışa göre hazırlanacak ev planında pek ala, temel ihtiyaçları
karşılayacak donanımda bir ebeveyn odası bulunabilir. Bakıma muhtaç hale gelen yaşlılar böylelikle sürekli aile
ortamının manevi havasını yaşayabilme şansını yakalarlar. Ama daha önce de değindiğimiz gibi, bunu hukuki
düzenlemeler ve tek başına vicdan başaramaz.

d.Akrabalık İlişkileri ve Yaşlılar
Kur'ân-ı Kerim anne baba hukuku üzerinde ısrarla durur. Bunu anlatan naslara daha önce işaret ettik. Bununla
birlikte en yakından en uzağına kadar akrabanın insanlar üzerinde hakkı vardır ve insanoğlunun yakınlarına
ilgisi doğal dürtülerle de desteklenmiştir. Rahim (akrabalık) ilişkilerini koparanlara cennet haram olur. Allah’ın
kurulmasını istediği ilişkileri kesenler fasıktırlar. Kişinin babasının dostu olanlar dahi, sırf bu dostluğun
korunması adına onun ilgisine layıktırlar.
e.Toplumun Görevleri Açısından Yaşlılar
İslam’da yaşlılık riskinin hafifleticileri bireysel tedbirlerden başlamak üzere, ailevi, toplumsal ve devletin
görevleri olarak devam eder. Yaşlı, kendi yakını olmayanlardan da saygı görmelidir. “Müslüman bir yaşlıya
ikramda bulunmak, Allah’ı yüce bilmenin bir belirtisidir.” “Küçüklerine şefkat, büyüklerine saygı göstermeyenler
İslam milletinden olamazlar”
İslam birbirinin mahremi olmayan kadın ve erkeğin ten temaslarını ve buna bağlı olarak tokalaşmalarını
yasaklarken, bazı görüşlere göre yaşlıları bundan istisna eder. En önemli ibadeti olan namazın tam ve kâmil
ifasının, onun cemaatle kılınması olduğu bilinmektedir. Cemaate imamlık/önderlik edecek kişi bunun için en
elverişli/en ehil kişi olmalıdır. Ehliyeti belirleyen özelliklerin başında bilginin ve yapacağı işe muktedir olmanın
geldiği açıktır. Ancak bu öncelikli özelliklerde eşit olanlarda aranacak ilave özellik yaşlılıktır. Bu hiyerarşik
belirlemede hem tecrübeye, hem de yaşlılığa bir değer atfedilmiş olduğu bellidir. Karşılaştıklarında
müslümanların birbirlerine esenlik duası olarak selam vermeleri dini ve ahlaki bir görevdir ve selam vermede de
bir saygı sıralaması vardır. Bu sıralamaya göre, genç olan yaşlı olana selam vermelidir. Bir saygı ifadesi olarak
insanın insana ayağa kalkması bazen hoş karşılanmaz ve bunda insanın tanrılaşması ve ceberut olması
tehlikesi görülür. Ancak bu tehlike, ayağa kalkandan çok, kendisi için ayağa kalkılmasını isteyenle ilgilidir. Böyle
bir talep ve arzu yoksa, sadece saygı amacıyla bazı insanlar için ayağa kalkmak hoş karşılanmıştır ve bunların
başında yaşlılar gelir.
Bütün İslam milletlerinde yaşlılar için kullanılan kelimelerden birisi ‘büyüğümüz/büyüklerimiz’ ifadesidir ve
bunlarda saygıya, sevgiye ve ihtimama atıfta bulunulduğu açıktır. Bazı dillerde insanların toplum içindeki
göreceli durumlarını ifade eden saygı unvanları vardır ve bunların başında elbette anne-baba, büyük anne
büyük baba gelir. Bunlar muhtemelen bütün dillerde bulunmaktadır. Ama müslüman milletlerde belki de sırf
İslamî bir edep olarak başka unvanlar da vardır. Mesela Türkçe’de ‘anne’nin yanında, ‘ana’ kelimesi ilave bir
saygıyı anlatır ve saygı ve sevgide bir derinliğe ve içtenliğe işaret eder. “Bal anne”, ya da “bal nene” unvanları
da aynıdır ve bunların pek çok dilde bulunmadığı bilinmektedir. Bir yaşlı için elbette terkedilmiş biri olmakla, bal
anne olmak arasında kıyaslanmayacak farklar vardır. Bunda elbette, sadece yaşlı bir kadın olmak yerine,
anneliğe bir göndermede de bulunulmuş olabilir. Keza, ‘abi/ağabey’, ‘abla’ unvanları da böyledir. ‘Amca, teyze,
dayı, hala’ gibi unvanlar belki bütün dillerde vardır ama bunların gerçek yakını olmayanlar için sadece bir saygı
ifadesi olarak kullanılması muhtemelen Türkçe’ye hastır.
Bütün insanlar için kötü sözler söylemek ahlaken kötüdür, ama büyüklere kötü söylenmiş olması daha da
kötüdür.
f.Devletin Görevleri açısından yaşlılar
Bir İslam ülkesindeki yaşlıların, geçmişleri ne olursa olsun, sosyal güvenlikleri devletin en başta gelen görevleri
arasındadır. Bu aslında devletten önce toplumun görevidir ama ahlaka ve vicdana bırakılmayacak bir konu
olduğu için toplum adına bu görevi devlet yerine getirir. Bunun için önceden çalışmış olmaları, ya da
olmamaları, pirim yatırmış olup olmamaları, müslüman olup olmamaları fark etmez. Yaşlıların nafakası öncelikle
kendi furuları üzerinedir. Bu bir yönüyle onların dini ve ahlaki görevleri arasındadır. Ancak devlet bunu sadece
onların vicdanlarına bırakmamış ve uygulamasını kendi üzerine almıştır.
Yaşlıların çocukları üzerinde, evlendirme dahil, velayet hakları vardır.
Emeklilik gibi insanı işe yaramaz ilan eden bir uygulama yerine her yaşa ve güce göre iş bulunup, çalışmayı
sürekli kılmak daha elverişli olur. Bu doğrultuda meslekler ihdas edilebilir. Böylece yaşlılar hem işe yaramazlık
psikolojisinden kurtulurlar, hem de üretime katkıda bulunurlar, tecrübelerinden de yararlanılmış olur.
Oyun, eğlence ve sigaradan uzak, yaşlılar kıraathanesi olabilir. Gelip çalışan yaşlılar için çeşitli el sanatlarının
yapıldığı iş merkezleri kurulur, yaptıkları her iş başına ücret alırlar, devam zorunluluğu olmaz. Böylece hem bir
iş yapıp para alma, hem de ataletten kurtulma avantajı yaşarlar.
F.Sonuç:

Yaşlılık doğal sürecin bir parçasıdır ve yaşlılık sorunu, insanoğlu için söz konusu olacak bütün aşamaların bir
bütün olarak hesaba katılmasıyla halledilebilir.
Bu gün bu sorun modern dünyanın en önemli sorunları arasındadır ve maddi refahın artmasıyla ters orantılı
olarak da büyümektedir. Yaşlılara bakacak kurumların gelişmesi ve her geçen gün yeni donanımlar
kazanmaları sevindiricidir, ancak insanoğlunun manevi/moral ihtiyaçları, yaşlandıkça daha da artmaktadır.
Aile kurumu bu sorunun çözümü için en önemli kurumdur ve aileyi ayakta tutan en büyük etken de dindir.
Çünkü ailenin manevi bir arka planı vardır. Bu arka plandan soyutlanan aile olsa olsa karşılıklı çıkarlara dayalı
bir birliktelik olur. Bu çıkarlar bitince de birliktelik sona erer. Yaşlılar için öncelikli olan elbette kendi aileleridir.
Dinin bunu destekleyen etkileri vardır, ancak kendi aileleri bulunmayan yaşlılar için dahi aile ortamında hizmet
imkanları bulunabilir. İslam’ın öğretileri ve yaşanan gelenek bunu çok kolaylaştıracaktır.
Bunların yanında, gıda rejimi, evliliğe bakış, komşuluk anlayışı gibi kültürel değerler yaşlılık sorununun halli için
birer ilave kurumlar gibidirler.
“Yaşlılık: Yaşlılık, zaman faktörüne bağlı olarak kişinin değişen çevreye uyum sağlama gücü ile organizmanın
iç ve dış etmenler arasında denge sağlama potansiyelinin azalmasıdır. (4. Uls.Sos.Hiz. Konf. 1995: 231.).
Kronolojik Yaşlılık: Neugarten, yaşlılığı kronolojik olarak üç bölüme ayırmıştır: Genç yaşlı (65-74), orta yaşlı
(75-84), ve yaşlı yaşlı (85-90) (Koşar,1996:4.). Biyolojik Yaşlılık: Yaşlanmaya bağlı olarak insan vücudunun
yapı ve fonksiyonlarında meydana gelen değişikliklerdir. (Sağlık Bakanlığı: 2002:1.). Fizyolojik Yaşlılık:
Biyolojik yaşlılığa bağlı olarak ortaya çıkan kişisel ve davranışsal değişikliklerdir. (Sağlık Bakanlığı: 2002:1.).
Duygusal Yaşlılık: Kişinin kendini yaşlı hissetmesine bağlı olarak yaşam görüşü ve yaşam şeklinin
değişmesidir. (Sağlık Bakanlığı: 2002:1.). Fonksiyonel Yaşlılık: Aynı yaşta olan bireylerle karşılaştırıldığında
toplum içinde fonksiyonlarının devam ettirilememesi. (Sağlık Bakanlığı: 2002:1.)”. Ahmet KISACIK. SİVAS İL
MERKEZİNDE İKAMET EDEN 60 YAŞ VE ÜZERİ YAŞLILARIN DEMOGRAFİK, EKONOMİK, SOSYAL,
SAĞLIK VE DUYGUSAL DURUMLARI http://www.sosyalhizmetuzmani.org/yasliarastirmasi.htm 02.01.2006
Amerika’da bulunduğum günlerde Pittsburgh’da böyle bir olaya şahit olmuştum ve bu durumun orada çokça
vaki olduğunu öğrenmiştim.
Toplumlardaki yaşlı nüfusun ve yaşlılık sonucu ortaya çıkan sorunların artışı gerontoloji ve geriatri alanlarını
ortaya çıkarmıştır. "Gerontoloji" yaşlılığı bütün yönleriyle inceleyen bir bilim dalı, "Geriatri" ise yaşlının sağlığı ve
tedavisine yönelik bir tıp ihtisas alanıdır. Tıp gibi sosyal hizmet de öteden beri yaşlılık alanı ve yaşlılarla
ilgilenmektedir. (Bkz. Kısacık, Ahmet, adı geçen araştırma)
http://www.sosyalhizmetuzmani.org/yasliarastirmasi.htm 02.01.2006
Bkz. Hilalî, Sadüddin Misad. Kadıyyetü’l-müsinnîn el-kibâr el-muâsıra wa ahkâmuhumu’l-hâssa fi’l-fıkhi’l-İslâmî:
Dirase fikhiyye mukarane. Kuwait University. 2002. s. 73
“ Belçikalı doktorlar, bundan böyle evinde ötenazi isteyen hastalar için ötenazide kullanılan enjeksiyon aleti ve
ölümü gerçekleştiren ilaçları içeren ve “Kit” diye anılan seti, eczanelerden temin edebileceklerdir. Le Soir
Gazetesi’nin haberine göre, ötenazi için gerekli malzemelerden oluşan kutunun fiyatı 60 Euro civarındadır.
Doktorlar, kullanmadıkları ilaç ve malzemeleri eczanelere geri iade etmek mecburiyetindedir. ” ( 18 Nisan 2005
http://www.zenit.org/french/)
Bazı Kur'ân ayetleri, öbür alemde insanların en zinde ve en güzel yaşlarında olarak tekrar yaratılacaklarına
işaret eder. Bkz. Vakıa, 56/35-37
Mevlana’nın şu dizeleri bunu anlatır: “Beni mezara koyunca ‘elveda!’ demeye kalkışma; Mezar cennet
topluluğunun perdesidir. Sana batmak görünür ama o doğmadır, parlamadır. Mezar, hapis görünür ama o canın
hapisten kurtuluşudur. Batmayı gördün ya! Doğmayı da seyret. Güneş’le Ay’a batmaktan ne zarar gelir ki?...
Yere hangi tohum ekildi de bitmedi, yeşermedi? Niçin insan tohumuna gelince bitmeyecek, yetişmeyecek
zannına kapılıyorsun?... Ölümümüzden sonra mezarımızı yerde arama, âriflerin gönüllerindedir mezarımız
bizim”. Hz. Ali’ye nispet edilen bir sözünde o: “İnsanlar uykudadırlar, ancak ölünce uyanırlar” demiştir. Necip
Fazıl Kısakürek de ölüm ve mezar için şöyle der: “Mezar, mezar zıtların kenetlendiği nokta / Mezar, mezar,
varlığa yol veren geçit, yokta… Varmak o iklime ki, uğramaz ihtiyarlık / Ebedi gençliğin taht kurduğu yer,
mezarlık. Ebedi gençlik ölüm, desen kimse inanmaz / Taş ihtiyarlar, servi çürür, ölüm yıpranmaz” (Sonsuz
Hayata Yolculuk. İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Mezarlıklar Müdürlüğü Yayını. Ty)
Bkz. Elç.14: 23 İmanlılar için her kilisede* ihtiyarlar* seçtiler. Dua ve oruçla* onları, inandıkları Rab'be emanet
ettiler. / Elç.15: 2 Pavlus'la Barnaba bu adamlarla bir hayli çekişip tartıştılar. Sonunda Pavlus'la Barnaba'nın,
başka birkaç kardeşle birlikte Yeruşalim'e gidip bu sorunu elçiler ve ihtiyarlarla* görüşmesi kararlaştırıldı. /
Elç.15: 6 Elçilerle ihtiyarlar bu konuyu görüşmek için toplandılar. / Elç.15: 22 Bunun üzerine bütün inanlılar

topluluğuyla* elçiler ve ihtiyarlar*, kendi aralarından seçtikleri adamları Pavlus ve Barnaba'yla birlikte
Antakya'ya göndermeye karar verdiler. Kardeşlerin önde gelenlerinden Barsabba denilen Yahuda ile Silas'ı
seçtiler. / Elç.16: 4 Kent kent dolaşarak Yeruşalim'deki elçilerle ihtiyarların* aldığı kararları imanlılara iletiyor,
bunlara uymalarını istiyorlardı. / 1.Ti.5: 17 Topluluğu iyi yöneten ihtiyarlar*, özellikle Tanrı sözünü duyurup
öğretmeye emek verenler iki kat saygıya layık görülsün. / 1.Pe.5: 5 Ey gençler, siz de ihtiyarlara bağımlı olun.
Hepiniz birbirinize karşı alçakgönüllülüğü kuşanın. Çünkü, "Tanrı kibirlilere karşıdır, Ama alçakgönüllülere
lütfeder."
Ti.5: 1-2 Yaşlı adama*fx* çıkışma, babanmış gibi yol göster. Genç erkeklere kardeşinmiş gibi, yaşlı kadınlara
annenmiş gibi, genç kadınlara tam bir yürek temizliğiyle kız kardeşinmiş gibi yol göster.
Tit.2: 2 Yaşlı erkeklere ölçülü, ağırbaşlı, sağduyulu olmalarını buyur. İmanda, sevgide ve sabırda sağlam
olsunlar. / Tit.2: 3 Aynı şekilde yaşlı kadınlar saygın bir yaşam sürmeli. İftiracı, şaraba tutsak olmamalı; iyi olanı
öğretmeli.
Bkz. Yas.32: 7 "Eski günleri anımsayın; Çoktan geçmiş çağları düşünün. Babanıza sorun, size anlatsın,
Yaşlılarınız size açıklasın. YASANIN TEKRARI. Rut.4: 14 O zaman kadınlar Naomi'ye, "Bugün seni yakın
akrabasız bırakmamış olan RAB'be övgüler olsun. Doğan çocuğun ünü İsrail'de yayılsın" dediler. Rut.4: 15 "O
seni yaşama döndürecek, yaşlılığında doyuracak. Çünkü onu, seni seven ve senin için yedi oğuldan bile daha
değerli olan gelinin doğurdu." Eyüp.12: 12 Bilgelik yaşlılarda, Akıl uzun yaşamdadır.
Bkz. Lev.19: 32 "'Ak saçlı insanların önünde ayağa kalkacak, yaşlılara saygı göstereceksin. Tanrın'dan
korkacaksın. RAB benim. LEVİLİLER. Yas.28: 49-50 "RAB uzaktan, dünyanın öbür ucundan bir ulusu -dilini
bilmediğiniz bir ulusu, yaşlılara saygı, küçüklere sevgi beslemeyen acımasız bir ulusu- birden çullanan bir kartal
gibi başınıza getirecek. Yşa.3: 5 İnsan insana, komşu komşuya haksızlık edecek. Genç yaşlıya, Sıradan adam
onurlu kişiye Hayasızca davranacak. Yşa.47: 6 Halkıma öfkelenmiş, Mirasım olduğu halde onu bayağılaştırıp
Eline teslim etmiştim. Ama sen onlara acımadın, Yaşlılara bile çok ağır bir boyunduruk yükledin. Ağıtlar.4: 16
RAB kendisi dağıttı onları, Artık yüzlerine bakmayacak. Kâhinleri saymadılar, yaşlılara acımadılar. Ağı.5: 12
Önderler ellerinden asıldı, Yaşlılar saygı görmedi.
Örnek olarak bkz. Ğâfir, 40/68: “Sizi topraktan, sonra bir spermden, sonra yapışkan bir et parçasından yaratan,
ardından başkasına muhtaç bir bebek kılan, sonra en güçlü ömrünüze ulaştıran, ardından da ihtiyarlığa erdiren
Allah’tır”
er-Rûm 30/54
“Ömrün en rezili”, en kötüsü demektir. İslam’da insanın yaşlanması bir şeref ve Allah’ın affına bir sebep
olduğuna göre, ömrün en kötüsü, en ileri yaşlar demek olamaz. Aksine, ayetin devamından da anlaşılacağı
üzere bu, insanın bilirken bilemez hale gelmesidir. Ömrün en rezil olmasının birinci sebebi budur. Ancak sadece
bu da ömrün en rezil olması için yeterli olmasa gerektir. Çünkü bebek de hiçbir şey bilmemektedir ama onun
ömrü, en kötü ömür değildir. Bu sebeple “ömrün en rezili” bilirken bilemez olmakla beraber, kimselerden yardım
ve ihtimam görmez hale gelmek olmalıdır.
Nahl, 16/70
İsrâ 17/23-24
Lokman, 31/15
İbn Hacer el-Askalanî, el-Hısâlü’l-mükeffira, I/98 (Sahih)
Beğavî, Şerhu’s-sünne, VII/319
Nasıruddin el-Elbânî, Silsiletü’l-ahâdisi’s-sahiha. No: 1244
Bkz. K. Kasas 28/23; Hûd 11/ 72; Yûsuf 12/78; Ğâfir 40/67
Tirmizî, züht 3; Hâkim IV/516
Buharî, cihad 25; Müslim, zikr 49, 75; Nesâi, istiaze 39; ayrıca Bkz. Suyutî, age. II/124, 125, 127, 152, 153

Buhari, el-birr ve’ssıla; Müslim, el-âdâb
Tirmizî, el-birr ve’s-sıla, Ebu Davûd, edeb
İbn Mâce, ticarât
Bezzâr
Tirmizî, el-birr ve’s-sıla
İbn Hacer, el-Kavlü’l-müsedded, I/24
İnşikâk 84/6
Necm 53/39
Elbanî, Sahîhu’l-Câmi’, No: 1762
Elbanî, Sahîhu’t-Terğîb, No: 3355
“ Yaşlıya evinde hizmet vermek amacıyla SHÇEK 1994 yılında bakacak kimsesi olmayan yaşlılara kendi
evlerinde eğitimli yardımcılarla bakma olanağını sağlayan bir projeyi uygulamaya koymuştur. İl Sosyal Hizmet
Müdürlüğü tarafından yürütülen ve henüz sadece Ankara, İstanbul, İzmir'de uygulanan bu projenin
yaygınlaştırılması öngörülmektedir. ” http://www.sosyalhizmetuzmani.org/yasliarastirmasi.htm 02.01.2006
Birkaç yıl önce Hollanda’da tanıştığım bir Türk mühendis, İslamî değerlerden hareketle böyle bir proje üzerinde
çalıştığını, “Kanguru Ev tipi” dediği bu ev tipinin Hollandalıların çok dikkatini çektiğini ve bu sebeple basının
adeta ilgi odağı haline geldiğini bana anlatmıştı.
Elbânî, Sahîhu’t-terğîb, No: 2532
Bakara 2/26-27
Bkz. Müslim, es-Sahîh, No: 2552
Bkz. Nevevî, Riyadu’s-salihîn, No: 173
Bkz. Elbanî, Daîfut-Terğîb, No: 1393
Hilalî, a.g.e. s. 47-48
Bkz. Hilâlî, a.g.e. s. 120 vd
Hilâlî, a.g.e. s. 139-142
Hz. Peygamber şöyle buyurur: “Karşısında insanların el pençe divan durmalarından hoşlanan kişi,
cehennemdeki yerine hazır olsun”. “Acemlerin yaptıkları gibi, birbiriniz için yüceltici tarzda ayağa kalkmayın”
Bkz. Hilâlî, a.g.e. s. 142
Karş. Hilâlî, a.g.e. s. 132
Hz. Peygamber şöyle buyurur: “En büyük günahlardan birisi, insanın kendi anne babasına lanet okuması (diğer
rivayette: sövmesi) dır. Dediler ki, ey Allah elçisi! Kişi kendi annesine babasına lanet okur mu (diğer rivayette:
söver mi)?. Cevap olarak: “Kişi başkasının annesine babasına söver, bu sebeple onlar da onun annesine
babasına söverler. Böylece kişi kendi annesine babasına kendi sövmüş olur. (Diğer rivayette: insanlara sataşır,
onlar da onun annesine babasına kötü söylerler...) (Bkz. Hilâlî, a.g.e. s. 148 vd)
Bkz. İbn Hazm, el-Muhalla VI/156.

İslam’ın en temel sosyal güvenlik kurumu olan zekatın hedef aldığı riskler konusunda Hz. Ömer'in ve onu
izleyenlerin görüş ve uygulaması, çok kapsamlıdır ve gayr-ı müslimleri de içine alır: O gördüğü yaşlı bir
dilencinin yahudi olduğunu öğrendikten sonra bu hale düşmesinin sebebini sormuş ve teklif edilen cizye,
cevabını alınca adamı elinden tutup evine götürmüş, ona bir miktar para vermiş, sonra da Beytülmalın
hazinedarına şunları söylemiştir: “Bu adama ve benzerlerine bakın! Vallahi biz bu adama insaflı davranmadık.
Gençliğinde cizyesini aldık. Sonra ihtiyarladı diye böyle perişan bırakmamız doğru olmaz” dedi. Sonra da Hz.
Ömer ondan ve benzerlerinden cizye denen vergiyi kaldırdı. ( Ebu Yusuf, Kitabu’l harâc s. 136 )
Bkz. Hilâlî, a.g.e. s. 195
© 2005- T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi - Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı