Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

Mübarek gün ve gecelerin, bu gecelerde kılınan namazların ortaya çıkışı
insanlardaki din duygusunu güçlendirme, ibadetlerini daha da artırma ve
bunun için vesileler arama isteği ile açıklanabilir. Gündelik hayatın meşgaleleri
içinde ibadete yeterince vakit ayırmayan insanlar, en azından senenin
belli günlerinde çokça ibadet, dua ve istiğfar etmeye başlamışlar ya da belirli
haramlardan en azından bu günlerde kaçınmaya çalışmışlardır.
İbadet ve gündelik ilişkileri düzenleyen esaslar dinin ilk kuruluşunda
genel hatları ile ortaya konulur. Ancak zaman içerisinde pratik bazı ihtiyaçlar
çerçevesinde yeni düzenlemeler yapılır ve bu düzenlemeler sonraki nesiller
tarafından dinin ayrılmaz bir parçası olarak telakki edilir. Bugün İslam’ın
sembollerinden biri olarak kabul edilen minarenin ortaya çıkışı da böyle bir
gerekçeye dayanmaktadır. Artık camilerimizin ayrılmaz bir parçası olarak
gördüğümüz bu mimari obje ilk olarak Muaviye zamanında ortaya çıkmıştır.
Kaynaklarda 670’de Kuzey Afrika fatihi Ukbe b. Nâfi’nin bugün Tunus’ta
yer alan Kayrevan şehrini kurmaya başladığı ve burada minaresi olan bir
cami yaptırdığı yazılır. (el-Belâzurî, 2002: 326) Minare bu tarihten itibaren
İslam dünyasında yaygınlaşmaya başlamıştır. Ancak insanları namaza çağırmak
için bu yüksek binalar da yeterli olmamış ve tarih içerisinde minarelere
bayrak çekmek veya kandil asmak gibi uygulamalar yapılmıştır. Bugün
ülkemizde kandil gecelerinde veya Ramazanlarda bir süs olarak yapılan
ışıklandırmalar (mahya) eskiden şehrin uzak kesimlerine namaz vaktini
bildirmek gibi bir amaçla başlamıştır.
İnsanları namaza çağırma ihtiyacının, Cuma ve bayramlarda ilk dönem
uygulamasından farklı ezan uygulamalarına sebebiyet verdiğini görüyoruz.
Hz. Peygamber zamanında Cuma günleri hutbeden önce camide sadece iç
ezan okunuyordu. Bu uygulama Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer zamanında da
devam etmiştir. Hz. Osman döneminde ise, insanları Cuma namazı konusunda
uyarmak amacıyla vakit girdiği zaman dış ezan okunmaya başlanmıştır.
Bu ezana bid’at gözüyle bakıp karşı çıkanlar olmasına rağmen pratik
bir ihtiyaca cevap verdiğinden zamanla yerleşmiştir. (Olgun, 1963: 64)
Kültürler ticaret, seyahat, savaş ve istila gibi olgularla başka kültürlerle
karşılaşırlar. Bu durumda kültürler arasında bir etkileşim meydana gelir.
Örneğin Haçlı Seferleri sayesinde, hiç amaçlanan bir durum olmamakla birlikte,
Batı ve Doğu dünyası arasında büyük bir kültür alışverişi meydana
gelmiştir. Göç veya istila gibi bir sebepten dolayı uzun süre bir arada yaşamak
zorunda kalan kültürler arasında bu etkileşim çok daha üst düzeyde olur.
Buna kültürleşme adı verilir. Kültürleşme, birden çok kültür grubunun sürekli
ilişki ve etkileşimi sonucunda birbirlerinden etkilenmeleri ve sonuçta yeni bir
kültür bileşiminin ortaya çıkma sürecidir. İslam çok kısa sürede Suriye, Irak,
İran, Orta Asya, Kuzey Afrika, İspanya gibi coğrafyalarda farklı kültürlerle
karşılaştığı ve buralarda kalıcı olduğu için bir kültürleşme sürecinden geçmiştir.
Bugün ülkemizin özellikle kırsal kesimlerinde yer alan ve bir ağaca ya
da kayaya kutsallık atfedilen inançlar böyle bir sürecin sonucu olarak devam
etmektedir. Hıristiyanlıktaki yılbaşı ve Paskalya bayramlarının da eski
putperest bayramlarının dönüştürülmüş halleri olduğu iddia edilmektedir.
Sosyo-Kültürel Yapının Din Üzerindeki Etki Alanları
Sosyo-kültürel yapının din üzerindeki etkilerini inanç, ibadet ve diğer
toplumsal kurumlar olmak üzere üç başlık altında ele almak mümkündür.
187