Din Sosyolojisi - Anadolu Üniversitesi

geldiğini, dolayısıyla iyi bir toplum düzeninin kurulabilmesi için, ilkin dinsizlikle
savaşmak ve bunun için de birçok devletin yaptığı gibi, dinsizlik
aleyhinde kanunlar çıkarmak gerektiğini ifade etmektedir. Ona göre, dinsizliği
önlemek için kanun çıkarmak da yeterli değildir. Çünkü, dinsizliğin asıl
sebebi maddi değil, manevidir, halktan değil filozoflardan kaynaklanmaktadır.
Böylece o, dinsizliğe götüren materyalist felsefeye karşı, spiritualist bir
felsefe kurmak gerektiğini belirterek, düşünce tarihinde ilk olarak sağlam bir
İlahiyat (Teoloji) sistemi kurmaktadır. Eflatun’a göre, bu İlahiyatın ilk işi;
Tanrı’nın varlığını ispat etmek, ikincisi Tanrı’nın insanlarla ilgilendiğini, hiç
kimsenin yaptığının yanına kâr kalmayacağını göstermek, üçüncü olarak da;
Tanrıların bir takım yalvarmalarla ve hediyelerle kazanılamayacağını, herkesin
kendi hareketlerinden sorumlu olduğunu anlatmaktır.
Böylece Eflatun, dinde, inanç, amel, eğitim ve yaptırımın önemini anlatmakta
ve bunların bir toplumun var olma, yaşama şartlarından biri olduğunu
belirtmektedir. Eflatun’un din-toplum ilişkilerini çeşitli yönlerden ayrıntılı bir
şekilde incelemesi, din sosyolojisinde tarihsel anlamda gerçek bir öncü olduğunu
göstermektedir.
Sosyolojinin öncülerinden hatta ilk kurucularından biri olarak kabul edilen
Aristo’nun din üzerine görüşleri daha çok metafizik ve psikolojik temellere
dayanmaktadır. Din ve toplum ilişkileri konusuna ise genel sosyolojik görüşlerinden
başka bir şey söylememektedir.
Hıristiyan Ortaçağı
Hıristiyanlık, doğuşu ve geniş Roma topraklarına yayılışı ile birlikte, kendini
anlamak ve anlatmak istediği zaman, Yunan felsefesinin, özellikle Helenistik
dönemin ünlü iki felsefi akımı olan Stoacılık ve Yeni Eflatunculuğun yardımına
başvurmuştur. Dinin inanç sistemini felsefi bir şekilde açıklamak ihtiyacından
Hıristiyan Teolojisi doğmuştur. Böylece bütün Ortaçağ boyunca,
din bilgisi ve din bilimi aşağı yukarı Teoloji’den ibaret kalmıştır. Dolayısıyla,
bu dönemin, toplum anlayışlarında da Hıristiyan Teolojisi’nin baskın rol oynadığı
açıkça görülmektedir.
Bu dönemin toplum görüşlerinin çerçevesini biri mistik, diğeri de skolâstik
iki dünya görüşü oluşturmaktadır. Bu dönemde ideal toplum örneği
“görünmeyen âlem”dir. İçinde yaşadığımız âlem gölgeden ibarettir ve geçicidir.
Çünkü, sonsuz ve mükemmel topluma ancak öteki âlemde kavuşulabilir.
Şimdi de bu dönemin iki ünlü temsilcisinin görüşlerine bakabiliriz.
Saint Augustin (354–430) “Tanrı Sitesi” adlı eserinde Ortaçağ Hıristiyan
dünyasındaki mistik görüşün esaslarını anlatmaktadır. Ona göre, içinde
yaşadığımız bu dünya toplumları (siteleri) gelip geçicidirler. Buna karşılık
görünmeyen, değişmeyen ve sonsuz olan öbür âlemdeki mükemmel site, gerçek
sitedir. Ancak, bu site yere indirilebilir. İnsan ideal sitenin hemşerisi
olabilir. Tanrının emirlerine uyan ve sevgisini kazanan kişi Tanrı sitesinin
hemşerisi demektir ve O’nun sofrasında yemek yer.
Akinaslı Saint Thomas (1225–1274) ise, skolâstik dünya görüşü ve toplum
anlayışının esaslarını ortaya koyduğu “İlahiyat Mecmuası” adlı eserinde;
toplumun temeli ve düzeni olan kanunları aklın ilkelerinden çıkarmakta ve
skolâstik düşünce ile aklın kurallarını İncil’in emirleri ile uzlaştırmaya çalışmaktadır.
15