[PDF] EHLİBEYT MEKTEBİ

www.caferilik.com

Eserin adı: Kur'ân ve Sünnet Işığında 

EHLİBEYT MEKTEBİ 

Yazan: Üstad Ali Asker Rızvanî 

Mütercim: Ebulfez KOCADAĞ 

Tashih: Dr. Ata ŞENLİKÇİ – Abbas AKYÜZ 

Yayınevi: Kevser 

Telif hakkı saklıdır. 

KEVSER SÛRESİ 

Rahman, Rahim Allah'ın Adıyla 

"Şüphesiz biz, sana Kevser'i verdik. 

Şu hâlde Rabbin için namaz kıl ve tekbir 

alırken, namazda ellerini boğazına kadar kaldır. 

Doğrusu asıl soyu kesik olan, sana kin duyandır."

Üstad Ali Asker Rızvanî 

Kur'ân ve Sünnet Işığında 

EHLİBEYT MEKTEBİ 

Çeviri: 

Ebulfez KOCADAĞ 

Tashih – Tatbik: 

Dr. Ata ŞENLİKÇİ – Abbas AKYÜZ 

KEVSER

İÇİNDEKİLER 

Giriş ............................................................................................. 11 

1. Bölüm 

Teşeyyü ve Şia Kelimelerinin Anlamı..................................... 15 

Şia'nın Ortaya Çıkışı.................................................................. 19 

Tarihçilerin Şia'nın Ortaya Çıkışı Hakkındaki Görüşleri ......19 

1- Şia, Peygamber Döneminde Ortaya Çıkmıştır .................19 

2- Şia, "Sakife"de Ortaya Çıkmıştır.........................................19 

3- Şia, Osman Öldürüldüğü Zaman Ortaya Çıkmıştır ..........20 

4- Şia, İmam Hüseyin'in (a.s) Şahadetinden Sonra Ortaya 

Çıkmıştır......................................................................................20 

5- Şia'yı Farslar Ortaya Çıkarmışlar........................................20 

6- Şia'yı Abdullah b. Saba Kurmuştur ....................................20 

Şia'nın İki İddiası ....................................................................... 23 

1- İmamet İlâhî Bir Makamdır ................................................23 

2- Halifenin Tayinin Gerekliliği................................................26 

Hz. Peygamber ve Hilâfet......................................................... 30 

1- Olumsuz Yol: Bu Konuyu Önemsememek........................30 

2- Olumlu Yol: Ümmetin İradesine Bırakmak.......................33 

3- Olumlu Yol: Halifenin Tayini................................................39 

Peygamber'in İmam Ali'nin Hilâfeti İçin Aldığı Tedbirler .... 40 

1- Bu İşi Üstlenebilecek Birisini Yetiştirmek.........................40 

2- İmamet ve Velâyetle İlgili Net Açıklamalar......................43 

1- Velâyet Ayeti..........................................................................43 

2- İnzar Ayeti ..............................................................................47 

3- Dar Hadisi ..............................................................................50 

4- Gadir Hadisi ...........................................................................51 

Hz. Ali'nin İmamet ve Velâyetine Dair Deliller ...................... 65 

A) Tebliğ Ayeti .................................................................................65 

Hadislerin Tabirleri....................................................................65 

Sahabeden Ayetin Hz. Ali Hakkında İndiğini Belirten Raviler 

.....................................................................................................66 

Ehlisünnet Alimlerinden Hadisin Ravileri ..............................66

Ayetteki Karineler......................................................................67 

B) İkmal Ayeti ............................................................................ 68 

Hadislerde Geçen Tabirler .......................................................68 

İkmal Ayeti ve Ehlisünnet Ravileri..........................................69 

C) "Seele Sailun" Ayeti ............................................................. 71 

Hadislerde Geçen Tabirler .......................................................71 

Ehlisünnet'ten Hadisi Rivayet Edenler...................................72 

D) Menzilet Hadisi ..................................................................... 74 

Hadiste Geçen Tabirler.............................................................74 

Ehlisünnet'ten Hadisi Rivayet Edenler...................................74 

Sahabeden Hadisi Rivayet Edenler........................................75 

Hadisin İmamet ve Hilâfete Dair Delaleti .............................76 

Menzilet Hadisi'nin Değişik Zamanlarda Tekrarı.................76 

E) Velâyet Hadisleri ................................................................... 78 

Sahabeden Velâyet Hadislerini Nakledenler........................79 

Ehlisünnet Alimlerinden Velâyet Hadisini Nakledenler ......79 

Hadisin Delaleti.........................................................................80 

F) Vesayet Hadisleri .................................................................. 81 

Hadiste Geçen Tabirler.............................................................81 

Ehlisünnet Alimlerinden Hadisi Rivayet Edenler..................82 

Sahabeden Hadisi Rivayet Edenler........................................83 

Tabiinden Hadisin Ravileri.......................................................84 

Hadisin Delaleti.........................................................................84 

Geçmiş Ümmetlerin Kitaplarında "Vasi" ...............................84 

Sahabenin Hadislerinde Vasi ..................................................85 

G) On İki İmam Hadisleri.......................................................... 88 

Ehlisünnet Alimlerinden Hadisi Nakledenler........................89 

İmamların İsimleriyle Belirtilmesi..........................................89 

Diğer Ehlibeyt İmamları'nın İmameti.....................................90 

Birinci Yol: Nas...........................................................................90 

İkinci Yol: Masumluk Sıfatı ......................................................91 

Üçüncü Yol: Efdaliyet ................................................................91 

İmamet ve Velâyetle İlgili Başka Hadisler............................. 92

Ehlisünnet Kanalıyla Nakledilen Hadislerin Değeri .............93 

Hak Sahibinin Sözleri ...............................................................93 

Kanıt Olarak Getirilen Hadislerin Ehlisünnet İçin Hüccet 

Oluşu...........................................................................................95 

Ehlibeyt'in Dinî Merciliği........................................................... 96 

Teşriî (Yasama) Boyutun Hakikati..........................................96 

Teşri ve Açıklama Boyutunun Süreklilik Zorunluluğu .........97 

1- Tarih İncelemesi....................................................................97 

2- İstikra (Tüme Varım) Usulü İnceleme ................................97 

Ehlibeyt'in Dinî Merciliğine Dair Deliller ................................ 98 

1- Tathir Ayeti ............................................................................98 

Tathir Ayeti'nin "Kisa Ashabı" Hakkında Nazil Olduğunu 

Nakleden Raviler.......................................................................98 

Sahabeden Kisâ Hadisini Nakledenler ..................................99 

Hadiste Geçen Tabirler.......................................................... 100 

Hadislerden Çıkan Sonuç...................................................... 101 

Hadisin Sahih Olduğunu Belirten Alimler........................... 101 

Tathir Ayeti'nin Masumluğa Delaleti................................... 101 

Kötülüğün Uzak Tutulmasının ve Tertemiz Kılmanın Anlamı 

.................................................................................................. 102 

2- Ululemr Ayeti .......................................................................103 

Ayetin Ulu'l-Emr'in Masumiyetine Dair Delaleti................. 105 

Ayetin Ehlibeyt Hakkında İndiğine Dair İp Uçlar ............... 105 

3- Sakaleyn Hadisi ..................................................................107 

Hadisin Tabirleri ..................................................................... 107 

Sakaleyn Hadisi'nin Tekrarı.................................................. 108 

Sakaleyn Hadisi'nin Sıhhati.................................................. 109 

Sahabeden Sakaleyn Hadisi'ni Nakledenler ..................... 110 

Tabiinden Hadisi Nakledenler.............................................. 111 

Dördüncü Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler ............ 111 

Beşinci Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler................. 112 

Altıncı Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler .................. 112 

Yedinci Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler ................ 112 

Sekizinci Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler.............. 113 

Dokuzuncu Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler.......... 114

Onuncu Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler................ 114 

On Birinci Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler ............ 114 

On İkinci Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler.............. 115 

On Dördüncü Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler ...... 115 

Allah Resulü'nün (s.a.a) Vasiyeti ve Sakaleyn Hadisi....... 115 

Hadis Üzerine.......................................................................... 116 

Sakaleyn Hadisi'nden Çıkan Sonuçlar................................ 116 

"Kitabellah ve Sünnetî" Hadisine Eleştiri ........................... 118 

4- "İlim Şehri" Hadisi...............................................................122 

Hadisin Tabiri.......................................................................... 122 

Sahabeden Hadisi Nakledenler........................................... 122 

Tabiinden Hadisi Nakledenler.............................................. 122 

Hadisi Üçüncü Asırda Nakledenler...................................... 123 

Dördüncü Asırda Nakledenler.............................................. 123 

Beşinci Asırda Nakledenler .................................................. 123 

Altıncı Asırda Nakledenler.................................................... 124 

Yedinci Asırda Nakledenler .................................................. 124 

Sekizinci Asırda Nakledenler ............................................... 124 

Dokuzuncu Asırda Nakledenler ........................................... 125 

Onuncu Asırda Nakledenler ................................................. 125 

On Birinci Asırda Nakledenler.............................................. 125 

On İkinci Asırda Nakledenler................................................ 125 

On Üçüncü Asırda Nakledenler............................................ 126 

On Dördüncü Asırda Nakledenler........................................ 126 

"İlim Şehri" Hadisini Tartışmaya Açık Bilmeyenler........... 126 

İlim Şehri Hadisini Şiir Hâline Getirenler............................ 126 

Hadisin Sahih Olduğunu Belirtenler.................................... 127 

Hadisin İçeriği......................................................................... 127 

"Ben İlim Şehriyim" Hadisinin Tanıkları ............................. 127 

Başka Birkaç Tanık................................................................ 128 

5- Sefine Hadisi .......................................................................130 


Sahabeden Hadisi Rivayet Edenler..................................... 130

Tabiinden Hadisi Rivayet Edenler........................................ 131 

Ehlisünnet Alimlerinden Hadisi Nakledenler..................... 131 

Hadisin İçeriği......................................................................... 132 

Ehlisünnet Alimlerinin "Sefine Hadisi" Üzerine Sözleri .... 133 

Ehlibeyt, Ehl-i Kisa'dır ............................................................ 133 

6- Aman Hadisi ........................................................................135 



7- "Ali Hak İle ve Hak Ali İledir" Hadisi.................................137 


Sahabeden Bu Hadisi Rivayet Edenler ............................... 138 


Ehlibeyt'in Dinî Merciliğine Dair Birkaç Hadis.....................140 

Ehlibeyt'in İlim ve Faziletleriyle İlgili Ehlisünnet Büyüklerinin 

Sözleri........................................................................................142 

Ehlibeyt İlimlerinin Temel Esasları .......................................152 

Hak Sahibinin Sözü................................................................ 154 

Hilâfetin Tespiti ve Hz. Peygamber'in Aldığı Tedbirler.......156 

1- Pratiksel Çözüm: Üsame Ordusu .................................... 156 

2- Nazarî Yaptırım: Vasiyet Yazma Girişimi ....................... 158 

Şia'nın Ortaya Çıkışı İle İlgili Görüşlerin İncelenmesi ........159 

1- Şia'nın Hz. Peygamber'in Vefatından Sonra Ortaya 

Çıktığını Savunanların Reddi................................................ 159 

2- Osman'ın Öldürüldüğü Dönemde Ortaya Çıktığına Dair 

Görüşün Reddi........................................................................ 159 

3- Şia'nın İmam Hüseyin (a.s) Zamanında Ortaya Çıktığına 

Dair Görüşün Reddi ............................................................... 160 

4- Şia'nın Farslılar Tarafından Ortaya Çıkarıldığına Dair 

Görüşün Reddi........................................................................ 160 

5- Şia'yı Abdullah b. Saba'nın Kurduğuna Dair Görüşün 

Reddi........................................................................................ 163 

Şia ve Abdullah b. Saba ........................................................ 168 

Şia'nın Anlamları.....................................................................170 

a) Genel Anlamıyla Şia.......................................................... 170

) Ehlibeyt Sevgisi Anlamında Şia....................................... 171 

c) İtikadî Anlamda Şia........................................................... 172 

Şia'nın Yayılışının Nedenleri ..................................................179 

a) Alevilerin Halkın Arasındaki Sevgisi ............................... 179 

b) Şiîlerin Zühdü ..................................................................... 180 

c) Alevilerin Mazlumiyeti....................................................... 182 

d) Zulüm Karşıtlığı ve Adaletli Yaklaşım ............................ 183 

2. Bölüm 

Şia'nın Doğuşunun Sebepleri ................................................188 

Hz. Peygamber (s.a.a) Döneminde Şia............................... 188 

Hz. Peygamber'in (s.a.a) Ali Şiîlerine Müjdeleri ................ 190 

Şia Kimdir? ............................................................................. 192 

Sahabe, Şiî Öncüler ............................................................... 193 

Şia Öncülerinden Bazılarının Kısaca Hayatı....................... 194 

Hz. Peygamber’den Sonra İhtilâfın Çıkış nedenleri ...........201 

a) Kur'ân'dan Örnekler.......................................................... 202 

b) Hadislerden Örnekler........................................................ 202 

Hz. Peygamber'den Sonra Nassa Karşı İçtihad ..................207 

a) Teravih Namazı .................................................................. 207 

b) Nafilenin Cemaatle Kılınması ve Hz. Peygamber'in (s.a.a) 

Sakındırması........................................................................... 208 

c) İmam Ali ve Teravih Namazından Sakındırma.............. 209 

d) Hac Mut'ası ve Kadınlarla Mut'a...................................... 209 

e) Ezanda Değişiklik............................................................... 210 

f) İmam Ali (a.s) ve Aişe'nin Ayaklanması.......................... 211 

g) Muaviye'nin İçtihadı........................................................... 211 

Ehlisünnet Medresesi ve Ali'yi (a.s) Hakkından Uzaklaştırmak 

İçin Öne Sürdükleri Bahaneler............................................. 211 

Nassa Rağmen İçtihat Düşüncesinin Yayılışının Sebepleri213 

Nass Karşısında İçtihadın Hükmü ....................................... 214 

Şia Fırkaları ..............................................................................215 

Gulat Fırkası............................................................................ 217 

On İki İmam Şiası, Kurtuluşa Eren Fırka ............................ 218 

Şia'daki Bölünmelerin Sebebi.............................................. 219

Şiîler ve Ebu Bekir'in Hilâfeti................................................ 219 

Şia ve Ömer'in Hilâfeti .......................................................... 220 

Şia ve Osman'ın Hilâfeti........................................................ 221 

Şia ve Ali'nin (a.s) Hükümeti ................................................ 222 

İmam Hasan (a.s) Döneminde Şia ...................................... 223 

İmam Hüseyin (a.s) Döneminde Şia ................................... 225 

İmam Seccad Asrında Şia .................................................... 226 

İmam Bakır (a.s) Asrında Şia ............................................... 230 

İmam Cafer Sadık (a.s) Döneminde Şia............................. 231 

İmam Musa Kazım (a.s) Döneminde Şia ........................... 231 

İmam Rıza (a.s) Asrında Şia................................................. 233 

İmam Cevad (a.s) Asrında Şia.............................................. 234 

İmam Hadi (a.s) Döneminde Şia ......................................... 236 

İmam Hasan Askerî (a.s) Döneminde Şia.......................... 237 

İmam Mehdi (a.f.) Döneminde Şia...................................... 238 

Sonraki Asırlarda Şia............................................................. 240 

Şiîlerin Özellikleri.....................................................................242 

Şia Hakkında Ehlisünnet Alimlerinin Görüşleri ................. 246 

İlmin İlerlemesinde Şia'nın Rolü ......................................... 249 

Şia ve İslâm Ümmetini Birliğe Davet .................................. 250 

Ehlibeyt'in Temsil Ettiği İslâm, Dünyanın Gelecekteki Dini251 

Temel Bir Soru........................................................................ 253 

3. Bölüm 

İmamiyye Şiası'na Göre Kur'ân.............................................257 

Tahrifin Anlamı....................................................................... 257 

Tahrifin Reddine Dair Şia'nın Delilleri................................. 259 

Şia Alimleri ve Tahrifin Reddi............................................... 261 

Tahrifle İlgili Rivayetlerin Değerlendirmesi........................ 263 

Fatıma (s.a) Mushafı Nedir?................................................. 264 

İmamiyye Şiası Ve Sahabe ....................................................266 

Takiyyenin Meşruluğuna Dair İttifak ....................................272 

Takiyyenin Sözlük ve Terimsel Manası............................... 272 

Takiyyenin Şer'î Dayanakları................................................ 273

a) Kur'ân .................................................................................. 273 

b) Sözlü ve Amelî Sünnet ...................................................... 275 

c) İcma ..................................................................................... 276 

Sahabenin Takiyyesinden Bazı Kesitler.............................. 276 

Tabiinin Takiyyesinden Bazı Kesitler................................... 277 

Önemli Noktalar..................................................................... 279

GİRİŞ 

Şiîlik hakkında yazı yazan yazarlardan bir grup, Şiîliğin bazı 

sebepler ve değişik eğilimlerden etkilenerek, İslâm camiasından 

kopan bir düşünce ve ideal olduğunu zannetmişlerdir. Onlara 

göre Şiîlik tarih boyunca yavaş yavaş gelişerek yayılmıştır. 

Kitabın ilk kısmında tarihî tanıklara ve sağlam delillere dayanarak 

Şiîliğin hakikatlerini ortaya koymaya ve tarih kaynaklarındaki 

gerçek çehresini tanıtmaya çalışacağız. 

Bu kitapta şunları irdelemeye çalışacağız: Acaba Şiîlik tarihin 

akışıyla çeşitli nedenlerden dolayı İslâm camiasından kopan 

bir ekol ve akım mıdır? Yoksa Peygamber (s.a.a) efendimizin Allah 

(c.c) tarafından getirdiği hak dinin ta kendisi olup hiçbir kopuş 

ve ayrılık söz konusu değildir? Başka bir deyişle acaba 

teşeyyü düşünce sistemi Peygamber (s.a.a) efendimizin bin bir 

zahmetle insanlara telkin etmek istediği, düşünce sisteminin 

aynısı mıdır? Yoksa o düşünce sisteminden kopan apayrı bir 

akım mıdır? 

Ne yazık ki şu ana kadar bu alanda yazılmış bir çok kitapta 

tam manasıyla taassup ve ön yargıdan kurtulamayan yazarlar, 

ya olaylara Ehlisünnet gözlüğü veya Şia gözlüğü ile bakarak bir 

takım tahlil ve değerlendirmede bulunmuşlar ve hakikati arayan 

samimî kişilerin yanılmalarına neden olmuşlardır. Fakat biz bu 

kitapta her türlü taassuptan uzak bir şekilde sadece ve sadece 

sağlam delillere dayanarak, hakikatleri tarih sayfalarından çekip 

çıkararak ortaya koymaya çalışacağız. 

İşte bu ilkeye bağlı olarak kitabın büyük bir bölümünde Ehlisünnet 

tarafından kabul gören kitaplardan faydalanılmıştır. 

Şu konuyu belirtmekte fayda vardır: Ne yazık ki ilmî edep ve 

üsluptan uzak bir takım taassup ehli kimseler bu kitaplarda Hz. 

Peygamber (s.a.a) efendimizden Ehlibeyt'in faziletleri hakkında

nakledilen hadisleri çıkarmışlardır. Bundan dolayı vermiş olduğumuz 

adresleri zikredilen kitapların son basımlarında bulamayabilirsiniz; 

eski basımlara bakmanız sizleri gerçeğe biraz daha 

yaklaştırır. 

Kitabın ikinci bölümünde ise Şiîleri tanıtmaya çalışacağız. 

Şiîlerin özelliklerini ve kimin Şiî olabileceğini onların hak imam 

olarak bildikleri önderlerinin ağzından tanıtmaya çalışacağız. 

Çünkü hiç kimseyi karşıtlarının ve muhaliflerinin sözleriyle olduğu 

gibi tanıyamayız. Zira muhaliflerin hedefi, çeşitli komplolar 

tasarlayarak karşı tarafı yıpratmak ve gerçek yapısından uzaklaştırarak 

ona çirkin bir görünüm kazandırmaktır. 

Bu bölümün son kısmında ise Şiîliğe nispet edilen bazı 

inançları inceleyeceğiz. 

Yüce Allah'a bizi bu çalışmada başarılı kılması ve hakikatleri 

tüm çıplaklığı ile bulmamızı sağlaması için yardım eli uzatıyor 

ve O'na sığınıyoruz.

1. Bölüm 

• Teşeyyü ve Şia Kelimelerinin Anlamı 

• Şia'nın Ortaya Çıkışı 

• Şia'nın İki İddiası 

• Hz. Peygamber ve Hilâfet 

• Hz. Peygamber'in İmam Ali'nin Hilâfeti İçin Aldığı 

Tedbirler 

• Hz. Ali'nin İmamet ve Velâyetine Dair Deliller 

• Ehlibeyt'in Dinî Merciliği 

• Hilâfetin Tespiti ve Hz. Peygamber'in Tedbiri 

• Şia'nın Ortaya Çıkışı İle İlgili Görüşler 

• Şia'nın Anlamları 

• Şia'nın Yayılışının Nedenleri 

• Şia'nın Doğuşunun Sebepleri 

• Hz. Peygamber'den (s.a.a) Sonra İhtilâfın Çıkış 

Nedenleri 

• Hz. Peygamber'den Sonra Nassa Karşı İçtihad 

• Şia Fırkaları

TEŞEYYÜ VE ŞİA KELİMELERİNİN ANLAMI 

Teşeyyü'nün Sözlük Anlamı 

Cevherî, Sıhahu'l-Lügat'te şöyle yazıyor: 

"Teşeyyü (Şiîlik); bir şeyin izinden gitmek, ona yardım 

etmek ve dost edinmek anlamına gelir." 1 

Teşeyyü'nün Terimsel Anlamı 

Teşeyyü, imametin ilâhî bir makam olduğu, dolayısıyla 

imamın nasla ve Allah (c.c) tarafından seçileceği inancından 

oluşan bir ekoldür. Hz. Peygamber'in (s.a.a) önceki peygamberler 

arasında da bulunan bu ilâhî sünnete uyarak Allah'ın (c.c) 

emriyle kendisinden sonraki imam ve vasileri tanıtması da bu 

doğrultuda gerçekleşmiştir. 

İlkleri Hz. Ali (a.s) olan bu tanıtılmış büyük şahsiyetler, hem 

dinî mercilik ve hem velâyet sahasında İslâm camiasının hakimiyet 

ve rehberliğini üstlenmiş, Hz. Peygamber'den sonra halkın 

imamı ve örnekleri olmuşlardır. 

Merhum Şeyh Muhammed Cevad Muganniye şöyle der: 

"Teşeyyü, Ali ve evlatları hakkında aşırıya gitmeksizin 

Hz. Peygamber (s.a.a) tarafından Hz. Ali'nin (a.s) 

imamet ve hilâfetine dair nassın bulunduğuna inanmaktan 

ibarettir." 2 

1- bk. Sıhahu'l-Lugat, c.3, s.166; Tacu'l-Arûs; Lisanu'l-Arab, şe-ye-a 

maddesi. 

2- Muhammed Cevad Muganniye, eş-Şia Fi'l-Mizan, 33

Şia'nın Sözlük Anlamı 

Şia, sözlükte tâbi olan ve yardım eden anlamına gelir. Bu 

konuda Cevherî şöyle der: 

"Birinin şiası olmak, onun izinden gitmek ve ona 

yardım etmek demektir." 1 

Şia kelimesi bu anlamda Kur'ân-ı Kerim'de kullanılmıştır. 

Örneğin: "Ve şüphe yok ki İbrahim de O'nun Şiası idi" 2, "…Birisi 

Şiası, öbürü düşmanlarındandı…" 3 

Kamusu'l-Mühit'te şöyle tarif edilmiştir: 

"Birinin şiası olmak, onun izinden gitmek ve ona 

yardım etmek demektir. Bu kelime müfret, tesniye, çoğul 

ve aynı şekilde müzekker ve müennes... olarak kullanılır." 

4 

Demek ki Şia kelimesi sözlük anlamı itibariyle özel bir grubu 

temsil etmez; aynı görüşü savunan, aynı tavırı takınan her 

grup ve topluluk hakkında kullanılabilir. 

Şia'nın Terimsel Anlamı 

• Şehristani şöyle der: "Sadece Hz. Ali'nin (a.s) izinden giden; 

onun imamet ve hilâfetini nas ve vasiyet üzere kabul eden 

kimselere, Şia denir." 5 

• İbn Hazm şöyle yazıyor: "Ali'nin (a.s) Resulullah'tan (s.a.a) 

sonra halkın en üstünü ve imamete daha layık olduğunu ve 

imametin onun evlatlarında süreceğini kabul eden birine, Şia 

denir." 6 

• İbn Haldun şöyle yazıyor: "Şia sözlükte arkadaş ve izleyici 

anlamına gelir; fakih ve kelamcılarca Ali (r.a) ve evlatlarının izleyicilerine 

denir." 7 

1- Sıhahu'l-Luga, şe-ye-a fiil kökü. 

2- Saffat, 83. 

3- Kasas, 15. 

4- Kamusu'l-Mühit, Şa-a fiil kökü, c.3, s.47. 

5- el Milel ve'n-Nihel, c.1, s.47. 

6- el-Fasl, c.2, s.113. 

7- İbn Haldun'un Önsözü, s.138.

• Mir Seyyid Şerif Cürcanî şöyle yazıyor: "Hz. Ali'nin (r.a) 

izinden giden, Allah Resulü'nden (s.a.a) sonra onun imam olduğunu 

kabul eden ve imametin, o ve evlatlarından başkasına nakil 

edilemeyeceğine inananlara, Şia denir." 1 

• Muhammed Ferit Vecdî şöyle yazıyor: "Ali'yi imam bilerek 

onun izinden giden ve imametin onun evlatlarından başkasına 

geçmeyeceğine inanan kimselere, Şia denir. Onlar imametin, 

ümmetin maslahatına bırakılacak bir mesele olmadığına; ümmetin 

kendi isteğine göre bir şahsı imam ünvanıyla hiçbir şekilde 

tanıtamayacağına ve imametin dinin temellerinden biri olduğuna 

inanıyorlar. Bu yüzden Allah'ın (c.c) Resulü'nün (s.a.a) kendisinden 

sonraki imamı açıkça tanıtması gerekir. İmamların büyük 

ve küçük günahlardan masum oldukları da, onların diğer 

inançlarından biridir. Ayrıca söz ve davranışların tevelli [Allah'ın 

dostlarını dost edinme] ve teberri [Allah'ın düşmanlarınden beri 

ve uzak olma] esasına uygun bir şekilde yapılması gerektiğine 

ve sadece zalim bir düşmandan korkulduğu zaman ta-kiyye yapılacağına 

inanıyorlar. 2 

• Ebu'l-Hasan Eş'arî şöyle diyor: "Şiîlere Şia denmesinin sebebi, 

Hz. Ali'yi (a.s) izlemeleri ve onu Peygamber'in (s.a.a) bütün 

ashabından daha üstün ve önde tutmalarıdır." 3 

• Firuz Abadî şöyle diyor: "Bu isim (Şia) çoğunlukla Hz. Ali 

(a.s.) ve onun Ehlibeyt'inin velâyetini kabul edenler hakkında 

söylenmiş; öyle ki bu isim onlara has hâle gelmiştir." 4 

• Butros Bastani şöyle yazıyor: "Şia büyük İslâm zümrelerindendir. 

Onlar Hz. Ali'ye (a.s) biat etmiş, Resulullah-tan sonra 

imametin, ona açık veya gizli nas ile ulaştığına inanmışlardır. 

Ayrıca imamet makamının o ve evladından başkasına geçmeyeceğine 

inanırlar." 5 

• Doktor Nasır b. Ali Aiz Hasan eş-Şeyh (Vahhabî yazarlardan) 

şöyle söylüyor: "Şia kelimesi terimsel olarak özel bir mana 

kazanmıştır kendine. Şia, imameti umumu ilgilendiren masla- 

1- Kitabu't-Tarifat, s.57. 

2- Muhammed Ferid Vecdi, Dairetü'l-Maarif, c.5, s.247. 

3- Makalatu'l-İslâmiyyin, s.65. 

4- Kamusu'l-Mühit Şa-a fiil kökü. 

5- Dairetü'l-Maarif, c.10, s.661.

hatlardan bilmeyen ve neticede bu hususta ümmetin görüşünün 

geçerli olamayacağını savunan, onu dinin temellerinden biri olarak 

gören kimselere denir. Ayrıca Peygamber'in (s.a.a) imamı 

tayin etmemesini veya tayin işini ümmete bırakmasını caiz bilmezler 

ve onun böyle bir şahsı tanıtmasını farz bilirler." 1 

• Şia, Şeyh Müfid'in kelamında şöyle açıklanmıştır: "Hz. 

Ali'nin (a.s) izinden giden ve onu diğer sahabelerden üstün tutan 

kimselere Şia denir. Onlar Hz. Ali'nin (a.s) Hz. Peygamber'den 

(s.a.a) sonra, Allah'ın (c.c) iradesi ve Peygamberi'nin (s.a.a) vasiyeti 

üzere imam olarak tanıtıldığına inanırlar." 2 

1- Akidetu's-Sünneti ve'l-Cemaati Fi's-Sahabeti'l-Kiram, c.3, s. 890- 

891. 

2- Hüviyyetu't-Teşeyyü, s.12.

ŞİA'NIN ORTAYA ÇIKIŞI 

Tarihçilerin Şia'nın Ortaya Çıkışı Hakkındaki Görüşleri 

Şia'nın tarihsel olarak ortaya çıkışı ve onun kurucusu hakkında 

tarihçiler tarafından çeşitli görüşler belirtilmiştir. Burada 

bu görüşlerin en önemlilerinden bahsedilecektir: 

1- Şia, Hz. Peygamber (s.a.a) Döneminde Ortaya Çıkmıştır 

İmamiyye Şia'sına göre, Teşeyyü'nün ilk tohumu Allah (c.c) 

tarafından Kur'ân-ı Kerim'de serpilmiş ve yüce İslâm Peygamberi 

(s.a.a) tarafından, peygamberliği boyunca, geliştirilip büyütülmüştür. 

Dolayısıyla Teşeyyü'nün pak şeceresi Peygamber efendimizin 

(s.a.a) zamanında meyvesini vermiş ve Selman-ı Farisi, 

Ebuzer-i Gaffari, Mikdad b. Es-ved gibi sahabeden bir kesim Şia 

olarak tanınmışlardır. 

Bu görüşe göre Şia Mektebi'nin kurucusu bizzat Allah (c.c) 

ve Resul'üdür. 

2- Şia, "Sakife"de Ortaya Çıkmıştır 

Ehlisünnet tarihçilerinden bazısına göre, Sakife olayın-da bir 

grup insan Hz. Ali'nin (a.s) peşinden gidince ve diğerleri… Şia ortaya 

çıktı. 

Ehlisünnet yazarlarından İbn Haldun, 1 Doktor Hasan İbrahim 

Hasan, 2 Mısırlı Ahmed Emin, 3 Muhammed Abdullah İnan, 4 

1- Tarih-i İbn Haldun, c.3, s.364. 

2- İslâm Tarihi, c.1, s.371. 

3- Fecru'l-İslâm, s.266. 

4- Tarihu'l-Cem'iyyati's-Sırriyye el-Herekatu'l-Fikriyye, s.26.

ünlü doğu bilimcilerinden ise Kulet Teshir 1 bu görüşü kabul etmişlerdir. 

3- Şia, Osman Öldürüldüğü Zaman Ortaya Çıkmıştır 

Tarihçilerden bazıları, halkın Osman'ın evine saldırarak onu 

öldürmeleri üzerine, Peygamber'den (s.a.a) yirmi beş yıl sonra, 

Şia'nın şekillenmeğe başlayıp ortaya çıktığını savunurlar. 

Ehlisünnet'te İbn Hazm Endülüsi 2 ve Doktor Ali Sami en- 

Nişar'ın; 3 doğu bilimcilerinden Felhavez'in 4 de böyle bir görüşü 

vardır. 

4- Şia, İmam Hüseyin'in (a.s) Şahadetinden Sonra Ortaya Çıkmıştır 

Doktor Kamil Mustafa Şebibi'ye göre, Şia Hüseyin b. Ali'nin 

(a.s) şahadetinden sonra ortaya çıkmıştır. 5 

5- Şia'yı Farslar Ortaya Çıkarmışlar 

Bazıları Şia düşünce sisteminin, İslâm başkentine nüfuz 

eden İranlı Farsların fikir ürünü olduğu görüşünü savunurlar. 

Doğu bilimcileri arasında Duzi, 6 Fan Fulatın 7 ve Bravun; 8 Ehlisünnet'ten 

ise Ahmed Emin 9 ve Ahmed Atiy-yetullah 10 bu görüşü 

belirtmişler. 

6- Şia'yı Abdullah b. Saba Kurmuştur 

Şia mektebinin Abdullah b. Saba'nın fikir ürünü olduğunu 

savunanlardan bazıları şunlardır: Doktor Ali Sami en-Nişar, 11 

1- el-Akidetu ve'ş-Şeria Fi'l-İslâm, s.174. 

2- el-Fasl, c.2, s.78. 

3- Neş'etu'l-Fikri'l-Felsefi Fi'l-İslâm, s.78. 

4- el-Havaricu ve'ş-Şia, s.146. 

5- es-Siletu Beyne't-Tasavvuf ve't-Teşeyyü, s.23. 

6- Ebu Zühre, Tarihu'l-Mezahibi'l-İslâmiyye, c.1, s.41. 

7- age. 


9- age. 

10- el-Kamusu'l-İslâmî, c.3, s.222. 

11- Neş'etü'l-Fikri'l-Felsefi Fi'l-İslâm , s.18.

Seyyit Muhammed Reşit Rıza, 1 Şeyh Muhammed, Ebu Rünne, 2 

Ebu'l-Hasan Multi. 3 

Daha sonra yukarıda belirtilen görüşleri ayrı ayrı inceleyerek 

doğru olan görüşü belirteceğiz. 

1- es-Sünnetu ve'ş-Şia, s.4, 6. 

2- el-Mezahibu'l-İslâmiyye, s.64. 

3- et-Tenbih ve'r-Reddu Ala Ehli'l-Ehva ve'l-Bide' , s.25.

ŞİA'NIN İKİ İDDİASI 

Önceki konularda aktarılanlar Şia'nın iki iddiasından küçük 

bir özet idi. Şöyle ki: Birinci olarak, imamet ilâhî bir makam 

olup, imam Allah (c.c) tarafından tayin edilir. İkinci olarak, Peygamber 

(s.a.a) kendisinden sonraki imam ve halifeyi açıklayarak 

belirtir. 

Burada her iki iddiayı da inceleyerek ispat etmeye çalışacağız. 

1- İmamet İlâhî Bir Makamdır 

"Niçin imamın tayini Allah'a (c.c) aittir ve imam Allah (c.c) 

tarafından tayin edilmelidir?" sorusuna çeşitli şekillerde cevap 

verilebilir. Burada sadece bazılarına değinile-cektir. 

a) "İtaat" Sadece Allah'a (c.c) Mahsustur 

Tevhidin mertebelerinden biri de Allah'a (c.c) itaatte tevhittir. 

Şöyle ki itaat, asaleten ve zatî olarak insanların yaratıcısı Allah'a 

mahsustur. Bu yüzden O'ndan başkasına itaat, onun izni ve 

emriyle olmalıdır. (Çünkü arızî olan her şey, zatî olarak o şeye 

sahip olandan kaynaklanmalıdır.) 

Bunun delili şudur: İtaat; malikiyet (sahiplik) ve kullukla ilintili 

olarak söz konusu olabilir; bu yüzden bütün varlıkların sahibi 

olan birisine itaat etmek farz; ondan başkasına itaat ise onun 

iznine bağlıdır. 

Yüce Allah birçok ayette bu noktaya işaret etmiştir. Örneğin:

"Ey insanlar, siz Allah'a muhtaçsınız, Allah ise, zengin 

ve hamde layık olan işte O'dur." 1 

"Biz hiçbir peygamberi, Allah'ın izniyle itaat edilmekten 

başka bir amaçla göndermedik." 2 

"Kim Resül'e itaat ederse, Allah'a itaat etmiş olur…" 3 

Ayetlerden anlaşılan şu ki: İtaat bizzat Allah'a (c.c) mahsustur; 

başkasına itaat, O'nun emir ve izniyledir. Resul ve emir sahiplerine 

(ululemr) itaat de bu kaidenin dışında değildir, onlara 

itaat de Allah'ın (c.c) emriyle olmalıdır; ayet-i şerifede açıklandığı 

üzere: "Ey inananlar, Allah'a itaat edin, Resül'e ve sizden olan 

emir sahibine itaat edin…" 4 

b) Hakimiyet Allah'a (c.c) Mahsustur 

Tevhidin diğer mertebelerinden biri, hakimiyette tevhittir. 

Yani egemenlik Yüce Allah'a (c.c) mahsustur; bu durumda bütün 

egemenlikler O'nun egemenliğine ve emirlerine dayanmalıdır. 

Çünkü O'nun dışında hiç bir varlık asaleten ve zatî olarak hakimiyet 

hakkına sahip değildir. 

Bunun delili şudur: Hükümdarlık, insanların mal ve canları 

üzerinde tasarruf etmek demektir. Başkalarının ca-nı ve malı 

üzerinde tasarrufta bulunmak, velâyet yetkisini gerektirir. Böyle 

bir yetkinin olmayışı, yapılan tasarrufu haram kılar. İnsanlar Allah'ın 

(c.c) yaratığı olup, eşittirler, hiç kimse başkalarının üzerinde 

velâyet yetkisine sahip değildir. Velâyet, sadece insanların 

gerçek Malikî olan Allah'ın (c.c) tekelindedir. Dolayısıyla hükümet 

etmek isteyen herkes, hükümetini Allah'ın (c.c) iznine dayandırması 

gerektiği, söylendi. 

Ayetlerde "…hüküm ancak Allah'ındır. O kendisinden başkasına 

kulluk etmemenizi emretmiştir." 5 şeklindeki ifadede yüce 

Allah'ın teşri ve yasama alanındaki ortaksız hakimiyyetine 

işaret edilir. "…Ol dediği gün her şey oluverir. O'nun sözü haktır… 

1- Fâtır, 15. 

2- Nisâ, 64. 

3- Nisâ, 80. 

4- Nisâ, 59. 

5- Yûsuf, 40.

mülk O'nundur." 1 ayetinde ise O'nun tekvin alanındaki tek 

hakimiyyetine işaret edilir. 

Merhum Allame Tabatabai şöyle buyuruyor: 

"…Etki, yüce Allah'a ait olduğuna göre, bir tür etki 

demek olan hüküm de O'na aittir. Bu hususta 

varoluşsal gerçeklere ilişkin hüküm ile kararlaştırılmalı/itibarî 

yasal olgulara ilişkin hüküm arasında herhangi 

bir fark yoktur." 2 

Ebu'l-A'la Mevdudi şöyle diyor: 

"Hakimiyet Allah'a (c.c) mahsustur ve hakiki hâkim, 

O'dur. Bu yüzden İslâm nizamı demokrasi içerisine dahil 

edilemez ve bu çeşit hükümet için kullanılacak en iyi 

tabir, ilâhî hükümet veya Siyog-ratidir." 3 

Elbette bu anlayışın doğruluğu hakkında düşünülmelidir. Biz 

yeri geldiğinde ilâhî hükümet ile siyograti arasındaki farklara 

değineceğiz. 

c) Yüce İmamet Makamını Tanımamak 

Uzun bir hadiste İmam Rıza'dan (a.s) şöyle nakledilir: 

"Halk imametin kadrini ve ümmet arasındaki yerini 

biliyor mu ki imamı seçmeleri doğru olsun? 

İmamet, üstün bir yere, büyük bir öneme, yüksek bir 

konuma, ve erişilmez bir değere ve kavranması güç bir 

misyona sahiptir. Bu yüzden insanlar akıllarıyla erişemezler. 

Görüşleriyle onu kavrayamazlar. Kendi seçimleriyle 

bir imam tayin edemezler." 4 

İmamı seçebilmek için imamet makamının değerini, konumunu, 

onunla ilgili şartları bilmek gerekir. Bu değerli rivayet, 

halkın bir şahsı imam unvanıyla seçmesi bir tarafa, imamı tanımanın 

bile mümkün olmadığını göstermektedir. Öyleyse 

imamı, ancak onu doğru bir şekilde tanıyan biri tayin edebilir. 

1- En'âm, 73. 

2- el-Mizan, c.7, s.116. 

3- Nazariyyetu'l-İslâmi's-Siyasiyye, s.5. 

4- Usul-i Kafi, c.1, s.199.

d) Hz. Peygamber'e Göre İmamet ve Hilâfet 

Nebevî rivayetlerden anlaşılan şudur ki: Hz. Peygamber 

efendimiz imamet ve rehberlik meselesini ilâhî bir iş olarak değerlendiriyordu. 

Bu yüzden hiçbir rivayette Hz. Peygamber'in 

(s.a.a), ümmetinin imametini, halka ve onların oylarına bıraktığı 

görülmemiştir. Bu hususta şu rivayeti örnek verebiliriz: 

İbn Hişam'ın siretinde şöyle anlatılıyor: "Benî Amir b. Sasaa, 

Resulullah'ın (s.a.a) huzuruna geldiler. Peygamber (s.a.a) hazretleri 

onları Allah'a (c.c) davet ederek, ilâhî risaletini kabulleri için 

onlara sundu. Bu sırada onlardan Büheyra b. Furas isminde biri, 

Hazret'e şöyle arz etti: 

"Bana söyle! Eğer biz İslâm üzere sana biat eder ve Allah 

(c.c) sana, muhaliflerine karşı üstünlük verirse; acaba bizim, 

senden sonraki hilâfette bir payımız olacak mı?" Hz. Peygamber 

(s.a.a) şöyle buyurdu: "Hilâfet işi Allah'ın (c.c) elindedir. Onu istediği 

yerde kılar." Bu sırada "Büheyra", Peygamber (s.a.a) hazretlerine 

şöyle arz etti: "Canımızı seni korumak için verdikten ve 

Allah (c.c) seni düşmanlarına karşı üstün kıldıktan sonra, hilâfet 

bizden başkasına yetişecek öyle mi? Bizim senin İslâm'ına ihtiyacımız 

yoktur..." 1 

Bu olayın benzeri Kindeoğulları ve Ammar b. Tufeyl kabilesiyle 

de yaşandı. 

2- Halifenin Tayinin Gerekliliği 

Şia'nın ikinci iddiasının ispatına gelince: Daha önce Hz. 

Peygamber'in (s.a.a) kendinden sonraki halife ve imamı tanıtması 

gerektiğini söylemiştik. Bu iddianın ispatı için iki genel delil 

sunuyoruz: 

a) İmamet İlâhî Bir Makamdır 

İmametin ilâhî bir makam olduğunu ve Allah (c.c) tarafından 

tayin edilmesi gerektiğini ispat ettikten sonra, imamın tayini 

için Allah (c.c) tarafından gelecek olan mesajı alarak halka 

ilan edecek şahsın ancak Hz. Peygamber olacağı oldukça açıktır. 

1- Tarih-i Taberî, c.2, s.84; İbn Kesir'in sireti, c.2, s.158; İbn Hişam'ın 

sireti, c.2, s.32; Halebiyye sireti, c.2, s.3; Sire-i Zeyni Dehlan, c.1, s.302; 

Hayatu Muhammed, s.152. vs...

Gerçekte Hz. Peygamber'in (s.a.a) yaptığı iş Allah'ın (c.c) 

imam ünvanıyla seçtiği şahsı halka tanıtmaktır ve bu ilâhî bir 

emir olduğu için Hz. Peygamber'in (s.a.a) bile bu emre itaatsizliği 

düşünülemez. 

b) Tarihî Tanıklar 

Biz Hz. Peygamber'in (s.a.a) gayb ilmine sahip olduğuna ve 

kendisinden sonra vukubulacak olaylara vakıf olduğuna inanıyoruz. 

Bu durumda Hz. Peygamber (s.a.a) kendinden sonraki olaylar 

için tedbir almalı ve çözüm yollarını içerek bir program hazırlamalıydı. 

Hz. Peygamber'in (s.a.a) yapacağı en önemli iş, kendisinden 

sonraki halifeyi açık bir şekilde tanıtmasıdır. 

Burada şöyle bir soru akla gelebilir: Nasıl olurda Hz. Peygamber 

(s.a.a) gayb ilmine sahip olabilir? Gaybî ilim, sadece Allah'a 

(c.c) mahsus değil mi dir? vs... Peygamber (s.a.a) efendimizin 

gayb ilmine sahip olduğuna dair kısaca birkaç delil getiriyoruz: 

Birinci delil: Bazı ayetlerde "Gaybın anahtarları O'nun yanındadır, 

onları ancak O bilir; karada ve denizde ne varsa bilir…" 1 

ifadeleri yer alır, ancak başka bir ayette de şöyle açıklanmıştır: 

"Gizliyi bilen O'dur, gizlediği şeyde hiçbir kimseye açılmaz, ancak 

peygamberlerden seçtiği müstesna…" 2 Bu iki ayet bir araya 

getirildiğinde yüce Allah'ın, seçtikleri hariç, hiç kimseyi gayb ilminden 

haberdar etmediği anlaşılır. Yüce Allah'ın (c.c) razı olduğu 

ve seçtiği kimselerin en başında İslâm Peygamberi gelir. 

İkinci delil: Hadislerde Hz. Peygamber'in (s.a.a) gayb ilmini 

bildiğini ifade edilir. Onlardan bazı örnekler: 

Ümmetin bölüneceğine dair hadisler: Hz. Peygamber'den 

(s.a.a) değişik yollardan nakledilen hadislerde şöyle buyurmuştur: 

"Benim ümmetim yetmiş üç fırkaya bölünecektir. 

Yetmiş iki fırka ateşte, bir fırka cennette olacaktır." 3 

1- En'am, 59. 

2- Cin, 26-27 

3- Sünen-i Ebi Davud, c.3, s.198; Müsned-i Ahmed, c.3, s.145; Sünen-i 

İbn Mace, c.2, s.362; Müstedrek-i Hakim, c.1, s.128; Camiu's-Sağir, c.1, 

s.184; ed-Dürrü'l-Mensur, c.2, s.186. vs...

Ümmetin arasındaki bu ayrılık ve bölünmenin sebebinin 

imamet meselesi olduğu oldukça açıktır. 

Havuz hadisleri: Buharî, Sahih'inde Ebu Vail kanalıyla Hz. 

Peygamber'den (s.a.a) şöyle nakleder: 

"Ben Kevser havuzunun başında sizleri göreceğim. 

Sizlerden bir grubu benim yanımdan geçirecekler, onlara 

yaklaşır yaklaşmaz... Allah'a (c.c) arz edeceğim: Ey 

Allah'ım, bunlar benim ashabımdır. Yüce Allah cevapta 

şöyle buyuracak: Ama bunların senden sonra ne yaptıklarını 

bilmiyorsun!" 1 

Bu manada Ehlisünnet'in hadis kitaplarında, sıhah, sü-nen 

ve müsnetlerde olmak üzere, bir çok hadis nakledilmiştir. 

Harezmi'nin Hadisi: Harezmi Menakıb'da Ebu Ya'la-dan, o da 

Hz. Peygamber'den (s.a.a) şöyle naklediyor: 

"Benden hemen sonra ümmetimin arasında bir fitne 

ortaya çıkacaktır. Siz o zaman Ali b. Ebu Tali-b'in yanında 

yer alın; çünkü o hak ile batılı birbirinden ayırandır." 2 

İbn Asakir'in hadisi: İbn Asakir sahih bir senetle İbn Abbas'tan 

şöyle naklediyor: 

"Ben, Hz. Peygamber (s.a.a) ve Ali (a.s) Medine sokaklarından 

geçiyorduk ki Medine bağlarına ulaştık. Bu 

sırada Ali (a.s) şöyle dedi: Ey Allah Resulü ne kadar güzel 

bir bağ! Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: Senin 

cennetteki bağın bundan da güzel. Sonra Ali'nin (a.s) 

baş ve sakalına işaret ederek ağlamaya başladı. Hatta 

ağlama sesi yükseldi. Ali (a.s) arz etti: "Sizi ağlatan şey 

nedir?" Hazret şöyle buyurdu: Bu kavmin sana karşı 

besledikleri ve benim vefatımdan önce açığa vurmayacakları 

kinleri beni ağlattı." 3 

İbn Esir'in rivayeti: Hz. Peygamber'in (s.a.a) hizmetkârlarından 

olan Ebu Muveyhibe şöyle anlatıyor: 

"Peygamber (s.a.a) beni uykudan uyandırarak buyurdu 

ki: Bana Baki Ehli'ne bağışlanma talebinde bulunmam 

emredilmiştir. Sende benimle gel." 

1- Sahih-i Buharî, c.9, s.58; Müsned-i Ahmed, c.1, s.439. 

2- Menakıb-ı Harezmî, s.105. 

3- İbn Asakir, İmam Ali b. Ebi Talib'in (a.s) tercümesi, hadis: 834.

O devamında şöyle söylüyor: Peygamber (s.a.a) ile 

birlikte Baki'ye gittik. Hazret "Baki Ehli"ne selam verdikten 

sonra şöyle buyurdu: Sabahladığınız şeylerle mutlu 

olun. Fitneler karanlık gece parçaları gibi yakındır... 

Ravi şöyle devam ediyor: O sırada Peygamber (s.a.a) 

Baki ehli için bağışlanma talebinde bulundu ve Medine'ye 

geri döndü. O andan itibaren Peygam-ber'in hastalığı 

başladı ve aynı hastalıkla dünyadan göçtüler." 1 

Zikredilen iki delil, Hz. Peygamber'in gayb ilmine sahip olduğunu 

gösteriyor. Gayb ilminin ispatı bu soruyu akla getiriyor 

ki: Acaba Peygamber (s.a.a) ümmeti arasında çıkacak olan bu 

ayrılıklara vakıf olduğu hâlde, hiçbir tedbir düşünmemiş mi? 

Amelen hiçbir çalışmada bulunmamış mı? Yoksa herşeyi düşünerek, 

gerekli tedbirleri almış mıdır? İlerideki bölümlerde bu soruyu 

cevaplamaya çalışacağız, inşaallah. 

1- İbn Esir, el-Kamil, c.2 , s.318.

HZ. PEYGAMBER VE HİLÂFET 

Hz. Peygamber (s.a.a), ümmetinin kendisinden sonra hilâfet 

meselesiyle ilgili olarak ne yapacaklarını bildiği anlaşıldığına göre 

şöyle bir sorunun sorulması gerekir: Acaba Hz Peygamber 

(s.a.a) bu ihtilâf ve ayrılıkları önlemek için hiçbir tedbir düşünmedi 

mi? Yoksa gereken tedbirleri düşünerek, önlemini aldı mı? 

Başlangıçta söylenmesi gereken şudur: Hilâfet konusunda 

Hz. Peygamber'in (s.a.a) önünde sadece üç yol tasavvur edilebilir 

ki biz aşağıda her üç yola kısaca değineceğiz: 

1- Olumsuz Yol: Bu Konuyu Önemsememek 

Olumsuz yoldan maksat şudur ki Hz. Peygamber (s.a.a) hilâfet 

konusuna hiç önem vermemiş ve kendisinden sonra meydana 

gelecek boşluğu dolduracak, ihtilâf ve ayrılıkları önleyecek, 

hiçbir şey düşünmemiştir. 

Birinci Yolun Eleştirisi 

a) Böyle bir yol Hz. Peygamber'in (s.a.a) siretiyle çelişir. Hz. 

Peygamber'in (s.a.a) yaşam tarihine bakıldığında, onun her zaman 

ümmetinin fikrinde olduğunu ve onların ıslahı yönünde çaba 

harcadığı açıkça görülür. O ömrünün son günlerinde yatakta 

hasta bir hâlde yatarken bile, Rumlara karşı koymak için bir ordu 

hazırlıyor. Yine aynı günlerde hayatî bir destur yazarak ümmetini 

her türlü sapıklıktan korumak için, bir kalem ve kağıt istiyor. 

(Gerçi bazıları -haşa- Peygamber (s.a.a) sayıklıyor diyerek, 

onu böyle hayati bir destur yazmaktan alıkoydular.) 

Ayrıca o dönemde vukubulan gazveler incelenirse savaş için 

Medine'nin dışına çıktığında, birkaç kişiyi halef unvanıyla Medine'de 

görevlendirdiği görülür.

Aşağıda Hz. Peygamber'in (s.a.a) savaşlarına ve Medine'de 

bıraktığı halifelerine işaret edilmiştir. 

Hicretin ikinci yılında, Sa'd b. Muaz, Zeyd b. Harise, Eba Seleme-i 

Mahzumi, İbn Ümmü Mektum ve Ebu Lüba-be Ensarî el- 

Evsî'yi kendi yerine bıraktı. 

Hicretin üçüncü yılında, İbn Ümmü Mektum ve Osman b. Affan'ı; 

dördüncü yılında İbn Ümmü Mektum ve Abdullah b. 

Revahe el-Ensari'yi, yedinci yılda iki defa Seba b. Arfate'yi, sekizinci 

yılda Tebük gazvesinde Ebuzer-i Gaffari ve Ali b. Ebi Talib'i 

halife olarak yerine bıraktı. Ve aynı gazvede Peygamber (s.a.a), 

Ali b. Ebi Talib (a.s) hakkında şöyle buyurdu: "Senin bana göre 

konumun, Harun'un Musa'ya olan konumu gibidir." 1 

Geçici hadiselerde kendi yerine halife tayin eden hakîm birisinin 

ebedi seferi sırasında ümmetini kendi hâline bırakarak, 

böyle hayati bir işi ihmal etmesi, yerine getirmemasi nasıl düşünülebilir?! 

Yüce makama erişmiş ve hakim bir peygambere böyle 

bir iş yapması yakışık alır mı?! 

b) Allah Resulü (s.a.a) şöyle buyuruyor: "Kim, Müslümanların 

işlerini umursaz bir hâlde sabahlarsa Müslüman değildir." 2 

Müslümanların geleceğini ihmal etmek ve bu hususta ilgisiz 

kalmak hadiste vurgulanan umarsamazlığın en açık örneğidir. 

Hâl böyleyken Hz. Peygamber'in (s.a.a), kendi buyruğunu çiğneyen 

ilk şahıs olduğu düşünülebilir mi? 

Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle buyurmuştur: 

"Benim vasim ve halifem Ali b. Ebi Talib'tir; ondan 

sonra, iki evladım Hasan ve Hüseyin'dir; onlar-dan sonra 

da Hüseyin'in soyundan dokuz İmam gelecektir." 3 

İbn Esir'in tarihinde şöyle yazar: 

"Hz. Adem (a.s) vefatı yaklaştığında Şeys'i halife olarak 

kendi yerine atadı. Ona gece ve gündüzün saatlerini 

öğretti; ona, halvette ve tek başına ibadet etmeği emretti; 

tufan olayından onu haberdar etti. Bu tertiple Hz. 

1- Sahih-i Buharî, c.3, s.176, Tebük Gazvesi Babı. 

2- Usul-i Kafi, c.2, s.131. 

3- Yenabiu'l-Mevedde, 76. bölüm, 1. ve 2. hadis.

Adem'den sonra riyaset Şeys'e geçti ve Allah elli sahife 

ona nazil etti." 1 

Şeys ve ondan sonraki peygamberler de kendi yerlerine halife 

tayin ettiler. Şöyle ki Şeys Unuş'u; Unuş Gaynan'ı; Gaynan, 

Mehlail'i; Mehlail Yerit'i; Yerit İdris'i halife olarak tayin etti. 2 

Başka bir yerde İdris'ten sonraki halifelere değinilmiştir. Her 

peygamber kendi vasisini şu tertiple tayin etmiştir: İdris, 

Metuşlah, Lamel, Nuh, Sam. 3 Aynı şekilde Hz. İbrahim (a.s.) 

Mekke'ye gitmeğe karar verdiğinde İsmail'i (a.s) halife olarak 

tayin etti. 4 

Musa b. Ümran rihleti sırasında, Allah'ın emriyle Yuşe b. 

Nun'u halife olarak İsrailoğulları'na tanıttı. 5 

Peygamberlerin halife ve vasi tayin etmesi, halkın genel 

maslahatlarını korumaya yöneliktir. Bu iş ilâhî emir olmanın yanı 

sıra akıllıca da bir iştir, bütün akıllılar bu işi yapmaktadır. Önceki 

satırlarda geçenler, bu akıllıca siretin peygamberler arasında 

uygulanışına dair birkaç örnek idi. Bu iş adı geçen peygamberlerle 

sınırlı kalmamış, sonraki peygamberler arasında da devam 

etmiştir. Misal olarak, Davut Nebi (a.s), evladı Süleyman'ı 

kendi yerine halife olarak tayin etmiş ve ona şöyle buyurmuştur: 

"Yüce Rabbimin vasiyetlerine amel et ve O'nun Tevrat'taki ant, 

ahit ve vasi-yetlerini koru." 6 

Hz. İsa (a.s) da Şem'un'u kendi yerine halife olarak tayin etti. 

Ondan sonra da Yüce Allah, Yahya b. Zekeriya'ya, imameti 

Şem'un'un evlatlarına ve İsa'nın havarilerine bırakmasını emretti. 

c) Hz. Peygamber'in (s.a.a) vazifesi sadece vahyi alıp halka 

ulaştırmak değil; onun dışında bir takım sorumluluklar da söz 

konusudur. Örneğin: 

– Kur'ân-ı Kerim'in tefsir etmek, amaç ve hedeflerini 

açuklamak. 

1- İbn Esir, el-Kamil, c.1, s.47. 

2- age. c.1, s.54-55. 

3- İbn Esir, el-Kamil, c.1, s.62-63 ve 74. 

4- Tarih-i Yakubî, c.1, s.28. 

5- age. c.1, s.46. 

6- Tarih-i Yakubî, c.1, s.58.

– Karşılaşılan hadiselerin hükümlerini açıklamak. 

– Şüphe icat etmek amacıyla Müslümanlara yönelik gerçekleştirilen 

kültürel saldırılara karşı koymak ve zor soruları cevaplamak. 

– Dini, sapmadan korumak. 

Hz. Peygamber'in (s.a.a) varlığıyla büyük boşluklar kapatıldığı 

gibi olmayışıyla da bir çok boşluk meydana geliyordu. Bu 

zorluklara göğüs gerecek ve sorunları çözecek saygın birisinin 

tayin edilmemesinden doğacak sorumluluklar tabii ki Peygamber'e 

(s.a.a) yönelecekti. Bundan dolayı bu tür buhran ve bunalımların 

ortaya çıkmasını önlemek amacıyla, hilâfet ve imamet 

gibi bir makamı üstlenecek yetkili ve ehliyetli bir şahsı tayin etmesi 

kaçınılmazdı. 

2- Olumlu Yol: Ümmetin İradesine Bırakmak 

Olumlu yoldan kastedilen şudur ki: Müslümanlar öyle bir 

eğitim ve terbiye almışlardı ki Hz. Peygamber'in (s.a.a) yokluğuyla 

meydana gelebilecek bütün boşlukları, hiçbir ihtilâf olmadan 

doldurabilirler. Hz. Peygamber (s.a.a) de bu yüzden hilâfet meselesini 

ümmetin ihtiyarına bırakmış, ümmetin şura veya başka 

yollardan bir halife seçmeleri için gerekli olan zemineyi hazırlamıştır. 

İkinci Yolun Eleştirisi 

a) Ümmet, halifeyi şura yoluyla belirleyebilecek kadar gerekli 

olan irade ve karar gücünden yoksundu. Cahiliyet tozları o 

günün Arabistan'ının çehresinden henüz tamamen silinmemişti. 

Bazen, üstünlüğün sadece kabile düzeni üzerine kurulu olduğu, 

eski Arap toplumunun yaşantısına dönüyorlardı. Tarih, Arap kabilelerinin 

Hacerü'l-Esved'i kendi yerine koymak hususunda ne 

kadar ihtilâf ettikleri ve bunun neredeyse kan dökmeğe kadar 

varabileceğine tanıktır. (Elbette bu hadise İslâm'dan önce idi.) 

Benî Mustalak gazvesinde, biri Muhacir ve diğeri En-sar'dan 

olan iki şahıs arasında kavga çıktı. Her biri kendi kabilesine seslendi. 

"Ey Muhacirler grubu", "Ey Ensar grubu" diye bağırıp onlardan 

yardım istediler. Bu durumu gören Hz. Peygamber (s.a.a) 

"Bu tür çağrılardan vazgeçin; bunlar cahiliye davetlerini çağrıştırıyor." 

buyurdu. Hz. Peygamber'in (s.a.a) vefatından sonra yaşa-

nan "Sakife Hadisesi", Müslümanlarda "kabilecilik ruhu"nun 

tamamen yok olmadığına dair en iyi tanıktır. 

b) Şura düzeniyle ilgili gerekli bilgilerin sunulmaması: Hz. 

Peygamber'in (s.a.a) böyle bir görüşü olsaydı bunu ümmete bildirir, 

özelliklerini anlatır, halkı bu konuda bilgilendirir ve halkın 

bu nizamla idare edilmesi için gereken zemineyi hazırlamış 

olurdu. Böyle bir şeyin ispatı için hiçbir delil olmamakla birlikte, 

bunun aksi yönünde bir çok delil vardır. 

c) Ümmetin, kültürel boşlukları dolduracak liyakate sahip 

olmayışı: Ümmetin o günlerdeki durumunu incelemek, Peygamber'den 

(s.a.a) sonraki noksanlıkları gidermekte aciz kaldığını ve 

telafi edemediklerini aydınlığa kavuşturur. 

Örneğin Allah'ın (c.c) kelamını tefsirde, ümmetin arasında 

bir çok ayrılığın olduğu görülmektedir. Bunun en açık örneği abdest 

meselesindedir. Abdest meselesinde değişik görüşler olduğu 

görülmektedir. Bu görüşlerin hepsinin kaynağı Kur'ân'dır. 

Kur'ân'la ilgili farklı anlayış tarzları değişik görüşlerin ortaya 

çıkmasına sebep olmuştur. 

Hırsızın elinin kesilmesi ve buna benzer birçok mesele de 

aynı şekildedir. Ümmetin özellikle halifelerin yeni meseleler 

karşısındaki davranışları, onların bilgisizliğini göstermektedir. 

Aşağıda bazı örneklere değinilecektir: 

• Ömer b. Hattap'tan, hanımını iki defa cahiliyet döneminde, 

bir defa da İslâm döneminde boşayan birinin vazifesi soruldu. 

Ömer b. Hattap cevapta "Bu konuda sana ne emrediyor; ne 

de sakındırıyorum." dedi. 1 

• Bir hadiste şöyle anlatılıyor: Ömer b. Hattap altı aylık çocuk 

dünyaya getiren bir kadının recmedilmesini emretti. Bunu 

duyan Ali (a.s) Kur'ân'a istinaden şöyle buyurdu: Yüce Allah bir 

ayette "…gebelik müddeti ile sütten kesilme müddeti, otuz ayı tutar…" 

2 buyuruyor, başka bir ayette de "Analar, emzirme zamanını 

tamamlamak isterlerse tam iki yıl, çocuklarına süt verirler…" 3 buyuruyor. 

1- Kenzü'l-Ummal, c.5, s.116. 

2- Ahkaf, 15 

3- Lokman, 14

Buradan hamilelik süresinin altı ay olabileceği anlaşılıyor. 

Bu vesileyle Ömer emrinden vazgeçti ve şöyle dedi: "Ali (a.s) olmasaydı, 

mutlaka Ömer helak olurdu." 1 

• İbn Cevzî ve diğer bir grup şöyle naklediyorlar: Ömer b. 

Hattap bir kadının ardı sıra bir konu hakkında soru sormak için 

birini gönderdi. Kadın hamile idi ve aşırı korkudan çocuğunu düşürdü. 

Ömer ashabın ileri gelenlerinden bu bebeğin diyetiyle ilgili 

soru sordu. Herkes senin üzerine diyet yoktur; çünkü kastın 

edep etmekti, dediler. İmam Ali (a.s) buyurdu: "Eğer bunlar seni 

memnun etmek için böyle fetva vermişlerse bil ki sana hile etmişlerdir; 

eğer bu fetva onların en son çabasının sonucu ise bil 

ki yanlış yapmışlardır. Ama hüküm, bir köleyi Allah (c.c) katında 

özgür etmendir." Bunu duyan sahabenin hepsi Ali'nin (a.s) görüşünü 

kabul ettiler. 2 

• Bir çocuk hırsızlık etmiş idi. Ömer b. Hattap'tan onun 

hükmü soruldu. O şöyle yazdı: Onun boyunu karışla ölçün; eğer 

boyu altı karış gelirse, parmaklarını kesin. Ravi şöyle anlatıyor: 

"Hırsızın boyu altı karıştan az geldiği için ona had uygulamadılar." 

3 

• İbn Abbas şöyle anlatıyor: Zina eden deli bir kadını Ömer- 

'in huzuruna getirdiler. O bazılarıyla istişare ettikten sonra, kadının 

recmine hüküm verdi. Hz. Ali (a.s) kadını geri getirmelerini 

emretti ve Ömer'e dönerek şöyle buyurdu: Acaba Allah Resulü'nün 

(s.a.a) "Kalem (teklif) şunlar hakkında kaldırılmıştır: Çocuk 

baliğ oluncaya; uyuyan uyanıncaya ve deli akıllanıncaya kadar..." 

dediğini bilmiyor musun? 4 

• Malik ve diğer bir kısım, Ba'ce b. Abdullah Cuheni-den 

şöyle söylediğini naklediyorlar: "Bizden bir erkek Cu-heniye taifesinden 

bir kadınla evlendi. Altı ay sonra o kadın bir çocuk dünyaya 

getirdi. Onun eşi, Osman'ın huzuruna giderek onu bu olaydan 

haberdar etti. Osman hemen onun recmedilmesini emretti. 

1- Sünen-i Kubra, c.5, s.442 ve ed-Dürrü'l-Mensur, c.1, s.288 vs. 

2- İbn Cevzî, siret-u Ömer, s.118; Cem'u'l-Cevami, c.7, s.300 ve İbn 

Ebi'l-Hadid'in şerhi, c.1, s.58. 


4- Sünen-i Ebi Davud, c.4, s.140; Sünen-i İbn Mace, c.1, s.659; 

Müstedrek-i Hakim, c.2, s.69; Camiu'l-Usul, c.4, s.271; İrşadu's-Sari, c.14, 

s.259 ve Fethu'l-Bari, c.12, s.121 vs.

Haber Ali'ye (a.s) ulaştığında şöyle buyurdu: "Bu hüküm doğru 

değildir; çünkü Allah (c.c) bir ayette şöyle buyuruyor: "…gebelik 

müddeti ile sütten kesilme müddeti otuz ayı tutar…" Diğer bir ayette 

de şöyle buyuruyor: "Analar, emzirme zamanını tamamlamak 

isterlerse tam iki yıl, çocuklarına süt verirler…" 1 

Buna göre çocuğun süt emme dönemi yirmi dört ay ve en 

kısa hamilelik dönemi altı aydır. Osman cevapta şöyle dedi: Allah'a 

(c.c) yemin olsun, bunu bilmiyordum. Kadının geri döndürülmesini 

emretti. Ama oraya ulaştıklarında kadın taşlanmış 

idi. 2 

Bazı rivayetlerde, kadının ölmeden önce kız kardeşine şöyle 

söylediği nakledilmiştir: "Bacım, sen üzülme! Allah'a (c.c) yemin 

olsun kocamdan başka hiç kimse benimle ilişkiye girmemiştir." 

• Hz. Peygamber'in (s.a.a) vefatından sonra, Yahudi ve Hıristiyanlardan 

bir zümre, bu boşluktan yararlanarak yeni kurulmuş 

İslâm toplumunda şüphe icat ederek bölünme yaratmak ve 

inançları sarsma niyetindeydiler. Oldukça önemli ve üzerinde 

düşünülmesi gereken bu olay daha geniş kitaplarda bahsedilmiştir. 

Biz konunun daha fazla uzamasını önlemek için, bu konuyu 

burada nakletmiyor ve isteyenlerin bu konuyla ilgili kaynaklara 

bakmalarını tavsiye ediyoruz. 3 

Ümmetin, Hz. Peygamber'den (s.a.a) sonra dini sapmadan 

koruyacak, hurafe ve aşırılıktan alıkoyacak bilge bir koruyucuya 

çok ihtiyacı vardı. Tarihin tanıklığı ile, İslâm'ın büyük Peygamberi'nden 

(s.a.a) sonra Kâ'bu'l-Ahbar, Tey-mem'ud-Dari, Abdullah b. 

Selem gibi Yahudi, Hiristiyan ve Mecusi alimleri İslâm kılığında, 

israiliyat hurafelerini dine sokmaya çalışıyorlardı. 

Böyle hassas bir zamanda varlığıyla Allah'ın (c.c) dinini koruyacak 

Peygamber (s.a.a) gibi bir şahısın gerekliliği oldukça 

açıktır. Ümmetin böyle bir işin üstesinden gelemeyeceği malumdur; 

zira yukarıda tarihten aktarılanlar üzere, büyükleri bile 

mevcut birçok sorunları çözemeyen ve güncel meseleleri düzel- 

1- Bakara, 233 

2- Malik, el-Muvatta, c.2, s.825; Sünen-i Beyhaki, c.7, s.242; Tefsir-i 

İbn Kesir, c.4, s.157; ed-Dürrü'l-Mensur, c.7, s.441; Umdetu'l-Kâri, c.21, 

s.18. 

3- el-Gadir, c.7, s.243, c.6, s.341, 387, c.7, s.241; Asimi, Zeynu'l-Feta 

adlı esere bk.

temeyen bir ümmet, nasıl olur da böyle bir Peygamber'in vekili 

olabilir veya onun özelliklerini taşıyan bir şahsı seçebilirler?! 

Burada değerli okuyucuların dikkatini Sadıkayn'den nakledilen 

iki hadise çekiyorum. İmam Muhammed Bakır (a.s) şöyle 

buyurmuştur: 

"Allah (c.c) yeryüzünü alimsiz bırakmayacaktır. Eğer 

böyle olsaydı hak batıldan ayrılmazdı." 1 

İmam Cafer Sadık şöyle buyurur: 

"Yeryüzü kesinlikle imamdan boş kalmaz; müminler 

dine bir şey artırmak istediklerinde, onu reddetsin ve 

dinden bir şey azaltmak istediklerinde onu tamamlasın 

diye." 2 

Soru: Şimdi bir soru karşımıza çıkar: Peki Hz. Peygamber'in 

(s.a.a) rihletinden sonra böylesine büyük sorunlar söz konusu 

ise, acaba ilmî ve ahlakî gücüyle boşlukları dolduracak; ümmeti, 

Allah'ın (c.c) irade ettiği ve Hz. Peygamber'in (s.a.a) yönlendirmek 

istediği yöne yönlendirecek birisi var mıydı? 

Cevap: Burada güneş gibi parlayan bir gerçek kendini gösteriyor 

ki, Allah Resulü'nün (s.a.a) ümmeti hep birlikte Ali'yi (a.s) 

zamanın en bilgini olarak biliyorlardı ve değişik dallarda onun 

bilgilerinden faydalanıyorlardı. Hatta hilâfetin gaspından sonra 

bile çok zor sorunları çözen, habip ve kardeşi, Allah Resulü'nün 

(s.a.a) ümmetinin müptela olduğu en zor ve karışık düğümleri 

açan birisi olarak tanınmıştır. Aşağıdaki deliller bu sözün doğruluğuna 

dair en iyi tanıktır: 

Hadisler: 

a) Belazürî ve diğerleri Ali'ye (a.s) şöyle sorulduğunu nakletmişlerdir: 

"Nasıl oluyor da sen ashabın hepsinden daha çok, 

hadis biliyorsun?" Cevapta şöyle buyurdu: "Çünkü ben ne zaman 

Allah'ın Resülü'nden (s.a.a) bir şey sorsam haber verdiği, ve ne 

zaman sussam konuşmaya başladığı kimseyim." 3 

1- Usul-i Kafi, c.1, s.178. 

2- Usul-i Kafi, c.1, s.178. 

3- Ensabu'l-Eşraf, c.2, s.98; İbn Sa'd, Tabakat, c.2, s.101.

) Allah Resulü (s.a.a) şöyle buyurdu: "Ali, yargılama konusuna 

hepinizden daha çok vakıftır." 1 

c) Tirmizî ve diğerleri Allah Resulü'nden (s.a.a) şöyle nakletmişlerdir: 

"Ben sağlam bir evim ve Ali onun kapısıdır." 2 

d) İbn Abbas Allah' Resülü'nün (s.a.a) şöyle buyurduğunu 

naklediyor: "Ben ilim şehriyim ve Ali onun kapısıdır. Öyleyse kim 

ilim irade ederse, kapısından ona girsin." 3 

e) İbn Asakir Allah Resulü'nün (s.a.a) Ali'ye (a.s) şöyle buyurduğunu 

naklediyor: "Sen, benden sonra, ümmetimin ihtilâf 

ettiği konuları, onlar için beyan edeceksin." 4 

İmam Ali (a.s) Bütün İlimlerin Çağlayan Kaynağıdır 

İbn Ebi'l-Hadid şöyle yazar: "İlimlerin başlangıcı ve kaynağı 

Ali'ye (a.s) dayanır. Ali, dinin temellerini sağlamlaştırmış; şeriat 

hükümlerini beyan etmiş; akli ve nakli ilimleri takrir etmiştir. Fıkıhta 

bütün fakihler ona müracaat etmiştir. İmamiyye'nin Ali'ye 

bağlı oldukları açıktır; onlar bütün ilim ve hükümlerde ona ve 

pak sülalesine dayanırlar. 

Ama Hanefiler hakkında şu söylenmelidir: Ebu Yusuf Muhammed 

ve Züfer gibi şahısların hepsi Ebu Hanife'nin öğrencileridir 

ve Ebu Hanife'nin kendisi İmam Sadık'ın (a.s) öğrencisidir. 5 

Şafiiler, Şafiî'den ilimlerini almışlardır. O ise Muhammed b. 

Hassan'ın ve o da Ebu Hanife ve Malik'in huzurunda öğrencilik 

yapmıştır. Ahmed b. Hanbel de Şafiî'nin huzurunda ders okumuştur. 

Ama Malik b. Enes, görüşlerini Rabia'dan almıştır; o da 

İkrime'den; o da Abdullah b. Abbas'tan, o ise Ali'nin (a.s) öğrencisiydi. 

Haricilerin reis ve ileri gelenleri de onun öğrencilerinden 

idiler." 

Ali (a.s) Nahiv ilminin kurucusudur. Ebu'l-Esved ed-Dueli'ye 

şöyle buyurdu: Bütün kelimeler bu üç kısma ayrılır: İsim, fiil ve 

harf. İrabın (hareke) gerekliliğini de Ali (a.s) ona beyan etti. 

1- el-İsabe Haşiyesinde el-İstiab, c.3, s.38; Menakıb-ı Harezmî, s.39; 

Nuru'l-Ebsar, s.79. 

2- Sahih-i Tirmizi, c.5, s.637; Kenzü'l-Ummal, c.13, s.148. 

3- Müstedrek-i Hakim, c.3, s.127; Kenzü'l-Ummal, c.13, s.147, hadis: 

36463 

4- İbn Asakir, Tercüme-i İmam Ali (a.s), c.2, s.448. 

5- bk. Alusî, Muhtasar-ı Tuhfe-i İsna Aşeriye

Büyük İslâm müfessiri İbn Abbas Ali'nin öğrencisi olduğu 

için tefsir ilmi de ona dayanmaktadır. İbn Abbas şöyle anlatıyor: 

Emirü'l-Müminin Ali (a.s) "Bismillahirrahmanir-rahim"in 

"ba"sının tefsirinde gecenin evvelinden sonuna kadar benim için 

konuştu. 1 Kelam ilminin kaidelerini de o takrir etmiş; delillerini 

açıklamış ve halk onun hutbelerinden istifade etmiştir..." 2 

İmam Ali'nin (a.s) En Bilgili Oluşuna Dair Sahabenin 

İtirafı 

a) Ömer'in söylediği şu meşhur söz "Ali olmasaydı mutlaka 

Ömer helak olurdu." Ömer'in İmam Ali'ye (a.s) ne kadar muhtaç 

olduğunu gösteriyor. 

b) Ebu Said Hudrî şöyle söylüyor: "Ali (a.s) yargı hükümlerinde 

diğer sahabeden daha çok bilgiliydi." 3 

c) İbn Abbas şöyle der: "Allah'a yemin olsun, ilmin onda dokuzu 

Ali'ye (a.s) verildi ve Allah'a andolsun ki onuncu kısımda da 

sizinle ortaktır." 4 

d) Aişe'nin şöyle söylediği nakledilir: "Ali (a.s) sünnette halkın 

en bilginiydi." 5 

3- Olumlu Yol: Halifenin Tayini 

Birinci ve ikinci yolu reddettikten sonra, sadece üçüncü yol 

kalıyor. Yani halifenin olumlu yoldan tayini. Bu yol, o zamandaki 

dengelere ve genel duruma göre de daha uygundur. Söz konusu 

yol Hz. Peygamber'in Allah'ın emriyle bir ferdi halife olarak tayin 

etmesi, böylece o şahısın halkın dini ve siyasi rehberliğini üstlenmesidir. 

İmamiyye'nin inancına göre böyle bir şey vuku bulmuştur 

ve Ali b. Ebi Talib Allah Resulü'nün (s.a.a) halifesidir. 

1- Yenabiu'l-Mevedde, s.69. 

2- İbn Ebi'l-Hadid, Nehcü'l-Belâğa'nın şerhi, c.1, s.17-18. 

3- Fethu'l-Bari, c.8, s.167. 

4- İstiab, c.13, s.40; Riyazu'n-Nezre, c.3, s.141. 

5- Tarih-i İbn Asakir, c.3, s.62; Usdu'l-Gabe c.4, s.22; er-Riyazu'n- 

Nezre, c.3, s.159

HZ. PEYGAMBER'İN İMAM ALİ'NİN (A.S) HİLÂFETİ İÇİN ALDIĞI 

TEDBİRLER 

Halifenin tayininin gerekliliği ispat edildikten sonra, şimdi 

sıra şu soruya geliyor: Hz. Peygamber bu iş için bir tedbir almış 

mıydı? Yoksa hiçbir tedbir almamış mıydı? Eğer almışsa hangi 

tedbirleri almıştı? 

Genel olarak Hz. Peygamber'in (s.a.a) bu konudaki çalışmalarını 

ve almış olduğu tedbirleri üç bölümde ele alabiliriz: 

– Bu işi üstlenebilecek birisini yetiştirmek 

– İmamet ve velâyetle ilgili net açıklamalar 

– Ömrünün sonunda aldığı tedbirler 

1- Bu İşi Üstlenebilecek Birisini Yetiştirmek 

Hz. Peygamber (s.a.a) daha risaletinin ilk yıllarında, Ali'nin 

(a.s) eğitimi ile ilgilendi. Bu çalışmayla Ali (a.s) imamet ve halkın 

hidayeti için gerekli olan hazırlıkları yapmış ve yetenekleri kazanmış 

olacaktı. 

Örnek olarak bunlardan küçük bir bölümü aşağıda zikrediyoruz: 

– Nakledilmştir ki: "Peygamber (s.a.a) namaz için evinden 

çıkarak Mescid-i Harama doğru geliyordu. O zaman Peygamber- 

'in (s.a.a) beraberindekiler ve onunla birlikte namaz kılanlar, Ali 

(a.s) ve Hatice (s.a) idi." 1 

– Abbas b. Abdullah anlatıyor: "Ali'den (a.s) şöyle işittim: 

"Ben Allah'ın (c.c) kulu ve Resulü'nün (s.a.a) kardeşiyim; ben 

1- Müsned-i Ahmed, c.1, s.209; Müstedrek-i Hakim, c.3, s.183; Tarih-i 

Taberî, c.2, s.311.

Sıddık-ı Ekber'im. Benden sonra iftiracı ve yalancıdan başkası 

bu iddiada bulunmayacaktır. Hiç kimse Müslüman olmadan önce 

yedi yıl ben, Allah Resulü'yle (s.a.a) namaz kıldım0." 1 

Tarih-i Taberî'de şöyle nakledilmiştir: Bi'setten önce Allah 

Resulü (s.a.a) ne zaman namaz için, Mekke vadileri tarafına gitseydi, 

Ali'yi (a.s) de kendisiyle birlikte götürürdü. Her ikisi de 

orada namaz kıldıktan sonra Mekke'ye geri dönerlerdi. 2 İmam 

Ali (a.s) o dönemi Nehcü'l-Belağa'da güzel bir şekilde anlatmıştır. 

3 

– Peygamber (s.a.a) Medine'ye hicret edeceği zaman yatağında 

yatması ve ondan sonra borçlarını ödemesi için Ali'yi (a.s) 

seçti. 4 

– Ehlisünnet'in ileri gelenlerinden Abdulkerim Hatip, şöyle 

yazıyor: "...Bu hadise, Hz. Peygamber'in (s.a.a), ümmetin arasından 

ayrıldığında, onun veliahtlığını yapabilecek ve makamında 

oturabilecek tek kişinin Ali olduğunu göstermiyor mu?" 5 

– Hz. Peygamber (s.a.a), Ebu Bekir ve Ömer, dünyanın en 

üstün kadını olan Hz. Fatıma'yı (a.s) istemeye gittiklerinde, onların 

isteğini kabul etmedi ve onu, Hz. Ali'yle (a.s) evlendirdi. 6 

– Hz. Peygamber'in (s.a.a) bütün savaşlarında Muhacirlerin 

bayrağı Ali'nin (a.s) güçlü elindeydi. 7 

– Hz. Peygamber (s.a.a) şeref dolu ömürlerinin sonuna kadar, 

her gün akşamdan sabaha kadar olan vaktinin bir kısmını 

Ali'yle (a.s) konuşmaya ayırmıştı. 8 

– Ebu Bekir, Hz. Peygamber (s.a.a) tarafından "Beraat Suresi'ni" 

ilânı için memur oldu. Ebu Bekir'in hareketinden kısa bir 

müddet geçmişti ki, Peygamber (s.a.a) Ali'den (a.s), ayetleri 

şahsen Mekke'ye götürüp halka okumasını istedi ve bu görevi 

1- Tarih-i Taberî, c.2, s.56. 

2- Tarih-i Taberî, c.2, s.58; el-Fusulu'l-Mühimme, s.14; Metalibu's-Suul, 

s.11. 

3- Nehcü'l-Belâğa, Hutbe: 192. 

4- Müsned-i Ahmed, c.1, s.348; Tarih-i Taberî, c.2, s.99, 101; İbn 

Saad, c.1, s.212; İbn Hişam, Siret, c.2, s.291; İbni Kesir, Tarih, c.7, s.338. 

5- Abdulkerim Hatip, Ali b. Ebi Talip, s.105. 

6- Neseî, el-Hasais, hadis: 120. 

7- Zehebî, Tarih-i İslâm; İbn Hacer, el-İsabe, c.2, s.30. 

8- Neseî, el-Hasais, Hadis: 112.

ona verdi. Ebu Bekir bunun nedenini sorduğunda Hz. Peygamber 

(s.a.a) şöyle cevap verdi: "Allah (c.c) bu ayetleri ya benim veya 

benden olan birinin halka okumasını emretti." 1 

– Ashap tarafından, mescide doğru açılan kapılar yapılmış 

idi. Hz. Peygamber (s.a.a) Ali'nin (a.s) kapısı hariç, bütün kapıların 

kapatılmasını emretti. 2 

– Hakim, el-Müstedrek adlı eserinde Ümmü Seleme-den 

şöyle nakleder: Allah'a (c.c) and olsun, Ali (a.s) Peygamber'e 

(s.a.a) halkın en yakın olanıydı. Bir sabah vakti Allah'ın (c.c) Resulü'ne 

(s.a.a) geçmiş olsuna gittim; Hazret devamlı Ali'nin (a.s.) 

gelip gelmediğini soruyordu. Fatıma (s.a) Allah'ın Resülü'ne 

(s.a.a), "Sanki O'nu bir iş için göndermişsiniz", diye sordu. Ali 

(a.s) geldiğinde Peygamber'in (s.a.a) O'nunla hususi bir işi olur 

diye dışarı çıkarak kapının yanında beklemeye başladım. Aniden 

Peygamber (s.a.a) kendisini Ali'nin (a.s) üzerine atarak 

onunla gizlice konuşmaya başladı. Hazret bu haldeyken kısa bir 

müddet sonra dünyadan göçtü. 3 

– Tirmizî, kendi senediyle İbn Ömer'den şöyle nakleder: "Allah 

Resulü (s.a.a) dostları arasında kardeşlik akdi okumakla 

meşgul idi. Bu sırada Ali'nin (a.s) gözleri dolmuştu; şöyle dedi: Ey 

Allah Resulü! Dostlarınız arasında kardeşlik akdi okudunuz, 

ama benimle başka birisi arasında akit okumadınız. Hz. Peygamber 

(s.a.a): "Sen dünya ve ahirette benim kardeşimsin." 4 

buyurdu. 

1- Müsned-i Ahmed, c.1, s.3; Sünen-i Tirmizî, c.5, s.719; Sünen-i 

Neseî, c.5, hadis: 8461. 

2- Müsned-i Ahmed, c, s.331; Sünen-i Tirmizî, c.5, s.3732; İbn Kesir, 

el-Bidaye ve'n-Nihaye, c.7, s.374. 

3- Müstedrek-i Hakim, c.3, s.138, Müsned-i Ahmed, c.6, s.300; Neseî, 

el-Hasais, s.40. 

4- Sünen-i Tirmizî, c.5, s.300, hadis: 3804; Müstedrek-i Hakim, c.3, 

s.14.

2- İmamet ve Velâyetle İlgili Net Açıklamalar 

Ali (a.s) hakkında bir çok ayet ve hadis sıralanabilir. Ali (a.s) 

hakkında nazil olan ayet sayısı, o kadar çoktur ki İbn Abbas'tan, 

hiçbir ashap hakkında bu kadar ayet inmediği nakledilmiştir. 1 

İbn Abbas başka bir yerde Ali (a.s) hakkında 300 ayetin indiğini 

söyler. 2 

Şimdi bunca ayet ve hadisten en önemlilerine işaret edilecektir: 

1- Velâyet Ayeti 

Ali'nin (a.s) velâyet ve rehberliğine delalet eden ayetlerden 

birisi "Velâyet" ayetidir, ayette yüce Allah şöyle buyurmuştur: 

"Sizin veliniz, ancak Allah, O'nun Resulü ve namaz 

kılan ve rüku hâlinde iken zekât veren müminlerdir." 3 

Bu ayet Şia ve Sünni rivayetlerine göre Ali (a.s) hakkında 

nazil olmuştur. 

Ayetin iniş hikayesi, tarih, tefsir ve rivayet kitaplarında nakledildiğine 

göre şöyledir: Bir gün fakir birisi, mescitte halktan 

yardım isteğinde bulundu. Ali (a.s) namazda rüku halindeyken 

yüzüğünü ona sadaka olarak verdi. O sırada bu ayet Cebrail 

(a.s.) vasıtasıyla Hz. Peygamber'e (s.a.a) evindeyken vahyoldu. 

Allah Resulü (s.a.a) mescide doğru yol alırken ayeti kendi kendine 

tilavet ediyordu. Ashapdan bir kısım da onu işittiler; mescide 

ulaştıklarında Hazret sordu: Acaba birisi rüku halindeyken 

sadaka mı vermiş? Fakir adam yüzüğü Allah Resulü'ne (s.a.a) 

göstererek şöyel dedi: Bu sadakayı, namaz kılan şu şahıs namazda 

rüku halindeyken bana bağışladı; bende yüzüğü onun 

parmağından çıkardım. Aniden ashabın tekbir sesleri yükselmeğe 

başladı ve Allah Resulü (s.a.a), böyle bir şahsın kendisinden 

sonra müminlerin veli ve koruyucusu olarak tayin edildiği 

için hamd ve şükür ettiler. 

1- İbn Asakir Şafiî, İmam Ali'nin (a.s) Tercümesi, c.2, s.430; Suyutî, 

Tarih-i Hulefa, s.171. 

2- İbn Asakir Şafiî, İmam Ali (a.s) Tercümesi, c.2, s.31; Tarih-i Hulefa, 

s.172; es-Sevaiku'l-Muhrika, s.125. 

3- Mâide, 55

Bu rivayetin içeriğ birçok sahabe tarafından nakledilmiştir. 

Örneğin: 

Ebuzer-i Gaffari, Mikdad b. Esved, Ebu Rafii Gıbti, Ammar b. 

Yasir, Ali b. Ebi Talib (a.s), Amr b. As, Abdullah b. Selem, Abdullah 

b. Abbas, Cabir b. Abdullah Ensari, Enes b. Malik 

Sahabelere ilave olarak, bazı Ehlisünnet alimleri de bu hadisi 

nakletmişlerdir. Onlardan bazıları şunlardır: 

– Kadı Ebu Abdullah Vakidi, öl. 207 h.k. Zehair-u'l-Ukba, 

s.102. 

– Hafız Ebu Bekir Sen'ani, öl. 211 h.k., Tefsir-i İbn Kesir, c.2, 

s.71. 

– Hafız b. Şeybe, öl. 239 h.k. kendi tefsirinde 

– Ebu Cafer el-İskafi, öl. 240 h.k. Nakzu'l-Osmaniyye, s.319. 

– Hafız Ebu Muhammed Keşşi, öl. 249 h.k. ed-Dürrü'l- 

Mensur, c.3, s.105. 

– Ebu Said Eşecc-i Kufi, öl. 257 h.k. kendi tefsirinde. 

– Hafız Nisai, öl. 303 h.k. kendi Sahihinde. 

– İbn Cerir Taberî, öl. 310 h.k. Camiu'l-Beyan tefsirinde, c.6, 

s.288. 

– İbn Ebi Hatem Razi, öl. 327 h.k. Suyutî'nin Lübabu'n- 

Nukul'unda gelmiştir. 

– Hafız Taberani, öl. 360 h.k. Mu'cemu'l-Evset, c.7, s.10, 

hadis: 6228. 

– Hafız Ebu Bekir Cessas, öl. 370 h.k. Ahkamu'l-Kur-an, c.2, 

s.446. 

– Hakim Nişaburî, öl. 405 h.k. Marifetu Usuli'l-Hadis, s.102. 

– Hafız İbn Merduye İsfahanî, öl. 416 h.k. Sahih senetlerle. 

– Salebi Nişaburî, öl. 427 h.k. el-Keşf ve'l-Beyan Tefsirinde, 

s.180. 

– Ebu Nuaym İsfahanî, öl. 430, h.k. Ma Nezele Mine'l-Kur'ân 

Fi Ali (a.s) kitabında. 

– Ebu'l-Hasan Maverdi, öl. 450 h.k Tefsiru'l-Maverdi, c.2, 

s.49. 

– Hafız Ebu Bekir Beyhaki, öl. 458 h.k, el-Müsannef''te 

– Hatib Bağdadi, öl. 463, el-Müttefek'te. 

– Hafız Vahidi Nişaburî, öl. 468, Esbabu'n-Nüzul, 133.

– İbn Meğazili Şafiî, öl. 483 h.k el-Menakıb, s.311. 

– Hakim Haskani, öl. 490, Şevahidu't-Tenzil, c.1, s.231. 

– Hafız Beğevi Şafiî, öl. 516 h.k. Mealimu't-Tenzil, c.2, s.47. 

– Carullah Zamehşeri Hanefî, öl. 538, el-Keşşaf, c.1, s.649. 

– Ebu Bekir Kurtubi, öl. 567, el-Cami Li-Ahkami'l-Kur-an, c.6, 

s.221. 

– Hatip Harezmi, öl. 568 h.k. el-Menakıb, s.264. 

– Hafız İbn Asakir ed-Dimeşki, öl. 571 h.k. Tarihu Me-dinet-i 

Dimişk, c.12, s.305. 

– Hafız İbn Cevzî Hanbelî, öl. 597, er-Riyazu'n-Nazire, c.3, 

s.182. 

– Fahr-i Razi, öl. 606, Tefsiru'l-Kebir, c.12, s.26. 

– İbn Esir Cezeri eş-Şafiî, öl. 606, Camiu'l-Usul, c.9, s.478. 

– Muhammed b. Talha Şafiî, öl. 662, Metalibu's-Seul, s.31. 

– Sıbt b. Cevzi Hanefî, öl. 654, Tezkiretu'l-Havass, s.15. 

– İbn Ebi'l-Hadid Mütezili, öl. 655, Şerhu Nehci'l-Bela-ğa, 

c.1, s.277. 

– Hafız Genci Şafiî, öl. 658, Kifayetu't-Talib, s.229. 

– Kadı Beyzavi Şafiî, öl. 658, Tefsiru'l-Beyzavi, c.1, s.282. 

– Muhibbuddin Taberî eş-Şafiî, öl. 694, er-Riyazu'n-Nezre, 

c.2, s.227. 

– Hafızuddin Nesefi, öl. 701, Tefsiru'n-Nesefi, c.1, s.289. 

– Şeyhu'l-İslâm Hemmui, öl. 722, Feraidu's-Simtayn, c.1/ 

s.190. 

– Alauddin Hazen-i Bağdadi, öl. 741, Tefsiru'l-Hazin, c.1/ 

s.475. 

– Muhammed b. Yusuf Zerendi, öl. 750, Nezmu Düre-ri's- 

Simtayn, s.86. 

– Ebu Hayyan Endülüsi, öl. 750, el-Bahru'l-Mühit, c.3, s.514. 

– Kadı İyci Şafiî, öl. 756, el-Mevakıf, s.411. 

– Saduddin Taftazani Şafiî, öl. 791, Şerhu'l-Makasid, c.5, 

s.272. 

– Seyyit Şerif Cürcani, öl. 816, Şerhu'l-Mevakif, c.8, s.360. 

– Alauddin Kuşci, öl. 879, Şerhu Tecrid, s.677. 

– İbn Sebbağ Malikî, öl. 855, el-Fusulu'l-Mühimme, s.122.

– Celaluddin Suyutî, öl. 911, ed-Dürrü'l-Mensur, c.3, s.105. 

– İbn Hacer Mekki Şafiî, öl. 947, es-Savaiku'l-Muhrika, s.41. 

– Kadı Şevkanî, öl. 1250, Fethu'l-Kadir, c.2, s.53. 

– Şihabuddin Alusî Şafiî, öl. 1270, Ruhu'l-Meani, c.6, s.167. 

– Şeyh Süleyman Kunduzi Hanefî, öl. 1293, Yenabiu'l- 

Mevedde, c.2, s.37. 

– Seyyit Muhammed Mümin Şeblenci, Nuru'l-Ebsar, s.158 

ve diğerleri. 

Yukarıda adı geçenler arasında, Kuşçi Hanefî, Kadı 

Azududdin İyci, Seyyid Şerif Cürcani ve Sa'duddin Taftaza-ni, "Velâyet 

Ayeti'nin" müfessirlerin icmasıyla, Ali (a.s) hakkında nazil 

olduğunu iddia etmişlerdir. 

Üzerinde durulması gereken önemli bir husus şudur ki, "veli" 

kelimesinin çeşitli anlamları vardır; mes'ul, rehber, dost, yardımcı 

v.s gibi. Bu ayetin Ali (a.s) hakkında indiği kabul edilse bile, 

ayette velâyetten "emir sahipliği ve müminlerin rehberliği" 

kastedildiği nasıl kanıtlanabilir? 

Şimdi kısaca ayette velâyetin bu anlama geldiğine değinelim: 

Itlak (Genelleme) Yoluyla Ayetin Delaleti 

Gerçi ayette geçen "veli" kelimesi mutlaktır ve yukarıda zikredilen 

bütün manaları kapsamaktadır, ama ıtlak durumunda, 

yaygın olan mana yani birinci mana "rehberlik ve emir sahibi 

olmak." kastedilir; Buna göre Ali (a.s) müminlerin rehberidir. Zira 

Ali (a.s.) ayette zikredilen bütün şartlara sahiptir. Ayrıca yüce 

Allah (c.c) kendi ve Resulünün velâyetini, Ali'nin (a.s) velâyetiyle 

aynı söz akımı içerisinde getirmiştir. 

Karineler Yoluyla Ayetin Delaleti 

Ayet-i şerifede bulunan ipuçları "veli" kelimesinin birinci 

manada kullanıldığını gösteriyor. 

Birinci ipucu şudur ki örfte ne zaman "veli" bakıcı ve koruyucuya 

muhtaç olan bir şahsın ismiyle tamlanırsa "emir sahibi 

ve koruyucu" anlamına gelir. "Kadının velisi" ve "çocuğun velisi" 

gibi. 

İkinci ipucu, ayette bulunan bağlaçtır. Zira Allah'ın (c.c) velâyeti 

"emir sahibi" anlamındadır. Ayet-i şerife'de Resul (s.a.a)

ve müminlerin velâyeti de Allah'ın (c.c) velâyetine atfedilmiştir. 

Buna göre hiç şüphesiz müminlerin velâyeti "İlâhî velâyetle" aynı 

manada olacaktır. 

Üçüncü ipucu, "hasr"dır. Zira ayet-i şerife "innema" kelimesini 

kullanmakla velâyet, Allah (c.c), Resul (s.a.a) ve müminlere 

has ve sınırlı kılınmak istenmiştir. Onlara sadece "malikiyet ve 

rehberlik velâyeti" mahsus olup diğer manalara gelen velâyet 

onlarla sınırlı değildir. 

Niçin Ayette Çoğul Zamiri Kullanılmıştır? 

Ayette zamirin çoğul olarak getirilmesine ve ondan kastedilenin 

Ali (a.s) olduğuna dair değişik nedenler zikredilmiştir. Onlardan 

bazılarına işaret ediyoruz: 

Araplar bazen, gerekli bazı yerlerde tekil yerine çoğul zamiri 

kullanırlar. Al-i İmran 173; Maide 11 (Mübahale ayeti), Al-i İmran 

181; Tevbe 61 gibi. 

Tabersi Mecmau'l-Beyan tefsirinde ayetin çoğul getirilmesinin 

sebebinin tazim ve saygı olduğunu söylüyor. 

Merhum Şerefüddin şöyle der: "Bana göre daha dakik ve latif 

bir nokta söz konusudur. Ali'nin (a.s) düşmanlarının, Benî Haşim'in, 

diğer münafıklar ve hasetçilerin bu ayeti tekil olarak işitecek 

kadar takat ve tahammülleri yoktu. Müfret sıygasıyla getirilecek 

olsaydı, ayeti değiştirmeye yönelik girişimlerden endişe 

duyulurdu. Ancak Hz. Peygamber (s.a.a) İmam Ali'nin (a.s) velâyeti 

hakkında çeşitli ibarelerle ve değişik yerlerde açıklamalarda 

bulunmuştur. Böylece bu konuda hiçbir şüphe kalmamıştır. 1 

2- İnzar Ayeti 

Ali b. Ebu Talib'in mutlak velâyetine ve ulu hilâfetine delalet 

eden ayetlerden bir diğeri "İnzar Ayeti"dir. Yüce Allah Kur'ân-ı 

Kerim'de Hz. Peygamber'e hitaben şöyle buyuruyor: 

"Şüphe yok ki sen korkutucusun ve her ka-vim için 

bir hidayet edici vardır." 

Ehlisünnet'in geneli, Allah Resulü'nden (s.a.a) şöyle rivayet 

etmişlerdir: 

1- el-Müracaat, s.263.

tir: 

"Ben korkutucu ve Ali ise hidayet edicidir. Ey Ali! Hidayet 

olanlar, senin sebebine hidayet olacaklardır." 

Hadisin İbareleri 

– Müsned-i Ahmed'de Hz. Ali'den (a.s) naklen şöyle gelmiş- 

"Allah Resulü (s.a.a) korkutucudur; hidayet edici ise 

Benî Haşim'den birisidir." 1 

– Tefsir-i Taberî'de sahih senetle İbn Abbas'tan şöyle nakledilmiştir: 

"İnzar ayeti nazil olduğunda, Hz. Peygamber (s.a.a) 

elini göğsünün üzerine koyarak şöyle buyurdu: Ben korkutucuyum 

ve her kavim için bir hidayet edici vardır. Ve 

eliyle Ali'nin (a.s) omzunu göstererek buyurdu: Ey Ali! 

Sen hidayet edicisin; Hidayet olanlar benden sonra senin 

elinle hidayet bulacaklardır." 

– Tefsir-i Taberî'de, sahih senetle İbn Abbas'tan şöyle naklolunmuştur: 

"Korkutucudan kasıt, Allah Resulü (s.a.a); ve "hidayet ediciden 

kastedilen Ali'dir. 

– İbn Asakir, sahih senetle, Allah'ın (c.c) sözü hakkında Ali'den 

(a.s) şöyle naklediyor: 

"Allah Resulü (s.a.a) korkutucudur ve hidayet edici 

Benî Haşim'den bir şahıstır." 

– İbn Haskani, sahih senetle İbn Abbas'tan Yüce Allah'ın 

(c.c) kelamı hakkında şöyle naklediyor: 

"Şüphe yok ki sen korkutucusun ve her kavim için bir 

hidayet edici vardır." "Bu ayette kastedilen Ali'dir." 

– Hakim Nişaburî, sahih senetle Allah'ın (c.c) şu kelamı 

hakkında "Şüphe yok ki sen korkutucusun…" Ali'den (a.s) şöyle 

naklediyor: 

"Allah Resulü (s.a.a) korkutucudur ve ben ise hidayet 

ediciyim." 

Nişaburî sonra şöyle diyor: "Bu hadisin senetleri sahihtir; 

ama Müslim ve Buharî nakletmemişlerdir." 

1- Müsned-i Ahmed, c.1, s.126.

Sahabeden Bu Hadisi Rivayet Edenler 

Bu hadisi nakleden sahabelerden bazıları şunlardır: 

– Emirü'l-Müminin Ali b. Ebu Talib (a.s) 

– Abdullah b. Abbas 

– Abdullah b. Mesud 

– Cabir b. Abdullah Ensari 

– Bureyde-i Eslemi 

– Ebu Cevzi Eslemi 

– Ye'la b. Murre 

– Ebu Hureyre 

– Sa'd b. Muaz. 

Ehlisünnet Alimlerinden Hadisi Rivayet Edenler 

Bu hadisi Ehlisünnet alimlerinden birçoğu nakletmişlerdir. 

Onlardan bazıları şunlardır: 

– Ebu Abdullah, Hüseyin b. Hakem Taberî, öl. 286. 

– Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, Müsned'te 

– Taberî, kendi tefsirinde. 

– İbn Ebi Hatem, öl. 327. 

– Ebu'l-Abbas b. Ukde, öl. 332. 

– Taberani, Mucem-i Sağir, c.1, s.261. 

– İbn Merduye İsfahanî, öl. 410. 

– Cemaluddin Muhammed b. Yusuf Berendi, öl. 750. 

– Abdullah Rauf Menavi Mısri, öl. 1031. 

– Hatib-i Bağdadi, Tarih-i Bağdad, c.12/ s.372. 

– İbn Asakir, öl. 571. 

– Haysemi, Mecmau'z-Zevaid, c.7, s.41. 

– Suyutî, ed-Dürrü'l-Mensur, c.4, s.45. 

– Hafız Haskani, Şevahidu't-Tenzil, ayetin tefsiri. 

– Hakim Nişaburî, Müstedrek'te 

– Ebu İshak Sa'lebi, tefsirinde. 

– Ebu Nuaym İsfahanî. 

– Fahr-i Razi, tefsirinde. 

– Genci Şafiî, Kifayetu't-Talib'te

– İbn Kesir-i Dimişki, tefsirinde. 

– İbn Sabbağ Malikî, el-Fusulu'l-Mühimme'de. 

– Muttaki Hindi, Kenzü'l-Ummal. 

– Şevkanî, Tefsirinde. 

– Şeblenci, Nuru'l-Ebsar'da. 

Hadislerin Delaleti 

Ayet-i şerifede ve zikredilen ayetle ilgili hadislerde geçen 

hidayetten maksat, mutlak hidayettir; bunun dışında olsaydı 

şöyle bir tabir gelmesi gerekirdi: "Benden sonraki hidayet ediciler, 

ümmetimin alimleridir". Özellikle "car ve mecrur'un" önce 

zikredilmesi, hasrı ifade ettiğine dair iyi bir ipucudur ki bazı rivayetlerde 

gelmiştir. Ayette ki "hadi" lafzının nekre (belirsiz) olması 

hidayet edicinin birkaç taneden fazla olduğuna ve her kavimin 

hidayetçisinin bulunduğuna delalet ediyor. 

3- Dar Hadisi 

Allah Resulü (s.a.a) "En yakın akrabanı uyar." ayet-i 

şerifesinin inişinden sonra yakın akrabalarını (kırk veya daha 

fazla idiler) Ali b. Ebu Talib'in evine davet etti. Allah Resulü 

(s.a.a) toplantının sonunda topluluğa dönerek şöyle buyurdu: "Ey 

Abdulmuttalip oğulları, Allah'a (c.c) andol-sun! Ben kendi kavmi 

için benim getirdiklerimden daha iyi bir şey getiren, hiçbir Arap 

gencini tanımıyorum. Ben, size dünya ve ahiret hayrını getirdim. 

Allah (c.c) sizleri buna davet etmemi emretti. Öyleyse sizlerden 

hanginiz bana iman getirirse, sizlerin arasında vezirim, kardeşim, 

vasim ve halifem olacaktır." Ali'den (a.s) başka herkes 

susmuştu. Herkesten küçük olmasına rağmen ayağa kalktı ve 

şöyle dedi: "Ey Allah'ın Nebisi (s.a.a), ben, senin vezirin olacağım." 

Bu sırada Allah Resulü (s.a.a) elini onun boynuna koydu ve 

buyurdu: "Şüphe yok ki sizin aranızda Ali benim kardeşim, vasim 

ve halifemdir. Öyleyse onun sözüne bakın ve ona itaat edin." 

Ehlisünnet Ravilerinden Hadisi Nakledenler 

Merhum Allame Emini (r.a) şöyle buyuruyor: "Dar Hadisini" 

her iki fırkanın imam ve hadis hafızlarından büyük bir kısmı, 

sıhah ve müsnetlerde, nakletmişlerdir. Diğer bir kısım, onun senediyle 

ilgili eleştiride bulunmaksızın veya tavakkuf etmeksizin, 

dikkate almamışlardır.

İslâm ümmetinin tarihçilerinden bir kısmı, bu hadisi tartışma 

kabul etmeyen hadislerden saymışlardır. Şairler de onu şiir 

hâline getirmişlerdir. 

Hadisi nakleden bazı raviler: 

– İbn Cerir Taberî, Tarihinde, c.2/ s.319. 

– İbn Esir Şafiî, el-Kamil, c.2/s.62. 

– İbn Ebi'l-Hadid Mu'tezili, Nehcü'l-Belağa Şerhi'nde, 

c.3/s.210. 

– Halebi Şafiî, Sire-i Halebiyye, c.1/s.311. 

– Hafız Haskani, Şevahidü't-Tenzil, c.1/s.371; Hadis: 514. 

– Muttaki Hindi, Kenzü'l-Ummal, c.15/ s.115. 

– İbn Asakir Şafiî, Tarihinde, c.1/ s.58; Hadis 139. 

– Cavi, kendi tefsiri el-Münir'de, c.2/ s.118. 

– Alauddin Şafiî, Tefsir-i Hazin, c.3/ s.371. 

– Nisai, Hasais-u Emiri'l-Müminin (a.s), s.86. 

– Genci Şafiî, Kifayetü't-Talib, s.205. 

– Zerendi Hanefî, Dürerü's-Simteyn, s.83. 

– Haysemi, Mecmau'z-Zevaid, c.8/ s.308. 

– Hemui, Feraidu's-Simteyn, c.1/ s.86. 

– Ebu Cafer İskafi, Nakzu'l-Osmaniyye'de. 

– Ebu'l-Fida Dimişki, Tarihinde, c.1/ s.116. 

– Suyutî, Cemu'l-Cevami. 

– Ahmed b. Hanbel, Müsned'inde, c.1/ s.111. 

– Cürci Zeydan, Tarih-i Temeddün, c.1/ s.31. 

Hadisin Delaleti 

Hz. Peygamber (s.a.a) bu hadiste, Ali'ye (a.s) halkın arasındaki 

kardeşi, vasi ve halifesi olarak sesleniyor. Bu tabir, Ali'nin 

(a.s) Hz. Peygamber'den (s.a.a) hemen sonraki halife olduğunu 

gösterir. Bu hadisin Gadir-i Hum hadisiyle farkı şudur ki; bu nübüvvetin 

başlangıcında, Gadir-i Hum hadisi ise nübüvvetin sonunda 

beyan olmuştur. 

4- Gadir Hadisi 

Hicretin 10. yılında Allah Resulü Allah'ın (c.c) evini ziyaret 

etmek istiyordu. Hz. Peygamber'in (s.a.a) Müslümanların top-

lanmasına dair verdiği emir, etraftaki kabileler arasında ilan 

edildi. İlâhî teklifi yerine getirmek ve efendimizin öğretilerine 

uymak isteyen büyük bir topluluk Medine'ye geldi. Bu hac, Hz. 

Peygamber'in (s.a.a) Medine'ye hicretinden sonra yaptığı tek 

hac idi. Bu hac tarihe çeşitli adlarla geçmiştir: Haccetü'l-Veda, 

Haccetü'l-İslâm, Hac-cetü'l-Belağ, Haccetü'l-Kemal, Haccetü't- 

Tamam. 

Allah Resulü (s.a.a) gusül alıp, yağlandılar. İki sade ihram 

elbisesi aldı; birini beline bağladı ve diğerini mübarek omzuna 

attı. Cumartesi günü, zilkade ayının 24 veya 25'inde, hac kastıyla 

yaya olarak Medine'den ayrıldı. Bütün kadınlarını ve harem 

ehlini tahtırevana bindirdi. Ehlibeytinden, Mühacir, Ensar ve 

Arap kabilelerinin tümünden o-luşan büyük bir halk kitlesiyle birlikte 

hareket etti. 1 

Çiçek hastalığının yayılmasından dolayı, halkın büyük bir 

kısmı bu mübarek sefere katılmaktan mahrum kaldılar. Buna 

rağmen, sayısız bir halk kitlesi o hazretle birlikte hareket ettiler. 

Bu sefere katılanların sayısı 114 bin, 120 bin, 124 bin ve daha 

fazla olarak tarihe geçmiştir. Elbette Mekke'den Ali'yle (a.s) ve 

Yemen'den Ebu Musa'yla gelenlerin sayısı da buna eklenmiştir. 

Hac merasimi tamamlandıktan sonra, Hz. Peygamber halk 

kitlesiyle Medine'ye dönmek için yola koyuldu. 

Gadir-i Hum denilen yere gelindiğinde, Cebrail-i Emin (a.s.) 

nazil oldu ve Allah (c.c) tarafından şu ayeti getirdi: 

"Ey Elçi, Rabbinden indirilen emri ilet, eğer bunu ifa 

etmezsen O'nun elçiliğini yapmamış olursun ve Allah 

seni insanlardan korur. Şüphe yok ki Allah, kâfir olan 

kavmi doğru yola iletmez, onlara başarı vermez" 2 

Cuhfe bir çok yolun ayrıldığı bir yerdir. Hz. Peygamber ve yaranı 

zilhicce ayının 18'inde, perşembe günü, oraya ulaştılar. 

Vahiy Emini "Tebliğ Ayeti'nin" inişinden sonra, Allah (c.c) tarafından 

Peygamber'e (s.a.a) Ali'yi (a.s) veli ve imam unvanıyla 

tanıtarak, o makama atamasını ve ona uymanın ve itaatin farz 

olduğunu bildirmesini emretti. 

1- Tabakat-ı İbn Sa'd, c.3, s.225; Makrizi, el-İmta, s.511; İrşadü's-Sari, 

c.6, s.329. 

2- Mâide, 67.

Hz. Peygamber'in (s.a.a) kafilesinden geride kalanlar, ulaştılar; 

o mekanı geçip gidenler geri döndüler. O yerde bir çok yaşlı 

ağaç vardı. Peygamber (s.a.a) oradaki beş ağacın altında durmayı 

yasakladı ve oradaki diken ve çalıların temizlenmesini istedi. 

Hava aşırı sıcaktı. Halk hırkasının bir kısmını başına, diğer 

kısmını ise altlarına attılar. Hz. Peygamber'in (s.a.a) dinlenmesi 

için de bir çadır hazırladılar. 

Öğle ezanı okundu. Peygamber (s.a.a) refakatindekilerle birlikte 

ağacın gölgesi altında öğle namazını eda ettiler. Namazdan 

sonra develerin cihazlarıyla yüksek bir yer yaptılar. 

Hz. Peygamber (s.a.a) yüksek bir sesle, herkesin dikkatini 

üzerine çekti ve şu şekilde konuşmaya başladı: 

"Hamd, Allah'a (c.c) mahsustur. Sadece O'ndan yardım 

diliyoruz. İmanımız ve tevekkülümüz O'nadır. Kötü 

ve yanlış amellerimizden O'na sığınırız. Yolunu kaybedenlere 

O'ndan başka sığınak yoktur. O'nun yol gösterdiği, 

hiçbir zaman yolunu kaybetmeyecektir. O'ndan 

(c.c) başka ilah olmadığına ve Muhammed'in O'nun kulu 

ve Resulü olduğuna tanıklık ederim. Allah'a (c.c) övgü 

ve O'nun birliğine şahadetten sonra şöyle derim: Ey 

halk! Rahman ve bilen Allah (c.c), bana ömrümün sonlarına 

yaklaştığımı haber vermiştir. Bir an önce Allah'ın 

davetini yerine getirip ebedi yere gideceğim. Ben ve siz 

üzerimize olan miktarda sorumluyuz. Şimdi sizin düşünce 

ve görüşünüz nedir? 

Halk şöyle dedi: "Biz tanıklık ederiz ki sen Allah'ın 

(c.c) mesajını ulaştırdın; bize nasihattan ve vazife yolunda 

telaştan kaçınmadın; Allah (c.c) sani en iyi şekilde 

mükâfatlandırsın." 

Sonra şöyle buyurdu: "Acaba siz Allah'ın (c.c) birliğine 

ve Muhammed'in (s.a.a) O'nun kulu ve elçisi olduğuna 

şahadet etmiyor musunuz? Acaba cennetin, cehennemin, 

ölümün, kıyametin şüphe götürmez olduğuna ve 

Allah'ın (c.c) ölüleri dirilteceğine ve bunların hepsinin 

doğru olduğuna ve bunlara inandığınıza tanıklık etmiyor 

musunuz?" Hep birlikte "Evet bu gerçeklere tanıklık 

ediyoruz." dediler

Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle devam etti: "Ey Allah'ım! 

Tanık ol. Sonra vurgulu bir şekilde şöyle buyurdu: "Şüphesiz 

öteki diyara intikal etmek ve havuzun kenarına 

ulaşma hususunda sizden öne geçeceğim. Siz havuzun 

kenarında benim huzuruma geleceksiniz. Havzumun 

genişliği Sa'na ile Basra arası kadardır. Onda yıldızlar 

kadar gümüşten kadeh ve bardak vardır. Düşünün ve 

dikkatli olun ki rihletimden sonra sizin aranızda iki değerli 

şey bırakacağım: Bakalım onlarla nasıl muamele 

edeceksiniz?" Bu sırada halk dedi ki: "Ey Allah Resulü 

(s.a.a), o iki değerli şey nedir?" 

Şöyle buyurdu: "İki emanetten büyük olanı, Allah'ın 

(c.c) kitabıdır ki bir tarafı Allah'ın (c.c) elinde, diğer tarafı 

ise sizin elinizdedir. Öyleyse onu sıkı tutun ve elden bırakmayın, 

böylece yolunuzu kaybetmeyin. Küçük olanı 

itretimdir. Gerçekten bilen ve rahmetli Allah (c.c), bu 

ikisinin havuz başında benim huzuruma gelinceye kadar 

birbirinden ayrılmayacağını bana haber verdi. Ben, 

bunu Allah'ımdan (c.c) diledim. Öyleyse bu ikisinden 

öne geçmeyin ve o ikisini izlemede geri kalmayın ve 

ihmalkarlık etmeyin ki helak olursunuz." Sonra Ali'nin 

(a.s) elini tuttu ve kaldırdı; o kadar ki koltuğunun altının 

beyazlığı gözüktü. Halk onu gördü ve tanıdı. 

Resulullah, sözlerine şöyle devam etti: "Ey halk, ben 

her mümin için, kendi nefsinden evla değil miyim?" 

Halk "Allah ve Resulü daha iyi bilir." karşılığını verdi. 

Hazret buyurdu ki: Şüphesiz Allah (c.c) benim 

mevlamdır ve ben müminlerin mevlasıyım ve onlara 

kendi nefislerinden evla ve daha öncelikliyim. Öyleyse 

ben kimin mevlası isem Ali onun mevlasıdır." 

Ahmed b. Hanbel'in dediğine göre, Hz. Peygamber (s.a.a) 

bunu dört defa tekrarladı. Sonra elini dua için açtı ve şöyle buyurdu: 

"Ey Allah'ım, onu seveni sev ve ona düşmanlık edene 

düşman ol. Dostlarına yardım et ve alçak düşürmeye 

çalışanı alçalt. Onu, hakkın mizanı, mihveri ve ölçüsü 

karar kıl. Sonra Peygamber (s.a.a) şunları ekledi: "Hazır 

olanlar, hazır olamayanlara bunu iletsin." 

Topluluk dağılmadan önce vahiy emini bu ayeti Hz. Peygamber'e 

(s.a.a) nazil etti:

"Bugün dininizi ikmal ettim, size verdiğim nimetimi 

tamamladım, size din olarak İslâm'a razı oldum." 1 

Bu sırada Hz. Peygamber (s.a.a) Allah-u Ekber nidasıyla, dinin 

ikmaline ve nimetin itmamına ve Allah'ın (c.c) O'na verdiği 

risalet ve Ali'ye (a.s) verdiği velâyete olan rızasından ötürü şükretti. 

Hazır topluluk, bu arada Şeyheyn (Ömer ve Ebu Bekir) 

Emirü'l-Müminin'e şöyle tebrik dediler: "Kutlu olsun! Kutlu olsun! 

Sen ey Ebu Talib'in oğlu benim ve her erkek ve mümin kadının 

mevlası oldun." 

İbn Abbas dedi ki: "Allah'a (c.c) andolsun ki, Ali'nin (a.s.) velâyeti 

herkese farz oldu." 

Hassan b. Sabit dedi ki; Ey Allah Resulü, Ali için birkaç şiir 

okumama izin ver. Peygamber buyurdu: Oku, Allah'ın bereket ve 

uğuruyla. Hassan ayağa kalkarak şöyle dedi: "Ey Kureyş'in büyükleri, 

İslâm Peygamberi'nin (s.a.a) huzurunda kesinleşen velâyet 

hakkındaki şiirlerimi beyan ediyorum." dedi ve şiirlerini 

okumaya başladı. 2 

"Gadir Günü Peygamberleri haykırıyordu onlara / 

Hum mıntıkasında ve nebi ne değerli haykırıcı idi!... 

Bütün İslâm ümmetinin görüş birliğiyle kabul ettiği Gadir 

olayını kısaca anlattık. Söylenmesi gereken nokta şu ki; dünyanın 

hiç bir yerinde bu isim ve özellikte başka bir olayın gerçekleştiği 

söylenmemiştir. 

Gadir Hadisinin Önemi 

Ali'nin (a.s) Gadir-i Hum'da velâyet makamına atanması 

olayı, tarihin en önemli olaylarındandır. Belki de bu olay kadar 

mühim ve önemli başka hiçbir olay olmamıştır. Bu olay, Rasul-ü 

Ekrem'in (s.a.a) risaletinin kalıcılığının ve o hazretin üstlendiği 

ilâhî misyonun Ali'nin (a.s) eliyle sürdürüleceğinin bir göstergesidir. 

Gadir, risalet ve imametin iç içeliğinin göstergesidir. İkisi de 

aynı kökten ayrılan dallardır. Gadir, gizli hakikat ve batınların 

zuhur yeridir. 

1- Mâide, 3. 

2- el-Gadir, c.1.

Gadir, hakla biat günüdür; itaat günüdür; şeytan orduları ile 

Rahman ordularının muamele günüdür. 

Gadir, bütün alemi aydınlatan güneşin, karanlık bulutların 

ardından, parıldayış günüdür. 

Gadir Hadisini Nakleden Sahabeler 

Gadir hadisini, zikredilen içerkle, sahabeden büyük bir kesim 

nakletmiştir. Burada onlardan sadece bir kısmına değinmekle 

yetineceğiz. 

– Ebu Hureyre ed-Dusi 

– Ebu Rafi Gıbti 

– Ebu'l-Haysem b. Tayyihan 

– Ebu Bekir b. Kuhafe 

– Üsame b. Zeyd 

– Esma bint-i Umeys 

– Ümmü Seleme (Hz. Peygamber'in hanımı) 

– Bera b. Azib 

– Cabir b. Semere 


– Ebuzer-i Gaffari 

– Hassan b. Sabit 

– Huzeyfe b. Useyd 

– İmam Hasan (a.s) 

– İmam Hüseyin (a.s) 

– Ebu Eyyup Ensari 

– Halid b. Velid 

– Huzeyme b. Sabit 

– Zübeyr b. Avam 

– Zeyd b. Erkam 

– Sa'd b. Ebi Vakkas 

– Sa'd b. Übade 

– Selman-ı Farsi 

– Sahl b. Huneyf 

– Sahl b. Sa'd Ensari 

– Amir b. Vasile

– Aişe (Ebu Bekir'in kızı) 

– Abbas b. Abdulmuttalib 

– Abdurrahman b. Avf 

– Abdullah b. Cafer 


– Abdullah b. Ömer 

– Ali b. Ebi Talib 

– Ömer b. Hattap 

– Amr b. Hamık el-Huzai 

– Amr b. As 

– Fatımatu'z-Zehra (s.a) 

– Mikdad b. Esved. 

Gadir Hadisinin Tabiinden Ravileri 

Gadir hadisini tabiinden 84 kişi nakletmiştir. Bazıları şunlardır: 

– Esbeğ b. Nübate 

– İbn Leyla Kindi 

– Ziyad b. Ebi Ziyad 

– Selim b. Abdullah b. Ömer 

– Said b. Cübeyr. 

– Suleym b. Kays-ı Hilali 

– Maruf b. Hurbuz. 

Gadir Hadisinin İkinci Yüzyıldaki Ravileri 

Gadir hadisi ikinci asırda 56 Ehlisünnet alimi tarafından 

nakledilmiştir. Bazıları şunlardır: 

– Hafız Muhammed b. İshak Medeni, öl. 151. 

– Hafız b. Süfyan b. Said Suri, öl. 161. 

– Hafız Veki' b. Cerah, öl. 196. 

Hadisin Üçüncü Asırdaki Ravileri 

Üçüncü asırda 92 Ehlisünnet alimi bu hadisi nakletmiştir. 

Bazıları şunlardır: 

– Muhammed b. İdris Şafiî, öl. 204. 

– Ahmed b. Hanbel, öl. 241.

– Hafız Muhammed b. İsmail Buharî, Tarih-i Buharî'de, c.1/ 

s.375, öl. 256. 

– Hafız Muhammed b. İsa Tirmizî, öl. 279. 

– Hafız Ahmed b. Yahya Belazüri, öl. 279, Ensabu'l-Eşraf, 

c.2/s.108. 

Hadisin Dördüncü Asırdaki Ravileri 

Dördüncü asırda Ehlisünnet alimlerinden 43 kişi bu hadisi 

nakletmiştir. Bazıları şunlardır: 

– Ahmed b. Şüeyb Nisai, öl. 303, el-Hasais, Nesei, s.16 

– Hafız Ahmed b. Ali Musuli, Ebu Ya'la, öl. 307, Müsned-i Ebi 

Ya'la, c.11/ s.307. 

– Hafız Muhammed b. Cerir Taberî, öl. 310, Camiu'l-Beyan, 

c.3/s.428. 

– Hafız Ebu'l-Kasım Taberani, öl. 360, Mu'cemu'l-Esvet, 

c.9/s.133. 

Hadisin Beşinci Asırdaki Ravileri 

Beşinci asırda Ehlisünnet alimlerinden 25 kişi bu hadisi 


– Kadı Ebu Bekir Baklani, öl. 403, et-Temhid, s.169. 

– Ebu İshak Sa'lebi, öl. 427, el-Keşf ve'l-Beyan, s.181. 

– Hafız Ebu Ömer Kurtubi, öl. 46, el-İstiab, c.3/ 1099. 

– Ebu Mansur Salebi, öl. 429, Simaru'l-Kulub, s.636. 

– Ebu Bekir Hatib-i Bağdadi, öl. 463, Tarih-i Bağdad, 

c.8/s.290. 

– İbn Mağazili Şafiî, öl. 483, el-Menakıb, s.25. 

– Hafız Haskani, öl. 490, Şevahidu't-Tenzil, c.1/s.201. 

Hadisin Altıncı Asırdaki Ravileri 

Altıncı asırda Ehlisünnet alimlerinden 20 kişi bu hadisi nakletmiştir. 


– Hüccetu'l-İslâm Gazali, öl. 505. 

– Carullah Zemahşeri, öl. 538, Rabiu'l-Ebrar, c.1/s.84. 

– Muvaffak b. Ahmed Harezmi, öl. 568, Menakıb, s.54. 

– İbn Asakir-i Dimeşki, öl. 571, İmam Ali'nin (a.s) Tercümesinde, 

Hadis: 572.

Hadisin Sekizinci Asırdaki Ravileri 

Sekizinci asırda Ehlisünnet alimlerinden 18 kişi bu hadisi 


– Şeyhu'l-İslâm Cuveyni öl. 722, Feraidu's-Simteyn, c.2, 

s.274. 

– Cemaluddin Zerendi, öl. 750, Düreru's-Simteyn, s.109 

– Kadı İci Şafiî, öl. 756, Mevakıf, s.405. 

– Hafız İbn Kesir Şafiî, öl. 774, el-Bidaye ve'n-Nihaye, c.5, 

s.209. 

– Seyyit Ali Hemedani, öl. 786, Meveddetu'l-Kurba 

– Sa'duddin Taftazani Şafiî, öl. 791, 

Hadisin Dokuzuncu Asırdaki Ravileri 

Dokuzuncu asırda Ehlisünnet alimlerinden 17 kişi Gadir hadisini 


– Hafız Ebu'l-Hasan Haysemi Şafiî, öl. 807, Mecmau'z- 

Zevaid, c.9/s.165. 

– Hafız İbn Haldun Malikî, öl. 808, İbn Haldun'un Önsözü, 

c.1/s.246. 

– Seyyit Şerif Cürcani Hanefî, öl. 816, Şerhu'l-Mevakıf, 

c.8/s.360. 

– İbn Hacer-i Askalanî Şafiî, öl. 852, el-İsabe, c.7/s.780. 

– İbn Sabbağ Malikî, öl. 855, el-Fusulu'l-Mühimme, s.24. 

– Alaaddin Kuşci, öl. 789, Şerhu't-Tecrid, s.477. 

Hadisin Onuncu Asırdaki Ravileri 

Onuncu asırda Ehlisünnet alimlerinden 14 kişi bu hadisi 


– Hafız Celaluddin Suyutî, öl. 911, Tarihu'l-Hulefa, s.114 

– Nuruddin Semhudi Şafiî, öl. 911, Cevahiru'l-Ak-deyn'de. 

– Hafız Ebu'l-Abbas Kastalani Şafiî, öl. 923. 

– İbn Hacer Şafiî, öl. 974, es-Sevaiku'l-Muhrika, s.25. 

– Muttaki Hindi, Kenzü'l-Ummal, c.2/s.154.

Hadisin On Birinci Asırdaki Ravileri 

On birinci asırda Ehlisünnet alimlerinden on iki kişi Gadir 

hadisini nakletmiştir. Bazıları şunlardır: 

– Zeyd b. Menavi Şafiî, öl. 1031, Kunuzu'l-Hakaik, 

c.2/s.118. 

– Nuruddin Halebi Şafiî, öl. 1044, Siretu'l-Halebiyye, 

c.3/s.274. 

Hadisin On İkinci Asırdaki Ravileri 

On ikinci asırda Ehlisünnet alimlerinden on iki kişi Gadir 

hadisini nakletmiştir. Bazıları şunlardır: 

– Ziyaddin Mukbili, öl. 1108. 

– İbn Hamza Harvani, öl. 1120, el-Beyan ve't-Ta'rif, 

c.3/s.74. 

– EbuAbdullah Zerkani Mısri Malikî, öl. 1122, Şerhu'l- 

Mevahib, c.7/s.13. 

Hadisin On Üçüncü Asırdaki Ravileri 

On üçüncü asırda Ehlisünnet alimlerinden on iki kişi bu hadisi 


– Muhammed b. Sebban Şafiî, öl. 1206, İs'afu'r-Raği-bin, 

Nuru'l-Ebsar'ın Haşiyesinde, s.152. 

– Kadı Şevkanî, öl. 1250. 

– Seyyit Şehabuddin Alusî, öl. 1270, Ruhu'l-Maani, c.6, 

s.194. 

Hadisin On Dördüncü Asırdaki Ravileri 

Ondördüncü asırda Ehlisünnet alimlerinden 19 kişi bu hadisi 


– Ahmed b. Zeyni Dehlan, Şafiî, öl. 1304. 

– Seyyit Mümin Şeblenci 

– Şeyh Muhammed Abduh Mısri, öl. 1323, Tefsiru'l-Me-nar, 

c.6/s.464. 

– Seyyit Abdulhamit Alusî, Nasru'l-Leali, s.166.

Gadir Hadisinin Mütevatir Olduğunu Belirtenler 

Ehlisünnet alimlerinden ondört kişi Gadir Hadisi'nin 

mütevatir olduğunu belirtmişler. Bazıları şunlardır: 

– Allame Menavi, Camiu's-Sağir Şerhi, c.2/s.442. 

– Allame Azizi, Camiu's-Sağir Şerhi, c.3/s.360. 

– Celaluddin Suyutî, Mütevatir haberlerde. 

– Molla Ali Gari Hanefî, Mişkat Şerhi, c.5/s.568. 

– İbn Kesir Dimişki, Tarihinde. 

Gadir Hadisinin Sahih Olduğunu Belirtenler 

Ehlisünnet alimlerinden otuz kişi Gadir Hadisi'nin sahih olduğunu 

açıkça belirtmişler. Bazıları şunlardır: 

– İbn Hacer Heysemi, es-Sevaiku'l-Muhrika, s.42-43. 

– Hakim Nişaburî, el-Müstedrek, c.3/s.109 

– Halebi, es-Siretu'l-Halebiyye, c.3/s.274. 

– İbn Kesir, el-Bidaye ve'n-Nihaye, c.5/s.288. 

– Tirmizî, Sahih-i Tirmizî, c.2/s.298. 

– Ebu Cafer Tahavi, Müşkilu'l-Asar, c.2/s.308. 

– İbn Abdulbirr Kurtubi, el-İstiab, c.2/s.373. 

– Sıbt b. Cevzi, Tezkiretu'l-Havas, s.18. 

– Ebu Hamid Gazali, Sırru'l-Alemin, s.21. 

– İbn Ebi'l-Hadid, Nehcü'l-Belâğa Şerhi, c.9/s.166. 

– Hafız Genci Şafiî, Kifayetu't-Talib, s.64. 

– Hafız Nuruddin Heysemi, Mecmau'z-Zevaid, c.9, s.104- 

109. 

– Şemsuddin Zehebi. 

– İbn Abbas Şihabuddin Askalanî, Mevahibu'l-Ledun-niye, 

c.3/s.365. 

– Zeynuddin Menavi Şafiî, Feyzu'l-Kadir, c.6/s.218. 

– Mirza Ahmed Bedahşi, Nuzulu'l-Ebrar, s.54. 

– Albani (Vahhabi Muhaddisi), es-Sünnetü Li-İbn Ebi Asım, 

Albani tahkikli, c.2/s.566. 

– İbn Hacer Askalanî, Fethu'l-Bari, c.7/s.61. 

– İbn Meğazili Şafiî, el-Menakıb, s.26.

Gadir Hadisi Üzerine Ehlisünnet'ten Kitap Telif Edenler 

Ehlisünnet alimlerinden bazıları Gadir babında kitaplar 

yazmışlardır. Bazıları şunlardır: 

– Muhammed b. Cerir Taberî, 2 cilt, Gadir Hadisi'nin yollarını 

zikretmiştir. 

– Hafız b. Ukde 105 hadis "el-Velâyet" ismindeki kitabında 

nakletmiştir. 

– Ebubekr Cüabî, 35 kanalla Gadir Hadisi'ni nakletmiştir. 

– Ali b. Ömer Darkutni. 

– Zehebi, kendi söylediğine göre hadisin yollarını bir kitapta 

nakletmiştir. 

– Cezeri Şafiî, Gadir Hadisi'nin mütevatir olduğunu ispatlamak 

için bir kitap yazmıştır. 

– Ebu Said Secistani. 

Gadir Hadisi'nin Delaleti 

Gadir Hadisi'nin Emirü'l-Müminin Ali b. Ebu Talib'in imametine 

dair delaletini iki yoldan ispat edebiliriz: 

a) Sözlük anlamı 

b) Karinelerden hareketle 

a) Sözlük Anlamı 

Merhum İbn Batrik şöyle yazar: "Lugat kitaplarını araştıran 

birisi, "mevla" lafzıyla ilgili birçok anlamın söz konusu olduğunu 

görür; malik, kul, azat edici, azat olmuş, sahip, yakın, komşu, 

andaş, dost, tâbi vb. manalar. Ancak gerçek şudur ki "veli" kelimesinin 

birden fazla manası yoktur. Veli bir şeye "evla" olmak 

demektir. Bu mana kullanım yerlerine göre, farklılık gösterir, bütün 

kullanım yerlerinde "evla" olma anlamı esas alınmıştır. Usul 

ilminde kullanılan terime göre burada "iştirak-ı manevî" söz konusudur, 

iştirak-ı manevî [kelimenin bir anlam taşıması, ancak 

farklı kullanım alanlarının oluşu] ise, "iştirak-ı lafzî"den [kelimenin, 

aralarında hiçbir ortak yönün bulunmadığı değilik anlamlar 

taşıması] daha tercihlidir. 

b) Mevcut Karîneler 

Gadir Hadisi'nde bulunan muttasıl (bitişik) ve munfasıl (ayrık) 

ipuçları, "mevla" kelimesinin "tasarrufta evla" anlamına geldiğini 

gösterir. Şimdi o ipuçlarından bazılarına işaret ediyoruz.

a) Hadisin İlk Kısmı 

Ehlisünnet alimlerinden 64 kişinin de naklettiği; "Acaba ben 

size kendinizden daha evla değil miyim?" cümlesinde "evla" kelimesi 

imameti içeren bir anlam taşımaktadır. Bu, "Ben kimin 

mevlası isem Ali de onun mevlasıdır." cümlesinde geçen mevla 

kelimesinin de aynı manaya geldiğini gösteren iyi bir şahittir. 

Evla Olmanın Manası: 

Gastani şöyle diyor: "Nebi müminlere evladır; bütün işlerinde, 

hükmünün nüfuzunda ve itaatin vücubunda onlara kendilerinden 

evladır." 

İbn Abbas ve A'ta şöyle diyor: "Yani, eğer Peygamber (s.a.a) 

bir şeye ve onların nefisleri başka bir şeye emrederse, Peygamber'in 

itaati, nefsin itaatinden evladır." 1 

Zikredilen mana, Kadı Beyzavi, Zemahşeri, Nesefi ve 

Suyutî'den de nakledilmiştir. 

b) Halktan İkrar Almak: 

Huzeyfe b. Üseyd'in hadisinde, sahih senetle şöyle gelmiştir: 

"Hz. Peygamber (s.a.a) buyurdu ki: "Acaba Allah'tan başka ilah 

olmadığına ve Muhammed'in O'nun Resulü olduğuna şahadet 

ediiyor musunuz?" 

Halk hep birlikte "Evet, şahadet ediyoruz." dediler. Bu-nu 

müteakiben Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: "Ey Allah'ım! 

şahit ol." Sonra şöyle devam etti: "Ey halk! Allah, benim mevlam 

ve ben müminlerin mevlasıyım ve ben mü-minlere kendilerinden 

evlayım. Öyleyse ben kimin Mev-lası isem, Ali de onun 

mevlasıdır." 2 

Hadiste velâyetin, tevhit ve risalete şahitlik ve Allah'ın ve 

Resul'ün (s.a.a) mevlalığıyla aynı söz akışı içinde yer alması, velâyetin 

"imamet ve tasarrufta evla" manasında kullanıldığını 

gösterir. 

c) Hz. Peygamber'in İmam Ali'ye Kendi İmamesini Takması: 

1- İrşadu's-Sari, c.7, s.280. 

2- Bu konuda şu kitaplara bk: İrşadu's-Sari, c.7, s.280; Usdu'l-Gabe, 

c.6, s.36; el-Fusulu'l-Mühimme, s.40; Tarih-i Dimişk, c.12, s.226; es- 

Savaiku'l-Muhrika, s.43; es-Siretu'l-Halebiyye, c.3, s.374; Nevadiru'l-Usul 

Li'l-Hekimi't-Tirmizi, c.1, s.163; Tarihu'l-Hulefa, s.158.

Bir başka ipucu, Hz. Peygamber'in (s.a.a) Ali'nin (a.s) başına 

imame takmasıdır. 

İbn Kayyim Cevziyye naklediyor ki: "Hz. Peygamber'in (s.a.a) 

Sehap isminde bir imamesi vardı ve onu Ali'nin (a.s) başına taktı." 

1 

Abdulala b. Adiyy Behrani naklediyor ki: "Allah'ın Rasulü 

Gadir gününde Ali'yi (a.s) çağırdı ve sonra onun başına imame 

bıraktı." 2 

Gadir Hadisi'nin İmamete Delalet Ettiğini Belirten 

Ehlisünnet Alimleri 

Ehlisünnet alimlerinden büyük bir zümre, Gadir Hadisi'nin 

Emirü'l-Müminin Ali'nin (a.s) imametini ifade ettiğini açıkça belirtmişlerdir. 

Örneğin: 

– Muhammed b. Gazali, Sırru'l-Alemin kitabında. 

– Hekim Senai, Hadikatu'l-Hakikat'ta. 

– Feriduddin Attari, Zuhur-u Hak mesnevisinde. 

– Muhammed b. Talha Şafiî, Metalibu's-Suul, s.44-45. 

– Sıbt b. Cevzi Hanefî, Tezkiretü'l-Havas, s.166-167. 

– Saiduddin Furgani, Taiyye-i İbn Farız'ın şerhinde 

– Muhammed b. Yusuf Genci Şafiî, Kifayetu't-Talib, s.166- 

137. 

– Takiyuddin Makrizi, el-Mevaiz ve'l-İtibar, c.2/s.220. 

– Taftazani, Şerhu'l-Makasid, c.2/s.290. 

1- İbn Kayyim, Zadu'l-Mead, c.1, s.129. 

2- Er-Riyazu'n-Nazre, c.2, s.289; Usdu'l-Gabe, c.4, s.54 vs.

HZ. ALİ'NİN İMAMET VE VELÂYETİNE DAİR DELİLLER 

A) Tebliğ Ayeti 

Tebliğ ayeti, Gadirle ilgili olarak nazil olan ayetlerden biridir 

ve İmam Ali'nin (a.s) imametine dair bir ipucudur. Yüce Allah 

şöyle buyuruyor: 

"Ey Elçi, Rabbinden sana indirileni tebliğ et, eğer bunu 

yapmazsan O'nun elçiliğini yap-mamış olursun, Allah 

seni insanlardan korur. Şüphe yok ki Allah, kâfir topluluğa 

başarı vermez." 1 

Her iki fırkanın müfessirleri şöyle diyor: Bu ayet-i kerime, 

hicretin onuncu yılında, zilhicce ayının 18'inde, Veda Haccı'nda, 

Gadiri Hum gününde Hz. Peygamber'e (s.a.a) nazil olmuştur. Bu 

yüzden Peygamber (s.a.a) halk kitlesinin (120 bin veya daha fazla 

idi) Gadir-i Hum'da toplanmasını emretti. Daha sonra Ali'yi 

(a.s) hilâfet makamına atadı... 

Hadislerin Tabirleri 

Hibri, sahih senetle İbn Abbas'tan şöyle naklediyor: 

"Bu ayet Ali (a.s) hakkında nazil olmuştur. Hz. Peygamber 

(s.a.a), velâyeti tebliğe emredildi; sonra Ali'nin 

(a.s) elini tuttu ve 'Ben kimin mevlası isem, Ali onun 

mevlasıdır.' diye buyurdu." 2 

Ebu Nuaym İsfehani, sahih senetle Ebu Said Hudrî'den şöyle 

naklediyor: 

1- Mâide, 67. 

2- Tefsir-i Hibri, s.262.

"Bu ayet, Ali (a.s) hakkında, Hz. Peygamber'e nazil 

olmuştur." 1 

İbn Asakir, sahih senetle Ebu Said Hudrî'den şöyle naklediyor: 

"Ayet-i kerime, Gadir-i Hum gününde, Ali (a.s) hakkında 

Hz. Peygamber'e (s.a.a) nazil oldu." 2 

Sahabeden Ayetin Ali (a.s) Hakkında İndiğini Belirten Raviler 

Sahabeden birçoğu bu ayetin Ali (a.s) hakkında nazil olduğunu 

nakletmişlerdir. Örneğin: 


– Ebu Said Hudrî 

– Zeyd b. Erkam 


– Berâ b. Azib 

– Ebu Hureyre 

– Abdullah b. Mesut 

– Abdullah b. Ebi Evfa. 

Ehlisünnet Alimlerinden Hadisin Ravileri 

Ehlisünnet alimlerinden birçoğu Tebliğ Ayeti'nin Ali (a.s) 

hakkında nazil olduğunu söylemişlerdir. Örneğin: 

– Hafız Ebu Cafer Taberî, el-Velâyet adlı eserde 

– Hafız Ebu İshak Sa'lebi, el-Kefş ve'l-Beyan, s.234. 

– Hafız Ebu Nuaym İsfahanî, Ma Nezele Mine'l-Kur'ân Fi Ali 

(a.s), s.86. 

– Vahidi Nişaburî, Esbubu'n-Nüzul, s.135. 

– Hakim Haskani, Şevahidu't-Tenzil, c.1/s.255. 

– Hafız İbn Asakir Şafiî, Tarih-i Medine-i Dimişk, c.12, s.237. 

– Fahreddin Razi Şafiî, Tefsiru'l-Kebir, c.12/s.49. 

– Şeyhu'l-İslâm Hemui, Feraidu's-Simteyn, c.1/s.158. 

– Nureddin İbn Sabbağ Malikî, el-Fusulu'l-Mühimme, s.49. 

– Celaluddin Suyutî, ed-Dürrü'l-Mensur, c.3/s.116. 

1- Ebu Nuaym İsfahanî, Ma Nezele Mine'l-Kur'ân Fi Ali (a.s). 

2- İbn Asakir, Tercümetu'l-İmam Ali (a.s), c.2, s.86.

– Bedruddin Ayni, Umdetu'l-Gari Fi Şerh-i Sahih-i Buharî, 

c.18/s.206. 

– Kadı Şevkanî, Fethu'l-Kadir, c.2/s.60. 

– Şehabuddin Alusî, Ruhu'l-Meani, c.6/s.196. 

– Şeyh Muhammed Abduh, el-Menar, c.6/s.463. 

Ayetteki Karineler 

Tebliğ Ayeti'nde Ali'nin (a.s) velâyetinin kastedildiğine dair 

iki ipucu bulunmaktadır. 

a) Allah'ın (c.c) meseleye verdiği önem; zira Allah (c.c) şöyle 

buyuruyor: "Eğer bu emri yerine getirmezsen, risale-tini tebliğ 

etmemiş olursun." 

b- Ayetten Hz. Peygamber'e nazil olan şeyin oldukça ağır olduğu 

anlaşılıyor. Meselenin ağırlığı, hazretin kendisi için korktuğundan 

değildi; aksine hazretin korkusu halktan yana idi. Bu 

yüzden Allah (c.c), Hz. Peygamber'i (s.a.a) sakinleştirmek için 

şöyle buyuruyor: "Allah seni halktan koruyacaktır."

B) İKMAL AYETİ 

İkmal ayeti de Ali'nin (a.s) velâyetine ve imametine delalet 

eden ayetlerden bir diğeridir. Allah (c.c) buyuruyorki: 

"İşte bugün dininizi ikmal ettim, size verdiğim nimetimi 

tamamladım, size din olarak İslâm'ı verdim de 

hoşnut oldum…" 1 

Bu ayetin, Gadir olayından sonra, İmam Ali (a.s) hakkında 

nazil olduğuna dair, her iki fırka kanalıyla bir çok rivayet nakledilmiştir. 

Hadislerde Geçen Tabirler 

a) Ebu Nuaym İsfahanî, sahih senetle, Ebu Said Hudrî-den 

şöyle naklediyor: 

"Hz. Peygamber, halkı, Ali'ye (a.s) davet etti; ve bir 

ağacın altının süpürülmesini emretti. Sonra Ali'yi (a.s) 

sesledi ve onun iki elini yukarı kaldırdı. O kadar ki hazretin 

koltuklarının altı gözüktü. Halk kitlesi dağılmadan 

önce, bu ayet Hz. Peygamber'e nazil oldu. "Bugün dininizi 

ikmal ettim …" Bunun üzerine Allah Resulü (s.a.a): 

"Dinin kemale erişinden… dolayı Allahu ekber dedi. 

Sonra şöyle buyurdu: "Ben kimin mevlası isem, Ali de 

onun mevlasıdır." 2 

b) Hatib Bağdadi, sahih senetle, Ebu Hureyre'den şöyle naklediyor: 

"Kim zilhicce'nin 18. gününde oruç tutarsa, Allah 

(c.c) ona altmış ayın orucunun sevabını yazar. O gün 

1- Mâide, 3 

2- Hasaisu'l-Vehyi'l-Mübin, s.61-62.

Gadir günüdür." O zaman, Peygamber (s.a.a) Ali'nin 

(a.s) elini tuttu ve buyurdu: "Acaba ben müminlerin velisi 

değil miyim?" Halk: "Evet." deyince, şöyle buyurdu: 

"Ben kimin mevlası isem Ali onun mevlasıdır." Bu sırada 

Ömer b. Hattap dedi ki: Mübarek olsun! Mübarek olsun! 

Ey Ebu Talib'in oğlu. Benim ve her Müslümanın 

mevlası oldun." Sonra bu ayet nazil oldu: "Bugün dininizi 

ikmal ettim…" 1 

c) İbn Asakir de, aynı içeriği sahih kanalla, yazmış olduğu 

tarih kitabında nakletmiştir. 2 

İkmal Ayeti ve Ehlisünnet Ravileri 

İmamiyye alimleri "İkmal Ayeti"nin Gadir gününde Hz. Peygamber'e 

(s.a.a) nazil olduğuna dair görüş birliği içerisindeler. 

Buna ilaveten Ehlisünnet alimlerinin bir kısmı da İmamiyye'yle 

aynı görüşü paylaşmışlardır. Örneğin: 

– Ebu Cafer Muhammed b. Cerir Taberî 

– Ebu Hasan Ali b. Ömer Darkutni 

– Ebu Abdullah Hakim Nişaburî 

– Ebu Bekir b. Merdevey İsfahanî 

– Ebu Nuaym İsfahanî 

– Ebu Bekir Ahmed b. Hüseyin Beyhaki 

– Ebu Bekir Hatib-i Bağdadi 

– Ebu'l-Hasan b. Meğazili 

– Ebu'l-Kasım Hakim Haskani 

– Hatib Harezmi 

– Ebu'l-Kasım İbn Asakir Dimişki 

– Sıbt b. Cevzî 

– Şeyhu'l-İslâm Hemmui 

– İbn Kesir Dimişki 

– Celaluddin Suyutî 

Gadir hutbesinden sonra bu ayetin inişi, Allah Resulü'nün 

(s.a.a) "Ben kimin mevlası isem Ali de onun mevlasıdır." sözü- 

1- Tarih-i Bağdat, c.8, s.290. 

2- Tarih-i Dimişk, Tercüme-i İmam Ali 7, Hadis 575, 578, 585.

nün doğruluğuna iyi bir tanıktır. Çünkü "İkmal" tabirine hilâfet 

ve imametten başka hiçbir şey layık değildir.

C) "SEELE SAİLUN" AYETİ 

Gadir olayından sonra Hz. Peygamber'e (s.a.a) nazil olan 

ayetlerden bir diğeri, Mearic Suresi'nin ayetleridir. Yüce Allah 

(c.c) buyuruyor: 

"İsteyen biri, inecek azabı istedi; kâfirler için olan bu 

azabı başlarından defedecek kimse yok; o, yüksek dereceler 

sahibi Allah'tandır." 1 

Hadislerde Geçen Tabirler 

a) Ebu İshak Sa'lebi şöyle diyor: Süfyan b. Aniye'den "Seele 

sailun" ayetinin kimin hakkında nazil olduğu soruldu. O cevapta 

"Benden öyle bir soru sordun ki senden önce hiç kimse bu soruyu 

benden sormamıştı." dedi. Babam Cafer b. Muhammed ve 

kardeşleri benim için şu hadisi naklettiler: 

"Hz. Peygamber (s.a.a) Gadir-i Hum'a ulaşır ulaşmaz, 

halka seslendi ve sonra Ali'nin (a.s) elini yukarı kaldırdı 

ve şöyle buyurdu: "Ben kimin mevlası isem, Ali de onun 

mevlasıdır." Bu haber bütün şehirlerde yayıldı. Bu haberi 

Haris b. Nu-man duyduğunda Allah Resulü'nün (s.a.a) 

huzuruna geldi. Devesinden inerek Allah Resulü'ne 

(s.a.a) şöyle dedi: "Ey Muhammed! Bizi tevhide ve 

risalete şahadet etmeye emrettin, kabul ettik. Bize beş 

vakit namazı, zekât vermeyi, oruç tutmayı ve haccetmeyi 

emrettin, hepimiz kabul ettik. Ve sen bunlarla yetinmeyerek 

amcanın oğlunun elini yukarı kaldırdın ve 

onu bize üstün kıldın ve "Ben kimin mevlası isem, Ali de 

onun mevlasıdır." dedin. Bu, senin görüşün mü? Yoksa 

Allah'ın emri mi? Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: 

1- Maaric, 1-3

"O'ndan başka ilah olmayana andolsun ki, bu, Allah 

(c.c) katındandır." 

Bu cevabı alan Haris b. Nu'man göğe dönerek şöyle 

söylendi: "Ey Allah'ım! Eğer Peygamber'in de-diği hak 

ise gökten bana taş yağdır. Veya beni acı bir azaba 

müptela et." O henüz devesine ulaşmamışken, gökten 

bir taş iniverdi, başından girip altından dışarı çıktı ve 

onu helak etti." Bu sırada şu ayet nazil oldu. "İsteyen biri, 

istedi gelip çatacak azabı…" 1 

b) Bu hadisi aynı manada, Ebu Ubeyd-i Hirevî de Ga-raibu'l- 

Kur'ân isimli eserinde nakletmiştir. 2 

c) Şeyhu'l-İslâm Hemmui, aynı içeriği Feraidu's-Sim-teyn adlı 

eserinin 15. babında nakletmiştir. 3 

Ehlisünnet'ten Hadisi Rivayet Edenler 

Bu hadisin içeriğini, Ehlisünnet alimlerinden bazıları kitaplarında 

nakletmişlerdir. Örneğin: 

– Hafız Ebu Ubeyd Hirevî, Garibu'l-Kur'ân. 

– Ebu İshak Sa'lebi, el-Keşf ve'l-Beyan, s.234. 

– Hakim Haskani, Şevahidu't-Tenzil, c.2/s.383. 

– Ebu Bekir Yahya Kurtubi, el-Cami Li-Ahkami'l-Kur-ân, 

c.8/s.278. 

– Sıbt b. Cevzî, Tezkiretu'l-Havas. 

– Şeyhu'l-İslâm Hemmui, Feraidu's-Simteyn. 

– Nuruddin İbn Sabbağ Malikî, el-Fusulu'l-Mühimme, s.41. 

– Nuruddin Semhudi Şafiî, Cevahiru'l-Akdeyn, s.179. 

– Zeynuddin Munavi Şafiî, Camiu's-Sağir Şerhi, c.3, s.218. 

– Burhanuddin Halebi Şafiî, es-Siretu'l-Halebiye, c.3, s.274. 

– Seyyit Mümin Şeblenci, Nuru'l-Ebsar, c.6/s.159. 

– Şeyh Muhammed Abduh, el-Menar, c.6/s.464. 

– Şeyh Abdurrahman Safuri, Nüzhetu'l-Mecalis, c.2, s.387. 

– Kunduzi Hanefî, Yenabiu'l-Mevedde, s.274. 

1- el-Keşf ve'l-Beyan, s.234. 

2- age. 

3- Feradiu's-Simteyn, c.1, s.82, hadis: 63.

– Hafız Genci Şafiî, Kifayetu't-Talib

D) MENZİLET HADİSİ 

Ali b. Ebu Talib'in imametine delalet eden hadislerden biri 

Menzilet Hadisi'dir. 

Hadiste Geçen Tabirler 

a) Buharî, Saad b. Ebu Vakkas'ın senediyle şöyle naklediyor: 

"Hz. Peygamber (s.a.a) Tebük'e hareket etmeden 

önce, Ali'yi (a.s) kendi yerine halife olarak bıraktı. Ali 

(a.s) şöyle dedi: "Acaba beni kadın ve çocuklara halifen 

olarak mı bırakıyorsun?" Hz. Peygamber buyurdu: "Acaba 

Harun'un Musa'nın nezdindeki makamına, benim 

nezdimde sahip olmaya razı değil misin? Şu farkla ki 

benden sonra nebi yoktur." 1 

b) İbn Mace, kendi senediyle Saad b. Ebu Vakkas'tan şöyle 

naklediyor: 

"Hz. Peygamber (s.a.a) Ali'ye (a.s) şöyle buyurdu: Sen 

benim nezdimde, Harun'un Musa'nın nez-dindeki makamına 

sahipsin." 2 

Ehlisünnet'ten Hadisi Rivayet Edenler 

Ehlisünnet'ten seksen dokuz alim bu hadisi nakletmiştir. 

Örneğin: 

– Buharî, Sahihinde. 

– Müslim, Sahihinde, c.2/s.236. 

– Ahmed, Müsnet'te, c.1/s.98 (sahih senetle). 

1- Sahih-i Buharî, c.35, s.176, Hadis: 4416, Tebük Gazvesi Babı. 

2- İbn Mace, c.1, s.42.

– Hakim, el-Müstedrek, c.3/s.109 (Hadisin sahih olduğunu 

belirtmiştir). 

– İbn Abdulbirr, İstiab, c.2/s.473. 

– Muttaki Hindi, Kenzü'l-Ummal, c.6/s.152. 

– İbn Hacer-i Askalanî, el-İsabe, c.2/s.507. 

– İbn Hacer, es-Sevaiku'l-Muhrika, s.20. 

– Şeblenci, Nuru'l-Ebsar, s.68. 

– Suyutî, Tarih-i Hulefa, s.65. 

– İbn Abdurabbih, el-İkdu'l-Ferid, c.2/s.194. 

– Nesei, el-Hasais, s.76. 

– Ebu Nuaym, Hilyetu'l-Evliya, c.7/s.194. 

– İbn Hişam, es-Siretu'l-Helebiyye, c.2/s.520. 

– İbn Mace, Sünen, c.1/s.43. 

– Tirmizî, Sahihinde, c.5/s.301. 

– Taberî, Tarihinde, c.3/s.104. 

– Belazuri, Ensabu'l-Eşraf, c.2/s.106. 

– İbn Esir, Camiu'l-Usul, c.9/s.468. 

– Suyutî, el-Camiu's-Sağir, c.2/s.56. 

Sahabeden Hadisi Rivayet Edenler 

Birçok sahabî Menzilet Hadisi'ni nakletmiştir. Örneğin: 

– Sa'd b. Ebi Vakkas. 

– Muaviye b. Ebu Süfyan. 

– Habş b. Cünade. 

– Cabir b. Abdullah Ensari. 

– Ebu Said Hudri. 

– Saad b. Malik. 

– Esma Bint-i Ümeys. 

– Abdullah b. Ömer. 

– İbn Ebi Leyla. 

– Malik b. Haris. 

– Ali b. Ebu Talib. 

– Ömer b. Hattap. 

– Abdullah b. Abbas.

– Ümmü Seleme. 

– Abdullah b. Mesut. 

– Enes b. Malik. 

– Zeyd b. Erkam. 

– Ebu Eyyup Ensari. 

– Ebu Burde. 

– Cabir b. Semure. 

– Berâ b. Azib. 

– Ebu Hureyre. 

– Zeyd b. Ebi Evfa. 

– Benit b. Şerit. 

– Fatıma bint-i Hamza. 

Hadisin İmamet ve Hilâfete Dair Delaleti 

Nakledilen apaçık bilgilere göre Harun'un Musa (a.s.) 

nezdindeki makamı, vezirlik, hilâfet ve nübüvvet makamlarıdır. 

Menzilet hadisine göre, Hz. Peygamber (s.a.a) nübüvvet dışındaki 

Harun'un Musa (a.s.) nezdindeki bütün makamlarını Ali (a.s) 

için söz konusu etmiştir. Şu farkla ki Hz. Peygamber'den sonra 

nebi yoktur. İstisna, istisnadan önceki ifadenin genel oluşuna 

kanıt teşkil eder. 

Menzilet Hadisi'nin Değişik Zamanlarda Tekrarı 

Menzilet Hadisi, Tebük Gazvesi'yle ve Ali'nin (a.s) Medine'deki 

hilâfetiyle sınırlı değildir. Hiç kimse hadisin sadece Medine 

şehri ve kısa bir süre için geçerli olduğu sanısına kapılmasın. 

Çünkü hadis birçok yerde ve değişik zamanlarda Ali'yle (a.s) ilgili 

olarak beyan edilmiştir. Şimdi onlardan bazılarına işaret edelim: 

• Ümmü Seleme, Müslüman olan ilk kadınlardandır, Hz. 

Peygamber'in (s.a.a) nezdinde büyük bir makama sahiptir. Allah 

Resulü'nün bazen onun ziyaretine gittiği ve ona hadis söylediği 

nakledilmiştir. Günlerin birinde ona şöyle buyurdu: 

"Ey Ümmü Seleme! Gerçekten Ali'nin eti benim 

etimden ve onun kanı benim kanımdandır. Benim

nezdimde onun makamı Harun'un Musa nezdinde-ki 

makamı gibidir." 1 

• Tarih kitaplarında, bir meseleyle ilgili olarak Ali (a.s), Cafer 

ve Zeyd arasında anlaşmazlık çıktığı kaydedilmiştir. 

Resulullah'ın (s.a.a) huzuruna geldiklerinde şöyle buyurdu: 

"Ey Ali, senin benim nezdimdeki makamın Harun'un 

Musa nezdindeki makamı gibidir." 

• Bir hadiste şöyle denir: Bir gün Ebu Bekir, Ömer ve Ebu 

Ubeyd b. Cerrah, Hz. Peygamber'in (s.a.a) huzurundaydılar. Allah 

Resulü Ali'ye (as) yaslanmış idi. Peygamber (s.a.a) mübarek elleriyle 

Ali'nin (a.s) omzuna vurdular ve buyurdular: 

"Ey Ali! Sen mümin, ve Müslüman olan ilk şahıssın. 

Ey Ali! Senin benim nezdimdeki makamın Harun'un 

Musa nezdindeki makamı gibidir." 2 

• Hz. Peygamber (s.a.a) Medine'ye hicretten sonra, sahabe 

arasında kardeşlik akdi okuttu. Hazret her defasında Ali'yi (a.s) 

kendisi için seçti ve onunla kardeşlik akdi okudu. İkinci defasında, 

akitten sonra, Ali'ye (a.s) hitaben şöyle buyurdu: 

"Ey Ali, senin benim nezdimdeki makamın Harun'un 

Musa nezdindeki makamı gibidir; ama benden sonra 

nebi yoktur ." 

• Hz. Peygamber (s.a.a) bazı sebeplerden dolayı Mes-cid-i 

Nebi'ye kapı açan kimselere, kapıları kapatma emri verdi; Ali'nin 

(a.s) kapısı hariç. 

Cabir b. Abdullah Ensari şöyle diyor: "Allah Resulü (s.a.a) 

buyurdu ki: 

"Ey Ali, Mescitte bana helal olan herşey sana da helaldir. 

Ey Ali, senin benim nezdimdeki makamın Harun- 

'un Musa nezdindeki makamı gibidir; ama benden sonra 

nebi yoktur ." 3 

1- Kenzü'l-Ummal, c.6, s.154, Hadis: 2554. 

2- Kenzü'l-Ummal, hadis: 2554, s.154. 

3- Yenabiu'l-Mevedde, 17. bab

E) VELÂYET HADİSLERİ 

İmam Ali'nin (a.s) imametine delalet eden hadislerden biri 

de Velâyet Hadisi'dir. 

Velâyet hadisleri Ehlisünnet'in hadis kaynaklarında farklı 

kanallardan nakledilmiştir. Örneğin: 

• Ahmed (Müsnet'te) Ömer b. Husayn'dan şöyle rivayet 

eder: 

"Allah Resulü bir grubu Ali'nin (a.s) komutanlığında, 

seriyeye gönderdi. Ali'nin (a.s) yaptığı bir iş bazılarının 

hoşuna gitmedi. Bu yüzden sahabeden dört kişi, bu olayı 

Allah Resulü'ne (s.a.a) bildirmek için karalaştılar. Ümran 

şöyle naklediyor: Döndükten sonra Allah Resulü'nün 

(s.a.a) huzuruna vardık. Aramızdan biri ayağa kalktı ve 

şöyle dedi: Ey Allah Resulü! Ali (a.s) bu seriye de böyle 

ve şöyle yaptı. "Allah Resulü'nün (s.a.a) o şahıstan yüz 

çevirdiğini ve ona cevap vermediğini gördüm. İkinci şahıs 

da aynı konuyu Allah Resulü'ne arz etti. Allah Resulü 

(s.a.a) yine yüzünü çevirdi. Üçüncü şahıs da aynı şeyi 

söyledi. Dördüncü şahıs da Ali'yi (a.s) eleştirince Hz. 

Peygamber (s.a.a), mübarek çehreleri gazaptan değişmiş 

bir hâlde, yüzünü dördüncü şahsa doğru çevirdi ve 

buyurdu: "Ali'yle uğraşmayın, Ali benden; ben Ali'denim. 

O, benden sonra her mümine kendisinden daha evladır." 

1 

• Ahmed Müsned'inde aynı içeriği Bureyde'den de nakletmiştir. 

2 

1- Müsned-i Ahmed, c.4, s.438. 


• Ahmed Müsnedin'de sahih senetle aynı manayı içeren bir 

hadisi İbn Abbas'tan nakletmiştir. 1 

• Ebu Davud Tayalisi, Müsned'inde sahih senetle aynı 

mazmunu nakletmiştir. 

• Tirmizî, Sahihinde aynı konuyu nakletmiştir. 2 

Sahabeden Velâyet Hadislerini Nakledenler 

Sahabeden on ikisi bu hadisleri Allah Resulü'nden nakletmişlerdir. 

Örneğin: 

– Emirü'l-Müminin Ali (a.s). 

– İmam Hasan Müçteba. 

– Ebuzer-i Gaffari. 

– Abdullah b. Abbas. 

– Ebu Said Hudrî. 


– Ümran b. Husayn. 

– Ebu Leyla Ensari. 

– Bureyde b. Hasip. 

– Abdullah b. Amr. 

– Amr b. As. 

– Vahap b. Hamza. 

Ehlisünnet Alimlerinden Velâyet Hadisi'ni Nakledenler 

Velâyet hadislerini altmıştan fazla Ehlisünnet alimi rivayet 

etmiştir. Onlardan bazıları şöyledir: 

– Süleyman Davud Tayalisi, Müsned, s.360. 

– Ebu Bekir Abdullah b. Muhammed b. Ebi Şeybe, el- 

Musannaf, c.12/s.12-79. 

– Ahmed b. Hanbel, Müsned, c.4/s.438. 

– Ebu İsa Tirmizî, Sahihinde, c.5/s.632. 

– Ebu Abdurrahman Nesei, el-Hasais, s.75. 

– Hasan b. Süfyan Nesevi, Esne'l-Metalib, 

1- Müsned-i Ahmed, c.1, s.330-331. 

2- Sahih-i Tirmizi, c.5, s.632.

– Ebu Ya'la Musuli, Müsnedinde, c.1/s.293. 

– Ebu Cafer Taberî, Tehzibu'l-Asar, c.13/s.141. 

– Süleyman b. Ahmed Taberani, el-Mü'cemü'l-Kebir, c.18, 

s.12. 

– Ebu Abdullah Hakim Nişaburî, el-Müstedrek Ale's- 

Sahihayn, c.3/s.110. 

– Hatib Bağdadi, Kenzü'l-Ummal, c.11/s.625. 

– Ebu Bekir Beyhaki, es-Sünenu'l-Kubra, c.6/s.342. 

– Ebu'l-Hasan İbn Magazili, el-Menakıb, 224. 

– Hatip Harezmi, el-Menakıb, s.125. 

– Ebu'l-Kasım İbn Asakir ed-Dimişki, Tercüme-i İmam Ali, 

c.1/s.365. 

– Ebu's-Saadat İbn Esir Cezeri, Camiu'l-Usul, c.8, s. 652. 

– İzzuddin Ali b. Muhammed İbn Cezeri, Usdu'l-Gabe, c.3, 

s.603. 

– Muhammed b. Talha Kurayşi, Metalibu's-Suul, s.46-48. 

– Muhammed b. Yusuf Genci, Kifayetu't-Talib, s.113. 

– Muhibbuddin Taberî, Riyazu'n-Nezre, c.3/s.129. 

– İbrahim b. Muhammed Cuveyni, Feraidu's-Simteyn, 

c.1/s.56. 

– Şemsuddin Zehebi, Mizanu'l-İtidal, c.1/s.410. 

– Muhammed İbn Yusuf Zerendi, Dureru's-Simteyn, s.98. 

– İbn Hacer Askalanî, el-İsabe, c.2/s.271. 

– Şihabuddin Kastalani, İrşadu's-Sari, c.6/s.421. 

– Müttaki Hindi, Kenzü'l-Ummal, c.11/s.599. 


Velâyet Hadisi'nin, Ali'nin (a.s) imamet ve hilâfetine dair delaleti 

açıktır. Çünkü "veli" değişik manalara (emir sahibi, arkadaş, 

yardımcı) gelse bile, yaygın olan birinci manadır. (Yani emir 

sahibi). 

Tirmizî'nin hadisinde şöyle gelmiştir: "Peygamber buyurdu: 

Hakikaten Ali benden, ben Ali'denim ve o benden sonra her 

müminin velisidir." İlk cümle imamet ve hilâfeti ispat eder.

F) VESAYET HADİSLERİ 

Ali'yi (a.s) "vasi" tabiriyle anan hadislere "Vesayet" hadisleri 

denir. 


• Hz. Peygamber (s.a.a) "Dar" kıssasıyla ilgili olarak "Ve en 

yakın hısımlarını korkut." ayetinin inişinden sonra, 

Haşimoğullarından ileri gelen yakınlarını topladı ve Ali'ye (a.s) 

hitaben şöyle buyurdu: 

"Şüphesiz Ali, sizin aranızda, benim halifem, vasim 

ve kardeşimdir; öyleyse onun sözlerini dinleyin ve ona 

itaat edin." 1 

• Taberani, Mu'cem'de Selman'dan şöyle naklediyor: 

"Ben Allah Resulü'nden(s.a.a) şöyle sordum: Ey Allah 

Resulü! Her nebinin bir vasisi vardır, sizin vasiniz kimdir? 

Peygamber susmayı yeğlediler. Ama sonraki toplantıda 

beni görünce "Ey Selman!" diye seslendiler. Ben 

süratle yanına giderek "evet" dedim. Hazret şöyle buyurdu: 

Musa'nın vasisinin kim olduğunu biliyor musun? 

"Evet, Yuşe b. Nun-dur." dedim. Hazret, "Niçin?" diye 

sordu. Ben, "Çünkü o kendi kavminin en bilginiydi." dedim. 

Hazret şöyle buyurdu: Öyleyse, şüphesiz vasim, sırdaşım 

ve benden sonra ümmetim arasında bırakacağım 

en iyi şahıs Ali b. Ebî Talip'tir ki benim vademe vefa 

edecek ve borcumu eda edecektir." 2 

1- Tarih-i Taberî, c.2, s.319. 

2- Mu'cemu'l-Kebir, c.6, s.221; Mecmau'z-Zevaid, c.9, s.113.

• Ebu Eyyup Ensari şöyle naklediyor: Allah Resulü (s.a.a), 

kızı Fatıma'ya (s.a) şöyle buyurdu: 

"Acaba bilmiyor musun ki Allah yeryüzüne bir nazar 

etti ve babanı seçerek, nübüvvet makamına ulaştırdı; 

sonra bir nazar daha etti ve kocanı seçti; sonra bana, 

seni ona nikahlamam ve onu vasi ve halifem yapmam 

için vahyetti." 1 

• İbn Asakir, Enes b. Malik'ten şöyle naklediyor: 

"Peygamber (s.a.a) abdest alarak iki rekat namaz 

kıldılar ve sonra şöyle buyurdular: "Bu kapıdan sana 

doğru içeri girecek ilk şahıs, muttakilerin imamı, Müslümanların 

efendisi, dinin önderi ve vasilerin sonuncusudur." 

O sırada Ali (a.s) içeri girdi. Peygamber kimin 

geldiğini sorunca Ali, dedim. Bunu işiten Peygamber 

(s.a.a) Ali'ye doğru gelerek onu sevinçle kucakladı…" 2 

Ehlisünnet Alimlerinden Hadisi Rivayet Edenler 

Vesayet hadislerini Ehlisünnet alimlerinden birçoğu nakletmiştir. 

Örneğin: 

– İbn Asakir Dimişki, Tarih-i Dimişk, c.3/s.5. 

– İbn Mağazili Şafiî, el-Menakıb, s.200. 

– Hatip Harezmi Hanefî, el-Menakıb, s.42. 

– Muhibbuddin Taberî Şafiî, Zevahiru'l-Ukba, s.71. 

– Zehebi, Mizanu'l-İtidal, c.2/ s.273. 


– Genci Şafiî, Kifayefetu't-Talib, s.62. 

– Menavi Şafiî, Kunuzu'l-Hakaik, c.1/s.71. 

– Heysemi Şafiî, Mecmau'z-Zevaid, c.9/s.113. 


– Ebu Nuaym İsfahanî, Hilyetu'l-Evliya, c.1/s.63. 

– İbn Ebi'l-Hadid-i Mutezili, Şerh-u Nehci'l-Belâğa, c.9, s.169. 

– Hakim Nişaburî, el-Müstedrek Ale's-Sahiheyn, c.2, s.172. 

1- Mecmau'z- Zevaid, c.6, s.253,; Muc'emu'l-Kebir, c.4, s.205; Su-yutî, 

Cem'u'l-Cevami, hadis: 4261. 

2- Tarih-i İbn Asakir, c.2, s.486; Hilyetu'l-Evliya, c.1, s.63; Şerh-u İbn 

Ebil-Hadid, c.1, s.450.

– Sıbt b. Cevzî, Tezkiretu'l-Havas, s.43. 

– Ahmed b. Hanbel, Menakıb-ı Ali (a.s). 

– Dineveri, Ahbaru't-Tival. 

– Taberî, Tarihinde. 

– Beyhaki, el-Mehasin ve'l-Mesavi, c.1/s.6465, Kahire basımı, 

Yıl: 1380. h.k. 

– Taberani, el-Mucemu'l-Kebir, c.6/s.221. 

– İbn Esir, el-Kamil. 


Sahabeden birçoğu vesayet hadislerini nakletmişlerdir. Örneğin: 

– İmam Ali (a.s) 

– İmam Hasan Müçteba (a.s). 


– Selman-ı Muhammedi. 

– Ebu Eyyüp Ensari 


– Bureyde Hasib 



– Hassan b. Sabit. 

– Fazl b. Abbas 

– Nu'man b. İclan. 

– Abdullah b. Ebu Süfyan 

– Ebu Heysem b. Teyyihan. 

– Said b. Kays 

– Hucr b. Adiyy. 


– Amr b. Hamık. 


– Muğire b. Haris. 

– Eş'as b. Kays-ı Kindî.

Tabiinden Hadisin Ravileri 

Tabiinden birçoğu bu hadisi nakletmiştir. Örneğin: 

– Cerir b. Abdullah Beceli 

– Kays b. Amr 

– Muhammed b. Ebu Bekir 

– Munzir b. Humeyse 

– Ömer b. Harise Ensari 

– Abdullah b. Cueyl 

– Abdurrahman b. Zueyb 

– Nazr b. İclan 

– Malik-i Eşter 

– Ömer b. Harise Ensari 

– Abdurrahman b. Şueyb 


Vasiyet "ahit" anlamındadır. "Evsa ila filan" yani ona vasiyette 

bulundu. Eğer vasiyet edilecek hususta bir sınırlama getirilmezse, 

sözleşmeye ait olabilecek her şeyin, bu vasiyetin kapsamına 

girdiğine hükmedilir. Ama, şartlı getirilirse, örneğin "Ona 

malının üçte birini vasiyet etti." denilirse, bu durumda söz konusu 

kayıtla kısıtlanır. 

Hz. Ali (a.s) hakkındaki bütün hadislerin mutlak olduğu 

açıktır. Buna göre vasiyet, hilâfeti de kapsamına almaktadır. 

Geçmiş Ümmetlerin Kitaplarında "Vasi" 

Nasr b. Müzahim ve Hatib-i Bağdadi şöyle naklediyorlar: 

"Ali'nin (a.s) ordusu Sıffin yolunda, bir sahranın ortasında, 

susadılar. Hazret bir kayanın arasını gösterdi. Kayayı 

kaldırdıktan sonra altında su gözüktü. Bütün ordu o 

sudan içti. O kayanın yakınında bulunan bir rahip "Nebi 

veya onun vasisinden başka hiç kimse buradan su çıkarmamıştır." 

dedi. 1 

1- Tarihu'l-Hatip, c.2, s.305; Sıffin vakası, s.145.

Sahabenin Hadislerinde Vasi 

"Vasi" kelimesine İmam Ali'yle (a.s) ilgili olarak sahabenin 

sözlerinde sıkça rastlanır. Şimdi onlardan bazılarına değinilecektir: 

Ebuzer'in Hutbesinde Vasiyet 

Yakubi Yazıyor: Osman zamanında, Ebuzer Mescid-i Nebi'de 

ayağa kalktı ve bir hutbe okuyarak şöyle seslendi: 

"...Ve Muhammed Ademin ilminin ve peygamberlere 

üstünlük sağlayan şeylerin varisidir. Ali b. Ebu Talib, 

Muhammed'in vasisi ve ilminin varisidir." 1 

Malik-i Eşter'in Hadisinde Vasi 

Ali (a.s) ile biat edildiği zaman Malik b. Haris Eşter şöyle 

feryat etti: 

"Ey halk, bu, evliyanın vasisi ve enbiyanın ilminin varisidir." 

2 

Amr b. Hamık el-Huzai'nin Hadisinde Vasi 

Ali (a.s) Kufe'de halkı Sıffin'e gitmek için hazırladığında, 

Amr b. Hamık ayağa kalkarak Ali'ye (a.s) hitaben şöyle buyurdu: 

"Ey Emirü'l-Müminin! Ben seni seviyorum; biatim, 

yakınlık, mal veya makam için değildir. Ben, seni sahip 

olduğun beş hasletten dolayı seviyorum. Sen Allah Resulü'nün 

(s.a.a) amcasının oğlusun; sen onun vasisi ve 

bizim aramızda baki kalan neslinin babasısın; herkesten 

önce Müslüman oldun; senin cihattaki payın bütün 

muhacirden daha fazladır." 3 

Muhammed b. Ebu Bekir'in Muaviye'ye Mektubunda Vasi 

"...Öyleyse nasıl? Allah Resulü'nün (s.a.a) vasisi ve 

varisi olduğu hâlde kendini Ali'yle (a.s) eşit görüyor isen 

sana yazıklar olsun." 4 


2- Tarih-i Yakubî,c.2, s.178. 

3- Şerh-i İbn Ebi'l-Hadid, c.1, s.281. 

4- Vakatu Sıffin, s.118; Tarih-i Taberî; Tarih-i İbn Esir, c.3, s.108 vs.

Amr b. As'ın Muaviye'ye Mektubunda Vasiyet 

Amr b. As, Muaviye'ye yazdığı mektubunda şöyle diyor: 

"Ama beni davet ettiğin şeye gelince, sana batıl üzere 

yardım etmem ve Ali'ye karşı kılıç çekmem, O Allah 

Resulü'nün (s.a.a) kardeşi, vasisi ve varisi... olduğu hâlde..." 

1 

İmam Ali'nin (a.s) Kelamında Vasi 

Harezmi Hanefî İmam Ali'den (a.s) şöyle naklediyor: 

"Şüphesiz ben Allah Resulü'nün (s.a.a) kardeşi ve 

vasisiyim." 2 

Ali (a.s) bir hutbesinde şöyle buyuruyor: 

"Ben Allah'ın kulu ve Resulü'nün kardeşiyim. Yalancıdan 

başka hiç kimse, benden önce veya sonra bu iddiada 

bulunamaz. Ben Rahmet nebisinin mirasçısı, bu 

ümmetin en büyüğünün eşi ve vasilerin sonuncusuyum." 

3 

İmam Hasan'ın (a.s) Hutbesinde Vasi 

İmam Hasan (a.s) Ali'nin (a.s) şehadetinden sonra, bir hutbede 

şöyle buyurdu: 

"Ben Hasan b. Ali'yim; ben Hz. Peygamber'in evladıyım; 

ben vasinin evladıyım." 4 

İmam Hüseyin'in (a.s) Hutbesinde Vasi 

İmam Hüseyin aşura gününde, Yezid b. Muaviye'nin askerlerinin 

karşısında okuduğu bir hutbede şöyle buyuruyor: 

"Benim nesebimi araştırın ve kim olduğumu düşünün. 

Sonra kendi nefsinize müracaat edin ve kendinizi 

kınayın ki acaba beni öldürmek ve hür-metimi kırmak 

caiz midir? Acaba ben Peygamber'inizin (s.a.a) kızınızın 



3- Şerh-i Nehci'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid, c.1, s.208. 

4- Müstedrek-i Hakim, c.3, s.172; Zehairu'l-Ukba, s.138; Mecmau'z- 

Zevaid, c.9, s.146.

evladı değil miyim; Acaba ben Peygamber'inizin (s.a.a) 

vasisinin evladı değil miyim..." 1 

Şiir ve Edebiyatta Vasi 

Ali'nin (a.s) en meşur lakaplarından biri "Vasi"dir. Bu lakapla 

lugat kitaplarında sıkça anılır. Örneğin: 

• İbn Manzur, Lisanu'l-Arap'da şöyle yazıyor: "Ali'ye (a.s) vasi 

olarak anılır." 2 Sonra Küseyr isimli şairin şiirini getirir: 

"Vasiyyu'n-Nebiyyi'l-Mustafa ve'bnu ammihi…" 

• Zübeydi Tacu'l-Arus'ta şöyle yazıyor: "Vasi, (gani kalıbında) 

Ali'nin (radiyallahu anh) lakabıdır." 3 

• İbn Ebi'l-Hadid, Şerhu Nehci'l-Belâğa isimli kitabında, vasi 

tabiri geçen şiirleri bir bölümde toplamıştır. Sahabe ve tabiinden 

naklolan ve Ali'yi (a.s), Mustafa'nın (s.a.a) vasisi ünvanıyla öven, 

birçok şiir getirmiştir. 4 

1- Tarih-i Taberî, c.2, s.329; el-Kamil, c.2, s.52; Tarih-i İbn Kesir, c.8, 

s.179. 

2- Tacu'l-Arus, "ve-se-ye" kökü, c.15, s.394. 

3- Tacu'l-Arus, c.15, s.397. 

4- Şerh-i İbn Ebi'l-Hadid, c.1, s.143.

G) ON İKİ İMAM HADİSLERİ 

Hz. Peygamber (s.a.a) Ali'yi (a.s) imamet ve hilâfet makamına 

atamakla birlikte, ondan sonraki halifelerin sayısını da belirtmiştir. 

Şimdi rivayetlerden bazılarına değiniyoruz: 

• Buharî, Sahih'inde, Cabir b. Semure'den şöyle nakleder: 

"Allah Resulü'nün (s.a.a) şöyle dediğini işittim: "Sizin 

aranızda on iki emir olacaktır." Sonra bir şey söyledi 

ama ben anlayamadım ve babamdan sordum. Babam, 

Hz. Peygamber'in (s.a.a) "Onların hepsi Kureyş'tendir." 

diye buyurduğunu söyledi. 1 

• Müslüm Sahih'inde Cabir b. Samure'den şöyle nakleder: 

"Babamla birlikte Hz. Peygamberin (s.a.a) huzuruna geldik. Hz. 

Peygamber'in (s.a.a) şöyle buyuruyordu: 

"Bu emir sona ermez, size on iki halife gelip geçmeyinceye 

kadar." 

Cabir söylüyor: "Peygamberin sözlerinden birini anlayamadım 

ve babamdan Peygamberin ne buyur-duğunu 

sordum. Babam "Onların hepsi Kureyş'ten-dir." dedi. 2 

• Tirmizî, Sahih'inde, Cabir b. Semure'den şöyle nakleder: 

"Allah Resulü (s.a.a) "Benden sonra on iki emir gelecektir." 

diye buyurdu. Sonra başka bir şey yine buyurdu, 

ama ben duyamadığım için yanımdakine sordum. O, Allah 

Resulü'nün "Onlar Kureyş'tendir." diye buyurduğunu 

dedi. 

1- Sahih-i Buharî, c.4, s.347; Kitabu Ahkami'l-Hadis, s.7223. 

2- Sahih-i Müslim, Nevevi'nin şerhiyle, c.12, s.201, Kitabu'l-Emare, 

s.202, 203.

Ehlisünnet Alimlerinden Hadisi Nakledenler 

Yukarıda zikredilen hadis her iki fırka arasında da meşhurdur. 

Burada bu hadisi nakleden Ehlisünnet alimlerinden bazısına 

değineceğiz: 

– Buharî Sahih'inde 

– Müslim Sahih'inde 

– Ahmed b.Hanbel, Müsned'inde, c.5/s.93/96/99 

– Hakim, el-Müstedrek, c.3/s.617. 

– Tirmizî Sahih'inde, c.3/s.340 

– Ebu Davut, Sünen, c.4/s.106. 

– Taberani, el-Mücemü'l-Kebir, c.2/s.196. 

– Kastalani, İrşadu's-Sari, c.10/s.273. 

– İbn Hacer, Fethu'l-Bari, c.12/s.181. 

– İbn Esir, en-Nihaye, c.3/.54. 

– İbn Menzur, Lisanu'l-Arab, c.12/s.126. 


– Suyutî, el-Camiu's-Sağir, c.1/s.75. 

– Beyhaki, Delailu'n-Nübüvve, c.6/s.519. 

– İbn Kesir, el-Bidaye ve'n-Nihaye, c.6/s.248. 

İmamların İsimleriyle Belirtilmesi 

Her iki fırkanın (Ehlisünnet ve Şia) rivayetlerinde, Peygamber 

(s.a.a) kendinden sonraki on iki imam ve halifenin isimlerini 

açıkça zikretmiştir. Şimdi onlardan bazılarına değiniyoruz: 

a) Feraidu's-Simteyn'de Hemvinî -Zehebî'nin şeyhidir- İbn 

Abbas'tan şöyle naklediyor: 

"Na'sel isminde bir Yahudi Hz. Peygamber'in (s.a.a) 

huzuruna gelerek şöyle dedi: "Ey Muhammed! Uzun 

müddettir zihnimde oluşan şeyler hakkında senden soru 

soracağım; eğer onlara cevap verirsen sana iman getiririm." 

Peygamber sormasını istedi. O şöyle sordu: 

"Beni vasinden haberdar et ve söyle o kimdir? Çünkü 

hiçbir peygamber vasisiz gelmemiştir. Bizim peygamberimizin 

vasisi Yuşe b. Nun'dur." Hz. Peygamber şöyle 

buyurdu: "Benim vasim Ali b. Ebu Talip'tir ve ondan son-

a iki torunum, Hasan ve Hüseyin ve onlardan sonra, 

Hüseyin'in soyundan dokuz imamdır." 

Ravi diyor ki: Na'sel dedi: "Ey Muhammed! O on iki 

imamın isimlerini benim için söyle." Peygamber (s.a.a) 

onların isimlerini şöyle sıraladı: Hüseyin'den sonra oğlu 

Ali, Ali'den sonra oğlu Muhammed, Muhammed'den 

sonra oğlu Cafer, Cafer'den sonra oğlu Musa, Musa'dan 

sonra oğlu Ali, Ali'den sonra oğlu Muhammed, Muhammed'den 

sonra oğlu Ali, Ali'den sonra oğlu Hasan, 

Hasan'dan sonra oğlu Hüccet Muhammed Mehdi, ki 

bunlar benden sonraki on iki imamdırlar..." 1 

b) Hemvinî İbn Abbas'tan Allah Resulü'nün (s.a.a) şöyle buyurduğunu 

naklediyor: 

"Ben nebilerin efendisiyim ve Ali b. Ebu Talib vasilerin 

efendisidir ki onların sonuncusu Mehdi'dir." 2 

Diğer Ehlibeyt İmamları'nın İmameti 

Diğer Ehlibeyt İmamları'nın imametine inanmak, Şia 

İmamiyye Mezhebi'nin zarurî meselelerinden biridir. Ehlibeyt 

İmamları'nın her birinin imametinde şüphe eden birisi bu mezhebin 

dışında sayılır. 

Diğer Ehlibeyt İmamları'nın imametini ispatlamak için, 

İmamiyye mensubu alimler "nas", "masumluk sıfatı", "efdaliyet" 

gibi deliller zikrekmişlerdir. Ehlibeyt İmamları'nın imametini, Ehlisünnet 

kaynaklarından yararlanarak üç yoldan ispatlamak 

mümkündür. 

Birinci Yol: Nas 

Daha önceki konularda zikredilen rivayetlerde görüldüğü 

gibi Hz. Peygamber (s.a.a) Ehlibeyt İmamları'nın sayısını açıkça 

belirtmiş, onların on iki tane olup, hepsinin Kureyş'ten olduğunu 

açıklamıştır. Hz. Peygamber'den (s.a.a) sonra hükümet başına 

geçen halifelerin sayısı çok olduğu için, bu rivayetlerin yorumunda 

ilginç çelişkiler yaşanmış ve hiçbir çaba kesin bir sonuca 

1- Feraidu's-Simteyn, c.2, s.132, Hadis: 431; Yenabiu'l-Mevedde, c.3, 

s.281. 

2- age.

ulaşmamıştır. Bu rivayetler İmamiyye'nin taşıdığı inanç dışında 

hiçbir şeyle yorumlanamaz. 

İkinci Yol: Masumluk Sıfatı 

Ehlibeyt İmamları'nın masum olduklarını "Tathir Ayeti", 

"Gadir Hadisi" ve zikredilen diğer delillerden hareketle ispatlamak 

mümkündür ki onların açıklaması daha önce geçti. 

Üçüncü Yol: Efdaliyet 

Hiç şüphesiz Ehlisünnet alimleri On İki Ehlibeyt İmamı'nın 

efdal olduğunu açıkça ifade etmişlerdir. 

Şüphesiz efdal olan, imamet ve hilâfete daha layık ve bu 

hususta daha önceliklidir.

İMAMET VE VELÂYETLE İLGİLİ BAŞKA HADİSLER 

Allah Resulü (s.a.a) şöyle buyurdu: 

"Ey Ammar! Ne zaman halkın bir yoldan ve Ali'nin 

(a.s) başka yoldan gittiğini görsen, sen Ali'nin (a.s) izinde 

ol ve halkı terk et. Şüphesiz Ali (a.s) seni sapıklığa 

hidayet etmeyecek ve hidayetten dışarı çıkarmayacaktır." 

1 

Allah Resulü (s.a.a) buyurdu ki: 

"Allah (c.c), Ali hakkında benimle ahdetmiştir ki, o 

hidayet bayrağı ve benden sonra ilk imamdır..." 2 

Allah Resulü (s.a.a) buyurdu ki: 

"Ali hakkında bana üç şey vahyolmuştur: O Müslümanların 

seyyidi ve efendisi, muttakilerin imamı ve açık 

alınlıların rehberidir." 3 

Allah Resulü (s.a.a) Hz. Ali'nin (a.s.) elini tutar bir hâlde şöyle 

buyurdu: 

"Bu Ali iyilerin imamı ve kötülerin katilidir. Kim ona 

yardım ederse yardım olunmuş ve kim onu aşağılarsa 

alçalmıştır." 4 

1- Kenzü'l-Ummal, c.6, s.156; İbn Asakir, c.3, s.170; Menakıb-ı Harezmî. 

2- İbn Asakir Tercemetü'l-İmam, c.2, s.189, Hilyetu'l-Evliya, c.1, s.68: 

Şerh-i İbn Ebi'l-Hadid, c.9, s.168. 

3- Müstedrek-i Hakim, c.3,s138; el-Mu'cemu'l-Kebir, c.2, s.88; Usdu'l- 

Gabe, c.1, s.69; Tercemetu'l-İmam, İbn Asakir, c.2, s.257 

4- el-Müstedrek, c.3, s.129, Tercemetu'l-İmam, İbn Asakir, c.2, 

s.476...

Ehlisünnet Kanalıyla Nakledilen Hadislerin Değeri 

Şia diğer mezheplerde olduğu gibi dinin usul ve furu-unda 

kendine has bir takım ilke ve kurallara sahiptir; kendi haklılığını 

ispatlama noktasında Ehlisünnet kanalıyla nakledilen hadislere 

gereksinim duymaz. Ehlisünnet'ten hadis nakletmeleri, kendi 

kaynaklarının yetersizliğinden kaynaklanmıyor; tartışma ve münazara 

usulünü dikkate aldığından ötürüdür. Çünkü tartışma kurallarından 

biri karşı tarafın inandığı delilleri kanıt olarak sunmaktır; 

meseleyi sadece iddia sahibince kabul gören delillerle 

kanıtlamak yeterli sayılmaz. 

Kanıt getirirken iki hususa dikkat edilmelidir: 

a) Delil olarak getirilen hadislerin, ravilerince kabul görmesi. 

b) Hadisin, o gurubun alimlerinin hepsi tarafından kabulü 

zorunlu değildir. Çünkü amaç, İmamiyye Şiası ve inançlarını, 

hasmın kaynaklarında ispat etmek ve ravinin (bazılarınca) sıka 

ve güvenilir olduğunu hatırlatmaktır. 

Her iki fırkanın ittifak ettiği şey şüphesiz münazara makamında 

delildir. Ancak şunu da bilmek gerekir ki alimlerinin hepsinin 

nezdinde kabul ve itibar gören rivayet oldukça azdır. 

Hak Sahibinin Sözleri 

Nehcü'l-Belâğa'ya bakıldığında, Ali'nin (a.s) hilâfet hadisesinden 

ve kendi hakkının gaspından etkilendiği görülür. Şimdi 

bunlardan bazılarına işaret edilecektir: 

• Muhaddislerden bir çoğu şöyle nakletmişlerdir: "Ali (a.s) 

Sakife'den sonra, acı ve üzüntüsünü açığa vurarak kendisine zulüm 

edildiğini belirtti ve yüzünü Peygamber'in (s.a.a) kabrine 

doğru çevirerek şöyle buyurdu: 

"Nerede Cafer?! Bugün benim için bir Cafer yoktur; 

Nerede Hamza?! Bugün benim için bir Hamza yoktur." 1 

• Sakife'de Ebu Bekir'le biattan sonra, halk, salı günü onunla 

biatı yenilediler. Ali (a.s) geldi ve Ebu Bekir'e şöyle hitap etti: 

"İşleri bize fasıt ettin ve bizimle meşveret etmedin ve 

bizim hakkımızı riayet etmedin." 1 

1- Şerh-i Nehcü'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid, c.11, s.111.

• Sakife'den sonra Ali (a.s), Allah'a şu şekilde şikayet ediyor: 

"Ey Allah'ım! Ben, Kureyş'i ve onlara yardım edenleri 

sana şikayet ediyorum. Çünkü onlar benimle akrabalık 

bağını kestiler, bardağımı devirdiler, başkalarından daha 

layık olduğum bir hak hususunda hepsi benimle çekişti." 

2 

• Şıkşıkiye hutbesinde şöyle buyuruyor: 

"Allah'a andolsun ki falan kimse (Ebu Bekir), hilâfete 

göre yerimin değirmen taşının mili gibi olduğunu bildiği 

hâlde hilâfeti bir gömlek gibi giyindi; hilâfet benim çevremde 

dönerdi; sel benden akardı; hiçbir kuş uçtuğum 

yere uçamazdı. Hilâfetle aramda bir perde çektim; onu 

koltuğumdan silkip attım…" 3 

• Hz. Ali (a.s) Basra'ya doğru hareket etttiğinde şöyle buyurdu: 

"Yüce Allah, Elçisini katına aldıktan sonra, Ku-reyş 

bizden öne geçti ve insanları layık olduğum haktan 

mahrum etti. Ama ben buna sabretmeyi Müslümanların 

bölünmesinden ve kanlarının akmasından daha iyi gördüm. 

Çünkü halk İslâm'la daha yeni ahitleşmiştiler." 4 

• Ali (a.s) niçin Talha ve Zübeyr'i takip etmiyorsun diyen bir 

kısım ashabın cevabında şöyle buyurdu: 

"Allah'a andolsun! Ben Peygamber'in vefatından 

şimdiye kadar, kendi hakkımdan mahrum idim." 5 

• Ashaptan bazısı Ali'yi (a.s) "Sen hilâfet konusunda çok 

hırslısın." diye eleştirince şöyle cevap verdi: 

"Allah'a andolsun! Siz hilâfete daha hırslı ve ondan 

daha uzaksınız; ben hilâfete daha layık ve daha yakınım. 

Çünkü ben kendi hakkımı talep ediyorum; ama siz 

1- Mürucu'z-Zeheb, c.2, s.307. 

2- İbn Ebi'l-Hadid, Nehcü'l-Belâğa Şerhi, Kısa sözler: 217, c.11, s.109. 

3- Nehcü'l-Belâğa, 3. hutbe; Tezkiretu'l-Havass, s.134; el-Miyar ve'l- 

Muvazene, Ebu Cafer İskafi. 

4- İbn Ebi'l-Hadid, Şerh-i Nehcü'l-Belâğa, c.1, s.308. 

5- Nehcü'l-Belâğa, Hutbe: 6.

enimle hakkım arasına girdiniz ve beni ondan mahrum 

ettiniz." 1 

Kanıt Olarak Getirilen Hadislerin Ehlisünnet İçin Hüccet Oluşu 

Ehlisünnet kanalıyla nakledilen ve kanıt olarak sunduğumuz 

hadislerin tümü, iki delilden dolayı, onlar için hüccettir: 

1- Bu hadislerin senedi onlara göre sahihtir veya farklı kanallardan 

nakledilmişlerdir; hadisin farklı kanallardan nakledilmesi 

onun sağlam ve muteber oluşunu gösterir. 

2- Hadislerin Ehlibeyt'in fazilet ve menakıbı hakkında oluşu, 

bu hadislerin senedinin sağlam ve ravilerin (başka hususlarda 

olmasa bile bu hususta) sıka ve güvenilir olduğuna dair bir ipucudur. 

Çünkü ravinin güvenilir olduğunu anlamanın bir yolu, 

onun makam ve mal düşkünü olmaması ve hadis nakletmekten 

korkmamasıdır. 

Hadislerin nakledildiği asırda, Ehlibeyt'in, özellikle de Ali'nin 

faziletlerini (a.s) yaymak en büyük suçlardan biri sayılıyordu. Yalancı 

bir insan, yalan bir konuyu yaymak için hiçbir zaman kendini 

tehlikeye atmaz. 

Buna göre bu tür hadislerin ravileri (sıka ve güvenilir olmasalar 

da) söz konusu hususun dikkate alınarak bu konuda sadık 

ve doğru olduklarını söylemek gerekir. 

1- Nehcü'l-Belâğa, Hutbe: 172.

EHLİBEYT'İN DİNÎ MERCİLİĞİ 

Hz. Peygamber, hayatı döneminde velâyet ve yöneticilik sorumluluğunun 

yanı sıra İslâm toplumunun ilmî, fikrî ve kültürel 

merciliğini üstlenmişti. Müslümanlar fıkıh, ahlak ve inançla ilgili 

meselelerini ona soruyorlardı. 

Hz. Peygamber (s.a.a) İslâm toplumunun, kendisinden sonra, 

bir dinî mercie ihtiyacı olduğunun farkındaydı. Bu yüzden Ehlibeyt'i 

bu iş için seçti. Bu makam Kur'ân oldukça olacak ve 

Müslümanların sorunlarını çözecektir. 

Peygamber (s.a.a) bu önemli ve zorunlu işe ilgi gösteriyor ve 

defalarca bu husus üzerinde duruyordu. Buna daha sonra değinilecektir. 

Teşriî (Yasama) Boyutun Hakikati 

İmamet üç açıdan ele alınabilir. Tekvinî (varoluşsal) boyutuyla, 

teşriî (yasama) boyutuyla, velâyet ve siyasi boyutuyla. 

Konumuz teşriî boyutuyla ilgilidir. Bazılarının düşüncesinin 

aksine, teşriî boyut helal, haram ve amelî konularla sınırlı olmayıp 

inançsal, ahlakî ve davranışla ilgili bütün konuları kapsar. 

Yüce Allah (c.c) Kur'ân'da şöyle buyuruyor: 

"Onları, delillerle, kitaplarla gönderdik ve sana da onlara 

ne indirildiğini açıkça anlatman, düşünmelerini 

sağlaman için Kur'ân'ı indirdik." 1 

Hz. Peygamber'in (s.a.a) vazifesi Kur'ân ayetlerini açıklamaktır. 

Bilindiği üzere ilâhî ayetler, inanç, ahlak, irfan, hükümler 

vb. bilgileri içeren bir mecmuadır. Buna göre "teşri" geniş kapsamlı 

bir kavram olup, helal ve haramla sı-nırlandırılamaz. 

1- Nahl, 44

Teşri ve Açıklama Boyutunun Süreklilik Zorunluluğu 

Hz. Peygamber'le ilgili şöyle bir mesele söz konusudur: Acaba 

Efendimiz Kur'ân'ı bütün ayrıntılarıyla açıklamış mıdır? Sorunun 

açıklığa kavuşması için iki yola baş vuracağız: 

1- Tarih İncelemesi 

Tarih incelemesi, Hz. Peygamber'in (s.a.a) biset zamanının, 

Kur'ân'ı tüm ayrıntılarıyla açıklaması için yeterli olmadığını ortaya 

koyar. Bu yüzden, Hz. Peygamber (s.a.a) vefatından önce, şu 

mesajı ulaştırmakla görevlendiriliyor: 

"Ben ümmetim arasında iki değerli şey bırakıyorum. 

Eğer onlara sarılırsanız doğru yoldan sapmaz-sınız; biri 

Allah'ın kitabı diğeri Ehlibeyt'imdir. Bu ikisi Kevser havuzu 

başında yanıma gelinceye kadar birbirlerinden ayrılmazlar." 

İnsanlar, Kur'ân'a muhtaç olduğu gibi, Hz. Peygamber 

(s.a.a) tarafından şeriatin açıklaması için atanan "konuşan 

Kur'ân"a da muhtaçtırlar. Bu yüzden Şia medresesinde inanç, 

ahlak ve hükümler noktasında derinlemesine kapsamlılık görülür. 

2- İstikra (Tüme Varım) Usulü İnceleme 

Ehlisünnet'in hadis kaynaklarına baktığımızda Kur'ân ayetlerinin 

ve ilâhî öğretilerin tümünün beyan edilmediğini görürüz. 

Bu yüzden Ehlisünnet Okulu kendisini büyük bir ilmî ve kültürel 

boşlukla karşı karşıya buldu ve bu boşluğu doldurmak için "kıyas, 

istihsan, mesalih-i mürsele, sahabenin sünnetinin hücciyeti 

vs. gibi bir takım usuller tesis etme düşüncesine yöneldi. 

Zikredilen bu iki delil Hz. Peygamber'den (s.a.a) sonra şeriatın 

beyan edilmesinin gerekliliğini ispatlamak için izlenilen en iyi 

yoldur. Şeriatın beyanı aksamadan, özel bir kanaldan yani masumlar 

kanalıyla devam etmelidir.

EHLİBEYT'İN DİNÎ MERCİLİĞİNE DAİR DELİLLER 

Ehlibeyt'in masumluk sıfatına dair deliller aynı zamanda, 

onların dinî merciliğine de delil teşkil eder. Çünkü masum, hata 

ve yanlıştan uzak demektir. Allah'ın (c.c) hükmünü beyan ederken 

hata yapmaz, yanılmaz. Bu değerlendirmeye göre masumların 

sözleri, bizim için hüccettir. 

Şimdi Ehlibeyt'in masumiyet sıfatına dair delillerden bazılarına 

işaret edeceğiz: 

1- TATHİR AYETİ 

Yüce Allah şöyle buyuruyor: 

"Allah, sadece siz Ehlibeyt'ten her türlü pisliği uzak 

tutmayı ve sizi tertemiz kılmayı ister." 1 

Hadis tarihini inceleyenler bu ayetin belli insanlarla ilgili olduğunda 

şüphe etmez. Bunlar, Hz. Peygamber (s.a.a), Ali, 

Fatıma, Hasan ve Hüseyin'dir. Hepsine Allah'ın selâmı olsun. 

Tathir Ayeti'nin "Kisa Ashabı" Hakkında Nazil Olduğunu 

Nakleden Raviler 

Ehlisünnet alimlerinden büyük bir çoğunluk Tathir Ayeti'nin 

"Al-i Aba" hakkında nazil olduğunu nakletmişlerdir. Örneğin: 

– Müslim Sahih'inde, Fezail-i Sahabe, c.15/s.194, Nevevi'nin 

Şerhiyle. 

– Tirmizî Sahih'inde, c.5/s.30. 

– Ahmed, Müsned, c.1/s.330, sahih Senetle. 

– Hakim, el-Müstedrek, c.3/s.133, Sahih Senetle. 

1- Ahzab, 33

– Taberani, el-Mücemu's-Sağir, c.1/s.65v... 

– Hakim Haskani, Şevahidu't-Tenzil, c.2/s.11-92. 

– İbn Asakir, Tarih-i Dimişk, c.1/s.185. 

– Genci Şafiî, Kifayetu't-Talib. 

– İbn Esir, Usdu'l-Gabe, c.2/s.12. 

–Taberî Şafiî, Zehairu'l-Ukba, s.21. 

–Vahidi, Esbab'un-Nuzul, s.203. 

–Taberî, Camiu'l-Beyan,c.22/s.6. 

– Suyutî, ed-Dürrü'l-Mensûr, c.5/s.198. 

– Cessas, el-Cami Li-Ahkami'l-Kur'ân, c.5/s.230. 

– Zamehşeri, el-Keşşaf, c.1/s.93. 

– Kurtubi, Tefsir-i Kurtubi, c.1/s.182. 

– İbn Kesir, Tefsir-i Kur'ân-ı Kerim; c.3/s.483. 

– İbn Hacer, el-İsabe, c.2/s.502. 

– Şevkani, Fethu'l-Kadir, c.2/s.279. 

Sahabeden Kisâ Hadisini Nakledenler 

Birçok sahabî Kisâ Hadisi'ni nakletmiştir. Örneğin: 

– İmam Hüseyin (a.s). 

– Aişe, Ebu Bekir'in kızı. 

– Ümmü Seleme, Allah Resulü'nün eşi. 



– Ebu Derda. 


– Ebu Said-i Hudrî. 

– Vasile b. Esga. 



– Ömer b. Ebu Seleme. 

– Sevban (Allah Resulü'nün azatlı kölelerinden)


a) Ahmed, Müsned'inde Ümmü Seleme'den şöyle rivayet 

ediyor: 

"Allah Resulü (s.a.a) Fatıma'ya (s.a) şöyle buyurdu: 

"Eşini ve iki evladını bena getir." Fatıma (s.a) onlarla birlikte 

Allah Resulü'nün (s.a.a) huzuruna geldi. Allah Resulü 

(s.a.a) bir kisayı (örtü) onların üstüne attı. Sonra 

mübarek ellerini onların üzerine bıraktı ve şöyle dedi: Ey 

Allah'ım! Bunlar Al-i Muhammed'dirler. Öyleyse selam 

ve bereketini Muhammed ve Al-i Muhammed üzerine 

kıl; çünkü sen Hamid ve Mecid'sin. 

Ümmü Seleme şöyle devam ediyor: "Ben örtüyü kaldırarak 

onlara katılmak istedim. Allah Resulü örtüyü 

çekerek şöyle buyurdu: Sen hayır üzeresin." 1 

b) Tirmizî, Sahih'inde Ömer b. Ebu Seleme'den şöyle naklediyor: 

"Tathir Ayeti, Ümmü Seleme'nin evinde Peygamber'e 

(s.a.a) nazil olduğunda, Peygamber (s.a.a) Fatıma, Hasan, 

Hüseyin ve Ali'yi çağırdı ve sonra örtüyü onların 

üzerine çekti ve buyurdu: "Ey Allah'ım! Bunlar benim Ehlibeyt'imdir. 

Öyleyse pislik onlardan uzak et ve onları 

temizle." 

Ümmü Seleme anlatıyor ki: "Ben arz ettim ey Allah'ın 

Nebisi! Acaba ben de mi onlarlayım?" Hazret buyurdu: 

"Sen kendi yerindesin, sen hayır üzeresin." 2 

c) Tirmizî Sahih'inde Enes b. Malik'ten şöyle nakleder: 

"Allah Resulü (s.a.a) altı ay kadar sabah namazı sırasında 

Hz. Fatıma'nın kapısının önünden geçer ve her 

geçişinde şu ayeti tilavet ederdi: "Allah, sadece siz Ehlibeyt'ten 

her türlü pisliği uzak tutmayı ve sizi tertemiz 

kılmayı ister." 3 

ç) Müslim, Sahih'inde Aişe'den şöyle naklediyor: 

"Bir sabah vakti Allah Resulü (s.a.a) sırtında bir örtüyle 

dışarı çıktı. O sırada Hasan b. Ali geldi. Onu örtü- 

1- Müsned-i Ahmed, c.6, s.323 

2- Sahih-i Tirmizi, c.5, s.327-328. 

3- age. c.5, s.327.

nün altına aldı; sonra Hüseyin geldi, onu da örtünün altına 

aldı; sonra Fatıma geldi, onu da örtünün altına aldı; 

sonra Ali geldi, onu da örtünün altına aldı ve sonra bu 

ayeti tilavet etti... "Allah, sadece siz Ehlibeyt'ten her türlü 

pisliği uzak tutmayı ve sizi tertemiz kılmayı ister." 1 

Hadislerden Çıkan Sonuç 

Sahih, Müsnet ve Mücemlerde sahih senetle nakledilen hadislerden 

iki sonuç çıkar: 

1- Tathir Ayeti'nde Ehlibeyt'ten kastedilen, Hz. Peygamber, 

Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve Hz. Fatıma'dır (hepsine Allah- 

'ın selâmı olsun) ve onların dışında hiç kimse kastedilmemiştir. 

2- Ayet-i kerime, özel bir olayla ilgili olarak nazil olmuştur; 

önceki ve sonraki ayetlerle hiçbir ilintisi yoktur. 

Hadisin Sahih Olduğunu Belirten Alimler 

Ehlisünnet alimlerinden bazısı Kisa-Örtü Hadisi'nin sahih olduğuna 

dair net ve kesin açıklamlarda bulunmuşlardır. Ayrıca 

Tathir Ayeti'ni Ehlibeyt'e has ayet olarak değerlendirmişler. Bazıları 

şunlardır: 

– Ahmed b. Hanbel, onun hadislerinin sahih olduğuna istinadla. 

– Müslim, Sahih'inde. 

– İbn Habban, Sahih'inde. 

– Hakim Nişaburî, Müstedrek'te. 

– Zehebi, Telhisu'l-Müstedrek'te. 

– Fahr-i Razi, Tefsirinde. 

– İbn Teymiye. 

– Tirmizî. 

– İbn Hacer-i Mekki. 

Tathir Ayeti'nin Masumluğa Delaleti 

Ayetin orijinalinde geçen "innema=ancak" kelimesi, hasrı 

ifade eder. Yüce Allah Tathir Ayeti'nde, kötülükten uzaklaştırma 

iradesini bu kutlu zatlarla sınırlandırmıştır. Burada kastedilen, 

1- Sahih-i Müslim, c.7, s.130.

tekvinî (varoluşsal) iradedir, teşriî (yasamasal) irade değildir. 

[Yasamasal irade tüm insanlarla ilgilidir, yüce Allah herkesin 

temiz olmasını, kötülükten uzak durmasını istemiştir.] 

Kötülüğün Uzak Tutulmasının ve Tertemiz Kılmanın Anlamı 

Merhum Allame Tabatabai değerli el-Mizan tefsirinde şöyle 

der: 

""Rics"den maksat, nefsani bir algılayış ve kalbin batıl 

inanışlarla veya kötü amellerle ilgili olmasından kaynaklanan 

duygusal bir etkilenimdir. Pisliğin giderilmesi 

ise (ki er-rics kelimesinin başındaki "elif-lam" takısı cins 

ifade eder) hak inançtan ve salih amelden sapma sonucu 

nefiste oluşan her türlü pislik biçimini, görüntüsünü 

gidermek demektir. Dolayısıyla ilâhi masumiyetle 

örtüşen bir durumdur. Masumiyet ise, insanı batıl inanışlardan 

ve kötü amelden koruyan, nefsani, manevi, 

ilmi bir şekil, bir mekanizmadır." 1 

"Tathir"den maksat, fıkıhta yaygın olarak kullanılan anlam 

değildir. Kur'ân'da kullanılan anlam kastedilmiştir. Bü sözcük, 

Kur'ân-ı Kerim'de itikadi ve nefsani melekeler, amel ve davranış 

temizliği bağlamında kullanılmıştır. 

Ayrıca kalpte belirginleşen temizlik, Allah dışındaki her şeyden 

ve nefsani bağlılıklardan arınmakla gerçekleşir ki, bu da 

masunluktan başka bir şey değildir. 

1- el-Mizan, c.16, Ahzab Suresi, 33. ayetin tefsiri

2- ULULEMR AYETİ 

Ayetin açıklamasına geçmeden önce "hüccet" teriminden 

ne kastedildiğini bilmekte yarar var: 

Hüccet iki türlüdür: Mevzuî hüccet ve tarikî hüccet. 

Mevzui hüccet, bizzat uyulması gereken hüccete denir. 

Amaç, bizzat kendisidir, bizi bir hüccete götürdüğü ve ona götüren 

bir yol olduğu için esas alınmaz. Allah'ın kitabı Kur'ân-ı Kerim 

ve Hz. ve Peygamber'in (s.a.a) sünneti gibi. Her ikisi de 

mevzui hüccettirler, tarikî değildir. Bunu yüce Allah'ın şu buyruğundan 

anlıyoruz: 

"Ey inananlar, Allah'a itaat edin, Peygamber'e ve içinizden 

olan ululemre de itaat edin…" 1 

Bu ayet ve başka bir takım ayetlerden mevzui hüccet anlaşılır. 

Tarikî hüccetten maksat, bizatihi hücceti keşfeden ve bizi 

ona götüren hüccettir. İcma, haber-i vahid ve sire gibi. Bunlar, Allah 

ve Resul'ün hükmüne ulaştıran birer tarik ve yoldur. 

Şimdi ayetin açıklamasına gelelim. "Ululemr" ayeti, Ehlibeyt'in 

merciliğine ve masumluk vasfına delalet eden ayetlerden 

bir diğeridir. 

Bu ayette "Allah'a itaat"ten maksat, Allah Resulü'nün mübarek 

kalbine vahiy ünvanıyla nazil olan ahkam ve emirlere uymaktır. 

Başka bir deyişle Allah'a itaaat, Kur'ân'daki kelamına 

itaatten ibarettir. 

"Resulullah'a (s.a.a) İtaat" ise iki kısımdır: 

1- Teşri ve ayrıntılarda itaat, yani Kur'ân'da açıklanmayan 

1- Nisâ, 59.

hükümlerde Allah Resulü'ne (s.a.a) itaat etmek. Bilindiği üzere 

ahkamın ayrıntıları Kur'ân'da açıklanmamıştır. Hatta namaz, 

oruç, hac, cihat v.s. gibi hükümlerin çoğu genel bir şekilde beyan 

edilmiş, açıklaması ve ayrıntıları Allah Resulü'ne (s.a.a) bırakılmıştır. 


"…ve sana da, onlara ne indirildiğini açıkça anlatman, 

düşünmelerini sağlaman için Kur'ân'ı indirdik." 1 

2- Yararı Müslümanlara dönük olan işlerde Allah Resulü'ne 

(s.a.a) itaat, yani Hz. Peygamber'in şahsî görüş ve emirlerine 

uymak. Başka bir tabirle ümmetin düzenini sağlama amaçlı, vali 

ve İslâm toplumunun yöneticisi olması hasebiyle vermiş olduğu 

emirlere ve sözlere uymak; valilerin tayini, ordunun cihat için 

hazırlanması gibi. 


"Biz sana kitabı, insanlar arasında Allah'ın sana gösterdiği 

gibi hükmedesin diye gerçek olarak indirdik…" 2 

"Ulu'l-emr'e itaate" gelince, ululemr -daha sonra onların kimler 

olduğuna değineceğiz- büyüklerden bazılarına göre, teşrii 

makam değildir. Tefsiru'l-Ayyaşî'de bu hususta İmam Bakır'dan 

(a.s) şöyle rivayet edilir: 

"Ayet, Ali ve Ehlibeyt İmamları hakkında nazil olmuştur. 

Yüce Allah onları peygamberlerin yerlerine bırakmıştır; 

şu farkla ki onlar hiçbir şeyi helal ve haram etmezler." 

3 

İmamlar ilâhî ahkam ve ayetleri Allah Resulü'nün (s.a.a) şeriatına 

göre, Müslümanlar arasında tebliğ ve beyan ederler; Müslümanların 

işlerinde müdahele hakkına sahiptirler. Halkın onlara 

itaat etmesi gerekir. Bu nedenle onlara itaat, Allah Resulün'e 

(s.a.a) itaatle yan yana söz konusu edilmiştir. Ayetin devamında 

yer alan şu cümle çıkarsamamızı destekler niteliktedir: 

1- Nahl, 44. 

2- Nisâ, 105. 

3- el-Mizan, c.4, s.438.

"Eğer bir şey hakkında aranızda anlaşmazlık çıkarsa, 

onu Allah'a ve Rasulüne sunun, eğer Allah ve kıyamete 

imanınız varsa." 1 

Ayetin Ulu'l-Emr'in Masumiyetine Dair Delaleti 

Kısacası: Allah (c.c), ululemr'e kayıtsız şartsız itaati istemiştir 

ve onlara itaati Resul'e (s.a.a) itaatle aynı bilmiştir. 

Resulullah'ın (s.a.a) emir ve nehyinin, Allah'ın (c.c) emir ve nehyine 

ters olduğu düşünülemeyeceği gibi, ululemr'in emri ve nehyi 

de Resulullah'ın (s.a.a) emir ve yasaklarına ters olmaz. Yoksa 

çelişki meydana gelir. 

Ehlibeyt dışında, hiç kimse için masumiyet iddiasında bulunulmamıştır. 

Ayetin Ehlibeyt Hakkında İndiğine Dair İp Uçlar 

a) Hakim "Müstedrek"te ve Zehebi "Telhis"te sahih olduğunu 

belirterek, Hz. Peygamber'den (s.a.a) bir hadis naklederler: 

"Kim bana itaat ederse, Allah'a (c.c) itaat etmiştir; ve 

kim bana karşı gelirse, Allah'a (c.c) karşı çıkmıştır. Kim 

Ali'ye itaat ederse, aslında bana itaat etmiştir, kim Ali'ye 

karşı çıkarsa, bana karşı gelmiştir." 2 

b) Sakaleyn Hadisi, her iki fırka tarafından nakledilmiştir. 

Yirmiden fazla sahabe onu nakletmiştir. Hz. Peygamber (s.a.a) 

şöyle buyurmuştur: 

"Eğer kitap ve itretime sarılırsanız, yoldan çıkmazsınız." 

Sakaleyn Hadisi itretin masumiyetine ve ve onlara itaatin 

farz olduğuna delalet etmektedir. 

c) "On İki Halife" hadisleri "ulu'lemr"den on iki imam ve halife 

kastedildiğine tanıklık eder. 

Müslim, Sahih'inde Resulullah'tan (s.a.a) şöyle nakleder: 

1- Nisâ, 59 

2- Tercemetu'l-İmam, İbn Asakir, c.1, s.364-384 ve el-Bidaye ve'n- 

Nihaye, c.7, s.354.

"Bu emir, size on iki halife gelip geçmeyinceye kadar 

sona ermez..." 1 

d) "Şüphe yok ki sen korkutucusun ve her kavim için bir hidayet 

edici vardır." ayetiyle ilgili olarak Hz. Peygamber'den (s.a.a), 

"Ben korkutucuyum, Ali de hidayet edicidir." şeklinde hadisler 

nakledilmiştir. 

Ehlisünnet alimlerinden bazıları, "ululemr" ayetinin Emirü'l- 

Müminin ve Ehlibeyt hakkında nazil olduğunu belirtmişler. Örneğin: 

– Allame İbn Hayyan Endülisi, Tabersi'nin tefsirinin dipnotu. 

2 

– Allame Nişaburî, Tefsirinde. 3 

– Allame Muhammed Salih Tirmizî. 4 

– Kunduzi Hanefî. 5 

– Hafız Haskani Hanefî. 6 

– Fahr-i Razi. 7 

– Hafız Kazvini. 8 

1- Sahih-i Müslim, İmam Nevevi'nin şerhiyle, c.2, s.201, Kitabu'l- 

İmare. 

2- el-Bahru'l-Muhit, c.3-s.278, Saadet Matbaası, Mısır. 

3- Camiu'l-Beyan, c.5-s.79. 

4- Menakıbu'l-Murtazavi, s.56. 

5- Yenabiu'l-Mevedde, s.134 ve 137. 

6- Şevahidu't-Tenzil, c.1, s.189, hadis: 202-203, 204. 

7- Tefsiru'l-Kebir, c.3, s.357. 

8- Feraidu's-Simteyn, c.17, s.314.

3- SAKALEYN HADİSİ 

Zikredilen iki delil gibi, Sakaleyn Hadisi de, Ehlibeyt'in 

imametine, sünnetlerinin hüccet oluşuna ve onların dinî merciliğine 

delalet etmektedir. 

Hadisin Tabirleri 

a) Müslim, Sahih'inde Zeyd b. Erkam'dan şöyle naklediyor: 

"Bir gün Allah Resulü (s.a.a) Mekke ve Medine arasında 

Hum denen yerde durdu ve Allah'ı (c.c) hamd ve 

senadan ve ümmete öğüt verdikten sonra şöyle buyurdu: 

"Ey halk! Ben bir beşerim, Allah'ın (c.c) elçisinin gelişi 

yakındır ve ben onun davetine uyacağım. Ben sizin 

aranızda iki değerli şey bırakıyorum; birincisi Allah'ın kitabı 

ki onda hidayet ve nur vardır. Öyleyse Allah'ın kitabını 

alın ve ona sarılın; diğeri Ehlibeyt'imdir. Sizi Ehlibeyt'ime 

karşı uyarıyorum." 1 Bu son cümleyi üç defa 

tekrar buyurdular. 

b) Ahmed b. Hanbel, Müsned'inde, Zeyd b. Sabit'ten şöyle 

naklediyor: Allah Resulü şöyle buyurdu: 

"Sizin aranızda iki halife bırakıyorum; Allah'ın kitabı 

ki, gök ile yer arasında asılı bir iptir ve itretim, Ehlibeyt- 

'im ki, hakikaten bu ikisi birbirinden ayrılmazlar havuzun 

başında bana varıncaya kadar." 2 

c) Tirmizî, Sahih'inde Cabir b. Abdullah'tan şöyle naklediyor: 

1- Sahih-i Müslim, c.7, s.122. 


"Veda Haccı'nda Arafe gününde, Allah'ın Resülü-nü 

deveye biner bir hâlde gördüm ve şöyle bir hutbe okuduğunu 

işittim: 

Ey halk! Ben sizin aranızda iki değerli şey bırakıyorum; 

eğer ona sarılırsanız hiçbir zaman yoldan çıkmazsınız: 

Allah'ın kitabı ve itretim." 1 

d) Hakim, Müstedrek'te Zeyd b. Erkam'dan şöyle naklediyor: 

"Allah Resulü (s.a.a) Mekke ve Medine arasında ko-nakladı... 

Sonra şöyle buyurdu: 

Ey halk! Ben sizin aranızda iki şey bırakıyorum ki 

eğer o ikisine uyarsanız, hiçbir zaman yoldan çıkmazsınız; 

o ikisi Allah'ın (c.c) kitabı ve benim Ehlibeyt'imdir. 

Sonra şöyle buyurdu: Acaba benim müminlere kendilerinden 

daha evla ve öncelikli olduğumu biliyor musunuz? 

Bu cümleyi üç defa tekrar etti. Halk "Evet!" dedi. 

Bunun üzerine Allah Resulü (s.a.a) şöyle buyurdu: "Ben 

kimin mevlası isem Ali de onun mevlasıdır." 

Sakaleyn Hadisi'nin Tekrarı 

İbn Hacer Haysemi, es-Savaiku'l-Muhrika adlı eserinde şöyle 

yazar: 

"Bil ki, kitap ve itrete sarılın hadisi bir çok kanaldan 

nakledilmiştir. Otuzdan fazla sahabe ve üçyüzden fazla 

Ehlisünnet alimi onu nakletmiştir. Bazılarında Gadir-i 

Hum ve Veda Haccı'nda beyan edildiği nakledilmiş, bazılarında 

ise Gadir-i Hum veya Taif'ten dönüşte söylendiği 

nakledilmiştir." 

Sonra şöyle diyor: 

"Bu rivayetler arasında hiçbir çelişki söz konusu değildir; 

çünkü Hz. Peygamber'in (s.a.a) bu hadisi, aziz kitabın 

ve pak itretin önemine istinaden, bütün zikredilen 

yerlerde veya başka yerlerde söylemesinde hiçbir sakınca 

yoktur." 2 

1- Sahih-i Tırmizi, c.5, s.621. 

2- es-Sevaiku'l-Muhrika, 89-90.

Sakaleyn Hadisi'nin Sıhhati 

Sakaleyn Hadisinin sahih olduğunu birkaç yoldan anlamak 

mümkündür. Birincisi, Müslim, Tirmizî, İbn Huzey-me ve Ebu 

Avane'nin sahih diye bilinen eserlerinde nakledilmiştir. İkincisi 

sahih diye bilinen eserlerle ilgili yazılan kitaplarda nakledilişi, 

hadisin doğruluğuna dair bir başka delildir; örneğin Hakim, el- 

Müstedrek adlı eserinde; Hami-di, el-Cem Beyn'es-Sahiheyn adlı 

eserinde ve Razin Abderi, Tecrid'us-Sıhah adlı eserinde nakletmişlerdir. 

Ayrıca sadece sahih bildikleri hadisleri nakleden Allame 

Siraceddin Ferganî (Nisabu'l-Ahbar'da) ve Hafız Ziyaed-din Mukaddesî 

(el-Muhtare adlı eserinde) gibi yazarların bu hadisi nakletmeleri 

hadisin doğruluğunu pekiştirir. (Suyu-tî, Hafız Irakî'den 

naklen şöyle yazar: Mukaddesî el-Muhta-re isimli bir kitap yazmış 

ve o kitapta sadece sahih hadisleri topladığını belirtmiştir. ) 

Üçüncüsü, Ehlisünnet alimlerinden bazıları hadisin sa-hih 

olduğunu ifade etmişlerdir. Örneğin: 

– Muhammed b. Cerir Taberî. 1 

– Hafız Zehebi, Telhis'ul-Müstedrek. 2 

– Hafız Ebu Bekr Heysemi. 3 

– Hafız b. Kesir. 4 

– Hafız Celaluddin Suyutî, el-Camiu's-Sağir. 

– Allame Menavi, Camiu's-Sağir'in Şerhi. 

– Mühaddis Vahabiye, Şeyh elbani. 5 

– Allame Muhakkik Şeyh Ahmed el-Benna. 6 

– Ustat Allame Tevfik Ebu İlm. 7 


2- Mecmau'z-Zevaid. 

3- el-Bidaye ve'n-Nihaye, c.5, s.209; Tefsiru'l-Kur'ân'i'l-Kerim, c.6, 

s.199. 

4- Camiu's-Sağir, c.2, s.217. 

5- Sahihu Camii's-Sağir, c.2, s.217. 

6- er-Rabbani, Ahmed b. Hambel'in Müsned'inin tertibine göre, c.1, 

s.186 

7- Ehlu'l-Beyt, s.77, 80.

Sahabeden Sakaleyn Hadisi'ni Nakledenler 

Sakaleyn hadisini 34 sahabî nakletmiştir: 

– Ali b. Ebi Talib (a.s). 

– İmam Hasan Müçteba (a.s). 

– Selman-ı Farisi. 

– Ebuzer Gaffari. 




– Ebu Haysem b. Teyyihan. 

– Huzeyfe b. Yeman. 

– Huzeyfe Gaffari. 

– Huzeyfe b. Sabit Zuşşehadeteyn. 

– Zeyd b. Sabit. 


– Ebu Hureyre ed-Dusi. 

– Abdullah b. Hantab. 

– Cübeyr b. Müt'im. 



– Abdurrahman b. Afv Teymi 



– Sahl b. Saad Ensari. 

– Adiy b. Hatem. 

– Ebu Eyyup Ensari. 

– Ebu Şureyh Huzai. 

– Ukbe b. Amir. 

– Ebu Kudame Ensari. 

– Ebu Leyla Ensari. 

– Humeyze Eslemi. 

– Amir b. Leyla b. Hamza. 

– Fatımatu'z-Zehra (s.a).

– Ümmü Seleme (Hz. Peygamber'in Eşi). 

– Ümmü Hani, Ali'nin (a.s) kız kardeşi. 

Tabiinden Hadisi Nakledenler 

Tabiinden on dokuzu bu hadisi nakletmiştir. Örneğin: 

– Amir b. Vasile. 

– Atiyye b. Sa'd Avfi. 

– Haris Hemdani. 

– Esbağ b. Nübate. 

– Abdullah b. Ebu Rafi. 

Dördüncü Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler 

Dördüncü asırda hadisi on sekiz Ehlisünnet alimi nakletmiştir. 


– Ahmed b. Şueyb Nesai, öl. 303, Sünen-i Neseî ve el- 

Hasais'de, s.21. 

– Hafız Ebu Ya'la Musuli, öl. 307, Ebu Ya'la'nın Müsnedi'nde, 

c.2, hadis: 102. 

– Muhammed Cerir-i Taberî, öl. 310. 

– Ebu Bekir Muhammed b. İshak, öl. 311, İbn Huzeyme 

Sıhah'ında, s.340. 

– Ebu Avane Yakup b. İshak İsferayinî, öl. 316 Ebu 

Avane'nin Müsnedi'nde. 

– Ebu Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selame, öl. 321, 

Müşkilu'l-Asar, c.2, s.307. 

– Ebu Ömer Ahmed b. Muhammed b. Abdurabbih Kut-rubi, 

öl. 328, el-İkdu'l-Ferid, c.2, s.158. 

– Hafız Ebu'l-Kasım Taberani, öl. 360, el-Mücemu's-Sağir, 

c.1, s.131 ve el-Mücemu'l-Kebir, c.3, s.63. 

– Abdullah b. Adi Cürcani, öl. 365, el-Kamil Fi Zu-afai'r- 

Rical, c.6, s.2087. 

– Ebu Mansur Muhammed b. Ahmed b. Ezher Ezheri, öl. 

370, Tehzibu'l-Luga, c.9, s.78. 

– Hafız Ali b. Ömer b. Ahmed Bağdadi Darekutni, öl. 385, el- 

Mu'telef ve'l-Muhtelef, c.2, hadis: 1046.

– Ebu Süleyman Ahmed b. Muhammed b. Hattabi, öl. 388, 

Garibu'l-Hadis, c.2, s.192. 

Beşinci Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler 

Sakaleyn Hadisi'ni beşinci asırda Ehlisünnet alimlerinden 

yirmi bir kişi nakletmiştir. Örneğin: 

– Ebu Abdullah Hakim Nişaburî, öl. 405, el-Müstedrek Ale's- 

Sahiheyn, c.3, s.90 

– Kadı Abdulcabbar Mutezili, öl. 414, el-Muğni Fi'l-Ah-kam, 

c.1, s.191 

– Ebu İshak Salebi, öl. 427, el-Keşf ve'l-Beyan, İ'tisam Ayeti'nin 

tefsirinde 

– Ebu Nuaym İsfehani, öl. 430, Hilyetu'l-Evliya, c.1, s.148 

– Ahmed b. Hüseyin b. Ali Beyhaki, öl. 458, es-Sünenu'l- 

Kubra, c.2, s.148 

– Ebu Bekir Hatip Bağdadi, öl. 463 

– İbn Meğazili Şafiî, öl. 483, Menakıb-ı Emiri'l-Mü-minin 

(a.s), s.234 

– Ebu Abdullah Hümeydi, öl. 488, el-Cem Beyne's-Sahiheyn 

Altıncı Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler 

Sakaleyn Hadisi'ni altıncı asırda Ehlisünnet alimlerinden 

yirmi dört kişi nakletmiştir. Bazıları şunlardır: 

– Ebu Muhammed Hüseyin Mesut Beğevi, öl. 516, Mesabihu's-Sünne, 

c.2, s.205 

– Ebu'l-Hüseyin Rezin Ebderi, öl. 529, el-Cem Beyne's- 

Sıhahu's-Sünne 

– Carullah Zemahşeri, öl. 538, el-Faik Fi Garibi'l-Ha-dis, c.1, 

s.170 

– Hatip Harezmi, öl. 569, el-Menakıb, s.200 

– Hafız Ebu'l-Kasım b. Asakir Şafiî, Tarih-i Dimişk, c.1, s.45 

Yedinci Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler 

Sakaleyn Hadisi'ni yedinci asırda Ehli Sünnet alimlerinden 

yirmi bir kişi nakletmiştir. Bazıları şunlardır: 

– Fahreddin Razi, öl. 606, Mefatihu'l-Gayb, c.3, s.13

– İbn Esir Cezeri, öl. 606, Camiu'l-Usul, c.1, s.187 

– Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed, İbn Esir Şafiî adıyla ünlü, 

öl. 630, Usdu'l-Gabe, c.2, s.12 

– Ebu Salim Muhammed b. Talha Kuraşi, öl. 652, 

Metalibu's-Suul, s.8, 

– Sıbt el-Cevzî, öl. 654, Tezkiretu'l-Havas, s.323 

– İbn Ebi'l-Hadid Mutezili, öl. 656 Nehcü'l-Belâğa Şerhi, c.2, 

s.130 

– Hafız Muhammed b. Yusuf Genci Şafiî, öl. 658, Kifayetu't- 

Talib, s.53 

– Yahya b. Şeref Nevevî, öl. 676, el-Menahic Fi Şerh-i Sahih-i 

Müslim, c.15, s.180 

– Ebu'l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Hullakan, öl. 681, 

Vefeyatu'l-A'yan, c.2, s.169 

– Muhibbuddin Taberî, öl. 694, Zehairu'l-Ukba, s.16 

Sekizinci Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler 

Sakaleyn Hadisi'ni sekizinci asırda Ehlisünnet alimlerinden 

yirmi dört kişi nakletmiştir. Bazıları şunlardır: 

– Cemaluddin İbn Manzur İfriki, öl. 711, Lisanu'l-Arab, 

"İtret" maddesi 

– Sadruddin Hemvinî, öl. 722, Feraidu's-Simteyn, c.1, s.318 

– Nizamuddin Hasan b. Muhammed Nişaburî, öl. 727, 

Garaibu'l-Kur'ân, c.1, s.349 

– İbn Teymiye Harrani, öl. 728, Minhacu's-Sünne, c.4, s.85 

– Alauddin Bağdad-i Hazin, öl. 745, Tefsir-u Lubabi't-Te'vil, 

c.1, s.257 

– Hafız Ebu'l-Haccac Mizzi, öl. 745, Tehzibu'l-Kemal, c.10, 

s.51 

– İbn Hayyan Endülisi, öl. 745, Bahru'l-Muhit Tefsiri, c.1, 

s.12 

– Şemsuddin Zehebi, öl. 748, Telhisu'l-Müstedrek, c.3, 

s.109 ve Siyeru A'lami'n-Nubela, c.9, s.365 

– Cemaluddin Muhammed b. Yusuf Zerendi, öl. 750, Nezmu 

Düreri's-Simteyn, s.231

– İsmail Ömer b. Kesir Dimişki, öl. 774, Tefsiru'l-Kur-anil- 

Kerim, Tathir ve Meveddet Ayeti'nin tefsirinde 

– Sa'duddin Taftazani, öl. 791, Şerhu'l-Makasid, c.2, s.221 

Dokuzuncu Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler 

Bu hadisi dokuzuncu asırda Ehlisünnet alimlerinden sekiz 

kişi nakletmiştir. Bazıları şunlardır: 

– Nuruddin Haysemi, öl. 807, Mecmau'z-Zevaid, c.5, s.195 

– Mecduddin Firuz Abadi, öl. 817, el-Kamusu'l-Muhit, sakele 

maddesi 

– Hafız b. Hacer Askalanî, öl. 852, Fethu'l-Bari 

– Nuruddin İbn Sabbağ Malikî, öl. 855, el-Fusulu'l-Muhimme, 

s.23/24 

Onuncu Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler 

Bu hadisi onuncu asırda Ehlisünnet alimlerinden yirmi kişi 


– Hafız Celaleddin Suyutî, öl. 911, Bu hadisi kitaplarının bir 

kısmında nakletmiştir. Örneğin: ed-Dürrü'l-Mensur, c. 2, s.60; 

İhyau'l-Meyyit, s.12; el-Camiu's-Sağir, c.1, s.55; el-Hasaisu'l- 

Kubra, c.2, s.266; Camiu'l-Ahadis, c.2, s.8341. 

– Nuruddin Şerif Semhudi, öl. 911, Cevahiru'l-Akdeyn, c.2, 

s.86 

– Şihabuddin Kastalani, öl. 923, el-Mevahibu'd-Deniyye, c.7, 

s.7 

– İbn Hacer Heysemi Mekki, öl. 973, es-Sevaiku'l-Muh-rika, 

s.75 

– Molla Ali Muttaki Hindi, öl. 975, Kenzü'l-Ummal, c.1, s.48, 

hadis: 1650 

On Birinci Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler 

Sakaleyn Hadisi'ni on birinci yüz yılda on Ehlisünnet âlimi 

nakletmiştir. Örneğin: 

– Abdurrreuf b. Tacu'l-Arifin Menavî, öl. 1031, Feyzu'l-Kadir, 

c.2, s.174 

– Nuruddin Ali Halebî, öl. 1033, es-Siretu'l-Halebiyye, c.3, 

s.8

On İkinci Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler 

On ikinci yüzyılda on sekiz Ehlisünnet âlimi Sakaleyn Hadisi'ni 


– Muhammed b. Abdülbaki Zerkani, öl. 1122, el-Mevahibu'd-Deniyye 

Şerhi, c.7, s.4 

– Mirza Muhammed b. Mutesadhan Bedahşanî, Nüzu-lü'l- 

Ebrar 

– Şeyhu'l-İslâm Şebravî, öl. 1162, el-İthaf Bi-Hubbi'l-Eşraf, 

s.6 

On Dördüncü Asırda Sekaleyn Hadisi'ni Nakledenler 

On dördüncü yüzyılda on altı Ehlisünnet âlimi Saka-leyn Hadisi'ni 


– Ahmed b. Zeynî Dehlan, öl. 1304, es-Siretu'n-Nebeviy-ye, 

c.3, s.300 

– Seyyid Mümin b. Hasan b. Mümin Şeblencî, öl. 1308, 

Nuru'l-Ebsar 

– Mensur b. Ali Nasıf, öl. 1371 sonrası, et-Tacu'l-Cami-u'l- 

Usul, c.3, s.308 

– Şeyh Mahmut Ebu Reye, öl. 1390, Azvaun Ale's-Sün-neti'l- 

Muhammediyye, s.404 

Allah Resulü'nün (s.a.a) Vasiyeti ve Sakaleyn Hadisi 

Hz. Peygamber (s.a.a) Sakaleyn Hadisi'ni değişik zaman ve 

mekanlarda tekrar etmiştir. Bu, "Kitap ve İtretin" kıyamete kadar 

kalacağına dair açık bir delildir. 

Bazı nakillerde, Hz. Peygamber'in (s.a.a) "vasiyet" lafzıyla 

bunu ifade ettiği yer almıştır. Mesela: 

a) Afrikalı İbn Menzur şöyle yazıyor: Hz. Peygamber (s.a.a) 


"Size Allah'ın (c.c) kitabı ve itretimi vasiyet ediyorum." 

b) İbn Hacer Mekki şöyle yazıyor: 

"Bazı hadislerde ki onlardan biri Sakaleyn Hadisi'dir; 

açıkça itrete vasiyet edilmiştir."

Hadis Üzerine 

Firuzabadi şöyle diyor: "Sakelan" kelimesi, sakel kelimesinin 

tesniyesidir ve muhafaza edilen her nefis şey manasına gelir. 

"Sakaleyn Hadisi"nde aynı anlamda kullanılmıştır. 1 

İbn Manzur İfrikî, "Sekalan kelimesini "sıklan" olarak değerlendirmiş 

ve ağır anlamına gelen "sıkl" kelimesinin tesniyesi olduğunu 

belirtmiş ve şöyle eklemiştir: Hz. Peygamber'in ömrünün 

sonlarında şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir: "Ben aranızda iki 

ağır şey bırakıyorum: Allah'ın kitabı ve itretim." 

Sa'leb şöyle diyor: O ikisine sıklayn denilmesinin nedeni, onlarla 

amel etmenin ağır olduğundan dolayıdır... Demek ki, değerini 

yüceltmek amacıyla, o ikisini "ağır" olarak nitelemiştir. 2 

İbn Kesir'in Nihaye'sinde şöyle gelmiştir: "Nevevi Sahih-i 

Müslim'in şerhinde şöyle yazıyor: Hz. Peygamber (s.a.a) o ikisinin 

azametini ifade etmek amacıyla, ağır olarak nitelemiştir" 3 

Hafız Zerandi şöyle diyor: "Bu ikisini, ağır olarak adlandırmasının 

sebebi, onlara sarılma ve gözetmenin ağırlığından dolayıdır." 

İbn Hacer Mekki yazıyor: "Allah Resulü (s.a.a) Kur'ân ve 

itretini sakaleyn olarak adlandırdı; çünkü "sakaleyn" korunması 

gereken her nefis şey demektir. Bu iki şey, öyledir; zira onların 

her ikisi de ledünnî ilimlerin, ilâhî sırlar ve hikmetlerin madenidirler; 

bu yüzden Peygamber (s.a.a) halkı o ikisine uymaya ve o 

ikisinden ilim öğrenmeğe teşvik etmiştir." 

Sakaleyn Hadisi'nden Çıkan Sonuçlar 

Bu hadisten şu noktalar çıkarılabilir: 

1- Hadis Ehlibeyt'in masumiyetini ifade ediyor. Bu hususu 

birkaç açıdan ispat edebiliriz: 

Birincisi, itretin Kur'ân'la birlikteliği (ki Kur'ân'a batıl ulaşamaz). 

Kur'ân her türlü hata ve yanlıştan uzak olduğu gibi, itret 

de her türlü hata ve yanlıştan uzaktır. 

Üstad Tevfik Ebu İlm Mısrî şöyle yazıyor: 

1- el-Kamusu'l-Muhit, "sakl" kökü. 

2- Lisanu'l-Arab, "Sakl" kökü. 

3- en-Nihaye Fi Garibi'l-Hadis, "Sakl" kökü.

"Hz. Peygamber (s.a.a) itreti kendisine batılın yol bulamayacağı 

kitapla birlikte söz konusu etmiştir. Yüce Allah 

şöyle buyurmuştur: "Ne önceden onun hükümlerini 

iptal eden bir kitap gelmiştir, ne de ondan sonra gelir ve 

batıl, ona zarar veremez." 1 Hiç biri diğerinden ayrılmaz. 

Hz. Peygamber (s.a.a) bu hadisi ümmet sapıklıktan korunsun 

diye defalarca tekrar etmiştir." 

İkinci olarak Peygamber (s.a.a) itrete sarılmayı delaletten 

korunmanın sebebi olarak bilmiştir. 

Son olarak itretle kitabın birbirinden ayrılışı ve onun 

günaha bulanışı yalanlanmıştır. Çünkü Hz. Peygamber 

(s.a.a) kitap ve itretin ayrılmayacağını haber vermiştir. 

2- Her ikisine sarılmak gerekir. Her ikisine birlikte sarılmamak, 

sapıklığa yol açar; çünkü hadiste şöyle yer almıştı: "İkisine 

sarılırsanız, sapmazsınız." 

3- Pak itretin devam edeceği anlaşılıyor; çünkü Kur'ân ve 

itretin birlikteliği söz konusu edilmiş ve yeryüzünün kitap ve 

itretten boş kalmayacağı ifade edilmiştir. 

İbn Hacer-i Haysemi yazıyor: Sakaleyn Hadisi zamanın kıyamete 

kadar Ehlibeyt ve kitaptan boş kalmayacağına delalet 

etmektedir. Hemen ardından şunu ekliyor: Hz. Peygamber 

(s.a.a) buyurdu: "Her zamanda Ehlibeyt'imden adil kimseler olacaktır." 

2 

4- İlimde Ehlibeyt'in üstünlüğü. "İtret" Kur'ân'ın dengidir ve 

şeriatin bütün meselelerini bilir. Zira Kur'ânla ilgili olarak şöyle 

gelmiştir. "Hiçbir küçük ve büyüğü gözden kaçırmadı ve onların 

hepsini saydı." Öyleyse Kur'ân'ın dengi de aynı şekildedir." 

İbn Hacer Mekki şöyle yazar: 

"Kitap ve itretin her ikisi de ledünnî ilimlerin, yüce sır 

ve hikmetlerin ve şeriatin madenidir." 3 

Taftazani hadisi naklettikten sonra şöyle yazıyor: 

"Yüce Allah'ın itreti kitabla nasıl bir arad zikrettiğini 

görmüyor musun? Her ikisine sarılmak dalaletten kurtuluş 

vesilesidir. Sarılmanın anlamı, öğretileri ve hidayeti 

1- Fussilet, 42 

2- es-Savaiku'l-Muhrika, s.149 

3- Savaiku'l-Muhrika, s.149.

onlardan almaktan başka bir şey değildir. Öyleyse itret 

de bu şekildedir." 1 

"Kitabellah ve Sünnetî" Hadisine Eleştiri 

Üstad Muhammed Ebu Zühre (Mısırlı yazar) şöyle der: 

"Sakaleyn Hadisi'ni "Kitabellah ve sünnetî" şeklinde 

nakleden hadis kaynakları, "Kitabellah ve itretî" lafzıyla 

nakleden kaynaklara oranla daha güvenilirdir." 2 

Cevapta şöyle denebilir: "Kitabellah ve sünnetî" hadisi eleştirilebilir 

niteliktedir. Muhammed Ebu Zühre'nin sözünü eleştirirken 

birkaç noktayı bilmek faydalıdır. 

"Kitabellah ve sünnetî" hadisini Ehlisünnet alimlerinden bazıları 


– Malik b. Enes, el-Muvatta'da Allah Resulü'nden şöyle naklediyor: 

"Ben aranızda iki şey bırakıyorum ki ona amel ettiğiniz 

takdirde sapmazsınız; Allah'ın kitabı ve Allah'ın Nebisinin sünneti." 

3 

– İbn Hişam, es-Siretu'l-Halebiye. 4 

– Hakim Nişaburî, el-Müstedrek Ale's-Sahiheyn. 5 

– Beyhaki, es-Sünenü'l-Kübra'da. 6 

– İbn Abdulbirr, et-Temhid. 7 

– Kadı Ayaz, el-İlma'da. 8 

– Suyutî, Camiu's-Sağir. 9 

– Muttaki Hindi, Kenzü'l-Ummal. 10 

Hadisin Senet Açısından İncelemesi 

Hadisi senet açısından incelemesine geçmeden önce, aşağıdaki 

hususların bilinmesinde yarar vardır: 

1- Şerhu'l-Makasid;, c.2, s.222. 

2- el-İmamu's-Sadık, s.201. 

3- el-Muvatta Suyutînin şerhiyle, c.2, s.208. 

4- Sire-i İbn Hişam, c.4, s.603. 

5- el-Müstedrek Ale's-Sahiheyn, c.1, s.93. 

6- Sünen-i Kübra, c.10, s.114. 

7- et-Temhid. 

8- el-İlma Fi Zabti'r-Rivaye ve Tegyidu's-Sima, s.8, 9. 

9- Feyzu'l-Kadir, c.3, s.240. 

10- Kenzü'l-Ummal, c.2, el-İtisam bi'l-Kitab ve's-Sünne babı.

– Buharî ve Müslim bu hadisi nakletmemişler. 

– Bu rivayet Ehlisünnet'in ünlü sahih kitaplarından hiç birinde 

yer almamıştır. Sahih-i Tirmizî, Sahih-i Nesei, Sünen-i İbn 

Mace, Sünen-i Ebi Davud ve benzeri... 

– Bu hadis Ehlisünnet'in muteber müsnetlerinde de gelmemiştir. 

(Müsned-i Ahmed b. Hanbel gibi). 

– Ehlisünnet alimlerinden bazıları hadisin garabetini belirtmişlerdir. 

Hakim el-Müstedrek'te şöyle diyor: "Sünnet'e sarılmanın 

zikri bu hadiste, garip bir şeydir." 

Keşfu'z-Zünun kitabında şöyle gelmiştir: 

"Muvatta-ı Malik, eski ve mübarek bir kitaptır; o sahih 

hadisleri bir araya toplamayı kastetmiştir; ama 

onun topladıkları kendi nezdinde sahihtir; hadis ehli ıstılahına 

göre değil." 1 

Suyutî İbn Hazm'dan şöyle naklediyor: 

"Ben, Muvatta-ı Malik'de gelenleri saymışımdır. Onda 

beşyüz küsur müsnet; üç yüz küsur mürsel; yetmiş küsur 

zayıf hadis buldum ki Malik'in kendisi de onlara 

amel etmemiştir. Ve Muvatta'da zayıf hadisler vardır ki 

ulemanın çoğunluğu onları zayıf saymışlardır." 2 

Bu hadis muvatta'da senetsiz olarak nakledilmiştir ve İbn 

Abdulbirr'in naklettiği senet de zayıftır. 

"Kitabellah ve sünnetî" hadisi İbn Hişam'ın siretinde, senetsiz 

olarak gelmiştir. Hakim Nişaburî Müstedrek'te İbn Abbas ve 

Ebu Hüreyre'den nakletmiştir. 

İbn Abbas'ın senedinde, yer alan İsmail b. Ebu Üveys, baba 

oğul, her ikisi de zayıftır. 

Ebu Muin şöyle diyor: "İsmail kendi dayısından hiç kimsenin 

kabul etmediği garip hadisler naklediyor." 

İbn Salih şöyle diyor: "Ben onu sahih bilmiyorum. 

İbn Hazm, el-Muhalla'da Ebu'l-Futuh Ezdi'den, o da Seyf b. 

Muhammed'den şöyle naklediyor: "İsmail b. Ebu Üveys yalan 

hadis uyduruyordu ." 3 

Ebu Hüreyre'nin senedi, Salih b. Musa Talhi Kufi'dendir ve 

İbn Muin onu sahih bilmiyor. İbn Muin'den şöyle nakledilir: "Sa- 

1- Keşfu'z-Zünun, c.2. 

2- Tenviru'l-Hakaik, c.1, s.9. 

3- Tenzibu't-Tehzib, c.1, s.271.

lih ve Musa değerden yoksundurlar ve hadislerine itibar edilmez." 

Buharî şöyle söylemiştir: "O (Salih ve Musa Kufi) hadis 

münkiridir." 

Nesei, İbn Adiy, Tirmizî, Akilî ve Ebu Nuaym, "Salih b. Musa"yı 

onaylamamış ve onun hadislerini kabul etmemişlerdir. 

Beyhaki, İbn Abbas ve Ebu Hüreyre'den iki senet nakletmişlerdir 

ki her ikisi de zayıftır. 

et-Temhid'de, Ehlisünnet ricalindan bir kısım zayıf sayılmıştır. 

Burada sadece "Kesir b. Abdulah"a işaret ediyoruz: 

İbn Hatem şöyle der: "O metin değildir." Nesei, "O sıka değildir." 

der. Adiy'den: "Onun naklettiği rivayetlere uyul-maz." dediği 

nakledilir. Abdulbirr'den şöyle nakledilir: "Onun zaafına dair 

icma vardır." 

İbn Hayyan şöyle belirtir: "Kesir b. Abdullah, baba ve ceddinden 

yalan ve sahte hadisler naklediyor; ki onların nakli, şaşkınlığı 

ifade etme amacı dışında helal değildir." 1 

Kadı Ayaz, el-İlma'da "Kitabellah ve sünnetî" hadisini nakletmiş 

ve demiştir ki: Bu hadisin ravilerinden bir kısmı, Ehlisünnet 

ricalının nezdinde zayıf sayılmıştır. "Şüeyb b. İbrahim" gibi ki 

Seyf b. Ömer'in kitaplarının ravisidir ve İbn Adiyy onu zayıf saymıştır 

ve demiştir ki: "O maruf değildir." 2 

Ezdi şöyle diyor: "Onun hadisleri terkedilmiştir." 

Yine Sabbah Muhammed şöyle söylüyor: "O uydurduğu hadisleri 

güvenilir şahıslara nispet ederek nakletmiştir." 3 

"Seyf b. Ömer'i, Ebu Muin, Ebu Hatem, Ebu Davud, Nesei, 

Darekutni gibi Ehlisünnet ricalından bir çoğu, hadislerini zayıf 

veya terkedilmiş olarak bilirler. 

Suyutî, Camiu's-Sağir'de "Kitabellah ve sünnetî" hadisini 

Müstedrek-i Hakim'den naklediyor. Biz Müstedrek'in hadisinin 

senediyle ilgili bazı bilgiler sunduk. 

Muttaki Hindi, "kitabellah ve sünnetî" hadisini birkaç senetle 

nakletmiştir: Hakim, Ebu Hüreyre'den; Hakim, İbn Abbas'tan; 

Beyhaki, İbn Abbas'tan, el-İbane Kitabı, Ebu Hüreyre'den. Biz her 

1- Tenzibu't-Tehzib, c.8, s.377. 

2- Lisanu'l-Mizan, c.3, s.145. 

3- Tehzibu't-Tehzib, c.4, s.358.

iriyle ilgili bilgi verdik. 

Verilen bilgiler ışığında, nasıl "kitabellah ve sünnetî" hadisi, 

"kitabellah ve itreti" hadisi karşısında sunulabilir? 

İki Hadisi Cem Etme İmkanı 

Eğer "kitabellah ve sünnetî" hadisinin senedini sahih bilsek 

bile "kitabellah ve itreti" hadisiyle çelişkisi söz konusu olmaz. 

Çünkü Allah Resulü'nün itretine sarılmak onun sünnetlerinden 

birisidir. Bu durumda İtret'ten yüz çevirmek, sünnet'in terki sayılır. 

Eğer "kitabellah ve sünnetî" hadisini sahih olarak değerlendirirsek, 

onu "kitabellah ve itreti" hadisiyle cem etmemiz ve şöyle 

dememiz gekecektir: Hz. Peygamber (s.a.a) kendisinden sonra 

üç şeyi emanet bırakmıştır: Allah'ın kitabı, Resulün sünneti ve 

kitap ve sünneti bilen insanları (yani Ehlibeyt'i). 

İbn Hacer şöyle şöyle der: Hz. "Peygamber (s.a.a), ümmetinin, 

kitaba, sünnete ve bu ikisini bilen alimlere sarılmasını zorunlu 

kılmıştır. Bu husustaki hadislerden bu üç şeyin kıyamete 

kadar kalacağı anlaşılır." 1 

Sanki Şeyh Muhammed Ebu Zühre "adet"in mefhumuna istinaden, 

bu iki hadisi mütearız bilmiştir; ama bilindiği üzere 

"adet'in mefhumu hüccet değildir. 

"Kitabellah ve Sünnetî" Hadisinin "Şeyheyn"in Siretiyle Çelişkisi 

Hadisin kitabet, tedvin ve naklinin birinci ve ikinci halife tarafından 

yasaklanması, tarihin bilinen bir gerçeğidir. Eğer 

"kitabellah ve sünnetî" hadisini Hz. Peygamber'den olduğunu 

kabul edersek, şöyle bir soru çıkar karşımıza: Pe-ki neden 

"Şeyheyn" hadisle ilgili böyle bir yasak uyguladılar? Bu hadis mi 

yanlış? Yoksa "Şeyheyn"in sireti mi? 

1- es-Sevaiku'l-Muhrika, s.148.

4- "İLİM ŞEHRİ" HADİSİ 

Ehlibeyt'in, özellikle Ali'nin (a.s) dinî merciliğini ispatlayan 

delillerden birisi de "Ene Medinetü'l-İlm" hadisidir. 

Hadisin Tabiri 

Hakim Nişaburî, İbn Abbas ve Cabir b. Abdullah'tan naklediyor 

ki Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: 

"Ben ilim şehriyim ve Ali onun kapısıdır, öyleyse ilim 

şehrine girmek isteyen, ona kapısından girsin." 1 

Sahih-i Tirmizî de Allah Resulü'nden şöyle nakledilir: 

"Ben ilim şehriyim, Ali de onun kapısıdır." 2 

Sahabeden Hadisi Nakledenler 

– Emirü'l-Müminin Hz. Ali (a.s) 

– İmam Hasan Müçteba (a.s) 


– Abdullah b.Abbas 


– Abdullah b. Mesud. 

– Abdullah b. Ammar 

– Huzeyfe b. Yeman 

– Enes b. Malik 

– Amr b. As 

Tabiinden Hadisi Nakledenler 

– İmam Zeynelabidin (a.s) 

1- el-Müstedrek, c.3, s.136 ve... 

2- Camiu'l-Usul, c.9, s.473.

– İmam Muhammed Bakır (a.s) 

– Esbağ b. Nübate 

– Cerir Zebbi 

– Haris b. Abdullah Hemdani 

– Sa'd b. Tureyf Hanzali 

– Sa'd b. Cerir 

– Seleme b. Kuheyl 

– Süleyman b. Mehran 

– Asim b. Hamza Seluli 

– Abdullah b. Osman b. Heysem 

– Abdurrahman b. Osman 

– Abdurrahman b. Asile Muradi 

– Mucahid b. Cebr 

Üçüncü Asırda Hadisi Nakledenler 

Bu hadisi üçüncü asırda Ehlisünnet alimlerinden on dokuz 

kişi nakletmiştir. Bazıları şunlardır: 

– Hafız Yahya b. Muin Bağdadi, öl. 233, Müstedrek, c.3, 

s.138 

– Ebu İsa Tirmizî, öl. 274, Müstedrek, c.5 s.569 

– Ahmed b. Hanbel öl. 241 

– Bezzar öl. 293 

Dördüncü Asırda Nakledenler 

Hadisi Ehlisünnet alimlerinden otuz bir kişi nakletmiştir. Örneğin: 

– Ebu Cafer Taberî, öl. 310, Tehzib'ul-Asar, s.150 

– Ebu'l-Kasım Taberani, öl. 360, Mu'cemu'l-Kebir, c.11 s.55 

– Cüabi, öl. 355 

Beşinci Asırda Nakledenler 

Hadisi beşinci asırda Ehlisünnet alimlerinden yirmi sekiz kişi 


– Hakim Nişaburî, ö:405, el-Müstedrek, c.3, s.137

– Ebu Nuaym İsfahanî, öl. 430, Marifetu's-Sahabe, c.1, 

s.308 

– Ebu Bekir Beyhaki, öl. 458, Maktel-i Harezmi, c.1, s.43 

– Hatip Bağdadî öl. 463, Tarih-i Bağdad, c.4, s.348 

– İbnu'l-Mağazili Şafiî, öl. 483, Menakıb-ı Ali b. Ebi Talib, 

s.80 

Altıncı Asırda Nakledenler 

Bu hadisi Ehlisünnet alimlerinden yirmi iki kişi nakletmiştir. 


– Ahmed b. Muhammed b. Ali Asim-i, öl. 558 

– Sem'an-i Muruzi, öl. 562, el-Ensab, c.3, s.475 

– Hatip Harezmi, öl. 568, el-Menakıb, s.82 

– İbn Asakir Dimişki, öl. 571, Muhtasaruı Tarih-i Di-mişk, 

c.18, s.17 

Yedinci Asırda Nakledenler 

Hadisi yedinci asırda Ehlisünnet alimlerinden on yedi kişi 


– Muhammmet b. Muhammed Cezeri, öl. 606, Camiu'l-Usul, 

c.9, s.473 

– Ali b. Muhammed Cezeri, öl. 630, Usdu'l-Gabe, c.4, s.100 

– Sıbt b. Cevzî, öl. 654, Tezkiretu'l-Havas, s.48 

– Genci Şafiî, öl. 658, Kifayetu't-Talib, s.220 

– Muhibbuddin Taberî, öl. 694, er-Riyazu'n-Nazre, c.3, s.140 

Sekizinci Asırda Nakledenler 

Hadisi sekizinci asırda Ehlisünnet alimlerinden on üç kişi 


– Şeyhu'l-İslâm Hemmui, öl. 722, Feraidu's-Simteyn, c.1, 

s.98 

– Hafız Ebu'l-Haccac Mizzi, öl. 742, Tehzibu'l-Kemal, c.20, 

s.485 

– Zehebi, öl. 748, Tezkiretu'l-Huffaz, c.4, s.1231

Dokuzuncu Asırda Nakledenler 

Hadisi Ehlisünnet alimlerinden on dört kişi nakletmiştir. Bazıları 

şunlardır: 

– Nuruddin Heysemi, öl. 807, Mecmau'z-Zevaid, c.9, s.114 

– Muhammed b. İsa Dimyerî, öl. 808, Hayatu'l-Hayvan, c.1, 

s.79 

– Şahabuddin Askalanî, öl. 852, Tehzibu't-Tehzib, c.7, s.296 

– İbn Sabbağ Malikî, öl. 855, el-Fusulu'l-Muhimme, s.36. 

– Bedruddin Ayini, öl. 855, Umdetu'l-Gari, c.16, s.215 

Onuncu Asırda Nakledenler 

Hadisi onuncu asırda Ehlisünnet alimlerinden yirmi dördü 


– Celaluddin Suyutî, öl. 911, el-Camiu's-Sağir, c.1, s.415 

– Semhudi, öl. 911, Cevahiru'l-Akdeyn, s.303 

– Ahmed b. Muhammed b. Askalanî Şafiî, öl. 923, el- 

Mevahibu'l-Ledünniyye, c.2, s.20 

– İbn Hacer Heysemi, öl. 974, es-Sevaiku'l-Muhrika, s.112 

– Muttaki Hindi, öl. 975, Kenzü'l-Ummal, c.11, s.614 

On Birinci Asırda Nakledenler 

Hadisi Ehlisünnet'ten yirmi alim nakletmiştir. Bazıları şunlardır: 

– Menavi, öl. 1031, Feyzu'l-Kadir, c.3, s.46 ve et-Teysir, c.1, 

s.377 

– İbn Kesir Mekki Şafiî, öl. 1047, Vesiletu'l-Meal, s.123, 

bab: 4 

On İkinci Asırda Nakledenler 

Hadisi on ikinci asırda Ehlisünnet alimlerinden on dokuz kişi 


– Kuranî Şafiî, öl. 1101, en-Nebras 

– Zerkani Malikî, öl. 1122, Şerhu'l-Mevahibi'l-Ledün-niyye, 

c.3, s.143

On Üçüncü Asırda Nakledenler 

On üçüncü asırda Ehlisünnet alimlerinden yirmi iki kişi bu 

hadisi nakletmiştir. Bazıları şunlardır: 

– Muhammed b. Ali Sabban, öl. 1205, İs'afu'r-Rağibin, 

s.156 

– Alusî, öl. 1270, Ruhu'l-Meani 

On Dördüncü Asırda Nakledenler 

Ehlisünnet alimlerinden on kişi bu dönemde nakletmiştir. 

Örneğin: 

– Zeyni Dehlan Şafiî, öl. 1304, el-Futuhatu'l-İslâmiyye 

– Nehbani Şafiî, öl. 1350 

"İlim Şehri" Hadisini Tartışmaya Açık Bilmeyenler 

"İlim Şehri" hadisini, Ehlisünnet alimlerinden otuz dokuz kişi 

doğruluğunda şüphe edilmeyen kesin hadislerden bilmiştir. 


– Asimi, Zeynu'l-Feta'da; 

– Muhibbuddin Taberî Şafiî; 

– Genci Şafiî, Kifayetu't-Talib; 

– Şemsuddin Zerendi, Dürerü's-Simteyn'de 

– Seyyid Ali Hemdani, el-Meveddetu'l-Kurba'da 

– İbn Sabbağ Malikî, el-Fusulu'l-Mühimme'de 

– İbn Hacer Mekki, es-Sevaiku'l-Muhrika'da 

İlim Şehri Hadisini Şiir Hâline Getirenler 

Büyük şair ve ediplerden bazısı "İlim Şehri" hadisinin içeriğini 

şiir hâline getirmişlerdir. Örneğin: 

– Ebu'l-Kasım Firdevsi 

– Hekim Senai 

– Harezmi Mekki 

– Feriduddin Ettar 

– Celaluddin Belhi 

– Sa'di Şirazi

Hadisin Sahih Olduğunu Belirtenler 

Yirmi bir Ehlisünnet alimi hadisin sahih olduğunu belirtmişlerdir. 

Örneğin: 

– Hafız Ebu Zekeriyya Bağdadi, es-Sevaiku'l-Muhrika, s.122 

– Ebu Cafer Taberî, Tehzibu'l-Asar, s.104 

– Hakim Nişaburî, el-Müstedrek, c.3, s.137 

– Hatip Bağdadi 

– Celaluddin Suyutî, Cem'u'l-Cevami 

– Yahya b. Muin, (Tehzibu'l-Kemal ve Tehzibu't-Tehzib adlı 

eserlerde Eba Salt Hirevî'nin tercümesinde nakledildiğine göre) 

İbn Teymiye'nin Yahya b. Muin'in tashihlerine güvendiği bilinir. 

Hadisin İçeriği 

Hadisten anlaşılan bazı noktalara değiniyoruz: 

a) Bu hadis, Ali'nin (a.s) bilgide üstünlüğünü ifade eder, bilgide 

üstünlük efdaliyeti; efdaliyet ise imameti gerektirir. 

Allah (c.c) şöyle buyuruyor: "…Hakka götüren mi 

uyulmaya daha layıktır, yoksa doğru yola götürülmedikçe 

kendisi doğru yolu bulamayan mı? O hâlde neyiniz 

var? Nasıl hükmediyorsunuz?" 1 

b) Ali (a.s) masumiyet sıfatına sahiptir; zira masumdan 

başkası ilim kapısı olamaz. 

c) İmam ilimde vasıtadır. İslâm ümmeti Hz. Peygamber'in 

(s.a.a) ilimlerini Emirü'l- Müminin'den (a.s) almaları gerekir. 

ç) Ali (a.s) Resulullah'ın (s.a.a) ilminin hafızıdır. Bu da Ali'nin 

(a.s) bütün sahabeden üstün olduğunu gösterir. 

d) İslâm ümmeti Ali'ye (a.s) baş vurmaları gerekir. Allah Resulü'nün 

ilmini arayan, onun kapısından, (ki Ali'dir) girmelidir. 

"Ben İlim Şehriyim" Hadisinin Tanıkları 

1- Hz. Peygamber'den (s.a.a) şöyle nakledilmiştir: 

"Ben hikmet eviyim ve Ali onun kapısıdır." 

Ehlisünnet alimlerinden elli dokuzu bu hadisi nakletmiştir. 

Örneğin: 

1- Yunus, 35

– Tirmizî, el-Camiu's-Sahih, c.5, s.596; hadis: 3723. 

– Ebu Nuaym İsfahanî, Hilyetu'l-Evliya, c.1-s,64. 

– Celaluddin Suyutî, el-Camiu's-Sağir, c.1, s.108. 

– Muttaki Hindi, Kenzü'l-Ummal, c.12, s.201. 

– Abdurrauf Menavi, Feyzu'l-Kadir, c.3, s.46. 

2- Hz. Peygamber'den (s.a.a) şöyle nakledilmiştir: 

"Ben hikmet şehriyim ve Ali onun kapısıdır." 

Bu Hadisi Ehlisünnet alimlerinden on iki kişi nakletmiştir. 


– Ebu Nuaym İsfahanî, Hilyetu'l-Evliya, c.1, s.61. 

– Hatib-i Bağdadi, Tarih-i Bağdad, c.11, s.204. 

– Abdurrauf Menavi, Feyzu'l-Kadir, c.3, s.46. 

3- Hz. Peygamber'den (s.a.a) şöyle rivayet edilir: 

"Ben ilim eviyim; Ali ise onun kapısıdır." 

Bu hadisi Ehlisünnet alimlerinden altısı nakletmiştir. Örneğin: 

– Muhibbuddin Teberi Şafiî, Zehairu'l-Ukba, s.77. 

– Ali Gari, el-Mirkat, c.5, s.578. 

Başka Birkaç Tanık 

Hz. Peygamber (s.a.a) Fatıma'ya (s.a) şöyle buyurdu: 

"Ben seni ümmetimin en iyisiyle evlendirdim, o ümmetin 

en bilgini ve amelde onların en üstünüdür. O bana 

ilk iman getirendir." 1 

Hz. Peygamber (s.a.a) buyurdu ki: 

"Benden sonra ümmetimin en bilgini, Ali'dir." 2 

Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: 

"Ali benim ilmimin kapısıdır." 3 

Hakim, Müstedrek'te Saad b. Ebi Vakkas'tan Ali'ye (a.s.) 

sebbeden bir topluluğun arasında öne çıkarak şöyle dediğini 

nakleder: 

1- Müsmed-i Ahmed, c.5, s.26; Mecmau'z-Zevaid, c.9, s.101, 114. 


3- Tarih-i Bağdad, c.4, s.158, Kenzü'l-Ummal, c.6, s.153.

"Niçin Ali b. Ebu Talib'e küfür ediyorsunuz? O İslâm'a 

ilk iman getiren değil mi? O Hz. Peygamber'le (s.a.a) ilk 

namaz kılan değil mi? O halkın en zahidi değil mi? O 

halkın en bilgini değil mi?... 1 

– Aişe'den şöyle nakledilir: 

"Ali, sünnet hususunda halkın en bilginidir." 2 

1- Müstedrek, c.3, s.500. 

2- er-Riyazu'n-Nezre, c.2, s.193; es-Sevaiku'l-Muhrika, s.76.

5- SEFİNE HADİSİ 

Şimdiye kadar sıralanan hadislerin yanı sıra, "Sefine Hadisi" 

de Ehlibeyt'in dinî merciliğini ve imametini ispatlayan deillerden 

biridir. 


– Ebuzer'den şöyle nakledilir: 

"Allah Resulü (s.a.a) eliyle Kâbe'nin kapısını tuttuğu 

hâlde şöyle buyurdu: Bilin ki! Benim Ehlibeyt'imin misali, 

Nuhun gemisi misalidir. Kim ona binerse, kurtuluşa 

erir ve kim ondan uzaklaşırsa, helak olur." 1 

– İbn Hacer, es-Savaiku'l-Muhrika'da şöyle naklediyor: Farklı 

kanallardan nakledilen bir hadiste Allah Resulü şöyle buyurur: 

"Benim Ehlibeyt'imin misali, Nuh'un gemisi gibidir; 

kim ona binerse kurtuluşa erir ve kim onu terk ederse 

boğulur." 2 

– İbn Esir Cezerî en-Nihaye'de Resulullah'tan nakleder ki: 

"Benim Ehlibeyt'imin misali, Nuh'un gemisinin misalidir. 

Kim ondan kaçarsa, kendini ateşte bulur." 3 


Sefine Hadisi'ni sekiz sahabî rivayet etmiştir. Örneğin: 

– Emirü'l-Müminin Ali 


1- Mişkatu'l-Mesabih, s.523; el-Maarif, s.86; el-Mu'cemu's-Sağir, c.1, 

s.139. 

2- es-Savaiku'l-Muhrika, s.234. ve... 

3- en-Nihaye Fi Garibi'l-Hadis.


– Ebu Said Hudrî 

– Ebu Tufeyl Amir b. Vasıle 

– Müslim b. Ekve' 

– Enes b. Malik 

– Abdullah b. Zübeyr 

Tabiinden Hadisi Rivayet Edenler 

Tabiinden bir çoğu bu hadisi nakletmiştir; bazıları şunlardır: 

– Said b. Cübeyr 

– Hatş b. Mü'temer 

– Atiyye Avfi 

– Amir b. Abdullah b. Zübeyr 

– İyas b. Seleme b. Ekve' 

– Said b. Musayyib 

– Rafi, (Ebuzer'in azatlısı) 


Yüz elliden fazla Ehlisünnet alimi bu hadisi rivayet et-miştir. 


– Muhammed b. İdris Şafiî, öl. 204; 

– Ahmed b. Hanbel Şeybani, öl. 241; 

– Müslim b. Haccac Kuşeyri, öl. 261; 

– Ebu Davud Secistani, öl. 275; 

– Ebu Muhammed b. Kuteybe Dineveri, öl. 276 

– İbnu'l-Bezzar, Müsned sahibi, öl. 296 

– Ahmed b. Şuayb Nisai, öl. 302 

– Ebu Ya'la Musuli, Müsned sahibi, öl. 307 

– Muhammed b. Cerir Taberî, öl. 310 

– Ebu'l-Ferec İsfehani, öl. 356 

– Ebu'l-Kasım Taberani, Mücem sahibi, öl. 360 

– Ali b. Ömer Darekutni, öl. 385 

– Hakim Nişaburî, Müstedrek sahibi, öl. 405 

– Ebu Bekir b. Merduye İsfehani, öl. 401

– Ebu İshak Salebi, öl. 428 

– Ebu Mensur Sealibi, öl. 430 

– Ebu Nuaym İsfehani, öl. 430 

– İbn Abdulbirr Kurtubi, öl. 463 

– Hatib Bağdadi, öl. 643 

– Ebu'l-Hasan b. Meğazili, öl. 483 

– Hatib Harezmi, öl. 568 

– Mecduddin Ebu's-Saadat, (İbn Esir Cezeri adıyla ünlü) öl. 

606 

– Fahri Razi, öl. 606 

– Muhammed b. Talha Şafiî, öl. 653 

– Sıbt b. Cevzî, öl. 654 

– Muhammed b. Yusuf Genci Şafiî, öl. 658 

– Muhibbuddin Taberî Şafiî, öl. 684 

– Sadruddin Hammui, öl. 722 

– Şemsuddin Zehebi, öl. 748 

– Cemaluddin Zerendi, öl. 750 

– Nuruddin Haysemi, öl. 807 

– Seyyit Şerif Cürcani, öl. 816 

– Ahmed b. Ali b. Hacer Askalanî, öl. 852 

– İbn Sabbağ Malikî, öl. 855 

– Celaluddin Suyutî, öl. 911 

– Nuruddin Semhudi, öl. 911 

– İbn Hacer Haysemi, öl. 973 

– Ali b. Hisamuddin Muttaki, öl. 975 

– Abdurrauf Menavi, öl. 1031 

– Şihabuddin Alusî, öl. 1270 

– Ahmed b. Zeyni Dehlan Mekki 

– Seyyit Mumin Şeblenci 

Hadisin İçeriği 

Merhum Allame Seyyit Şerefuddin şöyle der: 

"Ehlibeyt'in gemiye benzetilmesinden maksat şudur 

ki kim Ehlibeyt'e sığınır dinin usul ve furuu-nu onlardan 

alırsa cehennem azabından kurtulur. Kim Ehlibeyt'ten

uzak kaçar, dağı bile yutacak olan tufandan, dağa sığınacak 

olursa, onun yeri cehen-nemdir." 1 

Merhum Hamid Hüseyin'in "Abakat" adlı eserinde sıraladığı 

Sefine Hadisi'nden anlaşılan hususlardan bazıları şunlardır: 

a) Ehlibeyt'e uymanın gerekliliği; 

b) Ehlibeyt'e uymak, kurtuluşa sebep olur; 

c) Ehlibeyt'in üstünlüğü; 

ç) Ehlibeyt'ten uzaklaşmak, delalete sapmak demektir. 

Ehlisünnet Alimlerinin "Sefine Hadisi" Üzerine Sözleri 

Hameveyni, Safine Hadisi'nin açıklamasında Vahidi-den 

şöyle nakleder: 

"Bakın ki Allah (c.c) nasılda Ehlibeytin velâyetine sarılmaya 

ve onların velâyet bayrağı altında yer almaya 

çağırıyor ve onların velâyetini Nuh'un gemisine benzetmiştir." 

2 

Menavi, Feyzu'l-Kadir de şöyle kaydeder: 

"...Kurtuluş açısından Nuh'un gemisine benzerlik söz 

konusudur. Hz. Peygamber (s.a.a), ümmetinin kurtuluşunu 

Ehlibeyt'e sarılmakta olduğunu bildirmiştir. Öyleyse 

kim Ehlibeyt'e sarılırsa azaptan kurtulacak ve nimetin 

şükrünü yerine getirmiş olacak, kim Ehlibeyt'ten 

uzaklaşırsa, nimete nankörlük etmiş olacak, zulmet 

denizinde boğulacak ve ateşi hak edecektir." 3 

Ehlibeyt, Ehl-i Kisa'dır 

Karine ve ip uçlar dikkate alındığında Ehlibeyt'ten, Ehl-i Kisa 

veya On İki İmam kastedildiği açıklığa kavuşacaktır. Karine ve ip 

uçlarını iki kategoride değerlendirilebilir: 

a) Dahilî karine ve ip uçları 

b) Haricî karine ve ip uçları 

1- el-Müracaat, s.41. 

2- Feraidu's-Simteyn, c.2, s.249. 

3- Feyzu'l-Kadir, c.2, s.519.

Dahilî karine derken, hadisin kendisinde geçen cümleleri 

kastediyoruz. "Kim benim Ehlibeyt'imden uzak kaçarsa, helak 

olacaktır." cümlesinde Hz. Peygamber (s.a.a) mutlak bir şekilde 

kayıtsız şartsız olarak, masumları kurtuluşun mizanı olduklarını 

açıklamıştır. Masum olmayan hata yapabilir. Bilindiği üzere Ehlibeyt 

İmamları dışında hiç kimse hakkında böyle bir iddia söz 

konusu değildir. Buna göre "Sefine Hadisi"nde, On İki Ehlibeyt 

İmamı kastedilmiştir. 

Haricî karineler derken bu hadisi açıklayan hadisleri kastediyoruz. 

Bu hadiste kastedilenlerle, Tathir Ayeti'ndekiler aynı şahıslardır. 

Hz. Peygamber ayeti açıklarken Ehlibeyt'ini bir örtü altında 

toplayarak "İlâhî! Bunlar benim Ehlibeyt'imdir." buyurmuştur.

6- AMAN HADİSİ 

Ehlibeyt'in dini merciliğine dair bir başka delil de "Aman 

Hadisi" diye adlandırılan hadis-i şeriftir. 


Hakim Nişaburî, İbn Abbas kanalıyla Hz. Peygamber'in 

(s.a.a) şöyle buyurduğunu nakleder: 

"Yıldızlar zemin ehli için boğulmaktan aman vesilesidirler, 

ümmet de ihtilâftan Ehlibeytim sayesinde 

aman bulur. Öyleyse bir Arap kabilesi, Ehlibeyt'ime karşı 

gelirse, sözüme uymamış ve şeytanın grubundan hesap 

edilecektir." 1 

Ahmed, Müsned'inde Ali (s.a) kanalıyla Hz. Peygamber'in 

(s.a.a) şöyle buyurduğunu nakleder: 

"Yıldızlar zemin ehli için aman vesilesidirler, yıldızlar 

yok olduğunda gök ehli de yok olacaktır. Benim Ehlibeyt'im 

zemin ehli için amandır. Öyley-se Ehlibeyt'im 

yok olursa, zemin ehli de yok olacaktır." 2 

Haysemi, Seleme b. Ekve' kanalıyla Hz. Peygamber'den şöyle 

nakleder: 

"Yıldızlar gök ehli için amandırlar. Hakikaten benim 

Ehlibeyt'im de ümmetim için amandırlar." 3 


– Hakim, Müstedrek, c.2, s.149. 

1- Müstedrek-i Hakim, c.3, s.149. 

2- Yenabiu'l-Mevedde, s.19. 

3- Mecmau'z-Zevaid, c.9, s.174.

– İbn Hacer Mekki Şafiî, es-Savaiku'l-Muhrika, s.91. 

– Suyutî Şafiî, İhyau'l-Meyyit 


– Muhibbuddin Taberî Şaffi, Zehairu'l-Ukba, s.17. 

– Zerendi, Dürerü's-Simteyn, s.234. 

– Hemmui, Mezaidu's-Simteyn, c.27, s.241. 

– Haysemi, Mecmau'z-Zevaid, c.9, s.174. 

Ayrıca, Semhudi, Cevahiru'l-Akdeyn adlı eserinde şöyle yazıyor: 

"Bir ihtimale göre Ehlibeyt'ten kasıt kendilerine uyulan 

ümmetin imamlarıdır, Ehlibeyt alimleridir; gökteki 

yıldızların insanları hidayet ettiği gibi. Eğer yeryüzü bu 

Ehlibeyt alimlerinden boş kalacak olursa, zemin hakkında 

vadilen şey gelip çatacaktır ve bu, Hz. Mehdi'nin 

öldüğü andır ki ona haber verilmiştir." 1 

1- Cevahiru'l-Akdeyn, Aman hadisinin şerhi.

7- "ALİ HAK İLE VE HAK ALİ İLEDİR" HADİSİ 

Bu hadis söz konusu edilen diğer hadisler gibi İmam Ali'nin 

(a.s) masumiyetine, imametine ve dinî merciliğine delalet eder. 


Hatib Bağdadi Ebuzer'den şöyle naklediyor: 

"Ümmü Seleme'nin nezdine vardığımda ağladığını 

gördüm. O kendi kendine alimleri yad ederek şöyle söyleniyordu: 

Allah Resulü'nden şöyle buyurduğunu işittim: 

Ali hak ve hak Ali iledir. Ve bu ikisi kıyamet gününde, 

havuzun başında bana varıncaya kadar birbirinden ayrılmazlar." 

1 

Allah Resulün'ün şöyle buyurduğu nakledilmiştir: 

"Allah Ali'ye rahmet etsin; Ey Allah'ım! Ali nerede olsa, 

hakkı onunla birlikte kıl." 2 

Ebu Ya'la, Ebu Said Hudrî'den şöyle naklediyor: 

"Allah Resulü Ali'ye (a.s) işaret ederek şöyle buyurdu: 

Hak Ali iledir." 3 

Heysemi, Mecmau'z-Zevaid'de Ümmü Seleme'den şöyle 

naklediyor: 

"Allah Resulü (s.a.a) mükerrer buyuruyordu: Ali (a.s) 

hak üzeredir. Kim ona uyarsa hakka uymuştur ve kim 

1- Tarih-i Bağdad, c.14, s.341. 

2- Müstedrek-i Hakim, c.3, s.135; Camiu't-Tirmizi, c.5, s.592; Müsned-i 

Ebu Ya'la, c.2, s.318; Mecmau'z-Zevaid, c.7, s.35. 

3- Müsned-i Ebi Ya'la, c.2, s.318.

onu terk ederse hakkı terk etmiştir. Bu, bundan önce de 

sabit olan bir ahittir." 1 

Hakim, Ümmü Selemeden Allah Resulü'nün şöyle buyurduğunu 

naklediyor: 

"Ali (a.s) Kur'ân'la ve Kur'ân Ali iledir. Bu ikisi Kevser 

havuzunun başında bana varıncaya kadar birbirinden 

ayrılmazlar." 2 


– Ali b. Ebu Talib (a.s) 

– Hüseyin b. Ali (a.s) 

– Ebu Bekir b. Ebu Kuhafe. 

– Sa'd b. Ubade. 

– Ebuzer Gaffari 

– Huzeyfe b. Yeman. 

– Selman Farisi. 

– Ammar Yasir. 

– Ebu Musa Eş'ari. 

– Kaab b. Acere. 

– Ebu Eyyub Ensari. 

– Sa'd b. Ebu Vakkas. 

– Kaab b. Amr. 

– Aişe bint-i Ebu Bekir. 

– Ümmü Seleme. 





– Sehl b. Saad. 

– Ebu Leyla Gaffari. 

– Ebu Tufeyl Amir b. Vasile. 

1- Mecmau'z-Zevaid, c.9, s.134; Mecmau'l-Evset, c.5, s.455 ve... 

2- Müstedrek-i Hakim, c.3, s.34.


– Harezmi, el-Menakıb, s.129. 

– Ebu Cafer İskafi, el-Mi'yar ve'l-Muvazene, s.119. 

– İbn Ebi'l-Hadid, Nehcü'l-Belâğa Şerhi, c.18, s.24. 

– Hatib Bağdad, Tarih-i Bağdad,c.19, s.321 

– İbn Asakir, Tarih-i Dimişk, c.3, s.153 

– İbn Kuteybe, el-İmame ve's-Siyase, c.1, s.73 

– Zemahşeri, Bey'u'l-Ebrar, c.1, s.828. 

– Hemmui, Feraidu's-Simteyn, c.1, s.177 

– Şehristani, Nihayetu'l-Akdam, s.493 

– Hakim, el-Müsdedrek, c.3, s.134. 

– Tirmizi, el-Camiu's-Sahih, c.5, s.592 

– İbn Esir, el-Cem Beyne's-Sıhah, c.9, s.420 

– Muttaki Hindi, Kenzü'l-Ummal, c.11, s.642. 

– Fahri Razi, Tefsiru'l-Kebir, c.1, s.305 

– Hafız Genci Şafiî, Kifayetu't-Talib, s.265 

– Ebu Leyla, Müsned-i Ebu Ya'la, c.2, s.318 

– Bedehşi, Nuzulu'l-Ebrar, s.58 

– Heysemi, Mecmau'z-Zevaid, c.7, s.35 

– Teberani, el-Mucemu'l-Evset, c.58, s.455 

– Haysemi, es-Sevaiku'l-Muhrika, s.124 

– Suyutî, el-Camiu's-Sağir, c.2, s.177 

– Şevkanî, Fethu'l-Kadir, c.4, s.356

EHLİBEYT'İN DİNÎ MERCİLİĞİNE DAİR BİRKAÇ HADİS 

Hz. Peygamber (s.a.a), Sakaleyn Hadisi'nin devamında şöyle 

buyuruyor: 

"Kitap ve Ehlibeyt'imden öne geçmeyin ki, helak 

olursunuz ve o ikisine bir şey öğretmeye kalkışmayın; 

çünkü Ehlibeyt'im sizden daha bilgindir." 1 

Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle buyurur: 

"Kim benim gibi yaşamayı; benim gibi ölmeyi ve kıyamet 

gününde benim gibi adn cennetine yerleşmeyi -ki 

onun ağaçlarını Allah (c.c) dikmiştir- seviyorsa benden 

sonra Ali'nin velâyetini kabul etsin ve onun dostunu 

sevsin. Bunu istiyen herkes Ehlibeyt'ime uysun; çünkü 

onlar benim itretimdir-ler. Benim anlayış ve ilmimden 

almışlardır, benim tiynetimden yaratılmışlardır. Vay 

ümmetimden onların faziletlerini inkar edenlerin ve benim 

onlarla olan ilişkimi gözetmeyenlerin hâline. Benim 

şefaatim onlara ulaşmayacaktır." 2 

Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle buyuruyor: 

"Ali'nin benim nezdimdeki makamı, benim Allah katındaki 

makamımla aynıdır." 3 


"Gerçekten sizin aranızda Ehlibeyt'imin misali, Bab-ı 

Hitte'nin İsrailoğulları misalidir. Kim o kapıdan girerse, 

Allah onu bağışlayacaktır." 1 

1- el-Mecmau'l-Kebir; ed-Dürrü'l-Mensur, c.2, s.60; es-Sevaiku'l- 

Muhrika, s.89. 

2- Hilyetu'l-Evliya, c.1, s.86; el-Mecmau'l-Kebir, c.5, s.194 ve... 


Yine Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle buyuruyor: 

"Kim beni terk ederse Allah'ı terk etmiştir ve kim seni 

terk ederse beni terk etmiştir." 2 

1- Mecmau'z-Zevaid, c.9, s.168, el-Mecmau'l-Kebir, c.2, s.22. 

2- Sünen-i İbn Mace, c.1, s.44 ve...

EHLİBEYT'İN İLİM VE FAZİLETLERİYLE İLGİLİ EHLİSÜNNET 

BÜYÜKLERİNİN SÖZLERİ 

Ehlisünnet büyüklerinden büyük bir çoğunluk Ehlibeyt'in fazilet 

ve kemalini açıkça belirtmişlerdir. 

Burada onların Şia İmamlarının her biri hakkındaki sözlerine 

kısaca değineceğiz: 

1- Hazreti Ali (a.s) 

Menavi Feyzu'l-Kadir'de şöyle naklediyor: 

Birisi Muaviye'nin yanına gelerek bir soru sordu. 

Muaviye "Bunu Ali'den sor; o benden daha bilgilidir." 

dedi. Soruyu soran "Ben senin cevabını istiyo-rum." dedi. 

Bunun üzerine Muaviye hiddetle sinirlendi ve şöyle 

dedi: "Vay sana! Sen Allah Resulü'nün bir çok ilmi öğrettiği, 

büyüklerin ve sahabenin bunu itiraf ettiği, hatta 

Ömer b. Hattab'ın zor şeyleri kendisine götürdüğü birisinden 

soru sormaktan rahatsız mı oluyorsun? 

Muaviye şunları ekledi sözlerine: Bir gün birisi Ömer 

b. Hattab'dan bir mesele hakkında sordu. Ömer, bu soruyu 

Ali'den sormasını istedi. Soruyu soran "Müminlerin 

Emiri! Ben senin cevabını istiyorum." Bu sırada Ömer 

sinirlendi ve onu meclisten dışarı attı ve adını divandan 

silmeleri yönünde talimat verdi." 1 

İmam Hasan (a.s), babasının şehadetinden sonra bir hutbesinde 


1- Feyzu'l-Kadir,c.3, s.46.

"Aranızdan öyle bir şahıs ayrıldı ki ilimde hiç kimse 

ondan öne geçmemişti." 1 

2- İmam Hasan (a.s) 

Zehebi yazıyor ki: 

"Hasan b. Ali b. Ebi Talib b. Haşim b. Abdu-menaf; 

imam, seyyit, Allah Resulü'nün reyhanesi, torunu ve 

cennet gençlerinin seyyididir. Güzel ve yüce makamlı 

ve... idi." 2 

İbn Abdulbirr şöyle yazıyor: 

"İmam Hasan (a.s) fazıl ve takvalı biriydi." 3 

İbn Sabbağ Malikî şöyle yazıyor: 

"Hasan b. Ali devamlı Allah Resulü'nün mescidinde 

oturuyordu, halk onun etrafını çevirip meselelerini ondan 

soruyorlardı ve İmam da onları tatmin edecek bir 

şekilde cevap veriyordu." 4 

3- İmam Hüseyin (a.s) 

İbn Abdulbirr İstiab'da şöyle yazıyor: 

"Hüseyin, fazıl ve dindar biriydi; çokça namaz kılar, 

oruç tutar ve hacca giderdi." 5 

Harezmi Hanefî kendi senediyle Selman'dan şöyle naklediyor: 

"Ben Hz. Peygamber'in (s.a.a) huzuruna vardım; o sırada 

Hüseyin'in Peygamber'in dizlerine oturduğunu gördüm. 

Hz. Peygamber (s.a.a) onun gözlerinden ve ağzından 

öpüyor ve şöyle buyuruyordu: "Şüphesiz sen 

seyyitsin, seyyit oğlu ve seyyitlerin babasısın; ve şüphesiz 

sen hüccetsin ve hüccet oğlu ve hüccetlerin babası- 

1- Müsned-i Ahmed, c.2, s.328 ve Tarih-i İbn Kesir, c.7, s.368. ve 

Kenzü'l-Ummal, c.13, s.192. 

2- Feyzu'l-Kadir, c.3, s.46. 

3- el-İstiab, c.1, s.369. 

4- el-Fusulu'l-Muhimme, s.155. 

5- İstiab, c.1, s.393.

sın ki onlardan dokuzu senin neslindendir ve onların 

dokuzuncusu "Kâim"dir" 1 

4- İmam Zeynelabidin (a.s) 

Muhammed b. Müslim Kureşî İmam'ın muasırlarından, Hicaz 

ve Şam'ın tanınmış fakihlerinden, İmam'ın makamı hakkında 

şöyle söylüyor: 

"Ben Kureşî, ondan daha takvalı ve faziletli birini 

görmedim." 2 

Başka bir yerde şöyle söylüyor: 

"Ben birkaç kez Ali b. Hüseyin'le bir arada oturdum 

ve ondan fıkıhta daha üstün birini görmedim." 3 

Said b. Musayyib, Medine'nin bariz fakihlerinden, İmam'ın 

şanı hakkında şöyle diyor: 

"Ben kesinlikle Ali b.Hüseyin'den daha üstün birini 

görmedim." 4 

Zeyd b. Eslem (Medine'nin en büyük fakihlerinden) şöyle 

söylüyor: 

"Ben anlayış ve hıfz da Ali b. Hüseyin gibisini görmedim..." 

5 

Hammad b. Zeyd (Basra'nın büyük fakihlerinden) İmam'ın 

şanı ve makamı hakkında şöyle söylüyor: 

"Ali b. Hüseyin gördüğüm Haşimilerin en üstünüdür." 

6 

Yahya İbn Said (Tabiinin büyüklerinden, ulema ve fakihlerin 

fazıllarından) İmam'ın şanı ve makamı hakkında şöyle diyor: 

"Ben Ali b. Hüseyin'den hadis işittim ve onu Haşimilerin 

en üstünü olarak buldum." 7 

Malik b. Enes şöyle diyor: 

1- Maktelu'l-Hüseyin, c.1, s.146. 

2- el-Bidaye ve'n-Nihaye, c.9, s.104. 

3- Tezkiretu'l-Huffaz, c.1, s.75. 


5- Tabakatu'l-Fukaha, c.2, s.34. 

6- Tehzibu'l-Lugat ve'l-Esma, s.343. 

7- Tehzibu'l-Kelam, c.7, s.336.

"Ehlibeyt arasında Ali b. Hüseyin gibisi gelmemiştir..." 

1 

Ebu Bekir Berki diyor: 

"Ali b. Hüseyin, zamanının en üstünüydü." 2 

Ebu Zer'a şöyle diyor: 

"Ben Ali b. Hüseyin'den daha fakih birini görmedim." 

3 

Ebu Hazim şöyle diyor: 

"Ben Haşimiler arasında Ali b. Hüseyin'den daha üstününü 

görmedim." 

Yine şöyle diyor: 

"Ben fıkıh konusunda Ali b. Hüseyin'den daha üstün 

birini görmedim." 4 

İbn Asakir şöyle yazıyor: 

"Ali b. Hüseyin güvenilir ve emin biriydi. Kendisinden 

birçok hadis nakledilmiştir. Yüce makam ve takva sahibi... 

idi." 5 

İbn Hacer Askalanî şöyle yazıyor: 

"Ali b. Hüseyin b. Ali b. Ebu Talib Zeynelabidin (a.s.), 

güvenilir, abit, fakih, fazıl ve bilinen biridir..." 6 

Yakubi şöyle yazar: 

"İmam Zeynelabidin (a.s) halkın en üstünü ve en 

abidi idi." 7 

İbn Teymiyye şöyle yazıyor: 

"Ali b. Hüseyin tabiinin büyüklerinden, ilim ve dinde 

onların efendisiydi… Ve onun huşu ve gizli sadaka vb. 

birçok fazileti vardır:." 8 

1- Siyer-u A'lamu'n-Nubela, c.4, s.238 ve Tehzibu't-Tehzib, c.7, s.305. 

2- Siyer-i A'lamu'n-Nubela, c.7, s.238. 

3- Tarih-i Dimişk, c.12, s.18. 

4- Tehzibu'l-Kelam, c.7, s.336. 

5- Tarih- i Dimişk, c.36, s.142 ve Tabakatu'l-Kubra, c.5, s.222. 

6- Takribu't-Tehzib, c.2, s.35. 


8- Minhacu's-Sünne, c.2, s.123. Birinci basım.

Şeyh Ebu Zühre şöyle der: 

"Zeynelabidin (a.s.) hem fakih ve hem muhaddis idi. 

Güçte ve kudrette ceddi Ali b. Ebi Talib'e benziyordu. Fıkıh 

konularını bütün yönleriyle ve ayrıntılarıyla biliyordu." 

1 

İbn Asakir, Ebu Minhal'den şöyle nakleder: 

"Ali b. Hüseyin'i (a.s) uzun saçlı bir haldeyken gördüm. 

Bana halkın kime yöneldiğini sordu. Ben, o tarafa 

bu tarafa gidiyorlar, dedim. Hazret şöyle buyurdu: Onlara 

benim huzuruma gelmelerini söyle." 2 

5- İmam Muhammed Bâkır (a.s) 

İlim ve düşünce adamları ittifakla İmam Bakır'ın (a.s) fazilet 

ve ilmî üstünlüğünü kabul etmişler. Şimdi bunlardan birkaçına 


Abdullah b. Ata şöyle diyor: 

"Ben alimleri Muhammed b. Ali dışında hiç kimsenin 

karşısında böylesine küçüldüklerini görmedim. Bu onların 

hazrete karşı tevazularını, onun ilmine ve makamını 

bildiklerini ve ondan ilim almalarını gösterir. Hakem b. 

Ayye makamının yüceliği ve yaşına rağmen onun huzurunda 

ilim öğreniyordu; çocuğun ustadı karşısındaki gibi." 

3 

İbn Kesir Dimişki şöyle yazıyor: 

"Muhammed b. Ali Bakır (a.s) kadri celil; ilim, amel, 

efendilik ve şerefte bu ümmetin büyüklerinden biridir... 

ilimleri yararak ahkam istinbat ittiği için Bakır olarak 

adlandırılmıştır." 

Nehbani şöyle yazıyor: 

"Muhammed Bakır, Ali b. Hüseyin'in oğlu, Al-i Beyt-i 

Kiram seyyitlerinin imamlarından biridir." 4 

Ve büyük alimlerden biridir..." 5 

1- el-İmam Zeyd, s.31. 

2- Tarih-i Dimişk, c.17, s.531. 

3- Tarih-i İbn Asakir, c.51, s.43. ve Şezeratu'z-Zeheb, c.1, s.149. ve... 

4- el-Bidaye ve'n-Nihaye, c.9, s.339. 

5- Camiu Keramati'l-Evliya, c.1, s.97.

Zehebi şöyle yazıyor: 

"Bakır, ilim, amel, efendilik ve şerafeti kendinde toplayan 

şahıslardan biridir. Onun hilâfet için ehliyeti vardı. 

İmamiyye Şiası'nın on iki imamından biridir ki Şiîler 

onun imametine inanır, masum kabul ederler..." 1 

Muhammed b. Sabban şöyle kaydeder: 

"Muhammed Bakır (a.s.) maarif, nükteler ve incelikler 

sahibiydi." 2 

İbn Ebi'l-Hadid şöyle yazıyor: 

"Muhammed b. Ali b. Hüseyin... Hicaz fakihleri-nin 

efendisidir. Halk fıkhı ondan ve oğlu Cafer'den öğrendiler." 

3 

Hasan Basri kaydeder ki: 

"Muhammed Bakır'ın sözü, nebilerin sözü gibiydi." 4 

İbn Menzur İfriki şöyle kaydeder: 

"Bakır, ilim ve malda genişliğe derler. Muhammed b. 

Ali b. Hüseyin b. Ali'ye (r.a.), ilim yardığı, esas ve aslı tanıyıp, 

onu istinbat ettiği ve onda derine indiği için, Bakır 

diyorlar." 5 

Firuzabadi şöyle der: 

"Muhammed b. Ali b. Hüseyin'i ilimde tek ve eşsiz bir 

bilgin olduğu için Bakır diye adlandırdılar." 6 

İbn Habban şöyle kaydeder: 

"Bakır, alim ve büyük bir seyyid idi. Onu ilimdeki genişliğinden 

dolayı Bakır diye adlandırdılar..." 7 

Salahattin Sefti şöyle yazıyor: 

"Bakır, fıkıh, ilim, diyanet ve vesakati kendinde toplayanlardan 

biriydi. Hilâfet için salih biriydi." 8 

1- Siyeru A'lamu'n-Nubela, c.4, s.241. 

2- İsa'fu'r-Ragibin, s.316. 

3- Şerh-i Nehcü'l-Belâğa, c.15, s.277. 

4- Müsteşar Abdulhalim…, el-İmam Caferu's-Sadık 

5- Lisanu'l-Arab, c.4, s.74. 

6- el-Kamusu'l-Muhit, c.1, s.376. 

7- Vefeyatu'l-A'yan, c.3, s.314. 

8- el-Vafi bi'l-Vefeyat, c.4, s.102.

6- İmam Cafer Sadık (a.s) 

Ebu Hanife şöyle diyor: 

"Ben Cafer b. Muhammed'den daha alim birini görmedim." 

1 

Muhammed Ferid Vecdî yazıyor ki: 

"Cafer b. Muhammed halkın fazıllarındandır ve kimya 

ilmi hakkında makaleleri vardı." 2 

Enes b. Malik diyor ki: 

"...İlim, ibadet ve takvada Cafer b. Muhammed'den 

daha üstününü, hiçbir göz görmemiş, hiçbir kulak işitmemiş 

ve hiçbir kalbe ilham olmamıştır." 3 

Şehristani yazıyor ki: 

"Cafer b. Muhammed, dinde büyük bir alim ve hikmette 

kamil bir edep ve dünyada büyük bir züht ve tam 

bir takvaya sahipti." 4 

Hayrettin Zerkuli yazıyor ki: 

"...Cafer b. Muhammed ilimde yüce bir makama 

erişmişti. Büyük bir kesim ondan ilim öğrendiler: İmam 

Ebu Hanife ve İmam Malik gibi. Onu Sadık olarak adlandırdılar; 

çünkü hiçbir zaman ondan yalan bir şey işitilmedi." 

5 

7- İmam Musa Kâzım (a.s) 

Ebu Hatem diyor ki: 

"Musa b. Cafer güvenilir, pek sadık ve Müslümanların 

imamlarının imamıdır." 6 

Hayrettin Zerkuli yazıyor ki: 

"Musa b. Cafer Sadık, Bakır oğlu, Ebu'l-Hasan künyeli, 

İmamiyye nezdinde on iki imamın yedincisiydi. Benî 

1- Camiu'l-Mesanid, Ebu Hanife, c.1, s.222. 

2- Dairetu'l-Maarif, on dördüncü asır, c.3, s.110 ve Vefeyatu'l-A'yan, 

c.1, s.291 ve... 

3- Tehzibu't-Tehzib, c.2, s.104. 

4- el-Milel ve'n-Nihel, c.1, s.224. 

5- el-A'lam Zerkuli, c.2, s.121. 

6- Tehzibu't-Tehzib, c.10, s.34.

Haşim'in seyyitlerinden ve kendi zamanının en abidi 

olup büyük alimlerden biriydi." 1 

Doktor Zeki Mübarek yazıyor ki: 

"Musa b. Cafer, Benî Haşim seyyitlerinden biriydi. Ayrıca 

ilim ve dinde öncü imamlardandı." 2 

İbn Hacer Haysemi yazıyor ki: 

"Musa Kazım, ilim, marifet, kemal ve fazilette babasının 

varisiydi." 3 

Doktor Muhammed Yusuf Musa yazıyor ki: 

"Biz fıkıhta ilk kitap yazanın imam Musa Kazım olduğunu 

biliriz. Yüz seksen üç hicri yılında, zindanda 

dünyadan göçtü. Onun kitabı helal ve haramla ilgili olarak 

sorulan soruların cevabıydı." 4 

8- İmam Ali Rıza (a.s) 

Semhûdi yazıyor ki: 

"Ali Rıza (a.s), Musa Kazım'ın oğlu, kendi zamanında 

eşsiz ve kadri büyük idi..." 5 

İbn Hacer yazıyor ki: 

"Rıza (a.s), ilim ve fazilet ehliydi ve şerafet dolu bir 

nesebi vardı." 6 

Zehebi yazıyor ki: 

"İmam Seyyid Ebu'l-Hasan Ali Rıza, din ve ilim ehli... 

idi" 7 

Başka bir yerde yazıyor ki: 

"Ali Rıza büyük bir makama ve hilâfet için gerekli 

tam bir salahiyete sahipti." 8 

1- A'lam, c.3, s.108. 

2- Şerh-i Zehru'l-Edeb, c.1, s.132. 

3- es-Sevaiku'l-Muhrika, s.121. 

4- el-Fıkhu'l-İslâmi, s.160. 

5- Cevahiru'l-Akdeyn, c.353. 

6- Tehzibu't-Tehzib. 

7- Siyeru A'lami'n-Nubela, c., s.387. 

8- Siyeru A'lami'n-Nubela, c.9, s.392.

İbn Hullekan, Me'mun'un, İmam Rıza'ya (a.s) veliahtlık konusunda 

ettiği biate sebep olarak şöyle yazıyor: 

Me'mun, özel dostlarını topladı ve onlara: "Ben Abbas 

ve Ali b. Ebi Talib evlatlarını gözden geçirdim ve Ali 

Rıza'dan hilâfete daha layık birini görmedim." dedi Sonra 

onunla biat etti." 1 

9- İmam Muhammed Cevad (a.s) 

Sıbt b. Cevzî yazıyor ki: 

"Muhammed Cevad (a.s), ilim, takva ve bahşişte babasının 

takipçisiydi." 2 

İbn Sabbağ Malikî yazıyor ki: 

"Yaşının küçük olmasına rağmen kadri büyük ve zikri 

yüceydi. Babasından sonra onun belirtmesi ve işareti 

üzerine imamet makamına yetişti. Bunu adil ve güvenilir 

şahıslardan bir kesim haber vermiştir." 3 

Hatib Bağdadi yazıyor ki: 

"O, babasından, atalarından ve Allah Resulü'nden rivayet 

ediyordu. Haberlerin anlamı ve ahkamın hakikati 

hususunda ona baş vurulurdu." 4 

Mahmut b. Vuheyb Bağdadi Hanefî yazıyor ki: 

"Ebu Cafer künyeli, Ali Rıza oğlu Muhammed Cevad 

(a.s)... ilim ve fazilette babasının varisi idi..." 5 

10- İmam Ali Hadi (a.s) 

Şafiî yazıyor ki: 

"İmam Ali Hadi itaatkâr, fakih ve imam idi." 6 

İbn Hacer Haysemi yazıyor ki: 

"Ali Askerî... İlim ve bahşişte babasının varisi idi..." 7 

1- Vefeyatu'l-A'yan, c.3, s.270. 

2- Tezkiretu'l-Havas. 

3- el-Fusulu'l-Muhimme, s.365. 

4- Tarih-i Bağdad, c.13, s.54 ve el-Vafi bil-Vefeyat, c.4, s.106. 

5- Cevahiru'l-Kelam, s.147. 

6- Mir'atu'l-Cinan, c.2, s.160. 


Ebu İmad Hanbelî yazıyor ki: 

"Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Rıza Ali b. Kazım 

b. Cafer Sadık, Hüseynî, Alevî, Hadi adıyla maruf; fakih, 

imam ve Allah'a karşı itaatkâr biriydi..." 1 

11- İmam Hasan Askerî (a.s) 

Sıbt b. Cevzî yazıyor ki: 

"Hasan Askerî emin ve güvenilir bir alim idi. Hadisleri 

babasından ve atalarından naklediyordu..." 2 

Harezmi Şafiî yazıyor ki: 

"Hasan Askeri, kadri yüce, adil ve şanı azim idi." 3 

Bastani yazıyor ki: 

"Ali Hadi oğlu Hasan Askeri, Ehlibeyt'le ilgili meşhur 

menkıbelere sahipti. Onun hakkında, küçükken anlama 

ve üstün zekaya sahip oluşu nakledilmiştir." 4 

1- Şezeratu'z-Zeheb. 

2- Tezkiretu'l-Havas, s.362. 

3- Vesiletu'l-Meal. 

4- Dairetu'l-Maarif.

EHLİBEYT İLİMLERİNİN TEMEL ESASLARI 

Ehlibeyt kaynakları incelendiğinde Ehlibeyt İmamları'nın, 

hükümler noktasında hiçbir zaman kendi rey ve zanlarına göre 

konuşmadıkları görülür. Hulefa medresesinde yaygın olan metodun 

tam aksine onların açıklamalarının kaynağı Hz. Peygamber'den 

miras aldıkları ilimdir. 

Hz. Ali b. Ebu Talib şöyle diyor: 

"Ben ne zaman Allah Resulü'nden bir soru sorsam 

cevabını bana söylerdi. Ne zaman sussam, kendisi konuşmaya 

başlar ve açıklamalarda bulunurdu." 1 

Ali (a.s) buyuruyor ki: 

"Allah Resulü ilimden bana bin kapı öğretti ki her birinden 

bin kapı açılıyordu." 2 

Usul-i Kafi kitabında şöyle gelmiştir: 

Birisi İmam Cafer Sadık'tan bir soru sordu. İmam cevap 

verdi. Adam: "Eğer bu şekil veya şu şekil olduğunu 

dersek ne olur?" dedi. İmam bunun üzerine: "Sus, sana 

her ne söyledimse Allah Resulü'nden idi." dedi. 3 

Fuzeyl b. Yesar İmam Bakır'dan naklediyor ki: 

"Eğer biz kendi reyimize göre hadis söylersek, mutlaka 

doğru yoldan çıkarız; bizden önce yoldan çıkanlar 

gibi. Ama biz, Allah'ın, Peygamber'ine ve onun da bize 

söylediği beyyin hadisleri açıklarız." 4 

1- Sünen-i Tırmizi, c.5, s.637. 


3- Usul-i Kafi, c.1, s.58. 

4- Besairu'd-Derecat, s.299.

ki: 

Samaa b. Mehran, İmam Cafer Sadık'tan naklediyor ki: 

"Hakikaten Allah, helal, haram ve te'vili Resul'üne 

öğretti ve Resulullah da bütün ilimlerini Ali'ye (a.s.) öğretti." 

1 

Davut b. Ebu Yezid Ehvel, İmam Cafer Sadık'tan naklediyor 

"Şüphesiz eğer biz kendi reyimize göre fetva verirsek 

helak olanlardan oluruz. Ama biz ne diyorsak Allah'ın 

Resulünden bir eserdir. Büyüklerin birbirlerinden miras 

aldıkları pratik bir uygulamadır bu. Nasıl ki insanlar 

kendi gümüş ve altınlarını koruma altına alırlar." 2 

İmam Cafer Sadık (a.s) buyuruyor ki: 

"Benim hadisim babamın hadisi, babamın hadisi 

atamın hadisi, atamın hadisi Hüseyin'in (a.s) hadisi, Hüseyin'in 

(a.s) hadisi Hasan'ın (a.s), Hasan'ın (a.s) hadisi 

Emirü'l-Müminin'in hadisi ve Emirü'l-Müminin'in hadisi 

Resulullah'ın hadisi ve Resulul-lah'ın hadisi Allah'ın kelamıdır." 

3 

İmam Muhammed Bakır babalarından ve Allah Resulün'den 

rivayet ediyor ki: 

"Allah Resulü, Ali'ye (a.s) buyurdu ki: Ben sana ne 

yazdırıyorsam onu yaz. Ali (a.s) arz etti: Ey Allah'ın Nebisi! 

Acaba benim unutmamdan mı korkuyorsun? Peygamber 

(s.a.a) dedi ki: Ben senin unutmandan korkmuyorum. 

Çünkü ben Allah'tan seni hıfz etmesini ve unutkanlıktan 

korumasını istedim. Ama ortakların için yaz. 

Ali (a.s): Ortaklarım kimdir? diye sordu. Hazret buyurdu 

ki: Senin evlatlarından olan İmamlardır ki onlar vasıtasıyla 

ümmetim doyacak, duaları kabul olacak, onlardan 

bela def olacak ve onlar için rahmet gökten inecektir. 

Sonra Hasan'ı gösterdi ve buyurdu: Bu onların birincisidir. 

Ve Hüseyin'i gösterdi ve buyurdu ki: imamlar onun 

soyundandır." 4 

1- Besairu'd-Derecat, s.290. 

2- Besairu'd-Derecat, s.299 

3- Munyetu'l-Murid, s.194. 

4- el-Emali, Şeyh Tusi ,c.2, s.56.

Hak Sahibi'nin Sözü 

Emirü'l-Müminin şöyle buyuruyor: 

"Nereye gidiyorsunuz? Ve yüzünüzü hangi tarafa çeviriyor 

sunuz? Hak bayrakları ayaktadır ve onun alametleri 

aşikardır. Ve Hidayet lambaları ta-kılıdır. Sapıtmış 

bir şekilde nereye gidiyorsunuz? Peygamber'in itreti sizin 

aranızda olduğu hâlde ki onlar hakkın önderidirler. 

Dinin bayrakları ve doğruluğun dili. Onlara en iyi yerlerde, 

Kur'ân'ı sakla-dığınız yerlerde, yer verin (temiz kalplerinizde). 

Susamış insanlar gibi saf ve zülal çeşmeden 

doymak için onlara hücum edin..." 1 

Başka bir yerde Ali (a.s) şöyle buyuruyor: 

"Peygamber'in Ehlibeyt'ine bakın, onların gittiği yönden 

gidin. Adımlarınızı onların adımlarının yerine koyun. 

Onlar sizi hidayet yolundan ayırmazlar. Aşağı ve zelil bir 

yere doğru sürmezler. Eğer sussalar sizde susun ve eğer 

kalksalar sizde kalkın. Onlardan öne düşmeyin ki yolunuzu 

kaybedersiniz ve onlardan geriye kalmayın ki helak 

olursunuz." 2 

Yine hazret şöyle buyuruyor: 

"Onlar ilime hayat, bilgisizliğe ölümdürler. Hi-limleri 

seni ilimlerinden ve zahirleri seni batınla-rından ve suskunluları 

mantıklarından agah eder. Halkla muhalefet 

etmezler ve etmiyorlar ve onda ihtilâf yaratmazlar. Yani 

Ehlibeyt İslâm'ın temel-leridirler. Sığınak ve emniyet vericidirler. 

Onlar va-sıtasıyla halk kendi yerine döndü. Batıl 

kendi yerinden kazındı. Ve onun dili kökten çıktı. İlâhî 

ayini ve yolu iyi anladılar. Ve ona amel ettiler. Onu dinleyip 

başkalarına söylemekle yetinmediler. İlmin ravileri 

çok olsa da onu derk eden azdır." 3 

Başka bir hutbede şöyle buyuruyor: 



3- Nehcü'l-Belâğa, Kısa Sözler: 239.

"Biz Resulullah'ın sırdaşı, arkadaşı, hazinedarı ve 

kapılarıyız. Evlere ancak kapılarından girilir. Kapılarından 

girmeyene hırsız derler." 1 

Başka bir yerde şöyle buyuruyor: 

"Ey insanlar! Işığınızı, öğüt veren, öğüdünü tutanın 

ışığından yakın. Suyu şeffaf ve bulanık olmayan duru 

kaynaktan alın." 2 

Ali (a.s) yine buyuruyor ki: 

"Bizden kopup zulüm ve yalanla kendilerinin ilimde 

derinleşmiş olduğunu sananlar nerede? Oysa Allah derecemizi 

yükseltmiş, bize vermiş; onları ise mahrum bırakmış, 

alçaltmıştır. Bizi içeri almış ve onları çıkarmıştır. 

Hidayet bizimle istenebilir ve körlük bizimle giderilebilir..." 

3 

Başka bir yerde yine buyuruyor ki: 

"Biz şerif bir topluluk ve insanlığın necibiyiz. Bizim 

bayrak ve alametlerimiz Peygamber'in bayrak ve alametleridir. 

Bizim hizbimiz Hizbullahtır. Ama isyankâr 

grup şeytanın hizbidirler. Bizi ve düşmanlarımızı eşit bilen, 

bizden değildir." 4 




4- es-Savaiku'l-Muhrika, s.142.

HİLÂFETİN TESPİTİ VE HZ. PEYGAMBER'İN (S.A.A) ALDIĞI 

TEDBİRLER 

Hz. Peygamber (s.a.a) risaletin ilk başlarında halifeyi tayin 

etmekle görevlendirilmişti; o Ali'yi (a.s) Gadir-i Hum-da hilâfet 

makamına tayin etti ve halktan onun için biat aldı. Hz. Peygamber 

(s.a.a) ömrünün sonlarına doğru hilâfetin tespiti ve sağlamlaştırılması 

düşüncesindeydi. Bu yüz-den iki şeye çok önem verdi 

ki bu ikisinin gerçekleşmesi, ilelebet ümmetin salahını ve 

hayrını sağlayacaktı. Bu ikisinin ameli olmasını önlemek isteyenler 

devamlı bahane peşindeydiler. 

Peygamber (s.a.a) vefat etti; ama o iki yaptırıma dönük çözüm 

gerçekleşmemişti. 

1- Pratiksel Çözüm: Üsame Ordusu 

Hz. Peygamber (s.a.a) hastalık yatağında, ümmetini taşkın 

fitneler denizinde gördüğünden, korkuyordu. Diğer taraftan 

ümmetin arasındaki münafıklar alçak hedeflerine yetişmek için 

pusudaydılar. 

Bu hassas zamanda, Hz. Peygamber (s.a.a) İslâm ordusunun, 

Üsame b. Zeyd komutanlığında Medine'den hareket etmesini 

istedi. Mühacir, Ensar, Ömer b. Hattab, Ebu Bekir, 

Abdurrahman b. Avf ve Ebu Ubeyde'ye, Üsame b. Zeyd komutanlığında 

ki bu orduya, katılmalarını emretti." 1 

Hz. Peygamber (s.a.a) bir grubun itaatsizlik ve gevşekliğini 

görünce, itaatsizlik edenleri lanetledi. 2 

1- Tabakat-ı İbn Sa'd, c.4, s.66; Tarih-i İbn Asakir, c.2, s.391; Kenzü'l- 

Ummal, c.5, s.312 ve... 

2- el-Milel ve'n-Nihel, c.1, s.23.

Üsame'nin komutanlığıyla ilgili olarak bir grubun sorun çıkardığını 

duyunca şöyle buyurdular: 

"Eğer bugün siz onun komutanlığı konusunda sorun 

çıkarıyorsanız, bundan önce de babasının ko-mutanlığı 

hakkında da sorun çıkardınız. Allah'a an-dolsun! O komutanlığa 

layık idi, oğlunun komutanlığa layık olduğu 

gibi." 1 

Birkaç Soru 

Bu bölümde akla gelen soruları cevaplarıyla birlikte açıklamaya 

çalışacağız: 

1- Niçin Peygamber (s.a.a) böylesine hassas bir dönemde İslâm 

ordusunun komutanlığına genç ve tecrübesiz birini getirdi? 

2- Niçin muhacir ve ensarın büyüklerine, savaş komutanlarına 

ve kendilerini büyük makam ve rütbe sahibi bilen kimselere 

bu genç komutana itaat etmelerini emretti? 

3- Hz. Peygamber'e karşı gelip, ona itaat etmeyenlerin 

amacı ne idi? 

4- Yakında dünyadan göçeceğini bildiği hâlde neden Hz. 

Peygamber (s.a.a) halka, -hatta muhacir ve ensarın, hal ve akd 

ehlinin- kendisinden uzaklaşmaları ve Medine'yi boşaltmaları 

yönünde emir verdi? 

Soruların Cevabı 

Şöyle cevap verilmelidir: Hz. Peygamber (s.a.a) bu tutumuyla 

(Üsame'nin komutanlığı) Müslümanların yönetimi hususunda 

esas ölçünün "yeterlilik ve liyakat" olması gerektiğini, hilâfet ve 

velâyette şöhret ve uzun ömrün aranmaması gerektiğini anlatmak 

istedi. Gerçekten de hilâfet ve yöneticilikte "liyakat" aranmalı. 

Efendimizin şu cümlede vurguladığı gibi: "Allah'a 

andolsun! Üsame komutanlığa layıktır." 

Ayrıca bu tavrıyla Ali'nin (a.s) genç olmasına rağmen Müslümanların 

hilâfet ve imametine seçilişinin sebebinin "liyakat" 

olduğunu da anlatmış oldu. 

Hz. Peygamber (s.a.a) Üsame ordusunu göndermekle hükümet 

merkezini, rakiplerden ve alçakça hedefler peşinde olan- 

1- Tabakat-ı İbn Sa'd, c.2, s.190; es-Siretu'l-Halebiyye, c.4, s.207; el- 

Mağazi, c.3, s.1119 ve...

lardan boşaltmayı amaçlıyordu. Hz. Peygamber (s.a.a) bu fırsatla 

İmam Ali ile birlikte kalanların onunla biat etmesini ve ordunun 

savaştan döndüğünde olmuş bitmiş bir şeyle karşılaşmasını 

ve kendilerini biate mecbur görmelerini istedi. Ama ne yazık ki 

Hz. Peygamber'in bu tedbiri gerçekleşmedi. 

Bu olayda beş yerde nassa ve açık emre karşı gelindi: 

– İşin başında hareket etme konusunda gevşek davranılma. 

– Bazılarının Üsame'nin komutanlığa atanmasını kınaması. 

– İşin sonunda, Üsame ordusuna katılmamak. 

– Bazılarının Üsame'nin azli için çalışması. 

– Bazılarının Hz. Peygamber'in (s.a.a) vefatından sonra ordunun 

Medine'ye geri çevirilmesi için çalışmaları. 

2- Nazarî Yaptırım: Vasiyet Yazma Girişimi 

Birinci tedbirin ameli olmamasından ardından Hz. Peygamber 

(s.a.a) vasiyet yazmaya karar verdiler. Yirmi üç yıl boyunca 

Ali'nin (a.s) hilâfetini defalarca tekrar etmesine ilaveten rihleti 

sırasında da bu desturu yazılı olarak İslâm ümmetine miras olarak 

bırakmak istediler. Böylece, tevil, inkar ve unutulmaktan korunacak 

ve ümmet yoldan sapmayacaktı. Ama Ömer b. 

Hattab'ın başını çektiği bir grup vasiyetin yazılmasına mani oldular 

ve İslâm ümmetini bu eşsiz hidayet belgesinden kıyamet gününe 

kadar mahrum bıraktılar. 

Buharî, İbn Abbas'tan şöyle naklediyor: 

"Hz. Peygamber (s.a.a) odasında Ömer b. Hattab da 

dahil olmak üzere bazı erkelerin bulunduğu bir zaman 

şöyle buyurdu: Kağıt ve mürekkep getirin ki sizin için bir 

şey yazayım ki, ondan sonra yoldan çıkmayasınız. 

Ömer dedi: "Hastalık Peygamber'e galabe etmiştir, 

Allah'ın Kitab'ı bize yeter. Sonra hazır olanlar arasında 

tartışma ve ihtilâf yaşandı."

ŞİA'NIN ORTAYA ÇIKIŞI İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİN İNCELENMESİ 

1- Şia'nın Hz. Peygamber'in Vefatından Sonra Ortaya Çıktığını 

Savunanların Reddi 

Bazıları, Şiîliğin ortaya çıkış zamanının Hz. Peygamber'in vefatından 

sonra olduğu görüşündeler. Bu görüşe göre bu düşünce, 

Hz. Peygamber döneminde, sahabenin zihnine yerleşmişti. 

Bu yüzden hilâfet asıl mecrasından saptığında onlar Ali'nin (a.s) 

evinde bir araya gelip yeni gelişime muhalefetlerini bildirdiler. 

Onların bir gün zarfında gelişen bir olaydan dolayı Ali'nin (a.s) etrafında 

toplanmalarını söylemek uzak bir ihtimaldir. 

Doktor Abdullah Feyyaz şöyle yazıyor: 

"Muhalif kanadın (imametin Peygamber'den sonra 

Ali'nin (a.s) hakkı olduğunu savunanlar) hiçbir ön hazırlık 

olmadan ortaya çıkması ve bazılarının sürekli Ali'nin 

(a.s) velâyetini savunmalarını söylemek oldukça uzak 

bir ihtimaldir. Bu, Ali (a.s) hakkındaki düşüncelerinin, 

Ebu Bekir'le yaşanan olaylar sonucu oluşmadığının açık 

bir delilidir." 

Gerçek şu ki Şia'nın oluşumunu Hz. Peygamber'in (s.a.a) 

döneminde, ortaya çıkışını ise Hz. Peygamber'in (s.a.a) vefatından 

sonra bilmek gerekir. Şia'nın oluşumu ile ortaya çıkış konusunu 

birbirinden ayırmak lazımdır. 

2- Osman'ın Öldürüldüğü Dönemde Ortaya Çıktığına Dair 

Görüşün Reddi 

Bazıları Şia'nın ortaya çıktığı dönemin, Osman öldürüldüğü 

döneme rastladığını savunurlar. Şüphesiz bu görüşün cevabı yukarıda 

verilen cevapta yatmaktadır. Biz Şia'nın varlığını kitap ve

sünnet ışığında ispat ettik ve ilk kurucularının Allah ve Resulü(s.a.a) 

olduğunu öğrendik. 

Ali (a.s) ve Şiîlerinin yirmi beş yıllık suskunlukları, İslâm ve 

Müslümanların maslahatı içindi. Osman'ın ölümünden sonra insanlar 

yönetmeleri için Hz. Ali'ye yöneldiğinde Şia özgürlüğü ve 

varlıklarını ilan etmek için bir fırsat yakaladı; ancak mezhebin 

tesisi Hz. Peygamber (s.a.a) zamanında gerçekleşmişti. 

3- Şia'nın İmam Hüseyin (a.s) Zamanında Ortaya Çıktığına Dair 

Görüşün Reddi 

Bazılarına göre Şia ilk olarak İmam Hüseyin'in 

şehadetinden sonra ortaya çıktı. 

Cevapta şöyle denilmelidir: İmam Hüseyin (a.s) ve ashabının 

pak kanının İslâm aleminde bıraktığı etki ve Şia ahkamının 

bu olaydan sonra yaşadığı parlak dönem inkâr edilemez. Ama 

önceki konularda da açıklandığı üzere Şia Hz. Peygamber (s.a.a) 

döneminde bizzat onun sözleri ve tavırları sonucu, ortaya çıkmıştır. 

4- Şia'nın Farslılar Tarafından Ortaya Çıkarıldığına Dair Görüşün 

Reddi 

Bazıları Şia düşüncesinin Farslılık olgusuna bağımlı olduğunu 

sanmışlardır. Ancak Selman-ı Farsi dışında Şia'nın önde gelenlerinin 

ve Hz. Ali ordusunun büsbütün Araplardan oluştuğu 

dikkate alındığında bu görüşü ispat için hiçbir tutanak kalmamaktadır. 

İslâm düşünürlerinden ve doğu bilimcilerinden bazıları, Şia'nın 

Farsların bu mezhebi kabul etmeden önce mevcut olduğuna 

dair bazı noktaları açıklamışlardır. Şimdi o sözlerden bazısına 

değinelim: 

Felhuzen isminde bir doğu bilimci şöyle diyor: 

"Şia'daki görüşlerin İranlılarla olan uyum ve yakınlığı 

inkar edilemez. Ama İranlıların bu mezhebi kurduğuna 

dair hiçbir delilimiz yoktur. Tarihî şahitler, Şia'nın Araplar 

içerisinde başladığını ve sonra başka yerlere yayıldığını 

gösterir." 1 

1- eş-Şia ve'l-Havaric, s.241.

Culet Teshir, bir doğu bilimci şöyle yazıyor: 

"Şia'nın oluşumunu ve ilerlemesini İslâm'a giren 

İranlıların taşıdığı düşüncelerin yeni düşünce sistemiyle 

çatışması sonucu oluşan bir olgu şeklinde değerlendirmek 

yanlıştır... Bu yaygın sanı, tarihî olaylara yanlış bakış 

açısından kaynaklanır. Alevi hareketi, sadece Arap 

beldelerinde oluşmuştur. 1 

Edım Mitz isminde bir doğu bilimcisi şöyle diyor: 

"Bazıları Şia'nın İran ruhundan etkilenerek ortaya 

çıktığını ve İslâm'a aykırı bir düşünce sistemine sahip 

olduğunu sanırlar. Ancak bu, yanlış bir değerlendirmedir. 

Arap Yarımadası "Mekke, Teha-me ve Sen'â gibi büyük 

şehirler dışında diğer Şia bölgelerine göre çoğunluğu 

oluşturuyordu. Amman, Hicr ve Sade gibi. Ama Kum 

dışında İranlıların tümü Sünnî idiler. İsfahan halkı 

Muaviye hakkında mürsel bir nebi olduğuna inanacak 

kadar guluv ve aşırılığa sapmışlardı." 2 

Nuletkih adında bir doğu bilimcisi şöyle diyor: 

"Fars şehirlerinin büyük bölümü 1500 hicri yılına kadar 

Ehlisünnet mezhebine bağlıydılar. Safavi-ye devleti 

döneminde Şia mezhebi resmiyet kazandı." 3 

Doktor Ahmed Emin Mısri şöyle yazıyor: 

"Tarihten de anlaşıldığı üzere Hz. Ali'nin (a.s) taraftarlığı 

ve Şiîlik, Farsların İslâm'a girişinden önce başlamıştır." 

4 

Doktor Ali Hüseyin Harbutli şöyle yazıyor: 

"Araplardan bir kesim hilâfetin Ebu Bekir'e bırakılmasından 

sonra Ali (a.s) Şiîlerinden oldular." 5 

Şeyh Muhammed Ebu Zühre şöyle diyor: 

"Farslar Arapların eliyle Şiîliği seçmişlerdir. Şiîlik 

Farsların ortaya çıkardığı bir şey değildir." 

1- Akidetu'ş-Şia, s.204. 

2- el-Hazaretu'l-İslâmiyye, s.102. 

3- age. 


5- ed-Devletu'l-Arabiyye, s.127

Ardından Farsların Şiîliği seçmelerinin sebebini şöyle açıklıyor: 

"İslâm alimlerinden büyük bir kısım Şia'yı kabul ettikten 

sonra Benî Abbas ve Benî Ümeyye hakimlerinin 

korkusuyla Fars ve Horasan bölgelerine hic-ret ettiler. 

Bu yüzden Şia bu bölgelerde yayıldı." 1 

Bu husus göz ardı edilmemelidir ki İslâm dini Farslar arasında 

yayıldığı kadarıyla diğer milletler arasında da yayılmıştır. 

Şia'nın ortaya çıkışından yıllar geçmesine rağmen İran'da Şiîlikten 

hiçbir haber yoktu. Şiî Eş'arilerden bazısının Kum ve Kaşan'a 

hicretinden sonra Şia çekirdeği İran'da atılmış oldu. Bu olay yedinci 

asırda gerçekleşti. İranlılar hicretin on yedinci yılında İkinci 

Halife zamanında Müslüman olmalarının üzerinden onlarca yıl 

geçmesine rağmen henüz aralarında Şiîlikten hiçbir ize rastlanmazdı. 

Ziyad b. Ebih'in Kufe'deki valiliği zamanında Şia topluluklarının 

sürgüne gönderilmesi siyasi programlardan biri idi. Bir nakle 

göre elli bin Kufe Şiîlerinden Horasan'a sürgün edildiler. Bilindiği 

gibi bu topluluklar kendileriyle birlikte düşüncelerini de İran- 

'a götürmüş ve orada yaymışlardı. 

Onuncu hicri asrın başlarında Safevi padişahlarının iş başına 

gelmesiyle Şia mezhebi İran'ın değişik noktalarına yayıldı. 

Daha önce İran halkı Sünnî mezhebine bağlı idiler. 2 

İbn Hullekan ve Rıza Kehale şöyle yazıyor: Sıhah ashabı, 

Buharî, Tirmızi, İbn Mace ve Secistani hepsi acemdirler. 

Raviler, ahkam ve ahbar büyükleri, müfessir ve fakih-lerin 

ekseriyeti, (Mücahid, Ata b. Ebi Riyah ve İkreme gibi) İranlıdırlar. 

Ehlisünnet düşüncesi kendini bütün boyutlarıyla İranlılara 

borçludur. Hatta Muhammed Abdulvahhab (Vaha-biliğin kurucusu) 

İranlıların eliyle terbiye edilmiştir. 

Şia İmamları'nın hepsi Arap seyyitlerindendirler. Ehlibeyt 

mektebinin Eban b. Tebliğ, Beyt-i Ali A'yan, Beyt-i Âli Atiyye ve 

İbn Derraç gibi ilmí yönden önde gelenleri, Arap kabilelerindendirler. 

1- el-İmam Caferu's-Sadık (a.s), c.1, s.33 

2- Mucemu'l-Buldan, c.4, s.397

Şeyh Müfid, Seyyit Murtaza, Allame Hilli, İbn Derrraç, Seyyit 

b. Tavus, Âl-i Tavus, İbn İdris, Muhakkik Hilli, Miktad b. Abdullah 

Seyuri, Şehid-i Evvel ve Şehid-i Sâni vs. Arap büyüklerindendir. 

5- Şia'yı Abdullah b. Saba'nın Kurduğuna 

Dair Görüşün Reddi 

Geçen görüşlerin devamında birkaç görüşü tenkitleri ile birlikte 

gözden geçiriyoruz: Ehlisünnet kitaplarının büyük bir bölümünde 

Abdullah b. Saba ve onun hikayeleri Şia mezhebinin ortaya 

çıkışıyla ilintilendirilmiş ve özdeşleştirilmiştir. Şia inancını 

önceden Yahudi olup Yahudiliği yayan birisine nispet ediyorlar. 

Taberî ve diğerlerinin bu konudaki sözleri özetle şöyledir: 

"Abdullah b. Saba isminde bir Yahudi, Yemen'in 

Sen'a şehrinden, Osman b. Affan asrında İslâm'ı seçti 

ve fikirlerini Kufe, Şam, Mısır ve Basra gibi İslâmi bölgelere 

yaptığı seferlerde yaydı. Onun inançlarından bazıları 

şunlardır: 

Hz. Peygamber'in (s.a.a) Hz. İsa gibi recat edecektir. 

Her nebinin mutlaka bir vasisi olmuştur. İslâm peygamberinin 

vasisi de Ali'dir (a.s) ve o vasile-rin sonuncusudur. 

Osman, Ali'nin (a.s) hakkını gas-bederek ona zulüm 

etmiştir; bu yüzden ümmet kıyam ederek hakkı gerçek 

sahibine döndürmelidir… 

Ebuzer, Ammar b. Yasir, Muhammed b. Ebi Huzeyfe, 

Abdurrahman Udeys, Muhammed b. Ebi Bekir, Sasaa b. 

Suhan Abdi ve Malik Eşter… ona uymuşlardı. Onların 

tahrikleri sonucu Müslümanlardan bir grup zamanın halifesine 

karşı kıyam ettiler ve onu öldürdüler. Hatta 

Cemel ve Sıffin savaşları bile Sabeîlere nispet edilmiştir. 

1 

Birinci Cevap 

İlk önce sened açısından zayıftır. Bu olayda en önemli kaynak 

ve kanal, Taberî'dir. Diğerleri ondan almışlardır. Taberî'nin 

senedi şöyledir: 

"Seri'nin bana yazdığı şeyde, ki Şuayb'tandır ve o Seyf'ten, 

ve Atiyye'den ve Yezit Fak'âsî'den şöyle dedi…" 

1- Tarih-i Taberî, c.3, s.378 ve Kamil-il Hevadis 30, 36 vs...

Başka senetlerde de bu olay Seyf'e dayandırılır. 

Senedin Tahlili 

a) Taberî (öl. 310 h.) tanınmış bir şahsiyettir. O kitabında 

naklettiği hadis ve yazılarının sıhhati veya yanlışlığı hakkında 

görüş bildirmekten kaçınıyor. O kitabının mukaddimesinde şöyle 

diyor: 

"Bu kitapta nakledilen şeyler okuyucu için garip olabilir 

ve sıhhati için bir neden bulamayabilir. O-kuyucu şu 

noktaya dikkat etmelidir ki bu haberler kendi yanımızdan 

olmayıp sadece bizim için nakledilen şeylerdir. Ve 

biz de onların tümünü sizin için naklettik." 1 

Taberî'nin bu sözden kastı hadislerin incelemesini okuyucuya 

bıraktığını belirtmektir. 

Şeyh Hatip Muhibbuddin Mısri, el-Ezher neşriyesinde Tarih-i 

Taberî hakkında şöyle yazıyor: 

"Taberî'nin hadislerinde, hadisleri nakleden ra-vilerin 

durumuna vakıf olmak için, cerh ve tadil konulu 

(ravilerin durumunu inceleyen) kitaplara baş vurmak 

gerekir... Ama Taberî'nin hadislerini nefsani heveslerine 

uyarak kendi kitaplarında yer verenler ve ravilerine dikkat 

etmeksizin onlara istinat edenler, İslâm tarihinden 

hiçbir nasip almamış kimselerdir." 2 

b) Seri b. Yahya, Seri b. Henar b. Seri, Taberî'yle muasır olmasına 

rağmen kimse onu muhaddis bilmemiştir. Öyleyse o 

meçhuldür. 

Seri b. Yahya b. Eyas, Taberî'yle muasır değildir; çünkü 

Taberî'nin doğum tarihi hicri üç yüz ondur. O hâlde Taberî'nin 

onunla görüştüğü ve ondan rivayet dinlediği söylenemez. 

Ebu Davud ve Nesei şöyle söylemişlerdir: "O güvenilir değildir 

ve hadislerine uyulmaz." İbn Âdi'de aynısını demiştir. 3 

Seri b. Asım b. Sehl Taberî'nin muasırı idi. Çünkü vefat tarihi 

iki yüz elli sekiz hicride Bağdat'ta idi. Ama İbn Feraş onu yalanlamıştır 

ve İbn Âdi onu zayıf bilmiştir. 1 

1- Tarih-i Taberî, c.1, s.5 

2- Mecelletu'l-Ezher, c.24, s.210, yıl:1337 

3- Tehzibu't-Tehzib, c.3, s.459 ve Mizanu'l-İtidal, c.1, s.271

c) Zehebi, Şuayb b. İbrahim'i şöyle tanıtıyor: "Seyf'in kitaplarının 

rivayetlerini nakleden Şuayb b. İbrahim, meçhuldür." 2 Ve 

İbn Âdi şöyle diyor: "O tanınmış değildir." 3 

d) Seyf b. Ömer Temimi Useyyidi hicri yüz yetmişten sonra 

ölmüştür. Bir nakle göre Reşit zamanında dünyadan göçmüştür. 

4 

Seyf b. Ömer "el-Futuh ve'l-Meredde" ve "el-Cemel ve Siyeru 

Aişe ve Ali" adında iki kitap telif etmiştir ki Taberî vasıtayla her 

iki kitaptan bir çok rivayet nakletmiştir. 

Yahya b. Muin diyor: "Onun hadisleri zayıftır." 5 

Nesei şöyle yazıyor: "Onun hadisleri zayıf ve metruktur (terk 

edilmiş). Ve güvenilir değildir. 

Ebu Davud şöyle diyor: "O yalancıdan başka bir şey değildir." 

Ve İbn Seken şöyle diyor. "O zayıftır." 

İbn Âdi şöyle diyor: "O zayıftır ve hadislerinden bazısı meşhurdur; 

ama geneli münkerdir ve ona uyulmaz." 

İbn Habban şöyle diyor: O düzmece hadisleri güvenilir şahıslar 

adına naklediyor. Ve zındıklıkla (dinden çıkmış) itham edilmiştir. 

Onunla ilgili "bir çok düzmece hadis uydurduğu" söylenir. 

Hakim Nişaburî şöyle diyor: "O metruktur ve küfürle itham 

edilmiştir." 

İbn Hacer, senedinde Seyf b. Ömer'in de bulunduğu bir hadisi 

naklettikten sonra şöyle diyor: "Hadiste zayıf raviler vardır ve 

onların en zayıfı Seyf'dir." 6 

Seyf b. Ömer (öl. hicri ikinci asır) bir kitap telif etmiştir ki 

çeşitli konularda sahte ve düzmece hadislerle doludur. Varlığı 

olmayan sahabeler uydurmak, kesin tarihi olayları tahrip etmek, 

gerçek olmayan olaylar uydurmak, hurafeleri Müslümanlar ara- 

1- el-Kamil Fi Ziafi'r-Rical, c.4, s.4, rakam: 885 

2- Mizanu'l-İtidal, c.2, s.275 ve Lisanu'l-Mizan, c.3, s.176, rakam: 

4100 

3- el-Kamil Fi Ziafi'r-Rical, c.4, s.4, rakam: 885 

4- Hulasetu't-Tehzib 

5- Mizanu'l-İtidal, c.2, s.255 

6- Tehzibu't-Tehzib, c.2, s.470

sında yaymak ve inançlarını tahrip etmek onun becerdiği en iyi 

şeylerden bazısıdır. 1 

e) Atiyye zikredilen görüşü savunan diğer şahıslardan biridir. 

Onun hakkında iki ihtimal söz konusudur: 

1- Bu, Atiyye Avfî adında bir şahıstır ki hicri yüz on yılında 

ölmüştür. Bu uzak bir ihtimaldir. Çünkü o tabiinden idi ve Seyf b. 

Ömer onu derk etmemişti. Özellikle Ehlisünnet'in rical ehli 

Atiyye Avfi hakkında farklı görüşler ileri sürmüşler. 

2- Bu, Şamlı Gays Kilabi'nin oğludur. Seyf'in onunla hiçbir irtibatı 

yoktur. O tanınmış biri değildir. Onu tanıdığımızı varsaysak 

bile hiçbir fayda vermez; çünkü ondan nakleden Seyf, yalancıdır. 

f) Hadisin sened kanalının sonunda yer alan Yezid Fek'asi, 

tanınmış biri değildir. Rical ilminde bu isim ve lakapla anılan birisi 

yoktur. Hayal ürünü bir şahsiyet olduğu uzak bir ihtimal olarak 

değerlendirilemez. Çünkü Seyf b. Ömer'in binlerce hayalî 

şahsiyeti yaratma gücü vardı. 

Bu görüşün ilk reddini Allame Emini'nin sözleriyle noktalıyoruz: 

"Taberî kendi tarihinde, yalancı ve hadis uyduran Seri'nin 

meçhul olan Şuayb'la ve hadis uyduran, metruk, 

itibarsız, küfürle itham edilen Seyf'le yazışmalarına 

istinad etmiştir. O tarihinde bu senetle yedi yüz bir rivayet 

nakletmiştir. Hicri on birden otuz yediye kadar (üç 

halife döneminin) olayları çarpıtmak amacıyla uydurmuştur." 

2 

İkinci Cevap 

Bu hikayede açıklananlar, makul değil. Onu cinlere bile nispet 

etmek doğru olmaz. 

Hikayede şöyle deniyor: Yahudi bir adam İslâm'a girmiş. 

Sahabe ve tabiinin büyüklerinden bir grubu aldatarak büyük bir 

cemaati etrafında toplamış. Müslümanların halifesine karşı 

ayaklanarak onu ortadan kaldırmış. Hikaye, akla uygun değildir. 

Bu, saygı değer sahabelerin makamına yakışmaz. 

1- Daha fazla bilgi için Allame Askeri'nin yazdığı Abdullah b. Saba 

isimli kitaba bakınız. 

2- el-Kadir, c.8, s.327

Bu görüş sahabenin hepsinin adaletli olduğu görüşünü "Ehlisünnet'in 

inancına göre" yerle bir etmektedir. Ayrıca İslâm 

ümmeti, Yahudi asıllı yabancı bir şahısın oyununa gelecek ve aldatılacak 

kadar basit görüşlü farz edilmiştir. 

Üçüncü Cevap 

Bu görüşün reddinde verilen üçüncü cevap şudur: Tarih incelendiğinde 

Osman ve Muaviye'nin şiddetli tutumları ve karşıt 

gruplara söz hakkı tanımadıkları ortaya çıkar. Ebuzer Gaffari 

Müslümanların beytülmalinin Halife'nin akrabaları arasında paylaştırıldığını 

eleştirdiği için Medine'den Rebeze çölüne sürgün 

edildi. Ammar-ı Yasir Osman'ın yaptıklarını eleştirdiğinden Halife'nin 

hizmetçileri tarafından tartaklandı ve kaburgaları kırıldı. 

Abdullah b. Mesut da (Hz. Peygamber'in seçkin ashabından olmasına 

rağ-men) Ebuzer'in defin merasimine katıldığından dolayı 

Osman tarafından dövüldü. 1 

Belazüri şöyle yazıyor: 

"Said b. As Osman'a şöyle bir mektup yazdı: Ben 

Kufe'de Eşter ve arkadaşlarının üstesinden gelemiyorum. 

Osman mektubun cevabında şöyle yazdı: "Onu 

Şam'a sürgün et." Ayrıca mektup yazarak Eşter'i tehdit 

etti..." 2 

Allame Emini şöyle der: 

"Abdullah b. Saba bu derecede İslâm toplumunda 

fitne yaratmış idiyse ve İslâm ümmeti onu tanı-yor ve 

sorun vaktin halifesine kadar uzanmış idiyse, niçin takip 

edilip tutuklanmadı? İşlediği tehlikeli cinayetlerden ötürü 

cezalandırılmadı.? Hapsedilmedi? Niçin İslâm ümmetini 

kurtarmak için fesadın kaynağı kurutulmadı? 

Neden salihler, iyiliği emredenler, kötülükten sakındıranlar 

hakkında işleyen mekanizma işlevini yitirdi..." 

Dördüncü Cevap 

Son cevabımız şöyledir: Bu masal doğru kabul edilse bile 

bununla Şia düşüncesinin ortaya çıkışı arasında nasıl bir ilinti 

kurulabilir? Oysa Şia'nın Hz. Peygamber zamanında kurulduğu- 

1- bk. Şerh-i İbn Ebi'l-Hadid, c.1, s.237 ve Ensabu'l-Eşraf. 

2- Ensabu'l-Eşraf.

nu ve kurucusunun bizzat Allah Resulü olduğunu açıklamış; sahabe 

ve tabiinden bazılarının bu düşünce etrafında birleştiklerini 

ıspatlamıştık. 

Şia ve Abdullah b. Saba 

Konunun sonunda Şia'nın neden Abdullah b. Saba'ya nispet 

edildiğini açıklamaya çalışacağız: 

Şia, masumiyet, imamet ve vesayet ilkeleriyle özdeştir. Bu 

ilkeler hulefa mektebinin hoşlanmadığı hususlardır. Bu iki ilkenin 

doğruluğu, hulefa mektebinin temel prensiplerinin sarsılması 

demektir. Bu yüzden bu iki düşünceyi değersiz göstermek 

amacıyla Yahudi birisine nispet edildi. 

Doktor Ahmed Mahmut Süphi şöyle diyor: 

"Ehlisünnet tarihçileri her Müslümanın kalbini sızlatan, 

Cemel Savaşı, Osman'ın öldürülmesi gibi büyük siyasi 

olayları ve sahabenin büyüklerinin hatta Hz. Peygamber'in 

hanımının bile bu olaylara karıştığını gördüler. 

Bu yüzden sahabenin doku-nulmazlığını ve saygınlığını 

korumak amacıyla bun-ları Müslüman olmayan birine 

nispet ettiler. Onları bu çirkin şeylerden temiz tutmayı 

amaçladılar." 1 

1- Nazariyyetu'l-İmame, s.39

ŞİA'NIN ANLAMLARI 

a) Genel Anlamıyla Şia 

İlk yüz yıllarda, Şia kavramı, şimdiki yaygın anlamından daha 

geniş bir anlam ifade ediyordu. Şimdi Şia olarak adlandırılanlar, 

eski Osman taraftarlarınca, "refz" olarak tabir edilirdi. O dönemde 

Şia, İmam Ali'yi (as) Osman'dan üstün tutanlara veya 

İmam Ali ve evlatlarının (s.a) imametine inananlara denilirdi. 

Halifeler arasında Ali'ye (a.s) daha fazla önem verenlere "Şia", 

Şeyheyn'i kabullenmeyen ve Ali'nin (a.s) Allah tarafından nasla 

imam olduğuna inananlara ise "Rafizi" denilirdi. 

Zehebi'nin birinci asır ricalinden naklettiği sözler "Şia" ve 

"Refz"in o zamandaki anlamı hakkında yardımcı olabilir. 

Tabirler, şahsın Şia'ya eğilim derecesine bağlı olarak kullanılırdı. 

Mesela Zehebî, Buharî'nin hadis üstatlarından olan 

Ubeydullah b. Musa hakkında şöyle demiştir: "O Şiî'dir." 1 Âdi b. 

Sabit hakkında ise şöyle demiştir: "Aşırı bir Şiî, gulat ehli bir 

Rafizî'dir." 2 Yine Ala b. Ebi'l-Abbas hakkında şöyle demiştir: 

"Gulat ehli bir Şiî'dir." 3 Meşhur tarihçi Muhammed b. Cerir 

Taberî hakkında da şöyle demiştir: "Biraz Şiî eğilimlidir, velâyeti 

de zararlı derecede değildir." 

Fuzeyl b. Merzuk Kufi hakkında şöyle gelmiştir: "Şiî eğilimlidir; 

ama sebbetmez." 

Ali b. Haşim b. Bureyd hakkında ise şöyle demiştir: "O Şiîlikte 

aşırıdır." 

1- Mizanu'l-İtidal, c.3, s.16 

2- age. c.3, s.62 

3- age. c.3, s.101

Burada zikredilmesi gereken husus şu ki normalde Şia eğilimli 

olmayan çok az Kufe'li bulunur. Bu eğilim en aşağı merhaleden 

başlayıp en yüksek merhaleyi kapsar. 

b) Ehlibeyt Sevgisi Anlamında Şia 

Şia'nın diğer bir anlamı, Ehlibeyt'i seven demektir; bazı insanlar 

Ehlibeyt'i sevdikleri için Şia eğilimli olmakla suçlanmışlardır. 

Bu anlamda "Ehlibeyt'i başkalarından üstün bilme" meselesi 

söz konusu edilebilir. Ancak bu anlamda bu husus ölçü değildir. 

İnsanların bir çoğu, Ehlibeyt'i sevmenin gerekliliği hakkında 

bulunan hadisler nedeniyle onların sevgisini taşırlar. Bu eğilim, 

Osman taraftarları tarafından, üstünlük veya başka hiçbir 

husus söz konusu olmadığı hâlde Şiîlik olarak adlandırılmıştır. 

Bir çok kaynakta Şia bu anlamda kullanılmıştır. Buna verilecek 

en iyi örnek, Muhammed b. İdris Şafiî'dir. Ondan nakledilen 

şiirler bu iddiayı teyit etmektedir. O, Ehlibeyt'i sevme anlamında 

Şiîliğinden dolayı, Rafızîlikle itham edilmiştir. Ondan nakledilen 

birkaç şiire dikkatinizi çekiyoruz: 

"Dediler ki Rafizi oldun; dedim: Asla / Rafizilik dinim 

ve inancım değildir 

Ama şüphesiz en hayırlı imam ve / hidayet ediciyi 

sevdim." 1 

Başka bir şiirinde şöyle demiştir: 

"Ey Allah Resülü'nün Ehlibeyt'i, sevginiz / Allah tarafından 

Kur'ân'da farz kılınmıştır 

Bu büyük iftihar size yeterlidir ki / Namazda size salavat 

göndermeyenin namazı kabul değildir." 2 

Bu eğilim beşinci asırda ve daha sonraları giderek arttı. Hatta 

üçüncü ve dördüncü asırda mutaassıp Osman taraftarı olan 

Hanbelîler arasında da Ehlibeyt'e şiddetli bir şekilde ilgi duyan 

şahıslara rastlanır. 

Mühim olan şu ki: Bu ilgi bir şekilde insanları Ehlibeyt'e 

doğru yöneltip, uzun müddette Şiîliğin yayılmasını sağlayabilirdi. 

1- Divanu'l-İmam eş-Şafiî, s.38 

2- age. s.74

c) İtikadî Anlamda Şia 

Şia'nın Sünni camiadan kopuş seyrini incelersek, bu iki kesimin 

ihtilâflarının, siyasi meselelerden kültürel ve dini meselelere 

yöneldiğini gözlemleriz. İlk yıllarda en önemli sorun, hükümet 

meselesi idi. 

Ali (as) taraftarı olan herkes ona bir şekilde gönül bağlamıştı. 

Ama bununla birlikte aralarında onu hükümete layık görmeyen 

ve başkalarının hükümetine gönül veren kimseler vardı. 

Zamanın geçmesiyle, hükümet meseleleri dışında olan fıkhî ve 

fikrî meselelerde de, Ali (a.s) dışındaki sahabelere müracaat 

edenler bile oluyordu. 

Bu akım karşısında, bir grup, Ehlibeyt İmamları'na tam anlamıyla 

yöneliyor, fıkhî ve kelamî konularda, onları izliyorlardı. 

Bu akım, birinci asırda (hicri) açık bir şekilde kendini göstermiş 

olmayabilir; ama İmam Muhammed Bakır (as) ve İmam 

Cafer Sadık (as) zamanında, açıkça ortaya çıkmış ve gündem 

konusu olmuştur. Bu akıma "itikadî Şiîlik" adını verebiliriz. Bu 

akım, imametle ilgili has bir inancı temsil eder. Bu inanca göre 

imam, İslâm toplumunun rehberliğinin yanı sıra, dinin tefsirini 

ve açıklamasını üstlenir. Bu yetkiler, imamın velâyet makamına 

ulaşmasından ve Allah Resulü'yle olan özel bağından kaynaklanır. 

İtikadî Anlamda Şiîliğin Geçmişi 

Elde bulunan birçok şahit göz önüne alındığında, Ali (as) taraftarlarından 

bir grubun, sıradan ilgilerine ilaveten, o hazretin 

ilâhî makama sahip olduğuna inandıkları anlaşılır. 

Huzeyme b. Sabit, Ali'ye (as) biatinden sonra şöyle söylemiştir: 

"Biz, Allah'ın Resülü'nün (s.a.a) bizim için seçtiği birini 

seçtik." 

İbn Abbas, Ömer'in "Kureyş'in Ali'yi seçmemelerinin sebebi, 

hilâfet ve nübüvvetin bir ailede toplanmasından hoşlanmıyor 

olmalarıydı." şeklindeki değerlendirmesine şöyle karşılık vermiştir: 

"Aslında onlar Allah'ın indirdiğinden hoşlanmıyorlardı."

Ebuzer'den şöyle nakledilmiştir: 

"Ey halk! Gelecekte bazı fitneler ortaya çıkacaktır; bu 

fitnelere yakalanırsanız Allah'ın kitabı ve Ali'ye sarılın." 1 

Selman halkın Ali (a.s) hayatta olduğu hâlde ondan yararlanmamalarından 

duyduğu üzüntüyü şu sözleriyle ifade ediyordu: 

"Allah'a andolsun! Ondan sonra hiç kimse sizi Peygamberinizin 

sırlarından haberdar etmeyecektir." 2 

Mikdad Allah Resulü'nden şöyle naklediyor: 

"Al-i Muhammedi tanımak, ateşten beraat hükmündedir; 

Al-i Muhammed'in sevgisi sırattan geçiş izni ve Ali 

Muhammed'in velâyeti azaptan kutru-luştur." 3 

Ümmülhayr, Sıffin gününde Ali'nin (a.s) ordusunu şu sözlerle 

teşvik ediyordu: 

"Allah'ın rahmeti üzerinize olsun, adil, muttaki ve 

sıddık İmam'a doğru koşun." 4 

Şiîlerden bir çoğu İmam Ali'yi (a.s) vasi olarak bilirlerdi. 

Onun hakkındaki düşünceleri, zahirî hilâfetten öte bir şeydi. 

Malik-i Eşter halkı İmam'la biate davet ederken şöyle diyordu: 

"Bu, vasilerin vasisi ve nebilerin ilminin varisidir." 5 

İmam Ali (as) taraftarlarından Gadir-i Hum olayının "velâyet 

ve rehberlik" anlamına geldiğini vurgulayan bir çok şiir elimize 

ulaşmıştır. Kays b. Sa'd "Gadir" hakkında şu şiiri söylemiştir: 

Ali imamımızdır, bizden başkasının da imamıdır / Ve 

bu, Kur'ân'da nazil olmuştur. 

Nebinin "Ben kimin mevlası isem / Ali de onun 

mevlasıdır" dediği gün hayırlı ve güzel bir gün idi 

Nebinin imamet hakkındaki dediği şey / Kesindir, 

söz götürmez ve tartışılmaz. 6 

1- Ensabu'l-Eşraf, c.2, s.118 

2- age. c.2, s.183 

3- Sünen-i İbni Mace, c.2, s.127 

4- Belâğatu'n-Nisâ, s.67 ve Tarih-i Dimişk, Teracimu'n-Nisâ, s.531 

5- Tarih-i Yakubî, c.2, s.179 

6- el-Gadir, c.2, s.68

Hassan b. Sabit de şu şiiri söylemiştir: 

"Gadir günü, Peygamberleri haykırıyordu onlara / 

Hum mıntıkasında ve nebi ne değerli haykırıcı idi! 

Dedi ki ona "Kalk ey Ali, çünkü ben / seni kendimden 

sonra imam ve yol gösterici kıldım." 1 

Bu şiirler İmam Ali'nin (a.s) Allah Resulü tarafından imam 

unvanıyla tanıtıldığına inanan bir akımın oluştuğunu anlatmaktadır. 

İbn İclan şöyle diyor: 

"Nasıl bölündük! "Vasi" imamımız olduğu hâlde." 2 

Hucr b. Adiy şöyle diyordu: 

"Allah Resulü'nden sonra velâyet onda idi ve Resul, 

onun kendisinden sonraki vesayetine razı olmuştu." 3 

İmamlar ve İtikadî Anlamda Şiîlik 

İmam Ali'nin (a.s) "İlâhî imamet" görüşünü yaymak amaçlı 

yaptığı girişimler, Şiîliğin onun hilâfeti döneminde yayılmasının 

en önemli sebeplerindendir. Bizzat kendisi "Gadir" hakkında bir 

şiir söylemiş ve o şiirde Gadir hadisinin, yöneticilik anlamında 

olduğunu vurgulamıştır. 

"Sizin üzerinize velâyeti bana gerekli kıldı / Gadir-i 

Hum gününde Allah'ın Resulü." 4 

Hz. Ali, Muaviye'ye yazdığı uzun bir mektupta, bu mesele 

hakkında, geniş açıklamalarda bulunmuştur. 5 İmam Ali'nin "ilâhî 

imamet" görüşü oldukça açıktır. 

O, sözlerinde, imamet ve rehberliğin intikali hakkındaki değerlendirmesinde 

"nebilerle ilgili veraset"e işaret etmiştir. Bilindiği 

üzere söz konusu miras, maddi değil; vasilik, ilim, hikmet, 

günahlardan arınma ve masumiyetle ilgilidir. Bundan kasıt, 

Kur'ân'ın peygamberler arasında söz konusu ettiği kültürel mirastır. 

1- el-Gadir, c.2, s.34 

2- Şerh-i İbn Ebi'l-Hadid, c.1, s.143 

3- age. c.1, s.145 

4- el-Gadir, c.1, s.145; Şerh-i İbn Ebi'l-Hadid, c.2, s.377; Tezkiretu'l- 

Havas, s.62 ve... 

5- el-Ğarat, s.66-67.

Hz. İbrahim (a.s) evlatları için bu makamı istemiştir. Allah 

(c.c) bu konuda şöyle buyurmuştur: "Benim ahdim zalimlere 

erişmez." 1 

Ehlisünnet bu mirası sıradan bir şey olarak algılamış ve Şia'yı 

imamet babındaki taşıdığı görüşle suçlamıştır. Ancak Şia 

nassı kabul etmektedir ki bu, Kur'ân literatüründe "ilâhî veraset" 

olarak belirginleşmiştir. 

Bu konuda başka önemli bir nokta, Hz. Ali'nin Cemel Savaşı'ndan 

sonra Kufe'ye girişinde "Gadir hadisi"ni kanıt olarak göstermesidir. 

Bir çok Ehlisünnet kaynağına göre de, o, Kufe halkını 

ve yanında bulunan Allah Resulü'nün sahabesini, Kufe mescidinde 

"Gadir hadisi" hususunda tanıklık için toplamış; Gadir Hadisi'ni 

Allah Resulü'nden işitenlerden, ayağa kalkarak tanıklık 

etmelerini istemiştir. Onlardan birçoğu ki, Bedir Savaşı'na katılanlardan 

on ikisi onlar arasındaydı, "Gadir hadisi" hususunda 

tanıklık ettiler. 

İmam Ali (a.s) halkın umumunun karşısında ilâhî hakkı konusunda 

konuşma yaparken "Gadir Hadisi"ni kanıt gösteriyordu. 

O, halkla ilişkiler konusunda sadaka mesulüne yazdığı bir mektupta 

şöyle yazıyor: 

"Kabilelerin nezdine giderek şöyle söyle: Ey Allah'ın 

kulları! Beni Allah'ın velisi ve halifesi, Allah'ın hakkını 

sizin mallarınızdan alayım diye göndermiştir. 2 

İmam'ın kendisi hakkında kullandığı "Allah'ın velisi ve halifesi" 

tabiri Şia'da yaygın olan kavramlardır. 

Mezkur görüş, İmam Ali'nin (a.s) hilâfeti sırasında şekillendi 

ve Şia'nın imametle ilgili düşüncesini sağlamlaştırdı. 

Ali'nin (a.s) şahadetinden sonra Irak halkı İmam Hasan'la 

(a.s) biat ettiler. İmam Hasan'a (a.s) biat edenler arasında, onun 

imametine inanan Şiîler bulunuyordu, onları bu biate iten etken 

onun ilâhî imamet makamına olan inançlarıydı. 

İmam Hasan'ın (a.s) şahadetinden sonra Şiîler İmam Hüseyin'le 

(as) biat ettiler. Savaş sırasında Nafi b. Hilal düşmanlardan 

birinin "Ben Osman'ın dini üzereyim." 3 sözlerine şöyle karşı- 

1- Ensabu'l-Eşraf, c.2, s.156 

2- Nehcü'l-Belâğa, Mektup: 25 

3- Tarih-i Taberî, c.4, s.331

lık verdi: "Ben de Cemelliyim (Cemel savaşını kastediyor.) ve 

Ali'nin dini üzereyim." 

Bu sözlerden İmam Hüseyin'in Şiîlerinin ona bağlılıklarının 

siyasi değil, bir inanç olduğu açıkça anlaşılıyor. 

İmam Seccad'ın (a.s) döneminde "itikadî anlamda Şiîlik" 

açıkça bilinen bir şeydi. İbn Ziyad, Ömer b. Hureys'e şöyle diyordu: 

"Ben, Yezid için İbn Zübeyr'den yana endişe taşımı-yorum. Ben bu 

hususta Ali Şiîlerinden korkuyorum." 1 

İmam Seccad'ın dualarında "itikadî anlamda Şiîlik" açıkça 

beyan edilmiş; imamet kavramının, hilâfet ve rehberlik yetkilerinin 

yanı sıra, masumiyet ve peygamberlerin, özellikle Hz. Peygamber'in 

ilimlerinden faydalanma gibi ilahi yönleri içerdiği 

açıkça belirtilmiştir. 

İmam Seccad şöyle buyuruyor: 

"Rabbim! Muhammed'in tertemiz Ehlibeyt'ine rahmet 

et; onlar ki, işin (hükümet) için onları setin; onları 

ilminin bekçileri, dininin koruyucuları, yeryüzündeki halifelerin 

ve kullarının üzerindeki hüccetlerin kıldın. İradenle 

onları pislikten ve kirden tam anlamıyla temizledin. 

Onları, sana ileten vesile, cennetine götüren yol kıldın." 

2 

Şia'daki asil itikadın kaynağı, Ehlibeyt İmamları'nın öğretileri 

ve yaydıkları ana hatlardır. 

İmam Mıhammed Bakır (a.s) bir çok hadiste halkı, Ehlibeyt- 

'in ilminden faydalanmaya davet etmiş; doğru ve gerçek sözlerin 

sadece Ehlibeyt nezdinde olduğunu vurgulamıştır. 

İmam Bakır (a.s) Seleme b. Kuheyl ve Hakem b. Uyey-ne'ye 

şöyle buyuruyor: 

"İster doğuya gidin, ister batıya gidin; bizden kaynaklanmayan 

hiçbir doğru ilim bulamazsınız." 3 

Diğer bir rivayette şöyle gelmiştir: 

"Halk nereye giderse gitsinler; Allah'a andolsun ki 

bu, buradan (kendi evine işaret etti) başka yerde bulunmaz." 

1 

1- el-Futuh, c.5, s.268 

2- Sahife-i Seccadiye, 47. dua. 

3- el-Kafi, c.1, s.399.

Bu sözler insanları açıkça dini öğretileri Ehlibeyt'ten almaya 

davet ediyor. Böyle bir daveti kabul etmek "Şiîliği" kabul etmek 

manasındadır. 

İmam Muhammed Bakır şöyle buyuruyor: 

"Âl-i Muhammed Allah'ın kapılarıdırlar; cennete davet 

eder; ona doğru rehberlik ederler." 2 

Yine İmam Muhammed Bakır'dan (a.s) şöyle nakledilir: 

"Ey insanlar! Nereye gidiyorsunuz? Nereye götürülüyorsunuz? 

İlkinizi Allah bizimle hidayet etti ve sonunuzu 

da bizimle sona erdirecektir." 

Yukarıdaki tanıklara dikkat edildiğinde Ehlibeyt'i merci ve 

baş vuru kaynağı olarak tanıtmak amacıyla düzenli bir kültürel 

hareketin, Ehlibeyt ve Şia'nın büyük imamları tarafından başlatıldığı 

ortaya çıkar. 

1- el-Kafi, c.1, s.399 

2- Vesailu'ş-Şia, c.18, s.9

ŞİA'NIN YAYILIŞININ NEDENLERİ 

a) Alevilerin Halkın Arasındaki Sevgisi 

Şia'nın farklı bölgelerdeki nüfuzunun en önemli etkenlerinden 

biri insanların Alevilere yönelik beslediği sevgidir. Irak halkı 

arasında, Ehlibeyt sevgisi etkeninin yanı sıra, siyasi etken de söz 

konusudur. 

Kufeliler, Ali'nin (a.s) hükümetinden edindikleri tecrübeyle, 

Alevileri rehberliğe layık görüyorlardı. 

Hz. Peygamber'in Ehlibeyt hakkında söylediği sözler dikkate 

alınırsa halkın Ehlibeyt'e yönelik ilgisinin doğal olduğu görülür. 

Başka bir tabirle, insanlar Hz. Peygamber'den (s.a.a) Ehlibeyt'in 

faziletlerini işittiklerinde doğal olarak Ehlibeyt'e yöneliyordu. 

İslâm tarihi boyunca Alevilere yönelik sevgi hiçbir zaman 

azalma göstermedi. Ne zaman bir Alevi kıyam etse halk onun 

etrafına toplanıyordu. Bildiğimiz üzere "Sahi-bu'z-Zenc" köleler 

arasında nüfuz etmek için kendisini alevi olarak tanıttı. 1 

Abdullah Mahz şöyle diyordu: "İnsanlar Alevi olmayı arzularlardı; 

Ama Aleviler hiçbir zaman başka bir şeyi istemediler." 2 

Alevilere yönelik sevginin etkenlerini şöyle sıralayabiliriz: 

1- Hz. Peygamber'den, Ehlibeyt'in fazileti hakkında nakledilen 

hadisler. 

2- Ahlakî ve ilmî karakterler. 

3- İnsanların Peygamber hanedanına olan tabii ilgisi. 

Bu etkenler sonucu, Aleviler, bütün asırlarda Şiîliğin, Sünnî 

bölgelere bile yayılmasına sebep olmuşlardır. Onların ölümün- 

1- Tarih-i İbn Haldun, c.4, s.18 

2- Umdetu't-Talib, s.101

den veya şahadetinden sonra mezarları üstüne kubbeler yapılmış, 

böylece Şiîlik her tarafa yayılmıştır. 

b) Şiîlerin Zühdü 

Alevilerin farzlara bağlılığı, Şiîliğin yayılmasını sağlayan etkenlerden 

birisidir. İnsanlar Alevi ve Şiîlerin İslâm'ıyla Emevî ve 

Abbasîlerin İslâm'ının farkını çok iyi anlamış idiler. 

Süfyan-i Sevrî şöyle diyor: "Acaba Şiîlerden daha iyi bir halk 

gördün mü?" 1 

Medain, Arapların hicret merkezlerinden ve Şiî şehirlerden 

biri olarak tanınıyordu. Bu şehir hakkında şöyle denilmiştir: "Bu 

şehrin ahalisi, çiftçi ve İmamiyye Şiîlerinden-dirler. Bu bölge halkının 

adetlerinden birisi şudur ki, kadınlar gündüzün dışarı çıkmazlar." 

2 Bu o bölgede bulunan Şiîlerin dine bağlılığını gösterir. 

Minberlerde İmam Ali'ye (a.s) sebbedilmesini önleyen 

Sistanîler de aynı adete sahiptiler. 3 

Deylem'in, Şia mezhebine mensup kadın ve erkekleri de 

aynı şekilde davranıyorlardı. 4 

Muaviye karşısında direnen ve Şiîlikten vazgeçmeyen Hucr 

b. Adi ve dostları hakkında da şöyle denilmiştir: "Onlar dinlerine 

çok bağlı kişilerdi." 5 

Namaz vakti hususnda titiz davranmak, Şiîlerin bir diğer 

özelliğidir. 6 

Dineveri şöyle naklediyor: Übeydullah b. Ziyad, kölelerinden 

birini Müslim b. Akil'in saklandığı yeri bulmakla görevlendirirken 

mescide gitmesini istedi ve şunları ekledi: "Şiîler çok namaz kılarlar. 

Kimin daha çok namaz kıldığını görürsen, onun yoluyla 

Müslim'i bul." O da mescide gitti ve orada Müslim b. Avsece'nin 

herkesten daha çok namaz kıldığını gördü. Ona yaklaşıp düzenle 

Müslim'in saklandığı yeri öğrendi. 7 

1- Makatilu't-Talibiyyin, s.159 

2- Asaru'l-İbad ve Ahbaru'l-İbad, s.453 

3- age. s.202 

4- Ahsenu't-Takasîm, c.2, s.547 

5- el-Bidaye ve'n-Nihaye, c.8, s.54 

6- el-Muvafakat, s.134 ve Asaru'l-Cahiz, s.205 

7- Ahbaru't-Tival, s.235

Selman-ı Farsi Şia'nın ilk belirgin şahsiyetlerindendir; takva 

ve ilimde bütün sahabenin örnek gösterdiği biri idi. 

Ebuzer, Şia'nın bir diğer belirgin şahsiyetidir. Züht, dünyaya 

ilgisizlik ve halkın hukukunu gözetme hususunda oldukça maruf 

idi. 

Şia'nın en ünlü şahsiyetlerinden biri olan Ammar-ı Ya-sir 

hakkında şöyle denmiştir: "Ammar-ı Yasir en güçlü İslâm muhafızlarından 

biri idi. İslâm'ın yüce değerlerine ve ilkelerini korumaya 

çok önem verirdi. 1 

Üveys-i Karani, ünlü Şiî zahitlerdendi. O Ali'nin (a.s) Şiîlerindendi, 

Sıffin'de şehadet makamına erişti. O, irfanda yüce bir 

makama ılaştı. 2 Şeybi onun hakkında şöyle yazıyor: "Üveys-i 

Karani Şiî idi." İsferayini onu meşhur dindarlardan biliyor. 3 

Kumeyl hakkında şöyle denmiştir: "O eski Şiî zahitlerdendi." 

4 

Habbat b. Arett hakkında şöyle denmiştir: "Habbat b. Arett 

Şiî ağabeytlerden, Şiî ağıt okuyanlardan ve ağlayanlardandı." 5 

Şia ravilerinden olan Muhammed b. Müslim hakkında şöyle 

denmiştir: "Zamanın abitlerindendi." 6 

Said b. Cübeyr hakkında şöyle denmiştir: "Zahit bir Şiî'dir." 

Doktor Şeybi sonra şöyle ekliyor: "Aynı şekilde Şia'nın kaynağının 

zühte dayandığı bizim için açıklığa kavuşuyor." 7 

Doktor Verdi şöyle diyor: "Teşeyyü üç şehirde gelişti: Kufe, 

Medain ve Cebel Amil. Ammar b. Yasir'in Kufe'deki varlığı; Selman-i 

Farsi'nin Medain'deki ve Ebuzer-i Gaffari-nin Cebel Amil'deki 

çalışmaları Şiîliğin bu şehirlerde hızlı bir şekilde yayılmasına 

neden olmuştur." 8 

1- es-Sile Beyne't-Teşeyyü ve't-Tasavvuf, s.43 

2- Muhtasaru'l-Büldan, s.171 


4- age. s.225 

5- Hilyetu'l-Evliya, c.1, s.143 

6- Rical-i Keşşî, s.165 


8- Vu'azu's-Salatin, s.297

Şia'nın Kufe'de gelişmesinin en önemli sebebi Ali'nin (a.s) 

kendine has nüfuzudur. Gerçi Ammar gibi mukaddes insanlar 

da etkili idiler. 

c) Alevilerin Mazlumiyeti 

Şiî ve Alevilerin zalim Abbasi hakimleri karşısındaki 

mazlumiyeti Şia'nın nüfuz ve yayılışının sebeplerinden bir diğeridir. 

Ali b. Hüseyin (a.s), yıllarca Kerbela'da şehit olan babası ve 

Ehlibeyt'in diğer fertleri için göz yaşı döktü. Abbasiler bu 

mazlumiyetten faydalandılar. İmam Hüseyin (a.s), Zeyd ve Yahya 

b. Zeyd'in canlar yakıcı şahadeti için dökülen göz yaşları üzerine, 

hükümetlerini kurdular. 

Emevîler, Alevilerle yetinmeyip ağırlıklı olarak Kufe ve Irak'ta 

yaşayan bütün Şiîlere karşı şiddetli baskılar uyguladılar. 

Muaviye, İmam Ali'nin (a.s) ashabından olanların tanıklığının 

kabul edilmemesini emretmişti. 

İmam Hüseyin'in (a.s) Muaviye'ye yazdığı bir mektubunda 

şöyle geçer: 

"Sen Ziyad'ı Irak'ın valisi ettin, o, Müslümanların el 

ve ayağını kesiyordu; gözlerini çıkarıyor, onları hurma 

ağaçlarına asıyordu. Sen ona şöyle yazdın: Ali'nin (a.s) 

dini üzere olanları öldür. O da onları öldürerek senin 

emrine uydu." 1 

Tarihçilerin nakline göre Muaviye, Ali'yi (a.s) sevenler hakkında 

şu emri vermişti: "Mükafatta onlar için zorluk çıkar; onların 

isimlerini beytülmal defterinden sil ve onlara baskı yaparak 

evlerini viran et." 2 

Ehlibeyte karşı olan baskıyı o kadar artırmıştılar ki, açıkça 

şöyle ilan ediyorlardı: "Ebu Turab'a lanetsiz, namaz olmaz." 3 

Doktor Şeybi, Şia'nın tarihteki mazlumiyeti hakkında şöyle 

yazıyor: 

1- Ensabu'l-Eşraf, c.2, s.154; Ahbaru't-Tival, s.224; el-İmame ve's- 

Siyase, c.1, s.180 


3- age. c.2, s.202

"Şia tarihi Kerbela olayından bu tarafa hep onlara 

uygulanan baskı ve işkenceyle doludur." 1 

Hucr b. Adiy ve dostları Amr b. Hamık el-Huzai, Meysem-i 

Temmar ve diğerlerinin Ziyad'ın eliyle öldürülmesiyle, Irakta Şia'nın 

mazlumiyeti bir sünnet hâline geldi. 

İmam Bakır (a.s) Ehlibeyt'in mazlumiyeti hakkında şöyle 

buyuruyor: 

"Biz her zaman aşağılanıyor ve zulüm görüyorduk; 

bizi uzaklaştırıp aşağılayarak, mahrum ediyor sonra da 

öldürüyorlardı. Biz her zaman korku içindeydik. Kendi ve 

dostlarımızın kanı hususunda hiç-bir emniyetimiz yoktu. 

Şiîlerimizi şehirlerde öldürdüler ve sadece zann üzere 

ellerini ve ayaklarını kestiler. Kim bizim ashap veya sevenlerimizin 

adını söylerse, zindana atılıyordu; malını 

yağmalayıp evi-ni viran ediyorlardı. Bu bela gittikçe artarak 

devam ediyordu. Ubeydullah b. Ziyad'dan sonra, 

Haccac geldi, bir çoğunu öldürdü ve diğer bir çoğunu 

zan üzere tutukladı. O toplumda Şiîlik öyle bir hâle gelmişti 

ki, eğer Haccac'a birisinin zındık veya kafir olduğu 

söylenirse, bu Haccac için daha iyi ve sevimli idi." 2 

Şia'nın mazlumiyeti, Şiîlerin halkın gönlünü fethetmesini 

sağladı. Bu yüzden Zeyd ve oğlu Yahya'nın olayı Horasan'ı bir bütün 

olarak Benî Haşim'e yöneltti. Ancak Abbasi taraftarlarından 

olan Ebu Müslim, hareketi saptırarak hilâfetin, asıl sahiplerine 

ulaşmasını önledi. 

d) Zulüm Karşıtlığı ve Adaletli Yaklaşım 

Şiî hareketinin izlediği müspet yöntem ve ılımlı davranış, 

Haricilerin aksine, halk kitlelerini Şiîliğe cezbetmede oldukça 

etkili oldu. Zulme karşı direniş göstermek, hem Şia'nın fıkhında 

ve hem amelinde gözlemlenen önemli özelliklerden biridir. Bu 

muhalefet Emevî ve Abbasiler döneminde devam etmiştir. 

Ehlisünnet'in rical kitaplarında Şiîliğin alametlerinden birinin, 

zalim hakimlerle mücadele inancı olduğu zikredilmiştir. 3 


2- Şerh-i Nehcü'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid, c.1, s.44 ve el-İmamu's- 

Sadık, Ebu Zühre, s.111 

3- Mizanu'l-İtidal, c.1, s.497

Eyyup b. Mütevekkil şöyle anlatıyor: "Bir padişah halkın 

önünden geçerken, Eban b. Sa'leb isminde bir Şiî'den başka 

halkın hepsi ayağa kalktı. Ondan bunun sebebi sorulduğunda şu 

karşılığı verdi: Kur'ân'ı aşağılamaktan nefret ederim." 

Zeyd b. Ali, kıyamının sebebi sorulduğunda şu cevabı verdi: 

"Ey halk! Biz sizi Allah'ın kitabına ve Resulü'nün sünnetine 

davet ediyoruz. Aynı şekilde, sizi zalimlerle cihat 

etmeğe; mustazafları korumaya, mah-rumlara yardım 

etmeye, beytülmali layık olan kimseler arasında paylaştırmaya 

ve Ehlibeyt'e ve onların düşmanlarına ve onların 

hakları hususunda cahil olanlara karşı, yardıma davet 

ediyoruz." 1 

Mes'udi, Yahya b. Zeyd'den kıyamının tahlilinde şunu yazıyor: 

"O zulme ve bütün halkı saran siteme karşı kıyam etti. 

2 

Muhtar halkı şu şekilde davet etti: 

"Sizi Allah'ın kitabına ve Peygamberi'nin sünnetine 

ve Ehlibeyt'in kanının intikamını almaya ve zayıfları korumaya 

ve Allah'ın haramını helal edenlerle cihada, davet 

ediyorum." 

Şiî hareketlerde, zulüm karşıtlığının yanı sıra, Pey-gamberin 

sünnetine vurgu ve Kur'ân'ın ihyası dikkati çeken diğer önemli 

özelliklerdendir. 

Şiî hareketlerde, edebiyatın önemli bir yeri vardır. Ku-meyt 

b. Zeyd Esedi, Seyyit Himyeri ve diğer büyük Şiî şairlerin yüce 

içerikli şiirleri Şia'nın yayılmasında önemli bir rol oynamıştır. 

Genelde Ehlibeyt'in fazilet ve katlandıkları musibetlerle ilgili 

olarak söylenen şiirler halkın ruhunda derin etkiler yaratmıştır. 3 

1- Tarih-i Taberî, c.8, s.267, el-Kamil, c.4, s.242: Ensabu'l-Eşraf, c.2, 

s.237 

2- Mürucu'z-Zeheb, c.3, s.212 

3- Tarih-i Teşeyyü Der İran.

2. Bölüm 

• Şia'nın Doğuşunun Sebepleri 

− Hz. Peygamber (s.a.a) Döneminde Şia 

− Hz. Peygamber'in (s.a.a) Ali Şiîlerine Müjdeleri 

− Şia Kimdir? 

− Sahabe, Şiî Öncüler 

− Şia Öncülerinden Bazılarının Kısaca Hayatı 

• Hz. Peygamber'den Sonra İhtilâfın Çıkış Nedenleri 

• Hz. Peygamber'den Sonra Nassa Karşı İçtihat 

− Ehlisünnet Medresesi ve Ali'yi (a.s) Hakkından Uzaklaştırmak 

İçin Öne Sürdükleri Bahaneler 

− Nassa Rağmen İçtihat Düşüncesinin Yayılışının Sebepleri 

− Nass Karşısında İçtihadın Hükmü 

• Şia Fırkaları 

• Şiîlerin Özellikleri 

− Şia Hakkında Ehlisünnet Alimlerinin Görüşler 

− İlmin İlerlemesinde Şia'nın Rolü 

− Şia ve İslâm Ümmetini Birliğe Davet 

− Şia, Dünyanın Gelecekteki Dini 

− Temel Bir Soru

ŞİA'NIN DOĞUŞUNUN SEBEPLERİ 

Şia'nın başlangıcı Hz. Peygamber'in (s.a.a) hayatı dönemine 

kadar uzanır. Şia'nın ortaya çıkışının başlıca sebepleri kısaca 

şunlardır: 

a) Ehlibeyt'in imametini ve üstünlüğünü ifade eden Kur'ân 

ayetleri. 

b) Şia ve Ehlisünnet'in, Ehlibeyt'in üstünlüğüne, imametine 

ve dinî merciliğine dair naklettiği mütevazir hadisler. 

c) Mütevatir ve müstafiz birkaç hadiste, Hz. Peygamber'in 

(s.a.a) birkaç yerde Ali'nin (a.s) söz ve amelde günahtan masum 

olduğunu ve dini öğretilere ve hükümlere tamamen uyduğunu 

tekitle ifade ettiği yer alır. 

Bu kategoride değerlendirilecek diğer önemli bir husus da 

Ali'nin (a.s) hicret gecesinde Hz. Peygamber'in yatağında yatması, 

Bedir, Uhud ve Hendek savaşlarında gerçekleştirdiği fetihler 

gibi sergilediği hayret verici fedakarlıklar ve yapmış olduğu 

değerli hizmetlerdir. 

ç) Gadir-i Hum olayında Hz. Peygamber (s.a.a), Ali'yi (a.s) 

halkın yöneticiliğine atadı ve onu kendisi gibi müminlerin velisi 

ve emir sahibi kıldı. 

Sıralanan noktalar, Hz. Peygamber'in (s.a.a) ashabından bir 

grubun Ali'ye (a.s) itaat etmelerinin tabii ve kanıtlı bir hareket 

olduğu sonucunu doğurur. 

Kaldı ki Hz. Peygamber'in (s.a.a) sözlerinde "Ali Şia'sı" ve 

"Ehlibeyt Şia'sı" tabirleri defalarca geçer ki, ileride bunlara değineceğiz. 

Hz. Peygamber (s.a.a) Döneminde Şia 

a) Ebu Hatem Razi şöyle diyor:

"Peygamber (s.a.a) zamanında ortaya çıkan ilk isim 

"Şia" ismidir. Bu kelime sahabeden dört kişinin lakabıdır. 

Yani: Ebuzer, Selman, Mikdad ve Ammar." 1 

b) İbn Haldun ise şunu yazıyor: 

"Sahabeden bir grup Ali'nin (a.s) Şiası idiler. Ve onu 

başkalarının üzerinde hak sahibi biliyorlardı." 2 

c) Üstad Muhammed Kurdali yazıyor ki: 

"Selman-ı Farisi gibi sahabenin büyüklerinden bir 

grup, Hz. Peygamber zamanında, Ali'nin (a.s) dostluğuyla 

tanınmış idiler. Selman şöyle diyordu: "iz Allah Resulü'yle 

Müslümanlara nasihat ve Ali b. Ebi Talib'e uyma 

ve onun dostluğu üzere, biat ettik." Ebu Said Hudrî şöyle 

diyor: Halk beş şeye emredildi. Dördünü yerine getirdiler; 

ama birini terk ettiler. Terk edilenin ne olduğu sorulunca, 

Ali b. Ebu Talib'in velâyetidir, cevabını verdi. Velâyet 

o dördüyle birlikte mi farzdır? sorusu üzerine, Evet, 

cevabını verdi. Sahabeden Ali'ye (a.s) itaat eden diğer 

büyüklerden bazıları şunlardır: Ebuzer, Am-mar b. Yasir, 

Huzeyfe b. Yeman, Zu'ş-Şehadeteyn, Huzeyme b. Sabit, 

Ebu Eyyup Ensari, Halid b. Said b. As ve Kays b. Said b. 

Übade." 3 

d) Doktor Süphi Salih şöyle yazıyor: 

"Sahabe arasında, hatta Peygamber zamanında Ali'nin 

Şiîleri mevcut idiler. Bazıları şunlardır: Ebuzer-i 

Gaffari, Mikdad b. Esved, Cabir b. Abdullah, Ubey b. 

Kaab, Amir b. Vasile, Abbas b. Abdul-muttalib ve bütün 

çocukları, Ammar-ı Yasir ve Ebu Eyyup Ensari." 4 

e) Üstad Muhammed Abdullah Annan şöyle yazıyor: 

"Şia'nın ilk olarak Haricilerin kopma döneminde ortaya 

çıktığını söylemek yanlış olur. Şia'nın ortaya çıkışı 

Peygamber (s.a.a) dönemindedir. Yüce Allah, Resulüne 

"En yakın akrabanı uyar." 5 buyurduğu zaman Peygamber 

(s.a.a) akrabalarını evinde topladı ve onlara hitaben 

1- ez-Ziyne, Ebu Hatem Razi ve Haziru'l-Alemi'l-İslâmi, c.1, s.188 

2- Tarih-i İbn Haldun, c.3, s.364 

3- Hutetu'ş-Şam, c.5, s.251 

4- en-Nezmu'l-İslâmiyye, s.96 

5- Şuara (Şairler), s.214

şöyle buyurdu: Bu Ali, benim kardeş, vasi ve halifemdir 

sizin aranızda; öyleyse o-nun sözlerini dinleyin ve itaat 

edin." 1 

Hz. Peygamber'in (s.a.a) Ali Şiîlerine Müjdeleri 

İbn Hacer ve diğerleri şöyle naklediyorlar: 

"İman edenler ve iyi işler yapanlar; onlar halkın en 

hayırlılarıdır. 2 ayetinin nüzulünden sonra, Allah Resulü 

Ali'ye (a.s.) şöyle buyurdu: "Ayette kastedilenler, sen ve 

Şiîlerindir." 3 

Taberani Allah Resulü'nün (s.a.a) Ali'ye (a.s) şöyle buyurduğunu 

naklediyor: 

"Cennete ilk girecek dört kişi ben, sen, Hasan ve Hüseyin'dir. 

Zürriyemiz arkamızda, Şiîlerimiz sağımızda ve 

solumuzda olacaklardır." 4 

İbn Asakir, Cabir b. Abdullah'tan şöyle naklediyor: 

"Biz Allah Resulü'nün (s.a.a) huzurundayken Ali (a.s) 

geldi. Peygamber buyurdu ki: Canımı elinde tutan Allah- 

'a andolsun ki şüphesiz bu (Ali) ve Şiası kıyamette saadete 

ulaşacaklardır. Sonra şu ayet nazil oldu: İman 

edenler ve iyi işler yapanlar; onlar halkın en hayırlılarıdır. 

Hz. Peygamber'in ashabı, bu ayetin nüzulünden sonra 

Ali'yi gördüklerinde, Hayru'l-Beriyye=Halkın en hayırlısı 

geldi, diyorlardı." 5 

İbn Asakir, Ali'den (a.s.) şöyle naklediyor: 

"Peygamber (s.a.a) bana şöyle buyurdu: "Sen ve Şiilerin 

cennette olacaksınız." 6 

Sıbt b. Cevzî, Ebu Said Hudrî'den naklediyor ki: 

"Allah Resulü, Ali'ye baktı ve şöyle buyurdu: Ali ve Şiîleri 

kıyamet gününde, saadet zaferine ulaşacaklardır." 1 

1- Ruhu't-Teşeyyü, s.20 

2- el-Beyyine, 7 

3- es-Sevaiku'l-Muhrika, s.96 

4- el-Mucemu'l-Kebir, Taberani, c.1, s.319 ve Mecmau'z-Zavaid, c.9, 

s.131 ve... 

5- ed-Dürrü'l-Mensur, c.6, s.589 

6- Tercumetu'l-İmam Ali b. Ebi Talib, Tarih-i Dimişk, c.2, s.345

Taberî, Ebu'l-Carud'dan, o da Muhammed b. Ali'den 

"Hayru'l-Beriyye" ayetinin tefsirinde Hz. Peygamber'den (s.a.a) 


"Ey Ali! Bu ayette kastedilen, sen ve Şiîlerindir." 2 

Hatib Bağdadi Allah Resulü'nden (s.a.a) Ali'ye şöyle buyurduğunu 

naklediyor: 

"Sen ve Şiîlerin cennettesiniz." 3 

Haysemi Allah Resulü'nün Ali'ye şöyle dediğini nakleder: 

"Ümmetimden cennete girecek ilk kişi sensin. Senin 

Şiîlerin nurdan minberler üzerinde olurlar, onlar mutludurlar 

ve ak yüzle benim huzuruma gelelecekler; onlara 

şefaat edeceğim ve kıyamet gününde cennette benimle 

birlikte olacaklar." 4 

Menavi, Ümmü Seleme kanalıyla Hz. Peygamber'den şöyle 

nakleder: 

"Ali ve Şiası kıyamet gününde saadet zaferine ulaşacaklardır. 

5 

Zehebi, Fatımatu'z-Zehra'dan (s.a) Hz. Peygamber'in (s.a.a) 

Ali'ye (a.s) şöyle buyurduğunu nakleder: 

"Ey Ebe'l-Hasan! Bil ki şüphesiz sen ve Şiîlerin cennette 

olacaksınız. 6 

Ehlisünnet ravilerinden bir çoğu bu hadisi nakletmişlerdir: 

Bazıları Şunlardır: 

– İbn Asakir 

– İbn Hacer Haysemi, es-Sevaiku'l-Muhrika 

– Ebu Nuaym İsfehani, Ma Nezele Mine'l-Kur'ân Fi Ali 

– İbn Esir, en-Nihaye 

– Hakim Haskani, Şevahidu't-Tenzil 

– Deylemi, el-Firdevs Bi-Me'sûri'l-Hitab 

1- Tezkiretu'l-Havas, s.54 

2- Camiu'l-Beyan, c.30, s.264 

3- Tarih-i Bağdadi, c.12, s.289 

4- Mecmau'z-Zevaid, c.9, s.131 ve Kifayetu't-Talib, s.265 

5- Kenzü'l-Ummal, Menavi, s.98 ve el-Eğani, c.18, s.90. 

6- Mizanu'l-İtidal, Telid b. Süleyman'ın tercümesinde.

– Taberani, el-Mucemu'l-Kebir 

– Haysemi, Mecmau'z-Zevaid 

– Zerendi, Nezmu Düreri's-Simteyn 

– Hakim, el-Müstedrek Ale's-Sahiheyn 

– Ahmed b. Hanbel, el-Menakıb 

– Suyutî, ed-Dürrü'l-Mensur 

– Kunduzi, Yenabiu'l-Mevedde 

– İbnu'l-Meğazili, el-Menakıb 

– Genci Şafiî, Kifayetu't-Talib 

– Hemmui, Feraidu's-Simteyn 

– Harezmi, el-Menakıb 

– İbn Hacer, Lisanu'l-Mizan 

– Belazeri, Ensabu'l-Eşraf 

– Sıbt b. Cevzî, Tezkiretu'l-Havas 

– Semhudi, Cevahiru'l-Akdeyn 

– Taberî, Camiu'l-Beyan 

– İbn Sebbağ Malikî, el-Fusulu'l-Muhimme 

– Hatibi Bağdadi, Tarih-i Bağdad 

– Mesudi, Murucu'z-Zeheb 

– Mir Seyyid Ali Hemedani, Meveddetu'l-Kurba 

– Menavi, Kunûzu'l-Hakaik 

– Zehebi, Mizanu'l-İtidal 

– Ebu'l-Ferec İsfehani, el-Eğani 

– Şeblenci, Nuru'l-Ebsar 

– Muttaki Hindi, Kenzü'l-Ummal 

– Muhibbuddin Taberî, Riyazu'n-Nezre 

– Alusî, Ruhu'l-Meani, Beyyine Suresi'nin tefsirinde 

– Şevkanî, Fethu'l-Kadir 

Şia Kimdir? 

Merhum Allame Şerefuddin şöyle der: 

"Bilindiği üzere Ali ve Ehlibeyt Şiası, dinde onları izleyenlere 

denir. Allah'a şükürler biz, furuu din, akaid, usul, 

fıkıh ve onun kaideleri, sünnet ve kitap ilimleri, ahlaki 

ilimler ve süluk ve adapta, o büyük şahıslara yönelmi-

şiz. Bu, onların imamet ve velâyetine olan inancımızdan 

kaynaklanır. Biz sevgi kuralları ve sevgide gözetilmesi 

gereken ahlakî ilkeler gereği Ehlibeyt'in velâyetini kabul 

edip onların düşmanlarından uzaklaştık. Biz onların 

Şiîsiyiz ve onlar Allah'la bizim aramızda birer vesiledirler." 

Sahabe, Şiî Öncüler 

Sahabenin hal tercemesi incelenirse bir çoğunun Ali b. Ebu 

Talib'e tabi oldukları görülür. Merhum Allame Şere-fuddin iki 

yüzden fazlasının ismini el-Fusulu'l-Mühimme adlı kitabında zikretmiştir. 

Merhum Ayetullah Muhammed Hüseyin Kaşifu'l-Gıta şöyle 

der: 

"Ben el-İstiab, el-İsabe ve Usdu'l-Gabe gibi Ehlisünnet'in 

ashapla ilgili yazmış oldukları kitaplarda yaptığım 

araştırmada yaklaşık üç yüz sahabînin Ali'nin (a.s) Şiîlerinden 

olduğunu gördüm. Daha fazla araştırma yapılacak 

olursa, bu miktarı aşabilir." 

Bu sahabelerden bazılarına işaret ediyoruz: 


– Fazl b. Abbas 

– Kasm b. Abbas 

– Abdurrahman b. Abbas 

– Temam b. Abbas 

– Akil b. Ebu Talib 

– Nevfel b. Haris 

– Abdullah b. Cafer b. Ebu Talib 

– Avn b. Cafer 

– Muhammed b. Cafer 

– Rabia b. Haris Abdulmuttalip 

– Tufeyl b. Hars 

– Muğiyre b. Nevfel b. Haris 

– Abdullah b. Haris b. Nevfel 

– Abdullah b. Ebu Süfyan b. Hars 

– Abbas b. Utbe b. Ebu Leheb

– Abdulmuttalib b. Rabia b. Hars 

– Cafer b. Ebu Süfayan b. Hars 

Haşimoğulları dışındakilerden şu ünlüleri sıralayabiliriz: 

– Selman Muhammedi 

– Mikdad b. Esved Kindi 


– Ammar b. Yasir 

– Huzeyfe b. Yeman 


– Ebu Eyyub Ensari 

– Ebu'l-Heysem Malik b. Teyyihan 

– Ubeyy b. Kaab 

– Kays b. Sa'd b. Ubade 

– Adiy b. Hatem 

– Ubeda b. Samit 

– Bilal b. Ribah Habeşi 

– Ebu Rafi (Resulullah'ın (s.a.a) azatlısı) 

– Haşim b. Utbe 

– Osman b. Huneyf 

– Sehl b. Huneyf 

– Hakim b. Said b. As 

– Halid b. Said b. As 

– İbn Hasib Eslemi 

Şia Öncülerinden Bazılarının Kısaca Hayatı 

1- Selman-ı Farisî 

Selman-ı Farsi aslen İranlıdır ve İsfahan'ın "Ci" veya Fars'ın 

"İstehr" veya "Ramhormuz" şehrindendir. O Zerdüşt dininde yaptığı 

araştırmadan sonra, Hıristiyanlığa iman getirdi. Hendek Savaşı'ndan 

önce de Müslüman oldu. O, Hz. Peygamber'in (s.a.a) 

sadık, maruf ve fedakar yaranındandır. Muhacir ve ensar, onu 

kendilerinden bildiği hâlde Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: 

"Selman biz Ehlibeyt'tendir." 

Selman Hz. Peygamber'in ailesine katılma şerefine ulaştıktan 

sonra sahabe arasında özel bir mevki ve konuma sahip ol-

du. Selman gazvelerin hepsinde Hz. Peygamber'in (s.a.a) yanında 

müşriklerle savaşıyordu. 1 

O, Peygamber'in (s.a.a) hayatında Ali'nin (a.s) taraftarlarından 

idi. Hz. Peygamber'in (s.a.a) vefatından sonra, Ebu Bekir'in 

hükümeti döneminde Farsça şu maruf sözünü söyledi: "Yaptınız 

ve yapmadınız." Böylece Ali'ye (a.s) uymayanları eleştirdi. 

Selman Ali'nin (a.s) en sağlam yaranlarından ve sadık ilk 

dört Şiîlerinden biridir. 2 

Onun saf davranı ve Ali'yi (a.s.) desteklemesi vatandaşlarının 

(İranlıların) İslâm'a ve Şiîliğe yönelişinde şüphesiz etkili olmuştur. 

2- Ebuzer-i Gaffari 

Ebuzer İslâm'dan öncede muvahhid idi. O, Hz. Peygamber'in 

(s.a.a) Mekke'deki davetini ve Kur'ân ayetlerini işittikten sonra 

Müslüman oldu. 

Tarihçiler, onu beşinci Müslüman olarak biliyorlar. İslâm'ı 

tebliğ yolunda karşılaştığı tehlikeli durumdan ötürü Hz. Peygamber 

(s.a.a) tarafından kendi kabilesinde tebliğle görevlendirildi. 

Ebuzer, Hz. Peygamber (s.a.a) nezdinde özel bir mev-kiye 

sahipti. 3 

Ebuzer Üçüncü Halife zamanında halife ve yakınlarının yaptığı 

israfa özellikle "Mervan'a" itiraz etti. Bu yüzden halife onu 

"Rebeze" denilen küçük bir köye sürgün etti. 

Sürgüne gönderilirken Ali (a.s) ve evlatları onu uğurladılar… 

O, Hz. Peygamber'in (s.a.a) sadık yaranlarından idi. Hz. Peygamber 

(s.a.a) onun hakkında şöyle buyurmuştu: 

"Aferin Ebuzer'e ki, yalnız yol gidecek; yalnız ölecek 

ve yalnız dirilecektir." 4 

1- et-Tabakatu'l-Kubra, c.4, s.93 

2- Şerh-i Nehcü'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid, c.2, s.1 ve, c.2, s.39 


4- et-Tabakatu'l-Kubra .c4, s.235 ve el-Meğazi, c.3, s.762

3- Mikdad b. Amr 

Mikdad "Kinde" veya "Behre" kabilesinden ve güney Araplarından 

idi. O, muhacirlerden ve Hz. Peygamber'in (s.a.a) Mekke'deki 

yaranlarından idi ve bir nakle göre yedinci iman getirendir. 

O, Hz. Peygamber'in (s.a.a) emriyle Habeş'e hicret etti. Bütün 

gazvelerde Hz. Peygamber'in (s.a.a) yanında ihlasla savaştı. 

Mikdad gazvelerin birinde Hz. Peygamber'e (s.a.a) şöyle dedi: Ey 

Allah Resulü! Biz, Benî İsrail kavimleri gibi değiliz ki, sana, "Sen 

ve Allah'ın git ve düşmanla savaş biz burada bekliyoruz." diyelim. 

Aksine biz bütün gücümüzle savaşacağız; seni ve Allah'ın dinini 

savunacağız. 1 

Mikdad, Şia'nın dört temel taşından biriydi ve Hz. Peygamber'in 

(s.a.a) zamanında Ali'nin (a.s) ilk ve en ihlaslı yaranlarından 

idi. 

4- Ammar b. Yasir 

Ammar,, babası ve annesiyle birlikte ilk Müslümanlardan ve 

Hz. Peygamber'e (s.a.a) ilk iman getirenlerdendiler. Kureyş, 

Yasir ve Sümeyye ve Ammar'a işkence ediyorlardı. Bir gün 

Ammar'ın baba ve annesi Kureyş tarafından işkence edilerken 

Hz. Peygamber (s.a.a) onların önünden geçti. Hz. Peygamber'in 

(s.a.a) onlara yardım edecek gücü yoktu. Hz. Peygamber (s.a.a) 

onlara hitaben şöyle buyurdu: 

"Yasir ailesine Allah'ın cenneti müjde olsun." 2 

Ammar Hz. Peygamber'in (s.a.a) diğer yaranı gibi Medine'ye 

hicret etti. Ensar ve muhacirler arasında yapılan kardeşlik bağı 

anlaşmasında Hz. Peygamber (s.a.a) onu Huzeyfe b. Yeman'la 

kardeş etti. Hz. Peygamber (s.a.a) münafıkların ismini onlara 

bildirdi. Bu yüzden o ikisine "münafık şinas" diye seslenilirdi. 3 

Ammar, bütün savaşlarda Hz. Peygamber'in (s.a.a) yanında 

idi. Hz. Peygamber (s.a.a), Ammar'a şöyle buyurdu: 

"Ammar'ın katili ateştedir." 

Yine şöyle buyurdu: 

"Seni zalim bir grup katledecektir." 



3- el-Meğazi, c.3, s.795

Doksan üç veya doksan dört yaşında Sıffin Savaşı'nda Ali'nin 

(a.s) yanında Muaviye'ye karşı savaştı ve şahadetiyle 

Muaviye'nin ordusu arasında şüphe uyandırdı. 1 Ali (a.s) safında 

yer alma hususunda şüphe eden bazı askerlerin de güveni arttı. 

Ammar, İmam'ı savunanların ve ilk dört Şiînin dördüncüsü 

olarak bilinir. 

5- Huzeyme b. Sabit 

Huzeyme, ensardan ve Evs kabilesinden idi. Hz. Peygamber 

(s.a.a) onun şahitliğini iki kişinin şahitliğine eşit saymıştır; bu 

yüzden ona "Zu'ş-Şehadeteyn" lakabı verildi. Mekke fethinde 

Benî Hutbe kabilesinin bayrağını taşıyordu. Cemel ve Sıffin savaşlarına 

katıldı ve Muaviye'nin askerleri tarafından şehit edildi. 

2 

Ali'ye (a.s) biat edilirken ensarın temsilci ve ikinci konuşmacı 

olarak söz aldı. Bu konuşma onun Ali'ye (a.s) olan ihlas ve 

imanını gösteriyor. Yakubi şöyle yazıyor: 

"...Sonra Huzeyme b. Sabit Zu'ş-Şahadeteyn ayağa 

kalktı ve şöyle dedi: Ey Müminlerin Emiri! İşlerim için 

senden başkasını bulmadım ve dönüş senden başkasına 

olamazdı. Eğer senin hakkında doğruyu söyleyecek 

olursam, sen iman ve ilimde diğerlerinden daha üstünsün. 

Allah'a en çok bilgisi olan ve Allah Resulü'ne müminlerin 

en layığısın. Onların sahip olduğu şeylere, sen 

sahipsin; ancak senin sahip olduğun şeylere onlar sahip 

değiller." 3 

6- Berâ b. Azib 

Berâ b. Azib, ensarın büyüklerinden ve Hazrec kabilesinden 

idi. On beş veya on sekiz gazveye katılmıştır. Hz. Peygamber'den 

(s.a.a) sonra Ali'nin yanında yer aldı. Cemel, Sıffin ve Nehrevan 

savaşlarına katıldı. Mus'ab b. Zübeyr zamanında Kufe'de vefat 

etti. 



3- Tarih-i Yakubî, c.2, s.179

7- Ebu'l-Haysem Tayyihan 

O, Birinci ve İkinci Akabe antlaşmasında Mekke'de Hz. Peygamber'in 

(s.a.a) huzuruna vardı. Medine'ye dönüşünde İslâm'ı 

tebliğe başladı. Bütün gazvelerde Hz. Peygamber'in yanındaydı. 

O, Hz. Peygamber'in (s.a.a) kendilerini İsa'nın havarileri gibi saydığı 

on iki nakib (lider) ensardan biriydi. 1 

Ebu'l-Haysem, ensarın temsilcisi olarak Ali'ye (a.s) biat eden 

ilk şahıstır. 2 Bir nakle göre, Sıffin Savaşı'nda şehit oldu. 

8- Halid b. Said b. As b. Ümeyye b. Abduşşems 

Halid, Hz. Peygamber'e iman getiren dördüncü veya beşinci, 

kendi kabilesinden ise ilk iman getiren kimsedir. O Habeş'e yapılan 

her iki hicrette de vardı. Döndükten sonra Mekke fethine, 

Huneyn, Taif ve Tebük gazvelerine katıldı. Daha sonra Hz. Peygamber 

tarafındanYemen halkından zekat toplamakla görevlendirildi 

ve oraya gitti. 3 

Hz. Peygamber'in (s.a.a) vefatından sonra Medine'ye döndü 

ve Ebu Bekir'e biatten kaçındı ve Ali b. Ebu Talib'e katıldı. O Ali 

(a.s) ile biat ettiğinde şöyle dedi: "Allah'a andolsun ki insanlar 

arasında senin dışında Hz. Peygamber'in yerini alacak daha layık 

birisi yoktur." 4 

O, bazılarına göre Ebu Bekir zamanında, bazılarına göre ise 

İkinci Halife döneminde, hicretin on dördüncü yılında şehit oldu. 

9- Ebu Eyyub Ensari 

Ebu Eyyub, Akabe'de Hz. Peygamber'le biat etti. Hz. Peygamber 

(s.a.a) Medine'ye girişinde, kendisi için bir ev yapılıncaya 

kadar onun evine yerleşti. O, savaşların hepsinde Hz. Peygamber'le 

(s.a.a) birlikteliğini koruyor ve İslâm'ı savunuyordu. 5 

Ebu Eyyub, Osman'ın ölümünden sonra Ali'nin (a.s) taraftarı olarak 

bilinen ilk şahıslardandır. Ali (a.s) tarafından Medine valiliğine 

atandı. 

1- el-Tabakatu'l-Kubra, c.3, s.447 


3- el-İstiab, c.2, s.42 


5- Tarih-i Yakubî, c.2, s.178

Ebu Eyyub, Cemel, Sıffin ve Nehrevan savaşlarında Ali'nin 

(a.s) yanındaydı. Ali'ye (a.s) yardım etmeleri için Kufe halkına 

yaptığı konuşmalar onun Ali'ye (a.s) karşı ihlas ve bağlılık derecesini 

gösterir. Hicri elli iki yılında vefat etti ve Konstantaniye 

duvarı kenarında defnedildi. 

10- Huzeyfe b. Yeman 

Huzeyfe, ensardan Hz. Peygamber'in (s.a.a) en seçkin yaranlarından 

biriydi. Hadis ravilerindendir. Hz. Peygamber'in 

(s.a.a) bütün gazvelerine katılmıştır. Hz. Peygamber (s.a.a) zamanında 

Ali'nin (a.s) taraftarlarından ve ondan sonra onun savunucularından 

olmuştur. 

Evlatları, Ali'yi (a.s) savunma yolunda Sıffin Savaşı'nda şehit 

oldular. Hicri otuz beş yılında Medine'de vefat etti. 

11- Osman b. Huneyf 

O, ensardan ve Evs kabilesindendir. Tirmizî onu Bedir ashabından 

saymıştır. Ama diğer ravilere göre o Bedir Savaşı dışında 

Hz. Peygamber'in (s.a.a) bütün gazvelerine katılmıştır. 1 

Üçüncü Halife'nin öldürülmesinden sonra Ali'nin (a.s) yanında 

yer aldı ve Basra valiliğine atandı. 

Cemel ashabı Basra'ya girmek istedikleri zaman, ilk önce 

Ali'yi (a.s) bekleyeceklerine dair Osman b. Huneyf'le anlaştılar; 

ama sözlerini tutmadılar, ona saldırıp sakallarını kazıdılar. Muhafızları 

öldürerek beytülmali yağmaladılar. 2 Daha sonra Osman 

b. Huneyf Kufe'ye yerleşti ve Muaviye zamanında vefat etti. 

12- Sehl b. Huneyf 

Sehl, ensar ve Evs kabilesine mensuptur. Bütün gazvelere 

katılmıştır. Hz. Peygamber'le ölüm üzere ahitleşen sayılı şahıslardan 

biridir. 3 

O, Vadi'l-Kura Savaşı'nda Hz. Peygamber'in (s.a.a) bayraktarlarındandı. 

4 Hz. Peygamber (s.a.a) Ali'yi (a.s) "Saly" 

1- el-İsabe, İbn Hacer, c.2, s.45 

2- el-Meğazi, c.2, s.295 

3- et-Tabakatul Kubra, c.3, s.471, el-İstiab, c.2, s.662 

4- el-Meğazi, c.2, s.542

puthanesini yok etmek için gönderdiği Fuls Savaşı'nda, Ali'nin 

(a.s) bayraktarı idi. 1 

Sehl, Ali'nin (a.s) vefalı yaranlarından olup, onunla birlikte 

Medine'den Basra'ya doğru hareket etti. Cemel ve Sıffin savaşlarına 

katıldı. 2 

13- Ebu't-Tufeyl 

Uhud Savaşı sıralarında dünyaya geldi; o muhacir çocuğuydu. 

Sekiz yıl Hz. Peygamber (s.a.a) dönemini idrak etti ve Hz. 

Peygamber'i (s.a.a) ziyaret şerefine ulaştı. Ali'nin (a.s) ihlaslı yaranlarındandı, 

Ali'nin (a.s) bütün savaşlarına katıldı. Ali'nin (a.s) 

şahadetinden sonra Mekke'ye yerleşti ve vefat edinceye kadar 

orada kaldı. Bazıları ise onun Kufe'ye yerleştiğini söylemiştir. 

Ebu't-Tufeyl, Ali'nin (a.s) Şeyheyn'den (Ebu Bekir ve Ömer) 

daha üstün olduğuna inanıyordu. Onu İmam'ın yaranları arasında 

şair, akıllı, fazıl, fasih ve hazır cevaplı birisi olarak bilmişlerdir. 

3 

Şimdiye kadar adı geçen sahabenin dışında aşağıdaki isimler 

de sıralanabilir: 

– Hind b. Ebu Hale Temimi 

– Cu'de b. Cebire 

– Hucr b. Adiy Kindi 

– Amr b. Hamık el-Huzai 


– Muhammed b. Ebi Bekir 

– Eban b. Said 

– Zeyd b. Sûhan Zeydi. 



3- el-İstiab, Terceme-i Ebu'l-Tufeyl

HZ. PEYGAMBER’DEN (S.A.A) SONRA İHTİLÂFIN ÇIKIŞ 

NEDENLERİ 

Hz. Peygamber (s.a.a) dönemi incelendiğinde ümmet arasında 

farklı iki temel yöntemin olduğu görülür. Bu metot farklılığı 

inanç konularında bile kendini göstermiş ve İslâm ümmetini 

biri çoğunluk, diğeri de azınlık olmak üzere iki gruba bölmüştür. 

İslâm ümmetinin ihtilâf ve bölünme kaynağı, Hz. Peygamber’den 

(s.a.a) gelen naslar karşısında sergilenecek tavır ve yöntem 

olmuştur. 

Azınlık grup, Allah'tan ve Hz. Peygamber’den gelen hükümler 

karşısında mutlak bağlılığa inanıyor ve şu delilleri kanıt olarak 

gösteriyorlardı: 

a) Şer’î hükümler, yüce Allah’tan geldiği için kutsal ve saygındırlar. 

b) Şeriat kurucusuna itaat edilmeli, ona karşı gelinmemeli. 

Çünkü yüce Allah bir çok ayette Allah ve Resulü’ne (s.a.a) itaati 

gerekli kılmıştır. Örneğin yüce Allah şöyle buyuruyor: "Allah ve 

Resulü'ne itaat edin." 1 

Bir başka ayette şöyle buyuruyor: "Resulün sizin için getirdiği 

her şeyi alın ve nehyettiği her şeyden kaçının." 2 

c) Kur'ân ve sünnette bütün hükümler açıklanmıştır. Bu 

yüzden şeriatı tamamlayıcı hiçbir şeye ihtiyaç yoktur. 

Yüce Allah şöyle buyuruyor: "Biz sana Kur'ân'ı her şeyi açıklayıcı 

olarak indirdik." 3 

1- Enfal, 20 ve 46. ayet 

2- Haşr, 7 

3- Nahl, 89

İkinci grup, Hz. Peygamber’i (s.a.a) sıradan bir beşer olarak 

görüyor, kamil olduğunu kabullenmiyor ve yaptığı bazı şeylerin 

yanlış olduğuna inanıyorlardı. Bu yüzden Hz. Peygamber'in 

(s.a.a) emirlerini kutsal ve saygın kabul etmiyor; emirleri karşısında 

görüş bildirip içtihat ediyorlardı. Şimdi bu grubun varlığını 

ortaya koyan birkaç şahit getiriyoruz: 

a) Kur'ân'dan Örnekler 

1- Allah'ın şu buyruğu: 

"Ey inananlar! Size ne oldu da Allah yolunda savaşa 

çıkın dendiği zaman olduğunuz yerde mıhlanıp kaldınız. 

Ahireti bıraktınız da dünya yaşayışına mı razı oldunuz?" 1 

2- Yüce Allah şöyle buyuruyor: 

"Onlardan öyleleri de vardı ki Peygamber’i incitirler 

ve o derler, her söyleneni dinliyen bir kulak adeta." 2 

3- Yüce Allah şöyle buyuruyor: 

"Ve onlar bir alış-veriş yahut eğlence görünce ona gidip 

dağıldılar ve seni ayakta bıraktılar; deki: Allah'ın katındaki 

daha da hayırlıdır, alış-verişten ve eğlenceden ve 

Allah, verenlerin en hayırlısıdır." 3 

b) Hadislerden Örnekler 

1- Hudeybiye Barışı: 

Hicretin altıncı yılında, Hz. Peygamber (s.a.a) Allah'ın evini 

ziyaret etme arzusundaydı. Bu yüzden bir kısım sahabeyle Ümre 

için Mekke seferine hazırlandılar. Hudeybiye denilen yere ulaştıklarında 

Kureyş bundan haberdar oldu ve Müslümanların kervanının 

hareketine engel oldular. Ama Kureyş'le yapılan görüşmeler 

neticesinde anlaşmaya varıldı. Anlaşmanın maddelerinden 

biri şu idi ki Müslümanlar Medine'ye geri dönecek ve gelecek 

yıl ziyarete geleceklerdi. Bu sırada Ömer b. Hattab, hızla Ebu 

Bekir'in yanına geldi ve "Acaba o, Allah'ın Resulü değil midir?" 

diye sordu. Ebu Bekir: "Alah'ın Resulüdür." diye cevap verdi. 

Ömer: "Acaba biz Müslüman değil miyiz?" dedi. Ebu Bekir: 

1- Tevbe, 38 

2- Tevbe, 61 

3- Cum'a,11

"Müslümanız." dedi. (Bunun üzerine) Ömer: "Öyleyse niçin onlara 

ayrıcalık tanıyoruz?" dedi. 1 

Vakidi, Meğazi kitabında şöyle yazmıştır: 

"Ömer b. Hattab: "Ben Müslüman olduğumdan beri 

Allah'ın Resülü'nün huzuruna çıkarak: Acaba sen Allah- 

'ın nebisi değil misin? diye sorduğum gün dışında hiç 

şüphe etmedim. “ 2 

İbn Kesir’in tarihinde bu rivayetin devamında şöyle nakledilir: 

Ömer: "Ben bu yüzden bir takım (Hudeybiye barışına 

aykırı) işler yaptım." dedi. 3 

2- Zi’s-Sedye'nin katline dair destur: 

Ebu Ya'la ve diğerleri naklediyor ki: Allah Resulü zamanında 

sahabeden biri ibadet ve itaat açısından herkesi hayrete düşürmüştü. 

Olayı Allah Resulü’ne arzettik, ama o şahsı tanıyamadı; 

sonra özelliklerini sıraladık, yine tanıyamadı. Bu sırada adam 

geliverdi. Allah Resulü’ne "Bu, konuştuğumuz adamdır." dedik. 

Hz. Peygamber (s.a.a): "Siz öyle bir adamdan bahsediyorsunuz 

ki alnında şeytandan siyah bir leke var." diye buyurdu. Söz konusu 

adam geldi ve kimseye selam vermedi. Allah Resulü ona: 

"Seni Allah'a yemin veriyorum ki acaba meclise girdiğin zaman 

kavmin arasında senden daha üstün ve daha iyi birisinin olduğunu 

hiç düşünmedin mi? diye sordu. 

Adam: "Ey Allah’ım! Niçin böyle bir şahsın olmadığını düşüneyim 

ki?" diye cevap verdi. Sonra namaz kılmaya başladı. Allah 

Resulü (s.a.a): İçinizde bu adamı öldürecek birisi var mı? diye 

sordu. Ebu bekir "Ben varım." dedi. Ama onu namaz hâlinde görünce, 

"Acaba namaz kılan birini mi öldüreyim?" diye düşündü 

(ve onu öldürmekten vazgeçti). Resülullah tekrar "Bu adamı öldürecek 

birisi var mı?" diye buyurdu. Ömer ben diye ileri atıldı. 

Ama onu secde hâlinde görünce Ebu Bekir benden daha üstündür 

diyerek geri döndü. Hz. Peygamber ona ne yaptın diye sorduğunda, 

Ömer, "Ben onu secde hâlinde görünce öldürmek istemedim." 

Hz. Peygamber "Bu adamı öldürecek kim var." diye 

1- es-Siretu'n-Nebeviyye, İbn Hişam, c.2, s.316 


3- el-Bidaye ve'n-Nihaye c,4, s.200

tekrarladı. Bunun üzerine Ali (a.s) onu öldürmeye hazır olduğunu 

bildirdi. Hz. Peygamber (s.a.a) "Sen onu öldüreceksin, elbette 

onu bulabilirsen." diye buyurdu. Ali (a.s) adamın ardı sıra gitti; 

ama onu mescitte bulamadı. Bunun üzerine Hz. Peygamber 

(s.a.a) "Eğer o öldürülmüş olsaydı hiçbir zaman ümmetimden iki 

kişi arasında ihtilâf çıkmazdı." buyurdu. 

3- Müminleri Cennetle Müjdeleme Olayı: 

İlâhî hikmet gereği Hz. Peygamber'in (s.a.a) insanlara "Kim 

muvahhit ve kalbi imanla sakinleşmiş bir şekilde Allah'ın huzuruna 

varırsa, cennete girecektir." müjdesini vermelidir. 

Hz. Peygamber (s.a.a) müminlerin imanlarını derinleştirmek 

ve inanmayanları ise, imana ve tevhide teşvik amacıyla bu ilanı 

yapmak istiyordu. Alah'ın Resulü, bu müjdeyi halka ulaştırmak 

üzere Ebu Hureyre'yi görevlendirdi. Ebu Hureyre şöyle anlatıyor: 

"Benim (bu iş için) ilk karşılaştığım şahıs Ömer b. Hattap idi. 

Bana nereye gidiyorsun? diye sordu. Olayı ona anlattım. Ömer 

göğsüme öyle vurdu ki kendimi yerde buldum. Bana " Ey Ebu 

Hureyre! Geri dön." dedi. Bunun üzerine ben Allah Resulü'nün 

huzuruna geri döndüm. Ömer de arkamdan geliyordu. Hazret 

buyurdu ki: "Ey Ebu Hureyre! Ne oldu? Olayı anlattım. Allah Resulü 

(s.a.a) Ömer'e "Ey Ömer! Neden böyle yaptın?" diye sordu. 

Ömer "Ey Allah Resülü! dedi "Acaba siz Ebu Hureyre'yi "Kim Allah'ın 

huzuruna Lailaheillallah kelimesine yakin eder bir hâlde 

varırsa cennete girecektir." diye ilan etmesi üzere görevlendirdiniz 

mi? Hz. Peygamber "evet" dedi. Ömer "Bu desturu geçersiz 

kıl, halkın bu söze dayanarak amelden vazgeçeceklerinden 

endişeneliyorum." dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber de desturu 

iptal kıldı. 1 

4- Usame ordusuna katılma: 

Hz. Peygamber'in (s.a.a) emrine rağmen yapılan içtihatlardan 

bir diğeri, onun ısrarına rağmen Usame'nin ordusuna katılmamakta 

diretmektir. Daha önce bu konu hakkında bilgi verdik. 

5- Vasiyet yazma isteği: 

1- Sahih-i Müslim, c.1, s.44; Siretu Ömer, İbni Cevzi, 38; Şerh-i İbn 

Ebi'l-Hadid, c,3, s.108 ve Fethu'l-Bari, c.1, s.184

İçtihatlardan bir diğeri Hz. Peygamber'in (s.a.a) vasiyet 

yazmak isteğine karşı yapılan girişimdir. Bu konuya da geçen 

sayfalarda değindik.

HZ. PEYGAMBER'DEN SONRA NASSA KARŞI İÇTİHAD 

Nassa karşı içtihadı savunanlardan bir çoğu, bu işlerinden 

vazgeçmediler ve bu görüşü pekiştirmek amacıyla ellerinden geleni 

yaptılar. Bunlardan birkaç örneğe işaret ediyoruz: 

a) Teravih Namazı 

Ehlisünnet'in hadis kaynaklarında Abdurrahman b. 

Abdulgari'nin şöyle dediği nakledilir: 

"Ömer b. Hattap ile birlikte bir ramazan gecesi mescide 

girdik. Ömer herkesin dağınık bir şekilde nafile 

namazı kıldığını görünce "bana göre bu topluluk teravih 

namazını bir imam arkasında cemaatle kılarsa daha iyi 

olur." dedi. Bu yüzden cemaatle kılmaları için herkesi 

Ubey b. Ka'b'ın arkasında topladı. Ben başka bir gece 

Ömer ile birlikte mescide gittiğimde halkın Teravih namazını 

bir imam arkasında cemaat ile kıldığını gördük. 

Ömer, " Benim bu amelim, iyi bir bidattir…" dedi. 1 

Bir çok karineye dikkat edildiğinde ramazan ayının nafile 

namazlarını "teravih namazı" adıyla cemaatle kılmanın İslâm 

şeriatında yeni bir şey olduğu ve dinle hiçbir alakası olmadığı 

anlaşılır. Buna nas karşısında içtihattan başka bir şey denilemez. 

Ömer b. Hattab'ın "bid'at" lafzını kullanması teravih namazının 

cemaat ile kılınmasının İslâm şeriati ile bağdaşmadığına 

dair iyi bir tanıktır. 

Halil b. Ahmed diyor ki: 

1- Tertibu'l-Ayn, s.72

"Be-de-a" önceden olmayan bir şeyin sonradan icadı 

demektir... Bidat bir şeyi Allah Resulü'nden sonra heves 

üzere ortaya çıkarmaktır. 1 

Firuz Abadi şöyle diyor: 

"Bidat, dinin ikmalından sonra, dinde yeni bir şeyin 

ortaya çıkması veya Allah Resulü'nden sonra, heves ve 

davranış yüzünden yeni bir şeyin icadından ibarettir." 2 

İbn Hacer Askalanî diyor ki: 

"Bidatin aslı, önceden örneği olmayan bir şeyin ortaya 

çıkmasından ibarettir… " 3 

İbn Hacer Haysemi şöyle yazıyor: 

"Bidat lugatte, icat edilen şeyden ibarettir ve şeriatta 

şer'î emre aykırı bir şeyin ortaya çıkmasıdır." 4 

b) Nafilenin Cemaatle Kılınması ve Hz. Peygamber'in (s.a.a) 

Sakındırması 

Teravih namazının İslâm şeriatına aykırılığı, Hz. Peygamber'den 

müstehap namazların evde kılınmasına dair nakledilen 

hadislerle pekişir. 

İbn Kudame şöyle yazıyor: 

"Müstehap namazı evde kılmak daha faziletlidir; 

çünkü Allah Resulü (s.a.a) şöyle buyuruyor: Namazlarınızı 

evde kılın, zira erkeğin en iyi namazı, farz namaz dışında, 

evde kıldığı namazdır…" 

Bu hadisi Müslim de nakletmiştir. 5 

İmam Cafer Sadık'tan (a.s) şöyle nakledilmiştir: 

"Ramazan ayının orucu farzdır, ama ramazan ayının 

müstehap namazlarını cemaatle kılmak bidattir. Allah 

Resulü ramazan ayının gecelerinde müstehap namazları 

cemaatle kılmamıştır. Eğer bu iş iyi olsaydı onu terk 

etmezdi. Ramazan ayının bazı gecelerinde müstehap 

namazları mescitte tek başına kılıyordu. Ama, ona uyan 

1- Tertibu'l-Ayn, s.72. 

2- el-Kamusu'l-Mühit, c.3, s.2 

3- Fethu'l-Bari, c.4, s.253 

4- el-Fetave'l-Hadisiyye, İbn Hacer, s.205 

5- el-Mana, İbni Kudeme, c.1, s.775

ir grubu arkasında görünce, kendi evine gitti ve üç gece 

kendi evinde müstehap namazları kıldı ve sonraki 

günün sabahı mescide geldi ve minbere çıktı. Allah'a 

hamdüsena-dan sonra şöyle buyurdu: Ey halk! Nafile 

namazını ister ramazan ayında olsun, ister başka aylarda, 

cemaatle kılmayın; zira bidattir... bidat dalalettir ve 

her dalaletin sonu ateştir. Sonra minberden aşağı indi 

ve şöyle buyurdu: Sünnet üzere yapılan az amel, bidat 

üzere yapılan çok amelden daha üstündür." 1 

c) Emirü'l-Müminin ve Teravih Namazından Sakındırma 

İbn Ebi'l-Hadid şöyle naklediyor: Halk Kufe'de Emirü'l- 

Müminin'in etrafında toplandıktan sonra ondan, teravih namazı 

için bir imam tayin etmesini istediler; böylece ramazan gecelerinin 

müstehap namazlarını onunla kılacaklardı. Ali (a.s) onları 

bu amelden sakındırdı, onlara bunun sünnete aykırı olduğunu 

anlattı. Halk Ali'nin etrafından dağıldı ve müstehap namazları 

cemaatle kılmak için kendileri bir imam tayin ettiler. hHber Ali'ye 

(a.s) ulaştı. O, oğlu Hasan'ı (a.s) elinde bir kırbaçla onlara 

gönderdi. Topluluk onu görür görmez mescidin kapısına doğru 

kaçmaya başladı. Kaçarken şöyle diyorlardı: Ya Ömerah! 2 

d) Hac Mut'ası ve Kadınlarla Mut'a 

Hz. Peygamber (s.a.a) mut'ayla amel etmiştir ve Allah onu 

emretmiş ve şöyle buyurmuştur: 

"Sonra emin oldunuz muktadir bulundunuz mu, hacc 

zamanına dek umre yapmak isteyen, gücü neye yeterse 

kurban eder. Buna imkan bulamıyan üç gün hacda, yedi 

gün de dönünce oruç tutar, işte bu, tam on gündür. Bu 

da ayali Mescid-i Haram'da olmayan içindir." 3 

Kadınlarla mut'anın Allah tarafından yasalaştırıldığında 

şüphe yoktur. Müslümanlar, Allah Resulü zamanında onunla 

amel ediyorlardı. Ama bir gün Ömer hilâfeti zamanında minbere 

çıkarak şöyle dedi: 

1- Tenzihu'l-Ahkam, c.3, s.69 ve Vesailu'ş-Şia, c.5, s.192, Hadis: 1 

2- Şerh-i Nehcü'l-Belağa, c.12, s.283 

3- Bakara, 196

"Allah Resulü zamanında iki muta vardı ki ben sizleri 

ikisinden de sakındırıyorum. Onu yapanı cezalandıracağım. 

Biri kadınlarla mut'a ve diğeri hac mut'asıdır." 1 

e) Ezanda Değişiklik 

Malik, Muvatta'da şöyle naklediyor: 

"Bir sabah müezzin Ömer b. Hattab'ın yanına geldi; 

Ömer'i uyur hâlde gördü; bu yüzden şöyle seslendi: es- 

Salat-u hayrun mine'n-nevm, yani namaz uykudan daha 

iyidir. Ömer b. Hattab uyandıktan sonra bu cümlenin 

ezana eklenmesi yönünde emir verdi." 2 

Zerkani, Muvatta'nın şerhinde şöyle yazıyor: 

"Ömer b. Hattab, müezzinine şöyle emretti: Ezan 

okurken Hayye ale'l-felah cümlesine ulaştığında es- 

Salat-u hayrun mine'n-nevm söyle." 

Şevkani şöyle yazıyor: 

"Sahih kanallarla elimize ulaşan hadislere göre 

Hayye ale hayri'l-amel cümlesi Resulullah (s.a.a) zamanında 

ezanın bir parçası idi ve Ömer'in zamanına kadar 

ezandan çıkarılmadı." 3 

Muttaki Hindi şöyle yazıyor: 

"Bilal sabah vaktinde Hayye ale hayri'l-amel diyordu." 

4 

Beyhaki, kendi senediyle Bilal'den şöyle naklediyor: 

"O sabah vaktinde, ezanın sonunda Hayye ala hayri'lamel 

diyordu." 5 

Kuşçi, şerh-i Tecrit'te şöyle yazıyor: 

"İkinci Halife minberde şöyle dedi: Allah Resulü'nün 

zamanında üç şey helal idi; ama ben onları yasakladım 

1- Tefsir-i Fahri Razi, c.2, s.1678; Ahkamu'l-Kur'ân, Cessas, c.1, s.342; 

Tefsir-i Kurtubi, c.2, s.27; Zadu'l-Mead, İbni Kayyum, c.1, s.444; Kenzü'l- 

Ummal, c.8 S293; Sünen-i Beyhaki, c.7, s.206; el-Meğazi, İbn Kudeme, c.7, 

s.527 

2- el-Muvatta, İmam Malik, Hadis: 151 

3- Neylu'l-Evtar, c.2, s.39 

4- Muntehab-u Kenzi'l-Ummal, c.3, s.276 

5- es-Sünenü'l-Kubra, c.1, s.425

ve onları yapanları cezalandıracağım: Kadınlarla mut'a, 

hac mut'ası ve Hayye ala hayri'l-amel." 1 

f) İmam Ali (a.s) ve Aişe'nin Ayaklanması 

Nassa rağmen içtihadın bir başka örneği, Aişe'nin Ali'ye 

(a.s) karşı ayaklanmasıdır. 

Yüce Allah, Hz. Peygamber'in (s.a.a) eşlerine şöyle emrediyor: 

"Ve evlerinizde oturun ve ilk cahiliyet devrinde olduğu 

gibi sokaklara çıkmayın" 2 

Ne yazık ki, tarihteki tanıklar incelendiğinde, ümmetin Ali'yi 

(a.s) ittifakla seçmelerine ve onunla biat etmelerine rağmen 

Aişe ona karşı ayaklandığı ve Yüce Allan'ın emrinin aksine evinden 

çıktığı görülür. Bu olay Aişe'nin nassa rağmen nasıl içtihat 

ettiğini açıkça gözler önüne sermektedir. 

g) Muaviye'nin İçtihadı 

Ehlisünnet kaynaklarında şöyle gelmiştir: Ebu Derda, 

Muaviye'ye faiz almasına, altın ve gümüş kaplarda içecek içmesine 

itiraz etti ve buna Allah Resulü'nün hadisini delil olarak 

gösterdi. Ama Muaviye cevapta şöyle dedi: "Ben bu amelde hiçbir 

sorun görmüyorum." 3 

Ehlisünnet Medresesi ve Ali'yi (a.s) Hakkından Uzaklaştırmak 

İçin Öne Sürdükleri Bahaneler 

Ehlisünnet medresesi, Ali'yi (a.s) meşru hakkından uzaklaştırmak 

için bazı mazeretler öne sürmüşler. Ancak bu mazeretler 

bile sahabenin Ali'nin hilâfetini hak bildiklerini, ama bazı nedenlerden 

ötürü karşı geldiklerini gösterir. 

Bu mazaretlerden bazılarına işaret ediyoruz: 

1- Kureyş'in hoşlanmaması: Ömer b. Hattap'dan Benî Haşim- 

'in hilâfet meselesindeki itirazına karşı şöyle cevap verdiği nakledilmiştir: 

"Kureyş hilâfetin bir ailede toplanmasından hoşlanmıyor." 

1- Şerhu't-Tecrid, Kuşçi, s.201 

2- Ahzab, 33 

3- Malik, Muvatta, c.2, s.59; Sünen-i Neseî, c.7, s.279 ve c.5l, s.270

Bu kanıtın reddinde İbn Abbas'tan nakledilen cevaptan daha 

iyisi olamaz. İbn Abbas şöyle dedi: 

"Eğer Kureyş'in kendisi için seçtiği bu hilâfeti, Allah 

da onlar için istiyorduysa, Kureyş kendi hakkına ulaşmış 

demektir; ancak hilfet onlar için ilâhî bir hak değildiyse, 

sırf bir kavmin hoşlanmaması yüzünden, hakkın hak 

sahibine verilmemesi ne anlama gelir? Yüce Allah şöyle 

buyuruyor: "Bu da, indirdiğine hoşlanmadıklarındandır, 

artık o da yaptıklarını mahvetmektedir." 1 

2- Arapların Ali'yi (a.s) tahammül etmemeleri: Bazen Ehlisünnet 

medresesi Araplar Ali'ye (a.s) tahammül etmemelerini mazeret 

olarak görürler. 2 

Cevapta şöyle deriz: Eğer Ali (a.s) hak üzere ise bazılarının 

ona tahammül etmeyişi, onun hakkından mahrum edilmesini 

gerektirmez. Kaldı ki, acaba Araplar Ali'den (a.s) başkasını tahammül 

ettiler mi? Tarih kitaplarında Hz. Peygamber'in (s.a.a) 

vefatından sonra bir grubun dinden çıktığı, diğer bir grubun ise 

halifeye itaatten kaçındığı ve itaatsizliklerini zekât ve sadaka 

vermeyerek ilan ettiklerini, bir grubun açıkça Ebu Fusey'le biat 

etmeyeceklerini, 3 ensarın çoğunun Ali'den (a.s) başkasına biat 

etmeyeceklerini söyledikleri yer alır. 4 

Halifeler medresesinin iddia ettiği gibi Arap kabileleri Ali'ye 

(a.s) karşı asi değildiler; aksine onlar Ali'den (a.s) başka hiç 

kimseyi hilâfete layık görmüyorlardı. Arapların Ali'ye (a.s) tahammül 

etmedikleri, nasıl iddia edilebilir? Üstad Hızri "Tarihu'l- 

Ümemi'l-İslâmeyye" adlı kitabında şöyle yazıyor: 

"Ehlibeyt'in hilâfetinin İslâm ümmetinin geneli nezdinde 

mahbubiyetinde hiç bir şüphe yoktur; halk arasında 

onlardan daha çok hiç kimseye bağlılık ve itaat 

yoktu… Bu yüzdendir ki ikinci asrın başlarında, Ehlibeyt- 

'e yapılan davet başarılı olmuştur." 5 

3- Küçük yaşta olması: Ömer b. Hattab, İbn Abbas'ın cevabında 

dedi ki: 

1- Tarihi Taberî, c.4, s.224, Muhammed, 9 

2- Tabakatu'l-Kubra, c.5, s.20 

3- el-İsabe, c.3, s.357 

4- Tarihi Taberî, c.3, s.257 ve 380 

5- Tarihu'l-Ümemi'l-İslâmiyye, s.497

"Ben halkın Ali'yi menetmeleri için, kavminin onun 

yaşını küçük bulmalarından başka bir delil olduğunu 

zannetmiyorum." 

İbn Abbas cevapta şöyle dedi: 

"Ama Yüce Allah onu hilâfet için seçtiği zaman, yaşı 

küçük görmedi." 

Nassa Rağmen İçtihat Düşüncesinin Yayılışının Sebepleri 

Hz. Peygamber'in (s.a.a) sahabesinin, onunla işbirliği yapmaları, 

İslâm'ı yaymaları ve bu yolda birçok zorluklara katlanmaları, 

onları ihtiram ve övgüye layık kılmıştır. Ama aralarında 

nass karşısında içtihat yapmaya eğilimli kimseler vardı. Hz. 

Peygamber (s.a.a) ölüm yatağında bile, bunlardan kaynaklanan 

bir çok sıkıntıya katlanmak zorunda kaldı. 

Bu düşüncenin yayılış sebeplerini şu şekilde beyan edebiliriz: 

a) Bu düşünce, insanın idrak ettiği maslahata uygun bir şekilde 

ahkamda tasarruf etme yönündeki doğal eğilimiyle örtüşür. 

b) Hilâfet mektebi mensupları, Ehlibeyt kapısını kendi yüzlerine 

kapadılar. Diğer taraftan İslâm ümmeti arasında ortaya 

çıkan bir çok değişik meseleyle karşılaştılar. Bunları cevaplayacak 

ilme sahip olmadıklarından nass karşısında içtihat yapmaktan 

başka çareleri yoktu. 

c) Hz. Peygamber ( s.a.a) hayatı döneminde zorluk ve engellerle, 

bizzat kendisi ilgilenir, hallederdi. Ama onun vefatından 

sonra İslâm ümmetinin genişlemesiyle yeni meseleler ortaya 

çıktı. Şia'ya göre Hz. Peygamber (s.a.a), imamı, bu görev için 

seçmiştir. 

d) Müslümanlar, halifenin iki güce sahip olmasını şart biliyorlardı. 

Biri siyasi güç (savaş, barış ve devletin idaresiyle ilgili 

şeyler) ve diğeri ilmî güçtür (yani Kur'ân ve sünnete göre fetva 

verebilmek). Bu yüzden halifeyi "muhaddis" olarak biliyorlardı. 

Birinci ve ikinci halife, bu gerçek (yani Müslümanların halifeden 

olan beklentileri) gereği şer'î hükümleri Kur'ân ve sünnetten 

beyan ediyorlardı. Bilmedikleri bir şeyle karşılaştıklarında 

sahabeye başvururlardı.

Halifeler, bir çok meselede yanlış yaptıkları, toplumsal makam 

ve saygınlıklarını tehlikede gördükleri için "maslahat" ve 

"sahabenin, özellikle halifenin içtihadının geçerliliği" meselesini 

söz konusu ettiler. 

Nass Karşısında İçtihadın Hükmü 

Kesin deliller gereği, hiç kimse Allah'ın dininde müdahale 

hakkına sahip değildir. Bunun, kitap, sünnet ve biset tarihi araştırıldığında 

açıkça bilinen bir husus olduğu ortaya çıkar. 

Nass karşısında, örneğin Ali'nin (a.s.) velâyeti karşısında içtihat 

etmenin yanlış olduğu hususunda şu ayetlere bakılabilir: 

"Ey inananlar! Allah'ın ve Resulü'nün önüne geçmeyin 

ve çekinin Allah'tan; şüphe yok ki Allah, her şeyi duyar, 

bilir." 1 

Yüce Allah Hz. Peygamber (s.a.a) hakkında şöyle buyuruyor: 

"Ve eğer bize isnat ederek bazı lafları etseydi elbette 

onu kudretimizle alırdık. Sonradan elbette şah damarını 

çeker koparırdık." 2 

"Allah ve Resulü, bir işe hükmetti mi erkek olsun, 

kadın olsun, hiçbir inananın, o işi istediği gibi yapmakta 

muhayyer olmasına imkan yoktur ve kim Allah'a ve 

Peygamberine isyan ederse gerçekten de apaçık bir sapıklığa 

düşmüş, sapıtıp gitmiştir." 3 

Ve sana da, önceki kitabı gerçekleyen ve ona, emin 

bir tanık olan kitabı, gerçek olarak indirdik. Artık aralarında, 

Allah'ın indirdiğine göre hüküm ver ve sana gelen 

gerçekten dönüp onların isteklerine uyma…" 4 

"Fakat öyle değil; andolsun rabbine ki onlar iman 

etmiş olmazlar aralarında çıkan ihtilâflarda seni hakem 

etmedikçe ve sonra da yüreklerinde hiçbir sıkıntı, üzüntü 

duymadan verdiğin hükmü kabul eylemedikçe ve 

tamamıyla sana teslim olmadıkça." 5 

1- Hucurat, 1 

2- Hakka, 43-46 

3- Ahzab, 36 

4- Mâide, 48 

5- Nisâ, 65

"Biz her Hz. Peygamberi ancak Allah izniyle ona itaat 

edilsin diye gönderdik." 1 

"Ey inananlar, Allah'a itaat edin, Resul'e ve sizden 

olan ululemre itaat edin." 2 

"Ve Rabbin, dilediğini yaratır ve seçer; seçmek, onlara 

ait bir hak değildir; münezzehtir Allah ve yücedir şirk 

koştukları şeylerden." 3 

"Ve kimler Allah'ın indirdiği hükme göre hüküm vermezlerse, 

onlardır Tanrı buyruğundan çıkanların ta kendileri." 

4 

"Ve kimler Allah'ın indirdiği hükme göre hüküm vermezlerse, 

onlardır kafirlerin ta kendileri." 5 

"Ve kimler, Allah'ın indirdiği hükme göre hüküm 

vermezlerse, onlardır kafirlerin ta kendileri." 6 

"De ki: Ben size, Allah'ın hazineleri yanımda da demiyorum, 

gaybi bilirim, ben bir meleğim de demiyorum. 

Ben yalnız bana vahyedilen şeye uymadayım." 7 

"Ve kendi dileğiyle söz de söylemedi. Sözü ancak 

vahyedilen şeyden ibarettir." 8 

Ayrıca Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle buyuruyor: 

"Elbette ben, size Kur'ân'ın helal ettiğinden başkasını 

helal etmiyorum; size Kur'ân'ın haram ettiğinden başkasını 

haram etmiyorum." 9 

1- Nisâ, 64 

2- Nisâ, 59 

3- Kasas, 68 

4- Mâide, 46 

5- Mâide, 45 

6- Mâide, 44 

7- En'am, 50 

8- Necm, 3-4 

9- Tertib-i Müsned-i İmam Şafiî, c.1, s.20 ve en-Nihaye, İbn Esir, c.4, 

s.332 vs.

ŞİA FIRKALARI 

Her mezhep bir takım usul ve ilkelere sahiptir. Ancak bu 

usulün bazıları mezhebin esasını, bazısı ise ayrıntı niteliğindeki 

konuları oluşturur. Mezhep ehlinin, mezhebin esasını oluşturan 

ortak konularda görüş birliğini korumakla birlikte düştükleri ihtilâfa 

"bölünme" denir. 

Bütün mezheplerde, özellikle dört Hıristiyan, Yahudi, Mecusi 

ve İslâm mezheplerinde, hatta onların bölümlerinde bile ihtilâflar 

yaşanmıştır. 

Şia mezhebinde, ilk üç Ehlibeyt imamı (Ali (a.s), Hasan (a.s), 

Hüseyin -a.s-) zamanına kadar, hiçbir bölünme yaşanmadı. Ancak 

Üçüncü İmam'ın şehadetinden sonra bir grup İmam 

Seccad'ın (a.s.), diğer bir grup ise onun oğlu, yani Muhammed b. 

Hanefiye'nin imametine inandılar. İkinci grup, Muhammed b. 

Hanefiye'yi dördüncü imam ve Razva dağında gizli olan ve zuhuru 

beklenilen Mehdi olduğuna inandılar. 

İmam Seccad'ın (a.s) vefatından sonra, bir grup İmam Muhammed 

Bakır'ın (a.s) ve diğer bir grup, İmam Seccad'ın diğer 

şehit oğlu Zeyd'in imametine inandılar. İmam Muhammed Bakır'dan 

(a.s) sonra onun Şiîleri İmam Cafer Sadık'ın (s.a) ve ondan 

sonra da İmam Musa Kazım'ın imametine inandılar. 

İsmailiyye adında bir grup babası hayattayken vefat eden 

Altıncı İmam'ın oğlunu, imam olarak bildiler. Bazıları İmam'ın 

Abdullah Eftah adındaki oğlunu, diğer bir grupsa Muhammed 

adındaki oğlunu imam olarak tanıdılar. Bazıları onu son imam 

olduğunu sandılar.

İmam Musa Kazım'ın şahadetinden sonra, Şiîlerin çoğunluğu, 

oğlu Rıza'yı (a.s) sekizinci imam olarak tanırken, Vakıfiyye 

diye bilinen bazıları Yedinci İmam'ı son imam olarak bildiler. 

Sekizinci İmam'dan itibaren On İkinci İmam'a kadar önemli 

ve dikkate alınacak bölünmeler yaşanmadı. Yalnız küçük çapta 

bölünmeler yaşandıysa da onlar fazla sürmeden dağıldı. Örneğin: 

Onuncu İmam'ın oğlu Cafer imamlık iddiasında bulundu. Bir 

grup ona inandılarsa da uzun sürmedi ve kısa bir süre sonra dağıldılar. 

Kelam ve fıkıh dalları, ayrıca bir takım ilmî konularda ihtilâflar 

olduysa da bu tür ihtilâfları mezhepsel bölünme olarak 

saymamak gerekir. 

Şia çoğunluğu karşısında yer alan Zeydiyye ve İsmailiy-ye 

dışındaki fırkalar kısa bir süre sonra yok oldular. Bu iki fırkaya 

mensup insanlar, Yemen, Lübnan gibi dünyanın çeşitli bölgelerinde 

yaşamaktalar. 

Gulat Fırkası 

İmam Ali veya evlatlarından birisi hakkında aşırılığa sapan, 

örneğin Ali'nin ilah olduğunu sanan kimselere "Gu-lat" denir. 

Hz. Ali (a.s) kendi döneminde onun hakkında bu tür fi-kirleri 

taşıyanları cezalandırıyordu. Gulat fırkasını, Şiî fırkalar arasında 

saymak doğru olmaz. Ancak bazı yazarlar, Gulat'ı Şia fırkalarından 

saymış ve eleştirilerini bütün Şiîlere yöneltmiştir. 

Mısırlı yazar Ahmed Emin şöyle der: 

"Gulat ehli Şiîler, Hz. Peygamber'den (s.a.a) son-ra 

Ali'yi üstün ve masum bilmekle kalmadılar, onun ilah 

olduğuna inandılar." 

Muhammed Ferid Vecdî şöyle yazar: 

"Şia beş fırkaya bölünmüştür: Kiysaniyye, Zey-diyye, 

İmamiyye, Gulat ve İsmailiyye…" 

Sem'ani şöyle yazar: 

"İmamiyye, gulat ehli Şiîlerden bir gruptur. Onlar 

imameti Ali (a.s) ve evlatlarına ait bildikleri, insanlar 

için imamın gerekli olduğuna inandıkları ve ahir za-

manda zuhur edecek ve bütün dünyayı adaletle dolduracak 

bir imamı bekledikleri için bu adla anılmışlardır." 1 

Zubeydi Tacu'l-Arus'ta şöyle yazıyor: 

"İmamiyye, Şiî gulatlardan bir fırkadır." 2 

Yukarıdaki görüşler karşısında şunu söylemek gerekir: 

• Şia terimi için yapılan tanımlar, gulat fırkasını kapsamaz; 

Gulat, Şia tanımının dışındadır. 

• "Guluv" sözcüğü "taksir" kelimesinin karşıtıdır ve, hadi 

aşma anlama gelir. Yüce Allah şöyle buyuruyor: "Ey Ehlikitap! 

Hak dışında dininizde guluv (aşırılık) etmeyin." 

Taksir, Allah'ın belirlediği çizginin dışına çıkmak demektir. 

Aşırılık ve eksiklik, her ikisi de yanlıştır. İmamiyye Şiası delil 

üzere bu inancı kabul etmiştir. Demek ki haddi aşma söz konusu 

değildir. Hatta Ehlibeyt İmamları'nı uluhiyet makamına kadar 

vardıranları, Şia mezhebinden hariç bilir. 

Şeyh Mufid (r.a) şöyle yazıyor: 

"Gulat, zahirde İslâm iddiasında bulunup Ali (a.s) ve 

evlatlarına uluhiyet isnadında bulunmuşlar. Ehlibeyt'i 

vasf ederken haddi aşmış, orta yoldan sapmışlardır. Onlar 

sapık ve kâfirdirler." 3 

Şehid-i Evvel ve Şehid-i Sani, Lüm'e kitabında "Vakıf" babında 

Müslümanı şöyle tanımlıyorlar: 

"Müslüman kıbleye doğru namaz kılan kimseye denir; 

yani namaz kılmasalar bile kıbleye doğru namaz 

kılmaya inanırlar ve namaz kılmayı caiz bilirler. Ancak 

Hariciler ve Gulat bu hükmün dışındadır. Onların küfrüne 

hükmedildiği için kıbleye doğru namaz kılsalar bile 

Müslüman terimi bunları kapsamaz." 4 

On İki İmam Şiası, Kurtuluşa Eren Fırka 

Hz. Peygamber'den sonra birincisi Ali (a.s) ve sonuncusu 

İmam Mehdi (Allah zuhurunu çabuklaştırsın) olmak üzere on iki 

imam ve halifeye inanan Şia-ı İsna Aşeriyye, necat ve kurtuluş 

1- A'yanü'ş-Şia, c.1, s.20 

2- Tacu'l-Arus, c.8, s.194 

3- Şerh-i Akaid-i Sadık, Gulat babı. 

4- el-Lüm'etu'd-Dimişkiyye, c.1, s.228.

ehlidir. Çünkü bir çok hadis, Hz. Peygamber'den sonra on iki 

imamın geleceğini ifade ediyor. 

Cabir b. Semure, Hz. Peygamber'den şöyle naklediyor: 

"Benden sonra on iki emir olacaktır." O şöyle devam 

ediyor: Bir kelimeyi anlamadım ve babamdan sordum. 

Babam dedi ki Peygamber buyurdu ki: Onların hepsi 

Kureyş'ten olacaktır." 1 

Şia'daki Bölünmelerin Sebebi 

Şiîler arasında ihtilâf, sonraki imamın belirlenmesi konusunda 

yaşanıyordu. Bazen siyasi nedenlerden dolayı, İmam 

halkın bir çoğusu tarafından tanınmıyordu. İmam, açıkça tanınacak 

olsaydı, halife tarafından baskıya maruz kalabilirdi. Nitekim 

Mansur'un Aleviler, özellikle toplumda büyük bir saygınlığa 

sahip olan İmam Cafer Sadık (a.s) üzerindeki şiddetli baskısı, Şiîlerden 

bazısının sonraki imam hakkında belirsizliğe düşmelerine 

neden oldu. 

Şiîler ve Ebu Bekir'in Hilâfeti 

Şiîlerin ve Ali'yi (a.s) Hz. Peygamber'in hak halifesi bilenlerin 

tavırları, Şiîler ve halifeler ilişkisinde belirleyici rol oynadı. Önemli 

olan nokta şu ki Hz. Peygamber'in kabilecilik kültürü yerine İslâm 

kültürünü yerleştirmek için gösterdiği bir çok zorlu çabaya 

rağmen kabilecilik kültürü tamamen ortadan kalkmadı ve kabileler 

arasındaki ihtilâflar kökünden kazınmadı. Hz. Peygamber 

(s.a.a) zamanında ensarla muhacirler ve Hazrec kabilesiyle Evs 

kabilesi arasında bir çok defa anlaşmazlık baş gösterdi ki Hz. 

Peygamber (s.a.a) tümüne karşı çıktı. 

Hicretin onuncu yılında özellikle, Beni Huzeyfe, Esed, Kinde, 

Gatafan gibi büyük Arap kabileleri arasında baş gösteren irtidat 

(dinden dönme) olayı, Ali'nin (a.s) Ebu Bekir'in hilâfetine karşı 

tavrında etki bırakmadı denilemez. 

Ali (a.s), Nehcü'l-Balâğa'da, yeni İslâm toplumunun imamet 

ve rehberliğine kendisini layık bilmesine rağmen, İslâm ümmetinin 

içinde bulunduğu duruma ve kendisinin bu durum karşısında 

takındığı tavra değinmiştir. 

1- Sahih-i Buharî, c.4, s.165 ve Sahih-i Müslim, c.6, s.4.

İmam, bir taraftan hilâfet ve hakimiyeti ele geçirmek için 

yaran ve taraftarının azlığına işaret ediyor; diğer taraftan da İslâm'ın 

korunmasının gerekliliğini hatırlatıyor. Bu yüzden imam 

(a.s) birinci halifenin hilâfetine muhalefetle birlikte, eşinin vefatından 

ve altı ay direnişten sonra, yok olma tehlikesiyle karşı 

karşıya kalan İslâm'ı kurtarmak için, hücceti tamamlayarak ve 

bütün bahanelerin önünü kapatarak susmayı tercih etmiştir. 

İmam sırf temelleri yeni atılmış İslâm'ı korumak, yok olmasını 

önlemek için, susmayı, ciddi muhalefetten daha iyi bilmiş ve 

ilâhî hakkı olan imamet ve hilâfeti Müslümanlar arasında çıkabilecek 

çatışmaları önlemek için talep etmemiştir. 

İmam Ali (a.s) ünlü "Şıkşıkiye" hutbesinde Hz. Peygamber'den 

sonraki durumunu şöyle anlatıyor: 

"Andolsun Allah'a ki filan ( Ebu Bekir), onu bir gömlek 

gibi giyindi; oysa daha iyi bilirdi o, ben hilâfete nispetle 

değirmen taşının mili gibiyim; hilâfet benim çevremde 

dönerdi; sel benden akardı: hiçbir kuş, uçtuğum 

yere uçamazdı. Hilâfetle aramda bir perde çektim; onu 

koltuğumdan silkip attım. Düşündüm; kesilmiş elimle 

hamle mi edeyim: yoksa bu kapkaranlık körlüğe sabır 

mı edeyim? Hem de öylesine bir körlük ki ihtiyarları 

tamamıyla yıpratır, çocuğu kocaltır; inanan da Rabbine 

ulaşıncaya dek bu zulmette zahmet çeker. Gördüm ki 

sabretmek daha doğru; sabrettim; ettim ama gözümde 

tiken vardı, boğazımda kemik vardı; mirasımın yağmalandığını 

görüyordum. Birincisi, onu falana (Ömer'e) verip 

gitti…" 1 

Şia ve Ömer'in Hilâfeti 

Ömer, Ebu Bekir'in hilâfeti döneminde üstlendiği önemli rolünden 

ötürü, hilâfete ulaştı ve bu yüzden muhalefetle karşılaşmadı. 

İmam Ali (a.s) ve Şiîleri bu olaya karşıydılar. Ama halkın 

hızlı bir şekilde biat etmeleri İmam ve Şiîlerine bu fırsatı tanımadı. 

Ömer'in Hz. Peygamber (s.a.a) ve Ebu Bekir dönemindeki 

sert tutumu, Ali'nin (a.s) gerçekleştireceği her türlü muhalefet 

ortamını önlüyordu. 2 

1- Nehcü'l-Belâğa, Hutbe: 3 

2- Tarih-i Yakubî, c.2, s.133; el-Kamil, c.2, s.135

Ali (a.s) ilâhî hakkının gasbedildiğini ve layık olduğu hâlde 

hilâfetten mahrum bırakıldığını gördüğü hâlde İslâm dünyasını 

bulunduğu hassas durumda korumak için sustu; ama fırsat buldukça 

hakkı ve hakikati hatırlatmaktan da geri kalmadı. 

Şia ve Osman'ın Hilâfeti 

Osman, önceki iki halifenin siretine uymadı. Önce Ömer'in 

velâyetlerdeki valilerini azletti; sonra yerine kendi yakınlarını 

atadı. Hz. Peygamber'in (s.a.a) Taif'e sürgün ettiği ve önceki iki 

halifenin de kararı uyguladığı Hakem b. As'ı Medine'ye geri getirdi 

ve onu hazine sorumlusu kıldı. Mervan b. Hakem'i danışmanlığına 

getirdi ve ona Kuzey Afrika'nın zekatının beşte birini 

(yaklaşık iki milyon beş yüz yirmi bin dinar) bağışladı ve onu 

kendine damat seçti. 

Basra beytülmalinden öteki damadı Abdullah b. Halid b. 

Esed'e altı yüz bin dinar verdi. Dayısının genç oğlu Abdullah b. 

Amir'i, Basra valiliğine atadı. Hz. Peygamber'in (s.a.a) Mekke'nin 

fethi sırasında mürtet olduğu için ölüm emrini verdiği Sa'd b.Ebi 

Sarh'i Mısır hükümeti ve haracı için seçti. Anne bir kardeşi, Velid 

b. Ukbe b. Ebu Muit'i Kufe valiliğine seçti; daha sonra içki içtiği 

ve fesat çıkardığı için, Velid'i azletti ve yerine diğer bir akrabası 

olan Said b. As'ı atadı. Said, lüks yaşamı ve Irak'ın "Sevad" diye 

anılan bölgesini Kureyş'in bahçesi olarak nitelediği için, Kufe 

halkının itiraz ve ayaklanmasına neden oldu… 1 

Osman'ın bu yaptıkları, Basra, Kufe, Medine ve Mısır şehirlerinde 

halkın ayaklanmasına neden oldu. Dr. Taha Hüseyin, 

Osman döneminde çıkan isyanların amili olarak, beni Ümeyye'yi 

biliyor; hatta Osman'ın katline onların sebep olduğunu açıklıyor. 

2 

Bu dönemde Ali (a.s) ve Şiîleri, Emevî eşrafının fesatları 

karşısında, sessiz kalmıyordu. 

İbn Ebi'l-Hadid şöyle yazıyor: 

"Tarihçilerin ve hadisçilerin çoğuna göre, Osman önce 

Ebuzer'i, Şam'a sürgü etti, sonra Muaviye'nin onu 

1-- Ahbaru't-Tival, s.175; Tarih-i Yakubî, c.2, s.164; Murucu'z-Zeheb, 

c.1, s.435 vs. 

2- Ayine-i İslâm, s.254

Osman'a şikayet etmesi üzerine, Medine'ye getirtti. 

Orada da halifeyle muhalefet edince, Rebeze'ye sürgün 

etti." 1 

Belazürî şöyle yazıyor: 

"Mikdad b. Amr, Ammar b. Yasir, Talha ve Zübeyr, birkaç 

ashapla birlikte Osman'a bir mektup yazdılar. Osman'a birkaç 

hatırlatmada bulunup Allah'tan korkmaya çağırdılar; hatırlatmaları 

dikkate almayacak olursa, aleyhinde girişimler başlatacaklarına 

dair tehdit ettiler. Ammar mektubu alarak Osman'ın yanına 

geldi ve mektubun ilk bölümünü okumaya başladı. Osman 

öfkeyle ona "Arkadaşların içerisinden tehdit içerikli bu mektubu 

okumaya sen mi cür'et ettin?" dedi. Ammar "Bu, kavmim içerisinde 

senin hayrını en çok ben istediğimden kaynaklanıyor." diye 

cevap verdi. Osman, "Yalan söylüyorsun, ey Sümeyye'nin oğlu." 

deyince Ammar, "Allah'a andolsun ki ben Sümeyye'nin oğlu 

Yasir'in evladıyım." dedi. Osman, kölelerine el ve ayaklarını kırmalarını 

emretti ve ayakkabılı ayağıyla onu tekmelemeye başladı. 

Bunun etkisiyle Ammar'ın fıtığa yakalandı; zaaf ve yaşlılıktan 

dolayı bayıldı. 2 

Şia ve Ali'nin (a.s) Hükümeti 

Osman'ın hilâfetiyle başlayan ve Ali'nin (a.s) şehadetiy-le 

son bulan on altı yıllık dönem, Şia'nın genişlemesi açısından 

Ebu Bekir ve Ömer dönemiyle farklılık gösterir. Öncelikle on altı 

yıllık dönemde oluşan atmosfer, Şia eğiliminin belirginleşmesini 

sağladı. İkincisi bu dönemde meydana gelen olaylar, Şiî hareketlerine 

hız ve canlılık kazandırdı. Sonunda, Şiî düşüncenin siyasi, 

içtimai ve iktisadi boyutlarını barındıran şartlar oluştu. 

Şiîlerin, Ali'nin (a.s.) hilâfeti ve imameti hakkındaki düşüncelerini 

açıklama fırsatı buldukları bu dönemde, ashabın dinî 

taassubu, şahsî düşmanlıklar, şahsî eğilimler, iktisadî eğilimler, 

siyasi desiseler ve fakirlerin durumdan rahatsızlığı, hepsi, birbirine 

karışmıştı. Bu karışık durum, Şiî hareketler için faal ve hareketli 

bir ortamı oluşturmuştu. 

1- Şerh-i İbn Ebi'l-Hadid, s.316. 

2- Ensabu'l-Eşraf, c.5, s.49 ve Şerh-i İbn Ebi'l-Hadid, c.1, s.239

Bu farklı gruplar Ali'yi (a.s) bir siyaset kahramanı olarak 

Şamlıların istilası karşısında desteklediler. Cemel savaşı başlayıncaya 

kadar onun mezhebi hamilerinden oldular. Böylece Şiîler 

ilk baştan, toplumun rehberliği ve hilâfeti noktasında Ali'yi 

(a.s) en layık ve değerli şahıs olarak bilen insanlardan oluştu. 

Cemel Savaşı'ndan sonra "Ali Şiîsi" terimi, Aişe karşısında 

Ali'yi (a.s) destekleyen herkesi kapsıyordu. Ayrıca, siyasi nedenlerden 

dolayı Ali'yi (a.s) destekleyen gayri mezhebi grup ve şahıslara 

da Şia deniyordu. 

Şia kelimesi bu geniş anlamıyla Sıffın'de hakemiyet senedinde 

kullanıldı. On yıl sonra Şiîler konumlarını sabitleştirmek 

istediklerinde, destekçileri birbirinden ayırt etme yönünde çalışma 

başlattılar. Ali (a.s) dört yıl dokuz aylık hükümeti döneminde 

İslâm toplumunu ilk günkü hâline döndürmeyi başaramadıysa 

da üç büyük başarıya imza attı: 

a) Kendi adaletli davranışı ve hareketiyle, Hz. Peygamber'in 

çekici ahlâkî çehresini halka, özellikle yeni yetişen nesle sergiledi. 

O, Muaviye'nin saray ve debdebeli yaşantısına karşılık fakirler 

gibi yaşıyordu. O hiçbir zaman dostlarını ve yakınlarını diğerlerinden 

üstün tutmadı ve zengini fakire tercih etmedi. 

b) Can alıcı bütün zorluklara rağmen, kendisinden halkın 

içerisinde ilâhî öğretiler ve hak İslâmî ilimlerle… ilgili değerli birikimler 

hatıra bıraktı 

c) İslâm bilginlerinden ve dinî şahsiyetlerden oluşan kalabalık 

bir grubu eğitti. Onlar arasında Üveys-i Karani, Kumeyl b. 

Ziyad, Meysem-i Tammar, Ruşeyd Hacerî gibi zahit ve marifet 

ehlinden bir kısım bulunmaktadır. 

İmam Hasan (a.s) Döneminde Şia 

İbn Ebi'l-Hadid, Medainli Ebu'l-Hasan'dan şöyle naklediyor: 

"Muaviye, valilere şöyle bir mektup yazdı: "Ben Ebu 

Turab ve Ehlibeyti'nin fazileti hakkında rivayet nakleden 

herkesten can güvenliğini kaldırdım". 

Bu emirin ardından, bütün bölgelerde, minberlerde Ali'ye 

(a.s) küfür edilmeğe, Ali'den ve Ehlibeyti'nden tebberri edilmeğe 

başlandı. En çok bela ve musibete katlanan Kufe halkı idi; zira 

bir çok Şiî Kufe'de yaşıyordu. Muaviye, Ziyad'ı Basra ve Kufe'ye 

vali olarak atadı. O Şiîleri iyi tanıyordu; bu yüzden Muaviye'nin

emriyle gördüğü Şiîyi katlediyor veya korkutarak el ve ayaklarını 

kesiyordu yahut da gözlerini çıkartarak, darağacına asıyordu. 

Ayrıca Şiîlerden bir kısmını da sürgüne gönderdi. Bu yüzden 

Irak'ta tanınmış Şiîlerden hiç kimse kalmadı. Muaviye yine valilerine 

şu tavsiyelerde bulundu: 

"Ali'nin Ehlibeyti'nden ve Şiîlerinden şahitlik ka-bul 

etmeyin. Osman'ın taraftarlarına değer verin ve onun 

faziletini nakledenlere ikramda bulunun." 

Valiler de böyle yaptılar. Osman ile ilgili bir çok fazilet naklettiler; 

çünkü bunun karşılığında Muaviye'den büyük ve çok değerli 

hediyeler alıyorlardı… 

Muaviye valilerine gönderdiği diğer bir mektupta şöyle yazdı: 

"Hakkında Ali'nin (a.s) Ehlibeyt'i veya dostudur diye 

tanıklık edilen herkesin adını beytülmal divanından silin 

ve rızkını kesin." 

Diğer bir mektupta ise şöyle yazdı: 

"Ali (a.s) ve Ehlibeyt'inin dostluğu suçuyla kimi yakalarsanız, 

ona zorluklar çıkarın ve evini yıkın." 

Iraklıların en büyük musibetlerinden biri şuydu ki hizmetçi 

sahibinden korkuyordu, onunla sohbet edemiyor-du. Ancak gizleyeceklerine 

dair yemin ettikten sonra birbirleriyle konuşurlardı… 

1 

İmam Hasan (a.s) barış antlaşmasında bir takım şartlar belirledi. 

Bunlardan biri Ali'ye (a.s) lanet edilmemesi, Şiîlerin eziyet 

ve işkencesinden kaçınılmasıydı. Ama Mua-viye Nuhayle veya 

Kufe'ye ulaştığında minbere çıkarak şöyle dedi: 

"Bunu iyi bilin ki ben Hasan b. Ali ile anlaştığım bütün 

şartları iki ayağım altına alıyor ve onlara bağlı kalmayacağım." 

2 

Şiîlere yapılan zulüm ve baskıların daha iyi anlaşılması için 

Muaviye'nin emriyle şehit edilen sahabe ve tabiinden bazılarının 

öz geçmişini aktarıyoruz: 

1- Şerh-i Nehcü'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid, c.11, s.44 

2- Tarih-i Taberî, İbn Ebi'l-Hadid, c.11, s.44.

• Mes'udi şöyle yazıyor: "Muaviye, 53 yılında, Hucr b. Adiyy-i 

Kindi'yi katletti. O ve ashabı, İslâm'da ilk defa eli bağlı olarak 

öldürülen kimseler oldular." 1 

• Amr b.Hamık: Muaviye bu büyük sahabeyi (imam Hüseyin 

(a.s) onu Seyyidü'ş-Şüheda lakabı vermişti) aman verdikten sonra 

katletti. 2 

• Malik-i Eşter: Arap büyüklerinden ve Ali'nin (a.s) en iyi 

komutanlarından biriydi. Muaviye onu Mısır yolunda hizmetçilerinden 

biri aracılığıyla zehirledi. 3 

• Ruşeyd Hacerî: Ali'nin (a.s) en gözde talebelerinden ve sır 

ashabındandı. Ziyad, Ali'den (a.s) teberri etmesini ve 

sebbetmesini istedi; ama o, buna yanaşmadı. Bu yüzden iki elini, 

iki ayağını ve dilini keserek, darağacına astı. 4 

• Cuveyriyye b. Mehr Abdi: Ali (a.s) sevgisi suçuyla, iki el ve 

ayağını kestiler ve hurma ağacına asarak idam ettiler. 

İmam Hüseyin (a.s) Döneminde Şia 

İbn Ebi'l-Hadid diyor ki: 

"Hasan b. Ali dünyadan göçünceye kadar durum aynen 

devam etti. Şiîlere yönelik baskılar ve fitneler gittikçe 

arttı, işkence ve zulüm o kadar artmıştı ki artık Şiîlerin 

hiçbir can ve mal güvenliği kalmamıştı; bu yüzden 

şehirlerden kaçarak gizli bir şekilde yaşıyorlardı." 5 

İmam Muhammed Bakır (a.s) şöyle buyuruyor: 

"Biz ve Şiîlerimize yönelik en büyük musibet, İmam 

Hasan'ın vefatından sonra başladı. Bütün şehirlerde Şiîlerimiz 

öldürülüyor, Şiî olabilecekleri zannıyla el ve 

ayakları kesiliyordu. Bizimle dostluk ve ilişki kurmakla 

itham edilen herkes hapse atılıyor veya malı yağmalanıyor 

yada evi yıkılıyordu. Bu musibet ve belalar, 

1- Murucu'z-Zeheb, c.3, s.3 ve Siyeru A'lami'n-Nubela, c.3, s.642. 

2- Siyeru A'lami'n-Nubela, c.4, s.34 

3- Şezeratu'z-Zeheb, c.1, s.91 

4- Şerh-i Nehcü'l-Belağa, İbn Ebi'l-Hadid, c.2, s.294 

5- age. c.11, s.44

Ubeydullah b. Ziyad'ın zamanına kadar gittikçe artmaya 

devam etti." 1 

Hicri altmış yılında Muaviye öldü ve oğlu Yezid babasının 

halktan aldığı biat üzerine İslâm hükümetini ele geçirdi. Tarihin 

tanıklığına göre Yezid büsbütün dinî şahsiyetten yoksun, hatta 

babası hayattayken İslâm kanunlarına saygı göstermeyen, sorumsuz, 

eğlence düşkünü ve şehvetten başka bir şey düşünmeyen 

bir gençti. 

Üç yıllık hükümeti sırasında gerçekleştirdiği facialar, İslâm 

aleminde meydana gelen sayısız fitne ve fesatlar içerisinde eşi 

görülmemişti. 

Hükümetinin birinci yılında Allah'ın Resülü'nün (s.a.a) torunu 

Hüseyin b. Ali'yi çocukları, yakınları ve Şiîleriyle birlikte çok 

feci bir şekilde şehit etti; kadın, çocuk ve Allah Resulü'nün Ehlibeytini, 

şehitlerin kesik başları ile birlikte şehir şehir dolaştırdı. 2 

İmam Seccad Asrında Şia 

Yezid b. Muaviye'nin ölümünden ve Emevî diktatörlüğünün 

temelleri zayıflamaya yüz tuttuktan sonra, Şiîler Kufe'de kendilerini 

dağınıklıktan kurtaracak, bir araya toplayacak ve İmam 

Hüseyin'in (a.s) şahadetinin intikamını alarak acılarını biraz olsun 

dindirecek bir rehberin peşindeydiler. 

Bir müddet sonra Muhtar, Beni Ümeyye'ye karşı kıyam etti. 

Şiîler onun etrafında toplandılar. Muhtar, İbrahim b. Malik-i Eşter 

komutanlığındaki bir orduyu Şam ordusuna karşı gönderdi ve 

Şam ordusunu mağlup ederek Şiîlerin en büyük arzusunu, yani 

Şam ordusunun komutanı İbn Ziyad'ın katlini gerçekleştirdi. 

Şam ordusunun yenilgisinden sonra Muhtar ve Şiîler güçlendiler. 

İbn Abdullah'ın İkdu'l-Ferid'de nakline göre, Muhtar Şiîler 

gece gündüz sokaklarda gezerek "Ya le-Saratu'l-Hüseyin" diye 

bağırmalarını emretti. 3 

Ebu'l-Fida, altmış altı yılının hadiselerini şöyle anlatıyor: 


2- Tarih-i Yakubî, c.2, s.216, Tarih-i Ebu'l-Fida, c.1, s.190 ve Murucu'z- 

Zeheb, c.3, s.64. 

3- Cihadü'ş-Şia Fi'l-Asri'l-Abbasi'l-Evvel, s.27

"Bu yılda Muhtar, Kufe'de İmam Hüseyin'in intikamını 

almak için kıyam etti. Büyük bir topluluk onun etrafında 

toplandı. O Kufe'yi istila etti, halk onunla Allah'ın 

kitabı, Resulü'nün sünneti ve Ehlibeyt'in kanının intikamı 

üzere biat ettiler." 

Doktor Leysi hanım, şöyle yazıyor: 

"Hüseyin'in Kerbela'da şehit edilmesi, büyük bir tarihi 

olaydır ki Şia cemaatinin, dini ve siyasi usullere sahip 

belirgin bir mezhep olarak ortaya çıkmasına neden olmuştur." 

Kerbela olayı, Şiîliğin rüşt ve tekamülünde ve çoğalmasında 

çok etkili olmuştur. 

Şiî cemaati, İmam Hüseyin'in şahadetinden sonra siyasi ve 

stratejik yapıya sahip düzenli bir topluluk olarak İslâm toplumunda 

ortaya çıktı. 1 

Diğer taraftan Abdullah b. Zübeyr Mekke'de kıyam etti ve 

dokuz yıl hükümet etti. Emevîlerin devamlı onunla çatışma hâlinde 

olması Şiîlere, İmam Seccad'ın (a.s) öğretileri doğrultusunda 

İmam Hüseyin'in (a.s) mazlumiyetini halk arasında daha 

iyi anlatmaları için iyi bir fırsat doğurmuştu. 

Daha sonraları Ümeyyeoğulları Arap Yarımadası'nın hükümetini, 

Zübeyroğulları'ndan aldılar. Abdulmelik b. Mervan'ın İslâm 

şehirleri üzerindeki nüfuzunun artmasından ve hükümet 

temellerinin sağlamlaşmasından sonra Ehlibeyt ve Şiîlerle mukabele 

etmeye karar verdi. O dönemde Şiîlerin imamı, İmam 

Seccad (a.s) idi. 

Abdulmelik küçük düşürmek amacıyla İmam'ı onu Medine'den 

Şam'a getirtti. Ama İmam'ın fazilet ve bilgisinin bilinmesi 

sonucu muhabbet ve sevgisi halk arasında daha da arttı. 

O zamanlar Şiîlerin merkezi Kufe idi. Abdulmelik Şiîlerin 

kökünü Kufe'den kazımak için "Haccac" isminde birisini oraya 

gönderdi. 

İmam Muhammed Bakır (a.s) şöyle buyuruyor: 

"Haccac işin başına geldi ve elinden geldiği kadar Şiîleri 

katletti. Zan ve itham üzere onları tutuklu-yordu. Du- 

1- age.

um öyle bir hal almıştı ki birisine zındık veya kafir denilmesi, 

Ali Şiîsi denilmesinden çok daha iyiydi." 1 

İbn Ebi'l-Hadid, Medaini'den şöyle naklediyor: 

"Abdulmelik hükümeti ele geçirdiği zaman Şiîlere 

büyük zorluklar çıkardı ve Haccac b. Yusuf'u onlara vali 

olarak tayin etti. Halk, Ali (a.s) düşmanlığı yaparak, Ali 

düşmanlarını severek ona yaklaştılar; ellerinden geldiği 

kadar Ali (a.s) düşmanlarının fazileti hakkında hadis 

uydurdular. Ali'yi (a.s.) gözden düşürmek için ellerinden 

geleni yaptılar." 

İbn Sa'd, Tabakat'ta Minhal'den şöyle naklediyor: 

Ben Ali b. Hüseyin'in huzuruna vararak "Allah işlerini 

yoluna koysun nasıl sabahladın?" dedim. O: "Ben bu 

şehirde senin gibi bir yaşlıyı görmüyorum. Nasıl sabahladığımızı 

bilmiyor musun? Bilmiyor-san sana haber vereyim. 

Biz kendi kavmimiz arasında Benî İsrail'in Al-i Firavun'un 

arasında sabahladığı gibi sabahladık. Al-i Firavun 

Benî İsrail'in er-keklerinin başını kesiyor, kadınlarını 

hizmetçi olarak götürüyorlardı. Bizim durumumuz öyle 

bir hal aldı ki bizim büyüğümüze minberlerde lanet ve 

küfür ediyor ve böylece düşmanlarımıza yakınlaşmaya 

çalışıyorlar." 2 

Kanber, Ali'nin (a.s) kölesi, Haccac'ın eliyle şehir edilenlerden 

biridir. Haccac yakınlarından bazılarına şöyle dedi: "Ah! Ebu 

Turab'ın ashabından birisi elime geçse." Ona: "Biz Ali'ye Kanber'den 

daha yakınını tanımıyoruz." dediler. Haccac birini göndererek 

Kamber'i huzuruna getirtti. Ona: "Sen Kamber misin?" diye 

sordu. Kamber "evet" dedi. (Sonra aralarında şu konuşma 

geçti: 

Haccac: 

– Ali'nin dininden teberri et. 

Kamber: 

– Acaba bana Ali'nin dininden daha üstün bir din gösterebilir 

misin? 

Haccac: 


2- Tabakat-ı İbn Sa'd, c.2, s.219 ve Tehzibu'l-Kelam, c.20, s.399

– Seni öldüreceğim. Hangi ölümü seversin, seç bakalım! 

Kamber: 

– Emirü'l-Müminin bana haksız yere kesileceğimi söyledi. 

Bunun üzerine Haccac, onun koyun gibi boğazlanmasını 

emretti. 1 

Kumeyl b. Ziyad Ali'nin (a.s) has Şiîlerindendir. Haccac Kufe 

valiliği döneminde onu huzuruna getirmelerini istedi. Kumeyl bu 

haberi duyunca firar etti ve onu bulamayacakları bir yerde gizlendi. 

Bunun üzerine Haccac, beytülmalden kabilesinin aylığını 

kesmelerini söyledi. Bu durumu gören Kumeyl, kendi kendine, 

"Ben ömrünün sonuna yaklaşmış ihtiyar biriyim. Kavmimin benden 

ötürü mahrumiyete duçar olması doğru bir şey değildir." 

dedi. Bu yüzden kendisini Haccac'a teslim etti. Haccac Kumeyl'i 

görünce "Uzun zamandır senin yakalanmanı bekliyordum." dedi. 

Kumeyl, "Sevinme; çünkü ömrümden pek fazla bir şey kalmadı. 

İstediğini yap; çünkü her insanın dönüşü Allah'adır ve benim 

katlimden sonrada hesap vardır. Emirü'l-Müminin bana katilimin 

sen olduğunu haber vermişti." karşılığını verdi. Haccac: "Öyleyse 

hüccet sana tamam oldu." diyerek boynunun vurulmasını 

emretti. 2 

Ehlibeyt'in yok edileceği sanılan böylesine ağır şartlarda 

İmam Seccad (a.s) faaliyetini başlattı ve bir çok büyük başarı 

kazandı. 

İmam Seccad (a.s) Şia'ya yeni bir hayat bağışladı ve ortamı 

İmam Muhammed Bakır ve İmam Cafer Sadık'ın (s.a) çalışmaları 

için hazırladı. 

Tarihin tanıklığına göre 34 yıllık faaliyeti boyunca Şia'yı hayatının 

en zor aşamalarından geçirdi. Haccac'ın Irak'taki 20 yıllık 

hakimiyeti ve Abudlmelik b. Merva'nın bütün İslâm topraklarındaki 

sultası, Şiîlerin yok edilmesi yolunda atılmış en önemli 

adım idi. Haccac öyle biriydi ki onun için kafir lafzını işitmek Şia 

lafzını işitmekten daha iyiydi. 3 

İmam Seccad, Ali kanalıyla Hz. Peygamber'in hadislerini 

naklederdi ki, Şiîler sadece o hadisleri doğru biliyorlardı. Böylece 

1- eş-Şia ve'l-Hakimun, s.95 


3- Dirasatun ve Buhusun Fi't-Tarih ve'l-İslâm, c.1, s.61

Şia mevcut sapmalar karşısında fıkıh yolundaki ilk adımlarını 

atmış oldu. 

Medine şehri ilk günlerden beri temeli atılan sapmalardan 

dolayı Şia aleyhine kışkırtılmış idiler. Bu yüzden Şia'nın gelişmesi 

için elverişli değildi. 

İmam Seccad şöyle buyuruyordu: 

"Bizim Mekke ve Medine'deki gerçek dostlarımızın 

sayısı yirmiyi geçmez." 1 

Ama Irak'ta Ehlibeyt'e bağlı bir çok insan vardı. 

İmam Muhammed Bakır (a.s) Asrında Şia 

İmam Bakır'ın (a.s) döneminde de Benî Ümeyye hakimleri 

Irak Şiîlerine baskılarını devam ettiriyorlardı. Irak, Şiîlerin asıl 

merkezi idi. Şiîler her yıl hac merasiminde İmam'la görüşüyorlardı. 

Bu görüşmeler genellikle Mekke'de veya dönüşte gerçekleşiyordu. 

Bazı rivayetlere göre Irak halkının Medine'de İmam'ın 

huzuruna gitmeleri yasaklanmıştı. 2 

Gulat sorunu bu dönemde ortaya çıktı. Bu grubun sayısı gittikçe 

artıyordu. İmam (a.s) onları kendisinden uzaklaştırınca, 

İmam'a bağlı olan ashap da onları dışladılar. Gulat'ın maruf 

şahsiyetlerinden ve rehberlerinden olan Mugiyre b. Said ve Beyan-ı 

Sem'an, İmam'ın (a.s) ashabı tarafından tekfir edildiler. 

İmam, salih amele itina etmeyen bütün fırkalar karşısında 

dolaylı olarak Şiîleri amele yönelmeye teşvik ediyordu. 

Şiddetli baskılar altında yaşayan Irak Şiîleri İmam'ın Irak'a 

gelip kıyam edeceği beklentisi içerisindeydiler. İmam'ın takiyye 

yaptığını fark etmeyen bazıları onun imametinde şüpheye kapıldılar. 

İmamet hakkında kendilerine yeterli bilgi ulaşmadığı için 

bir grup İmam'ın Zeyd adlı kardeşini imam olarak tanıdılar. Böylece 

yeni bir fırka oluşmuş oldu. Elbette İmam (a.s), kardeşi 

Zeyd'in kıyamından yedi yıl önce Kufe'de vefat etmişti. 

Emevîlere karşı muhalefette birleşme, Şiîler arasında çok 

az ihtilâf yaşanmasına neden oluyordu. Ama siyasi baskıların 


6- Tarih-i Dimişk'in Muhtasarı, c.23, s.83

azalması ile birlikte Gulat meselesi bir sorun olarak kendini göstermeye 

başladı. Bu mesele, İmam Cafer Sadık'ın en önemli direktiflerini 

Gulat'la ilgili kılacak kadar ilerledi. 

Ömer b. Abdülaziz'in iki yıllık dönemi hariç Emevîlerin baskıları 

bütün dönemlerde şiddetle sürdü. 

İmam Cafer Sadık (a.s) Döneminde Şia 

Bu dönemde Emevîlerin ayaklanmalar ve ihtilâflarla meşgul 

olmalarından kaynaklanan zaaf sonucu İmam ve talebeleri için 

asil İslâm mektebini yaymak için uygun fırsat doğdu. Bu durum 

ikinci Abbasi halifesi Mensur'un hilâfetinin başlarına kadar devam 

etti. 

Abbasiler, kendilerini Ebu Taliboğulları'nın kanlarının talepçisi 

ve intikamcısı olarak gösteriyordular. Hatta halkı İmam Rıza'ya 

bile davet ettiler. Kısacası ilk başta Hz. Peygamber'in Ehlibeyt'ine 

muhalefet edemezdiler. 

Mensur H. 140 yılında muhaliflerini yenilgiye uğrattı. Ehlibeyt'in 

nüfuz ve etkisini öncekinden daha fazla hissetmeye başladı. 

Bu yüzden onlarla mücadeleye başladı. Önce 

Hasanoğulları'ndan başladı. Abdullah b. Hasan ve evlatlarını tutukladı, 

zindana attı ve ardından öldürülmelerini emretti. Sonra 

İmam Cafer Sadık'ın (s.a) Medine'de dersini kısıtladı. İmam'ı ve 

Şiîleri gözetim altına almakla tehdit etti. Sonunda İmam'ı Medine'de 

zehirletti. 

İmam Musa Kâzım (a.s) Döneminde Şia 

İmam Kazım (a.s) 147 yılında babasının vefatından sonra 

Şiîlerin rehberliğini üstlendi. O dönemde sonraki imamın tayini 

konusunda Şiîler arasında ihtilâf çıktı. Bilindiği üzere bazı siyasi 

nedenlerden ötürü (Abbasi hakimlerinden korkulması) bir çok 

Şiî, imamı tanıma imkanı bulamıyordu. Mensur'un Aleviler hakkında 

özellikle İmam Cafer Sadık (a.s) hakkında uyguladığı baskı, 

bazı Şiîlerin sonraki imam hakkında belirsizlik içinde kalmalarına 

yol açtı. 

İmam Cafer Sadık'ın (a.s) evlatlarından bazıları rehberlik 

iddiasında bulundular. Bu, Şiîlerin parçalanmasına neden oldu. 

Ayrıca, şehirlerin birbirinden uzak oluşu başka bir sorun idi. Bu

yüzden imam Cafer Sadık'tan (a.s) sonra da yeni fırkalar ortaya 

çıktı. 

İsmail b. Cafer, İmam'ın büyük oğluydu. Şiîlerden birçoğu 

onun sonraki rehber olduğunu düşünüyorlardı. O, babası hayatta 

iken vefat etti. İmam, Şiîlerin yakin etmeleri için cenazesini 

görmeleri üzerinde ısrarla durdu. Buna rağmen ondan sonra bir 

grup İsmail'in Mehdi olduğu veya başka bahanelerle İsmailiyye 

fırkasını oluşturdular. 

Gerçek Şiîler, imamet iddiasında bulunan insandan özel bir 

takım sorular sorarak değerlendirmeye tabi tutar; sonra onun 

vasiliğini kabul ederlerdi. 

Hişam b. Salim şöyle diyor: "Muminu't-Tak ile birlikte Medine'de 

idim. Bir grubun Abdullah b. Cafer'in evinde toplandıklarını 

gördük, ondan zekat hakkında soru soruyorlardı. Biz de zekat 

hakkında bazı sorular sorduk; ama bize doğru cevap veremedi. 

Murcie, Kaderiye, Zeydiye, Mutezile ve Harici mezheplerinden 

hangisini kabul etmemiz gerektiğini bilmez bir hâlde dışarı çıktık. 

Bu sırada bir şeyhi gördük. Onu tanımıyorduk, onun Mensur- 

'un casusu olduğunu zannettik. Ama tam aksine o, bizi Ebu'l- 

Hasan Musa b. Cafer'in evine götürdü. Biz orada iken Fuzeyl ve 

Ebu Basir içeri girdiler ve bazı sorular sormaya başladılar. Neticede 

onun imametine yakin ettiler. Daha sonra Ammar Sabati 

grubu ve Abdullah b. Cafer'i kabul eden küçük bir grup dışında 

her taraftan gruplar hâlinde insanlar gelip İmam'a biat ediyorlardı. 

1 

Hişam b. Salim, Abdullah b. Ebi Ya'fur, Ömer b. Yezit 

Bayyau's-Sabiri, Muhammed b. Numan, Mumin-i Tak, Ubeyde b. 

Zurare, Cemil b. Derrac, Aban b. Teğlib ve Hi-şam b. Hakem Şia 

büyüklerinden ve alimlerindendirler. 

Onun imametine iman getirmeyen tek grup, Abdullah 

Bukeyr, İbn A'yun ve Ammar b. Musa Sabati idi. 2 

İmam Musa Kazım'ın (a.s) asrı, Şiîler için çok zor bir asır idi. 

Bu dönemde Abbasiler aleyhine yapılan en önemli kıyamlar, 

Hadi Abbasî döneminde Fahh şehidi Hüseyin b. Ali'nin kıyamıy- 

1- el-Kafi, c.1, s.351 

2- Fıraku'ş-Şia, s.79

la, Abdullah'ın evlatları Yahya ve İdris'in, Harun zamanında yaptığı 

kıyamdır. 

Şia İmamları, takiyyenin lüzumunu önemle vurgulu-yorlar ve 

Şiîleri gizli bir şekilde yönetmeye çalışıyorlardı. Bu durum tarihin, 

onların yaptığı siyasi hareketlerle ilgili dakik değerlendirme 

yapabilmesini engelledi. Bu hareketin rehberliği ve insanları 

yönlendirmede izlenilen yolun inceliği, tarih boyunca Şia'nın 

ayakta kalmasını sağlamıştır. 

İmam Ali Rıza (a.s) Asrında Şia 

Ilımlı yol, hakkın yayılmasını sağlamaya yönelik ilâhî bir 

tedbir idi. Eğer böyle olmasaydı Ehlibeyt öğretileri ve ilimleri insanlara 

ulaşmadan onların hayatına son verilirdi. 

Me'mun, İmam Rıza'nın veliahtlığı planıyla zahirde bir takım 

sorunları halletmeyi, Şiîlerin ayaklanmasını önlemeyi ve Alevileri 

razı etmeyi başardı. 

Belki de Şia'nın Abbasi hükümetinde nüfuzu İmam Rıza'nın 

veliahtlığı ile başladı. Elbette daha önce Ali b. Yaktin Şiîlere yardım 

için İmam Musa Kazım'ın (a.s) emri ile Abbasi hükümetine 

sızmış idi. 1 

Bu dönemde Şia görünürde siyasi reng almıştı kendine. 

Me'mun da zahirde Şiî olduğunu söylüyordu. Bir nakilde, 

Me'mun'un Irak'a geldikten sonra hükümet işlerini Şia inancını 

taşıyanlara devretmek çabası içerisinde olduğu yer alır. Bazı görevlere 

Sünnileri getirmeyi kabul ettiyse de her birinin yanına bir 

Şiî2 atadı. 

Me'mun'dan sonra Mutesim ve Mütevekkil bu siyaseti değiştirerek 

Mutezile ve Şia'yı şiddetle reddeden ehl-i hadis'i destekledi. 

Onun Şia ve Alevilerle olan düşmanlığı o dereceye vardı 

ki İmam Hüseyin'in türbesini yıkma ve onun yerini sürdürme 

emrini verdi. 3 

Ama bu hareket fazla devam etmedi. Muktedir'in iş başına 

gelmesiyle Şia'nın Bağdat ve diğer bölgelerde gelişmesi için or- 

1- Biharu'l-Envar, c.48, s.136 

2- Tarih-i Teşeyyü Der İran, s.169 

3- Makatilu't-Talibiyyin, s.478

tam oluştu. Bu dönemde bir çok Şia şahsiyeti önemli mevkilere 

sahiptiler. 

Şeyh Tusi şöyle nakletmiştir: 

"Hakem b. Ulya dedi: Ben Bahreyn'in valisi idim ve 

orada bir çok mal edindim. Bir miktarını infak ettim ve 

geri kalanıyla arsa ve toprak vs… satın aldım. Bir müddet 

sonra onun humusunu İmam Cevad'ın huzuruna götürdüm…" 

1 

İmam Cevad'ın (a.s) ashabından olan Hasan b. Abdullah 

Nişaburî, bir müddet Sistan valiliğini üstlenmişti. 2 

Şiîlerin hükümet idaresine katılımları son imamlar zamanında 

geniş bir boyut kazandı. On birinci imam zamanında ve 

ondan sonra "Gaybet-i Suğra" döneminde Şiîlerden bir çoğu Abbasi 

hükümetinde önemli makamlara ulaştılar. 

İmam Cevad (a.s) Asrında Şia 

İmam Rıza iki yüz üç yılında şehit edildi. Onun tek evladı 

sekiz yaşında idi. Bu yüzden Şiîler ıstırab ve endişe içinde idiler. 

Tarihçilerin nakline göre bu dönemde Şiîler hayrete ve ihtilâfa 

düştüler. 3 Bu yüzden onlardan bir grup Abdurrahman b. 

Haccac'ın evinde toplanarak ağlayıp sızlanmaya başladılar. 4 

Şiîler için İmam Rıza'nın kendi evladı Cevad'ı imamet için 

seçtiği kesin idi. Ama onun küçük yaşta oluşu halkın itminan 

için daha çok araştırma yapmalarına neden oldu. 

Mevcut ıstırap bazılarının İmam Rıza'nın kardeşi Abdullah b. 

Musa'ya yönelmelerine sebep oldu. Ama delilsiz hiç kimsenin 

imametini kabule hazır olmadıkları için içlerinden bir grup ondan 

bazı sorular sordular. Cevap veremediğini görünce onu terk 

ettiler. 5 

1- el-İstibsar, c.2, s.58 

2- el-Kafi, c.5, s.111 

3- Delailu'l-İmame, s.204 

4- Uyunu'l-Mucizat, s.119 

5- Menakıb-ı İbni Şehraşub, c.2, s.429 ve Müsnedu'l-İmami'l-Cevad, 

s.29

Bununla birlikte Şiîlerin ekseriyeti Cevad'ın (a.s) imametine 

iman getirdiler. Bazıları imamın küçük yaşta olduğunu kendisine 

bile söylediler. O cevapta şöyle buyurdu: 

"Hz. Davut, Hz. Süleyman'ı veliahtlığa seçtiği zaman küçük 

bir çocuk idi ve koyunları otlağa götürüyordu. Oysa Benîi İsrail 

alimleri onun bu işine karşı çıkmışlardı." 1 

İmamiyye Şiîleri, imameti ilâhî bir makam olarak değerlendirdikleri 

için imamın yaşının küçük oluşu onların inancında en 

küçük bir etki dahi bırakmadı. 

Şiîler imametin ispatı için bazı sorular soruyorlardı. İmamet 

iddiasında bulunanın bu soruların üstesinde geldiğini görünce 

(elbette imametlerine dair nass olursa) onu masum olarak kabullenirlerdi. 

İmamiyye Şiîleri İslâm ülkesinin bir çok bölgesinde özellikle 

Irak, Medain ve İran'da yaşıyorlardı. 2 Şiîler İmamla sözüyle bağlantıya 

girmenin yanı sıra hac farizasını yerine getirirken de onu 

ziyaret ederlerdi. 

Bir rivayete göre İmam Cevad'ın (a.s) Şiîlerinden bir grup 

Mısır'da yaşıyorlardı. Bu rivayette Ali b. Esbat şöyle diyor: "Ben 

Mısır'a döndüğümde ashabımız için İmam'ı vasf edebilmek için 

ona dikkatle bakıyordum." 

Bir rivayette, Horasanlı bir Şiî'nin İmam Cevad'ın huzuruna 

vardığı nakledilir. 3 

Hürr b. Osman Hemedanî'den nakledilen bir rivayete göre, 

Rey Şiîlerinden bir grubun hazreti ziyaret ettiği nakledilir. 4 Gittikçe 

de ziyaretçilerin sayısının arttığı söylenir. 5 

Kum kenti, İmam Cevad (a.s) döneminde Şianın merkezlerinden 

biriydi. Kum Şiîlerinin imamla yakın irtibatları vardı. 

Şeyhu'l-Kumiyyin lakabıyla anılan Ahmed b. Muhammed b. 

İsa, İmam Rıza ve İmam Cevad'ın (her ikisine selâm olsun) ashabındandır. 

Kendisinden geriye fıkıh ve hadis dalında bir çok 

eser kalmıştır. İmam Hasan Askerî'nin huzuruna bile varmıştır. 

1- el-Kafi, c.1, s.383 

2- Tusi, el-Gaybe, s.212 

3- es-Sakıb Fi'l-Menakıb, s.208 

4- age. 

5- Tarih-i Teşeyyu Der İran, s.265

İmam'ın Kum'daki vakıflarıyla ilgilenmekle görevli Salih b. 

Muhammed b. Sehl, onun Kum'daki ashabından bir diğeridir. 

İmam Rıza'nın (a.s) Horasan'a yolculuğu ve insanlarla diyalogu 

sayesinde, vekil ağı ve insanlarla ilişkisi üst düzeye varmıştı. 

İmam Hadi (a.s) Döneminde Şia 

Bu dönemde Şiîlerin çoğu Kufe'dendi. Bazıları hakkında kullanılan 

"Kufi" lakabı bunun en iyi göstergesidir. 

İmam Cafer Sadık (a.s) ve İmam Muhammed Bakır (a.s) dönemi 

sonrası İmamların ashabından bazısı "Kummi" lakabıyla 

anılırdı. Bunlar aslında Kum'a yerleşen Arap asıllı Eş'arîlerdi. 

İmam Hadi (a.s) döneminde Kum, İranlı Şiîlerin en önemli 

merkeziydi, bu şehirde yaşayan Şiîlerin İmamlarla çok güçlü irtibatları 

vardı. 

İki "Abe" (veya "Save") ve Kaşan şehirleri de Şiî öğretilerden 

etkilenmiş ve Şiî görüşlü Kum halkını izliyorlardı. Bazı rivayetlerde 

Kaşanlı Muhammed b. Ali'nin İmam Hadi'den (a.s) tevhitle ilgili 

sorduğu sorular nakledilir. 1 

Kum halkının İmam'la malî ilişkileri de vardı. Bu hususta 

Kum ve ona bağlı bölgelerin durumunu ve haberlerini İmam'a 

ulaştıran Muhammed b. Davud Kummî ve Muhammed Telhî'den 

bahsedilir. 2 

İran'ın diğer şehirlerinde yaşayan Şiîler da imamlarla irtibat 

halindeydiler. Bu, İran şehirlerinin bir çoğunun Emevîler ve Abbasilerin 

nüfuzu nedeniyle Sünni olduğu bir dönemde gerçekleşiyordu. 

Deylem, hicretin ikinci asrının sonlarına doğru bir çok 

Şiîyi kendinde barındırıyordu. Ayrıca Irak'a yerleşen 

Deylemlilerden bazıları Şiî olmuşlardı. 

İmam Hadi'nin (a.s) Hemedan'daki vekiline yazdığı mektubu 

içeren bir rivayette şöyle geçer: "Hemedan'daki dostlarımıza 

sizi tavsiye etmişim." 3 

1- el-Kafi, c.1, s.102; Şeyh Saduk, et-Tevhid, s.101 

2- Meşariku'l-Envar, s.10; Müsnedü'l-İmami'l-Hadi, s.45 

3- Rical Keşşi, s.610

İmam Hasan Askerî (a.s) Döneminde Şia 

İmam Rıza (a.s) Horasan'a geldiği zaman, Alevi seyitleri çeşitli 

nedenlerden dolayı geniş İslâm ülkesinin değişik noktalarına 

hicret ettiler. Irak'taki Şiî ve Alevilere karşı baskı ve zulüm artıkça, 

hicret olayı da giderek arttı. 

Şiîler güvenli bölgelere hicret etmek zorunda kaldılar. Arap 

bölgeleri, Emevî düşüncesini nüfuzu ve hakimiyeti nedeniyle, 

Aleviler için uygun bir yer değildi. Ama doğuda, özellikle İran'da, 

onlar için münasip yerler vardı. Bu yüzden bir çok Şiî, söz konusu 

bölgelere akın etmeye ve birbirinden uzak şehirlerde yaşamaya 

başladılar. 

Şiîler birbirleriyle irtibat kurma zorundaydılar; çünkü onları 

bütünleştirecek ve birleştirecek bir imama sahiptiler. Ayrıca dini, 

siyasi ve içtimai sorunları halletmeleri için uygun yollar bulmaları 

gerekiyordu. Bunun için, çeşitli irtibat yolları denendi; bazı şahısların 

imamın huzuruna gönderilmesi, hac döneminde ve Medine'de 

İmam'la görüşülmesi ve mektuplaşma gibi. 

Nişabur'da bir çok Şiî yaşıyordu ve İmam'la güvenilir irtibat 

sağlanmıştı. İran'ın doğusu üçüncü ve dördüncü asırlarda meşhur 

ashap ve alimlerden bir çoğunu kendinde barındırıyordu. Bu 

şahsiyetlerden biri Fazl b. Şazan'dır. O, İmamların sahabesi ve 

Şiî alimler içerisinde seçkin bir makama sahipti. Nişabur'dan 

başka Beyhak, Semerkant ve Tus da Şiîlerin merkezlerindendi. 

Halkın İmam'la ve İmam'ın halkla irtibat yollarından biri 

"vekalet" olayı idi. Parlak ilmi geçmişi olan ve önceki imamla 

veya dönemin imamıyla sürekli ilişki içerisinde olan şahıslar, 

vekil unvanıyla seçiliyorlardı. Bu yöntemle irtibatın sağlanması, 

Şiîleri ihya ediyor ve Ehlisünnet camiası arasında sindirilmelerini 

engelliyordu. 

Şiî öğretileri kelam ve hadis kalıbında her tarafa gönderiliyordu. 

Bu merkezlerin uzak olmasına rağmen bir çok Şia alimi 

bu bölgelerden çıkmıştır. İmamların elçileri ve zamanında gönderdikleri 

mektuplarla yolun uzaklığından kaynaklanan sorunlar 

en iyi şekilde hallediliyordu. 

Vekalet sistemi imam ve Şiîler arasında irtibat kurulmasında, 

özellikle şer'i ödemelerin yapılmasında önemli bir rol oynuyordu.

Bir başka irtibat yöntemi, Şiîlerin İmam'la görüşmek için 

bazılarını görevlendirmesi idi. 

Cafer b. Şerif Cürcanî'den şöyle nakledilir: "Allah'ın evini ziyaret 

etme şerefine ulaştım. Samirra'da da İmam Hasan Askerî'nin 

huzuruna vardım. Benimle gönderilen malları İmam'a 

vermek isterken, ondan kime teslim etmemi sormadan önce 

İmam şöyle buyurdu: Getirdiğin şeyleri, hizmetçimiz Müabarek'e 

ver." 

Bir çok Şiîyi kendinde barındıran ve İmam Cafer Sadık döneminden 

itibaren sürekli masum imamla düzenli ilişkilerini koruyan 

merkez konumundaki tek şehir, Kum kenti idi. İmam Hasan 

Askarî'yle ilişkisi olan ve İmam'ın kendisini güvenilir biri olarak 

tanıttığı Ahmed b. İshak b. Abdullah el-Eş'arî, Kum'da yaşayan 

bir şahsiyetti. 

Samerra, Bağdat ve Medain'de bir çok Şiî yaşıyordu. 

Medain'de ilk şia temelini atan Selman-i Farsi ve atılan temeli 

sağlamlaştıran ise, Huzeyfe b. Yeman'dır. 

Kufe de en büyük Şia şehirlerinden sayılıyordu. 

İmam Mehdi (a.f.) Döneminde Şia 

Kumlu Şiîlerden bazıları, İmam Askeri'nin vefatından habersiz 

bir hâlde, şer'i ödemeleri yapmak için Samerra'ya gittiler. 

Onları Cafer'in yanına götürdüler. Kumlular önce Cafer'i imtihan 

etmek istediler; bu amaçla ondan bazı sorular sordular. Ondan 

getirdikleri malın ve paranın miktarını açıklamasını istediler. Cafer 

"Sadece Allah, gaybi bilir." dedi. Kumlular ödemeleri ona 

yapmadılar. O sırada bir başkası onları bir eve götürdü ve orada 

kendileriyle birlikte getirdikleri paranın miktarını söyleyen şahsa 

parayı teslim ettiler. 

Cafer bu haberi Mütemed'e haber verdi ve onun emriyle, 

İmamın evi, hatta komşularının evi, yeniden arandı. 1 

Hükümetin aşırı hassasiyeti ve Cafer'in tahrikleri, On İkinci 

İmam'ı kontrol etmek içindi. Ayrıca İmam'ı bulamadıkları ve yakalayamadıkları 

takdirde İmam Hasan Askeri'nin (a.s) evladı 

olmadığını ilan etmek istiyorlardı. Güvenilir şahısları İmam'ın 

evinde toplamaları da bu yüzdendi; yani iddialarını gerçek ola- 

1- Kemalu'd-Din, s.473

ak göstermeyi ve Şiîleri şaşkınlık ve belirsizlik içinde bırakmayı 

amaçlıyorlardı. 1 

Önceden hazırlanmış bir plana göre, İmam'ın doğumu halktan, 

hatta bir çok Şiîden gizli tutuldu. 

Güvenilir Şiîler, İmam Hasan Askeri'nin vekillerinden bazıları 

ve İmam'ın evinde hizmet edenler dışında hiç kimse İmam'ın 

doğumundan haberdar edilmedi. 

Şeyh Müfid, İmam Hasan Askeri'nin (a.s) ashap, hizmetçi ve 

yaranının bazılarının, İmam Zaman (a.f) ile görüştüklerini naklediyor. 

Muhammed b. İsmail b. Musa b. Cafer, Hekime hatun 

(İmam Cevad'ın kızı), Ebu Ali b. Mutahhar, Amr Ahvazi ve Ebu 

Nasr Tureyf (İmam'ın hizmetçisi) İmam'la görüşenlerden birkaçıdır. 

2 

Ayrıca İmam Hasan Askeri (a.s) kendi evladını bazılarına 

gösterdi ve onu sonraki imam olarak tanıttı. 

Şeyh Kuleyni, "Zav' b. İcla'dan" Fars ehlinden bir İranlı ona 

şöyle dediğini nakleder: 

İmam Askeri'ye hizmet etmek için Samerra'ya gittim. 

İmam, beni ev için gerekli şeyleri satın alma sorumlusu 

olarak kabul etti. Bir gün İmam Askeri (a.s) evladını 

bana gösterdi ve "Sizin sahibiniz budur." buyurdu. 

Daha sonra onu imam vefat edinceye kadar asla görmedim. 

Onu gördüğüm zaman takriben iki yaşında idi. 3 

İmam Hasan Askeri'nin ashabının ve Şiîlerinin, imam Mehdi 

(a.f) ile en önemli görüşmeleri, kırk kişinin Muham-med b. Osman 

Amri (Mehdi'nin özel naiplerinden) eşliğinde gerçekleşen 

görüşmedir. İmam Hasan Askeri evladını onlara gösterdi ve şöyle 

buyurdu: 

"Bu sizin, bundan sonra ki imamınız ve sizin aranızdaki 

halifemdir. Ona itaat edin ve benden son-ra dininizde 

ihtilâfa düşmeyin ki helak olursunuz. Bu günden 

sonra onu göremeyeceksiniz." 

1- el-Gaybe, Tusi, s.132 

2- el-İrşad, s.35; Yenabiu'l-Mevedde, s.461 

3- el-Kafi, c.1, s.514

Rivayetin devamında, İmam Hasan Askeri'nin (a.s) bu olaydan 

birkaç gün sonra şehit edildiği nakledilmiştir. 1 

İmam Hasan Askeri'nin vefatından sonra, yeni fırkaların 

icadı için uygun ortam oluşmuş idi; Çünkü İmam Mehdi'nin doğumu, 

bakımı ve vasiliği, gizli tutulmuştu. Artık gaybet dönemi 

başlamıştı. İmam'ın, imametine dair en önemli dayanak, 

Mehdeviyetin aslı ve ayrıntıları hakkında mevcut olan büyük hadis 

mirası, İmam'ın güçlü irtibat sistemi ve bazı Şia büyüklerinin 

varlığı idi. 

Sonraki Asırlarda Şia 

Dördüncü hicri asırda Abbasi hilâfetinin temellerinin sarsılması 

ve Al-i Büveyh padişahlarının zuhuru, Şia'nın güçlenip genişlemesi 

için iyi bir zemin hazırladı. 

Şiî olan Al-i Büveyh padişahları, hilâfetin merkezi olan Bağdat'ta 

tam bir nüfuza sahiptiler. Bu durum, Şiîleri, muhaliflerine 

karşı güçlendiriyordu. Tarihçilerin nakline göre bu asırda büyük 

şehirler dışında Arap Yarımadası'nın tamamı veya büyük bir 

kısmı Şia idi. 

Sünnilerin ana merkezi Basra ile Şia merkezi Kufe, devamlı 

rekabet halindeydiler. Aynı şekilde, Trablus, Nablus, Tebriye, Halep 

ve Herat'ta bir çok Şiî yaşıyordu. Ahvaz ve Fars Körfezi sahillerinde 

de Şia mezhebi yaygın idi. 2 

Beşinci asırda da, dördüncü asır gibi, Şia'nın yayılma süreci 

devam etti. Şiî padişahlar, bu mezhebi yaymaya çalışıyorlardı. 

Şeyh Hudabende (Moğol padişahlarından), Şia mezhebini 

seçti, onun halefleri yıllarca İran'da padişahlık yaptılar ve Şiîliği 

yaymaya çalıştılar. Tebriz'e hükümet eden Akko-yunlu ve Kara 

Koyunlu padişahları da aynı şekilde Şiîliği yaydılar. 3 

Fatımiler de, yıllarca Mısır'da hükümet ettiler. Elbette Şia'nın 

mezhebi gücü, padişahlara göre fark ediyordu. Mesela Fatımilerin 

ortadan kalkıp, Al-i Eyyup padişahlarının hükümeti ele 

geçirmesiyle, her şey tersine döndü: Mısır ve Şam Şiîleri, mez- 

1- Müntehabu'l-Eser, c.355; Yenabiu'l-Mevedde, s.460 ve Şeyh Tusi, 

el-Gaybe, s.217 

2- el-Hazaretu'l-İslâmiyye, c.7, s.97 

3- bk. Habibu's-Siyer

hebi özgürlüklerini tamamen kaybettiler; Şiîlerden bir çoğu kılıçtan 

geçirildi. Büyük Şia fakihi Şehid-i Evvel ( Muhammed b. Muhammed 

Mekki) 786 hicri yılında Dimişk'te Şia suçuyla öldürüldü. 

Beş asır göz önüne alındığında Şia nüfus açısından artış 

gösterdi. Güç ve özgürlük açısından durum zamanın padişahlarına 

göre değişiyordu. Bu asırlarda Şia mezhebi İslâmi ülkelerin 

hiç birinde resmi mezhep olarak ilan edilmemişti. Dokuz yüz altı 

hicri yılında Erdebilli Şeyh Safiyy ailesinden 13 yaşında bir genç 

300 kişi ile birlikte müstakil ve güçlü bir Şia devleti kurmak 

amacıyla Erdebil'de kıyam etti ve İran'ın ağalık düzenini kaldırmaya 

başladı. Mahalli padişahlara, özellikle Al-i Osman padişahlarıyla 

yapılan kanlı savaşlardan sonra güçlü bir Şiî devleti kurmayı 

başardı. 1 

Şah İsmail Safevi'nin vefatından sonra Safevi silsilesinden 

olan diğer padişahlar 12'nci hicri asrın ortalarına kadar saltanat 

sürdürdüler. Ve bir biri ardından Şia-i İma-miyye Mezhebi'ni 

resmi mezhep olarak devam ettirdiler. 

En güçlü dönemlerinde iken (Şah Abbas-ı Kebir zamanı) ülkenin 

topraklarını ve nüfuzunu bugünkü İran'ın iki katına çıkarmayı 

başardılar. 2 

Şia toplumu bu iki asırda İslâmi ülkelerin diğer noktalarında 

takriben eski hallerindeydiler. 

Son üç asırda İlerleme noktasında Şia mezhebi eski tabii 

seyrini devam ettiriyordu. İran'da Şia resmi mezhep olarak tanınmıştır. 

Yemen ve Irak'ta toplumun çoğunluğunu Şiîler oluşturuyor 

ve bütün dünya ülkelerinde özellikle Müslüman ülkelerinde 

nüfusun önemli bir kısmını Şiîler oluşturuyor. 

1- bk. Ravzatu's-Safa ve Habibu's-Siyer. 

2- age.

ŞİÎLERİN ÖZELLİKLERİ 

Ehlibeyt İmamları, Şia mektebinin şahsiyetini ve hüviyeti 

gösteren en bariz tablodurlar. Onlar, Şiîlerin sahip olmaları gereken 

özellikleri açıklamışlardır. Onlardan bazılarına işaret ediyoruz: 

1- İmam Cafer Sadık (a.s) şöyle buyuruyor: 

"Bizim Şiîlerimiz takva, çaba, vefa ve emanet ehlidirler; 

züht ve ibadet ehlidirler; gece gündüz elli bir rekât 

namazı asla terk etmezler. Geceleri uyu-maz, gündüzün 

oruç tutarlar. Mallarının zekâtını verir; Allah'ın evini ziyaret 

eder ve haram işlerden uzak dururlar." 1 

2- İmam Muhammed Bakır (a.s) şöyle buyuruyor: 

"Şiîlerimiz ancak, Allah'tan korkan ve ona itaat eden 

olurlar. Onlar ancak alçak gönüllülük, huşu, emaneti 

sahibine geri vermek ve Allah'ın çokça zikirle tanınırlar." 

2 

3- İmam Cafer Sadık (a.s) şöyle buyuruyor: 

"Ali Şiîsi, midesini ve cinsel organını korur. Cihadı, 

sarsılmaz. Amelini, yaratıcısının rızasını kazanmak için 

yapar. Allah'ın sevabını ümit eder, azabından korku içerisinde 

olur. Bu özelliklere sahip kimi görseniz bilin ki o, 

Cafer'in Şiîsidir." 3 

4- İmam Cafer Sadık (a.s) buyuruyor ki: 

1- Biharu'l-Envar, c.68, s.167; Hadis: 23 

2- Tuhefu'l-Ukul, s.295 

3- el-Kafi, c.2, s.233, Hadis: 7 veya 9

"Şiîlerimiz bir çok sıfatla tanınırlar: Din kardeşlerine 

bahşiş ve yardımda bulunmakla; gece gündüz elli rekat 

namaz kılmakla." 1 

5- İmam Muhammed Bakır (a.s) şöyle buyuruyor: 

"Mezhepler sizi dinden uzaklaştırmasın. Allah'a 

andolsun ki bizim Şiîlerimiz ancak Allah'a itaat ederler." 

2 

6- Hz. Ali (a.s) şöyle buyuruyor: 

"Şiîlerimiz velâyetimiz üzere birbirlerine yardım eder; 

sevgimiz üzere birbirlerini sever; emrimizin ihyası için 

birbirlerini ziyaret eder; öfkeliyken haksızlık, sevinçliyken 

israf etmezler. Onlar komşuları için bereket, sohbet 

arkadaşları için barış ve selamet kaynağıdırlar." 3 

7- Abdullah b. Ziyad şöyle diyor: "Biz Mina'da İmam Cafer 

Sadık'ın (a.s) huzuruna varıp selam verdik. Ben: "Ey 

Resulullah'ın evladı! Biz sizden uzakta yaşıyor, istediğimiz zaman 

huzurunuza varacak gücümüz yok. Bize bir tavsiyede bulunmanızı 

istirham ediyoruz." dedim. İmam şöyle buyurdu: 

"İlâhî takvaya sarılın; doğru sözlü olun; emaneti sahibine 

teslim edin; fakirlere yemek verin; namaz-larınızı 

mescitlerde kılın; hastaları ziyaret edin ve cenaze merasimine 

katılın. Babam şöyle buyurdu: Biz Ehlibeyt'in 

Şiîleri her zaman iyiler zümresindedirler. Eğer fakih varsa, 

onlar da fakihtirler; eğer müezzin varsa, onlar da 

müezzindirler; eğer rehber varsa, onlar da toplumun 

rehberidirler; konu emanetçilikse onlar emanetçidirler; 

emanet sahibi söz konusuysa, onlar emanet sahibidirler. 

İşte böyle olun. Bizi iyi amellerinizle halka tanıtın; 

amellerinizle, bize karşı insanların öfke taşımasına sebep 

olmayın." 

8- İmam Musa Kazım'dan (a.s) şöyle nakledilir: 

"…Ali Şiîsi, sözü amelini doğrulayan, sözüyle ameli 

uyuşan kimsedir." 4 


2- Usul-i Kafi, c.2, s.73 

3- Mustedrekü'l-Vesail, c.8, s.313, Hadis: 9530 

4- el-Kafi, c.8, s.228, Hadis; 290

Şia ve Din Kardeşine Yardım 

Muhammed b. İclan şöyle diyor: 

Ben İmam Cafer Sadık'ın (a.s) huzurundayken birisi 

huzuruna vardı ve selam verdi. İmam ondan din kardeşlerinin 

durumunu sordu. Adam onları en iyi şekilde övdü 

ve methetti. İmam buyurdu ki: "Zenginlerinizin, fakir 

hastaları ziyaretleri nasıldır?" Adam "Azdır." dedi. 

İmam, "Zenginlerinizin, fakirlerinizle görüşmesi nasıldır?" 

diye sordu. Adam, "Azdır." dedi. İmam tekrar 

"Zenginlerinizin sahip oldukları mallardan, fakirlerinize 

bahşişte bulunmaları nasıldır?" diye sordu. Adam: "Siz 

bizim aramızda az olan ahlaktan söz ediyorsunuz." dedi. 

Bunun üzerine İmam "O hâlde onların Şiî olduklarını nasıl 

düşünürsün?" diye buyurdu." 1 

İmam Muhammed Bakır'ın (a.s) ashabından bazısı Şiîlerin 

çokluğundan söz ettiklerinde İmam şöyle buyurdu: 

"Acaba zengin, fakire yardım ediyor mu? İyilik sahibi, günahkarı 

affediyor mu? Birbirlerine yardım ediyorlar mı?" Ravi, 

"Hayır." deyince İmam buyurdu ki: "Onlar Şiî değildirler. Şia bu 

sıfatları kendinde bulundurandır ancak." 2 

Şiî Olmayanlar 

İmam Cafer Sadık (a.s) şöyle buyuruyor: 

"Diliyle Şiî olduğunu söyleyen ama amelleriyle bizimle 

muhalefet eden kimse Şiî değildir. Şia diliyle ve kalbiyle 

bize uyan; bizim eserlerimize tabi olan ve bizim 

amellerimizle amel eden kimsedir." 3 

İmam Cafer Sadık (a.s) buyuruyor ki: 

"Ey Al-i Muhammed Şiîleri! Öfkelendiğinde kendine 

hakim olmayan, oturup kalkılmaması gerekenle birlikteliği 

olan bizden değildir." 4 

Yine İmam Cafer Sadık (a.s) buyuruyor ki: 

1- Usul-u Kafi, c.2, s.173,l Hadis: 10 

2- Biharu'l-Envar, c.74, s.313, Hadis: 69 

3- Biharu'l-Envar, c.68, s.164, Hadis: 13 

4- Tuhefu'l-Ukul, s.380

"Bir şehirde yaşayan binlerce insan arasında kendisinden 

daha takvalı birisi bulunursa, o bizim Şiîlerimizden 

değildir." 1 

İmam Hasan Askerî'den şöyle nakledilir: 

Birisi Allah Resulüne şöyle dedi: "Falan şahıs, komşusunun 

evine bakıyor ve eğer orada haram için gerekli 

şartları hazır bulursa, bundan kaçın-maz." Allah Resulü, 

"Onu benim huzuruma getirin." dedi. Bir başkası: "Ey Allah 

Resulü! O sizin Şiîlerinizden ve senin ve Ali'nin velâyetine 

inanan ve sizin düşmanlarınızdan teberri eden biridir." 

dedi. Hz. Peygamber (s.a.s) buyurdu ki: "O bizim 

Şialarımızdan değildir, bu yalandır. Bizim Şiîlerimiz bizi 

izleyen ve amel konusunda bize uyan kimsedir." 2 

Şia ve Halkla İlişkiler 

İmam Cafer Sadık (a.s) şöyle buyuruyor: 

"Ey Şia cemaati! Siz, bize nispet verilmişsiniz, bizim 

için ziynet olun, bizi halkın gözünden düşürecek bir şey 

yapmayın." 3 

İmam Cafer Sadık (a.s) Abdula'la'ya şöyle buyurdu: 

"…Benim selamımı ve Allah'ın rahmetini, Şiîlere 

ulaştır ve benden taraf onlara söyle ki: Halkın iyi bildiği 

şeyleri yaparak, hoşlanmadıkları şeylerden kaçınarak 

insanların sevgisini kazanan ve bizi insanlara sevdiren 

kimseye Allah rahmet etsin." 4 

Yine İmam Cafer Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: 

"Ey Şia cemaati! Bizim ziynetimiz olun; bizi halkın 

gözünden düşürecek bir şey yapmayın; halkla güzel konuşun; 

dillerinizi koruyun ve fazla konuşmaktan ve kötü 

sözlerden kaçının." 5 

İmam Hadi (a.s), Şiîlere şöyle buyuruyor: 

"Allah'tan korkun, bizim ziynetimiz olun ve halkın bize 

olumsuz bir şekilde bakmasına sebep olmayın; sevgi- 

1- Biharu'l-Envar, c.68, s.164, Hadis:13 

2- Tenbihu'l-Havatır, c.2, s.105 

3- Mişkatu'l-Envar, s.67 

4- Biharu'l-Envar, c.2, s.77 

5- Şeyh Saduk, Emali, s.327

leri bize yönlendirin ve her türlü kötülüğü bizden uzaklaştırın." 

1 

Şia Hakkında Ehlisünnet Alimlerinin Görüşleri 

Şia'ya yapılan suçlamaların çoğu Şia'yı iyi tanımamaktan 

kaynaklanmaktadır. Aşağıda ele alınacak konular Müslümanların 

vahdeti yönünde etkili olabilir. 

Şimdi Ehlisünnet'in büyük alimlerinin Şia hakkındaki görüşlerine 


1- Şeyh Muhammed Şeltut fetvasında şöyle diyor: 

"İmamiyye İsna Aşeriye mezhebi olarak bilinen Caferî 

Mezhebi'ne göre amel ve onu taklit etmek, Ehlisünnet 

mezhepleri gibi şer'an caizdir. Müslümanların bu mezhebi 

tanıması ve mezhepleri birkaç mezheple sınırlı 

bilme taassubundan kurtulmaları gerekir." 2 

2- Doktor Muhammed Muhammed Fehham (el-Ezher şeyhlerinden) 

şeyh Şeltut'un fetvasına yazdığı takrizde şöyle diyor: 

"Ben ona, ahlakına, ilmine, bilgisinin genişliğine; 

Arap lügatine, Kur'ân tefsirine ve Usul-u fıkha olan tasallutuna 

hayran olanlardanım. O, Şia İmamiyye mezhebine 

göre amel etmenin caiz olduğuna dair fetva 

vermiştir ve benim, onun verdiği bu fetvayı sahih esaslara 

ve inancıma göre verdiğine dair hiç bir şüphem 

yoktur." 

Yine bu hususla ilgili olarak şöyle diyor: 

"Yüce Allah'tan alimlere, yücelik dolu anlamı fark 

eden ve iki sağlam delil olan Kur'ân ve sünneti esas 

alması itibariyle Şia İmamiyye mezhebine göre amel 

etmenin caiz olduğuna dair hiç çekinmeden açıkça fetva 

veren Şeyh Muhammed Şeltut'un attığı bu adımdan 

ve gerçekleştirdiği bu fetihten hak İslâmî inançlarda 

kardeşler arası yakınlaştırmayı pekiştirme yönünde yararlanma 

başarısı vermesini niyaz ederim." 3 


2- İslâmuna, Yafiî, 59 ve Mecelle-i Risaletu'l-İslâm, Mısır basımı, Tarih: 

Rebiulevvel ayının on ikisi, yıl 1387 h. Kahire. 

3- Fî Sebili'l-Vahdeti'l-İslâmiyye, s.64

3- Muhammed Gazali (büyük el-Ezher şeyhi) şöyle diyor: 

"Bana göre büyük üstad şeyh Muhammed Şeltut, 

Müslümanların vahdeti yolunda büyük bir adım atmıştır. 

Bu fetva, İslâm ümmeti arasındaki düşmanlığın sonunda 

onları, bir bayrak altına gelmeden yok edeceğini söyleyen 

doğu bilimcilerini yalanlamaktadır. Bana göre bu 

fetva yolun başlangıcı ve atılan ilk adımdır." 1 

4- Abdurrahman Neccar Mısri (Kahire'deki mescitlerin müdürü) 

şöyle diyor: 

"Biz şimdi de aynen şeyh Şeltut'un verdiği fetvayı savunuyoruz. 

Bizden İmamiyye Şiası hakkında sorulduğunda, 

halkı dört mezheple kısıtlamıyoruz. Çünkü şeyh 

Şeltut da, müçtehit bir imam olup onun görüşü hakkın 

ta kendisidir. İmamları birer müçtehit olan mezhepler 

konusunda niçin başkalarını tekfirle yetinelim ki?" 2 

5- Mısırlı Üstat Ahmed Bey (Şeltut ve Ebu Zühre'nin üstadı) 


"İmamiyye Şiası kesinlikle Allah'a ve Resulü'ne iman 

getirir, Kur'ân ve Hz. Peygamber'in haber verdiklerine 

inanırlar. İmamiyye Şiası arasından, geçmişte ve zamanımızda, 

büyük fakihler ve her dalda ve ilimde büyük 

alimler çıkmıştır. Onlar derin düşünce ve geniş bilgilere 

sahip olmuşlar. Telifleri yüz binlere ulaşıyor ve o teliflerin 

bir çoğu hakkında bilgim vardır." 3 

6- Şeyh Muhammed Ebu Zühre şöyle diyor: 

"Şia'nın İslâm ümmetinden bir fırka olduğunda hiçbir 

şüphe yoktur… Yine onların Kur'ân ve Hz. Peygamber'e 

(s.a.a) mensup hadislere istinat ettiği hususunda da 

şüphe yoktur. Onlar Ehlisünnet komşularına karşı dürüsttürler 

ve onlardan uzak kaçmazlar." 4 

7- Üstat Muhammed Sertavi ( Ürdün'ün fetva ehli büyüklerinden) 


1- Difaun Ani'l-Akaide ve'ş-Şeria, s.257 

2- Fi Sebili'l-Vahdetil İslâmiyye, s.66 

3- Tarihu't-Teşrii'l-İslâmî 

4- Tarihu'l-Mezahibi'l-İslâmiyye, s.39

"Elbette ben geçmiş salihlerimizin dediğinin aynısını 

söylüyorum: İmamiyye Şiası bizim din kardeşlerimizdirler 

ve bizim üzerimizde kardeşlik hakları vardır…" 1 

Üstad Abdulfettah Abdulmaksut şöyle diyor: 

"Bana göre Şia doğru İslâm yolunda olan kimselerdir, 

onlar İslâm'n şeffaf aynasıdırlar. Kim doğru İslâm'a 

bakmak isterse Şia'nın inanç ve amellerini araştırsın. 

Tarih, Şia'nın İslâm inançlarını savunma meydanında 

verdiği büyük hizmetlerin en iyi tanığıdır." 2 

Üstad doktor Hamit Hafni Davut (Mısır büyüklerinden) Allame 

Askeri'nin "Abdullah b. Saba" isimli kitabına yazdığı takrizde 


"İslâm tarihinin ömründen on üç asır geçiyor. Bu 

müddet içinde alimler Şia aleyhine, duygu ve nefsani 

heveslerle karışık bazı hükümler vermişler. Bu yanlış 

yol, İslâm ümmeti arasında büyük ayrılıklara yol açtı ve 

yine İslâm ümmeti bu fırkanın büyüklerinin sahip olduğu 

geniş bilgilerden mahrum kaldı… 

Şia fırkasına nispet edilen yakışıksız şeyler hususunda 

şunu bilmen yeterli ki: İmam Cafer Sadık (a.s) (öl. 

148 h.) Şia fıkhının bayraktarıdır. O Ehlisünnet'in imamı 

Ebu Hanife (öl. 150 h.) ve Ebu Abdullah Malik b. Enes'in 

(öl. 179 h.) üstadı idi. Bu konuda Ebu Hanife şöyle diyor: 

"Eğer o iki yıl olmasaydı, Nu'man helak olurdu." (İki yıldan 

kastı, İmam Sadık'ın huzurunda geçirdiği iki yıllık 

talebelik dönemidir) Malik b. Enes şöyle diyor: Ben fıkıhta 

Cafer b. Muhammed'den daha üstününü görmedim…" 

3 

10- Üstad Ganimi ( Kahire üniversitesinde İslâm felsefesi 

üstadı) şöyle diyor: 

"Doğulu ve batılı bir çok yazar dünden bugüne Şia 

hakkında muteber olmayan delillere dayanarak bir çoğu 

yanlış görüşler vermişlerdir. Halk da bu nispetlerin 

doğruluğu veya yanlışlığı hakkında ken-dinden hiçbir soru 

sormadan, bu görüşleri kendi aralarında yaymışlar- 

1- Mecelle-i Risaletu's-Sakaleyn, Sayı:72, yıl: 1413 h.k. s.252 

2- Fi Sebili'l-Vahdeti'l-İslâmiyye. 

3- Abdullah b. Saba, c.1, s.13

dır. Şia konusunda yazarların yanlış görüşlerinin kaynağı 

bilgisizliktir. Onlar Şia kaynaklarına bakmaları gerekirken 

düşmanların kaynaklarıyla yetinmişlerdir." 1 

11- Üstad Abdurrahman Bitar (el-Ezher'in muasır şeyhlerinden) 


"Her Müslüman yüce Allah'a yakınlaşmaya çalışırken 

dört mezhebe göre amel edebildiği gibi İmam Cafer Sadık 

mezhebine göre de amel edebilir. Bir grubun, Şiaya 

saldırmanın caiz olduğu konusunda ileri sürdükleri bir 

takım ihtilâfların aslı ve esası yoktur. Hanefî ve Hanbelî 

mezhebi arasında olan doğal farklar dışında Şiî ve diğer 

mezhepler arasında hiçbir fark yoktur. Mesela Şia günlük 

namazları üç vakitte yerine getiriyor. Oysa bunun 

Malikî mezhebinde de caiz olduğunu görüyoruz…" 2 

İlmin İlerlemesinde Şia'nın Rolü 

Tüm insanlık medeniyeti gibi İslâm medeniyeti de, ken-dini, 

İslâm ümmetinin durmak bilmeyen çabalarına borçludur. 

Şia'nın oluşan bu medeniyetteki üstlendiği rol önemsenecek 

kadar fazladır. Edebiyat ve edebi ilimlerin kurucusu Hz. Ali 

(a.s) ve onun öğrencisi Ebu'l-Esved Dueli'dir. Ondan sonra Mazini 

(öl. 428), İbn Sukkeyt (öl. 244), Ebu İshak Nahvi (öl. 170), İbn 

Dureyd (öl. 321) ve Sahib b. Abbad (el-Muhit kitabının yazarı, öl. 

386) ve onun gibi yüzlerce Şia edebiyatçısı bu hareketin öncüsüdürler. 

Her biri lügat, nahiv, sarf, şiir ve aruz ilimlerinde sağlam 

bir kale komunundadırlar. 

Hz. Peygamber'den(s.a.a) sonra ilk müfessir Ali (a.s) ve Ehlibeyt'tir, 

onlardan sonra Abdullah b. Abbas (öl. 68) ve onların 

diğer öğrencileridir. On dört asır boyunca Kur'ân'a yüzlerce tefsir 

yazmışlardır. 

Hadis ilminde, Şia diğer İslâm fırkalarından öndedir. Allah 

Resulü'nün(s.a.a) sünnetlerini (hadis yasağının bulunduğu halifeler 

döneminde) yazarak ve müzakere ederek korudular. Bu 

konuda Ali'nin (a.s) yaranlarından olan Abdullah b. Rafi, Rabia 

b. Semi', Ali b. Rafi ve İmam Seccad ve İmam Cafer Sadık'ın 

(a.s) öğrencileri örnek verilebilir. 

1- Mea Ricali'l-Fikr Fi'l-Kahire, s.40 

2- ed-Destur dergisi, Kahire basımı, 3. yıl.

Hadis ilmi İmam Cafer Sadık (a.s) döneminde öylesine gelişmesi 

kaydetti ki Hasan b. Ali Veşşa şöyle diyor: 

"Ben Kufe mescidinde dokuz yüz muhaddis gördüm 

ki onların hepsi "Bana Cafer b. Muhammed anlattı." diyorlardı." 

1 

Fıkıh alanında Ehlibeyt mektebinde bir çok üstün müçtehitler 

yetişmiştir. Eban b. Teğlib (öl. 141), Zürare b. A'yun (öl. 150), 

Muhammed b. Müslim (öl. 150) ve Safvan b. Yahya Becelî (otuz 

kitabın müellifi, öl. 210) onlardan birkaç örnektir sadece. Ayrıca 

kendilerinden bir çok eser geriye bırakan yüzlerce muhakkik 

müçtehidi saymak mümkündür. Örneğin: Şeyh Müfid, Seyyid 

Murtaza, Şeyh Tusî, İbn İdris, Muhakkik Hillî ve Allame Hillî. 

Şia bu ilimlerdeki çabalarının yanı sıra savaş, tarih, rical, 

diraye, şiir ve edebiyat dallarında da İslâm dünyasına önemli 

hizmetler sunmuştur. 

Şia naklî ilimlerdeki hizmetleriyle kalmamış, kelam ve felsefe 

gibi aklî ilimlerde de öncülüğü elde etmiştir. Bu ise, Şia'nın 

diğer fırkalara oranla akla verdiği önemden kaynaklanıyor. 

İslâmî kelam ilmi dalında en zengin içeriğe Şia kelamı sahiptir. 

Şia kelamında kitap ve sünnetin yanı sıra akıldan da yararlanılır. 

İmam Cafer Sadık'ın (a.s) talebesi olan Cabir b. Hay-yan doğa 

biliminde öyle bir dereceye vardı ki bugün bile, "kimya ilminin 

babası" diye anılır. 

Yakubî adıyla ünlü Ahmed b. Ebu Yakup (öl. 290), geniş İslâm 

topraklarını gezen ve bu konuda el-Büldan adında bir kitap 

yazan ilk coğrafya bilimcisidir. 

Şia ve İslâm Ümmetini Birliğe Davet 

İmamiyye Şiası, usul ve furuattaki ihtilâfları İslâmî birliğe ve 

kardeşliğe engel olarak görmez. Uygun bir ortam-da ilmî müzakere 

ve münazaralarla, itikat ve fıkıh alanında mevcut bir çok 

ihtilâfın giderileceğine inanıyor. 

Şia büyükleri, devamlı ilim ve itikat konularını bahis konusu 

yaparak hakikati ortaya çıkarmaya çalışmışlar ve İslâm ümme- 

1- Rical-i Necaşi, sayı: 79

tinin vahdeti için gerekli olan her türlü çalışmaya hazır olduklarını 

ilan etmişlerdir. 

Ehlibeyt'in Temsil Ettiği İslâm, Dünyanın Gelecekteki Dini 


"O, Elçisini hidayetle ve hak dinle gönderdi ki, ortak 

koşanlar hoşlanmasa da onu bütün dinlerin üstüne çıkarsın." 

1 

Yukarıdaki ayetin aynısı, Saf Suresi'nin dokuzuncu ayetinde 

ve az bir farkla Fetih Suresi'nin yirminci ayetinde tekrar edilmiştir. 

Bu tekrar, Allah'ın, hak dini diğer bütün dinlere galip edeceğine 

dair iradesinin bir göstergesidir. 

"...onu bütün dinlerin üstüne çıkarsın." cümlesinde önemli 

bir noktaya vurgu yapılmıştır. Ayetin orijinalinde geçen "liyuzhirahu" 

kelimesindeki "hu" zamiri, edebi bir kaideye göre 

(yani; zamirin dönük olabileceği yakın kelimenin varlığı, zamirin 

uzakta olan kelimeye dönük olmasını önler), ayrıca "galip" ve 

"mağlup" arasındaki uyumluluk ve ay-nı çeşitten olma gerekliliği 

kuralına göre, "hak din" kelimesine dönük olması gerekir. Bu, şu 

demektir ki İslâm dini, bütün dinlere üstün ve galip gelecektir. 

Çünkü Allah katında hak din, İslâm'dır. 

Ayetin orijinalinde geçen "yuzhira" kelimesi, "zehere" kökünden 

belirme, aşikar olma anlamına gelir. "Zuhur", kudretin 

aşikâr olması ve galip olma anlamındadır. 2 Bu kelime "ala" harfiyle 

birlikte kullanıldığında "galip olma ve üstün gelmek" anlamına 

gelir. 

Lügat dışında Kur'ân'ı Kerim'e baktığımızda "zuhur" ve "izhar" 

maddesi (özellikle "ala" harfi ile birlikte kullanıldığında) genellikle 

bir şeyin kudretle ortaya çıkması anlamındadır. Başka 

bir tabirle bir şeye göz alıcı ve apaçık bir şekilde galip ve üstün 

gelmek anlamındadır. 

Örneğin Kur'ân'da şöyle gelmiştir: "…Allah'ın dini onların zoruna 

gitse de aşikar olmuştur." 3 

1- Tevbe, 33 

2- bk. Makayisu'l-Lügat. 

3- Tevbe, 48

Başka bir yerde ise şöyle gelmiştir: "Halkın kendi elleriyle 

kazandıkları şeylerden ötürü fesat, karada ve denizde ortaya 

çıktı." 

Al-i Firavun'dan mümin bir şahıs Firavun taraftarlarına şöyle 

dedi: "Ey kavmim, bugün saltanat sizin, üstünsünüz yeryüzünde, 

fakat Allah'ın azabı geldiğinde kim kurtaracak bizi?" 

Yüce Allah bir başka ayette şöyle buyuruyor: "Ey inananlar, 

Allah'ın yardımcıları olun, nitekim Meryem oğlu İsa da Havarilere, 

Allah yolunda yardımcılarım kimdir? demişti, Havariler, 'Biziz 

Allah'ın yardımcıları demişlerdi'; derken İsrailoğulları'ndan bir 

bölük inanmıştı, bir bölük de kafir olmuştu; derken biz, inananları, 

düşmanlarına karşı kuvvetlendirmiştik de üst gelmişlerdi." 1 

Yine şöyle buyuruyor: "Nitekim onlar size üst olsaydı hakkınızda 

ne bir yakınlık gösterirlerdi, ne bir ahdi riayet ederlerdi." 2 

Başka bir ayette şöyle buyuruyor: "Çünkü anlarlar, duyarlarsa 

ya taşlarlar sizi yahutta dinlerine döndürürler. Ve artık kesin 

olarak kurtulamazsınız onlardan." 3 

"Zuhur" ve "izhar" kelimeleriyle ("ala" harfi ile birlikte kullanıldıklarında) 

ilgili ayet ve lugate bakıldığında, Tevbe Suresi'nin 

33. ayetinin, İslâm dininin, gelecekte, göz alıcı bir şekilde ve 

tam anlamda diğer dinlere üstün geleceğinin müjdeleyicisi olduğu 

anlaşılır. Henüz ulaşılmayan bu "gelecek" Şia ve Sünni yoluyla 

nakledilen bir çok rivayete göre, Hz. Peygamber'in (s.a.a) 

soyundan olan büyük bir şahsın yani İmam Hasan Askeri'nin 

(a.s) oğlu Hz. Mehdi'nin (Allah zuhurunu yaklaştırsın) eliyle gerçekleşecektir. 

Nur Suresi'nin 55. ayetinde, bu galebe ve üstünlük vurgulanmakla 

birlikte onun çeşitli boyutları ve nihai hedefi daha 

açık ve geniş bir şekilde beyan edilmiştir. Ayette şöyle buyruluyor: 

"Allah sizden inanıp iyi işlerde bulunanlara, onlardan 

önce gelip geçenleri nasıl yeryüzüne sahip ve hakim 

kıldıysa onları da mutlaka yeryüzüne sahip ve hakim 

kılmayı ve onlara, razı ve hoşnut oldukları dini nasip 

1- Saff, 14 

2- Tevbe, 8 

3- Kehf, 20

edip dini bütün dinlerden üstün etmeyi, korkularını emniyete 

dönüştürmeyi vaat etmiştir; onlar bana kulluk 

ederler ve hiçbir şeyi eş tutmazlar bana… " 1 

Temel Bir Soru 

Bütün İslâm mezhepleri hak mezhep olduklarını iddia ederler. 

Acaba bu mezheplerden hangisi Allah'ın beğenisi üzere ve 

gerçek İslâm'ı yansıtmaktadır? 

Acaba bütün mezheplerin, ortak ilkelerle ilgili farklı ve birbirleriyle 

zıt yorumlarına ve ayrıntı niteliğinde olan konulardaki 

farklılıklarına rağmen hak ve doğru olduğu düşünülebilir mi? 

Bu soruya şöyle cevap vermeliyiz: Birincisi, mezheplerin birbirlerini 

tekfir etmeleri ve fasık saymaları, iki karşıt veya çelişiğin 

bir arada düşünülmesi kabilinden değildir. Çünkü ortada sadece 

bir gerçek söz konusudur. 

İkincisi, bu konuda grupların iddiası değil, Kur'ân ölçü alınmalıdır. 

Maide Suresi'nin 3. ayeti bu soruya açıklık getirmektedir. 

Ayette şöyle buyuruluyor: 

"Bugün dininizi ikmal ettim, size verdiğim nimetimi 

tamamladım, size din olarak İslâm'ı seçtim." 

Ayette geçen "el-yevm=bugün" kelimesiyle İslâm dininin 

kemale erdiği özel bir güne işaret edilmektedir! 

Bu günde nasıl bir olay gerçekleşti? Allah tarafından hangi 

hüküm insanlara ulaştırıldı ki onunla İslâm dini ve Allah'ın hidayet 

nimeti kamil oldu? 

"Bugün" kelimesi, geleceği kuşatacak olan beğenilmiş ilâhî 

dinin bilinmesi için bir anahtar konumundadır. 

Gadir ayetleriyle ilgili açıklamalarda Şiîlerin ittifakla İkmal 

Ayeti'ni "Gadir Günü" olarak bilinen hicri onuncu yılın zilhicce 

ayının on sekizinci gününde indiği görüşünde olduklarına değinmiştik. 

Bu günde Hz. Peygamber (s.a.a), "Gadir-i Hum" denen 

bölgede Ali'nin (a.s) velâyetini ilan etmiştir. Ayrıca bir çok Ehlisünnet 

müfessiri, tarihçisi ve muhaddisi de bu görüşü kabul etmişler. 

İkmal Ayeti, Ali'nin (a.s) imamet ve velâyetini ilan üzere nazil 

olmuştur. Demek ki, Allah'ın beğendiği din belirginleşmiş ve 

1- Nur, 55

söz konusu ayetler hak dini açıklamıştır. Bu ayetlere göre hak 

din, Ali'nin (a.s) hilâfeti ve velâyeti üzere olan dindir. Bu husus, 

Ehlisünnet ve Şia kanalıyla nakledilen bir çok muteber hadiste 

farklı tabirlerle açıklanmıştır.

3. Bölüm 

• İmamiyye Şiası'na Göre Kur'ân 

– Tahrifin Anlamı 

– Tahrifin Reddine Dair Şia'nın Delilleri 

– Şia Alimleri ve Tafrifin Reddi 

– Tahrifle İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi 

– Fatıma (s.a) Mushafı Nedir? 

• İmamiyye Şiası ve Sahabe 

• Takiyyenin Meşruluğuna Dair İttifak 

– Takiyyenin Sözlük ve Terimsel Manası 

– Takiyyenin Şer'i Dayanakları 

– Sahabenin Takiyyesinden Bazı Kesitler 

– Tabiinin Takiyyesinden Bazı Kesitler 

– Önemli Noktalar

İMAMİYYE ŞİASI'NA GÖRE KUR'ÂN 

Geçmiş peygamberlerin getirdikleri semavi kitapların tahrif 

edildiği, Kur'ân ve tarihin tanıklığı üzere bilinen bir gerçektir. Hiç 

kuşkusuz bu kitaplarda bulunan bazı konular vahiy kaynaklı değildir. 

Önceki semavi kitapların aksine Kur'ân her türlü tahriften 

korunmuştur. Ne eksiklik, ne de fazlalık söz konusudur. Yüce İslâm 

Peygamberi yüz on dört sure getirmiş ve Ali (a.s) gibi katipler 

onu yazmışlardır. Şüphesiz Kur'ân'ın nüzulünden on beş asır 

(hicri) geçmesine rağmen ayet ve surelerden hiçbiri azalmış veya 

çoğalmış değildir. 

Tahrifin Anlamı 

Tahrif lügatte "değiştirme" anlamına gelir. 1 Kur'ân'da, kelimenin 

anlamını değiştirme manasında kullanılmıştır. 2 Örneğin: 

"Allah'ın kelamını işittikten sonra onu tahrif ediyorlar." 3 

Tahrif terimsel olarak bir çok anlamda kullanılır. En önemlileri 

şunlardır: 

Tertibî Tahrif: Ayetin bir yerden başka bir yere nakli demektir. 

Müslümanlar bu tür değişikliğin Kur'ân'da olduğunda şüphe 

etmezler. Çünkü bir çok "Mekkî" ayet "Medenî" ayetler arasında 

ve bir çok "Medenî" ayet "Mekkî" ayetler arasında yer almıştır. 

[Ayetlerin sıralaması, nüzul esasına göre değildir.] 

1- Tacu'l-Arus, c.6, s.69 "harefe" kökü 

2- el-Halil, el-Ayn, c.3, s.211; İbn Manzur, Lisanu'l-Arab, c.9, s.43; 

Tehzibu'l-Lügat, c.5, s.14 

3- Bakara, 57

Manevi Tahrif: Yakın anlamı yerine kelimenin zahiri ile örtüşmeyen 

uzak anlamının kastedildiğini savunmaktır. Bilgisizce 

Kur'ân'ı tefsir etmeye kalkışma, bu tür tahrifin bir örneğidir. 

Müslümanların ittifakı üzere bu tür tefsir haramdır. Hz. Peygamber 

(s.a.s) konuyla ilgili olarak şöyle buyurmuştur: 

"Kim ilmi olmadan Kur'ân'la ilgili olarak bir şey söylerse, 

cehennemde kendine ateşten bir yer hazırlasın." 1 

Hz. Peygamber (s.a.a) kişisel görüşe göre yapılan tefsirden 

sakındırmıştır. 2 

Lafzî Tahrif: Bu tür tahrif üç kısma ayrılır: 

1- Bir kelimenin başka bir kelimeyle değiştirilmesi: Bazıları 

buna "Fes'ev ila zikrillah" 3 yerine "Femzu ila zikril-lah" denilmesini 

örnek gösterirler. Ancak bu tür değişikliğin doğruluğuna dair 

hiçbir kanıt yoktur. 

2- Kelimelerin yer değiştirmesi: Bazıları buna "Zuribet 

aleyhimu'z-zilletu ve'l-meskenetu" 4 yerine "Zuribet aleyhi-mu'lmeskenetu 

ve'z-zilletu" denilmesini yani "ez-zille" kelimesinin 

"el-meskenet" kelimesinden öne geçirilmesini örnek gösterirler. 

Bu görüş, Kur'ân'ın mucize oluşuyla çeliştiği için doğru değildir. 

3- Harf ve harekelerin değiştirilmesi: Bu tahrif üç kısma ayrılır: 

a) Harf ve hareke değişikliği: Bu kısım, kıraatle ilgilidir ve 

doğru değildir. Bu bölümde sadece birkaç kelime istisna edilmiştir. 

Örneğin şu ayet gibi: "Meshedin başınıza ve ayaklarınız…" 

5 Ayetin orijinalinde geçen "ercul" kelimesi, hem 

"erculekum", hem de "erculikum" şeklinde kıraat edilmiştir. Bu 

tür okuyuş, Arap edebiyatı kurallarıyla çelişmediği gibi Müslümanların 

cumhurunun kıraatiyle de ters düşmez. Özellikle bu 

konuda sahih hadis de nakledilmiştir. 

b) Kelime değişikliği: Mushafın aslı ve orijinaliyle ilgili olarak 

bu tür değişiklik icma üzere doğru değildir. Ancak anlaşıl- 

1- Taberî, Camiu'l-Beyan, c.1, s.34 ve Suyutî, el-İtkan, c.4, s.210 

2- Tusi, el-Beyan, c.1, s.4 

3- Cum'a, 9 

4- Bakara, 61 

5- Mâide, 6

ması zor ayetleri açıklama amacıyla kelime eklemeleri bu konuyla 

karıştırmamak gerekir. 

c) Ayet ve surelerin tahrifi: Bu kısım, icma üzere batıl bilinmiştir. 

Tahrifin Reddine Dair Şia'nın Delilleri 

Kur'ân'ın tahrif olmadığını ifade eden deliller, zahirleri itibariyle 

Kur'ân'ın tahrif edildiğine delalet eden hadislerin batıl ve 

geçersiz olduğunda hiçbir kuşku bırakmayacak kadar sağlam ve 

güçlüdürler. Şimdi bu delillerden bazılarına değiniyoruz: 

a) Aklın Apaçık Hükmü: 

Akıl, İslâm ümmetinin ilk nüzulünden bu yana bu kitaba 

verdiği önemi, onu kutsamalarını ve ilgili çalışmalardaki titizliklerini 

dikkati nazara alarak onun tahriften korunmuş olduğuna 

hükmeder. Kur'ân, yaşamın tüm yönlerinde insanların baş vuracağı 

ilk kaynaktır. Kur'ân, dinî, siyasi ve içtimaî yaşamda, dinin 

esası ve İslâm şeriatının kaynağıdır. 

b) Lütuf Yasası: 

İlâhî lütuf Kur'ân'ın her türlü tahriften korunmasını gerektirir. 

Lütuf, kulları itaate yaklaştıracak, günahtan uzaklaştıracak 

şeyleri yapmaktan ibarettir. Lütuf, yüce Allah için zorunlu bir 

şeydir. 

Kur'ân, İslâm'ın esası ve en sağlam senedidir. İslâm en son 

semavi din olduğu için onun temeli hayatını sürdürmeli ve direkleri 

sağlam olmalıdır. Bidat ehli ve nefsani heveslere kapılanların 

sui istifadelerine maruz kalmamalıdır. Bu aynı zamanda 

Kur'ân'ın mucizevi boyutlarından biridir. 

c) Kur'ân Ayetleri: 

Yüce Allah, Kur'ân'da açık bir ifadeyle Kur'ân'ı her türlü tahriften 

koruyacağını bildirmişken onun tahrifine nasıl inanılabilir? 

Kur'ân'da şöyle buyuruyor: 

"Şüphe yok ki Kur'ân'ı biz indirdik ve elbette onu 

mutlaka biz koruyacağız." 1 

Yüce Allah koruma vaadinde bulunmuştur. Hiç kuşkusuz bu 

vaadine amel edecektir. Çünkü şöyle buyuruyor: 

1- Hicr, 9

"Şüphe yok ki Allah vaadinden dönmez." 1 

Ayrıca şöyle buyuruyor: 

"Ve şüphe yok ki bu Kur'ân eşsiz ve üstün bir kitaptır 

ki ne önünden, ne de arkasından batıl, ona yol bulamaz. 

Hikmet sahibi ve övgüye layık mabut tarafından indirilmiştir." 

2 

Batıl, fasit ve bozuk anlamına gelir. Ayetin anlamı şöyledir: 

Kur'ân'a, şimdi ve gelecekte, hiçbir bozukluk ve eksiklik yol bulamayacaktır. 

Çünkü Kur'ân hakîm ve alim olan yüce Allah tarafından 

indirilen bir kitaptır. 

Başka bir ayette şöyle buyuruyor: 

"Vahyi, acele edip okumak için dilini oynatıp durma; 

şüphe yok ki onu toplayıp unutturmamak da bize düşer, 

okumak ve tertip etmek de." 3 

ç) Hadislerin Kur'ân'a Sunulması: 

Sahih hadisler, Kur'ân'ın tahrif edilmediğine dair başka bir 

delildir. Hadislere göre, birbiriyle çelişen iki hadis, Kur'ân'a sunulmalı, 

Kur'ân'la mutabık olan kabul edilmeli, çelişen ise reddedilmelidir. 

Allah Resulü şöyle buyuruyor: 

"Şüphe yok ki her hak için bir hakikat ve her doğru 

için bir nur vardır. Öyleyse Allah'ın kitabına mutabık 

olanı alın ve ona muhalif olanı bırakın." 4 

Mizan ve ölçü mutlaka yakinî olmalıdır. Çünkü hakkı batıldan 

ayırma söz konusudur. Bilindiği üzere Kur'ân furkandır ve 

mütavatir yollarla Müslümanlara ulaşmıştır. 

d) Sakaleyn Hadisi: 


"Aranızda iki değerli şey bırakıyorum; Allah'ın kitabı 

ve itretim, Ehlibeyt'im. Eğer bu ikisine sarılırsanız hiçbir 

zaman yoldan çıkmazsınız…" 

Bu hadis, Kur'ân'ın Hz. Peygamber (s.a.a) zamanında toplanarak 

bir kitap hâline getirildiğine dalalet ediyor. Çünkü bütün 

1- Ra'd, 31 

2- Fussilet, 41-42. 

3- Kıyamet, 16-17 

4- el-Kafi, c.1, s.69

ayet ve sureler toplanılmış olmasaydı Hz. Peygamber (s.a.a) "kitap" 

terimini kullanmazdı. 

Kur'ân, Hz. Peygamber (s.a.a) dönemindeki şekliyle kıyamet 

gününe kadar kalmalıdır ki, Ehlibeyt'le birlikte ona sarılan için 

necat ve kurtuluş vesilesi olsun. 

e) Kur'ân'ın Mütevatır Olması: 

Kur'ân'ın tahrif edilmediğinin bir diğer kanıtı, onun 

mütevatır yollarla bize ulaşmasıdır. Müslümanların cumhuruna 

göre harekeler, sükunlar, harfler, kelimeler, sureler ve ayetler 

tevatürle bize ulaşmıştır. 

f) Kur'ân'ın Mucize Olması: 

Tahrif, Kur'ân'ın mucize oluşuyla çelişmektedir. Tahrif bozulmak 

anlamındadır. Kur'ân ise belagat ve fesahat yönüyle 

mucizedir. 

Şia Alimleri ve Tahrifin Reddi 

Şia alimleri üçüncü asırdan bugüne kadar Kur'ân'ın tahrif 

olmadığını kitaplarında beyan etmişlerdir. Biz burada onlardan 

bazılarına değineceğiz: 

– Saduk lakabıyla bilinen Muhammed b. Ali b. Babe-veyh, 

Risaletu'l-İtikad kitabında 

– Şeyh Müfid lakabıyla maruf olan Muhammed b. Muhammed 

b. Nu'man, Evailu'l-Makalat, s.55-56 

– Alemu'l-Huda lakabıyla ünlü Şerif Murtaza Ali b. Hü-seyin 

Musevi, Mesailu't-Trablusiyat. 

– Şeyhu't-Taife lakabıyla meşhur olan Şeyh Muhammed b. 

Hasan Ebu Cafer Tusi, et-Tibyan, c.1, s.13 

– Şeyh İbn İdris, es-Serair kitabında. 

– Eminü'l-İslâm lakabıyla meşhur olan Şeyh Ebu Ali Tabersi, 

Mecmau'l-Beyan, c.1, s.151 

– Ali b. Tavus Hilli, Sa'du's-Suud, s.144 

– Allame Hilli, Ecvibetu'l-Mesaili'l-Mehnaviye, s.121 

– Şeyh Zeynuddin Beyazi Amuli, es-Sıratu'l-Müstakim, c.1, 

s.65 

– Muhakkik-i Sani lakabıyla meşhur olan Şeyh Ali b. 

Abdulali Kereki, Nefy-i Nakîsa Der Kur'ân-ı Kerim risalesinde.

– Şeyh Fethullah Kaşani, Nehcu's-Sadıkin 

– Şehit Kadı lakabıyla meşhur olan Seyyit Nurullah Tusteri, 

Mesaibu'n-Nevasib. 

– Şeyh Bahauddin Amilî, Alau'r-Rahman, s.62 

– Allame Tûni, el-Vafiye Fi'l-Usul, s.148 

– Feyz Kaşani, el-Vafi, c.1, s.273–274 

– Şeyh Muhammed b. Hasan Hür Amili, el-Fususu'l- 

Mühimme Fi Te'lifi'l-Ümme, s.166 

– Şeyh Muhammed Bakır Meclisi, Biharu'l-Envar, s.75 ve 

89. 

– Seyyid Ali Mehdi Bahru'l-Ulum, el-Fevaid Min İlmi'l-Usul 

– Şeyh Cafer Kaşifu'l-Gıta, Keşfu'l-Gıta, s.299 

– Seyyit Muhsin Eraki Kazimi, Şerhu'l-Vafiye Fi İlmi'l-Usul. 

– Şeyh İbrahim Kelbasi İsfahanî, İşaratu'l-Usul. 

– Mevla Muhakkik Erdebili, Mecmau'l-Faide ve'l-Burhan, c.2, 

s.218. 

– Seyyit Hüseyin Kuhkemerî, Buşre'l-Usul İla Esrar-ı İlmi'l- 

Usul. 

– Şeyh Musa Tebrizi, Şerh-i Resail. 

– Şeyh Muhammed Hasan Aştiyani, Bahru'l-Fevaid, s.99 

– Şeyh Abdullah Mamekanî, Tenkihu'l-Makâl, c.1, s.426. 

– Şeyh Muhammed Cevad Belaği, Alau'r-Rahman, s.18. 

– Fazıl Cevad, Şerhu'z-Zubde Fi'l-Usul. 

– Seyyit Muhsin Emin Amilî, eş-Şia ve'l-Menar. 

– Şeyh Abdulhüseyin Deşti Necefi, Keşfu'l-İştibah Fi Mesail-i 

Carillah. 

– Şeyh Muhammed Hüseyin Kaşifu'l-Gıta, Aslu'ş-Şia ve 

Usuluha. 

– Hüccet lakabıyla ünlü Şeyh Muhammed Kuhkemerî. 

– Seyyit Abdulhüseyin Şerefuddin Amilî, Ecvibetu Mesail-i 

Carillah. 

– Şeyh Ağa Bozorg Tahrani, Tenkidu Kavli'l-Ulum. 

– Seyyit Muhammed Hadi Milani. 

– Seyyit Muhammed Hüseyin Tabatabai, el-Mizan. 

– Seyyit Ruhullah Musevi Humeyni, Tehzibu'l-Usul.

– Seyyit Ebu'l-Kasım Hoi, el-Beyan. 

– Seyit Şihabuddin Mer'aşi Necefi. 

Tahrifle İlgili Rivayetlerin Değerlendirmesi 

Hadis ve tefsir kitaplarında Kur'ân'ın tahrifine dair bazı hadisler 

nakledilmiştir. Bu konuyla ilgili olarak birkaç noktaya dikkat 

etmek gerekir. 

• Bu tür hadislerin çoğu güvenilir olmayan şahıslardan ve 

kitaplardan nakledilmiştir. Ahmed b. Muhammed Sey-yari'nin 

(öl. 286) "Kıraat" adlı kitabı bunun bir örneğidir. Rical alimleri rivayetlerini 

zayıf ve fasit mezhep mensubu bilmişlerdir. 1 Ali b. 

Ahmed Kufi'nin (öl. 352) kitabı da aynı şekildedir. Rical alimleri 

onun hakkında şöyle demişler: "O ömrünün sonunda Gulat'tan 

oldu." 2 

• Tahrife delalet eden rivayetlerin büyük bir kısmı ayetin 

tefsirine yöneliktir. Hadiste ayetin külli mefhumu somut örneklere 

uyarlanmıştır. Bu yüzden bazıları uyarlamayla tefsiri birbirine 

karıştırmış ve uyarlamanın Kur-an'ın bir parçası olduğunu ve 

daha sonra çıkarıldığını sanmışlardır. Mesela Fatiha Suresi'nde 

geçen "Sırat-ı Müstakim", hadislerde "Hz. Peygamber ve Ehlibeyt'inin 

yolu olarak tefsir edilmiştir. Bilindiği gibi bu tefsir, 

Kur'ân'ın cüz'ü değildir, sadece ayetteki külli anlam en üstün 

somut örneğe uyarlanmıştır. 3 

İmam Humeyni (r.a) tahrife delalet ettiği iddia edilen rivayetleri 

üç kısma ayırıyor: 

a) Kanıtsal özellikten yoksun zayıf rivayetler. 

b) Uydurma olduğu belli olan mevzu rivayetler. 

d) Sahih rivayetler ki, dikkat edildiğinde Kur'ân'da lafzî değil 

manevi tahrifin olduğunu ifade ediyor. 4 

Şunu da bilmeliyiz ki bir mektebin gerçek inanç ve görüşünü 

bilmek için genelde müellifin şahsî görüşlerini yansıtan hadis 

kitaplarına değil, o mektebe ait ilmî ve inanç konulu kitaplara 

bakılmalıdır. Ayrıca bir mezhebin gerçek inanç ve görüşlerini, 

1- Rical-i Necaşi, c.1, s.219 

2- age. c.1, s.219 

3- Mecmau'l-Beyan, c.1, s.28. 

4- Tehzibu'l-Usul, c.2, s.96

şaz ve nadir görüşleri esas alarak değerlendirmek doğru değildir. 

Fatıma (s.a) Mushafı Nedir? 

Kur'ân'ın isimlerinden biri "Mushaf"tır. (Mushaf yazılı sahifelerin 

bir araya toplandığı mecmuaya denir) Hz. Peygamber'in vefatından 

sonra Kur'ân sureleri bir araya getirildiğinde sahabeden 

bazıları "Mushaf" ismini önerdiler. 1 

Kur'ân amel defterine "suhuf" (yani sahifeler) der: "Ve sahifeler 

dağılınca…" 2 Diğer semavi kitaplar da "suhuf" olarak adlandırılır: 

"İbrahim'in ve Musa'nın sahifelerin de…" 3 

Demek ki, Mushaf kelimesi geniş kapsamlı anlama sahiptir. 

Hz. Peygamber'in (s.a.a) kızının yazılarına da "Mushaf" denilmiştir. 

İmam Sadık (a.s) şöyle buyuruyor: 

"Fatıma Hz. Peygamber'den (s.a.a) sonra yetmiş beş 

gün yaşadı. Büyük bir hüzün sarmıştı onu. Cebrail inerek 

Allah Resulü'nün makamı hakkında konuşuyor ve 

bu vesile ile Fatıma'yı (s.a) teselli ediyor ve gelecekte ki 

olaylardan onu haberdar ediyordu. Ali (a.s) Cebrail'in 

getirdiği haberleri (Fatı-ma'nın (s.a) imlasıyla) yazıyordu. 

İşte Fatıma'nın (s.a) Mushaf'ı budur." 4 

Ebu Cafer, İmam Sadık'tan (a.s) şöyle naklediyor: 

"Fatıma'nın Mushaf'ı Allah'ın kitabından bir şey 

içermiyor." [Yani onun Kur'ân olduğunu sanmayın]. 

Mushaf, babasının vefatından sonra kendisine bildirilen bilgileri 

içerir. Bilindiği gibi İslâm ümmetinde bazıları Resul olmamalarına 

rağmen melekler onlarla konuşurlar. Onlara 

"Muhaddes" denir. Hz. Peygamber'in değerli kızı da 

"Muhaddese" olarak bilinir. 

1- el-İtkan, c.11, s.85 

2- Tekvir, 10 

3- A'la, 19 

4- el-Kafi, c.1, s.241

İMAMİYYE ŞİASI VE SAHABE 

Sahabe, Hz. Peygamber'in (s.a.a) yaranından olup ona iman 

getiren kimseye denir. Bunlar Hz. Peygamber'e yakınlıklarından 

dolayı saygınlık kazanmışlardır. Şiîler arasında ister Bedir, Uhud 

ve Ahzap savaşlarında şahadete ulaşan sahabe olsun, ister hayatta 

kalan sahabeler olsun, özel bir konuma sahiptirler. 

Hiç kuşkusuz Müslümanların Hz. Peygamber'in ashabına 

karşı özel bir saygıları vardır. Ancak şöyle bir soru söz konusudur 

ki acaba sahabenin tümü mü adil, takvalı ve günahtan uzaktırlar? 

Yoksa onları, tümü adil ve takvalı olmayan tabiin gibi mi 

değerlendirmek gerekir? 

Cevap şudur ki Hz. Peygamber'i (s.a.a) görmek, onunla birlikte 

olmak büyük bir şereftir; ancak bu, onların günahtan masum 

oldukları anlamına gelmez. Hz. Peygamber'in (s.a.a) sahabeyi 

övdüğü doğrudur. Örneğin Hudeybiye barışıyla ilgili olarak 

yüce Allah şöyle buyuruyor: 

"Ve andolsun ki Allah, ağaç altında, seninle biatleştikleri 

zaman, inananlardan razı olmuştur da onlara sükun 

ve huzur indirmiştir…" 1 

Ancak yüce Allah başka bir ayette Hz. Peygamber'e hitaben 

(s.a.a) şöyle buyurmuştur: 

"Ve andolsun ki sana ve senden öncekilere, gerçekten 

şirk koşarsan yaptıklarını boşa çıkarırım ve elbette 

ziyana uğrayanlardan olursun diye vahy edildi…" 2 

Hiç kuşkusuz sahabeden bazısı yanlış yapmışlardır. Bu da 

bu hususta Allah'ın rızasının olmadığı anlamına gelir. 

1- Feth, 18 

2- Zümer, 65

Şimdi konuyla ilgili bazı ayet ve hadislere işaret edeceğiz: 

Ayetler: 

a) "…Bir bölük de can kaygısına düşmüştü. Allah hakkında 

Müslümanlıktan önceki bilgisizlik çağında olduğu haksız zanlara 

kapıldılar. Diyorlardı ki: Bu işte nemiz var bizim? De ki: Bütün işler 

Allah'ındır. Onlar, sana açıklamadıklarını yüreklerinde gizliyorlar. 

Ve bu işte payımız olsaydı burada öldürülmezdik diyorlar…" 

1 

b) Kur'ân'ı Kerim sahabeden bazısının fasık olduğunu açıklamıştır: 

"Ey inananlar, buyruktan çıkmış biri (fasık) size haber 

getirdi mi doğru, yahut yanlış olup olmadığını araştırıp iyice bir 

anlayın.." 2 

Bir başka ayette şöyle buyuruyor: "İnanan kişi, inançtan çıkan 

(fasık) kişiye benzer mi hiç? Eşit olmaz bunlar." 3 

Tarihin tanıklığıyla bu adam Velid b. Ukbe'dir. O sahabeden 

ve hicret edenlerden olma şerefine sahip olduğu hâlde "Benî 

Mustalak" taifesi hakkında yalan uydurarak itibarını kaybetti ve 

Allah onu fasık olarak ilan etti. 4 

c) Yüce Allah şöyle buyuruyor: "Ve onlar, bir alış veriş yahut 

eğlence görünce ona gidip daldılar ve seni ayakta bıraktılar; deki: 

Allah'ın katındaki daha da hayırlıdır alış verişten ve eğlenceden 

ve Allah rızk verenlerin en hayırlısıdır." 5 

ç) "Ey inananlar, size ne oldu da Allah yolunda savaşa çıkın 

denildiği zaman olduğunuz yerde mıhlanıp kaldınız? Ahireti bıraktınız 

da dünya yaşayışına mı razı oldunuz? Fakat dünya hayatının 

faydası ahirete nispetle pek azdır. Hep birden savaşa çıkmazsanız 

sizi acıklı bir azapla azaplandırır ve yerinize sizden 

başka bir topluluk getirir ve siz, ona hiçbir zarar veremezsiniz. 

Ve Allah'ın her şeye gücü yeter." 6 

1- Al-i İmrân, 154 

2- Hucurat, 6 

3- Secde, 18 

4- Tefsir-i Taberî, c.12, s.62 ve Tefsir-i Kesir, c.3, s.452 

5- Cum'a, 11 

6- Tevbe, 38-39

d) "Ey inanlar, ne diye yapmayacağınız şeyi söylersiniz? Allah 

katında en nefret edilen şey, yapmayacağınız şeyi söylemenizdir." 

1 

e) Bir başka ayette şöyle buyuruyor: "Müslüman olduk diye 

seni minnet altında mı bıraktılar? Deki: Müslümanlığınızdan dolayı 

beni minnet altında bırakmaya kalkışmayın, hayır Allah'a 

karşı siz minnet altındasınız, sizi doğru yola sevk edip imanda 

başarı verdiğinden, eğer doğru söylüyorsanız." 2 

f) "Onlardan öyleleri de vardı ki Peygamber'i incittiler ve o 

derler, her söyleneni dinleyen bir kulak adeta, De ki: O, sizin için 

bir hayır kulağıdır, Allah'a ve inananlara inanır ve sizden inananlara 

rahmettir. Allah'ın Peygamberi'ni incitenlere elemli bir azap 

vardır." 3 

g) Yüce Allah şöyle buyuruyor: "Bedevilerden geri kalanlar, 

diyecekler ki sana: Bizi mallarımız ve çocuğumuz çoluğumuz 

oyaladı artık sen, yargılanma dile bize; gönüllerinde olmayanı 

dilleriyle söylerler…" 4 

ğ) Yüce Allah Kur'ân'da şöyle buyuruyor: "Andolsun ki Allah, 

size ettiği vaadi doğruladı; izniyle onları bozup öldürdünüz de 

sonra gevşeklik gösterdiniz, verilen buyruk hakkında çekiştiniz 

ve sevmediğiniz şeyi size gösterdikten sonra tuttunuz, isyan ettiniz. 

Sizden dünyayı dileyen olduğu gibi ahireti dileyen de vardı…" 

5 

h) "İki topluluğun karşılaştığı gün içinizden yüz çevirenler, 

şüphe yok ki bazı hareketleri yüzünden şeytana kapılmışlardı.." 6 

ı) "Ve ne oluyor size de Allah yolunda mallarınızı harcamıyorsunuz 

ve Allah'ındır göklerin ve yeryüzünün mirası; sizden, fetihten 

önce mallarını harcayan ve savaşan, başkalarıyla bir değildir.." 

7 

Hadisler: 

1- Saff, 2-3 

2- Hucurat, 17 

3- Tevbe, 61 

4- Feth, 11 



7- Hadid, 10

a) Buharî, Müslim ve diğer Ehlisünnet muhaddisleri şu içerikte 

bir çok rivayet nakletmişlerdir: 

"Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: "Ashabımdan 

bir grup kıyamet gününde getirilecek ve cehenneme 

doğru götürülecektir. O sırada ben ashabım! Ashabım 

diye sesleneceğim. Bana şöyle hitap gelecek: Bunlar 

senden sonra gerisin geriye döndüler." 1 

b) Ahmed b. Hanbel Hz. Peygamber'den (s.a.a) şöyle naklediyor: 

"Ashabımdan bazıları vardır ki ölümümden sonra ne 

onlar beni görecek, ne de ben onları." 2 

c) Buharî, Salim'den şöyle naklediyor: 

"Ümmü Derda'dan şöyle duydum: Ebu'd-Derda öfkeli 

bir hâlde yanıma geldi. Ona: Seni öfkelendiren nedir? 

dedim. Dedi ki: Allah'a andolsun ki ben Hz. Peygamber- 

'in ümmetiyle ilgili namaz kılıyor olmalarından başka 

bir şey bilmiyorum." 3 

ç) Buharî, Enes'ten şöyle naklediyor: 

"Ben Allah Resulü (s.a.a) zamanında yapılan hiçbir 

şeyi bilmiyorum. Ona dediler: Namaz. Dedi ki: Namazla 

ilgili zayi ettiğinizi bilmiyor musunuz?" 4 

d) Buharî, uzun bir hadiste İbn Abbas'tan şöyle naklediyor: 

"…Hz. Peygamber'in huzurunda tartıştılar; oysa onun 

huzurunda tartışmak yakışmaz. Daha sonra dediler ki: 

Peygamber sayıklıyor…" 5 

e) Buharî, Usame'den şöyle naklediyor: 

"Hz. Peygamber Medine duvarlarının birinin üstüne 

çıktı ve buyurdu: Benim gördüğümü siz de görüyor musunuz? 

Şüphesiz evlerinizin arasındaki fitne yuvalarını 

görüyorum…" 6 

1- Sahih-i Buharî, c.8, s.169; Sahih-i Müslim, c.8, s.107; Müsned-i 

Ahmed, c.1, s.235 vs. 

2- Müsned-i Ahmed, c.6, s.298 

3- Sahih-i Buharî, c.1, s.159 

4- age. Tezyiu's-Salat babı. 

5- Sahih-i Buharî, Kitabu'l-Cihad, hadis: 2888 

6- age. Kitab-u Fezaili'l-Medine, Hadis: 1779

f) Buharî, Cabir'den şöyle naklediyor: 

"Biz Hz. Peygamber'le birlikte namaza meşgulken, 

Şam'dan gelen bir kafile Medine'ye girdi. Onlar kendileriyle 

birlikte yiyecek maddeleri getirmişlerdi. Namaz kılanlardan 

çoğu kafileye doğru koştular. Hz. Peygamber- 

'in yanında on iki kişi dışında hiç kimse kalmadı. Bunun 

üzerine Hz. Peygamber'e şu ayet nazil oldu: Ve onlar, bir 

alış veriş yahut eğlence görünce ona gidip daldılar ve 

seni ayakta bıraktılar." 1 

g) Buharî, Ukbe b. Amir kanalıyla Hz. Peygamber'den (s.a.a) 


"Gözüm üzerinizdedir, sizin üzerinize şahidim. Allah'a 

andolsun ki şimdi havuzu görüyorum ve bana yeryüzünün 

hazinelerinin kilidi verilmiştir. Benden sonra müşrik 

olmanızdan korkuyorum ve yeryüzünde kargaşa yaratmanızdan 

korkuyorum". 2 

Konunun devamında birkaç noktaya dikkat etmek gerekir: 

1- Sahabenin adil olup olmadığı konusunda konuşmak, kitap 

ve sünnetle muhalefet anlamına gelmez. Bu sadece "cerh 

ve tadil" yani iyileri kötülerden ayırt etmek amacını taşıyor. 

2- Seyyit Muhammed b. Akil "en-Nesaihu'l-Kafiye" adlı eserinde 

şöyle yazıyor: 

"Hüsnü zanda bulunmaya yönelik verilen emir, genel 

değil ve her yerde geçerliliği yoktur. Her yerde sıhhate 

hükmetmek revadır, ancak hakkı ispat ve batılı iptal 

makamı ve cerh ve tadil müstesna. Eğer bu yerlerde de 

sıhhate hükmedilecek olursa, ilâhî ahkam ve hadler tatil 

olur…" 3 

3- Konu, sahabenin adaletidir, sahabeye sebbetmek değil. 

Ne yazık ki bazıları bu ikisini birbirinden ayırt edememiş, sahabenin 

tümünün adaletini kabul etmeyenleri sahabeyi 

sebbetmekle suçlamışlardır. 

Ehlisünnet'i sahabenin hepsinin adaleti görüşünü savunmaya 

iten sebep, Ehlibeyt'ten yüz çevirmesidir. İma-miyye Şiası, Eh- 

1- Cum'a, 11 

2- Sahih-i Buharî, Kitabu'l-Cenaiz, Hadis: 1278 

3- Nesaihu'l-Kafie, s.224

libeyt'i dinî merci olarak kabul eder ve hadislerini hüccet bilir. 

Hem Ehlibeyt'ten ve hem de sahabeden rivayet nakleder. Lakin 

her sahabeden değil, sadece adaletleri ispat edilen sahabeden. 

Ehlisünnet'in çoğu Ehlibeyt hadislerini hüccet bilmedikleri ve Hz. 

Peygamber'in sünnetine ulaşmak için sahabeden başka yolları 

olmadığı için sahabenin hepsinin adaletini ve hadislerinin 

hücciye-tini kabul etmek zorunda kaldı.

TAKİYYENİN MEŞRULUĞUNA DAİR İTTİFAK 

Cana ve mala yönelik tehlike bulunduğunda inancı gizlemeye 

"takiyye denir. Takiyye, Kur'ân öğretilerinden biridir. 

Takiyyenin Sözlük ve Terimsel Manası 

Zebidi, Tacu'l-Arus'ta şöyle yazıyor: 

"Takiyye, sözlükte zarardan kaçınmak ve ihtiyat etmek 

demektir…" 1 

Ehlisünnet ve Şia'nın ittifakı üzere takiyye yalan ve nifak 

sayılmaz. 

Takiyyenin ne demek olduğu konusunda benzer sözler söylenmiştir. 

Örnek olarak bazısına değineceğiz: 

Serahsi Hanefî şöyle yazıyor: 

"Takiyye, insanın kendisini, söylediği sözlerden dolayı 

gelebilecek ceza ve tehlikelere karşı korumasıdır, 

kalbindeki şeyi gizlese bile." 2 

İbn Hacer Askalanî Şafiî şöyle yazıyor: 

"Takiyye, insanın içinde sakladığı şeyi başkası için 

söylemekten kaçınması demektir." 3 

Alusî Hanbelî Vahhabî Takiyyeyi şöyle tanımlar: 

"İnsanın canını, malını ve şahsiyetini düşmanın şerrinden 

korumasıdır." 

Sonra düşmanı şöyle tarif ediyor: 

1- Tacu'l-Arus, c.10, s.396 "vegeye kökünden. 

2- Serahsi, el-Mebsut c.24, s.45 

3- İbn Hacer Askalani, Fethu'l-Bari Fi Şerh-i Sahih-i Buharî, c.12, s.136

"Düşman iki kısımdır: Kafir ve Müslüman gibi din 

farklılığından kaynaklanan düşmanlık. Mal, mülk ve 

makam gibi dünyevi istek ve amaçlara dayalı düşmanlık." 

1 

Seyyit Muhammed Reşit Rıza yazıyor ki: 

"Takiyye, canı zarara karşı korumak amaçlı hak-kın 

dışında söylenen ve yapılan şey demektir." 2 

Şeyh Meragi Mısri şöyle yazıyor: 

"Takiyye insanın canını, malını ve şahsiyetini düşmandan 

gelebilecek zararlara karşı korumak için hakkın 

dışında söylediği ve yaptığı şeylerden ibarettir. 3 

İmamiyye alimlerinden Merhum Şeyh Ensari şöyle yazıyor: 

"Takiyye, cana gelebilecek zararları önlemek için 

sözde veya amelde hakka muhalefet ederek onlar gibi 

davranmaktır." 4 

Takiyyenin Şer'î Dayanakları 

Şüphesiz Müslümanların ittifakı delile dayanmalıdır. 

Takiyye de aynı şekildedir. Şimdi burada takiyyenin şer'i delillerine 

işaret edeceğiz: 

a) Kur'ân 

Şiî ve Sünnî alimler takiyyenin meşruluğuna dair bazı ayetlere 

istinat etmişlerdir ki onlardan bazıları şunlardır: 

1- Yüce Allah şöyle buyuruyor: "İnananlar iman edenleri bırakıp 

da kafirleri dost edinmesinler. Bu işi yapan, Allah'tan bir 

şey beklemesin, fakat kafirlerden çekinmeniz gerekse o başka. 

Allah kendisinden sakınmanızı emretmektedir ve dönüp varılacak 

yer de Allah kapsıdır." 5 

1- Ruhu'l-Maani, Alusî, c.3, s.121 

2- Tefsiru'l-Menar, c.3, s.28 

3- Tefsiru'l-Meraği, c.3, s.137 

4- et-Takiyye, Şeyh Ensari, s.37 

5- Al-i İmrân, 28

Müfessirlerin ve fakihlerin tümü bu ayeti takiyyenin delili 

olarak kabul etmişlerdir. 1 Enes b. Malik bu ayete dayanarak zorla 

yapılan boşanmanın doğru ve geçerli olmayacağını söylemiştir. 

2 

2- "Canla, gönülle inanmışken ve yüreği inançla yatışmışken, 

zorla, cebirle, istemediği hâlde dininden döndüğünü söyleyenden 

başka, inandıktan sonra Allah'ı inkar eden, hatta kafirlikle 

yüreği genişleyen, hoşlanan kişi yok mu, bu çeşit kişilerdir 

Allah'ın gazabı ve onlara pek büyük bir azap var." 3 

Müfessirler ve fakihler takiyyenin meşruiyeti için bu ayete 

istinat etmişlerdir. 4 İmam Şafiî zorla yapılan yeminin geçersizliği 

için bu ayete istinat etmiştir. 5 

3- "Ve Firavun soyundan inanan ve inancını gizleyen bir er, 

dedi ki Rabbim Allah'tır dediği için mi adam öldüreceksiniz?..." 6 

Bütün müfessirler, bu adamın Hz. Musa'nın nübüvvetine 

iman getiren, ama Firavun ve yakınlarının onu öldürecekleri 

korkusuyla imanını gizleyen biri olduğu hususunda görüş birliği 

içerisindeler. 

4- Yüce Allah Kur'ân'ı Kerim'de şöyle buyuruyor: "Onları 

uyuttuğumuz gibi birbirlerine sormaları için öylece de uyandırdık 

ve içlerinden biri, ne kadar kaldık burada dedi. Bir gün uyumuşuz 

yahut günün bir kısmını uykuyla geçirmişiz ve rabbiniz daha 

iyi bilir dediler, ne kadar kaldığımızı, hele şimdi birinizi şu gümüş 

parayla şehre yollayın da yiyeceklerin hangisi daha temizse 

bir miktar alsın, bir rızk getirsin size, ancak çok ihtiyatlı davransın 

ve hiçbir kimse sizi duyup anlamasın. Çünkü anlarlar duyarlarsa 

ya taşlarlar sizi yahut ta dinlerine döndürürler ve artık kesin 

olarak kurtulamazsınız onlardan." 7 

1- Tefsir-i Taberî, c.3, s.153, Tefsir-i Razi, c.8, s.13; Ruhu'l-Maani, c.3, 

s.121; Serahsi, el-Mebsut, c.24, s.45; Zamahşeri, el-Keşşaf, c.1, s.222 ve 

Kurtubi, el-Cami Li-Ahkami'l-Kur'ân, c.4, s.57 vs. 

2- Malik b. Enes, el-Müdevvenetu'l-Kubra, c.3, s.29 

3- Nahl, 106 

4- Sünen-i İbn Mace, c.1, s.53; Taberî, Camiu'l-Beyan, c.14, s.122 ve 

Cessas, Ahkamu'l-Kur'ân, vs. 

5- Ahkamu'l-Kur'ân, c.2, s.114 

6- Mü'min, 28 

7- Kehf, 19-20

Yüce Allah bu ayette Ashabı-ı Kehf'in inandıktan sonra yaptıkları 

takiyyeye işaret etmiştir. 

Söz konusu edilen ayetler, kafirlere karşı yapılan takiy-yenin 

yanı sıra can, mal ve şahsiyeti korumak için Müslümanlara karşı 

yapılan takiyyenin de delili olabilir. Bunu başkaları da açıklamışlardır. 

Fahri Razi şöyle diyor: 

"Şafiî mezhebine göre, Müslümanların kendi aralarındaki 

durumları kafirler karşısındaki konumları gibi 

olursa, canın korunması için takiyye etmek caiz olur. 

Takiyye hayatî zararla kısıtlı değildir, malî zararlar için 

de yapılabilir; Müslümanın malı da kanı gibi saygındır. 

Kim bu yolda öldürülürse şehittir." 1 

Ebu Hureyre şöyle diyor: 

"Ben Hz. Peygamber'den iki kısım destur ve öğreti 

aldım. Onlardan bir kısmını halk arasında yaydım, ama 

diğer bir kısmını açıklamaktan kaçındım. Açıklayacak 

olsaydım öldürülürdüm." 2 

Abbasi ve Emevîlerin hilâfeti dönemi zulümle doludur. 

Me'mun döneminde "Kur'ân'ın yaratılıp yaratılmadığı" konusunda 

Şia ve Sünni muhaddisleri genelde takiyye yapıyorlardı. 

Me'mun'unn çıkardığı kanundan sonra bir kişi dışında, herkes 

kalbinde inandığının aksini izhar etti 3 

5- "O dinde size bir zorluk vermedi". 4 

b) Sözlü ve Amelî Sünnet 

Takiyye, bir çok nebevî hadiste ve Ehlisünnet kaynaklarında 

gelmiştir. Şimdi bunlardan bazılarına işaret ediyoruz: 

1- Hz. Peygamber şöyle buyurdu: 

"Ümmetimden hata, unutkanlık ve zorla yaptırılan 

şey kaldırılmıştır." 5 

2- Suyutî, Hz. Peygamber'den şöyle naklediyor: 

1- Tefsir-i Razi, c.8, s.13 

2- Mehasinu't-Te'vil, c.4, s.82 

3- Tarih-i Taberî, c.7, s.195-206 

4- Hac, 78 

5- Fethu'l-Bari, c.5, s.160-161 ve Kenzü'l-Ummal, c.47, s.233 vs.

c) İcma 

"Müminin, kendilerine karşı takiyye yapmak zorunda 

kaldığı kavim, kötü bir kavimdir." 

3- Şia ve Sünni Hz. Peygamber'den şöyle naklediyor: 

"İslâm'da zarar ve ziyan yoktur." 1 

Ehlisünnet alimleri takiyyenin cevazına dair icma etmişlerdir. 

Bunu belirtenlerden bazılarına işaret edeceğiz: 

– Ebu Bekir Cessas, Ahkamu'l-Kur'ân, c.1, s.127 

– İbnu'l-Arabi Malikî, Ahkamu'l-Kur'ân, c.2, s.1179 

– Abdurrahman Mukaddesi Hanbelî, el-Üdde Fî Şer-hi'l- 

Umde, s.464 

– Kurtubi Malikî, el-Cami Li-Ahkami'l-Kur'ân, c.10, s.180 

– İbn Kesir Şafiî, Tefsiru'l-Kur'ân'il-Azim, c.2, s.609 

– İbn Hacer Askalanî Şafiî, Fethu'l-Bari, c.12, s.264 

– İmam Şevkanî Zeydi, Fethu'l-Kadir, c.3, s.197 

– Cemalettin Kasimi Şami, Mehasinu't-Tevil, c.4, s.197 

– Şeyh Meragi Mısri, Tefsiru'l-Meraği, c.3, s.136 

– İsa Şekarra, el-İkrah ve Eseruhu Fi't-Tasarrufat, s.114 

– Doktor Abdulkerim Zeydan, Mecmuatu Buhusin Fıkhiyye, 

s.208 

Sahabenin Takiyyesi 

Tarihin tanıklığıyla sahabeden bir çoğunun değişik yerlerde 

takiyye yaptıkları sabit olmuştur. Can tehlikesi, şahsiyete zarar 

gelmesi, malın alınması, ihanet veya bir kamçıyla olsa bile vurma 

ihtimali ve benzer şeyler sebebiyle takiyye eden sahabelerden 

bazılarının ismine işaret ediyoruz: 

– Yasir b. Amir Kinanî (Ammar'ın babası) 

– Sümeyye (Yasir'in eşi ve Ammar'ın annesi) 

– Muaz b. Cebel 

– Ömer b. Hattab, Sahih-i Buharî, c.5, s.60 

– Kureyşli bir şahsın Ömer'e karşı yaptığı takiyye, Ki-tabu'l- 

Ezka, s.130 

1- Camiu's-Sağir, c.1, s.491

– Suraka b. Malik b. Ceş'em, Hayatu's-Sahabe, c.4, s.327 

– Abdullah b. Mesut, el-Muhalla, c.8, s.336 

– Ebu'd-Derda, Sahih-i Buharî, c.8, s.37 

– Abdullah b. Huzeyfe, Zehebî'nin Tarih-i İslâm adlı eseri, 

c.2, s.87 

– Mikdad b. Esved, Sünen-i İbn Mace, c.1, s.53 

– Huzeyfe b. Yeman, el-Mebsut, Serahsi, c.24, s.46 

– Habbab b. Aret: Mekke'de işkence edildi ve takiyye etti. 

– Ammar b. Yasir: Mekke'de işkence edildi ve takiyye yaptı. 

– Suheyb b. Sinan (Suheyb Ruhî adıyla ünlü): Mekke'de işkence 

edilince takiyye yaptı. 

– Cebr Mevla Hazremi: Küfre zorlanınca kafir olduğunu ilan 

etti. 1 

– Sahabeden bir grubun takiyyesi, Tarih-i Taberî, c.5, s.167 

– Ebu Musa Eş'ari, el-Furuk, Karafi, c.4, s.236 

– Sevban, (öl. 54) İhya'u Ulumi'd-Din, Gazali, c.3, s.137 

– Ebu Hureyre (öl. 59), Sahih-i Buharî, c.1, s.41 ve Kitabu'l- 

İlim. 

– Sahabeden bir grubun Muaviye karşısındaki takiyyesi, 

Sünen-i Neseî, c.5, s.253 ve Kitabul Menasik. 

– Abdullah b. Ömer b. Hattab, Sahih-i Buharî, c.5, s.140 ve 

Bedu'l-Halk. 

– Zeyd b. Erkam, Müsned-i Ahmed, c.47, s.368 

– Abdullah b. Abbas, Camiu'l-Beyan, Taberî, c.6, s.313 

– Sahabeden diğer bir grubun takiyyesi, Tarih-i Yakubi, c.2, 

s.197 

– Gazi Şureyh, Maktelu'l-Hüseyin, Lut b. Yahya, c.39-40 

– Enes b. Malik, Şerhu'l-Akideti't-Tahaviye, c.2, s.530 

Tabiinin Takiyyesi 

– Beni Zabbe'nin takiyyesi, Tarih-i Taberî, c.3, s.213 

– Sasaa b. Savhan, el-Behrul-Muhit, c.2, s.423 

– Mesruk b.Ecdeh, el-Mebsut, Serahsi, c.24, s.46 

1- Razi, Tefsiru'l-Kebir, c.20, s.121

– Necde b. Uveymir Harici, el-Milel ve'n-Nihel, Şehris-tani, 

c.1, s.125 

– Said b. Cubeyr, el-Emval, Ebu Ubeyt 

– Said b. Musayyib, el-Emval, s.565 

– Milyonlarca insanın Haccac b. Yusuf Sekafi karşısında 

yaptığı takiyye, Murucu'z-Zeheb, c.3, s.375 vs. 

– Mücahit b. Cebri Mekki, Tefsiri Kurtubi ve Taberî 

– Amir Şabi, Camiu'l-Ahkam Li'l-Kur'ân, Kurtubi, c.1, s.190 

– Zehhak b. Muzahim, Camiu'l-Beyan, Taberî, c.6, s.316 

– Hasan Basri, Sahih-i Buharî, c.9, s.25 vs.. 

– Reca b. Hayve, el-Cami Li-Ahkami'l-Kur'ân, Kurtubi, c.10, 

s.124 

– Meymun b. Mehran, İhyau Ulumi'd-Din, Gazali, c.3, s.137 

– Eta b. Ebi Ribah, Ahkamu'l-Kur'ân, İmam Şafiî, c.2, s.114- 

115 

– Kitabe b. Deame Sedudi, el-Behru'l-Muhit, Ebu Hayyam, 

c.2, s.423 

– Şebeh Ebu Akkal, Uyunu'l-Ahbar, İbn Kuteybe, c.1, s.329 

– Zeheri, Usdu'l-Gabe, İbn Esir, s.308 

– Sudey, Camiu'l-Beyan, Taberî 

– Vasıl b. Eta, Kitabu'l-Eska, İbn Cevzî, s.136 

– Salim b. Ebi Hafse Beteri; Tehzibu't-Tehzib, c.3, s.374 

– Amr b. Ubeyd Muzetili, Tarih-i Bağdat, Hatib-i Bağdadi, 

c.12, s.269 

– Tabiinden bir topluluğun takiyyesi, Tarih-i Taberî, c.4, 

s.476 vs. 

– Harice b. Abdullah, Tehzibu't-Tehzib, c.10, s.251 

– Ebu İbn, Ahbaru Ebi Hanife, Humeyri, s.19, 

– Saffah ile biat anında yapılan takiyye, Ahbaru Ebi Hanife, 

s.14-15 

– Mensur ile biat anında, el-İntika, İbn Abdullah, s.159 

– Bağdat şehrinin inşasında, yıl 145, el-İber Fi Haberin Min 

Gaber, Zehebi, c.1, s.155 

– Risafe kazasını kabul ederken, Tarih-i Bağdadi, c.13, 

s.329 vs…

– İmam Sadık ile olan meselelerinde, el-Muvafık Fi Menakıbı 

Ebi Hanife, c.1, s.173 

– Ebi İbn Leyla ile, et-Takiyye Fi'l-Taria'l-Fıkhî, Ali Şemlavi, 

s.185 

– Ebu Hanife'nin ashabının Ebu Hubeyre'nin karşısındaki 

takiyyesi, el-Eimmetu'l-Erbaa, Mustafa Şuk'e s.116 

– İbn Sem'a'nın Mensur karşısındaki takiyyesi, el-İmame 

ve's-Siyase, c.2, s.173 

– Sufyan-i Sevri, Tarih-i Bağdat, c.3, s.385 

– İmam Malik b. Enes'in değişik yerlerde ki takiyyesi: 

Örneğin: 

Emevîler karşısında, Mizanu'l-İtidal, Zehebi, c.1, s.164 

Abbasiler karşısında, Mürucu'z-Zeheb, Mes'udî, c.3, s.340 

vs. 

Muvatta'nın telifinde, Tarihu'l-Hülafa, Suyutî, s.263 

Açıkça takiyye etmesi, el-Mudevvetu'l-Kubra, Malik b.Enes, 

c.3, s.20 

Said b. Esreş, Malik b. Enes'in dostu, Camiu Ahkami'l- 

Kur'ân, c.10, s.124 

Önemli Noktalar 

Şia'ya göre takiyye koşullara göre farz ve haram olabilir. İnsan 

bazı durumlarda malının veya canının tehlikede olduğunu 

ileri sürerek takiyye edemez. 

Şia imamları genellikle kılıç ve zehirle şehit edilmişlerdir. 

Eğer onlar takiyye etseydiler dünyada yüksek makamlara ulaşırlardı. 

Ama çok iyi biliyorlardı ki Yezit gibi şahıslar karşısında 

takiyye etmenin manası dinin ve mezhebin yok olmasından 

başka bir şey değildir. 

Din önderlerinin dinin esasını ve temellerini tehlikede gördükleri 

zamanlarda takiyye etmeleri doğru değildir. 

Takiyye şahısın düşman karşısındaki zaafı anında yaptığı 

şeydir. Ama dinî ahkam ve öğretileri öğretmede takiy-yenin hiçbir 

yeri yoktur. Bir alimin takiyye ederek dinî inançların tersine 

bir şeyler yazması ve onu toplumda yayması, yanlıştır. Şia alimleri 

en zor şartlarda bile inançlarını açıklamışlardır.

Takiyye konusunda, siyasi ihtilâflar yaratmak suretiyle baskı 

ortamı oluşturan ve yaşamı halka zindan edenler kınanmalıdır. 

Bu koşullarda takiyye etmek zorunda kalanları kınamak 

doğru değildir.

[PDF] EHLİBEYT MEKTEBİ

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?