Ana Rapor - Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü

T.C.
BAÞBAKANLIK
Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Türkiye’de
Kadýna Yönelik
Aile Ýçi Þiddet
T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü
Ziya Gökalp Cad. No: 40 Kýzýlay Ankara
Tel: 0312 430 45 77 Faks: 0312 430 76 70
www.ksgm.gov.tr www.aileicisiddet.net
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü

TÜRKÝYE’DE
KADINA YÖNELÝK
AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET
Ankara, 2009
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü

ARAÞTIRMA EKÝBÝ
Kilit Uzmanlar:
Dr. Henrica A. F. M. (Henriette) Jansen
Prof. Dr. Sunday Üner
Doç. Dr. Filiz Kardam
Uzmanlar:
Prof. Dr. Sabahat Tezcan
Doç. Dr. Banu Akadlý Ergöçmen
Yrd. Doç. Dr. A. Sinan Türkyýlmaz
Dr. Ýlknur Yüksel
Doç. Dr. Ýsmet Koç
Dr. Elif Yiðit
Dr. Yadigar Coþkun

ÝÇÝNDEKÝLER ........................................................................................................................... 3
TABLOLAR .............................................................................................................................. 6
ÞEKÝLLER ................................................................................................................................. 8
KISALTMALAR......................................................................................................................... 9
ÖNSÖZ.................................................................................................................................. 11
SUNUÞ.................................................................................................................................. 13
TÜRKÝYE 12 BÖLGE HARÝTASI: 12 Bölge ve Bölgelerin Kapsadýðý Ýller...................................15
GÝRÝÞ
Bölüm 1. GÝRÝÞ
Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Sunday ÜNER, Elif KURTULUÞ YÝÐÝT ..........................................19
Araþtýrmanýn arka planý .......................................................................................................19
Türkiye'de kadýna yönelik þiddetle ilgili hukuki altyapý ve kurumsallaþma...........................21
Araþtýrmanýn amacý .............................................................................................................23
YÖNTEM
Bölüm 2. YÖNTEM
Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ, Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Ýlknur YÜKSEL,
Yadigar COÞKUN, Tuðba ADALI .............................................................................................27
Niceliksel araþtýrma .............................................................................................................27
Araþtýrmanýn örneklemi .......................................................................................................27
Örneklem büyüklüðü ve daðýlýmý..........................................................................................28
Örneklem seçimi ..................................................................................................................28
Araþtýrmanýn sorukaðýdý .......................................................................................................29
Veri toplama faaliyetleri ......................................................................................................30
Niteliksel araþtýrma .............................................................................................................32
Derinlemesine ve yarý-yapýlandýrýlmýþ görüþmeler...............................................................32
Odak grup görüþmeleri .......................................................................................................33
Cevaplayýcýlarýn ve araþtýrma ekibinin güvenliði ile araþtýrma etiði......................................33
Tanýmlar ............................................................................................................................... 35
KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET: SAYILAR VE ÖRÜNTÜLER
Bölüm 3. HANEHALKI NÜFUSUNUN VE CEVAPLAYICILARIN ÖZELLÝKLERÝ
Ýsmet KOÇ, Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ, Mehmet Ali ERYURT...............................................39
Hanehalký nüfusu ve hanehalký kompozisyonu ....................................................................39
Cevaplayýcýlarýn temel özellikleri..........................................................................................43
3

Bölüm 4. KADINA YÖNELÝK ÞÝDDETÝN YAYGINLIÐI
Henrica A. F. M. JANSEN, Ýlknur YÜKSEL, Pelin ÇAÐATAY......................................................45
Eþ veya birlikte olunan kiþi tarafýndan kadýna yönelik þiddet ...............................................45
Fiziksel ve cinsel þiddet .......................................................................................................46
Fiziksel þiddet içeren davranýþlar .........................................................................................48
Cinsel þiddet içeren davranýþlar ...........................................................................................50
Fiziksel ve cinsel þiddetin bir arada yaþanmasý ....................................................................51
Medeni duruma göre fiziksel ve cinsel þiddet .....................................................................52
Duygusal þiddet/istismar......................................................................................................52
Eðitim durumuna göre fiziksel, cinsel þiddet ve duygusal istismar.......................................53
Kadýnlarý kontrol etmeye yönelik davranýþlar ......................................................................56
Ekonomik þiddet/istismar ....................................................................................................56
Kadýnýn kendi ailesinde þiddet .............................................................................................58
Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý .........................................58
Fiziksel ve cinsel þiddete iliþkin tutumlar ve yaþanan þiddet................................................62
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden kadýna yönelik þiddet................................63
15 yaþýndan sonra fiziksel þiddet .........................................................................................63
15 yaþýndan sonra cinsel þiddet ...........................................................................................64
15 yaþýndan önce cinsel istismar .........................................................................................65
Bölüm 5. KADINA YÖNELÝK ÞÝDDET VE SAÐLIK SONUÇLARI
Sabahat TEZCAN, Sutay YAVUZ, Hande TUNÇKANAT ...........................................................71
Þiddet sonucu yaralanma ....................................................................................................71
Gebelikte fiziksel þiddet .......................................................................................................75
Fiziksel veya cinsel þiddet ve genel saðlýk ............................................................................77
Fiziksel veya cinsel þiddet ve ruh saðlýðý...............................................................................78
Þiddetin çocuklar üzerinde etkisi..........................................................................................81
Bölüm 6. KADINLARIN AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELESÝ
Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Sunday ÜNER, Ayþe ABBASOÐLU, Ceren GÖKÇEN.....................83
Kadýnlar açýsýndan þiddetin nedenleri ..................................................................................83
Þiddetle mücadelede kadýnlarýn kullandýklarý strateji ve hizmetler......................................86
Yaþanan þiddetin yakýn çevre ile paylaþýlmasý ......................................................................86
Þiddet nedeniyle kurum/kuruluþlara baþvuru ......................................................................89
Fiziksel olarak karþýlýk verme................................................................................................93
Þiddet nedeniyle evi terk etme ............................................................................................95
Kadýnlarýn þiddete tepkileri .................................................................................................98
4

KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET: SAYILARIN ARDINDAKÝ ANLATILAR
Bölüm 7. Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Filiz KARDAM, Ýlknur YÜKSEL..............................................................................................103
Evlilik ve eþler arasý iliþkiler ................................................................................................104
Þiddet nasýl ve neden yaþanýyor? .......................................................................................106
Þiddet biçimleri ..................................................................................................................110
Kadýnlara ve erkeklere göre þiddet neden yaþanýyor?........................................................124
Þiddetin uzun bir süreç olarak yaþanmasýný etkileyen faktörler .........................................133
Þiddetin kadýnlar, erkekler ve çocuklar üzerindeki etkileri .................................................139
Kadýnlarýn þiddete tepkileri ................................................................................................144
Þiddet uygulayan erkekler deðiþir mi?................................................................................154
Þiddete karþý kadýnlar neler yapabilir?/ neler yapýlmalý? ...................................................159
Þiddete karþý mücadelede sorun alanlarý ve çözüm önerileri ............................................165
SONUÇ VE ÖNERÝLER
Bölüm 8. SONUÇLARA GENEL BAKIÞ
Sunday ÜNER , Ýlknur YÜKSEL, Ýsmet KOÇ,
Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ ......................................................185
Bölüm 9. ÖÐRENÝLENLER VE ÖNERÝLER
Henrica A. F. M. JANSEN, Sunday ÜNER, Filiz KARDAM.....................................................191
Politika önerileri.................................................................................................................191
Araþtýrma önerileri .............................................................................................................194
KAYNAKLAR ........................................................................................................................ 197
EKLER ................................................................................................................................. 199
EK 1 Araþtýrma Ekibi ...........................................................................................................200
EK 2 Araþtýrma Personeli ....................................................................................................202
EK 3 Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý, Örnekleme Çýkan Ýller.............204
EK 4 Örnekleme Kapsamý ve Örneklem Aðýrlýklarý..............................................................205
Ek 5 Refah Endeksinin Oluþturulmasý .................................................................................210
EK 6 Bölümlerin Ek Tablolarý...............................................................................................211
EK 7 Sorukaðýtlarý ...............................................................................................................242
5

TABLOLAR
Tablo 2.1 Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý,
Örneklem Daðýlýmý-Bölgeler .................................................................................29
Tablo 2.2 Cevaplama oranlarý...............................................................................................32
Tablo 3.1 Araþtýrma Nüfusunun Yaþ Daðýlýmý........................................................................40
Tablo 3.2 Hanehalký nüfusunun eðitim düzeyi .....................................................................41
Tablo 3.3 Hanehalký kompozisyonu......................................................................................42
Tablo 3.4 Hanehalký sayýsý ve hanehalký nüfusu ...................................................................42
Tablo 3.5 Cevaplayýcýlarýn temel özellikleri-1 .......................................................................43
Tablo 3.6 Cevaplayýcýlarýn temel özellikleri-2 .......................................................................44
Tablo 4.1 Fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý......................................................................47
Tablo 4.2 Cinsel þiddet içeren davranýþlar ............................................................................50
Tablo 4.3 Kadýnlarýn hayatýný kontrol etmeye yönelik davranýþlar........................................57
Tablo 4.4 Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý-1.......................60
Tablo 4.5 Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý-2.......................61
Tablo 4.6 15 yaþýndan sonra fiziksel ve cinsel þiddet............................................................66
Tablo 4.7 15 yaþýndan önce cinsel istismar ..........................................................................67
Tablo 5.1 Þiddet sonucu yaralanma .....................................................................................72
Tablo 5.2 Þiddet sonucu yaralanma sayýsý ............................................................................73
Tablo 5.3 Gebelikte fiziksel þiddet........................................................................................76
Tablo 5.4 Fiziksel veya cinsel þiddet ve son 4 hafta içinde
yaþanan bazý ruhsal sorunlar ................................................................................79
Tablo 6.1 Yaþanan fiziksel þiddetin kadýnlara göre nedenleri-1 ............................................84
Tablo 6.2 Yaþanan fiziksel þiddetin kadýnlara göre nedenleri-2 ............................................85
Tablo 6.3 Yaþanan þiddetin paylaþýlmasý...............................................................................86
Tablo 6.4 Yaþanan þiddet nedeniyle yakýn çevreden yardým etmek isteyenler.....................88
Tablo 6.5 Yaþanan þiddet sonucu kurumlara/kiþilere baþvurma ve
baþvurmamanýn en yaygýn nedenleri ...................................................................92
Tablo 6.6 Yaþanan fiziksel þiddete karþý kendini korumak amacýyla
fiziksel olarak karþýlýk vermek ...............................................................................94
Tablo 6.7 Yaþanan þiddet sonucu en yaygýn evi terk etme nedenleri ...................................96
Tablo 6.8 Yaþanan þiddet sonucu evi terk ettikten sonra
en yaygýn eve geri dönme nedenleri ....................................................................97
Tablo 6.9 Yaþanan þiddet sonucu en yaygýn evi terk etmeme nedenleri..............................98
6

Ek 3 Tablo 1 Örnekleme çýkan iller .....................................................................................204
Ek 4 Tablo 1 Cevaplama kategorileri ve oranlarý,
bölge ve yerleþim yerine göre, Türkiye 2008..................................................206
Ek 4 Tablo 2 Kalibrasyon öncesi tabaka düzeyinde Hanehalký ve Kadýn aðýrlýklarý..............209
EK Tablo 4.1 Fiziksel þiddet davranýþlarý ve sýklýðý...............................................................211
EK Tablo 4.2 Þiddet biçimlerinin sýklýðý ...............................................................................213
EK Tablo 4.3 Medeni duruma göre fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý.............................214
EK Tablo 4.4 Duygusal þiddet/istismar içeren davranýþlar ..................................................215
EK Tablo 4.5 Ekonomik þiddet/istismar içeren davranýþlar.................................................216
EK Tablo 4.6 Kadýnlarýn annelerinin fiziksel þiddet yaþama deneyimleri ............................217
EK Tablo 4.7 15 yaþýndan sonra fiziksel þiddet uygulayanlar ..............................................218
EK Tablo 4.8 15 yaþýndan sonra cinsel þiddet uygulayanlar................................................219
EK Tablo 4.9 15 yaþýndan önce cinsel istismar uygulayanlar ..............................................220
EK Tablo 5.1 Yaralanma biçimleri .......................................................................................221
EK Tablo 5.2 Fiziksel veya cinsel þiddet ve genel ve son 4 hafta içindeki saðlýk durumu ....222
EK Tablo 5.3 Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son verme düþüncesi............................223
EK Tablo 5.4 Þiddetin çocuklar üzerinde etkisi ...................................................................224
EK Tablo 6.1 Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna
baþvurma ......................................................................................................226
EK Tablo 6.2 Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvuran
kadýnlarýn aldýklarý hizmetten memnuniyeti ..................................................227
EK Tablo 6.3 Yaþanan þiddet sonucu kurumlara/kiþilere baþvurma nedenleri ...................228
EK Tablo 6.4 Yaþanan þiddet sonucu kurumlara/kiþilere baþvurmama nedenleri ..............229
EK Tablo 6.5 Yaþanan fiziksel þiddete karþý kendini korumak amacýyla fiziksel olarak karþýlýk
vermenin þiddete etkisi .................................................................................230
EK Tablo 6.6 Yaþanan þiddet sonucu evi terk ettiklerinde kadýnlarýn ilk gittikleri yer ........231
EK Tablo 6.7 Yaþanan þiddet sonucu evi terk etme nedenleri ...........................................232
EK Tablo 6.8 Yaþanan þiddet sonucu evi terk ettikten sonra geri dönme nedenleri ..........233
EK Tablo 6.9 Yaþanan þiddet sonucu evi terk etmeme nedenleri ......................................234
EK Tablo 6.10 Kadýnlarýn bugün þiddet görseler uygulamayý düþündükleri
davranýþ biçimleri ........................................................................................235
7

ÞEKÝLLER
Þekil 3.1 Nüfus Piramidi .......................................................................................................39
Þekil 4.1 Fiziksel þiddetin derecesi .......................................................................................49
Þekil 4.2 Þiddet biçimlerinin yüzdesi ....................................................................................51
Þekil 4.3 Medeni duruma göre fiziksel þiddet yaygýnlýðý.......................................................53
Þekil 4.4 Eðitim durumuna göre fiziksel þiddet yaygýnlýðý.....................................................54
Þekil 4.5 Eðitim durumuna göre cinsel þiddet yaygýnlýðý.......................................................55
Þekil 4.6 Eðitim durumuna göre duygusal istismar yaygýnlýðý...............................................55
Þekil 4.7 Fiziksel þiddete iliþkin tutum ve yaþanan fiziksel þiddet.........................................62
Þekil 4.8 Fiziksel þiddete iliþkin tutum ve yaþanan cinsel þiddet...........................................63
Þekil 5.1 Yaralanma biçimleri ...............................................................................................75
Þekil 5.2 Þiddet ve genel saðlýk.............................................................................................77
Þekil 5.3 Þiddet ve son 4 hafta içindeki saðlýk ......................................................................78
Þekil 5.4 Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son verme düþüncesi....................................80
Þekil 5.5 Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son vermeyi deneme....................................80
Þekil 5.6 Þiddetin çocuklarýn üzerinde etkisi ........................................................................81
Þekil 6.1 Yaþanan þiddetin paylaþýlmasý................................................................................87
Þekil 6.2 Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurma ...90
Þekil 6.3 Yaþanan þiddeti paylaþma ile þiddet sonucu bir kurum/kuruluþa baþvurmanýn
karþýlaþtýrýlmasý (bölge ve yerleþim yerine göre)....................................................91
Þekil 6.4 Yaþanan þiddeti paylaþma ile þiddet sonucu bir kurum/kuruluþa baþvurmanýn
karþýlaþtýrýlmasý (temel özelliklere göre)................................................................91
Þekil 6.5 Þiddet sonucu evi terk etme (bölge ve yerleþim yerine göre)................................95
Þekil 6.6 Þiddet sonucu evi terk etme (temel özelliklere göre)............................................96
8

KISALTMALAR
KISALTMA
AB
ADNKS
BM
CEDAW
DEFF
DHS
DSÖ
EC
ECD
HÜNEE
KSGM
MFÝB
NUTS
PSU
SHÇEK
STK
TNSA
TÜÝK
UNICEF
UNFPA
AÇILIMI
Avrupa Birliði (Ýng. EU)
Adrese Dayalý Nüfus Kayýt Sistemi
Birleþmiþ Milletler (Ýng. UN)
Kadýnlara Karþý Her Tür Ayrýmcýlýðýn Önlenmesi Sözleþmesi
Desen etkisi (örneklem büyüklüðünün belirlenmesi ile ilgili)
Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý
Dünya Saðlýk Örgütü (Ýng. WHO)
Avrupa Komisyonu
Avrupa Komisyonu Delegasyonu
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (Ýng. HUIPS)
Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü
Merkezi Finans ve Ýhale Birimi (Ýng. CFCU)
Ýstatistiki Bölge Birimleri Sýnýflandýrmasý
Birincil Örnekleme Birimi
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu
Sivil Toplum Kuruluþu
Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý
Türkiye Ýstatistik Kurumu (Ýng. TURKSTAT)
Birleþmiþ Milletler Çocuklara Yardým Fonu
Birleþmiþ Milletler Nüfus Fonu
9

ÖNSÖZ
Kadýna yönelik aile içi þiddet kültürel, coðrafi, dini, toplumsal ve ekonomik sýnýr tanýmayan
bir insan haklarý ihlali olarak varlýðýný tüm dünyada sürdürmektedir. Önemli bir toplumsal
sorun olan kadýna yönelik aile içi þiddet kadýnlarýn yalnýzca fiziksel ve ruhsal saðlýðýný
etkilemekle kalmayýp; hukuki, sosyal, siyasal ve ekonomik statülerinin geliþmesini de
engellemektedir.
Ülkemizde de önemli bir sorun olan kadýna yönelik þiddetin önlenmesi ve maðdurlarýn
korunmasý amacýyla gerek uluslararasý taahhütlerimiz gerekse ulusal mevzuatýmýzdaki
düzenlemeler dikkate alýnarak her alanda yasal ve idari tedbirler alýnmýþ ve topyekûn bir
mücadele baþlatýlmýþtýr. Bu sorunla mücadele ederken ihtiyaç duyulan toplumsal zihniyet
dönüþümleri için ise büyük bir kararlýlýkla çeþitli kampanyalar, projeler ve çalýþmalar
yürütülmektedir. Bununla birlikte, ülkemizde bu alanda ayrýntýlý bilgi ve veri saðlayan
araþtýrma sayýsýnýn oldukça az olmasý kadýna yönelik þiddetle mücadelede büyük bir engel
oluþturmuþtur.
Kadýna yönelik þiddetle daha etkin mücadele yürütmek, politikalar ve programlar
oluþturabilmek için ulusal düzeyde veri ihtiyacýný karþýlamak amacýyla Merkezi Finans ve
Ýhale Birimi'nin sözleþme makamý olduðu "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Araþtýrmasý" Avrupa Birliði'nin mali desteðiyle Bakanlýðýma baðlý Kadýnýn Statüsü Genel
Müdürlüðü’nce yürütülmüþtür.
Türkiye genelinde kadýna yönelik aile içi þiddetin yaygýnlýðý ve türleri, nedenleri ve sonuçlarý
hakkýnda ayrýntýlý bilgi edinilmesini hedefleyen araþtýrma ICON Institut Public Sector
Gmbh, BNB Ltd. Þirketi ve Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü konsorsiyumu
tarafýndan gerçekleþtirilmiþtir.
Kadýna yönelik þiddet konusunda dünyada ve ülkemizde yürütülmüþ en kapsamlý araþtýrma
özelliðine sahip olan "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý"nýn sonuçlarý
kadýna yönelik þiddetin ülkemizde çok önemli bir toplumsal sorun olarak varlýðýný
sürdürdüðünü ve sorun ile mücadelede kalýcý bir çözüme ulaþmak için tüm kurum ve
kiþilere büyük sorumluluk düþtüðünü bir kez daha ortaya koymaktadýr.
Araþtýrmanýn kadýna yönelik þiddetle mücadeleye ve bu konuda oluþturulacak politika
ve programlara önemli katký saðlayacaðýna olan inancýmla araþtýrmayý gerçekleþtiren tüm
taraflara teþekkür ediyorum.
Nimet ÇUBUKÇU
Devlet Bakaný
11

SUNUÞ
Kadýna yönelik aile içi þiddetin yaygýnlýðý-yoðunluðu ve türleri deðiþmekle beraber dünyanýn
her yerinde, tüm toplumlarda, toplumlarýn çeþitli katmanlarýnda varolmuþ ve varolmaya
devam eden, dünya kadýnlarýnýn yaþadýðý ortak bir sorundur. Dünyada, özellikle geliþmiþ
ülkelerde, 1960'lardan itibaren etkili hale gelmeye baþlayan kadýn hareketinin çabalarýyla
kadýna yönelik aile içi þiddet toplumlarýn gündemine girmeye baþlamýþ ve son 30 yýlda
da kadýna yönelik en önemli insan haklarý ihlallerinden birisi olarak kabul edilmiþtir.
Kadýnlar en güvenli olmalarý gereken yerde, yani evlerinde, en çok güvenmeleri gereken
kiþilerden, yani babalarý - erkek kardeþleri ve özellikle de hayatlarýný paylaþtýklarý eþlerinden
çeþitli þekillerde ve derecelerde þiddet görmektedirler. Kadýna yönelik aile içi þiddet,
kadýnlarý baskýlayan-baðýmlý hale getiren, özgüvenlerini yok eden, benlik saygýlarýný azaltan,
ailenin gelecek nesillerine olumsuz model oluþturan, özellikle kadýnlarýn ve çocuklarýnýn
beden ve ruh saðlýklarýný bozan, sosyal ve kültürel temelleri aðýr basan ciddi bir halksaðlýðý
sorunudur.
Türkiye'de kadýna yönelik aile içi þiddet konusu 1980'li yýllarýn sonunda etkin olmaya
baþlayan kadýn hareketinin çabalarýyla ülkemiz gündemine girmiþtir. 1990'lý yýllardan
itibaren de bu konuda kurumsallaþma baþlamýþtýr. Bu çerçevede Baþbakanlýða baðlý
Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü kurulmuþ, çeþitli üniversitelerde kadýn araþtýrma
merkezleri açýlmaya baþlanmýþ ve kadýnlara yönelik faaliyet gösteren sivil toplum
kuruluþlarýnýn sayýsý giderek artmýþtýr. Tüm bu kamu, akademik ve sivil toplum kuruluþlarýnýn
iþbirliði ile kadýna yönelik aile içi þiddet konusunun gündemde kalmasý saðlanmýþtýr.
Ülkemizde bu konuda çeþitli yerel araþtýrmalar yanýnda son yýllarda az sayýda ulusal
araþtýrma da gerçekleþtirilmiþtir.
Burada sonuçlarýný paylaþacaðýmýz "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý"
bu konuda dünyada ve ülkemizde yürütülmüþ, örneði en büyük ve içeriði en kapsamlý
araþtýrmadýr. Bu çalýþmanýn temel amacý ülkemizde þiddetle mücadele için gerekli temel
ve ayrýntýlý güncel bilgileri elde etmektir. Çalýþmanýn özel amaçlarý olan aile içinde
kadýnlarýmýzýn yaþadýðý þiddetin yaygýnlýðý, biçimleri, derecesi, nedenleri ve þiddetin yol
açtýðý sorunlar, baþ etme yollarý konusunda ayrýntýlý bilgiler, hem niceliksel, hem niteliksel
araþtýrma yöntemleriyle toplanmýþtýr.
Niceliksel araþtýrma örneði Türkiye, 12 coðrafi bölge ve kýr-kent yerleþim alanlarýný temsil
edecek þekilde 51 ilde 24048 haneden oluþmuþ olup 2008 yýlý Temmuz-Eylül aylarýnda
bu haneler eðitilmiþ görüþmeciler tarafýndan ziyaret edilerek, evlenmiþ ve 15-59 yaþlar
arasýndaki kadýnlarla yüz yüze görüþülmüþtür.
Araþtýrmadan elde edilen bulgular bu yayýnda ayrýntýlý biçimde sunulmaktadýr. Niceliksel
yöntemle elde edilen sonuçlara göre ülkemizde kadýna yönelik aile içi fiziksel, duygusal
ve cinsel þiddet çok yaygýndýr. Þiddetin boyutu kadýnýn temel özelliklerine göre bazý
13

farklýlýklar göstermekle beraber tüm kesimlerde yaþanan bir sorundur. Þiddetin, kadýnlar
ve okul çaðýndaki çocuklarýn beden ve ruh saðlýðý üzerine çok olumsuz etkileri vardýr.
Kadýnlar yaþadýklarý þiddeti paylaþmamakta, herhangi bir kuruma baþvuran küçük bir
grup kadýn da aldýklarý hizmetlerden memnun olmadýklarýný belirtmektedir. Niteliksel
araþtýrmada da çeþitli özellikteki kadýnlar, erkekler, kamu, gönüllü kuruluþ çalýþanlarýndan
þiddetle ilgili çok ayrýntýlý bilgiler elde edilmiþ olup son bölümde sunulmaktadýr.
Bu kapsamlý ve büyük çalýþmanýn gerçekleþtirilmesi üniversite, kamu ve sivil toplum
kuruluþlarý iþbirliðinin baþarýlý bir örneðidir.
Bu araþtýrmanýn yararlanýcý kurumu olan T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel
Müdürlüðü'ne bu süreçteki olumlu iþbirliði için, araþtýrmaya mali destek saðlayan Avrupa
Komisyonu Türkiye Delegasyonuna, ihaleyi yapan ve kontratý imzalayan AB Merkezi
Finans ve Ýhale Birimi yetkililerine, örneklem seçimindeki katkýlarý nedeniyle TÜÝK
yetkililerine, alan çalýþmasý sýrasýnda ziyaret edilen illerin Valilikleri, Sosyal Hizmetler ve
Saðlýk Müdürlükleri yetkililerine alanda verdikleri destek için teþekkür ederim.
Enstitümüzün tüm çalýþmalarýnda olduðu gibi bu araþtýrmanýn da baþlangýcýndan itibaren
bize güvenen ve idari destek veren Hacettepe Üniversitesi Rektörlüðü ve idari iþlemlerin
yürütülmesini kolaylaþtýran Bilimsel Araþtýrmalar Birimi ve Strateji Daire Baþkanlýðýna
teþekkür ederim.
Niceliksel ve niteliksel araþtýrmada ekip baþý, denetçi, görüþmeci, veri giriþçi olarak çalýþan
tüm arkadaþlarýmýzýn çalýþmalarýný takdir ediyorum. Ayrýca çalýþmaya katýlmayý kabul
eden, yaþadýklarýný bizlerle paylaþan kadýnlarýmýza da teþekkür ederim.
Son olarak konsorsiyum ortaklarý olan ICON-INSTITUT Public Sector ve BNB Danýþmanlýk
þirketi yetkililerine olumlu iþbirliðimiz için, proje anahtar uzmanlarý ile Nüfus Etütleri
Enstitüsü uzmanlarý, akademik personeli ile idari görevlerde çalýþanlara araþtýrma süresince
duyarlý, özverili, titiz, baþarýlý çalýþmalarý için teþekkür ediyor ve takdirlerimi sunuyorum.
"Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý, 2008" de elde edilen ülke genelindeki
güncel sonuçlarýn ülkemizde kadýnlara yönelik aile içi þiddetle mücadele konusunda
Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü, diðer ilgili kamu kuruluþlarý, üniversiteler ve sivil
toplum kuruluþlarýnýn politika oluþturma, strateji belirleme, planlama ile akademik ve
gönüllü çalýþmalara iliþkin çabalarýna önemli katkýsý olacaðýna inanýyor, tüm kadýnlarýmýza
þiddetsiz bir yaþam diliyorum.
Konsorsiyum adýna
Prof. Dr. Sabahat TEZCAN
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü Müdürü
14

01 ÝSTANBUL
34 Ýstanbul
02 BATI MARMARA
10 Balýkesir
17 Çanakkale
22 Edirne
39 Kýrklareli
59 Tekirdað
03 EGE
03 Afyon
09 Aydýn
20 Denizli
35 Ýzmir
43 Kütahya
45 Manisa
48 Muðla
64 Uþak
BÖLGELER VE ÝLLER
TÜRKÝYE 12 BÖLGE HARÝTASI: 12 Bölge ve Bölgelerin Kapsadýðý Ýller
04 DOÐU MARMARA
11 Bilecik
14 Bolu
16 Bursa
26 Eskiþehir
41 Kocaeli
54 Sakarya
77 Yalova
81 Düzce
05 BATI ANADOLU
06 Ankara
42 Konya
70 Karaman
06 AKDENÝZ
01 Adana
07 Antalya
15 Burdur
31 Hatay
32 Isparta
33 Ýçel
46 K.Maraþ
80 Osmaniye
07 ORTA ANADOLU
38 Kayseri
40 Kýrþehir
50 Nevþehir
51 Niðde
58 Sivas
66 Yozgat
68 Aksaray
71 Kýrýkkale
08 BATI KARADENÝZ
05 Amasya
18 Çankýrý
19 Çorum
37 Kastamonu
55 Samsun
57 Sinop
60 Tokat
67 Zonguldak
74 Bartýn
78 Karabük
09 DOÐU KARADENÝZ
08 Artvin
28 Giresun
29 Gümüþhane
52 Ordu
53 Rize
61 Trabzon
10 KUZEYDOÐU
ANADOLU
04 Aðrý
24 Erzincan
25 Erzurum
36 Kars
69 Bayburt
75 Ardahan
76 Iðdýr
11 ORTADOÐU
ANADOLU
12 Bingöl
13 Bitlis
23 Elazýð
30 Hakkari
44 Malatya
49 Muþ
62 Tunceli
65 Van
12 GÜNEYDOÐU
ANADOLU
02 Adýyaman
21 Diyarbakýr
27 Gaziantep
47 Mardin
56 Siirt
63 Þanlýurfa
72 Batman
73 Þýrnak
79 Kilis

GÝRÝÞ

Giriþ
Bölüm 1
Giriþ
Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Sunday ÜNER, Elif KURTULUÞ YÝÐÝT
Araþtýrmanýn arka planý
Kadýna yönelik aile içi þiddet, kültürel, coðrafi, dini, toplumsal ve ekonomik sýnýrlarý aþan
küresel düzeyde bir sorundur. Ýnsan haklarý açýsýndan, toplumsal cinsiyet temelinde bir
insan hakký ve özgürlük ihlali olan kadýna yönelik aile içi þiddet, kadýnlarýn toplumsal ve
ekonomik yaþamda yerlerini alma haklarýndan çeþitli biçimlerde yoksun kalmalarýna,
bunun da ötesinde fiziksel ve ruhsal saðlýk sorunlarý yaþamalarýna, sakat kalmalarýna ve
yaþamlarýný yitirmelerine neden olmaktadýr. Aile içi þiddet vakalarýnýn önemli bir kýsmýnda,
suç failleri çoðunlukla eþ veya kadýnýn birlikte olduðu kiþiler ve/veya diðer aile bireyleridir.
Uluslararasý araþtýrmalar, fiziksel þiddetin özellikle kadýnýn eþi veya birlikte olduðu kiþi/kiþiler
tarafýndan gerçekleþtirildiðini ortaya koymuþtur. Ayrýca kadýna yönelen þiddetin fiziksel,
duygusal, ekonomik ve sosyal etkileri sadece kadýnlar üzerinde deðil çocuklar, aileler ve
toplumda da kendini göstermektedir.
Birleþmiþ Milletler (BM) Genel Kurulu tarafýndan 1993 yýlýnda kabul edilmiþ olan Kadýna
Yönelik Þiddetin Ortadan Kaldýrýlmasý Bildirgesi'nde kadýna yönelik þiddet, "ister kamusal
isterse özel yaþamda meydana gelsin, kadýnlara fiziksel, cinsel veya psikolojik zarar veya
ýstýrap veren veya verebilecek olan cinsiyete dayalý bir eylem, uygulama ya da bu tür
eylemlerle tehdit etme, zorlama veya keyfi olarak özgürlükten yoksun býrakma" þeklinde
tanýmlanmaktadýr (United Nations, 1993). Bildirgede kadýna yönelik þiddet türleri fiziksel,
cinsel, duygusal, ekonomik ve sözlü istismar olarak tanýmlanýrken, genellikle kadýnlarýn
maruz kaldýklarý namus cinayeti, cinsel taciz, tecavüz gibi eylemlere de farklý þiddet biçimleri
arasýnda yer verilmektedir. Aile içi þiddet BM tarafýndan "özel yaþamda, genellikle cinsel
iliþki ya da kan baðý ile baðlý bireyler arasýnda vuku bulan bir þiddet türü" olarak
tanýmlanmaktadýr (BM, 2003, aktaran KSGM, 2008).
Kadýna yönelik þiddet konusu, yirminci yüzyýlýn son çeyreðine girerken uluslararasý
kamuoyu tarafýndan sadece aile baðlamýnda ele alýnmýþ ve þiddete özel bir vurgu
yapýlmamýþtýr. Sonralarý, daha çok saðlýk problemi olarak üzerinde durulan kadýna yönelik
þiddet konusunun kapsamlý bir biçimde ele alýnmasý 1985 yýlýnda Nairobi'de düzenlenen
3. Kadýn Konferansý'nda olmuþtur. Kadýn hareketinin ve kadýn sorunlarý üzerinde çalýþan
uluslararasý örgütlerin sürekli çabalarý sonucunda aile içi þiddet 1990'lý yýllardan itibaren
uluslararasý gündemde yerini almýþtýr. Kadýna yönelik þiddet konusunda yapýlan araþtýrma
ve incelemeler özellikle 20. yüzyýlýn son on yýlýnda hýz kazanarak devam etmiþtir. Böylece,
19

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
kadýna karþý þiddetin hem yaygýnlýðýna hem de nedenlerine ve sonuçlarýna iliþkin önemli
ölçüde bilgi birikimi saðlanmýþtýr. Yakýn zamanda Dünya Saðlýk Örgütü (DSÖ) tarafýndan
yürütülmüþ olan "WHO Multi-country Study on Women's Health and Domestic Violence
against Women" 1 (Garcia-Moreno ve diðerleri, 2005) çalýþmasý, bir birlikteliði olmuþ
kadýnlara eþleri veya birlikte olduklarý kiþi/kiþiler tarafýndan yaþamlarýnýn herhangi bir
döneminde uygulanan fiziksel ve cinsel þiddet yaygýnlýðýnýn yüzde 15 ile yüzde 71 arasýnda
deðiþtiðini ve pek çok araþtýrma bölgesinde de bu düzeyin genellikle yüzde 30 ile yüzde
60 arasýnda olduðunu göstermiþtir.
Türkiye'de ise kadýna yönelik aile içi þiddet konusunda ayrýntýlý bilgi ve veri saðlayan
araþtýrma sayýsý azdýr. Kadýnlarýn yaþadýðý þiddeti niceliksel boyutta ele alan iki çalýþma
bulunmaktadýr. Bunlardan ilki, Aile Araþtýrma Kurumu (daha sonra T.C. Baþbakanlýk Aile
ve Sosyal Araþtýrmalar Genel Müdürlüðü ismini almýþtýr) tarafýndan 1994 yýlýnda yapýlmýþtýr,
bir diðeri ise son dönemde Altýnay ve Arat (2008) tarafýndan, ulusal düzeyde sonuçlar
sunan bir alan araþtýrmasý olup, bu araþtýrmada ayný zamanda niteliksel bir çalýþmaya da
yer verilmiþtir. Bu tür çalýþmalarýn sýnýrlý sayýda olmasý, Türkiye'de kadýna yönelik aile içi
þiddetin yaygýnlýðýnýn tüm boyutlarýyla ortaya konulmasýný saðlayacak bir alan çalýþmasýný
gerektirmiþtir.
Kadýna yönelik þiddetin yaygýnlýðý, þiddetin nedensel boyutu ve algýlanýþý ile ilgili veri
yetersizliði, þiddetle mücadele edecek ulusal programlarýn oluþturulmasýný ve uygulanmasýný
engelleyen en önemli faktörlerden birisi olarak deðerlendirilmiþ ve KSGM'nin yararlanýcý
kurum olduðu "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý" ICON-Institut Public
Sector, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü ve BNB Danýþmanlýk'dan oluþan
üç ortaklý bir konsorsiyum tarafýndan gerçekleþtirilmiþtir. Merkezi Finans ve Ýhale Birimi'nin
sözleþme makamý olduðu bu araþtýrma Avrupa Komisyonu'nun mali desteði ile yapýlmýþtýr.
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý pek çok açýdan öncü olan bir
çalýþmadýr.
• Araþtýrma, kadýna yönelik þiddet konusunda yürütülmüþ ülke çapýnda temsil niteliðine
sahip en kapsamlý ilk araþtýrma olup, kadýna yönelik þiddet konusunda kentsel ve kýrsal
yerleþim yerleri, 12 bölge ve bazý temel göstergeler düzeyinde bilgi veren en geniþ çaplý
örnekleme sahiptir.
• Örneklem büyüklüðü açýsýndan, dünyada bu konuda yapýlmýþ araþtýrmalar arasýnda
uygulanan yöntem (yüz yüze görüþme tekniði) baðlamýnda en büyük ölçekli çalýþmalarýn
baþýnda gelmektedir.
• Araþtýrmanýn niceliksel ayaðý DSÖ'nün birçok ülkede uyguladýðý sorukaðýdýnýn Türkiye'ye
uyarlanmasý ile gerçekleþtirildiðinden sonuçlar uluslararasý karþýlaþtýrma olanaðýný
saðlamaktadýr.
1 "Kadýn Saðlýðý ve Aile Ýçi Þiddet üzerine DSÖ Çok Ülkeli Çalýþmasý".
20

• Araþtýrmada hem kadýna yönelik aile içi farklý þiddet biçimlerinin yaygýnlýðý niceliksel
bileþen ile ortaya konmuþ, hem de kadýnlarýn yaný sýra erkeklerin de þiddeti nasýl
algýladýklarýna yönelik bilgi niteliksel bileþen yoluyla elde edilmiþtir.
• Araþtýrmada, eþ veya birlikte olunan kiþi/kiþiler dýþýndakiler tarafýndan kadýna yönelik
fiziksel ve cinsel þiddet ile çocukluk döneminde cinsel istismara iliþkin bilgi de toplanmýþtýr.
• Ayrýca niceliksel araþtýrma yöntemi ile elde edilen araþtýrma verileri Türkiye Ýstatistik
Kurumu'nun Resmi Ýstatistik Programý kapsamýnda yer almaktadýr.
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn hedef nüfusu 15-59 yaþ
grubundaki kadýnlardýr. Aralýk 2007 ile Þubat 2009 tarihleri arasýndaki 15 aylýk süre içinde
gerçekleþtirilen bu araþtýrma kadýnlarýn yaþadýðý aile içi þiddetin yaygýnlýðýna, þiddet
biçimlerine, neden ve sonuçlarýna, risk faktörlerinin saptanmasýna ve þiddetin algýlanýþýna
iliþkin bilgiler saðlayarak bu alandaki veri gereksinimini karþýlamaktadýr. Bu raporda,
araþtýrmanýn yöntemi, hanehalký nüfusu ve cevaplayýcýlarýn özellikleri, kadýna yönelik
þiddetin yaygýnlýðý ve þiddet biçimleri, kadýnlarýn toplumsal cinsiyet ve þiddete iliþkin
tutumlarý, eþi/birlikte olduðu kiþi dýþýndakilerden kadýna yönelik þiddet, kadýna yönelik
þiddet ve saðlýk sonuçlarý, kadýna yönelik þiddetle mücadele ve niteliksel araþtýrma sonuçlarý
sunulmaktadýr.
Türkiye'de kadýna yönelik þiddetle ilgili hukuki altyapý ve
kurumsallaþma
Türkiye'de 1980'li yýllardan itibaren kadýn hareketinin çabalarý sonucunda cinsiyete dayalý
aile içi þiddet, kamuoyunun ve devletin gündeminde önemli bir sorun alaný olarak ele
alýnmaya baþlanmýþtýr. Bu konuda özellikle ulusal mevzuata iliþkin birçok çalýþma yürütülmüþ
ve kadýna yönelik þiddetle mücadele için þiddet maðduru kadýnlarýn korunmasý,
desteklenmesi ve faillerin cezalandýrýlmasý konularýnda gerekli yasal düzenlemeler yapýlarak
olumlu geliþmeler elde edilmiþtir.
Uluslararasý kamuoyunun kadýna yönelik þiddeti insan haklarý ihlali olarak ele almýþ
olmasý, ulusal düzeyde bu konunun devletlerin sorumluluðuna verilmesini saðlamýþtýr.
Kadýna yönelik þiddetle mücadele, Türkiye'nin imzalamýþ olduðu uluslararasý sözleþmeler
ve Birleþmiþ Milletler kararlarýyla devletin öncelikli sorumluluklarý arasýnda yer almýþtýr 2 .
Devlet içi kurumsallaþma 1987 yýlýnda Devlet Planlama Teþkilatý Sosyal Planlama Genel
Müdürlüðü bünyesinde kurulan Kadýna Yönelik Politikalar Danýþma Kurulu ile baþlamýþtýr
ve 1990 yýlýnda kadýnlarla ilgili politikalarý geliþtirmek için ulusal bir mekanizma olarak
Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü (KSGM) 422 sayýlý ve 20 Nisan 1990 tarihli kanun
Giriþ
2 Kadýna Karþý Her Türlü Ayrýmcýlýðýn Önlenmesi Sözleþmesi (CEDAW) Komitesi'nin 1989'da yayýnladýðý 12 nolu tavsiye
kararýnda kadýnlarýn þiddetten korunmasýnýn üye devletlerin yükümlülüðünde olduðu belirtilmiþ ve ülke raporlarýnda bu
yönde geliþtirilen tedbirlerin rapor edilmesi istenmiþtir. Komitenin 1992 yýlýnda aldýðý 19 nolu tavsiye kararý ile kadýna yönelik
þiddet, cinsiyete dayalý ayrýmcýlýðýn bir sonucu olarak beyan edilmiþ ve kadýna yönelik ayrýmcýlýk þiddetin en önemli
sebeplerinden biri olarak vurgulanmýþtýr. CEDAW Türkiye'de de 1986 yýlýnda kabul edilmiþtir. Türkiye'nin 8 Eylül 2000'de
imzaladýðý Ýhtiyari Protokol, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafýndan 30 Temmuz 2002'de onaylanarak Türkiye'de de kadýnlarýn
bu baþvuru olanaðýndan yararlanmasýnýn yolu açýlmýþtýr.
21

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
hükmünde kararname ile kurulmuþtur 3 . KSGM Teþkilat ve Görevleri Hakkýnda Kanun
(5251 sayýlý kanun) 27 Ekim 2004'de kabul edilmiþ ve 6 Kasým 2004'te 25635 sayýlý
Resmi Gazetede yayýnlanmýþtýr.
KSGM ve kadýn sorunlarý üzerinde çalýþan sivil toplum kuruluþlarý arasýndaki iþbirliði ile
konuyla ilgili mevzuata iliþkin bazý ilerlemeler saðlanmýþtýr. Ayrýca, KSGM özellikle hukuki
çerçevenin belirlenmesi ve veri saðlanmasý için araþtýrmalarýn yapýlmasýnda da önemli
rol oynamýþtýr. 1990 yýlýnda ilk kadýn konuk evinin kurulmasý, kadýna yönelik þiddetle
mücadelenin devletin gündeminde yer almasýnda baþlangýç noktasý olmuþtur. Yirminci
yüzyýlýn son 10 yýlý içinde kadýna yönelik þiddetle mücadele alanýndaki mevzuat deðiþtirilmiþtir.
Avrupa Birliði'ne katýlým çabalarý çerçevesinde, mevzuatta önemli ilerlemeler ve deðiþiklikler
gerçekleþtirilmiþtir. Aile içinde þiddete maruz kalan kadýnlarýn korunmasý amacýyla 1998
yýlýnda yürürlüðe giren ve 2007 yýlýnda yeniden düzenlenen 4320 sayýlý Ailenin Korunmasýna
Dair Kanun Ulusal Eylem Planý'nda da (2007-2010) belirtildiði gibi önemli bir dönüm
noktasý olmuþtur. Bu kanun ile aile içinde þiddete maruz kalan bireylerin korunmasýna
yönelik olarak Aile Mahkemesi hakimleri tarafýndan alýnabilecek tedbirler düzenlenmiþtir
(KSGM, 2008). Bu kanunun etkin biçimde uygulanmasýný saðlamak amacýyla da Adalet
Bakanlýðý, 01.01.2006 tarihinde hakim ve savcýlara yönelik olarak 35 sayýlý genelgeyi
yayýnlamýþtýr.
2000'li yýllarda Anayasa da dahil tüm yasalarda kadýn-erkek eþitliðini güvence altýna
alacak gerekli yasal düzenlemeler yapýlmýþtýr. Kadýn-erkek eþitliði ilkesi, Anayasa'nýn 41.
ve 66. maddelerinde 2001 yýlýnda, 10. ve 90. maddelerinde 2004 yýlýnda yapýlan
deðiþikliklerle güçlendirilmiþtir. Anayasa'nýn 10. maddesi kadýn erkek eþitliðinin yaþama
geçirilmesinden devletin sorumlu olduðunu hükme baðlamýþtýr. Kamu kurum ve kuruluþlarý
ile sivil toplum kuruluþlarýnýn ve meslek örgütlerinin iþbirliði ile yeni Medeni Kanun
(yürürlük tarihi: 2002) ve Yeni Ceza Kanunu'nun 4 (yürürlük tarihi: 2005) hazýrlanmasý
ve yasalaþmasý gerçekleþtirilmiþtir (KSGM, 2008). Toplumsal cinsiyete dayalý þiddet, bir
insan hakký ihlali olup, bu ihlalin önlenmesi devletin sorumluluðu içinde yer almaktadýr.
Bu baðlamda, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasý'nýn 17. Maddesi'nde "Kiþinin dokunulmazlýðý,
maddi ve manevi varlýðý" baþlýðý altýnda "Herkes, yaþama, maddi ve manevi varlýðýný
koruma ve geliþtirme hakkýna sahiptir" denilmekte ve kimsenin "… insan haysiyetiyle
baðdaþmayan bir ceza veya muameleye tabi tutulamayacaðý" belirtilmektedir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde, töre ve namus cinayetleri ile kadýnlara ve çocuklara
yönelik þiddetin sebeplerinin araþtýrýlarak alýnmasý gereken önlemlerin belirlenmesi amacýyla
3 1990'da Kadýnýn Statüsü ve Sorunlarý Baþkanlýðý olarak baþlayan kurum 1991'de Genel Müdürlük olarak doðrudan
Baþbakanlýða baðlanmýþtýr.
4 Yeni Türk Ceza Kanunu, kadýn haklarýnýn korunmasý yönünden büyük ilerleme içerir ve kadýna yönelik þiddeti suç olarak
ele alýr. Ayrýca bu kanun, namus cinayetlerinin yok edilmesini hedefleyen özel önlemler alýr, evlilik içi tecavüzü yasaklar,
evli ve evli olmayan kadýnlar arasýndaki ayrýmcýlýðý kaldýrýr. Cinsel suçlarýn "topluma karþý iþlenen suçlar" baþlýðý altýndan
"kiþilere karþý suçlar" baþlýðý altýna alýnmasýyla önemli bir deðiþiklik yapýlmýþtýr.
22

11.10.2005 tarihinde bir araþtýrma komisyonu kurulmuþtur. Komisyonun bir rapor
hazýrlayarak sunmasýnýn ardýndan, kadýnlara ve çocuklara yönelik þiddetin ortadan
kaldýrýlmasý için alýnmasý gereken önlemler ve sorumlu olacak kuruluþlarýn belirlendiði
2006/17 sayýlý Baþbakanlýk Genelgesi 5 yayýnlanmýþtýr. Bu genelgede kadýna yönelik þiddet
ve töre/namus cinayetlerinin önlenmesi konularýnda KSGM koordinatör kurum olarak
belirlenmiþ ve genelge gereðince, sorumlu Devlet Bakaný baþkanlýðýnda "Kadýnlara Yönelik
Þiddeti Ýzleme Komitesi" kurulmuþtur.
Söz konusu genelge ile, Kadýna Yönelik Þiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planý hazýrlama
görevi KSGM'nin sorumluluðuna verilmiþtir. Kadýna yönelik aile içi þiddetin yok edilmesi
için kurumsal mekanizmalarýn güçlendirilmesi kapsamýnda, KSGM tarafýndan, kamu
kuruluþlarý, yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluþlarýnýn da katkýsýyla "Kadýna Yönelik
Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planý 2007-2010" hazýrlanmýþtýr (KSGM, 2008).
Ýçiþleri Bakanlýðý da Baþbakanlýk Genelgesi kapsamýnda belirtilen görev ve sorumluluklarýn
etkin ve hýzlý bir biçimde hayata geçirilmesini saðlamak üzere valiliklere gönderdiði
genelgede (11.01.2007 tarihli ve 6 sayýlý) çocuk ve kadýnlara yönelik þiddet hareketleri
ile töre ve namus cinayetlerinin önlenmesi konularýnda yürütülmesi gereken çalýþmalarý
belirtmiþtir.
Araþtýrmanýn amacý
Araþtýrmanýn genel amacý, kadýna yönelik þiddetle daha etkili bir þekilde mücadele etmek
için hedeflenen politika ve programlarýn oluþturulmasýna ve mevcut politika ve programlarýn
geliþtirilmesine imkan saðlayacak, kadýna yönelik þiddet ile ilgili ülke düzeyinde veri
oluþturmaktýr. Bu araþtýrma, ayrýca kadýnlarýn insan haklarýný geliþtirmek adýna kadýnlarý
aile içi þiddetten korumak konusunda sorumluluðu olan paydaþlarýn kapasitelerinin
güçlendirilmesine katkýda bulunmayý da amaçlamýþtýr.
Sorunun büyüklüðünün ve içeriðinin, nedenlerinin ve sonuçlarýnýn, risk faktörlerinin ve
koruyucu etkenlerin, kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti algýlama biçimlerinin, gereksinimlerinin,
þiddete verdikleri tepkinin ve geliþtirdikleri mücadele yöntemlerinin anlaþýlmasý açýsýndan
ülke geneli, yerleþim yeri ve bazý temel deðiþkenler için veriye olan gereksinim, bu
çalýþmanýn temel hareket noktasýný oluþturmuþtur.
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý, kadýna yönelik þiddetle mücadele
stratejilerini planlarken, programlarý oluþtururken ve özellikle farkýndalýðý oluþturmak için
çaba gösterilirken güvenilir bir bilgi tabaný üzerinde hareket etmek için veri gereksinimi
çerçevesinde yapýlmýþ bir çalýþmadýr. Ayrýca bu çalýþma zaman içinde meydana gelen
deðiþikliklerin izlenebilmesine de temel oluþturmasý açýsýndan da önem taþýmaktadýr. Bu
amaçlar doðrultusunda belirlenmiþ diðer hedefler aþaðýda sunulmaktadýr:
Giriþ
5 "Çocuk ve Kadýnlara Yönelik Þiddet Hareketleriyle Töre ve Namus Cinayetlerinin Önlenmesi Ýçin Alýnacak Tedbirler"
23

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
• Kadýna yönelik farklý þiddet türlerinin yaygýnlýðýna iliþkin güvenilir tahminler elde
edilmesi. Bu tahminlerin hem Türkiye, hem de bölge, kýrsal/kentsel yerleþim yerleri,
eðitim ve sosyo-ekonomik düzey gibi seçilmiþ temel deðiþkenler için de verilmesi,
• Eþ/birlikte olunan kiþi tarafýndan uygulanan þiddetin, saðlýk sonuçlarý ve diðer sonuçlarla
iliþkisinin ortaya konulmasý,
• Farklý ortamlarda, aile içi kadýna yönelik þiddet için koruyucu faktörlerin ve risk
faktörlerinin belirlenmesi,
• Aile içi þiddete maruz kalan kadýnlarýn þiddetle baþ etmede uyguladýklarý stratejilerin
araþtýrýlmasý,
• Farklý yaþlar ve eðitim düzeyleri gibi çeþitli özellikler temelinde kadýnlarýn ve erkeklerin,
maðdurlarýn ve faillerin ve hizmet sunanlarýn bakýþ açýlarýnýn ve tutumlarýnýn bilinmesi,
• Þiddet maðdurlarýna mevcut kurumlar tarafýndan verilen hizmetlerin ve bu hizmetlere
bakýþýn tespit edilmesi.
Bu araþtýrmadan elde edilen veriler, kadýnlara yönelik þiddetle mücadele kapsamýnda
yapýlacak müdahalelerin planlanmasýnýn yanýnda, insan haklarý ihlalinin bu en kötü þekli
ile mücadelede Türkiye'nin saðladýðý geliþmeleri takip etmek için de bir dayanak
oluþturulmasýnda oldukça önemli olacaktýr.
24

YÖNTEM

Yöntem
Bölüm 2
Yöntem
Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ, Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Ýlknur YÜKSEL,
Yadigar COÞKUN, Tuðba ADALI
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn yöntemi, bu konuyla mücadelenin
temel koþullarýndan biri olan veri elde etmeyi en güvenilir biçimde saðlamak üzere
planlanmýþtýr. Bu araþtýrma ile, ülke genelinde farklý þiddet biçimlerinin yaygýnlýðýna,
özelliklerine ve temel bileþenlerine iliþkin güvenilir ve kullanýlabilir verinin yaný sýra, kadýna
yönelik aile içi þiddet ile ilgili deneyimlere ve algýlamalara yönelik veri elde edilmiþtir. Bu
hedefler doðrultusunda, veriler, niceliksel ve niteliksel araþtýrma yöntemleri kullanýlarak
toplanmýþtýr. Her iki yöntemin de uygulanma sürecinde, araþtýrma konusunun gerektirdiði
hassasiyete özen gösterilmiþtir. Duyarlý bir konuda yürütülen bu araþtýrmada, kadýnlarýn
güvenliðine öncelik verilmiþ ve araþtýrmanýn tasarýmý görüþmecilerin de güvenliðini
saðlayacak biçimde yapýlmýþtýr. Bu araþtýrmada, DSÖ'nün geliþtirmiþ olduðu Etik ve
Güvenlik Kurallar esas alýnmýþtýr (WHO, 2001).
Niceliksel araþtýrma yöntemi kullanýlarak ulusal, kýrsal ve kentsel yerleþim yerleri ile 12
Bölge 6 düzeyinde (Bkz. Türkiye 12 Bölge Haritasý), kadýna yönelik farklý þiddet biçimlerinin
yaygýnlýðýna iliþkin güvenilir tahminler elde edilmiþtir. Ayrýca yaþ grubu, eðitim düzeyi
ve sosyo-ekonomik statü gibi ana deðiþkenlerin yer aldýðý temel özellikler düzeyinde bu
þiddet biçimlerinin daðýlýmlarý verilmiþtir.
Niteliksel araþtýrma yöntemi kullanýlarak farklý gruplarýn aile içi þiddet biçimlerine yönelik
deneyimleri ve algýlarý ile þiddete maruz kalan kadýnlara hizmet veren kurum ve kuruluþ
çalýþanlarýnýn görüþleri deðerlendirilmiþtir.
Niceliksel Araþtýrma
Projenin niceliksel araþtýrma aþamasýnda, kadýna yönelik aile içi þiddet türlerinin yaygýnlýðýna
ve kapsamýna iliþkin ülke çapýnda, kýr/kent ve 12 bölge düzeyinde veri elde edilmesi
amaçlanmýþtýr.
Araþtýrmanýn Örneklemi
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile içi Þiddet Araþtýrmasý'nýn örneklem tasarýmýnda aðýrlýklý,
tabakalý ve çok aþamalý küme örneklemesi yaklaþýmý kullanýlmýþtýr. Örneklem tasarýmýnýn
6 12 Bölge; Türkiye'nin Avrupa Birliði'ne uyum süreci doðrultusunda belirlenen istatistiki bölge sýnýflamasýdýr. Üç ayrý düzeyde
NUTS (The Nomenclature of Territorial Units of Statistics) bölgeleri oluþturulmuþtur. 12 Bölge NUTS1 düzeyini temsil
etmektedir.
27

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
temel amacý; ülke geneli, 12 Bölge 7 ve kent/kýr tabakalarý için kabul edilebilir bir kesinlikle
(doðrulukla) araþtýrmanýn kadýna yönelik þiddetle ilgili yaþ grubu, eðitim düzeyi ve sosyoekonomik
statü gibi ana deðiþkenlerinin tahminlerini % 95 güven aralýðýnda saðlamasýdýr.
Örneklem seçiminde Türkiye Ýstatistik Kurumu (TÜÝK) ile iþbirliði yapýlmýþ ve örnekleme
çerçevesi, blok seçimleri ve seçilen hanehalklarýnýn yer aldýðý blok listeleri TÜÝK tarafýndan
saðlanmýþtýr.
Örneklem Büyüklüðü ve Daðýlýmý
Türkiye araþtýrma kapsamýnda, ülke geneli, kent/kýr, 12 Bölge ve 5 bölge düzeyinde
tahmin vermeyi saðlayacak þekilde 30 tabakaya ayrýlmýþtýr. Araþtýrmanýn hedeflenen
örneklem büyüklüðü olan 24,048 hane, 12 Bölgeye yaklaþýk olarak eþit daðýtýlmýþtýr. 12
Bölgeden biri olan Ýstanbul bölgesi hariç, diðer bölgelerde yaklaþýk yüzde 75'e yüzde 25
oranýnda kent ve kýr tabakalarýna daðýlým yapýlmýþtýr. Araþtýrmada nüfusu 10,000 ve üzeri
yerleþim yerleri kent, 10,000'den az nüfuslu yerleþim yerleri ise kýr tabakalarýný
oluþturmaktadýr. 18,144 hanehalký kent tabakalarýndan, 5,904 hanehalký ise kýr
tabakalarýndan seçilmiþtir (Tablo 2.1).
Araþtýrmanýn örneklemi küme örneklemesidir. Kentte küme büyüklüðü 48 hanehalký,
kýrda ise 36 hanehalkýdýr. Bu küme büyüklükleri ile toplam hedeflenen 24,048 hanehalký
sayýsýna ulaþmak için 542 kümenin ziyaret edilmesi planlanmýþtýr. Kümelerin 378'i kent,
164'ü ise kýr kümeleridir.
Örneklem seçimi
Örneklem seçiminin birinci aþamasý, il düzeyinde NUTS-1 bölgesi kent tabakalarýndan
beþ ve kýr tabakalarýndan iki seçim olacak þekilde, PPS (Büyüklüðe orantýsal olasýlýklý
seçim) yöntemi ile yapýlmýþtýr. Bu þekilde her NUTS-1 bölgesinde en fazla 5 il seçilmiþ
ve toplamda seçilen 51 il örnekleme çýkan illeri oluþturmuþtur (Ek 3). Seçilen illerin bazýlarý
kent ve kýr tabakalarýnýn her ikisini de içerirken, sadece kent ve sadece kýr tabakalarýný
içeren iller de bulunmaktadýr.
Örneklemenin ikinci aþamasýnda, her tabakadan ilk aþamada örnekleme çýkan iller
arasýndan o tabakaya atanan küme sayýlarý oranýnca yerleþim yerleri yine PPS ile seçilmiþtir.
7 12 Bölgeyi oluþturan iller:
Ýstanbul (Ýstanbul)
Batý Marmara (Balýkesir, Çanakkale, Edirne, Kýrklareli, Tekirdað)
Ege (Afyon, Aydýn, Denizli, Ýzmir, Kütahya, Manisa, Muðla, Uþak)
Doðu Marmara (Bilecik, Bolu, Bursa, Eskiþehir, Kocaeli, Sakarya, Yalova, Düzce)
Batý Anadolu (Ankara, Konya, Karaman)
Akdeniz (Adana, Antalya, Burdur, Hatay, Isparta, Ýçel, K.Maraþ, Osmaniye)
Orta Anadolu (Kayseri, Kýrþehir, Nevþehir, Niðde, Sivas, Yozgat, Aksaray, Kýrýkkale)
Batý Karadeniz (Amasya, Çankýrý, Çorum, Kastamonu, Samsun, Sinop, Tokat, Zonguldak, Bartýn, Karabük)
Doðu Karadeniz (Artvin, Giresun, Gümüþhane, Ordu, Rize, Trabzon)
Kuzeydoðu Anadolu (Aðrý, Erzincan, Erzurum, Kars, Bayburt, Ardahan, Iðdýr)
Ortadoðu Anadolu (Bingöl, Bitlis, Elazýð, Hakkari, Malatya, Muþ, Tunceli, Van)
Güneydoðu Anadolu (Adýyaman, Diyarbakýr, Gaziantep, Mardin, Siirt, Þ.Urfa, Batman, Þýrnak, Kilis)
28

Yöntem
Tablo 2.1 Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý,
Örneklem Daðýlýmý-Bölgeler
Bölgesel sýnýflandýrmalar
Hanehalký
Küme
Kent Kýr Toplam Kent Kýr Toplam
5 Bölge
Batý
Güney
Orta
Kuzey
Doðu
5,472
1,536
4,032
2,496
4,608
1,584
504
1,512
792
1,512
7,056
2,040
5,544
3,288
6,120
114
32
84
52
96
44
14
42
22
42
158
46
126
74
138
12 Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
1,728
1,440
1,440
1,440
1,440
1,536
1,536
1,440
1,536
1,536
1,536
1,536
216
504
576
576
504
504
504
504
504
504
504
504
1,944
1,944
2,016
2,016
1,944
2,040
2,040
1,944
2,040
2,040
2,040
2,040
36
30
30
30
30
32
32
30
32
32
32
32
6
14
16
16
14
14
14
14
14
14
14
14
42
44
46
46
44
46
46
44
46
46
46
46
Toplam
18,144
5,904
24,048
378
164
542
Araþtýrmanýn Sorukaðýdý
Araþtýrma sorukaðýdý Dünya Saðlýk Örgütü'nün "Multi-country Study on Women's Health
and Domestic Violence against Women" 8 çalýþmasýnýn kullandýðý sorukaðýtlarý dikkate
alýnarak ülke ihtiyaçlarýna göre tasarlanmýþtýr. Araþtýrmada hanehalký ve kadýn sorukaðýdý
olmak üzere iki sorukaðýdý kullanýlmýþtýr. Sorukaðýtlarý ile aþaðýdaki konular hakkýnda bilgi
toplanmýþtýr:
a. Hanehalký nüfusu ve hanelerin konut özellikleri,
b. Kadýnlarýn temel özellikleri, evlilik tarihçesi,
c. Genel saðlýk ve üreme saðlýðý, çocuklarýn davranýþ sorunlarý,
d. Kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþinin/kiþilerin temel özellikleri ve davranýþ
biçimleri,
e. Kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir dönemi ile görüþme öncesindeki son 12 aylýk
dönemde yakýn iliþki içinde olduklarý erkekler (Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)) tarafýndan
uygulanan fiziksel ve cinsel þiddet ile duygusal ve ekonomik þiddet/istismar,
f. Kadýnlarýn 15 yaþýndan sonra yakýn iliþkide olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden maruz
kaldýklarý fiziksel ve cinsel þiddet,
8
Çoklu Ülke Kadýn Saðlýðý ve Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmalarý
29

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
g. Kadýnlarýn 15 yaþýndan önce yaþadýklarý cinsel istismar,
h. Toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddet konusunda kadýnlarýn tutumlarý,
i. Kadýnlarýn gebelik sýrasýnda maruz kaldýklarý þiddet ve þiddet sonucu yaralanmalar,
j. Eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den þiddet gören kadýnlarýn aile içi þiddetle baþa
çýkma yöntemleri.
Ayrýca cevaplayýcýlarýn 15 yaþýndan önce cinsel istismara uðrayýp uðramadýðýný anlamak
amacýyla gülen ve üzgün yüz ifadelerinin olduðu bir kart gösterilmiþ ve cevaplayýcýlarýn
bu kartý iþaretlemeleri istenmiþtir (Kutu 1).
Araþtýrma kapsamýnda 15-59 yaþ grubundaki
kadýnlar hedef nüfusu oluþturmaktadýr. Bu
kadýnlarýn evlilik ve evlilik dýþýndaki birliktelikleri
(erkek arkadaþ, niþanlý, sözlü) de dikkate alýnmýþtýr.
Araþtýrmada, 15-59 yaþ grubunda 1'den fazla
kadýn bulunan hanehalklarýndan sadece bir kadýn,
Kish 9 (1949) yöntemiyle seçilmiþ ve bu kadýnla
görüþülmüþtür.
Mayýs-Haziran 2008 tarihlerinde hazýrlanan sorukaðýtlarýnýn anlaþýlýrlýðý ve sorularýn akýþýný
denemek amacýyla iki ön deneme çalýþmasý gerçekleþtirilmiþtir. Ön denemeden elde edilen
bilgiler ýþýðýnda, sorukaðýtlarý son haline getirilmiþtir.
Veri Toplama Faaliyetleri
Kutu 1
Saha Ekiplerinin Seçimi ve Eðitimi/Pilot Çalýþma: Araþtýrmanýn sahasýnda görev
almak üzere baþvuran adaylardan 189'u (143 kadýn ve 46 erkek) görüþmeci, denetçi,
ekip baþý veya veri giriþçi olmak üzere iki haftalýk bir eðitime katýlmýþtýr. Toplumsal cinsiyet
ve aile içi þiddet konularýnýn anlatýldýðý, görüþme tekniklerinin öðretildiði ve sorukaðýdý
üzerinde uygulamalý örneklerin yapýldýðý eðitim, HÜNEE öðretim elemanlarý ve proje
asistanlarýndan oluþan 20 eðitimci tarafýndan yürütülmüþtür. Görüþmecileri, kadýna yönelik
þiddet ile ilgili konuda donanýmlý hale getiren bir eðitim verilmiþtir. Bu eðitim süreci,
görüþmecileri araþtýrma konusunda duyarlý hale getirmenin yaný sýra, görüþtükleri kadýnlarý
rahatsýz etmeden bilgi almalarýný da saðlamýþtýr.
Saha uygulamasý sýrasýnda kullanýlmasý için "Görüþmeci El Kitabý" ile "Ekip Baþý ve Denetçi
El Kitabý" olmak üzere iki kitapçýk hazýrlanmýþtýr. Görüþmeci El Kitabý'nda görüþme sýrasýnda
dikkat edilmesi gereken noktalar, sorukaðýdýna iliþkin genel kurallar ve sorularla ilgili
açýklamalar yer almýþtýr. Ekip Baþý ve Denetçi El Kitabý ise saha organizasyonu ve
sorukaðýtlarýnýn denetlenmesine iliþkin açýklamalarý içermiþtir.
9 Kish yöntemi, hanehalkýnda birden fazla uygun kiþi olduðu durumda, olasýlýklý yansýz seçimi saðlayan bir tekniktir. L. Kish.,
(1949). "A procedure for objective respondent selection within the household". Journal of the American Statistical Association,
pages 380-387, 1949.
30

Yöntem
Saha Uygulamasý: Eðitimin sonunda yer alan 3 günlük bir pilot çalýþmanýn ardýndan,
sahaya çýkmak üzere 1 ekip baþý (kadýn veya erkek), 2 denetçi (kadýn veya erkek) ile 8
görüþmeciden (kadýn) oluþan 15 ekip oluþturulmuþtur. Görüþmeler kadýnlar ile
yapýlacaðýndan, saha uygulamasý için sadece kadýn görüþmeciler tercih edilmiþtir. 27
Temmuz 2008 tarihinde baþlayan saha çalýþmasý 29 Eylül 2008 tarihinde tamamlanmýþtýr.
Cevaplama oranlarýnýn düþük olduðu illere, Ekim 2008'de tekrar ziyaretleri yapýlmýþtýr.
Veri Giriþ Programý ve Veri Giriþi: Araþtýrmanýn veri giriþi Census and Survey
Processing System (CSPro) programý kullanýlarak yapýlmýþtýr. Araþtýrmanýn eðitimine
katýlanlardan 2 sorumlu ve 20 veri giriþi personeli 5 Aðustos 2008 tarihinde veri giriþine
baþlamýþtýr. Veri giriþinden kaynaklanabilecek hatalarýn en aza indirilmesi amacýyla, bütün
sorukaðýtlarý iki kez girilmiþtir. Veri giriþi çalýþmasý, 3 Kasým 2008 tarihinde tamamlanmýþtýr.
Veri Setleri: Araþtýrmanýn veri giriþi ve veri temizleme iþlemlerini takiben, analizlerde
kullanýlmak üzere 2 temel veri seti oluþturulmuþtur.
• Hanehalký veri seti
• Kadýn veri seti
Bu veri setlerine araþtýrmanýn örnekleme tasarýmýna uygun olacak þekilde hesaplanan
hanehalký ve kadýn aðýrlýklarý eklenmiþtir. Aðýrlýklarýn hesaplanma yöntemi Ek 4'de
anlatýlmaktadýr.
Cevaplama Oranlarý: Araþtýrmanýn örneklem tasarýmýnda yer alan 542 kümede
örneklem büyüklüðü 24,048 hanehalkýdýr. Bu kümelerin 5'inde küme düzeyinde çeþitli
nedenlerle görüþme yapýlamamýþtýr. Görüþme için gidilen ve görüþme yapýlabilecek
durumda olan 19,505 hanehalkýndan 17,168'i ile görüþme gerçekleþtirilmiþtir. Buna göre,
hanehalký düzeyindeki cevaplama oraný yüzde 88'dir. Hanehalkýnda görüþme
yapýlamamasýnýn nedenleri arasýnda seçilen hanehalklarýnýn yüzde 10.9'unun araþtýrmanýn
yapýldýðý yaz aylarýnda evde olmamasý, konutta/adreste yaþayan kimsenin olmamasý veya
adresin konut olmamasý sayýlabilir. Görüþmeyi reddeden hanehalklarýnýn oraný sadece
yüzde 4.4'dür.
Görüþme yapýlan hanehalklarýnda 15-59 yaþ grubunda 22,822 kadýn tespit edilmiþtir. Bu
kadýnlardan yaþ, medeni durum ve eðitim gibi temel bilgiler elde edilmiþtir. Görüþme
kriterlerine uygun olan 22,822 kadýndan Kish yöntemiyle belirlenen kadýn sayýsý 14,854
olmuþtur. Araþtýrma kapsamýnda, 12,795 kadýn ile yüz yüze görüþülerek kadýn sorukaðýdý
tamamlanmýþ olup, red oraný yüzde 2.1'dir. Kadýn görüþmelerinde cevaplama oraný yüzde
86.1'dir (Tablo 2.2). Cevaplama oranlarýnýn hesaplama yöntemi, kent/kýr ve 12 bölge
düzeyinde Ek 4'de sunulmaktadýr.
31

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Tablo 2.2 Cevaplama oranlarý
Seçilen hanehalký sayýsý
Küme düzeyinde görüþülemeyen hanehalký sayýsý
Görüþme yapýlabilecek hanehalký sayýsý
Görüþme yapýlan hanehalký sayýsý
Hanehalký cevaplama oraný
Hanehalkýnda bulunan kadýn sayýsý
Kish yöntemi ile seçilen kadýn sayýsý
Görüþme yapýlan kadýn sayýsý
Kadýn sorukaðýdý cevaplama oraný
Sayý
24,048
228
19,505
17,168
22,822
14,854
12,795
Yüzde
88.0
86.1
Niteliksel Araþtýrma
Projenin niteliksel araþtýrma aþamasýnda, kadýna yönelik þiddet konusunda kadýnlarýn ve
erkeklerin deneyimleri, inançlarý ve tutumlarý hakkýnda ayrýntýlý bilgi elde edilmesi
amaçlanmýþtýr. Ayrýca, aile içinde þiddet yaþayan kadýnlara danýþmanlýk ve destek hizmeti
veren kurumlar hakkýnda da bilgi toplanmýþtýr. Niteliksel araþtýrmadan elde edilen bilgiler,
ayný zamanda niceliksel araþtýrmada yer alacak sorularýn ifadelendirilmesinde kullanýlmýþtýr.
Niteliksel araþtýrma kapsamýnda, derinlemesine ve yarý yapýlandýrýlmýþ görüþmeler ile
odak grup görüþmeleri gerçekleþtirilmiþtir.
Niteliksel araþtýrma yöntemini, dünyada kadýna yönelik þiddet araþtýrmalarýndan örnekleri,
toplumsal cinsiyet ve kadýna yönelik aile içi þiddet konularýný içeren bir eðitim Mart-Nisan
2008 tarihlerinde yapýlmýþtýr. Katýlýmcý bir süreç içeren eðitim programý sýrasýnda, daha
önce hazýrlanmýþ olan görüþme yönergeleri 12 tartýþýlmýþ ve son haline getirilmiþtir. Sýnýf
içi eðitimin ve deneme görüþmelerinin ardýndan, saha çalýþmasý gerçekleþtirilmiþtir.
Derinlemesine ve yarý yapýlandýrýlmýþ görüþmeler
Derinlemesine görüþmeler, þiddete maruz kalan kadýnlarýn, þiddet yaþayan kadýnlarýn
anne veya kayýnvalidelerinin, bu konudaki deneyimlerini anlamayý ve yaþadýklarý þiddet
sonucunda hayatlarýnýn nasýl deðiþtiðini ve ne tür mücadele yollarý geliþtirdiklerini öðrenmeyi
amaçlamýþtýr. Ýsteksizlik ve redler olmasýna raðmen, þiddet uygulayan erkeklerle de
derinlemesine görüþmeler yapýlmýþtýr.
10 Hanehalký sorukaðýdýndaki "Hanehalkýnýn tümü araþtýrma tarihlerinde evde yok", "Konutta adreste yaþayan yok, adres konut
deðil", "Konut yýkýlmýþ" ve "Diðer" kodlarý görüþme yapýlamayacak durumlarý içerir.
11 Bu sayý ayný zamanda, içinde 15-59 yaþ grubunda en az bir kadýn bulunan hanehalký sayýsýdýr.
12 Þiddet yaþayan kadýn; þiddet uygulayan erkek; þiddete tanýklýk eden anne/kayýnvalide; meslek gruplarý ve STK çalýþanlarýna
yönelik 5 ayrý görüþme yönergesi.
32

Yöntem
Ayrýca þiddet yaþayan kadýnlara týbbi/psikolojik ve hukuksal destek saðlayan meslek
gruplarý ve Sivil Toplum Kuruluþu (STK) çalýþanlarý ile yarý yapýlandýrýlmýþ görüþmeler
gerçekleþtirilmiþtir.
Ankara, Samsun ve Mersin illerinde toplam 64 görüþme gerçekleþtirilmiþtir. Saha çalýþmasý
boyunca, 15 þiddete maruz kalmýþ kadýn görüþmesi, 8 anne/kayýnvalide görüþmesi, 7
erkek görüþmesi, þiddete uðrayan kadýnlara týbbi, psikolojik ve hukuksal destek veren
doktor, hemþire, psikiyatrist, psikolog, sýðýnma evi koordinatörü, hakim, avukat, adli týp
uzmaný, polis ve imam ile 27 meslek sahibi görüþmesi gerçekleþtirilmiþtir. Ayrýca, 7 STK
temsilcisi ile görüþülmüþtür.
Odak Grup görüþmeleri
Erkeklerin kadýna yönelik þiddet konusuna yaklaþýmlarýný anlamak, böylece toplumda
kadýnlarýn ve erkeklerin statüleri, aile içi þiddeti algýlamalarý ve bu konudaki deneyimleri
kadar þiddetin nedenleri ve sonuçlarý konusunda erkeklerin bakýþ açýsýný elde etmek
amacýyla, erkeklerle odak grup görüþmeleri yapýlmýþtýr. Genç (25-35 yaþ) ve yaþlý (60 yaþ
üzeri) erkeklerle yürütülen odak grup görüþmelerinin yaný sýra meslek gruplarý ile de odak
grup görüþmeleri yapýlmýþtýr. Odak grup görüþmelerinin daðýlýmý aþaðýda verilmektedir:
1. Genç ,eðitimi lise ve üzeri, en az 3 yýllýk evli erkek
2. Genç, eðitimi lise düzeyinin altýnda, en az 3 yýllýk evli erkek
3. Yaþlý , eðitimi lise ve üzeri, en az 15 yýllýk evli erkek
4. Yaþlý, eðitimi lise düzeyinin altýnda, en az 15 yýllýk evli erkek
5. Genç, eðitimi lise ve üzeri, bekar erkek
6. Genç, eðitimi lise düzeyinin altýnda, bekar erkek
7. Þiddet yaþayan kadýnlara psikolojik ve sosyal destek veren meslek sahipleri
8. Þiddet yaþayan kadýnlara hukuksal destek veren meslek sahipleri
9. Gazeteciler
Cevaplayýcýlarýn ve Araþtýrma Ekibinin Güvenliði ile Araþtýrma Etiði
Araþtýrma konusunun doðasý gereði güvenlik, çalýþmanýn en baþýndan itibaren araþtýrma
grubunun üzerinde önemle durduðu bir konu olmuþtur. Bu çalýþmada, DSÖ tarafýndan
geliþtirilen "kadýna yönelik aile içi þiddet konusundaki uluslararasý araþtýrmalarda etik ve
güvenlik önerileri" dikkate alýnmýþtýr. Araþtýrma süresince güvenlik ve etik kurallar çalýþmanýn
her noktasýnda rehber olmuþtur.
Böyle bir araþtýrmada duyarlý davranýlmamasý, güvenlik ve gizlilik konularýna özen
gösterilmemesi cevaplayýcýlarýn ve zaman zaman da görüþmecilerin araþtýrmadan dolayý
sorun yaþamalarýna ve risk altýnda kalmalarýna neden olabileceðinden kadýna yönelik
þiddet konusunda yürütülen tüm çalýþmalarda olduðu gibi burada da cevaplayýcýlarýn
güvenliðine öncelik verilmiþtir.
33

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
• Bu doðrultuda alýnan önlemlerin baþýnda, araþtýrmanýn "güvenli ismi" yer almaktadýr.
Þiddet yaþayan kadýnlarýn araþtýrmaya katýlmalarý nedeniyle daha fazla þiddet yaþama
risklerini ortadan kaldýrmak, cevaplayan kadýnlarý ve araþtýrmada görev alan görüþmecileri
riske atmamak amacýyla araþtýrmada güvenli isim kullanýlmýþtýr. Araþtýrma "Türkiye'de
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý" yerine sadece saha faaliyetlerinde kullanýlmak
üzere "Türkiye'de Kadýn ve Aile Araþtýrmasý" olarak farklý bir isim ile nitelenmiþtir.
Araþtýrmanýn görünürdeki amacýnýn kadýn saðlýðý, kadýnlarýn hayat deneyimleri veya
aile iliþkileri gibi bir konu üzerine olmasý, araþtýrmaya katýlan kadýnlarýn araþtýrmanýn
içeriðini baþkalarýna daha rahat anlatmalarýný saðlama açýsýndan önerilen bir kuraldýr.
Benzer þekilde araþtýrmacýlar/görüþmeciler de çalýþmanýn yapýldýðý çevreye ve hanehalký
üyelerine araþtýrmayý tanýtýrken bu ismi kullanmýþlardýr.
• Görüþmeci ve cevaplayýcý yalnýz kaldýklarýnda araþtýrmanýn esas amacý ve içeriði onay
bölümünde cevaplayýcýya açýklanmýþtýr. Cevaplayýcýlarýn onayý alýnmadan görüþme
gerçekleþtirilmemiþtir.
• Araþtýrmanýn asýl konusuna iliþkin bilginin görüþmenin yapýldýðý hanede (görüþülen kiþi
dýþýnda o hanede bulunan kiþilere) ve o bölgede verilmemesine özen gösterilmiþtir.
Araþtýrmanýn, görüþmenin yapýldýðý hanede veya çevrede duyulmasý, görüþmenin
içeriðinin þiddet uygulayan kiþi tarafýndan öðrenilmesine neden olabileceðinden ve
þiddete maruz kalan kadýnlarýn araþtýrmaya katýlmalarýnýn onlarýn daha fazla þiddet
görmelerini tetikleyici bir unsur olabileceðinden, bilgilendirme konusunda hassas
davranýlmýþtýr.
• Örneklem birimi hanehalký olduðu için, aile içi þiddet deneyimleri konusunda her
haneden sadece bir kadýnla görüþülmüþtür. Hanelerde görüþme yapýlabilecek birden
fazla kadýn olmasý durumunda, görüþme tesadüfi olarak seçilen (Bkz. 9 no'lu dipnot)
kadýnla yapýlmýþtýr.
• Görüþmenin yapýldýðý ortamda görüþmeciden ve cevaplayýcýdan baþka kimsenin
bulunmamasý istenmiþtir.
• Toplanan bilgilerin gizliliði önem taþýmýþtýr.
• Cevaplama oranlarý, sorularýn ifade ediliþi ve soruluþu sýrasýndaki tavýrlarla oldukça
ilgilidir. Þiddeti, tek ve kapsamlý bir soruyla sormak genellikle gerçek oranlarý yakalamak
için pek uygun deðildir (Center for Health and Gender Equity, 1995). Sorularda
"taciz/istismar", "tecavüz" ya da "þiddet" gibi aðýr kelimeler kullanýlmamýþ, bunun yerine
þiddet içeren belirli davranýþlar tanýmlanarak cevaplayýcýya bu davranýþlarý yaþayýp
yaþamadýklarý sorulmuþtur. Her bir taciz/istismar ya da þiddet olayý için çeþitli ipuçlarý
verilerek (örn: ev, iþyeri, okul vb.) cevaplayýcýnýn farklý mekan ve zamanlarý ya da
potansiyel failleri de (örn; þimdiki eþi, önceki eþi, diðer erkek akrabalar vb.) düþünmesi
saðlanmýþtýr. Þiddetle ve sonuçlarýyla ilgili tüm sorularda ifadelendirmeye dikkat edilmiþ
ve sorularýn yargýlayýcý olmayan bir biçimde sorulmasýna özen gösterilmiþtir.
• Tüm görüþmeler, kadýnýn yaþadýðý þiddetle baþa çýkma taktiklerini güçlendirecek bir
þekilde, ona paylaþtýðý bilgilerin önemli olduðunu ve diðer kadýnlara yardýmcý olma
amacýyla kullanýlacaðýný hatýrlatarak, olumlu bir tavýrla sonlandýrýlmýþ ve kimsenin
tacize/istismara uðramayý hak etmediði belirtilmiþtir.
34

Yöntem
• Araþtýrma kapsamýnda, görüþülen kadýnlara, ihtiyaç duyduklarýný belirttikleri durumda
yaþadýklarý illerde þiddete maruz kalan kadýnlara destek olan ve hizmet veren kamu
kurumlarý ile sivil toplum kuruluþlarýnýn adresleri verilmiþtir.
• Araþtýrmacýlarýn çalýþtýklarý yýpratýcý konudan etkilenmelerini en aza indirme konusunda
destek saðlanmýþtýr.
• Tüm saha personeli güvenlik ve etik kurallar konusunda eðitilmiþlerdir.
Tanýmlar
Aþaðýdaki tanýmlarda belirtilen þiddet 13 içeren davranýþlarýn en az bir kez yaþanmýþ olmasý
o þiddet biçiminin yaþandýðý anlamýna gelmektedir.
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik fiziksel þiddet
• Tokat atma ya da bir þey fýrlatma
• Ýtme, tartaklama ya da saç çekme
• Yumrukla ya da bir cisimle vurma
• Tekmeleme, sürükleme ya da dövme
• Boðazýný sýkma ya da bir yerini yakma
• Býçak, silah gibi aletlerle tehdit etme ya da bunlarý kullanma
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik cinsel þiddet
• Zorla cinsel iliþkiye girme
• Kadýnýn istememesine raðmen korkudan cinsel iliþkiye girmesi
• Cinsel olarak aþaðýlayýcý ya da küçük düþürücü eylemlere zorlanma
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik duygusal
þiddet/istismar
• Hakaret ya da küfür
• Baþkalarýnýn yanýnda aþaðýlama ya da küçük düþürme
• Korkutma ya da tehdit etme
• Kadýna ya da çevresindekilere zarar vermekle tehdit etme
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik ekonomik
þiddet/istismar
• Kadýnýn çalýþmasýna engel olma ya da iþten ayrýlmasýna neden olma
• Ev harcamalarý için para vermeme
• Kadýnýn gelirinin elinden alýnmasý
13 Araþtýrmanýn sorukaðýdýnda "þiddet" kelimesi yer almamýþtýr.
35

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakiler tarafýndan kadýna yönelik fiziksel
þiddet
15 yaþýndan sonra eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakiler tarafýndan fiziksel olarak kötü
bir davranýþa maruz kalma
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakiler tarafýndan kadýna yönelik cinsel
þiddet
15 yaþýndan sonra eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakiler tarafýndan istemediði halde
cinsel iliþkiye zorlanma veya cinsel olarak aþaðýlayýcý ya da küçük düþürücü bulduðu bir
þeyi yapmaya zorlanma
Çocukluk döneminde cinsel istismar
15 yaþýndan önce istenilmeyen bir cinsel davranýþa ya da cinsel olarak rahatsýz edecek
þekilde dokunmaya maruz kalma
36

KADINA YÖNELÝK
AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET:
SAYILAR VE
ÖRÜNTÜLER

Hanehalký Nüfusunun ve Cevaplayýcýlarýn Temel Özellikleri
Bölüm 3
Hanehalký Nüfusunun ve
Cevaplayýcýlarýn Temel Özellikleri
Ýsmet KOÇ, Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ, Mehmet Ali ERYURT
Bu bölümde, Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn hanehalký ve kadýn
sorukaðýtlarýndaki veriler kullanýlarak araþtýrma kapsamýndaki hanehalký nüfusunun ve
bireysel görüþme yapýlan kadýnlarýn temel sosyo-demografik özellikleri incelenmektedir.
Bireysel görüþme yapýlan kadýnlarýn ve özellikle de hanehalký nüfusunun temel sosyodemografik
özelliklerinin incelenmesi araþtýrma kapsamýndaki nüfusun betimlenmesini
saðlamanýn yanýnda araþtýrma örnekleminin yeterliliðine iliþkin bilgiler de verecektir.
Hanehalký Nüfusu ve Hanehalký Komposizyonu
Þekil 3.1'de yer alan nüfus piramidi, Türkiye nüfusunun mevcut yaþ ve cinsiyet kompozisyonu
ile geçmiþteki demografik deðiþim süreci hakkýnda önemli bilgiler saðlamaktadýr. Türkiye
nüfusunun yaþ daðýlýmý, geçmiþte yüksek doðurganlýk deneyimi olan, ancak yakýn zamanda
hýzlý bir doðurganlýk düþüþü yaþanan ülkelerin belirgin özelliklerine sahiptir. Nüfus
piramidinin tabanýnda görülen daralma Türkiye'de doðurganlýk seviyesindeki hýzlý azalmayý
göstermektedir. Nüfus piramidi günümüzde sayýca en büyük kuþaklarýn 10-29 yaþlarý
arasýnda olan kuþaklar olduðunu ortaya koymaktadýr. Bu yaþ yapýsýnýn 2000 Genel Nüfus
Sayýmý, 2007 ve 2008 Adrese Dayalý Nüfus Kayýt Sistemi ve 2003 ve 2008 Türkiye Nüfus
ve Saðlýk Araþtýrmasý sonuçlarýnýn gösterdiði demografik yapý ile uyumlu olmasý, Türkiye'de
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn örnekleminin Türkiye nüfusunu temsil eden
bir örneklem olduðunu göstermektedir.
Þekil 3.1 Nüfus Piramidi
Yaþ
80+
75-79
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
Erkek
Kadýn
6,0 4,0 2,0 0,0 2,0 4,0 6,0
Yüzde
39

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Araþtýrma sonuçlarýna göre Türkiye nüfusunun yüzde 26'sý 15 yaþýndan küçüktür. Bu
oran, geçmiþte yaþanan yüksek doðurganlýðýn etkisi ile kýrsal yerleþim yerlerinde (yüzde
28) kentsel yerleþim yerlerine göre (yüzde 26) daha yüksektir. Toplam nüfus içinde yaþlý
nüfusun (65 ve üzeri yaþlardaki nüfus) oraný, yüzde 7 düzeyindedir. Bu oran, kentsel
yerleþim yerlerinde yüzde 5 iken kýrsal alanlarda yüzde 10'a ulaþmaktadýr. Kýrsal nüfus
içinde yaþlý nüfusun payýnýn kentsel nüfusa göre daha yüksek olmasý, kýrsal yerleþim
yerlerindeki genç nüfusun yaþlýlarý geride býrakarak kentsel yerleþim yerlerine göç etmeleri
ile iliþkili olduðunu göstermektedir. Göç sürecinin bir sonucu olarak, kentsel nüfus içinde
ekonomik olarak aktif nüfus olarak nitelendirilebilecek 15-64 yaþ nüfus oranýnýn kýrsal
nüfusa göre daha yüksek olduðu görülmektedir. Bu araþtýrmanýn sonuçlarý, toplam nüfus
içindeki yaþlý nüfus oranýnýn ülkemiz tarihinin en yüksek noktasýna ulaþmýþ olduðunu
göstermektedir. Bu sonuç, Türkiye'de yakýn zamanda yaþanan üç demografik deðiþim ile
yakýndan ilgilidir: Doðurganlýðýn hýzla azalmasý, her yaþ grubundaki yaþam beklentisinin
artmasý ve sayýca fazla olan yaþ kuþaklarýnýn 65 yaþýný geçiyor olmasý (Tablo 3.1).
Tablo 3.1 Araþtýrma Nüfusunun Yaþ Daðýlýmý
Hanehalký nüfusunun yaþ grubu ve kentsel/kýrsal yerleþim yerine göre yüzde daðýlýmý
Yerleþim Yeri
Yaþ Grubu
0-14
15-64
65+
Bilmiyor/cevap yok
Kent
25.9
68.6
5.4
0.1
Kýr
27.6
62.1
10.1
0.1
Toplam
26.4
66.6
6.9
0.1
Toplam
Sayý
100.0
48,976
100.0
21,048
100.0
70,024
Araþtýrma nüfusunun eðitim durumuna bakýldýðýnda (Tablo 3.2), erkeklerin yüzde 82'sinin;
kadýnlarýn ise yüzde 66'sýnýn en az ilkokul mezunu olduklarý (ilköðretimin birinci kademesini
tamamlamýþ) görülmektedir. Bu sonuçlar tersten okunduðunda, Türkiye'de erkek ve kadýn
arasýndaki eðitim farklýlýðýnýn boyutlarý net bir þekilde ortaya çýkmaktadýr. Kadýnlarýn yüzde
34'ü eðitimsiz ya da ilkokulu bitirmemiþ iken, bu oran erkekler arasýnda sadece yüzde
18'dir. Bu sonuçlarla tutarlý olarak, Türkiye'de erkeklerin yüzde 26'sý lise mezunu veya
daha yüksek eðitime sahip iken, kadýnlar arasýnda bu oran yüzde 17 seviyesinde
kalmaktadýr. Kadýn ve erkek arasýndaki eðitim farklýlýklarýna yerleþim yeri ve bölgeler
temelinde bakýldýðýnda, kýrsal yerleþim yerlerinde ve özellikle de Doðu'da yer alan bölgelerde
ülke genelinde görülen eþitsizliðin daha da aðýrlaþtýðý görülmektedir.
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn sonuçlarý, ülkemizdeki ortalama
hanehalký büyüklüðünün 4 kiþi olduðunu göstermektedir. Kentsel yerleþim yerlerinde 4
kiþinin biraz altýna düþen ortalama hanehalký büyüklüðü, kýrsal yerleþim yerlerinde 4.4
kiþiye yükselmektedir. Bu sonuçlar ile tutarlý olarak Türkiye'de her 4 hanehalkýndan 1'i
40

Hanehalký Nüfusunun ve Cevaplayýcýlarýn Temel Özellikleri
Tablo 3.2 Hanehalký nüfusunun eðitim düzeyi
Altý ve üzeri yaþtaki kadýn de facto hanehalký nüfusunun tamamladýðý veya devam ettiði en yüksek eðitim
düzeyinin seçilmiþ özelliklere göre yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008
Kadýn
Temel
Özellikler
Eðitimi yok/
ilköðretimi
bitirmemiþ
Ýlköðretim
birinci
kademe
Ýlköðretim
ikinci
kademe
Lise ve üzeri
Bilmiyor/
Cevapsýz
Toplam
Aðýrlýksýz
Sayý
Ortanca
eðitim
süresi
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
6-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65+
Cevapsýz/Bilmiyor
29.0
44.8
26.1
27.0
25.1
30.5
24.6
29.6
38.5
35.1
39.7
50.4
57.0
55.5
97.3
30.4
10.2
14.3
13.7
14.4
19.1
22.3
28.7
40.1
52.1
60.3
74.8
91.3
34.6
37.5
38.2
43.9
37.8
38.9
35.3
36.0
36.4
39.9
30.6
29.4
24.9
25.8
0.6
52.3
10.0
26.7
43.5
52.7
53.2
53.5
50.4
44.1
33.2
27.3
18.7
1.9
14.2
10.6
14.8
12.4
14.8
13.1
15.5
12.4
13.4
12.1
13.0
10.6
8.9
10.4
0.0
16.7
57.7
15.4
9.2
6.7
8.7
8.6
5.3
4.7
3.0
2.9
1.7
0.0
21.6
6.4
19.8
16.2
22.2
16.0
24.3
21.3
11.2
12.6
16.5
9.0
8.1
7.7
0.0
0.0
21.9
43.2
33.2
26.0
18.8
15.4
15.0
10.1
10.2
8.8
3.4
0.0
0.7
0.7
1.0
0.6
0.2
1.5
0.3
0.7
0.5
0.3
0.2
0.6
1.0
0.5
2.1
0.6
0.2
0.4
0.5
0.2
0.2
0.2
0.6
1.0
1.5
0.7
1.3
6.8
100.0 23,087 5.3
100.0 10,542 4.3
100.0 2,058 5.3
100.0 2,220 5.0
100.0 2,276 5.4
100.0 2,322 5.0
100.0 2,500 5.5
100.0 2,588 5.2
100.0 2,677 4.7
100.0 2,520 4.8
100.0 2,751 4.8
100.0 3,446 4.1
100.0 4,047 2.8
100.0 4,224 3.1
100.0 2,828 1.3
100.0 3,902 5.6
100.0 3,709 9.5
100.0 3,361 8.6
100.0 3,048 5.7
100.0 2,591 5.4
100.0 2,599 5.2
100.0 2,385 5.0
100.0 2,073 4.9
100.0 1,709 4.5
100.0 1,347 3.4
100.0 1,292 1.1
100.0 2,776 0.5
100.0 9 0.1
Toplam
33.8
35.4
13.1
17.0
0.7
100.0 33,629 5.0
Erkek
Temel
Özellikler
Eðitimi yok/
ilköðretimi
bitirmemiþ
Ýlköðretim
birinci
kademe
Ýlköðretim
ikinci
kademe
Lise ve üzeri
Bilmiyor/
Cevapsýz
Toplam
Aðýrlýksýz
Sayý
Ortanca
eðitim
süresi
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
6-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65+
Cevapsýz/Bilmiyor
16.2
23.4
13.5
17.5
13.5
15.8
14.3
16.7
20.4
18.3
20.1
27.1
29.7
30.9
95.5
30.9
3.7
4.4
4.4
3.8
4.3
4.8
5.0
8.6
13.9
21.9
40.0
17.8
33.4 18.6 31.2
44.6 17.0 13.8
38.6 18.6 28.1
41.4 16.4 23.9
37.8 16.7 31.9
36.7 19.0 27.4
31.7 18.2 35.7
38.0 18.5 26.2
39.2 18.5 20.8
39.2 18.0 23.7
35.2 18.0 26.3
33.6 18.4 19.8
33.2 17.9 17.2
33.3 18.2 16.9
0.8 0.0 0.0
54.9 13.5 0.0
8.0 65.0 22.9
18.1 23.4 53.5
32.4 14.7 48.4
42.9 11.5 41.2
49.3 13.5 32.6
50.8 15.4 28.7
54.0 11.8 28.6
55.8 9.9 25.1
54.3 8.6 22.4
48.3 8.8 20.5
43.0 5.1 10.3
41.1 5.4 9.1
0.7
1.1
1.3
0.9
0.2
1.1
0.1
0.6
1.1
0.8
0.4
1.1
2.0
0.7
3.7
0.7
0.4
0.5
0.1
0.6
0.3
0.3
0.6
0.6
0.8
0.6
1.6
26.6
100.0 22,779 7.0
100.0 10,099 5.3
100.0 2,117 6.2
100.0 2,149 5.6
100.0 2,207 6.4
100.0 2,253 6.0
100.0 2,331 7.6
100.0 2,644 5.9
100.0 2,632 5.6
100.0 2,295 5.7
100.0 2,547 5.8
100.0 3,497 5.5
100.0 3,950 5.4
100.0 4,256 5.3
100.0 2,845 1.2
100.0 3,940 5.4
100.0 3,822 9.8
100.0 3,343 10.5
100.0 2,972 10.0
100.0 2,506 7.5
100.0 2,427 6.0
100.0 2,338 5.9
100.0 2,041 5.7
100.0 1,736 5.5
100.0 1,429 5.4
100.0 1,109 5.2
100.0 2,333 4.4
100.0 37 5.1
Toplam
18.3
36.7 18.1 26.1
0.8
100.0 32,878 5.9
41

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
4 kiþiden oluþmaktadýr. Hanehalklarýnýn yüzde 17'sinde altý veya daha fazla kiþi yaþamaktadýr.
Altý ve daha fazla kiþiden oluþan hanehalklarýnýn oraný kentsel yerleþim yerlerinde yüzde
13'e düþerken; kýrsal yerleþim yerlerinde yüzde 27'ye çýkmaktadýr (Tablo 3.3).
Tablo 3.4, Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile
Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nda görüþme yapýlan
hanehalklarý ve bu hanelerde yaþayan de
facto araþtýrma nüfusu ile ilgili sayýsal bilgiler
vermektedir. Bu tabloda yer alan bilgiler,
ayný zamanda, aðýrlýklý ve aðýrlýksýz hanehalký
sayýlarýnýn karþýlaþtýrýlmasýyla, Türkiye'de
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Araþtýrmasý'nýn örneklem tasarýmýnda
uygulanan aðýrlýklý tasarým sonucunda hangi
bölgelerde nüfusa orantýlý olarak daha fazla
veya daha az örneklem seçildiðini de
göstermektedir.
Tablo 3.3 Hanehalký kompozisyonu
Hanehalklarýnýn yerleþim yerine ve hanehalký
büyüklüðüne göre yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008
Hanede yaþayanlarýn sayýsý
1
2
3
4
5
6
7
8
9+
Toplam
Hanehalký sayýsý (Aðýrlýksýz)
Ortalama hanehalký büyüklüðü
Kent
5.2
16.2
21.7
28.1
15.7
6.5
3.1
1.6
1.9
100.0
12,408
3.9
Kýr
7.9
21.9
13.8
16.5
12.6
9.5
5.5
3.4
8.7
100.0
4,649
4.4
Toplam
5.9
17.8
19.6
25.0
14.9
7.3
3.7
2.1
3.7
100.0
17,057
4.0
Not: Bu tablo hanehalklarýnýn de jure üyelerine, yani genellikle hanede yaþayanlara
dayanmaktadýr.
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn sonuçlarýna göre hanehalklarýnýn
yüzde 73'ü; nüfusun ise yüzde 70'i kentsel yerleþim yerlerinde yaþamaktadýr. Türkiye'de
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nda görüþme yapýlan 17,168 hanehalkýndan
yüzde 19'u Ýstanbul'da; yüzde 15'i ise Ege Bölgesinde bulunmaktadýr. Hanehalký nüfusunun
yaklaþýk beþte biri Ýstanbul'da yaþamaktadýr. Güneydoðu Anadolu Bölgesi, Türkiye'deki
hanehalklarýnýn yüzde 7'sini içermekle birlikte, ortalama hanehalký büyüklüðünün Türkiye
ortalamasýna göre daha yüksek olmasý nedeniyle, nüfusun yüzde 11'ini barýndýrmaktadýr.
Tablo 3.4 Hanehalký sayýsý ve hanehalký nüfusu
Yerleþim yeri ve bölgeye göre hanehalký sayýsý ve hanehalký nüfusunun yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008
Hanehalký Sayýsý
Hanehalký Nüfusu
Temel Özellikler
Aðýrlýklý
Yüzde
Aðýrlýklý
Sayý
Aðýrlýksýz
Sayý
Aðýrlýklý
Yüzde
Aðýrlýklý
Sayý
Aðýrlýksýz
Sayý
Yerleþim Yeri
Kent
Kýr
73.0
27.0
12,525
4,643
12,432
4,736
69.9
30.1
48,976
21,048
50,774
23,087
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
18.6
5.6
14.5
10.1
10.3
13.1
4.7
6.3
3.4
2.3
3.7
7.4
3,200
955
2,490
1,727
1,771
2,242
808
1,085
580
396
644
1,271
1,136
1,456
1,440
1,319
1,399
1,508
1,348
1,355
1,449
1,478
1,603
1,677
18.7
4.4
11.8
9.3
9.4
12.1
5.1
6.0
3.4
3.1
5.7
10.9
13,120
3,066
8,270
6,525
6,587
8,470
3,561
4,213
2,406
2,175
3,996
7,636
4,579
4,666
4,791
5,003
5,301
5,695
5,904
5,195
5,748
7,888
9,134
9,957
Toplam
100.0
17,168
17,168
100.0
70,024
73,861
42

Cevaplayýcýlarýn Temel Özellikleri
Hanehalký Nüfusunun ve Cevaplayýcýlarýn Temel Özellikleri
Tablo 3.5 ve Tablo 3.6, Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý kapsamýnda
görüþme yapýlan 15-59 yaþlarýndaki kadýnlarýn bazý temel özelliklerine göre yüzde daðýlýmlarý
ile aðýrlýklý ve aðýrlýksýz gözlem sayýlarýný göstermektedir. Yerleþim yerine göre bakýldýðýnda,
bireysel görüþme yapýlan 12,795 kadýndan dörtte üçünün kentsel yerleþim yerlerinde;
geriye kalan dörtte birinin ise kýrsal yerleþim yerlerinde yaþadýðý görülmektedir.
Görüþme yapýlan kadýnlarýn sadece yüzde 3'ü Kuzeydoðu Anadolu'da yaþarken, yaklaþýk
yüzde 20'si Ýstanbul'da yaþamaktadýr. Bireysel görüþme yapýlan kadýnlarýn yaþlarýnýn
daðýlýmýna bakýldýðýnda bu daðýlýmýn Türkiye'nin demografik yapýsý ile uyumlu olduðu
görülmektedir. Yirmili yaþlarýn sonuna kadar artan kadýn nüfusu, otuzlu yaþlardan
baþlayarak hýzla azalmakta ve 55-59 yaþ grubunda yüzde 6'ya düþmektedir.
Araþtýrma sonuçlarý, 15-59 yaþlar arasýndaki kadýnlarýn yüzde 19'unun hiç okula gitmemiþ
veya ilköðretim birinci kademeyi tamamlamamýþ olduðunu göstermektedir. Kadýnlarýn
yaklaþýk yüzde 43'ü sadece ilköðretim birinci kademe düzeyinde eðitim almýþtýr. Yaklaþýk
olarak her dört kadýndan birinin (yüzde 23) en az lise mezunu olduðu görülmektedir. Bu
sonuçlar, son yýllarda sosyo-ekonomik dönüþümün de etkisi ile eðitimin yaygýnlaþtýðýný
kadýnlar arasýnda öðrenim düzeyi açýsýndan sürekli bir artýþ olduðunu göstermektedir.
Bireysel görüþme yapýlan kadýnlarýn dörtte üçü araþtýrma tarihinde evlidir. Yüzde 19'u
hiç evlenmemiþ olan kadýnlarýn, yüzde 5'ten fazlasýnýn eþi ölmüþ ya da boþanmýþtýr.
Tablo 3.5 Cevaplayýcýlarýn temel özellikleri-1
Eðitim ve medeni duruma göre kadýnlarýn yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008
Temel Özellikler
Eðitim
Eðitimi yok/Ýlk. bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Bilmiyor
Medeni Durum
Hiç evlenmemiþ
Evli
Eþi ölmüþ
Boþanmýþ/Ayrý yaþýyor
Toplam
Yüzde
18.7
42.8
15.2
23.3
0.0
19.1
75.5
3.0
2.4
100.0
Aðýrlýksýz
Sayý
2,915
5,537
1,643
2,698
2
1,997
10,102
417
279
12,795
43

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Tablo 3.6 Cevaplayýcýlarýn temel özellikleri-2
Yerleþim yeri, bölge ve yaþa göre kadýnlarýn yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008
Temel Özellikler
Aðýrlýklý
Yüzde
Aðýrlýklý
Sayý
Aðýrlýksýz
Sayý
Yerleþim Yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
74.5
25.5
19.7
4.8
13.3
9.7
10.5
12.9
4.7
5.8
3.4
2.6
4.3
8.4
13.5
13.8
14.5
12.8
11.3
10.6
9.1
8.0
6.4
9,528
3,267
2,520
608
1,706
1,243
1,343
1,650
608
740
430
328
545
1,074
1,727
1,763
1,854
1,638
1,445
1,352
1,168
1,029
818
9,434
3,361
805
963
989
947
1,069
1,151
988
919
1,046
1,215
1,287
1,416
1,314
1,469
1,970
1,954
1,720
1,381
1,196
976
815
Toplam
100.0
12,795
12,795
44

Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Bölüm 4
Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Henrica A. F. M. JANSEN, Ýlknur YÜKSEL, Pelin ÇAÐATAY
Toplumsal cinsiyet rolleri nedeniyle yaþanan kadýna yönelik þiddet, kadýnlarýn yakýn
çevrelerindeki erkeklerden, tanýmadýklarý erkeklere ve hatta aile içindeki kadýnlara kadar
uzanan geniþ bir çevre içinde yaþanmaktadýr.
Bu bölümün büyük bir kýsmý, kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan
maruz kaldýklarý fiziksel ve cinsel þiddet ile duygusal ve ekonomik istismar ve yakýn iliþkide
olduklarý erkeklerin kadýnlarý kontrol etmeye yönelik davranýþlarýna ayrýlmýþtýr. Ýkinci
kýsýmda, kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarýna yer verilmiþtir.
Son kýsým da ise kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan 15 yaþýndan
sonra maruz kaldýklarý fiziksel ve cinsel þiddet ile, 15 yaþýndan önce yaþanan cinsel istismar
konularý yer almaktadýr.
Eþ veya birlikte olunan kiþi tarafýndan kadýna yönelik þiddet
Bu bölüm, uzun yýllar üzerinde konuþmanýn kolay olmadýðý kadýna yönelik þiddet
konusunda, kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler) tarafýndan maruz kaldýklarý
farklý þiddet biçimlerinin yaygýnlýðýný ve sýklýðýný kapsamaktadýr. Fiziksel, cinsel, duygusal
ve ekonomik þiddet ve istismar biçimlerinin yaný sýra kadýnlarýn günlük hayatlarýnýn kontrol
altýnda tutulmasý, þiddet döngüsünün kadýnlarýn yaþamlarýna etkisi ve kadýnlarýn toplumsal
cinsiyet rolleri ile þiddete yönelik tutumlarý hakkýndaki görüþler de bu bölümde yer
almaktadýr.
Araþtýrma kapsamýnda kadýnlarýn yaþamýþ olduklarý þiddet ve istismara iliþkin bilgileri
ölçebilmek amacýyla kadýnlara þiddet içeren bazý davranýþlarý yaþayýp yaþamadýklarý
sorulmuþtur (Bkz. Tanýmlar). Tanýmlanan davranýþlarý yaþayan kadýnlara, bu davranýþa
ne zaman ve ne sýklýkla maruz kaldýklarý sorularý da yöneltilmiþtir. Yaþanan þiddetin
zamanýyla ilgili olarak iki dönem dikkate alýnmýþtýr: yaþamýn herhangi bir dönemi ve
araþtýrmanýn yapýldýðý dönemden önceki son 12 ay 14 .
Birlikte olma kavramýnýn yerleþim yeri, bölge, kültür vb. farklýlýklar nedeniyle her zaman
ayný olguyu ifade etmemesi nedeniyle, bu bölümdeki bilgiler, tablo içi ve/veya tablolar
arasý, temel deðiþkenler düzeyindeki karþýlaþtýrmalarýn saðlýklý bir biçimde yapýlabilmesi
amacýyla "en az bir kez evlenmiþ" kadýnlar temel alýnarak sunulmuþtur. Ayrýca hiç birlikteliði
14 Bundan sonra son 12 ay biçiminde ifade edilecektir.
45

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
olmamýþ ya da evlenmemiþ ancak bir erkekle yakýn iliþkisi olmuþ (cinsel iliþkisi olsun ya
da olmasýn) kadýnlarýn verdikleri cevaplara iliþkin bilgilere yer verilmiþtir. Ayrýca, kadýnlarýn
medeni durumlarýna göre boþanmýþ/ayrý yaþayan ve halen evli kadýnlarýn yaþadýklarý
þiddete iliþkin karþýlaþtýrma da yapýlmýþtýr.
Fiziksel ve cinsel þiddet ile duygusal ve ekonomik þiddet/istismar konularýndaki bilgiler,
kadýnlarýn yaþadýklarý bölge ve yerleþim yeri ile yaþ gruplarý, eðitim ve refah düzeyi gibi
temel özellikleri çerçevesinde deðerlendirilmiþtir.
Fiziksel ve cinsel þiddet
Kadýnlarýn yaþadýklarý fiziksel ve cinsel þiddeti ölçebilmek amacýyla fiziksel ve cinsel þiddet
içeren belirli davranýþlara maruz kalýp kalmadýklarý sorulmuþtur (Bkz. Tanýmlar). Tablo
4.1'de evlenmiþ kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan maruz kaldýklarý
fiziksel ve cinsel þiddet yüzdeleri ülke geneli, bölge ve yerleþim yeri ile yaþ gruplarý, eðitim
ve refah düzeyine göre verilmiþtir.
Ülke genelinde yaþamýn herhangi bir döneminde fiziksel þiddete maruz kaldýðýný belirten
kadýnlarýn oraný yüzde 39'dur. Baþka bir ifadeyle, her 10 kadýndan 4'ü eþi veya birlikte
olduðu kiþi(ler) tarafýndan fiziksel þiddete maruz kalmýþtýr. Yerleþim yeri açýsýndan çok
önemli bir farklýlaþma görülmemesine raðmen, bölgesel düzeyde önemli bir farklýlaþma
vardýr. Bölgeler arasýnda yaþanan fiziksel þiddet yüzdeleri 25 ile 53 arasýnda deðiþmektedir.
Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan yaklaþýk her 2 kadýndan biri fiziksel þiddete
maruz kaldýðýný belirtmiþtir. Araþtýrmadan önceki son 12 ay açýsýndan bakýldýðýnda, fiziksel
þiddet yaþanmasý ülke genelinde 10 kadýnda 1'e düþmektedir.
Cinsel þiddet hakkýnda konuþmak, fiziksel þiddeti aktarmaktan daha zor olmaktadýr.
Özellikle de evlilik içinde yaþanan cinsel þiddet, konuþulmasý çok uygun görülmeyen bir
konudur. Bununla birlikte, ülke genelinde evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 15'i cinsel þiddet
içeren davranýþlardan en az birini yaþamýþtýr. Belirtilen cinsel þiddet yüzdesi, fiziksel þiddet
biçiminde olduðu gibi, bölgesel olarak önemli bir farklýlýk göstermektedir. Batý Marmara
bölgesindeki kadýnlarýn yüzde 9'u, Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayanlarýn ise yüzde
29'u yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde cinsel þiddete maruz kalmýþtýr. Diðer bölgeler
için, yüzdeler 11 ile 23 arasýnda deðiþiklik göstermektedir. Cinsel þiddet içeren davranýþlarýn
son 12 ay içinde yaþanma yüzdeleri deðerlendirildiðinde, ülke genelinde hayatýnýn herhangi
bir döneminde cinsel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlarýn yaklaþýk yarýsý yakýn dönemde
de cinsel þiddete maruz kaldýðýný belirtmiþtir.
Fiziksel veya cinsel þiddetten herhangi birinin yaþanmasýna iliþkin yüzdeler ise, bu iki
þiddet biçiminin daha çok bir arada yaþandýðýný göstermesi açýsýndan önemlidir. Ülke
genelindeki kadýnlarýn yüzde 39'u fiziksel þiddet, yüzde 15'i cinsel þiddet yaþarken,
kadýnlarýn yüzde 42'sinin iki þiddetten en az birini yaþamasý, cinsel þiddetin fiziksel þiddet
ile birlikte yaþandýðýný göstermektedir.
46

Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Tablo 4.1 Fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn bölge ve
yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel Özellikler
Fiziksel þiddet
Yaþamýn Son 12
herhangi bir ay
dönemi
Cinsel þiddet
Yaþamýn Son 12
herhangi bir ay
dönemi
Fiziksel veya
cinsel þiddet
Yaþamýn
herhangi bir
dönemi
Son 12
ay
Evlenmiþ
kadýn
sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi*
Düþük
Orta
Yüksek
38.0
43.2
36.7
24.6
31.3
36.5
42.2
41.7
49.5
42.9
38.0
53.2
47.2
47.7
31.9
36.6
39.7
45.4
52.2
39.9
34.9
25.0
47.0
38.9
26.7
10.0
9.9
8.1
6.0
5.3
7.2
11.6
11.9
13.5
7.9
6.5
17.8
14.6
19.2
17.3
12.5
8.7
4.8
12.6
9.1
12.3
7.9
13.7
8.9
5.5
14.3
18.3
11.2
8.7
13.9
12.8
15.5
16.1
22.8
17.5
17.6
29.5
19.7
19.7
13.5
13.0
14.2
19.6
22.2
15.2
13.1
8.7
18.9
14.6
10.3
6.7
7.9
4.7
4.3
4.1
5.8
6.5
6.5
11.0
6.7
7.8
19.4
12.1
13.0
9.7
8.4
6.5
4.6
9.6
6.9
7.6
3.8
9.4
6.4
3.9
40.3
46.6
38.4
26.2
34.7
38.5
44.1
44.0
52.8
46.6
42.6
57.1
51.5
51.1
35.3
39.2
42.0
47.9
55.7
42.2
38.5
27.2
49.9
41.6
28.7
13.5
14.1
11.1
8.8
8.0
10.2
14.7
14.7
18.5
12.0
12.5
27.4
21.5
24.6
21.3
16.5
12.6
7.8
17.4
13.1
15.4
10.0
18.0
12.7
8.3
7,981
2,817
691
859
848
822
915
964
887
779
874
1,000
994
1,165
1,194
3,652
3,009
2,943
2,741
5,237
872
1,948
4,189
4,631
1,978
Türkiye
39.3
9.9
15.3
7.0
41.9
13.7
10,798
*Bkz. Ek 5
47

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Cinsel þiddetle, fiziksel þiddetin iç içe yaþanmadýðý durumlar çok azdýr.
Fiziksel ve cinsel þiddetten en az birinin yaþamýn herhangi bir döneminde yaþanmasý, yaþ
gruplarý açýsýndan deðerlendirildiðinde, ilerleyen yaþ ile birlikte yaþanan þiddetin de
artmakta olduðunu ortaya koymaktadýr. Yaþamýn herhangi bir döneminde maruz kalýnan
fiziksel ve cinsel þiddetin kümülatif olarak, 45-59 yaþ grubunda olan kadýnlarda daha
fazla olmasý, beklenen bir durumdur. Ancak, son 12 aylýk dönem dikkate alýndýðýnda tam
tersi bir durum söz konusudur. Örneðin, 15-24 yaþ grubunda iki þiddet biçiminden birinin
yaþanma yüzdesi (yüzde 21) diðer yaþ gruplarýndakilerden daha fazladýr. Bu bulgular,
kadýnlarýn daha genç yaþlarda ve evliliklerinin ilk yýllarýnda daha çok þiddet ile karþýlaþtýklarýný
göstermektedir.
Eðitim düzeyinin artmasý fiziksel veya cinsel þiddet yaþanma yüzdesini azaltmaktadýr.
Örneðin, hiç eðitimi olmayan/ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlarýn yüzde 56'sý fiziksel veya
cinsel þiddete maruz kalýrken, lise ve üzeri eðitim grubunda bu oran, yüzde 27'ye
düþmektedir. Daha yüksek eðitim düzeyinde olmak kadýnlarýn þiddetten korunmalarý
konusunda etkili görünmekle birlikte, lise ve üzeri eðitim düzeyindeki her 10 kadýndan
neredeyse 3'ünün þiddete uðramasý da önemli ve düþündürücü bir sonuç olarak
deðerlendirilmelidir. Son 12 aydaki yüzdeler açýsýndan ise eðitim düzeyi en düþük olan
kadýnlar, iki þiddet biçiminden birine en fazla maruz kalan kadýnlardýr. Ancak buradaki
yüzde farklýlýklarý yaþamýn herhangi bir döneminde yaþanan þiddette olduðu kadar büyük
deðildir.
Eðitim düzeyi ve yaþanan þiddet arasýndaki iliþki, refah düzeyi açýsýndan da benzer bir
örüntü sergilemektedir. Refah düzeyi düþük olan hanelerde yaþayan kadýnlarýn yarýsý
yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde þiddete maruz kaldýklarýný belirtirken, yüksek refah
düzeyindeki hanelerde yaþayan kadýnlarýn yüzde 29'u þiddete maruz kalmýþtýr. Yaþam
standartlarýndaki artýþ, kadýnlarýn daha az þiddete maruz kaldýklarýný göstermekle birlikte,
yüksek refah düzeyine sahip olmak da, kadýnlarýn þiddetten tamamen korunduklarý
anlamýna gelmemektedir.
Fiziksel þiddet içeren davranýþlar
Ülke genelinde, kadýnlara sorulan fiziksel þiddet içeren davranýþlar arasýnda en fazla
belirtilen þiddet biçimi "tokat atma ya da bir þey fýrlatma"dýr. Her 100 evlenmiþ kadýndan
37'si bu davranýþa yaþamýnýn herhangi bir döneminde maruz kalmýþtýr. Bu þiddet biçimi,
bölgeler arasýnda yüzde 23 ile 51 arasýnda deðiþiklik göstermektedir. Kuzeydoðu Anadolu
bölgesinde yaþayan evlenmiþ her 2 kadýndan biri kendisinin eþi veya birlikte olduðu kiþi
tarafýndan bu þiddete maruz býrakýldýðýný belirtmiþtir. Tokat atýlmasýnýn sýklýðý
deðerlendirildiðinde, son 12 ayda kendisine tokat atýlmasýna ya da bir þey fýrlatýlmasýna
maruz kaldýðýný belirten kadýnlarýn üçte ikisinden fazlasý bu davranýþý birden fazla kez
yaþadýðýný söylemiþtir. Her 4 kadýndan 1'i biri, bu durumu birçok kez yaþamýþtýr. Bu
bulgu, tokat atma davranýþýnýn birçok durum için anlýk bir tepki olmadýðýný, aksine eþ
48

Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
veya birlikte olunan kiþinin alýþkanlýk haline getirdiði bir davranýþ biçimi olduðunu
göstermektedir. Benzer bir sonuç, fiziksel þiddet içeren diðer davranýþ biçimleri için de
geçerlidir.
Fiziksel þiddet eylemleri sonucunda meydana gelen yaralanmalar farklý düzeylerde
olmaktadýr. Dünya Saðlýk Örgütü'nün fiziksel þiddetin derecelerine iliþkin kullandýðý taným,
orta derecede ve aðýr derecede þiddet olmak üzere iki grup altýnda toplanmýþtýr. Belirtilen
þiddet içeren davranýþlardan "tokat atma ya da bir þey fýrlatma" ve "itme, tartaklama" orta
derecede þiddeti, diðer davranýþlar ise aðýr derecede fiziksel þiddeti tanýmlamaktadýr
(DSÖ,2005).
Aðýr derecede fiziksel þiddete maruz kalan kadýn sayýsý daha az olmakla beraber aðýr
fiziksel þiddetin birçok kez tekrarlandýðý görülmektedir. Fiziksel þiddet içeren davranýþlar,
yaþ grubu, eðitim ve refah düzeyi açýsýndan fiziksel þiddetin yaþanmasýyla benzer özellikler
göstermekte ve ileri yaþ gruplarýnda, daha az eðitimli kadýnlarda ve düþük refah düzeyinde
yer alanlarda daha fazla yaþandýðý görülmektedir. Bu davranýþlarýn her birinin yaþanma
yüzdeleri ve sýklýklarýna iliþkin ayrýntýlý bilgi Ek Tablo 4.1'de verilmektedir.
Þekil 4.1'de evlenmiþ kadýnlara eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan uygulanan
fiziksel þiddetin dereceleri, bölge ve kent/kýr temelinde gösterilmektedir. Bölgesel düzeyde
aðýr fiziksel þiddet yaþanma yüzdeleri 11 ile 28 arasýnda farklýlýk göstermektedir. Fiziksel
þiddet yüzdesinin en yüksek olduðu iki bölge olan Kuzeydoðu Anadolu ve Orta Anadolu
bölgelerinde 'aðýr' derecede fiziksel þiddetin daha fazla yaþandýðý görülmektedir.
Þekil 4.1. Fiziksel þiddet derecesi:
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den orta ve aðýr derecede fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn
bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
%
60
‘orta’ derecede þiddet ‘aðýr’ derecede þiddet
50
40
30
20
10
0
22
15
14
11
17
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
22
14 15
23
19
19
23
24
26
25
18
24
14
25
28
23 24
24 23
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
21
22
21
21
17 18
Kent
Kýr
Türkiye
49

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Cinsel þiddet içeren davranýþlar
Tablo 4.2'de, evlenmiþ kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde ya da son 12 ay
içinde maruz kaldýklarýný belirttikleri cinsel þiddet içeren davranýþ biçimlerinin yüzdeleri
bölge, yerleþim yeri ve temel özellikler düzeyinde verilmektedir. Tanýmlanan üç cinsel
þiddete yönelik davranýþ biçiminden en fazla belirtilen "kadýnýn istemediði halde korktuðu
için cinsel iliþkiye girmesi" olmuþtur. Ülke genelindeki evlenmiþ her 100 kadýndan 11'i,
hayatýnýn herhangi bir döneminde, çeþitli nedenlerle korktuðu halde cinsel iliþki yaþadýðýný
belirtmiþken, her 100 kadýndan 9'u zorla cinsel iliþkiye girdiðini söylemiþtir. Bölgeler
arasýndaki farklýlaþma açýsýndan bakýldýðýnda ise, Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan
her 100 kadýndan 24'ü korku nedeniyle cinsel iliþkiye girmiþtir. Son 12 ay
deðerlendirildiðinde, belirtilen yüzdeler yarýya kazar azalmaktadýr, ancak en yüksek oran
yüzde 16 ile Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlar tarafýndan belirtilmiþtir.
Tablo 4.2 Cinsel þiddet içeren davranýþlar
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den farklý cinsel þiddet içeren davranýþlarý yaþamýþ kadýnlarýn
bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Zorla cinsel
iliþkiye girme
Yaþamýn
herhangi bir
dönemi
Son 12
ay
Kadýnýn istemediði
halde korktuðu için
cinsel iliþkiye girmesi
Yaþamýn
herhangi bir
dönemi
Son 12
ay
Kadýnýn cinsel
olarak aþaðýlayýcý ya
da küçük düþürücü
eyleme zorlanmasý
Yaþamýn
herhangi bir
dönemi
Son 12
ay
Evlenmiþ
kadýn
sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
8.5
11.1
6.8
5.7
8.2
7.0
10.2
9.8
12.6
11.5
9.7
14.4
11.6
12.2
6.7
7.1
8.1
13.5
14.6
8.8
6.7
4.9
12.0
8.6
5.4
3.4
4.1
2.2
2.7
1.9
2.8
4.1
3.8
4.3
3.7
3.1
8.1
6.4
7.3
4.8
4.1
3.0
2.8
5.6
3.4
3.6
1.7
5.3
3.0
1.6
10.7
13.5
7.6
6.3
10.9
9.7
11.1
12.4
18.7
11.9
13.4
24.2
14.0
14.9
9.4
9.7
10.6
14.9
16.1
11.8
9.1
6.2
14.3
10.9
7.4
5.2
5.7
3.8
3.1
2.9
4.3
4.7
5.5
8.8
4.7
6.1
16.4
8.5
9.8
7.5
6.4
5.0
3.5
7.3
5.4
5.7
2.9
7.1
5.0
3.1
3.4
3.0
3.1
2.0
2.3
3.4
2.5
4.0
4.6
4.1
3.7
4.7
2.8
4.0
4.0
3.0
3.0
3.4
4.7
3.0
3.5
2.2
4.3
2.8
2.3
1.4
1.6
0.8
1.5
0.5
1.3
1.1
1.9
2.6
2.0
2.2
2.8
1.6
2.8
1.9
2.0
1.1
1.0
2.2
1.3
1.5
1.0
2.2
1.2
0.9
7,981
2,817
691
859
848
822
915
964
887
779
874
1,000
994
1,165
1,194
3,652
3,009
2,943
2,741
5,237
872
1,948
4,189
4,631
1,978
Türkiye
9.1
3.6
11.4
5.3
3.3
1.5
10,798
50

Fiziksel ve cinsel þiddetin bir arada yaþanmasý
Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Þekil 4.2 de fiziksel ve cinsel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlarýn sadece fiziksel, sadece
cinsel ve hem fiziksel hem de cinsel þiddeti yaþamalarýnýn yüzde daðýlýmý, ülke geneli,
bölge ve yerleþim yeri açýsýndan verilmektedir. Þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlarýn yüzde
63'ü sadece fiziksel þiddet yaþamýþtýr. Ýki þiddeti bir arada yaþayan kadýnlarýn oraný ise
yüzde 30'dur. Burada dikkat çekici olan nokta, yaþ grubu, eðitim ve refah düzeyi açýsýndan
sadece fiziksel þiddet yaþanmasý açýsýndan önemli bir farklýlaþmanýn olmamasýdýr. Yaþ
grubu, eðitim ve refah düzeyiyle ilgili ayrýntýlar Ek Tablo 4.2'de gösterilmiþtir. Kuzeydoðu
Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlarýn her iki þiddeti bir arada yaþama yüzdeleri 45 ile
en yüksek yüzdeyi göstermektedir. Kuzeydoðu Anadolu bölgesinden sonra yüzde 37 ile
Orta Anadolu ve yüzde 32 ile Güneydoðu Anadolu bölgeleri gelmektedir. Þekil ayný
zamanda, cinsel ve fiziksel þiddetin büyük oranda birlikte yaþandýðýný göstermektedir.
Cinsel þiddet genellikle fiziksel þiddetle birlikte yaþanmakta ve bu durum yerleþim yeri ile
bölgeler arasýnda da farklýlýk göstermemektedir.
Þekil 4.2. Þiddet biçimlerinin yüzdesi:
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn yaþadýklarý þiddet
biçimlerinin (fiziksel/cinsel) bölge ve yerleþim yerine göre yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008
%
100
90
80
70
60
50
4 6 10
25
27
31
sadece cinsel þiddet
5 4 5 6 8 11
28 31 32
37
29
31
fiziksel ve cinsel
sadece fiziksel þiddet
7 8 7 6 7
6
45
30 32
30
32
30
40
30
20
71
67 67 65
60
63
63
62
59 62
65
61
64
57
48
10
0
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Kent
Kýr
Türkiye
51

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Medeni duruma göre fiziksel ve cinsel þiddet
Daha öncede belirtildiði gibi, araþtýrma kapsamýnda kadýnlarýn evli olup olmamalarý
dikkate alýnmadan tüm kadýnlarla görüþme yapýlmýþtýr. Bundan önce verilen fiziksel ve
cinsel þiddete iliþkin yüzdeler, evlenmiþ kadýnlar üzerinden hesaplanan yüzdelerdir. Þekil
4.3'de, tüm kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan maruz kaldýklarý
fiziksel ve cinsel þiddet yüzdeleri yerleþim yerine göre verilmiþtir. Ek Tablo 4.3'de ise bölge
düzeyindeki daðýlýmlar yer almaktadýr. Evlenmiþ ve bekar kadýnlarýn tümü dikkate
alýndýðýnda, kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde yakýn iliþkide olduklarý
erkekler tarafýndan maruz kaldýklarý fiziksel þiddet yüzdesi 36'dýr. Ülke genelinde, kadýnlarýn
medeni durumu deðerlendirildiðinde en çarpýcý sonuç, boþanmýþ/ayrý yaþayan kadýnlarýn
belirttiði fiziksel þiddet oranýnýn yüzde 73 olmasýdýr. Baþka bir ifadeyle, boþanmýþ/ayrý
yaþayan her 10 kadýndan 7'si, yaþamýnýn herhangi bir döneminde fiziksel þiddet yaþamýþtýr.
Eþi ölmüþ olan kadýnlarýn yüzde 49'u fiziksel þiddete maruz kalmýþtýr, halen evli kadýnlar
için ise bu oran yüzde 38'dir. Bekar kadýnlarýn erkek arkadaþlarý, sözlü ya da niþanlýlarýndan
yaþamýþ olduklarý fiziksel þiddet ise yüzde 9 düzeyindedir.
Cinsel þiddetin yaþanma yüzdeleri açýsýndan da benzer bir durum söz konusudur.
Boþanmýþ/ayrý yaþayan kadýnlarýn yüzde 44'ü cinsel þiddete maruz kaldýðýný belirtirken,
yüzdeler eþi ölmüþ kadýnlar için yüzde 22, halen evli kadýnlar için ise yüzde 14 düzeyindedir.
Hiç evlenmemiþ kadýnlarýn maruz kaldýklarý þiddet yüzdesi 2'dir.
Fiziksel ve cinsel þiddet yüzdeleri ülke geneli, bölge ve yerleþim yeri açýsýndan özellikle
bir iliþkisi olduðunu belirten bekar kadýnlar açýsýndan farklýlýk göstermektedir. Yaþanan
yerleþim yeri, bekar kadýnlarýn bir erkekle iliþki düzeyinin belirlenmesinde oldukça etkilidir.
Kentsel yerleþim yerlerinde yaþayan bekar kadýnlarýn maruz kaldýklarý fiziksel þiddet yüzde
10, kýrsal yerleþim yerinde yaþayan kadýnlar için yüzde 4, bölgeler arasýnda ise yüzde 1
ile 13 arasýndadýr. Bölgeler arasý cinsel þiddet yaygýnlýðýna bekar kadýnlar açýsýndan
bakýldýðýnda, bu oran 5 bölge için yüzde 1'in altýnda kalmaktadýr.
Fiziksel ve cinsel þiddetin yaþanmasýna iliþkin bu yüzdeler, boþanma, ayrý yaþama ya da
eþin ölmesi gibi nedenlerle kadýnlarýn erkeklerle birlikte olmadýklarý durumlarda, birlikte
olduklarý erkeklerden maruz kaldýklarý þiddeti, daha fazla belirtmiþ olduklarýný göstermektedir.
Duygusal þiddet/istismar
Kadýna yönelik þiddet biçimleri arasýnda yer alan bir diðer þiddet biçimi, duygusal þiddet
ya da duygusal istismardýr. Duygusal þiddeti/istismarý tanýmlayan davranýþ biçimleri
Tanýmlar bölümünde verilmiþtir. Ülke genelinde, evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 44'ü duygusal
istismar biçimlerinden en az birine hayatlarýnýn herhangi bir döneminde maruz kaldýklarýný
belirtmiþlerdir. Dört kadýndan biri de, son 12 ay içinde belirtilen duygusal istismar
biçimlerinden en az birini yaþamýþtýr. Kadýnlara yönelik duygusal þiddet ya da istismar,
hayatýn herhangi bir döneminde ve son 12 ay içinde yerleþim yeri açýsýndan önemli bir
52

Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Þekil 4.3. Medeni durumuna göre fiziksel þiddet yaygýnlýðý:
Medeni durumlarýna göre eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþamýþ
tüm kadýnlarýn yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
%
90
bekar halen evli eþi ölmüþ
boþanmýþ/ayrý yaþýyor
80
70
71
80
73
60
50
40
36
47
42
52
38
49
30
20
10
0
10
4
Kent Kýr Türkiye
9
farklýlýk göstermemektedir. Kadýnlara görüþme sýrasýnda yöneltilen duygusal istismar içeren
davranýþlardan en fazla belirtilen yüzde 37 oranýnda, eþ veya birlikte olunan kiþinin hakaret
veya küfür etmesidir. Evlenmiþ her 5 kadýndan yaklaþýk 1'i de aþaðýlandýðýný ve küçük
düþürüldüðünü söylemiþtir. Ülke genelinde, kadýnlarýn eþ veya birlikte olduðu kiþi tarafýndan
korkutulmasý ve tehdit edilmesi de yüzde 19 oranýndadýr.
Bölgeler düzeyinde bakýldýðýnda, Batý Marmara bölgesinde yaþayan kadýnlarýn belirttiði
duygusal istismarýn yüzde 32 ile ülke ortalamasýnýn altýnda olduðu, Kuzeydoðu Anadolu
bölgesinde yüzde 55, Güneydoðu Anadolu bölgesinde ise yüzde 52 olduðu görülmektedir.
Diðer bölgeler arasýndaki yüzdeler 40 ile 49 arasýnda deðiþmektedir. Kadýnlarýn yerleþim
yeri, bölge, yaþ, refah ve eðitim düzeyi açýsýndan yaþadýklarýný belirttikleri duygusal istismar
içeren davranýþlara iliþkin yüzdeler Ek Tablo 4.4'de verilmektedir.
Eðitim durumuna göre fiziksel, cinsel þiddet ve duygusal istismar
Eðitim insanlarýn davranýþ biçimlerinde deðiþiklik meydana getiren bir süreçtir. Kadýna
yönelik aile içi þiddet söz konusu olduðunda da kadýnlarýn þiddete maruz kalma olasýlýklarý
ve þiddetle baþa çýkma biçimleri eðitim boyutunda farklýlýk göstermektedir. Araþtýrma
sonuçlarý, daha öncede belirtildiði gibi, kadýnlarýn eðitim düzeyi arttýkça eþleri veya birlikte
olduklarý kiþi(ler) tarafýndan fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalan kadýnlarýn oranýnýn
53

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Þekil 4.4. Eðitim durumuna göre fiziksel þiddet yaygýnlýðý:
Eðitim düzeyine göre yaþamýn herhangi bir döneminde ve yakýn dönemde evlenmiþ kadýnlarýn
eþleri veya birlikte yaþadýðý kiþi(ler) tarafýndan maruz kaldýklarý fiziksel þiddet yaygýnlýðý, Türkiye 2008
%
yaþamýn herhangi bir dönemi son 12 ay
60
50
40
30
20
10
0
Eðitimi yok/
ilköðretimi
bitirmemiþ
Ýlköðretim
birinci
kademe
Ýlköðretim
ikinci
kademe
Lise ve
üzeri
azaldýðý görülmektedir. Diðer taraftan, lise ve üzeri eðitimi olan her 10 kadýndan yaklaþýk
3'ünün, hayatýnýn herhangi bir döneminde yakýn iliþki içinde olduðu erkek tarafýndan
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ olmasý dikkat çekicidir. Bu bölümde, üç temel þiddet
biçimi olan fiziksel þiddet, cinsel þiddet ve duygusal istismar örüntüsü eðitim düzeyine
göre deðerlendirilmektedir. Her þiddet biçimi için yaþamýn herhangi bir dönemi ve yakýn
dönem dikkate alýnmýþtýr.
Yaþamýn herhangi bir döneminde maruz kalýnan fiziksel þiddet yaygýnlýðý, eðitim düzeyinin
artmasý ile azalmaktadýr. Eðitimi olmayan veya ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlarýn maruz
kaldýklarý fiziksel þiddet, lise ve üzeri eðitimi olan kadýnlardan iki kat daha fazladýr. Ancak,
eðitim düzeyi daha fazla olan kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde karþýlaþtýklarý
fiziksel þiddet oranýnýn, yüzde 25 olmasý da oldukça yüksek bir deðerdir. Yakýn dönem
dikkate alýndýðýnda ise, kadýnlarýn maruz kaldýklarý fiziksel þiddet yüzdelerinin eðitim
düzeyindeki artýþ ile azaldýðý net olarak söylenememekle birlikte, hiç eðitimi olmayan
(yüzde 13) ve lise ve üzeri eðitimi olan (yüzde 8) kadýnlar arasýnda bir fark söz konusudur.
Yakýn dönemde yaþanan fiziksel þiddet düzeyinde çok belirgin bir farklýlaþma görülmemesinin
nedeni, yüksek eðitim grubundaki genç kadýnlarýn oranýnýn daha fazla olmasý ve daha
genç yaþtaki kadýnlarda þiddet yaþama riskinin yakýn dönemde en fazla olmasý biçiminde
açýklanabilir (Þekil 4.4).
Eðitim düzeyine göre, kadýnlarýn yakýn iliþkide olduklarý erkekler tarafýndan maruz kaldýklarý
cinsel þiddet yaygýnlýðý, belirtilen cinsel þiddet düzeyinin fiziksel þiddetten daha az olmasýna
raðmen, fiziksel þiddet örüntüsüne benzerlik göstermektedir (Þekil 4.5).
54

Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Þekil 4.5. Eðitim durumuna göre cinsel þiddet yaygýnlýðý:
Eðitim düzeyine göre yaþamýn herhangi bir döneminde ve yakýn dönemde evlenmiþ
kadýnlarýn eþleri veya birlikte yaþadýðý kiþi(ler) tarafýndan maruz kaldýklarý cinsel þiddet
yaygýnlýðý, Türkiye 2008
%
25
20
15
10
5
yaþamýn herhangi bir dönemi
son 12 ay
0
Eðitimi yok/
ilköðretimi
bitirmemiþ
Ýlköðretim
birinci
kademe
Ýlköðretim
ikinci
kademe
Lise ve
üzeri
Kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde maruz kaldýklarý duygusal istismar, diðer
þiddet biçimlerinde olduðu gibi eðitim düzeyindeki artýþla birlikte azalmaktadýr. Ancak,
duygusal istismarda bu fark fiziksel ve cinsel þiddet ile karþýlaþtýrýldýðýnda daha azdýr. Lise
ve üzeri eðitim grubundaki kadýnlarýn yüzde 37'si, hiç eðitimi olmayan veya ilköðretimi
bitirmemiþ kadýnlarýn yüzde 50'si yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde duygusal istismara
maruz kalmýþtýr. Yakýn dönemde yaþanan duygusal istismar yaygýnlýðý eðitim gruplarý
arasýnda çok büyük farklýlýk göstermektedir (Þekil 4.6).
Þekil 4.6. Eðitim durumuna göre duygusal istismar yaygýnlýðý:
Eðitim düzeyine göre yaþamýn herhangi bir döneminde ve yakýn dönemde evlenmiþ
kadýnlarýn eþleri veya birlikte yaþadýðý kiþi(ler) tarafýndan maruz kaldýklarý duygusal
istismar yaygýnlýðý, Türkiye 2008
%
60
50
40
30
20
10
yaþamýn herhangi bir dönemi
son 12 ay
0
Eðitimi yok/
ilköðretimi
bitirmemiþ
Ýlköðretim
birinci
kademe
Ýlköðretim
ikinci
kademe
Lise ve
üzeri
55

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Kadýnlarý kontrol etmeye yönelik davranýþlar
Duygusal istismara yönelik davranýþ biçimlerinin yaný sýra evlenmiþ kadýnlara, son eþi
veya son birlikte olduðu kiþiler tarafýndan uygulanan, kadýnlarýn yaþamlarýný kontrol edici
bazý davranýþlarý yaþayýp yaþamadýklarý sorulmuþtur. Bu davranýþlar:
• Kadýnýn arkadaþlarýný görmesini engelleme,
• Kadýnýn kendi ailesi ve akrabalarýyla görüþmesini engelleme,
• Kadýnýn her zaman nerede olduðunu bilmek isteme,
• Kadýný önemsememe ve ihmal etme,
• Kadýn baþka erkeklerle konuþunca sinirlenme,
• Kadýnýn kendisini aldattýðýndan þüphelenme,
• Kadýnýn saðlýk kuruluþuna gitmek için kendisinden izin almasýný isteme,
• Kadýnýn kýyafetlerini karýþma, kendi istediði biçimde giyinmesini isteme olarak
tanýmlanmýþtýr.
Tablo 4.3'de kadýnlarý kontrol etmeye yönelik davranýþ biçimlerinin bölge, yerleþim yeri,
yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdeleri verilmektedir. Tanýmlanan davranýþ biçimleri
arasýnda en fazla belirtilen, yüzde 69 ile kadýnlarýn her zaman nerede olduklarýnýn eþleri
veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan bilinme isteðidir. Kadýnýn baþka erkeklerle
konuþmasýna kýzma (yüzde 44) ile kýyafetlerine karýþma ve kadýnýn erkeðin istediði biçimde
giyinmesini isteme (yüzde 35) en fazla karþýlaþýlan kontrol edici davranýþ biçimlerindendir.
Yerleþim yeri açýsýndan deðerlendirildiðinde, kadýnlarýn günlük yaþamlarýný etkileyen bir
çok davranýþ biçimi çok önemli bir farklýlaþma göstermemektedir. Kadýnlarýn en fazla
maruz kaldýklarýný belirttikleri, her zaman nerede olduklarýnýn bilinmesi isteði, bölgeler
arasýnda yüzde 66 ile 81 arasýnda deðiþmektedir. Kadýnlarý kontrol etmeye yönelik davranýþ
biçimleri, diðer þiddet biçimlerinin yaygýnlýðý ile benzer bir örüntüye sahiptir. Daha fazla
fiziksel ve cinsel þiddet yaþanan bölgelerde, kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler
tarafýndan gündelik hayatlarýnýn kontrol edilmesine yönelik davranýþlara daha fazla maruz
kaldýklarý görülmektedir.
Ekonomik þiddet/istismar
Kadýna yönelik diðer þiddet biçimlerinde olduðu gibi, kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi
bir döneminde ekonomik hayata katýlmalarýnýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan
engellenip, engellenmediðine yönelik üç soru yöneltilmiþtir (Bkz. Tanýmlar). Ekonomik
þiddet ya da istismar konusu, diðer þiddet biçimlerinden biraz daha karýþýk bir yapý
sergilemektedir. Kadýnýn kendisinin zaten çalýþmak istemediði veya kendisine ait bir gelire
sahip olmadýðý gibi durumlarda, çalýþmaya engel olma ya da iþten ayrýlmaya neden olma
ile kadýnýn gelirinin elinden alýnmasýna iliþkin sorular için, bu sorunlarýn belirtilen özelliklere
sahip kadýnlara uygun olmadýðýný ifade eden “uygun deðil” seçeneði iþaretlenmiþtir.
Çalýþmaya engel olma ya da bir iþten ayrýlmaya neden olma yüzde 23 ile kadýnlara karþý
ekonomik istismara yönelik belirtilen üç davranýþ biçimi arasýnda en fazla belirtilendir.
56

Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Tablo 4.3 Kadýnlarýn hayatýný kontrol etmeye yönelik davranýþlar
Eþi veya birlikte olduðu kiþilerden farklý biçimlerde kontrol edici davranýþlara maruz kaldýðýný belirten kadýnlarýn bölge,yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah
düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Arkadaþlarýný
görmeyi
engelleme
Ailesini
görmeyi
engelleme
Her zaman
nerede
olduðunu
bilmek
isteme
Ýhmal
etme
Kýyafetlerine
karýþma
Baþka
erkeklerle
konuþunca
sinirlenme
Sadakatsiz
olmakla
suçlama
Saðlýk
kuruluþuna
izinsiz
gidememe
Evlenmiþ
kadýn
sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
12.7
11.4
12.2
6.3
8.1
9.4
15.3
12.4
16.4
14.5
8.6
20.7
17.2
16.8
17.9
12.4
10.3
11.6
14.6
12.0
13.9
10.3
14.8
11.6
10.0
9.2
7.5
8.4
4.6
6.3
4.7
12.6
9.0
10.9
8.0
4.4
13.0
12.6
14.0
11.7
9.0
7.3
8.4
11.1
8.1
10.1
7.2
11.1
8.0
6.2
68.4
70.2
65.5
70.1
67.1
66.9
71.5
65.8
73.1
67.4
69.8
80.1
76.1
74.0
80.4
68.5
64.1
68.0
71.6
69.4
71.1
63.2
71.2
70.3
61.7
15.1
14.2
15.9
9.7
9.4
13.6
15.6
17.0
16.8
14.9
10.0
20.3
18.3
19.8
14.8
13.6
14.4
16.7
20.3
14.6
13.5
10.1
18.1
14.3
10.7
36.1
31.0
35.1
27.0
27.4
37.1
38.6
35.9
37.2
35.1
30.1
42.0
36.0
39.6
54.5
41.1
30.1
22.9
29.7
35.3
41.7
36.3
35.9
35.5
31.6
44.6
42.8
43.7
41.5
34.5
46.4
48.1
37.7
52.4
46.3
41.0
60.7
52.5
50.5
59.8
47.1
40.3
36.8
46.5
47.4
48.3
30.9
51.9
44.4
30.1
4.0
3.5
4.0
1.8
2.4
2.8
5.0
3.8
5.9
4.8
2.3
5.5
3.5
5.8
5.5
3.8
3.7
3.4
4.8
3.2
4.2
4.4
4.5
3.6
3.3
25.6
46.1
24.0
35.6
20.6
23.1
32.4
27.1
38.1
31.1
30.9
53.3
52.7
53.3
35.6
29.4
28.0
32.7
49.2
31.8
23.3
10.8
45.0
27.0
14.1
7,981
2,817
691
859
848
822
915
964
887
779
874
1,000
994
1,165
1,194
3,652
3,009
2,943
2,741
5,237
872
1,948
4,189
4,631
1,978
Türkiye
12.4
8.8
68.8
14.9
34.8
44.1
3.9
30.8
10,798
57

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Çalýþmak istemediðini ya da böyle bir durumun söz konusu olmadýðýný belirten kadýnlar
da dahil edildiðinde, yaklaþýk her 10 kadýndan 4'ünün ekonomik istismara uðradýðý
görülmektedir.
Bu oranlar dikkate alýnarak bölgesel bir deðerlendirme yapýldýðýnda, Kuzeydoðu Anadolu
bölgesinde yaþayan kadýnlarýn yüzde 46'sý çalýþmaya engel olma ya da iþten çýkma gibi
bir durumun kendileri açýsýndan uygun olmadýðýný belirtmiþlerdir. Yaþamýn herhangi bir
döneminde böyle bir sorun yaþadýðýný belirtenlerin oraný Doðu Marmara, Batý Anadolu
bölgelerinde yüzde 28 ve Ýstanbul bölgesinde ise yüzde 27'dir. Ekonomik þiddet/istismar
diðer þiddet biçimlerinden farklý bir yapý göstererek, kentsel yerleþim alanýnda yaþayan
kadýnlar arasýnda kýrsal alanda yaþayan kadýnlara oranla iki kat fazla bulunmuþtur.
Ekonomik istismarý yansýtan üç davranýþa iliþkin yüzdeler Ek Tablo 4.5'de bölge, yerleþim
yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeylerine göre verilmektedir.
Kadýnýn kendi ailesinde þiddet
Kadýnýn ve erkeðin yetiþtiði ortamda, özelikle de ailesinde þiddetin olup olmamasý bazý
durumlarda kadýnlar ve erkekler açýsýndan þiddetin daha kolay kabullenilmesine neden
olabilmektedir. Araþtýrma kapsamýnda, kadýnlara, babalarýndan annelerine ve
kayýnpederlerinden kayýnvalidelerine yönelik fiziksel þiddet olup olmadýðý sorusu da
yöneltilmiþtir. Ek Tablo 4.6'da fiziksel þiddete hiç maruz kalmadýðýný belirten kadýnlar ile
en az bir kez maruz kaldýðýný belirtenlerin kendi annelerinin fiziksel þiddet yaþayýp
yaþamadýklarý bölge ve yerleþim yerine göre verilmektedir. En az bir kez þiddet yaþamýþ
kadýnlarýn yüzde 37'sinin annesi, hiç þiddet yaþamadýðýný belirten kadýnlarýn ise yüzde
19'unun annesinin de þiddete maruz kaldýðý görülmektedir. Burada, dikkat edilmesi
gereken en önemli konu, þiddet yaþanan ailelerde yaþayan çocuklarýn hepsinin mutlaka
þiddete yönelmediðinin bilinmesidir. Ancak, yüzdeler açýsýndan kendi ailesinde þiddete
tanýk olan kadýnlarýn tanýk olmayan kadýnlara oranla daha fazla þiddete maruz kaldýklarý
söylenebilir.
Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý
Araþtýrma kapsamýnda evli ya da bekar kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete
iliþkin tutumlarýný anlamak amacýyla belirli ifadelere katýlýp katýlmadýklarý sorulmuþtur. Bu
ifadeler þunlardýr:
• Bazý durumlarda erkekler eþlerini dövebilirler.
• Kadýn istemese bile, eþiyle cinsel iliþkiye girmek görevidir.
• Çocuklarý terbiye etmek için bazen dövmek gerekebilir.
• Bir kadýnýn tavýr ve davranýþlarýndan ailenin erkekleri sorumludur.
• Kadýn, herhangi bir konuda eþiyle ayný fikirde deðilse tartýþmamalý ve susmalýdýr.
• Bir kadýn elindeki parayý kendi istediði gibi harcayabilmelidir.
• Yemek, bulaþýk, çamaþýr ve ütü gibi ev iþlerini erkekler de yapmalýdýr.
58

Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Tablo 4.4'de geleneksel rolleri pekiþtiren ifadelere katýlma yüzdeleri bölge, yerleþim yeri,
yaþ, eðitim ve refah düzeyinde gösterilmektedir. Ülke genelinde, kadýnlarýn yaklaþýk yarýya
yakýný "kadýnýn eþiyle tartýþmamasý" ve "kadýnlarýn davranýþlarýndan erkeklerin sorumlu
olmasý" ifadelerine katýldýðýný belirtirken, 'bazý durumlarda erkekler eþlerini dövebilirler'
ifadesine katýlma oranýnýn daha düþük olmasý dikkat çekicidir. Bu ifade, kadýnlarýn fiziksel
þiddete iliþkin tutumlarýný anlamak açýsýndan önemlidir ve ülke genelindeki tüm kadýnlarýn
yüzde 14'ü tarafýndan onaylanmaktadýr. Baþka bir ifadeyle, her 100 kadýndan 86'sý fiziksel
þiddetin kabul edilemez olduðunu düþünmektedir. Kýrsal alanda yaþayan kadýnlarýn bu
ifadeye katýlma oraný (yüzde 23), kentte yaþayanlara (yüzde 11) oranla daha fazladýr.
Bölgeler açýsýndan ise, Güneydoðu Anadolu (yüzde 24) ve Ortadoðu Anadolu (yüzde
23) bölgesinde yaþayan kadýnlar arasýnda bu ifadeye katýlým diðer bölgelerden biraz daha
fazladýr.
Fiziksel þiddetin onaylanmasý veya normalleþtirilmesi anlamýna gelebilecek bu evet cevabý,
kadýnlarýn temel özellikleri açýsýndan incelendiðinde, fiziksel þiddet yaþanma yüzdeleri ile
paralel sonuçlar ortaya çýktýðý görülmektedir. Eðitim düzeyi daha yüksek gruptaki kadýnlarýn
sadece yüzde 3.2'si, refah düzeyi en yüksek gruptaki kadýnlarýn ise yüzde 4.7'si bu ifadeyi
onaylamýþtýr. Yaþ gruplarý açýsýndan deðerlendirildiðinde, 45-59 yaþ grubundaki kadýnlar
arasýnda bu yüzde 18 iken, 15-24 yaþ grubunda 12 düzeyindedir. Hiç evlenmemiþ kadýnlar
arasýnda da bu ifadeye katýldýðýný belirtenler yüzde 9 düzeyindedir. Bu sonuç, kadýna
yönelik þiddet konusunda genç kuþaklarýn tutumlarýnýn deðiþmekte olduðunu göstermektedir.
Cinsel iliþkiye ve evlilik içindeki cinsellik konusuna iliþkin kadýnlarýn tutumlarýný anlamak
amacýyla yöneltilen 'kadýn istemese bile eþiyle cinsel iliþkiye girmek görevidir' ifadesine
ise ülke genelindeki yaklaþýk her 3 kadýndan biri evet cevabýný vermektedir. Kýrsal alanda
yaþayan kadýnlar açýsýndan bu kabullenme yüzde 42'ye kadar çýkmaktadýr. Bölge, eðitim
ve refah düzeyi ile yaþ gruplarý açýsýndan deðerlendirildiðinde, sonuçlar fiziksel þiddetteki
örüntüye benzemektedir.
Tablo 4.5'de ise geleneksel toplumsal cinsiyet rollerinin deðiþmesine iliþkin iki ifadeye
katýlmayan kadýnlarýn yüzdeleri bölge ve yerleþim yerine göre verilmektedir. Ülke genelindeki
kadýnlarýn üçte ikisinden fazlasý "kadýnýn elindeki parayý istediði gibi harcayabileceðini"
ve "erkeklerin de ev iþleri yapmasý gerektiðini" belirtmektedir. Kýrsal yerleþim yerlerinde
bu görüþe katýlmayan kadýnlarýn oraný kentlere göre daha fazladýr ve benzer biçimde
bölgeler arasýnda da ayný yapý korunmaktadýr.
59

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Tablo 4.4 Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý-1
Toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin belirtilen görüþlere katýlan kadýnlarýn bölge ve
yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Görüþlere katýlan kadýnlarýn yüzdesi
Temel
Özellikler
Kadýnýn eþiyle
tartýþmamasý
Bazý
durumlarda
erkeklerin
eþlerini
dövmesi
Bazý
durumlarda
çocuðun
dövülmesi
Kadýnýn
davranýþlarýndan
erkeðin sorumlu
olmasý
Kadýnýn
istemediði
halde eþiyle
cinsel iliþkiye
girmesi
Evlenmiþ
kadýn
sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
44.2
64.5
44.8
56.2
45.6
44.0
42.5
50.0
53.3
52.5
57.5
58.9
64.4
59.0
48.6
41.0
49.4
58.6
70.2
55.0
35.0
17.6
64.6
46.9
27.8
10.6
24.9
10.0
16.5
11.3
10.6
11.3
17.5
18.2
13.4
14.0
19.7
22.8
24.0
15.2
10.9
14.7
16.9
28.7
13.6
7.2
2.9
24.1
10.6
4.6
31.1
47.7
30.5
32.2
31.3
27.6
31.1
39.0
33.9
40.0
37.8
45.0
50.6
51.4
35.0
35.8
35.7
34.5
51.4
36.4
24.9
19.0
48.8
31.6
19.6
42.7
61.2
43.5
51.0
43.2
45.0
42.1
47.5
52.7
57.1
51.8
57.8
55.5
52.5
46.8
42.8
46.3
53.6
68.5
50.2
37.7
20.5
61.5
45.8
26.2
25.4
45.6
23.4
36.1
29.1
28.3
26.8
31.1
32.5
35.9
36.9
44.7
42.2
35.9
30.7
21.9
28.9
41.3
54.3
30.7
18.1
8.9
45.2
26.3
13.7
7,736
2,617
2,047
519
1,395
1,046
1,091
1,316
525
598
348
248
386
834
1,425
3,237
2,717
2,974
2,250
5,187
934
1,982
3,733
4,462
2,158
Türkiye
49.3
14.2
35.3
47.4
30.5
10,353
60

Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Tablo 4.5 Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý-2
Toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin belirtilen görüþlere katýlmayan kadýnlarýn bölge,
yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Görüþlere katýlmayan kadýnlarýn yüzdesi
Temel Özellikler
Kadýnýn elindeki parayý
istediði gibi
harcayabilmesi
Ev iþlerini
erkeklerin de
yapmasý
Evlenmiþ
kadýn sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
32.4
39.4
33.4
33.8
38.1
36.1
30.9
30.2
36.0
36.2
38.5
35.6
35.9
32.6
35.3
32.0
34.1
36.2
41.5
34.8
33.4
24.6
41.1
32.1
26.5
30.1
42.8
31.7
29.8
28.3
32.7
29.7
33.1
32.8
32.4
28.2
45.0
49.6
45.9
39.4
32.4
31.2
33.3
48.9
34.1
28.6
16.0
45.8
29.8
19.2
7,736
2,617
2,047
519
1,395
1,046
1,091
1,316
525
598
348
248
386
834
1,425
3,237
2,717
2,974
2,250
5,187
934
1,982
3,733
4,462
2,158
Türkiye
34.2
33.3
10,353
61

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Fiziksel ve cinsel þiddete iliþkin tutumlar ve yaþanan þiddet
Þekil 4.7'de en az bir kez evlenmiþ kadýnlarýn fiziksel þiddete iliþkin tutumlarý ile bu
kadýnlarýn yaþadýklarý fiziksel þiddet gösterilmektedir. Þiddete iliþkin tutumlar arasýnda yer
alan "Bazý durumlarda erkekler eþini dövebilir" diye düþünen evlenmiþ kadýnlarýn yüzdesi
14 olarak bulunmuþtur. Kadýnlarýn yaþamýn herhangi bir döneminde eþleri veya birlikte
olduklarý kiþilerden yaþadýklarý fiziksel þiddet yüzdesi 39 iken, son 12 ayda yaþadýklarý
þiddet yüzdesi 10'dur. Tutumlarýn son döneme iliþkin bilgi vermesi göz önüne alýndýðýnda,
þiddet oranýndaki azalmanýn tutumlarla iliþkili olduðu görülmektedir. Kentsel yerleþim
yerlerinde yaþayan kadýnlarýn fiziksel þiddete yönelik tutumlarý, kýrsal yerleþim yerinde
yaþayanlardan daha farklýdýr. Ancak, son 12 ayda yaþanan þiddet deðerlendirildiðinde,
kýr ve kent arasýnda herhangi bir farklýlýk gözlenmemektedir.
Þekil 4.8'de 'Kadýn istemese bile, eþiyle cinsel iliþkiye girmek görevidir' diye düþünen
kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde ve son 12 ay içinde yaþadýklarýný
belirttikleri cinsel þiddet yüzdeleri verilmektedir. Yaþanan cinsel þiddetin son 12 ayda daha
az belirtildiði görülmektedir. Burada cinsel þiddetle ilgili konuþmanýn toplum tarafýndan
daha fazla yargýlanacaðý kaygýsý, cinsellikle ilgili þiddeti konuþmanýn daha zor olduðu ve
kadýnlarýn yakýn zamanda yaþadýklarýný anlatmakta daha çekingen davrandýklarý dikkate
alýnmalýdýr.
Þekil 4.7. Fiziksel þiddete iliþkin tutum ve yaþanan fiziksel þiddet:
Evlenmiþ kadýnlarýn fiziksel þiddete iliþkin tutumlarý ve eþi veya birlikte olduðu kiþilerden
maruz kaldýklarý þiddetin yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
%
50
45
40
35
30
25
20
15
10
0
11
40
bazý durumlarda
erkek dövebilir
14
25
yaþamýn herhangi bir
döneminde fiziksel þiddet
47
42
14 14 14
Kent Kýr Türkiye
son 12 ayda
fiziksel þiddet
62

Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Þekil 4.8. Fiziksel þiddete iliþkin tutum ve yaþanan cinsel þiddet:
Evlenmiþ kadýnlarýn fiziksel þiddete iliþkin tutumlarý ve eþi veya birlikte olduðu kiþilerden
maruz kaldýklarý þiddetin yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
%
50
45
kadýn cinsel iliþkiyi
reddedemez
46
yaþamýn herhangi bir
döneminde cinsel þiddet
son 12 ayda
cinsel þiddet
40
35
30
25
31
25
20
14
18
15
15
10
7
8
7
0
Kent Kýr Türkiye
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden kadýna yönelik
þiddet
Araþtýrma kapsamýnda, kadýnlarýn yakýn iliþki içinde olduklarý erkeklerin yaný sýra diðer
kiþiler (erkek ya da kadýn) tarafýndan maruz kaldýklarý þiddet bilgisi de elde edilmiþtir. Bu
bilgi, bir evlilik yaþamýþ veya bir erkekle iliþkisi olmuþ evli ya da bekar olmalarý dikkate
alýnmadan tüm kadýnlara yöneltilmiþtir. Burada, kadýnlarýn 15 yaþýndan itibaren yakýn
iliþkide olduklarý erkekler dýþýndakilerden maruz kaldýklarý fiziksel ve cinsel þiddet yaygýnlýðýna
iliþkin veri sunulmaktadýr. Ayrýca, 15 yaþýndan önce maruz kalýnan cinsel istismar (çocuklukta
cinsel istismar) ile ilgili yüzdeler de yer almaktadýr. Belirtilen fiziksel ve cinsel þiddet
yüzdeleri ile çocuklukta yaþanan cinsel istismarýn kimler tarafýndan yapýldýðý da bölümün
konularýndandýr.
15 yaþýndan sonra fiziksel þiddet
Kadýnlara, sorulan sorular arasýnda, onlara 15 yaþýndan sonra eþleri veya birlikte olduklarý
kiþi dýþýnda baþka biri tarafýndan herhangi bir kötü muamele ya da fiziksel þiddet uygulayan
olup olmadýðý sorusu da yer almaktadýr. Fiziksel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlardan,
þiddet uygulayan kiþi veya kiþilerin kim olduklarý bilgisi de elde edilmiþtir. Tablo 4.6'da
15 yaþýndan sonra eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakilerden kadýnlara yönelik fiziksel
63

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
ve cinsel þiddet yaygýnlýðý bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyi açýsýndan
verilmektedir. Ülke genelinde 15 yaþýndan sonra her 100 kadýndan yaklaþýk 17'si yakýn
iliþkide olduklarý erkekler dýþýndakilerden fiziksel þiddete maruz kaldýðýný belirtmiþtir. Kent
ve kýr için deðerlendirildiðinde ise çok büyük bir farklýlýk görülmemektedir. En fazla fiziksel
þiddete maruz kaldýðýný belirten kadýnlar Kuzeydoðu Anadolu (yüzde 23), Ortadoðu
Anadolu (yüzde 22), Doðu Karadeniz (yüzde 19) ve Ýstanbul (yüzde 20) bölgelerinde
yaþayanlardýr. En az fiziksel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlar ise yüzde 14 ile Batý
Marmara bölgesinde yaþayanlardýr.
Fiziksel þiddeti uygulayanlar açýsýndan bakýldýðýnda ise, ülke genelinde ilk sýrayý yüzde
41 ile kadýnlarýn babalarý, yüzde 32 ile anneleri, yüzde 16 ile aðabeyleri ve yüzde 8 ile
öðretmenleri almaktadýr. Baþka bir deyiþle, kadýnlarýn 15 yaþýndan sonra eþleri ya da
birlikte olduklarý kiþiler dýþýndakilerden maruz kaldýklarý fiziksel þiddet daha çok kendi
ailelerinden gelmektedir. Kayýnvalide ve kayýnpeder tarafýndan fiziksel þiddet ise en fazla
Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlar tarafýndan belirtilmiþtir (Ek Tablo 4.7).
Bölgesel olarak bakýldýðýnda, ailelerden kadýna yönelik fiziksel þiddetin en yoðun olduðu
bölgeler yüzde 81 ile Doðu Marmara; yüzde 80 ile Ýstanbul ve yüzde 76 ile Akdeniz gibi
ülkenin batýsýnda ve güneyinde yer alan bölgelerdir. Daha uzak akrabalar tarafýndan
kadýna yönelik fiziksel þiddet yüzde 35 ile Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlar
arasýnda en fazladýr. Daha sonra yüzde 30 ile bu bölgeyi Orta Anadolu bölgesi izlemektedir.
Kadýnlarýn eðitim düzeylerindeki farklýlaþma, eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler dýþýndakiler
tarafýndan maruz kaldýklarý fiziksel þiddet biçiminde deðiþiklik göstermemektedir. Refah
düzeyinin düþük veya yüksek olmasý da yaþanan fiziksel þiddeti deðiþtirmemektedir.
15 yaþýndan sonra cinsel þiddet
Kadýnlara, 15 yaþýndan sonra eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler dýþýndakiler tarafýndan
istekleri dýþýnda cinsel iliþkiye girmeye ya da cinsel bir eylemde bulunmaya zorlanýp
zorlanmadýklarý sorulmuþtur. Cinsel iliþkiye girmeye ya da cinsel bir eyleme zorlandýðýný
belirten kadýnlarýn, bu þiddeti uygulayan kiþinin kim veya kimler olduðuna iliþkin bilgi de
ayrýca elde edilmiþtir. Ülke genelindeki, her 100 kadýndan 3'ü yakýn iliþkide olduðu erkekler
dýþýndakilerden cinsel þiddete maruz kaldýðýný belirtmiþtir. Kentsel yerleþim yerlerinde
yaþayan kadýnlarýn yaklaþýk yüzde 4'ü, kýrsal yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlarýn ise
yüzde 2.3'ü cinsel þiddet yaþamýþtýr. Bölgeler arasýnda yaþanan cinsel þiddet oranlarý ise
önemli bir farklýlaþma göstermemekte ve yüzde 2 ile yüzde 5 arasýnda deðiþmektedir.
Yakýn iliþkide olunan erkeklerin dýþýndakilerden kadýnlarýn maruz kaldýklarý cinsel þiddetin
veya istismarýn eðitim düzeyi daha fazla olan kadýnlar tarafýndan daha çok belirtildiði
görülmüþtür.
Ülke genelinde cinsel þiddete maruz kalan kadýnlarýn yarýsýndan fazlasý (yüzde 52),
yaþadýklarý cinsel istismarýn tanýmadýklarý kiþiler tarafýndan gerçekleþtirildiðini belirtmiþlerdir.
64

Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Daha sonra yüzde 18 ile erkek arkadaþlar ve yüzde 12 ile erkek akrabalar gelmektedir
(Ek Tablo 4.8).
15 yaþýndan önce cinsel istismar
15 yaþýndan önce yaþanan cinsel istismarýn oldukça duyarlý ve araþtýrma yoluyla bilgi
elde edilmesi zor bir konu olmasýndan hareketle, bu bilgi aþamalý olarak toplanmaya
çalýþýlmýþtýr. Kadýnlara, 15 yaþýndan önce istenmeyen bir cinsel davranýþta bulunan ya
da cinsel olarak rahatsýz edecek biçimde dokunan olup olmadýðý sorusu yöneltilmiþtir.
Ayrýca, bu soruya verilen cevap dikkate alýnmaksýzýn, görüþmenin sonunda üzerinde bir
aðlayan ve bir gülen kýz resminin bulunduðu bir kart gösterilmiþtir. Kadýnlardan, yaþadýklarý
deneyime uygun olarak karttaki ifadelerden birini görüþmecinin görmeyeceði biçimde
iþaretlemeleri ve kartý zarfa koyup kapatmalarý istenmiþtir. Tablo 4.7'de bölge ve yerleþim
yerine göre hem görüþme sýrasýnda verilen cevaplar, hem de karta verilen cevaplarla
birlikte iki cevabýn toplamý gösterilmektedir.
Ülke genelinde görüþme sýrasýnda cinsel istismar yaþadýðýný söyleyen kadýn yüzdesi 4
iken, bu yüzde karta verilen cevaplarla birlikte yüzde 7'ye çýkmýþtýr. Kentsel yerleþim
alanlarýnda yaþayan kadýnlar açýsýndan cinsel istismar kýrsal alanda yaþayan kadýnlarýn
3 katý daha fazladýr. Bölge düzeyinde deðerlendirildiðinde ise, cinsel istismar yaþadýðýný
en fazla belirten kadýnlar, Ýstanbul (yüzde 9) ve Akdeniz (yüzde 8,5) bölgelerinde yaþayan
kadýnlardýr. Daha genç yaþ grubundaki kadýnlar ile eðitim ve refah düzeyi daha yüksek
olan kadýnlar, çocuklukta cinsel istismar yaþadýklarýný diðer gruplara oranla daha fazla
belirtmiþlerdir. Bunun nedenleri arasýnda, yaþanan davranýþýn cinsel istismar olarak
tanýmlanmasý ya da cinsel istismarýn açýklanmasýndan çekinme sayýlabilir.
Çocukluk döneminde yaþanan cinsel istismarý kimlerin uyguladýðý Ek Tablo 4.9'da ayrýntýlý
bir þekilde verilmektedir. Ülke genelinde, 15 yaþýndan önce yaþanan cinsel istismarýn
yüzde 42'si kadýnlarýn tanýmadýklarý kiþiler, yüzde 30'u ise erkek akrabalar tarafýndan
uygulanmýþtýr.
65

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Table 4.6. 15 yaþýndan sonra fiziksel ve cinsel þiddet:
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden fiziksel ve cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn
bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Fiziksel
þiddet
Cinsel
þiddet
Fiziksel veya
cinsel þiddet
Kadýn sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
18.0
3.6
20.1
9,528
Kýr
17.1
2.3
18.6
3,267
Bölge
Ýstanbul
19.5
3.5
21.1
2,520
Batý Marmara
14.2
2.4
15.6
608
Ege
17.3
1.7
18.3
1,706
Doðu Marmara
17.9
2.9
19.1
1,243
Batý Anadolu
15.8
4.9
19.4
1,343
Akdeniz
16.9
4.2
19.7
1,650
Orta Anadolu
16.3
2.4
17.8
608
Batý Karadeniz
15.9
2.9
17.5
740
Doðu Karadeniz
19.1
3.6
21.0
430
Kuzeydoðu Anadolu
23.1
2.8
23.8
328
Ortadoðu Anadolu
21.8
3.7
24.3
545
Güneydoðu Anadolu
18.3
3.8
20.5
1,074
Yaþ
15-24
21.8
5.5
24.9
3,490
25-34
16.6
3.4
18.5
3,493
35-44
16.2
2.3
17.5
2,797
45-59
16.1
1.5
17.0
3,015
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
19.2
2.0
20.2
2,390
Ýlköðretim birinci kademe
15.5
2.1
16.8
5,477
Ýlköðretim ikinci kademe
19.6
3.8
21.7
1,949
Lise ve üzeri
19.6
6.4
23.3
2,978
Refah düzeyi
Düþük
19.2
2.7
20.6
4,473
Orta
16.8
3.2
18.7
5,460
Yüksek
17.4
4.6
20.2
2,863
Türkiye
17.8
3.3
19.7
12,795
66

Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Tablo 4.7. 15 yaþýndan önce cinsel istismar
Çocuklukta istismara maruz kaldýðýný belirten kadýnlarýn yüz yüze görüþmede ve karta verdikleri
cevaplarýn bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Yüz yüze görüþme
Yüz yüze görüþme ve
kart verilen cevaplar
sayý
%
toplam
cevaplayan
kadýn sayýsý
sayý
%
toplam
cevaplayan
kadýn sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
473
5.0
652
748
7.9
9,528
Kýr
85
2.6
156
173
5.3
3,267
Bölge
Ýstanbul
156
6.2
198
235
9.3
2,520
Batý Marmara
12
2.0
19
22
3.7
608
Ege
57
3.4
92
104
6.1
1,706
Doðu Marmara
54
4.4
67
75
6.0
1,243
Batý Anadolu
52
3.9
85
93
6.9
1,343
Akdeniz
89
5.4
120
141
8.5
1,650
Orta Anadolu
22
3.6
36
38
6.2
608
Batý Karadeniz
18
2.4
51
54
7.3
740
Doðu Karadeniz
18
4.2
30
32
7.4
430
Kuzeydoðu Anadolu
16
4.9
19
22
6.6
328
Ortadoðu Anadolu
24
4.4
31
40
7.3
545
Güneydoðu Anadolu
39
3.7
60
66
6.1
1,074
Yaþ
15-24
258
7.4
342
391
11.2
3,490
25-34
164
4.7
241
268
7.7
3,493
35-44
83
3.0
130
146
5.2
2,797
45-59
53
1.7
96
116
3.9
3,015
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
54
2.3
104
120
5.0
2,390
Ýlköðretim birinci kademe
156
2.8
283
314
5.7
5,477
Ýlköðretim ikinci kademe
114
5.9
156
183
9.4
1,949
Lise ve üzeri
234
7.9
265
304
10.2
2,978
Refah düzeyi
Düþük
146
3.3
267
300
6.7
4,473
Orta
227
4.2
320
371
6.8
5,460
Yüksek
185
6.5
221
250
8.7
2,863
Türkiye
558
4.4
807
921
7.2
12,795
67

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Deðerlendirme
Araþtýrma sonuçlarý, Türkiye'de kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþilerden maruz
kaldýðý fiziksel þiddetin yaygýn olduðunu göstermektedir. Ayrýca, araþtýrma bulgularý,
evlenmiþ kadýnlarýn yaþadýðý fiziksel þiddetin aðýr derecede yaþanmasýnýn daha sýk olarak
görüldüðünü de ortaya koymuþtur (Þekil 4.1). Yaþanan fiziksel þiddetin bölgeler arasýnda
önemli bir farklýlaþma gösterdiði görülmektedir.
Ülke düzeyinde evlenmiþ kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler) tarafýndan yaþamýþ
olduklarý fiziksel veya cinsel þiddet yüzde 42 iken, bölgelere göre bu iki þiddet biçiminden
en az birinin yaþanma oraný, yüzde 26 ile 57 arasýnda deðiþmektedir. Son 12 ay dikkate
alýndýðýnda ise, bu yüzdeler ülke genelinde yüzde 14 iken, bölgeler arasýnda yüzde 9 ile
27 arasýndadýr. Bu sonuçlar, þiddetin, evli kadýnlarýn hayatlarýnýn bir gerçeði olduðunu
göstermesi ve bölgesel farklýlýklarý ortaya çýkarmasý açýsýndan oldukça önemlidir. Evlenmiþ
kadýnlarýn yakýn iliþkide olduklarý erkeklerden yaþadýklarý fiziksel ve cinsel þiddetin oldukça
yaygýn olduðu sonucu, birçok ülkede yapýlan araþtýrma sonuçlarýyla örtüþmektedir.
Dünya Saðlýk Örgütü'nün farklý ülkelerde yaptýðý araþtýrmalardan elde edilen verilere göre,
kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde maruz kaldýklarý fiziksel veya cinsel þiddet
yaygýnlýðý yüzde 15 ile 71 arasýnda deðiþmektedir. Türkiye sonuçlarý da bu aralýðýn içinde
yer almaktadýr, ancak ülkenin bazý bölgelerindeki fiziksel veya cinsel þiddet yüzdeleri,
diðer ülkelerdeki þiddet yüzdelerinden fazladýr. Cinsel þiddet birçok durumda fiziksel
þiddet ile birlikte yaþanmaktadýr.
Duygusal istismar, kiþilerin algýlarýna göre deðiþmektedir ve ülke genelindeki kadýnlarýn
yüzde 44'ü yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde duygusal istismar yaþadýðýný belirtmiþtir.
Kadýnlarýn günlük hayatlarýnýn kontrol edilmesine yönelik davranýþlarda duygusal istismar
olarak deðerlendirildiðinde, duygusal istismar yüzdesi artmaktadýr.
Kadýnlar, eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler dýþýnda da fiziksel ve cinsel þiddete maruz
kalmaktadýrlar. Kadýnlarýn yakýn iliþkide olduklarý erkekler dýþýndakiler tarafýndan maruz
kaldýðý þiddet biçimi olarak fiziksel þiddet ön plana çýkmaktadýr. Evlenmiþ kadýnlarýn eþleri
veya birlikte olduklarý kiþilerden yaþadýðý fiziksel þiddet yüzde 39 iken, yakýn iliþkide
olmadýklarý kiþilerden maruz kaldýklarý þiddet yüzde 18'dir. Bölgesel olarak eþ veya birlikte
olunan kiþiden maruz kalýnan þiddetle de benzer biçimde farklýlýk görülmektedir.
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden kadýna yönelik þiddet bölgesel olarak
karþýlaþtýrýldýðýnda, eþ veya birlikte olunan kiþiden maruz kalýnan þiddette olduðu kadar
büyük bir farklýlýk görülmemektedir. Diðer ülkelerde yapýlan araþtýrmalarla karþýlaþtýrýldýðýnda,
DSÖ araþtýrmalarýnýn yapýldýðý ülkelerde yüzde 5 ile 62 arasýnda deðiþen eþ dýþýndakilerden
kadýna yönelik fiziksel þiddet yaygýnlýðý, Türkiye'de yüzde 18'dir.
68

Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Burada dikkat çekilmesi gereken önemli bir nokta, eþ veya birlikte olunan kiþiden kadýna
yönelik þiddet ile eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakiler tarafýndan uygulanan þiddetin
genellikle farklý olmasýdýr. Yakýn iliþkide olunan erkekler dýþýndakilerin uyguladýðý fiziksel
þiddet, daha çok bir kere olabilen ve göreceli olarak daha az süre ile maruz kalýnan bir
þiddet biçimidir. Ayrýca, kadýnlarýn eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakilerden þiddete
maruz kalma durumunda farklý kiþilerin de belirtilmesi söz konusudur. Ancak eþ veya
birlikte olunan kiþiden kadýna yönelen fiziksel þiddet, biraz daha süreklilik içermektedir.
Kadýnlarýn, yakýn iliþkide olduklarý erkekler dýþýndakilerden cinsel þiddet, fiziksel þiddetle
kýyaslandýðýnda daha azdýr. Her 100 kadýndan 3'ü cinsel istismara maruz kaldýðýný söylemiþ
ve bu þiddetin uygulayýcýsýnýn da daha çok tanýmadýklarý kiþiler olduðunu belirtmiþtir.
Kadýnlar, çocukluk döneminde yaþanan cinsel istismarýn uygulayýcýsý olarak öncelikle
tanýmadýklarý kiþileri, ardýndan da erkek akrabalarý belirtmiþlerdir.
69

Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý
Bölüm 5
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk
Sonuçlarý
Sabahat TEZCAN, Sutay YAVUZ, Hande TUNÇKANAT
Kadýna yönelik aile içi þiddetin en önemli sonuçlarýndan biri þiddetin kadýnýn fiziksel ve
ruhsal saðlýðýný olumsuz etkilemesi ve bunun da önemli bir halk saðlýðý sorunu olarak
karþýmýza çýkmasýdýr. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþanmasý sonucu oluþan yaralanmalar,
þiddetin kadýn saðlýðýna doðrudan etkisini göstermektedir. Bununla birlikte, yaþamlarýnýn
herhangi bir döneminde þiddet yaþamýþ ve yaþamamýþ kadýnlarýn seçilmiþ bazý genel ve
ruhsal saðlýk durumlarýyla ilgili sorulara verdikleri yanýtlar, þiddet yaþanmasýnýn saðlýk
üzerinde dolaylý etkilerinin de olabileceðini göstermektedir. Bu konuda baþka ülkelerde
yapýlan araþtýrmalarýn sonuçlarý, yaþanan þiddetin doðrudan bir sonucu olduðunu iddia
etmemekle birlikte, þiddet yaþayan kadýnlarda bazý fiziksel ve ruhsal rahatsýzlýklarýn görülme
sýklýðýnýn daha fazla olduðunu göstermektedir (DSÖ, 2005).
Þiddet sonucu yaralanma
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nda eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlara bu þiddet sonucu gerçekleþen yaralanmalar,
bu yaralanmalarýn sayýsý, þiddeti ve biçimleri hakkýnda sorular sorulmuþtur.
Türkiye genelinde evlenmiþ kadýnlarýn yaklaþýk dörtte biri yaþadýklarý fiziksel veya cinsel
þiddet sonucunda yaralandýðýný belirtmiþtir (Tablo 5.1). Bu oran kentsel veya kýrsal yerleþim
yerlerinde önemli derecede farklýlaþmamaktadýr. Bölgelere göre bakýldýðýnda ise þiddet
sonucu yaralanma yaygýnlýðýnýn yüzde 17.7 (Doðu Marmara) ve yüzde 32.9 (Orta Anadolu)
arasýnda deðiþtiði görülmektedir. Orta Anadolu, Batý Anadolu, Akdeniz ve Kuzeydoðu
Anadolu bölgelerinde yaþayan kadýnlar arasýnda þiddet sonucu yaralanma yaygýnlýðý
diðer bölgelerde yaþayan kadýnlara göre daha yüksektir. Bu dört bölgede eþi ve birlikte
olduðu kiþi(ler)den fiziksel ve cinsel þiddet yaþamýþ yaklaþýk her üç kadýndan biri yaþadýðý
þiddet sonucu yaralanmýþtýr.
Yaþamýn herhangi bir döneminde maruz kaldýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu yaralanma
yaygýnlýðý 15-24 yaþlar arasý evlenmiþ kadýnlar arasýnda yüzde 19.5 iken, 45-59 yaþlarý
arasýndaki kadýnlarda yüzde 26.8'dir. Bu bulgu daha yüksek yaþ grubunda bulunan
kadýnlar arasýnda yaþamýn herhangi bir döneminde eþ veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den
þiddet yaþamanýn kümülatif þekilde artmasýyla ilgilidir. Araþtýrma bulgularý, kadýnýn eðitim
ve hanenin refah düzeyi ile þiddet yaþama yaygýnlýðý arasýnda ters yönlü iliþkinin var
olduðunu göstermektedir (Bkz. Bölüm 4). Ancak, benzer bir iliþkiye kadýnýn eðitim ve
71

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
refah düzeyi ile þiddet sonucu yaralanma arasýnda rastlanmamaktadýr. Diðer bir deyiþle
kadýnýn eðitim ve hanenin refah düzeyine göre þiddet sonucu yaralanma yaygýnlýðý belirgin
bir farklýlaþma göstermemekte, tüm þiddet gören kadýnlar benzer yaralanma riskine sahip
olmaktadýr.
Tablo 5.1 Þiddet sonucu yaralanma
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþamýn herhangi bir döneminde maruz kaldýðý fiziksel
veya cinsel þiddet sonucu yaralanan kadýnlarýn yaþadýklarý yere ve temel özelliklerine göre
yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Yaralanan
kadýnlar
Fiziksel veya cinsel
þiddet yaþamýþ
kadýn sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim düzeyi
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretimi birinci kademe
Ýlköðretimi ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
24.2
22.1
19.6
22.9
20.7
17.7
29.5
28.6
32.9
20.4
18.3
27.5
23.8
24.2
19.5
22.1
23.6
26.8
23.3
23.9
22.7
24.0
25.7
21.4
24.4
23.7
3,516
1,365
270
223
311
330
436
426
467
356
369
564
517
612
503
1,554
1,346
1,478
1,559
2,372
362
588
2,210
2,049
622
4,881
72

Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý
Tablo 5.2 Þiddet sonucu yaralanma sayýsý
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu yaralanmýþ
kadýnlarýn, yaralanma sayýsýna, yaþadýklarý yere ve temel özelliklerine göre yüzdesi ile tedavi
gerektirecek kadar yaralanan kadýnlarýn yaþadýklarý yere temel özelliklere göre yüzdesi,
Türkiye 2008
1 - 2
kez
Yaralanma sayýsý
3 - 5
kez
5'ten
fazla
Tedavi
gerektirecek
kadar
yaralanan
Þiddet
sonucu
yaralanmýþ
kadýn sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim düzeyi
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretimi birinci kademe
Ýlköðretimi ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
43.2
38.9
46.0
49.0
41.0
43.1
41.5
39.4
41.6
47.6
43.9
36.5
52.5
34.0
49.9
44.5
37.2
41.5
33.6
41.2
52.1
55.9
37.8
42.4
54.1
24.0
26.4
22.1
18.4
16.5
32.1
27.5
26.8
26.9
18.2
31.5
24.4
23.5
25.8
26.5
24.2
31.8
19.2
22.5
27.8
12.2
24.9
23.3
25.4
26.4
32.5
34.5
31.9
32.6
42.5
24.8
31.0
32.9
31.5
34.1
24.7
37.4
23.3
39.6
23.6
31.1
31.0
38.7
43.5
30.9
33.8
19.2
38.8
31.6
19.4
42.0
37.8
33.7
42.5
37.8
39.1
35.4
48.4
39.7
50.0
34.7
39.5
40.2
49.9
32.7
42.4
43.1
40.7
43.5
40.8
41.5
35.5
43.2
37.1
43.6
903
309
55
51
64
61
123
121
159
73
61
167
126
151
115
359
335
403
401
584
86
141
611
461
140
Türkiye
42.1
24.6
33.0
40.9
1,212
Not: Yaralanma sayýlarýna iliþkin yüzdelerin toplamý, 'Bilmiyor/Hatýrlamýyor' yanýt kategorisine iliþkin sonuçlarýn tabloda verilmemesinden
dolayý 100'e ulaþmamaktadýr.
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde maruz kaldýðý
fiziksel veya cinsel þiddet sonucu yaralandýðýný söyleyen kadýnlara araþtýrma tarihine kadar
kaç kez yaralandýklarý sorulmuþtur. Ayrýca bu yaralanmalardan herhangi birisinin tedavi
olmasýný gerektirecek kadar þiddetli olup olmadýðý bilgisi de alýnmýþtýr. Türkiye genelinde
73

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
yaþadýðý þiddet sonucu yaralanmýþ kadýnlarýn yüzde 57.6'sý 3 veya daha fazla kez
yaralandýðýný belirtirmiþtir. Þiddet sonucu yaralanmýþ yaklaþýk her üç kadýndan biri de 5
defadan daha fazla kez yaralandýðýný söylemiþtir (Tablo 5.2). Þiddet sonucu yaralanmýþ
her 10 kadýndan dördü ise en az bir kez tedavi olmasýný gerektirecek kadar þiddetli
derecede yaralandýðýný belirtmiþtir. Bulgular þiddet sonucu yaralanmalarýn raslantýsal
olmadýðýný, aksine yaralanmalarýn sýklýkla ve aðýr derecede gerçekleþtiðini ortaya
çýkarmaktadýr.
Kentsel ve kýrsal alanlarda yaþayan kadýnlar arasýnda yaralanma sayýsý bakýmýndan önemli
bir farklýlýk görülmemektedir. Araþtýrma tarihinde Ege, Güneydoðu Anadolu ve Kuzeydoðu
Anadolu bölgelerinde yaþayan ve þiddet sonucu yaralanmýþ yaklaþýk her 10 kadýndan 4'ü
þiddet sonucunda, 5 defadan daha fazla yaralandýklarýný söylemiþlerdir. Batý Karadeniz
ve Güneydoðu Anadolu bölgelerinde yaþayan ve þiddet sonucu yaralanmýþ kadýnlarýn
yarýsý ise en az bir kez tedavi olmasýný gerektirecek kadar þiddetli derecede yaralanmýþtýr.
Kadýnlarýn temel özellikleri göz önüne alýnarak yaþanýlan þiddet sonucu yaralanma
sayýlarýna bakýldýðýnda eðitim ve refah düzeyi daha yüksek kadýnlar arasýnda yaralanma
sayýsýnýn daha düþük olduðu görülmektedir. Þiddet sonucu yaralanmýþ eðitimi olmayan
veya ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlarýn yüzde 43.5'i 5'ten daha fazla kez yaralandýðýný
söylerken, lise veya daha üzeri eðitim almýþ kadýnlar arasýnda yaralanma sayýsý 5'ten fazla
olan kadýn oraný yüzde 19.2'dir (Tablo 5.2). Buna karþýn, en yüksek eðitimli kadýnlar
dýþýnda, en az bir kez tedavi olmayý gerektirecek kadar yaralanmanýn kadýnlarýn eðitim
ve refah düzeyine göre farklýlaþmadýðý görülmektedir.
Eþ veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþamýn herhangi bir döneminde yaþanan fiziksel
veya cinsel þiddet içeren davranýþlar sonucu meydana gelen yaralanmalar farklý biçimlerde
olmaktadýr. Bu yaralanma biçimlerine bakýldýðýnda Türkiye genelinde yaralanmalarýn en
yaygýn “çizik, sýyrýk veya bere” (yüzde 66) ve “kulak zarý patlamasý, göz yaralanmasý veya
morarmasý” (yüzde 60) biçiminde gerçekleþtiði görülmektedir (Þekil 5.1). Þiddet sonucu
yaralanmýþ kadýnlarýn yüzde 17'si ise “kesik veya sýyrýk”, “burkulma çýkýk” ve “kemiklerde
çatlak veya kesik” oluþacak þekilde yaralandýklarýný söylemiþlerdir. Yaralanma biçimlerinden
aðýr yaralanmalarýn yaygýnlýðýnýn bu denli yüksek oluþu niteliksel araþtýrma kapsamýnda
toplanan bilgi ile de örtüþmektedir. Kadýnlar bu araþtýrma sýrasýnda da eþ ve birlikte
olduklarý kiþi(ler)den yaþadýklarý þiddetin aðýr derecede yaþandýðýný söylemiþlerdir.
Yaralanma biçimlerinin yüzde daðýlýmý kadýnlarýn araþtýrma tarihinde yaþadýðý yerleþim
yerine göre önemli bir farklýlýk göstermemektedir (Bkz. Ek Tablo 5.1). Akdeniz, Kuzeydoðu
Anadolu ve Güneydoðu Anadolu'da yaþayan yaralanmýþ her 10 kadýnýn 7'sinden fazlasý
“çizik, sýyrýk veya bere” oluþacak biçiminde yaralandýðýný söylerken, diðer bölgelerde
yaþayan yaklaþýk yaralanmýþ her 10 kadýnýn 6'sý benzer biçimde yaralandýðýný belirtmiþtir.
“çizik, sýyrýk veya bere” oluþacak biçimde yaralanmalarda kadýnlarýn eðitim ve yaþadýklarý
hanenin refah düzeyine göre belirli bir farklýlaþma görülmemektedir.
74

Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý
Þekil 5.1. Yaralanma biçimleri:
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþamýn herhangi bir döneminde yaþanan fiziksel veya
cinsel þiddet sonucu yaralanan kadýnlarýn yaralanma biçimlerinin yüzdesi, Türkiye 2008
%
70
66
60
60
50
40
30
20
17 17 17
13
10
8 8
4
0
Çizik, sýyrýk
yara/bere
Kulak zarý patlamasý, göz
yaralanmasý/morarmasý
Kesik/Isýrýk
Burkulma/çýkýk
Kemiklerde çatlak/kýrýk
Derin yara/kesik
Diþ kýrýlmasý
Ýç organlarda yaralanma
Yanýk
Gebelikte fiziksel þiddet
Gebelik sýrasýnda fiziksel þiddet yaþanmasýnýn kadýnlar kadar doðacak bebeklerin de
saðlýðýný olumsuz etkilediði bilinmektedir. Araþtýrma kapsamýnda en az bir kez gebe kalmýþ
kadýnlara gebelikleri sýrasýnda eþ veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþayýp
yaþamadýklarý sorulmuþtur.
Türkiye genelinde en az bir kez gebe kalmýþ her on kadýndan biri gebeliði sýrasýnda eþi
veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan fiziksel þiddet yaþamýþtýr (Tablo 5.3). Araþtýrma
tarihinde kentsel ve kýrsal yerleþim alanlarýnda yaþayan kadýnlar arasýnda gebeliði sýrasýnda
fiziksel þiddet yaþamýþ kadýn yüzdesi farklýlaþmamaktadýr. Buna karþýn, gebeliði sýrasýnda
fiziksel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlarýn yüzdesi, Batý Marmara bölgesinde yaþayan
kadýnlar arasýndaki yüzde 5.3 ile Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlar
arasýndaki yüzde 17.6 arasýnda deðiþmektedir. Gebelikleri sýrasýnda fiziksel þiddet yaþamýþ
kadýnlarýn en yaygýn olduðu bölgeler ile yaþamýn herhangi bir döneminde fiziksel þiddet
yaþamýþ kadýnlarýn en yaygýn olduðu bölgeler (Kuzeydoðu Anadolu, Ortadoðu Anadolu,
Güneydoðu Anadolu ve Orta Anadolu bölgeleri) birbiri ile örtüþmektedir.
Araþtýrma tarihinde 15 ve 24 yaþlarý arasýndaki kadýnlarýn yüzde 11'i gebelikleri sýrasýnda
eþ veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþadýklarýný söylemiþlerdir. Bu yaþ
grubunda yaþanan gebelik sayýsýnýn az olmasýna karþýn gebeliði sýrasýnda þiddet yaþamýþ
kadýn oranýnýn bu denli yüksek olmasý dikkat çekicidir. Bu durum kadýnlarýn genç yaþlarda
ve evliliklerinin ilk yýllarýnda daha çok þiddet ile karþýlaþmalarýnýn bir sonucu olarak
görülebilir (Bkz. Bölüm 4).
75

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Gebelik sýrasýnda fiziksel þiddet yaþama yüzdesi kadýnlarýn eðitim ve refah düzeyi özelliklerine
göre deðiþmektedir. Daha yüksek eðitimli olan ve refah düzeyi daha yüksek hanelerde
yaþayan kadýnlar arasýnda gebelik sýrasýnda þiddet yaþama yüzdesi daha düþüktür. Eðitimi
olmayan veya ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlar arasýnda görülen, gebelik sýrasýnda fiziksel
þiddet yaþama yaygýnlýðý yüzde 14 ile Türkiye ortalamasýnýn üzerindedir.
Tablo 5.3 Gebelikte fiziksel þiddet
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den gebelikleri sýrasýnda fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn
yaþadýklarý yere ve kadýnlarýn temel özelliklerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Gebeliði sýrasýnda
fiziksel þiddet
yaþamýþ kadýnlar
En az bir kez gebe
kalmýþ kadýn
sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim düzeyi
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretimi birinci kademe
Ýlköðretimi ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
9.6
9.8
8.6
5.3
6.9
7.7
11.2
11.2
13.7
9.4
7.2
17.6
12.9
12.9
11.3
8.7
9.5
10.3
14.4
9.2
8.1
6.0
12.9
9.3
5.0
9.7
7,618
2,677
655
821
804
791
866
919
847
744
824
964
952
1,108
1,011
3,491
2,936
2,857
2,649
5,056
805
1,785
4,004
4,393
1,898
10,295
76

Fiziksel veya cinsel þiddet ve genel saðlýk
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý
Araþtýrmada kadýnlara genel olarak ve son 4 hafta içinde kendi saðlýk durumlarýný
deðerlendirmelerini saðlayacak sorular sorulmuþtur. Saðlýk durumuna iliþkin bilgi kadýnlara
yaþadýklarý þiddete iliþkin sorular sorulmadan önce alýnmýþtýr. Kadýnlarýn saðlýk durumlarýna
iliþkin verdikleri yanýtlar, eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet
yaþayýp yaþamadýklarýna göre incelenmiþtir.
Türkiye genelinde yaþamýn herhangi bir döneminde fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ
kadýnlar arasýnda saðlýk durumunun "kötü veya çok kötü" olarak belirtilmesi, hiç þiddet
yaþamamýþ kadýnlara oranla iki kat daha yaygýndýr (Þekil 5.2). Bu farklýlýðýn hemen hemen
ayný oranlarda kentsel ve kýrsal alanlarda yaþayan kadýnlar arasýnda da olduðu görülmektedir.
Yaþanýlan bölge açýsýndan bakýldýðýnda, Kuzeydoðu Anadolu, Ortadoðu Anadolu ve
Güneydoðu Anadolu'da þiddet yaþamýþ kadýnlarýn genel saðlýk durumlarý hakkýnda diðer
bölgelerdeki kadýnlara göre daha yüksek oranla olumsuz deðerlendirmede bulunduklarý
görülmektedir.
Þekil 5.2. Þiddet ve genel saðlýk:
Þiddet yaþamaya göre kadýnlar arasýnda genel saðlýk durumunu “kötü veya çok kötü”
olarak beyan eden kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
%
50
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ
40
30
20
10
0
10
17
5
15 15 15
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
8 7 8
18
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
20 21 21 20 22 18
10 10 9
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
11
40
34
16
32
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
25
19
12
9
Kent
Kýr
10
21
Türkiye
Son 4 hafta içindeki saðlýk durumunun deðerlendirilmesinde de kadýnlarýn verdikleri
yanýtlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde fiziksel veya cinsel þiddet yaþayýp
yaþamadýklarýna göre farklýlaþtýðý görülmektedir (Þekil 5.2). Türkiye'de þiddet yaþamýþ
kadýnlar arasýnda son 4 hafta içinde "çok veya aþýrý derecede aðrý/rahatsýzlýk" hissettiðini
söyleyen kadýn oraný yüzde 38 iken hiç þiddet yaþamadýðýný söyleyen kadýnlar arasýnda
bu oran yüzde 21'e düþmektedir. Bu göstergedeki yerleþim yerine ve bölgeye dayalý
farklýlaþma örüntüsü genel saðlýk durumunda gözlenen yapýyla benzerdir. Kuzeydoðu
77

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Anadolu ve Ortadoðu Anadolu'da yaþayan þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yarýsýndan çoðu
(sýrasýyla yüzde 57 ve 53) son 4 hafta içindeki saðlýk durumunu olumsuz olarak
deðerlendirmiþtir.
Kadýnlarýn temel özelliklerine göre þiddet ve saðlýk durumu deðerlendirmesine bakýldýðýnda
yaþamýnýn herhangi bir döneminde eþ veya birlikte olduðu kiþi(ler)den þiddet yaþamýþ
kadýnlarýn hiç þiddet yaþamamýþ kadýnlara göre daha yüksek oranlarda saðlýk durumlarý
hakkýnda olumsuz deðerlendirmede bulunduklarý görülmektedir (Bkz. Ek Tablo 5.1). Bu
farklýlýk daha genç yaþ gruplarýndaki kadýnlar, lise ve üzeri eðitim görmüþ kadýnlar ve
refah düzeyi yüksek hanelerde yaþayan kadýnlar arasýnda daha belirgin düzeydedir.
Þekil 5.3. Þiddet ve son 4 hafta içindeki saðlýk:
Þiddet yaþamaya göre kadýnlar arasýnda son 4 hafta içinde “çok veya aþýrý derecede
aðrý/rahatsýzlýk” hissettiðini söyleyen kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi,
Türkiye 2008
%
70
60
50
40
30
20
10
0
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ
57
53
42
44
40 39 39
33 34
35
35 38
28
30 29
21
23
22
25 23 23
19
17
14
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
20
Kent
37
24
Kýr
42
21
Türkiye
38
Fiziksel veya cinsel þiddet ve ruh saðlýðý
Görüþülen kadýnlardan araþtýrma tarihinden önceki son 4 hafta için ruhsal saðlýklarýna
iliþkin bilgi vermeleri istenmiþtir. Bu kapsamda kadýnlardan son 4 hafta içinde yaþadýklarý
bazý ruhsal sorunlar hakkýnda bilgi alýnmýþ ve ayrýca yaþamlarý boyunca hayatlarýna son
verme düþüncesine iliþkin sorular da sorulmuþtur.
Son 4 hafta içinde bazý ruhsal sorunlarýn yaþanýp yaþanmadýðýna iliþkin sorulara verilen
yanýtlar incelendiðinde yaþamýn herhangi bir döneminde eþ veya birlikte olduðu kiþi(ler)den
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda bu tür sorunlar yaþanmasýnýn þiddet
yaþamamýþ kadýnlara göre daha yaygýn olduðu görülmektedir (Tablo 5.4). Örneðin,
þiddet yaþamamýþ kadýnlarýn yüzde 36'sý son 4 hafta içinde kendini mutsuz hissettiðini
söylerken, ayný oran þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda yüzde 61'dir.
78

Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý
Eþinden veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar
arasýnda ruhsal sorun yaþanmasýnýn daha yaygýn olarak görüldüðünü gösteren bir diðer
durum hayata son verme düþüncesine iliþkin sorulara verilen yanýtlarýn incelenmesinde
karþýmýza çýkmaktadýr.
Türkiye genelinde, eþinden veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet
yaþamýþ kadýnlar arasýnda yaþamýnýn herhangi bir döneminde hayatýna son vermeyi
düþünmüþ olan kadýnlarýn oraný, þiddet yaþamamýþ kadýnlar arasýndaki oranýn 3 katýdýr
(Þekil 5.4). Kuzeydoðu Anadolu, Ortadoðu Anadolu ve Güneydoðu Anadolu bölgelerinde
yaþayan ve fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ her 10 kadýndan yaklaþýk 4'ü bugüne kadar
hayatýna son vermeyi düþündüðünü ifade etmiþtir.
Tablo 5.4 Fiziksel veya cinsel þiddet ve son 4 hafta içinde yaþanan bazý ruhsal
sorunlar
Yaþamýn herhangi bir döneminde eþ veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet
yaþamýþ ve yaþamamýþ kadýnlar arasýnda son 4 hafta içinde yaþanan bazý ruhsal sorunlarýn
yüzdesi, Türkiye 2008
Son 4 hafta içinde
Þiddet yaþamýþ
Þiddet
yaþamamýþ
Sýk baþ aðrýsý
Ýþtahsýzlýk
Uyku sorunu olma
Pek çok þeyden kolayca korkma
Ellerin titremesi
Kendini sinirli, gergin ve endiþeli hissetme
Hazýmsýzlýk çekme
Zihni toparlamakta sorun yaþama
Kendini mutsuz hissetme
Daha sýk aðlama
Günlük faaliyetlerde isteksizlik
Karar vermede zorluk yaþama
Gün içinde yapýlan iþleri aksatma
Ýþe yaramadýðýný düþünme
Zevk aldýðý þeylere karþý ilgiyi kaybetme
Kendini deðersiz hissetme
Hayata son vermeyi düþünme
Kendini hep yorgun hissetme
Midede rahatsýzlýk hissi
Hemen Yorulma
36.4
58.0
48.4
33.6
36.5
73.3
38.0
54.8
60.8
43.3
59.3
46.8
55.5
38.2
46.7
41.8
13.3
77.2
48.9
74.1
24.7
43.4
34.2
22.3
21.9
56.0
26.5
34.9
35.6
23.6
44.3
29.5
44.8
20.6
27.0
18.4
3.7
60.0
35.0
56.7
Not: Tablo'da verilen yüzdeler 4,881 þiddet yaþamýþ ve 5,917 þiddet yaþamamýþ evlenmiþ kadýn temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
79

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Þekil 5.4. Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son verme düþüncesi:
Þiddet yaþamaya göre kadýnlar arasýnda yaþamýn herhangi bir döneminde hayatlarýna
son vermeyi düþünmüþ kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
%
50
40
30
20
10
0
10
30
7
26
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ
11
32 33 32
11
8
34
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
11 11
31
11
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
34
14
35
17
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ
42 41
13 15
38
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
34
11 10 11
Kent
Kýr
31 33
Türkiye
Hayatýna son vermeyi deneme ise ülke genelinde þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda, þiddet
yaþamayanlara göre 4 kat daha yaygýndýr (Þekil 5.5). Akdeniz ve Güneydoðu Anadolu
bölgelerinde yaþayan ve fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda hayatýna
son vermeyi denemiþ olanlarýn oraný sýrasýyla yüzde 15.4 ve yüzde 14.7'dir. Bu oranýn,
Ýstanbul ve Batý Marmara bölgelerinde yaþayan ayný gruptaki kadýnlar arasýnda sýrasýyla
yüzde 9 ve yüzde 8 olduðu görülmektedir.
Þekil 5.5. Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son vermeyi deneme:
Þiddet yaþamaya göre kadýnlar arasýnda yaþamýn herhangi bir döneminde hayatlarýna
son vermeyi denemiþ kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
%
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ
20
15
15
15
13
13 12 12 13
12
10 9
9
10
11
11
12
5
0
2
1
8
3
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
2 2 3 2 3 3 2 3 3 3 2 3
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Kent
Kýr
Türkiye
80

Þiddetin çocuklar üzerinde etkisi
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý
Görüþülen kadýnlardan okul çaðýnda (6-14 yaþlarý arasý) en az bir çocuðu olanlara bu
çocuklardan herhangi birisinin bazý davranýþ sorunlarýný gösterip göstermediði sorulmuþtur.
Çocuðun davranýþýna yönelik olarak sorulan bu sorular, eþ veya birlikte olunan kiþi(ler)den
aile içinde yaþanýlan þiddete iliþkin sorulan sorulardan daha önce sorularak yanýtlarýn etki
altýnda kalmadan alýnmasý saðlanmýþtýr.
Þekil 5.6'da eþ veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ ve
yaþamamýþ kadýnlarýn çocuklarýnýn bazý davranýþ sorunlarýnýn yüzdesi Türkiye genelinde
verilmektedir. Buna göre þiddet yaþamýþ kadýnlarýn çocuklarýnda davranýþ sorunlarý, þiddet
yaþamamýþ kadýnlarýn çocuklarýna oranla daha yaygýn olarak görülmektedir. Örneðin,
þiddet yaþamýþ yaklaþýk her 10 kadýndan dördünün çocuðunda "anneye veya diðer
çocuklara karþý saldýrgan olma" davranýþý görülürken, bu oran þiddet yaþamamýþ kadýnlarýn
çocuklarý arasýnda yarý yarýya azalmaktadýr.
Þekil 5.6. Þiddetin çocuklar üzerinde etkisi:
Annenin fiziksel veya cinsel þiddet yaþama durumuna göre çocuklarda görünen bazý
davranýþ sorunlarýnýn yüzdesi, Türkiye 2008
%
anne þiddet yaþamamýþ
anne þiddet yaþamýþ
80
60
56
59
40
20
20
33
18
28
43
20
38 36
0
Sýk sýk kabus
görme
Yataðýný
ýslatma
Çekingen/içine
kapanýk olma
Anneye/diðer
çocuklara karþý
saldýrgan olma
Hýrçýnlaþarak
aðlama
81

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Deðerlendirme
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nda kadýnlarýn saðlýk durumlarýna
ve 6-14 yaþ arasý çocuklarýn davranýþ sorunlarýna iliþkin sorular, eþ ve birlikte olunan
kiþi(ler)den aile içinde yaþanan þiddeti tespit etmek üzere sorulan sorulardan önce
sorulmuþtur. Sorukaðýdýndaki bu sýralamanýn amacý görüþme sýrasýnda kadýnlarýn verdiði
yanýtlarda bir yanlýlýk etkisinin oluþmasýný engellemektir.
Araþtýrma eþ veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den yaþanan þiddetin kadýnlarýn saðlýðý üzerinde
birçok yönden doðrudan ve dolaylý olumsuz etkileri olduðunu ortaya koymuþtur.
Araþtýrmanýn bir kesit araþtýrmasý olmasý nedeniyle, yaralanmalar konusu dýþýnda, þiddet
yaþamanýn kadýnlarýn belirli saðlýk sorunlarýný yaþamalarýnýn doðrudan bir nedeni olup
olmadýðýný saptamak mümkün görünmemektedir. Bununla birlikte, araþtýrma bulgularý
incelendiðinde kadýnlarýn þiddet yaþamasý ile bazý fiziksel ve ruhsal saðlýk sorunlarýnýn
belirtilerini göstermeleri arasýnda güçlü bir iliþkinin olabileceði görülmektedir. Kadýnlarýn
yaþadýklarý yer ve temel özelliklerine göre bulgular incelendiðinde de bu biçimdeki bir
iliþkinin varlýðýna dair tutarlý sonuçlar ortaya çýkmaktadýr. Kadýnlarýn yaþadýklarý yer ve
temel özellikleri ne olursa olsun þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda fiziksel ve ruhsal saðlýk
durumu hakkýnda olumsuz beyanda bulunma þiddet yaþamayan kadýnlara göre yaklaþýk
2 veya 3 kat daha yaygýndýr. Benzer þekilde anneleri þiddet yaþamýþ 6-14 yaþ arasý
çocuklarýn bazý ruhsal davranýþ sorunlarý þiddet yaþamamýþ annelerin çocuklarýna göre
daha yaygýn olarak görülmektedir. Araþtýrmanýn bu sonucu farklý ülkelerde gerçekleþtirilmiþ
benzer nitelikli araþtýrmalardan elde edilen sonuçlarla örtüþmektedir (DSÖ, 2005).
82

Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Bölüm 6
Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Sunday ÜNER, Ayþe ABBASOÐLU,
Ceren GÖKÇEN
Yaþanan þiddetin kadýnlara göre nedenlerinin, þiddet yaþayan kadýnlarýn bu þiddetle nasýl
mücadele ettiklerinin, þiddeti nasýl ve kimlerle paylaþtýklarýnýn ve þiddet sonucu nerelere
baþvurduklarýnýn bilinmesi önemlidir. Türkiye genelinde kadýnlarýn þiddete nasýl karþýlýk
verdikleri, yakýn çevrelerinden, saðlýk hizmetlerinden ve diðer hizmetlerden nasýl
yararlandýklarý hakkýnda bilinenler sýnýrlýdýr. Bu nedenle, araþtýrma kapsamýnda eþi veya
birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlara aile içi
þiddetle nasýl mücadele ettiklerini anlamaya yönelik sorular sorulmuþtur.
Bu bölümün ilk kýsmýnda kadýna yönelik þiddet aile içi þiddetin nedenleri, kadýnlarýn bakýþ
açýsýndan verilmektedir. Bölümün diðer kýsmýnda, kadýnlarýn þiddetle mücadele ederken
baþvurduklarý stratejiler ve yararlandýklarý hizmetler sunulmaktadýr. Bu bölümde kadýna
yönelik þiddetin nedenleri, kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti yakýn çevreleriyle paylaþma
biçimleri, þiddet sonucu kurumsal düzeyde baþvuru yapýp yapmadýklarý ve hangi
kurum/kuruluþlara yöneldikleri sunulmaktadýr. Ayrýca kadýnlarýn, yaþadýklarý þiddetle
mücadelelerinde gösterdikleri tepkiler, bu tepkilerin sonuçlarý ve þiddetle mücadele etme
yöntemleri ele alýnmaktadýr.
Kadýnlar açýsýndan þiddetin nedenleri
Kadýna yönelik aile içi þiddetin nedenleri pek çok faktöre baðlýdýr. Bu bölümde kadýnlarýn
yaþadýklarý þiddetin nedenleriyle ilgili görüþler sadece kadýnlarýn bakýþ açýsýndan
aktarýlmaktadýr.
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlara þiddetin nedenleri
sorulmuþtur. Verilen cevaplar arasýnda en yaygýn gerekçe olarak, kadýnlarýn yüzde 32'si
tarafýndan "erkeðin ailesiyle yaþanan sorunlar" beyan edilmiþtir. Bunu maddi sýkýntý,
erkeðin iþ sorunlarý, erkeðin iþsiz olmasý ve evde yeterli gýda olmamasý kategorilerini içeren
"ekonomik sýkýntýlar/zorluklar" (yüzde 22) ile erkeðin sinirli olmasý, kadýný kýskanmasý,
kadýnýn ihanetinden þüphelenmesi, erkeðin ayrýlmak istemesi, erkeðin dýþarýda zaman
geçirmek istemesi, erkeðin sorumsuz olmasý ve erkeðin baþka bir eþinin olmasýný kapsayan
"erkekle ilgili nedenler" (yüzde 21) izlemektedir.
83

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Kadýnlarýn yüzde 18'i "kadýnla ilgili nedenler" ve yüzde 13'ü "çocuklarla ilgili sorunlar 15 "
nedeniyle eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)in kendilerine þiddet uyguladýklarýný söylemiþlerdir.
"Kadýnla ilgili nedenler", daha çok kadýnýn þiddetten kendini sorumlu tuttuðu durumlarda
geçerlidir ve kadýnýn cinsel iliþkiyi reddetmesi, kadýnýn erkeðin sözünü dinlememesi,
kadýnýn erkeði kýskanmasý, kadýnýn ev iþlerini aksatmasý ve kadýnýn kendini suçlamasý
cevaplarýný içermektedir. "Erkeðin kötü alýþkanlýklarý" ise, erkeðin alkol kullanmasý, kumar
oynamasý ve aldatmasý gibi durumlar için söz konusu olup kadýnlarýn yüzde 9'u tarafýndan
eþlerinin kendilerine uyguladýklarý þiddetin nedeni olarak gösterilmiþtir.
Kentsel yerleþim yerlerinde "erkekle ilgili nedenler" ve "erkeðin kötü alýþkanlýklarý" kýrsal
yerleþim yerlerine göre kadýnlar tarafýndan daha yaygýn bir biçimde þiddet nedeni olarak
belirtilmiþtir. "Çocuklarla ilgili sorunlar" ise kýrsal yerleþim yerlerinde kentsel yerleþim
yerlerine göre daha yaygýn olarak þiddet nedeni olarak gösterilmiþtir. Bölge düzeyinde
bakýldýðýnda, Ege bölgesi hariç diðer bölgelerde kadýnlarýn þiddetin nedenleri olarak
gösterdiði nedenler arasýnda "erkeðin ailesiyle sorun" en baþta gelmektedir. Ege Bölgesi'nde
ise "erkekle ilgili nedenler" en yaygýn neden olarak söylenmiþtir (Tablo 6.1).
Tablo 6.1 Yaþanan fiziksel þiddetin kadýnlara göre nedenleri-1
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn kendilerine göre þiddetin
nedenlerine, bölgeye ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Ekonomik
sýkýntý/
zorluk
Erkeðin
ailesi
ile
sorun
Erkeðin
kötü
alýþkanlýklarý
Erkekle
ilgili
nedenler
Kadýnla
ilgili
nedenler
Kadýnýn
ailesi ile
sorun
Çocuklarla
ilgili
sorunlar
Özel bir
nedeni
yok
Bilmiyor/
Hatýrlamýyor Diðer
Fiziksel
þiddet
yaþamýþ
kadýn
sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
B. Marmara
Ege
D. Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
B.Karadeniz
D.Karadeniz
KD. Anadolu
OD.Anadolu
GD.Anadolu
21.1
23.4
20.7
21.4
22.0
18.3
26.2
26.8
21.4
20.1
21.6
18.4
16.1
19.5
31.2
33.0
30.4
36.1
26.2
26.7
37.1
27.3
37.9
40.7
28.0
39.7
31.5
32.2
10.4
6.8
9.7
10.8
11.2
9.5
12.4
10.7
8.4
12.0
5.8
5.2
3.3
5.4
23.1
16.7
21.3
23.7
29.9
20.7
25.3
19.9
20.1
17.3
17.4
19.9
15.4
17.1
17.5
20.4
15.4
18.6
19.4
21.8
15.4
20.5
15.2
17.1
20.6
21.7
21.2
19.3
3.0
2.2
2.5
3.2
2.7
2.5
3.5
3.0
3.1
1.9
2.2
4.6
2.9
2.0
11.0
16.7
8.7
14.2
9.3
13.5
10.4
13.7
14.6
10.8
17.9
17.2
22.3
15.6
9.3
8.2
11.5
8.5
4.3
9.0
6.3
11.4
10.9
4.3
5.6
9.8
13.3
10.3
0.9
1.9
0.0
1.0
0.8
1.8
0.5
1.4
1.7
1.7
0.4
2.6
2.3
2.1
11.1
11.8
8.1
9.8
11.3
13.4
10.4
9.0
15.8
13.3
14.2
10.1
14.2
13.8
3,279
1,273
259
210
285
312
418
405
439
329
322
526
474
573
Türkiye
21.7
31.7
9.4
21.4
18.3
2.8
12.6
9.0
1.1
11.3
4,552
Not: Yüzdeler fiziksel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Ekonomik sýkýntýlar/zorluklar: Maddi sýkýntý, erkeðin iþ sorunlarý, erkek iþsiz olmasý, evde yeterli gýdanýn olmamasý
Erkeðin kötü alýþkanlýklarý: Erkeðin sarhoþ olmasý, kumar oynamasý, aldatmasý
Erkekle ilgili nedenler: Erkeðin kadýný kýskanmasý, kadýnýn ihanetinden þüphelenmesi, erkeðin sinirli olmasý, erkeðin ayrýlmak istemesi,
erkeðin dýþarýda zaman geçirmesi, erkeðin sorumsuz olmasý, erkeðin baþka bir eþinin olmasý
Kadýnla ilgili nedenler: Kadýnýn cinsel iliþkiyi reddetmesi, erkeðin sözünü dinlememesi, erkeði kýskanmasý, ev iþlerini aksatmasý, kadýn
kendini suçlamasý
Diðer: Kadýnýn gebe olmasý, evin kalabalýk olmasý, her iki tarafýn aileleri nedeniyle vb. diðer nedenler
15 Kadýnýn çocuðunun ya da erkek çocuðunun olmamasý gibi nedenler de bu kategoriye dahildir.
84

Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Kadýnlar tarafýndan belirtilen þiddet nedenlerine kadýnlarýn temel özelliklerine göre
bakýldýðýnda, ülke genelinde en yaygýn neden olan "erkeðin ailesiyle sorun" eðitim düzeyi
yükseldikçe daha az oranda belirtilmektedir. "Ekonomik sýkýntýlar/zorluklar"ý belirten kadýn
yüzdesi beklendiði gibi eðitim düzeyi ve refah düzeyi yükseldikçe azalmaktadýr. Genç yaþ
grubundaki kadýnlarda eþleri tarafýndan gördükleri þiddetin nedeni olarak "erkeðin kötü
alýþkanlýklarý"nýn belirtilmesi diðer yaþtaki kadýnlara göre daha azdýr. "Çocuklarla ilgili
sorunlar" da ayný þekilde daha ileri yaþlardaki kadýnlar arasýnda þiddetin nedeni olarak
daha sýk belirtilmiþtir. Kadýnlarýn yaþlarý ilerledikçe sahip olduklarý toplam çocuk sayýsý
arttýðý için çocuklarla ilgili sorunlarýn þiddetin nedeni olarak gösterilmesinin bu gruplarda
daha fazla olmasý beklenen bir durumdur. Refah düzeyi düþük olduðunda çocuklarla ilgili
sorunlarýn daha sýk þiddet nedeni olarak belirtilmesi de, bu grupta çocuk sayýsýnýn daha
fazla olmasýnýn yaný sýra ekonomik nedenlerin etken olabileceðini düþündürmektedir
(Tablo 6.2).
Tablo 6.2 Yaþanan fiziksel þiddetin kadýnlara göre nedenleri-2
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn kendilerine göre þiddetin
nedenlerine, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Ekonomik
sýkýntý/
zorluk
Erkeðin
ailesi
ile
sorun
Erkeðin
kötü
alýþkanlýklarý
Erkekle
ilgili
nedenler
Kadýnla
ilgili
nedenler
Kadýnýn
ailesi ile
sorun
Çocuklarla
ilgili
sorunlar
Özel bir
nedeni
yok
Bilmiyor/
Hatýrlamýyor Diðer
Fiziksel
þiddet
yaþamýþ
kadýn
sayýsý
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/
Ýlköðretim
bitmemiþ
Ýlköðretim
birinci kademe
Ýlköðretim
ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
15.7
20.7
27.1
20.8
24.2
22.5
18.8
15.5
25.8
20.2
14.5
31.5
32.0
33.1
30.3
31.7
33.9
29.1
24.9
32.5
31.0
31.0
3.5
6.8
10.8
13.1
8.0
10.1
8.5
10.6
9.4
9.0
10.7
27.3
22.1
18.3
20.9
16.2
19.4
33.3
31.9
18.1
22.5
27.3
25.3
19.8
14.6
17.1
18.4
18.6
18.8
16.9
18.2
17.8
19.9
4.5
3.0
2.4
2.1
1.9
2.6
5.0
3.8
2.9
2.5
3.3
7.5
12.3
13.0
14.5
15.4
12.5
9.0
9.1
13.7
12.6
9.5
9.2
9.4
7.6
9.7
10.6
8.2
7.2
9.6
8.7
9.2
9.3
1.6
1.2
1.3
0.8
2.0
1.0
0.6
0.3
1.4
1.1
0.4
13.8
10.9
11.7
10.2
9.9
10.0
12.5
17.9
10.9
10.7
13.7
454
1,443
1,265
1,390
1,458
2,229
331
534
2,070
1,911
571
Türkiye
21.7
31.7
9.4
21.4
18.3
2.8
12.6
9.0
1.1
11.3
4,552
Not: Yüzdeler fiziksel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Ekonomik sýkýntýlar/zorluklar: Maddi sýkýntý, erkeðin iþ sorunlarý, erkek iþsiz olmasý, evde yeterli gýdanýn olmamasý
Erkeðin kötü alýþkanlýklarý: Erkeðin sarhoþ olmasý, kumar oynamasý, aldatmasý
Erkekle ilgili nedenler: Erkeðin kadýný kýskanmasý, kadýnýn ihanetinden þüphelenmesi, erkeðin sinirli olmasý, erkeðin ayrýlmak istemesi,
erkeðin dýþarýda zaman geçirmesi, erkeðin sorumsuz olmasý, erkeðin baþka bir eþinin olmasý
Kadýnla ilgili nedenler: Kadýnýn cinsel iliþkiyi reddetmesi, erkeðin sözünü dinlememesi, erkeði kýskanmasý, ev iþlerini aksatmasý, kadýn
kendini suçlamasý
Diðer: Kadýnýn gebe olmasý, evin kalabalýk olmasý, her iki tarafýn aileleri nedeniyle vb. diðer nedenler
85

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Þiddetle mücadelede kadýnlarýn kullandýklarý strateji ve hizmetler
Yaþanan þiddetin yakýn çevre ile paylaþýlmasý
Araþtýrmada kadýnlara, yaþadýklarý þiddeti yakýn çevrelerinden kimlerle paylaþtýklarý ve
þiddetin anlatýldýðý bu kiþilerden kimlerin onlara yardým etmek istedikleri sorulmuþtur.
Türkiye'de eþi/birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn
yüzde 49'u yaþadýklarý þiddeti kimseye anlatmadýklarýný belirtmiþlerdir. Baþka bir deyiþle;
þiddete maruz kalan kadýnlarýn yaklaþýk yarýsý yaþadýklarý þiddeti ilk kez bu araþtýrma
sýrasýnda yapýlan görüþmelerde görüþmecilere anlatmýþlardýr (Tablo 6.3).
Þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn yüzde 34'ü þiddeti kendi ailelerine anlatmýþlardýr. Kadýnlarýn
yüzde 22'si yaþadýklarý þiddeti arkadaþlarý veya komþularýna anlatýrlarken, þiddeti erkeðin
ailesiyle paylaþma yüzde 12'dir.
Tablo 6.3 Yaþanan þiddetin paylaþýlmasý
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddeti anlatan kadýnlarýn
bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Kimseye
anlatmayan
Kendi
ailesine
anlatan
Erkeðin
ailesine
anlatan
Arkadaþ/
komþusuna
anlatan
Fiziksel
veya cinsel
þiddet
yaþamýþ
kadýn sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
45.3
56.9
46.0
50.1
43.2
47.0
42.7
45.7
55.8
52.8
50.2
54.8
60.7
55.1
36.0
28.7
33.3
38.6
37.6
38.2
37.0
33.3
30.3
28.8
38.0
31.2
26.1
31.7
12.1
10.0
13.6
9.5
11.0
11.1
13.4
12.5
8.5
10.5
14.5
11.8
9.3
8.3
24.4
16.7
23.8
19.7
26.6
23.8
26.9
22.8
19.2
20.6
21.7
16.5
13.8
17.1
3,516
1,365
270
223
311
330
436
426
467
356
369
564
517
612
Türkiye
48.5
34.0
11.5
22.3
4,881
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Kendi ailesi: Annesi, babasý, kýz kardeþleri, erkek kardeþleri, çocuklarý, kadýn akrabalarý.
Erkeðin ailesi: Kayýnvalidesi, erkeðin ailesinden kadýnlar.
86

Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Kentlerde yaþayan kadýnlarýn þiddeti herhangi biriyle paylaþma oraný kýrsal yerleþim
yerlerinde yaþayan kadýnlardan daha fazladýr (sýrasýyla yüzde 55 ve yüzde 43). Bölgelere
göre bakýldýðýnda, Ortadoðu Anadolu bölgesinde eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ her 10 kadýndan en az 6'sýnýn yaþadýklarý þiddeti kimseyle
paylaþmadýklarý görülmektedir (Tablo 6.3).
Þiddetin paylaþýlmasý kadýnýn yaþýna göre deðiþmektedir. Genç kadýnlar (15-24 yaþlarý
arasýnda) yaþadýklarý þiddeti daha fazla anlatýrken, ileri yaþtaki kadýnlarda þiddeti paylaþma
daha azdýr. Þiddeti yakýn çevreyle paylaþma eðitim düzeyine göre bakýldýðýnda da farklýlýk
göstermektedir: Eðitim düzeyi yüksek ise þiddeti saklama göreceli olarak azdýr. Eðitimi
olmayan ya da ilköðretimi tamamlamamýþ kadýnlarýn yüzde 61'i þiddeti kimseye anlatmazken,
lise ve üstü eðitimi tamamlamýþ kadýnlarýn yüzde 33'ü þiddeti en az bir kiþiye anlatmýþlardýr.
Refah düzeyi yüksek olduðunda ise þiddeti yakýn çevreye anlatma göreceli olarak daha
fazla görülmektedir. Örneðin düþük refah düzeyinde yer alan kadýnlarýn yüzde 17'si
yaþadýklarý þiddeti arkadaþ veya komþularýyla paylaþýrken, bu oran yüksek refah düzeyinde
yer alan kadýnlarda yüzde 33'e çýkmaktadýr (Þekil 6.1).
Þekil 6.1 Yaþanan þiddetin paylaþýlmasý:
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddeti anlatan kadýnlarýn
yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
%
kimseye anlatmayan
kendi ailesine erkeðin ailesine arkadaþ/komþusuna
70
60
50
40
30
20
10
53
48
46
44
36
35 36
31
23 22
21
23
14
12
12
9
61
54
48
47
39 40 41
38 37 36
35
35
33
32
33
28
27
23
21
16
16
17
13
10
11
12 13
9
49
34
22
12
0
YAÞ
15-24
23-34
35-44
45-59
EÐÝTÝM
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim, birinci kademe
Ýlköðretim, ikinci kademe
Lise ve üzeri
REFAH DÜZEYÝ
Düþük
Orta
Yüksek
TÜRKÝYE
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Kendi ailesi: Annesi, babasý, kýz kardeþleri, erkek kardeþleri, çocuklarý, kadýn akrabalarý.
Erkeðin ailesi: Kayýnvalidesi, erkeðin ailesinden kadýnlar.
87

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yüzde
55'i þiddete tanýk olan ya da þiddetten haberdar olan kiþilerden hiçbirinin kendilerine
yardým etmediklerini açýklamýþlardýr. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yüzde
17'si kendi ailelerinden yardým almýþlardýr. Kendi ailesinden yardým görme yüzdesi, kentsel
yerleþim yerlerindeki kadýnlar arasýnda kýrsal yerleþim alanlarýnda yaþayan kadýnlardan
daha fazladýr (sýrasýyla yüzde 18 ve yüzde 14).
Tablo 6.4 Yaþanan þiddet nedeniyle yakýn çevreden yardým etmek isteyenler
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn þiddetten
haberdar olan ve yardým etmek isteyen kiþilere ve bölge, yerleþim yeri ve temel deðiþkenlere
göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Hiç
kimse
Kendi
ailesi
Erkeðin
ailesi
Arkadaþ/
Komþusu
Fiziksel veya cinsel
þiddet yaþamýþ
kadýn sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/
Ýlköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
53.4
59.2
57.1
61.0
48.0
58.4
49.7
48.6
54.5
70.3
59.3
55.7
58.2
56.2
44.1
53.9
56.6
59.4
63.0
55.1
44.1
45.4
58.4
53.3
50.3
18.0
13.5
14.5
18.2
19.2
17.2
20.6
18.7
14.2
13.2
17.1
14.8
12.7
16.9
20.0
16.7
17.7
14.7
11.8
17.1
22.9
21.7
15.5
17.0
19.5
7.4
7.3
5.4
4.3
7.3
6.2
9.1
6.3
10.1
7.4
11.5
11.7
8.5
7.7
8.6
10.1
6.3
5.3
5.1
8.5
9.6
6.9
6.5
8.3
7.4
9.5
5.0
6.6
4.6
12.1
7.5
13.5
10.7
8.3
6.8
6.2
4.7
4.7
4.3
12.4
8.6
6.3
7.9
4.8
6.5
12.3
19.1
5.7
8.6
14.5
3,516
1,365
270
223
311
330
436
426
467
356
369
564
517
612
503
1,554
1,346
1,478
1,559
2,372
362
588
2,210
2,049
622
Türkiye
55.0
16.8
7.4
8.3
4,881
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Kendi ailesi: Annesi, babasý, kýz kardeþleri, erkek kardeþleri, çocuklarý, kadýn akrabalarý.
Erkeðin ailesi: Kayýnvalidesi, erkeðin ailesinden kadýnlar.
88

Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Bölgelere göre bakýldýðýnda dikkat çekici noktalardan biri, Batý Karadeniz bölgesinde
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yaþadýklarý þiddetle yalnýz kalmýþ olmalarý
ve fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ her 10 kadýndan 7'sine, þiddetten haberdar olmalarýna
karþýn hiç kimsenin yardým etmemesidir (Tablo 6.4). Diðer taraftan, Kuzeydoðu Anadolu,
Doðu Karadeniz ve Orta Anadolu'da erkeðin ailesinin yardým etmek istediði þiddete maruz
kalmýþ kadýnlarýn yüzdesi diðer bölgelere göre daha fazladýr.
Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarda eðitim düzeyi yükseldikçe kendi ailesinden
yardým talebi alan kadýnlarýn oranýnýn arttýðý görülmektedir. Benzer þekilde, eðitim düzeyi
yükseldikçe arkadaþ ve komþunun yardým etmek istediði fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ
kadýnlarýn payý da artmaktadýr. Þiddete maruz kalmýþ en az lise eðitimi olan kadýnlarýn
beþte birine komþu veya arkadaþ yardým etmek istemiþtir. Bu oran eðitimsiz kadýnlarda
yüzde 5'dir. Kadýnlarýn refah düzeyi yükseldikçe arkadaþlarý veya komþularýnýn þiddete
karþý kadýna yardým talebinde bulunmasý da daha yaygýnlaþmaktadýr (Tablo 6.4).
Þiddet nedeniyle kurum/kuruluþlara baþvuru
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalan kadýnlara
yaþadýklarý þiddet sonucu polise, jandarmaya, hastane ya da herhangi bir saðlýk kuruluþuna,
savcýlýða, avukata, kadýn STK'larýna, belediyeye, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme
Kurumu'na (SHÇEK), Toplum Merkezi'ne ve diðer resmi kurum veya sivil toplum
kuruluþlarýna baþvurup baþvurmadýklarý sorulmuþtur. Þiddete maruz kalan kadýnlarýn
kurumlara baþvurma oranlarý çok düþük düzeydedir. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ
kadýnlarýn büyük bir çoðunluðu (yüzde 92) bu kurum/kiþilerden hiçbirine baþvurmadýklarýný
belirtmiþtir (Þekil 6.2).
Þiddet nedeniyle kurum ve ilgililere baþvurma çok az olmakla beraber, kentsel yerleþim
yerlerinde yaþayan ve en az bir kurum veya ilgili kiþiye baþvurmuþ fiziksel veya cinsel
þiddet yaþamýþ kadýn yüzdesinin kýrsal yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlara göre daha
fazla olduðu görülmektedir. Polise baþvurma oraný genellikle diðer kurum/kuruluþ/kiþilere
göre daha fazladýr. Türkiye genelinde kadýnlar en yaygýn olarak polise (yüzde 4)
baþvurmaktadýr. Bunu hastane ya da saðlýk kuruluþuna (yüzde 4) baþvuru izlemektedir.
Eðitim düzeyi ve refah düzeyi yükseldikçe avukata ve savcýya baþvuranlarýn oraný
yükselmektedir (Ek Tablo 6.1).
89

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Þekil 6.2 Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna
baþvurma:
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda
resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvuranlarýn yüzdesi, Türkiye 2008
Hiçbir yere
91.8
Polis veya Jandarma
4.5
Savcýlýk veya avukat
4.0
Hastane ya da saðlýk kuruluþu
3.7
Kadýn kuruluþu, belediye veya SHÇEK
0.7
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
%
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Görüþülen fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlardan hiçbiri Toplum Merkezi'ne baþvurduðunu beyan etmediði için bu kategori þekilde
gösterilmemiþtir.
Kadýnlar þiddetle ilgili olarak resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurmaktan
çok, yaþadýklarý þiddeti aile, arkadaþ veya komþularý ile paylaþmaktadýrlar. Bu durum her
bölge ve yerleþim yerinde, tüm yaþ gruplarý, eðitim ve refah düzeylerindeki kadýnlar için
geçerlidir. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yarýsýndan fazlasý (yüzde 52)
yaþadýklarý þiddeti yakýn çevreleriyle paylaþýrken, sadece yüzde 8'si resmi kurum veya sivil
toplum kuruluþuna baþvurmuþtur (Þekil 6.3 ve Þekil 6.4). Kýrsal yerleþim yerlerine göre
þiddetin daha çok paylaþýldýðý ve þiddet sonucu resmi veya resmi olmayan kurum/kiþilere
baþvurunun daha fazla olduðu kentsel yerleþimlerde bile þiddeti paylaþma (yüzde 55) ve
kurumsal yardým isteme (yüzde 9) arasýnda büyük fark olduðu görülmektedir (Þekil 6.3).
Fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn resmi kurumlara veya sivil toplum
kuruluþlarýna baþvurma yüzdeleri çok düþük olsa da "hastane ya da saðlýk kuruluþu" ve
hukuki destek için "savcýlýk" ya da "avukat"a baþvuran kadýnlarýn yarýsýndan fazlasý aldýklarý
hizmetten memnun kaldýklarýný beyan etmiþlerdir (sýrasýyla yüzde 70, yüzde 67 ve yüzde
64). Diðer yandan polise baþvuran kadýnlarýn yüzde 41'i aldýklarý hizmetten memnun
kaldýklarýný söylemiþlerdir (Ek Tablo 6.2).
90

Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Þekil 6.3 Yaþanan þiddeti paylaþma ile þiddet sonucu bir kurum/kuruluþa
baþvurmanýn karþýlaþtýrýlmasý (bölge ve yerleþim yerine göre):
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddeti anlatan ve baþvuruda bulunan
kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
%
70
yakýn çevresine
anlatan
bir kurum ya da kuruluþa
baþvuran
60
50
40
54
50
57
53
57
54
44
47
50
45
39
45
55
43
51
30
20
10
0
8
12
10
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
9
8
11
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
8 8 8
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
5 3 5
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
9
Kent
Kýr
6
8
Türkiye
Þekil 6.4 Yaþanan þiddeti paylaþma ile þiddet sonucu bir kurum/kuruluþa
baþvurmanýn karþýlaþtýrýlmasý (temel özelliklere göre):
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddeti anlatan ve
baþvuruda bulunan kadýnlarýn yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
%
yakýn çevresine
anlatan
bir kurum ya da kuruluþa
baþvuran
70
67
60
50
56
54
52
47
52
61
46
53
63
51
40
39
30
20
10
7 8
9 8
5
8
13
12
7
8
12
8
0
YAÞ
15-24
23-34
35-44
45-59
EÐÝTÝM
Eðitimi yok/
ilköðretimi
bitirmemiþ
Ýlköðretim,
birinci kademe
Ýlköðretim,
ikinci kademe
Lise ve üzeri
REFAH DÜZEYÝ
Düþük
Orta
Yüksek
TÜRKÝYE
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
91

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Fiziksel veya cinsel þiddet sonucu resmi bir kurum veya sivil toplum kuruluþundan yardým
talebinde bulunduðunu belirten kadýnlarýn baþvurma nedenleri arasýnda en çok belirtilen
neden yaþadýklarý þiddete daha fazla dayanamayacak olmalarýdýr (yüzde 41). Bunu,
hukuki destek almak istemeleri (muhtemelen boþanmak veya þiddetten korunmak için),
kötü bir þekilde yaralanmýþ olmalarý ve öldürülmekten korkmalarý izlemektedir (sýrasýyla
yüzde 29 yüzde 25 ve yüzde 18). Öldürülmekten korkma, erkeðin kadýný tehdit etmesi
ya da öldürmeye çalýþmasýný, kadýnýn erkeðin kendisini öldürmesinden korkmasýný ve
kadýnýn erkeðin ailesinin kendisini öldürmesinden korkmasýný içermektedir. Baþvurma
nedenleri arasýnda þiddete daha fazla tahammül edememek ve kötü bir þekilde yaralanmýþ
olmak kadýnlarýn aðýr derecede þiddet yaþamýþ olduklarýný gösterir niteliktedir.
Yaþadýklarý þiddet sonucunda herhangi bir kuruma baþvurmadýklarýný veya yardým talebinde
bulunmadýklarýný belirten kadýnlarýn büyük bir bölümü (yüzde 64) yaþadýklarý þiddetin
çok ciddi bir sorun olmadýðýný ifade etmiþlerdir. Diðer baþvurmama nedenleri arasýnda
suçlanmaktan korkmak (yüzde 16), "birlikte olduðu kiþiyi sevmek ve affetmek" (yüzde
11) ile çocuklarla ilgili nedenler (yüzde 11) baþta gelmektedir (Tablo 6.5). Bu nedenlerden
"suçlanmaktan korkma", ailenin adýnýn kötüye çýkacaðýndan korkma ve
utanma/çekinme/suçlanma korkusu ve kadýnýn anlatmaya utanmasýný kapsamaktadýr.
"Çocuklarla ilgili nedenler" ise kadýnýn çocuklarýnýn mutsuz olacaðýndan korkmasý,
çocuklarýný kaybedeceðinden korkmasý ve erkeðin çocuklarý tehdit etmesini içermektedir.
Nereye baþvuracaðýný bilmedikleri için yardým talep etmeyen kadýnlarýn oraný yüzde 6.9
ve yardým alabileceðine inanmadýðý için baþvuru yapmayan kadýnlarýn oraný yüzde 4'tür
(Ek Tablo 6.3, Ek Tablo 6.4).
Tablo 6.5 Yaþanan þiddet sonucu kurumlara/kiþilere baþvurma ve baþvurmamanýn
en yaygýn nedenleri
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet sonucu en az bir kurum/kiþiye
baþvurmuþ ya da hiçbir kuruma baþvurmamýþ kadýnlarýn en yaygýn baþvurma ve baþvurmama
nedenleri, Türkiye 2008
En sýk belirtilen baþvurma nedenleri
Daha fazla tahammül edememek
Hukuki destek almak istemek
Kötü bir þekilde yaralanmak
Öldürülmekten korkmak
En sýk belirtilen baþvurmama nedenleri
Çok ciddi bir sorun olmamasý
Suçlanmaktan korkmak
Erkeði sevmek/affetmek
Çocuklarla ilgili nedenler
Yüzde
41.0
29.0
24.8
18.1
64.4
16.1
11.1
10.9
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Öldürülmekten korkmak: Erkek tehdit etti/öldürmeye çalýþtý, erkeðin kendisini öldürmesinden korktu, erkeðin ailesinin kendisini
öldürmesinden korktu Suçlanmaktan korkmak: Utandý/çekindi/suçlanmaktan korktu, ailenin adýnýn kötüye çýkacaðýndan korktu,
anlatmaya utandý
Çocuklarla ilgili nedenler: Çocuklarýnýn mutsuz olacaðýndan korktu
92

Fiziksel olarak karþýlýk verme
Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Türkiye'de eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn
yüzde 31'i fiziksel þiddete karþý kendilerini korumak amacýyla fiziksel olarak karþýlýk
verdiklerini ifade etmiþlerdir. Bu oran kýrsal yerleþim yerlerinde yüzde 23 iken, kentsel
yerleþim yerlerinde yüzde 34'dür. Fiziksel olarak karþýlýk verme, aðýr derecede fiziksel
þiddet yaþamýþ kadýnlarda orta derecede þiddet yaþamýþ kadýnlara oranla daha fazladýr
(sýrasýyla yüzde 37 ve yüzde 31). Bölgelere göre bakýldýðýnda, fiziksel þiddetin yaygýn
olduðu bölgelerde kadýnlarýn bu þiddete fiziksel olarak karþýlýk verme oranlarýnýn göreceli
olarak az olduðu görülmektedir (Tablo 6.6).
Fiziksel þiddete maruz kalmýþ, eðitimi olmayan veya ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlarýn
yüzde 21'i fiziksel þiddete karþý kendini korumak amacýyla fiziksel olarak karþýlýk verirken,
lise ve üzeri eðitimi olan kadýnlarýn yaklaþýk yarýsý (yüzde 47) fiziksel þiddete karþýlýk
vermektedir. Sonuçlar aðýr þiddet söz konusu olduðunda, fiziksel þiddet yaþamýþ en az lise
eðitimine sahip kadýnlarýn yüzde 61'inin fiziksel þiddete en az bir kez fiziksel karþýlýk
verdiðini ortaya koymaktadýr. Fiziksel þiddete fiziksel olarak karþýlýk verme refah düzeyine
göre farklýlýk göstermektedir. Düþük refah düzeyinde yer alan kadýnlarýn dörtte biri fiziksel
þiddete fiziksel karþýlýk verirken, refah düzeyi yükseldiðinde bu oran yüzde 41'e çýkmakta,
aðýr þiddet durumunda ise yüzde 53 olmaktadýr. Fiziksel þiddete fiziksel olarak karþýlýk
vermenin yaþ boyutunda da deðiþiklik gösterdiði anlaþýlmaktadýr. Genç kadýnlarda fiziksel
karþýlýk verme, diðer yaþ grubundaki kadýnlara göre daha yaygýn olarak görülmektedir
(Tablo 6.6).
Fiziksel þiddete fiziksel olarak karþýlýk vermiþ kadýnlarýn yüzde 42'si karþýlýk vermenin
þiddeti arttýrdýðýný belirtmiþtir. Karþýlýk vermenin o an için þiddeti durduðunu ifade edenlerin
oraný ise yüzde 28'dir (Ek Tablo 6.5).
93

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Tablo 6.6 Yaþanan fiziksel þiddete karþý kendini korumak amacýyla fiziksel olarak
karþýlýk vermek
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel þiddete karþý kendini korumak için fiziksel
olarak karþýlýk veren kadýnlarýn bölge, yerleþim yeri yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre
yüzdesi, Türkiye 2008
Eþi/birlikte olduðu
kiþi(ler)den fiziksel
þiddet görme
En az bir kez
fiziksel olarak
karþýlýk
verme
Fiziksel þiddet
yaþamýþ
kadýnlarýn
sayýsý
En az bir kez
fiziksel
olarak
karþýlýk
verme
Orta þiddette
Orta derecede
fiziksel þiddet
yaþamýþ
kadýnlarýn
sayýsý
En az bir kez
fiziksel
olarak
karþýlýk
verme
Aðýr þiddette
þiddette
Aðýr derecede
fiziksel þiddet
yaþamýþ
kadýnlarýn
sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ Ýlköðretimi
bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci
kademe
Ýlköðretim ikinci
kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
33.7
22.9
35.5
29.3
35.5
28.3
31.9
38.6
24.3
26.5
34.1
17.9
19.2
21.9
36.0
35.8
28.0
26.2
20.8
30.1
41.3
46.9
24.8
33.1
40.9
3,279
1,273
259
210
285
312
418
405
439
329
322
526
474
573
454
1,443
1,265
1,390
1,458
2,229
331
534
2,070
1,911
571
33.7
22.8
35.9
29.3
34.8
27.9
31.8
39.1
24.6
26.8
34.2
18.0
19.2
21.7
36.3
35.9
28.1
26.0
20.8
30.1
41.6
47.1
24.7
33.1
41.1
3,240
1,256
257
210
282
309
414
392
428
326
321
522
463
572
451
1,423
1,245
1,377
1,441
2,199
329
527
2,043
1,888
565
40.9
28.6
40.6
38.1
41.0
38.0
42.3
44.8
30.0
34.2
49.5
22.2
25.6
25.0
40.4
41.5
34.5
35.3
26.3
37.4
48.9
60.7
29.9
41.1
53.2
1,508
631
103
93
127
124
196
222
232
136
105
277
237
287
175
613
602
749
788
1,020
129
202
1,108
816
215
Türkiye
30.7
4,552
30.7
4,496
37.3
2,139
Not: Yüzdeler fiziksel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
94

Þiddet nedeniyle evi terk etme
Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Kadýnlarýn fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmalarý bazý durumlarda evlerini terk
etmelerine neden olmaktadýr. Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel
þiddete maruz kalan kadýnlarýn yüzde 26'sý þiddet sonucu bir geceliðine bile olsa en az
bir kez evlerini terk etmiþlerdir. Kadýnlarýn yüzde 13'ü evlerini sadece bir kez terk ederken,
yüzde 11'i, 2 ile 5 kez terk ettiklerini ifade etmiþlerdir. Þiddet sonucu evlerini en az bir
kez terk eden kadýnlar genellikle evlerini bir defa terk etmiþlerdir (Þekil 6.5).
Þekil 6.5 Þiddet sonucu evi terk etme (bölge ve yerleþim yerine göre):
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi terk eden kadýnlarýn
bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
%
hiç terk etmedi 1 kez 2-5 kez 6+
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
14 11
9 13
76 75
12
14
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
9 12
14 12
71 74 75
12
17
67
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
10 7
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
13
14
75 78
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Bölgeler ve yerleþim yerine göre bakýldýðýnda kentsel alanlarda yaþayan kadýnlar arasýnda
þiddet sonucu evi en az bir kez terk etmenin kýrsal alanlarda yaþayanlara göre daha yaygýn
olduðu görülmektedir (sýrasýyla yüzde 27 ve yüzde 23). Kadýnlar arasýnda þiddet sonucu
evi terk etme oranýnýn en düþük olduðu iki bölge ise sýrasýyla Ortadoðu Anadolu (yüzde
17) ve Kuzeydoðu Anadolu'dur (yüzde 19) (Þekil 6.5).
Þiddet sonucu evi terk etme kadýnlarýn eðitim düzeyi ile de deðiþiklik göstermektedir.
Þiddet yaþamýþ eðitimi olmayan ya da ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlar arasýnda þiddet
sonucu evi terk etme yüzde 20 iken lise ve üzeri eðitim düzeyine sahip kadýnlar arasýnda
bu oran yüzde 35'e çýkmaktadýr (Þekil 6.6).
Fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evlerini terk etmiþ kadýnlar ilk olarak çoðunlukla kendi
ailelerine gitmektedirler (yüzde 81). Evlerini terk eden kadýnlarýn bir kýsmý ise akrabalarýna
(yüzde 7), arkadaþlarýna (yüzde 4) ya da erkeðin ailesine/akrabalarýna (yüzde 4) gitmiþlerdir
(Ek Tablo 6.6).
11
12
74
7 6
11 9
81 83
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
13 12
12
Güneydoðu Anadolu
70 73
9 11
12
13 13
Kent
Kýr
77
74
Türkiye
95

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Þekil 6.6 Þiddet sonucu evi terk etme (temel özelliklere göre):
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi terk
eden kadýnlarýn yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
%
hiç terk etmedi
1 kez
2-5 kez 6+
100
90
80
70
11 14 10 10 9 10 13
12
11
15
12
9
14
18
18
14
10 11 14 11
12 12
17
13
60
50
40
30
75 75
73 73
80
73
68 65
75 75
68
74
20
10
0
YAÞ
15-24
23-34
35-44
45-59
EÐÝTÝM
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim, birinci kademe
Ýlköðretim, ikinci kademe
Lise ve üzeri
REFAH DÜZEYÝ
Düþük
Orta
Yüksek
TÜRKÝYE
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Evlerini en az bir kez terk etmiþ kadýnlar arasýnda en yaygýn terk etme nedeni "daha fazla
tahammül edememek" olarak beyan edilmiþtir (yüzde 56). Bunu yüzde 10 ile eþinin
kadýna dayanamayacaðý þekilde dayak atmasý/dövmesi/vurmasý izlemektedir. Evini en
az bir kez terk etmiþ 10 kadýndan biri evden atýlma sonucu evi terk etmek zorunda kalmýþtýr.
Ayrýca erkeðin ailesinin kadýna þiddet uygulamasý ya da uygulamaya kalkýþmasýný da
içeren "erkeðin ailesiyle sorunlar" da yaygýn nedenler arasýndadýr (yüzde 8) (Tablo 6.7).
Tablo 6.7 Yaþanan þiddet sonucu en yaygýn evi terk etme nedenleri
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir
kez terk eden kadýnlarýn en yaygýn evi son terk etme nedenleri, Türkiye 2008
Yüzde
En sýk belirtilen evi terk etme nedenleri
Daha fazla tahammül edememek
Þiddet/ dayak/ tokat
Evden atýlmak
Erkeðin ailesiyle sorunlar
55.7
10.3
10.3
7.7
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir kez terk etmiþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
96

Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Kadýnlarýn fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evlerini terk ettikten sonra geri dönme
nedenlerinin baþýnda çocuklar nedeniyle dönmek gelmektedir (yüzde 52). "Çocuklarla
ilgili nedenler", çocuklarýnýn mutsuz olacaklarýndan korkma, çocuklarýný kaybedeceðinden
korkma, çocuklarýn kadýnýn geri dönmesini istemesi ve erkeðin çocuklarýný tehdit etmesini
içermektedir. Bunu "erkeðin kadýnýn geri dönmesini istemesi" (yüzde 30) ve "kadýnýn
erkeði sevmesi/affetmesi/erkeðin deðiþeceðini düþünmesi" (yüzde 28) izlemektedir. Eþi
veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalma sonucu evini terk
eden kadýnlarýn yüzde 18'i de kendi ailesinin veya erkeðin ailesinin geri dönmesini istemesi
nedeniyle eve geri döndüðünü belirtmiþtir (Tablo 6.8).
Tablo 6.8 Yaþanan þiddet sonucu evi terk ettikten sonra en yaygýn eve geri dönme
nedenleri
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir
kez terk eden ve geri dönen kadýnlarýn en yaygýn eve geri dönme nedenleri, Türkiye 2008
Yüzde
En sýk belirtilen eve geri dönme nedenleri
Çocuklarla ilgili nedenler
Erkek geri dönmesini istedi
Erkeði seviyor/affetti/deðiþeceðini düþündü
Aileler geri dönmesini istedi
55.7
10.3
10.3
7.7
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir kez terk etmiþ ve geri dönmüþ, evlenmiþ kadýnlar temel
alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Çocuklarla ilgili nedenler: Çocuklarýnýn mutsuz olacaðýndan korktu, çocuklarýný kaybedeceðinden korktu, çocuklar
dönmek istedi/ dönmesini istedi, erkek çocuklarýný tehdit etti
Erkeði seviyor/affetti/deðiþeceðini düþündü: Erkeði seviyor/affetti, erkeðin deðiþeceðini düþündü
Aileler geri dönmesini istedi: Kendi ailesi evine dönmesini istedi, erkeðin ailesi eve dönmesini istedi
Fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ fakat evini hiç terk etmemiþ kadýnlarýn büyük
bir bölümü çok ciddi bir sorun olmadýðý için evlerini terk etmediklerini ifade etmiþlerdir
(yüzde 60). Bir baþka ifadeyle eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel
þiddete maruz kalmýþ her 10 kadýndan 6'sý yaþadýklarý þiddeti çok ciddi bir sorun olarak
deðerlendirmemiþlerdir. "Çocuklarla ilgili nedenler" (yüzde 23) ve "erkeði
sevmek/affetmek/erkeðin deðiþeceðini düþünmek" (yüzde 16) evi terk etmemenin diðer
nedenleri arasýnda yer almakta ve daha önce belirtilen eve geri dönme nedenlerine
benzemektedir. Evi terk etmeme nedenleri arasýnda olan kadýnýn utanma/çekinme/suçlanma
korkusu da þiddet sonucu evini hiç terk etmemiþ kadýnlarýn yüzde 7'si tarafýndan belirtilmiþtir
(Tablo 6.9).
97

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Tablo 6.9 Yaþanan þiddet sonucu en yaygýn evi terk etmeme nedenleri
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi hiç terk
etmemiþ kadýnlarýn en yaygýn evi terk etmeme nedenleri, Türkiye 2008
Yüzde
En sýk belirtilen evi terk etmeme nedenleri
Çok ciddi bir sorun yok
Çocuklarla ilgili nedenler
Erkeði seviyor/affetti/deðiþeceðini düþündü
Utandý/çekindi/suçlanmaktan korktu
59.7
23.0
16.3
6.8
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi hiç terk etmemiþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Çocuklarla ilgili nedenler: Çocuklarýnýn mutsuz olacaðýndan korktu, çocuklarýný kaybedeceðinden korktu, erkek çocuklarýný tehdit etti
Erkeði seviyor/affetti/deðiþeceðini düþündü: Erkeði seviyor/affetti, erkeðin deðiþeceðini düþündü
Kadýnlarýn þiddete tepkileri
Evlenmiþ veya bir birlikteliði olmuþ, þiddete maruz kalmýþ ya da kalmamýþ tüm kadýnlara,
bugün bir þiddetle karþýlaþmalarý durumunda bu þiddetle nasýl mücadele edecekleri
sorulmuþtur. Sonuçlar evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 27'sinin sözle karþýlýk vereceðini, yüzde
26'sýnýn eþini terk edeceðini gösterirken kadýnlarýn beþte biri de þiddet karþýsýnda sessiz
kalacaðýný ifade etmiþlerdir.
Kadýnlarýn þiddete maruz kalmalarý halinde göstereceklerini belirttikleri tepkiler, kýrsal ve
kentsel yerleþim yerlerine göre farklýlýk göstermektedir. Kýrsal yerleþim yerlerinde yaþayan
kadýnlar daha fazla oranda sessiz kalmayý, alttan almayý veya hiçbir þey yapmamayý
düþünmektedir. Kentsel yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlar arasýnda fiziksel veya sözel
karþýlýk vermenin, resmi kurum ve sivil toplum kuruluþlarýna baþvurmanýn ve eþini terk
etmenin daha yaygýn bir biçimde bildirildiði görülmektedir. Bölgeler dikkate alýndýðýnda
ise doðudan batýya gidildikçe kentsel davranýþ biçimlerine benzer sonuçlar gözlenmektedir
(Ek Tablo 6.10).
Eðitim ve refah düzeyi dikkate alýndýðýnda ise, kadýnlarýn eðitim düzeyi yükseldikçe daha
radikal davranýþ biçimlerine yönelecekleri görülmektedir. Benzer davranýþ eðilimleri kadýnýn
refah düzeyi arttýðýnda da görülmektedir (Ek Tablo 6.10).
Deðerlendirme
Kadýna yönelik aile içi þiddet pek çok boyutu olan karmaþýk bir durum olmakla beraber
eþi veya birlikte olduðu kiþiden þiddet yaþamýþ kadýnlara bunun nedenleri sorulduðunda,
en yaygýn beyan edilen nedenler erkeðin ailesiyle yaþanan sorunlar ve ekonomik
sýkýntýlar/zorluklar olmuþtur. Belirtilen þiddet nedenleri kadýnlarýn eðitim düzeylerine göre
farklýlýk göstermektedir. Örneðin erkeðin ailesiyle ilgili sorunlar eðitim düzeyi yüksek
kadýnlar tarafýndan þiddet nedeni olarak daha az oranda belirtilmiþtir. Bazý kadýnlar
tarafýndan beyan edilen kadýnýn cinsel iliþkiyi reddetmesi, kadýnýn erkeðin sözünü
98

Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
dinlememesi gibi kadýnlarýn kendilerini sorumlu tuttuklarý nedenlerin de ifade edilmiþ
olmasý dikkat çekicidir. Kadýnýn davranýþlarýyla ilgili nedenlerin görülme sýklýðýný açýklamak
için kadýnlarýn þiddete karþý tutumlarý da göz önünde bulundurulmalýdýr. Örneðin kadýnlarýn
yüzde 14'ü erkeðin bazý durumlarda eþini dövebileceði görüþüne katýlmaktadýr (Bkz.
Bölüm 4). Fiziksel þiddetin azalmasý, hem þiddetin nedenlerinin saptanmasý hem de
kadýnlarýn þiddete karþý tutumlarýnýn deðiþmesi yolu ile saðlanabilir.
Kadýnlar yaþadýklarý þiddette yalnýz kalmakta ve þiddeti anlatmamaktadýrlar: Kadýnlarýn
yaklaþýk yarýsý yaþadýklarý fiziksel veya cinsel þiddeti kimseyle paylaþmamýþlardýr. Yaþadýðý
þiddeti paylaþan kadýnlar da þiddeti önce kendi ailelerine, akrabalarýna ya da yakýnlarýna
anlatmaktadýrlar. Kadýnlar ailelerinden her zaman gerekli desteði alamamakta ya da geç
almaktadýrlar. Genç kadýnlar ve eðitim düzeyi daha yüksek olan kadýnlar yaþadýklarý
þiddeti daha yüksek oranda anlatmakta ve kendi ailelerinden daha çok destek görmektedirler.
Kadýnlarýn çoðunluðu þiddetin kabul edilemez olduðunu düþünmekle birlikte, onlara
destek verebilecek kurum ve kuruluþlara baþvur(a)mamaktadýrlar. Bunun en yaygýn
nedenleri kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti çok ciddi bir sorun olarak görmemeleri ve
suçlanmaktan korkmalarýdýr. Niteliksel araþtýrmada görüþülen kadýn, erkek ve
anne/kayýnvalideler, eþlerin her ikisinin de çocukluklarýnda kendi ailelerinde de þiddet
yaþandýðýný ifade etmiþlerdir (Bkz. Bölüm 7). Bu nedenle, þiddetin çok küçük yaþlardan
itibaren yaþanmasý, aile içinde babanýn anneye þiddet uyguladýðýnýn çocuklar tarafýndan
gözlemlenmesi, þiddetin normalleþmesine yol açmaktadýr.
Niceliksel araþtýrmanýn sonuçlarý da niteliksel araþtýrmanýn sonuçlarýný destekleyecek
þekilde görüþülen kadýnlarýn pek çoðu þiddet gördükleri halde resmi kurum ve kuruluþlara
ve kadýna hizmet veren kadýn kuruluþlarýna baþvurmadýklarýný ortaya koymaktadýr.
Baþvurmayanlarýn pek çoðu da yukarda sözü edilen þiddetin normalleþmesini bilinçaltýnda
kabullenerek ve yaþadýðý þiddeti küçümseyerek yasal yollara baþvurmaktan kaçýnmaktadýr.
Sonuç olarak þiddete maruz kalan kadýnlar hem bireysel hem de kurumsal destekten
yoksundur. Kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti ciddi bir sorun olarak görmemeleri, çocuklarýný
terk etmek istememeleri, erkeði sevmeleri/affetmeleri veya erkeðin deðiþeceðini düþünmeleri,
toplumun genel bakýþ açýsýnýn aileyi bir arada tutmak biçiminde olmasý nedeniyle ailelerin
kadýnýn tekrar evine dönmesini istemesi/saðlamasý ve kadýnýn utanma/suçlanma korkusuyla
þiddet karþýsýnda harekete geçememesi gibi nedenlerle kadýnlar þiddete karþý yalnýz ve
çaresiz kalmaktadýrlar.
99

KADINA YÖNELÝK
AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET:
SAYILARIN ARDINDAKÝ
ANLATILAR

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Bölüm 7
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel
Araþtýrma Sonuçlarý
Filiz KARDAM, Ýlknur YÜKSEL
Niteliksel araþtýrma, Ankara, Mersin ve Samsun'da, 15 þiddet maðduru kadýn, 7 þiddet
uygulamýþ erkek, 8 anne/kayýnvalide, 7 STK temsilcisi, 7 imam ve farklý meslek gruplarýndan
20 kiþi ile gerçekleþtirilmiþtir (Bkz. Bölüm 2). Bunlarýn yaný sýra, þiddetin nasýl ve neden
yaþandýðýna iliþkin erkeklerin ve çeþitli meslek sahiplerinin görüþlerini öðrenebilmek için
dokuz odak grup toplantýsý yapýlmýþtýr.
Niteliksel verilerin deðerlendirildiði bu bölümde aile içi þiddet konusu, þiddet yaþamýþ
kadýnlar, þiddet uygulamýþ erkekler ve ailesi içinde kýzý ve/veya gelini þiddete maruz kalmýþ
anneler/kayýnvalideler ile yapýlmýþ derinlemesine görüþmelerde elde edilen bilgilere
dayanarak irdelenecektir. Þiddete uðrayan kadýnlara týbbi/psikolojik ve hukuksal destek
veren farklý meslek gruplarýndan kiþiler 16 , sivil toplum kuruluþu temsilcileri ve imamlar
ile yapýlmýþ olan derinlemesine görüþmelere de yeri geldikçe deðinilecek ve meslek
sahiplerinin bu konudaki görüþ ve önerilerine de yer verilecektir. Açýklamalarda erkek
gruplarýyla yapýlmýþ olan altý odak grup çalýþmasý ile týbbi/psikolojik hizmet ve hukuksal
destek veren meslek sahipleri ve gazeteciler ile yapýlmýþ üç odak grup görüþmesinin
verilerinden de yararlanýlacaktýr.
Þiddet yaþamýþ kadýnlarýn ikisi hiç evlenememiþ, diðerleri evli, eþi ölmüþ ya da eþinden
boþanmýþ durumdadýr. Kadýnlarýn 7'si lise veya üzeri eðitime sahip, ikisi ortaokul terk,
diðerleri de ilkokul mezunudurlar. Yaþlarý 20-50 arasýnda deðiþmektedir. Evli ya da
boþanmýþ durumda olanlarýn hepsi çocuk sahibidir. Kadýnlarýn 8'i bir iþte çalýþýrken,
diðerleri görüþmenin yapýldýðý sýrada çalýþmamaktadýr.
Eþine þiddet uygulamýþ erkekler içinde 56 yaþýnda olan biri dýþýndakiler 32-42 yaþlarý
arasýndadýr. Hepsi evli ve çocuk sahibidirler. Ýkisi üniversite mezunu, biri ilkokul terk,
diðerleri ise ilkokul eðitimine sahiptir. Erkeklerin hepsi, görüþmenin yapýldýðý sýrada bir
iþte çalýþmaktadýr.
Görüþme yapýlmýþ olan anne/kayýnvalidelerin yaþlarý ise 50-70 arasýnda deðiþmektedir.
5'i hiç okula gitmemiþ, 3'ü ise ilkokulu bitirmiþ kadýnlardýr. 3'ünün eþi ölmüþ, diðerleri
eþleriyle birlikte yaþayan kadýnlardýr. Aralarýnda sadece üç kiþi çalýþmaktadýr. Anne/kayýnvalide
kategorisinde görüþme yapýlmýþ kadýnlarýn bir kýsmýnýn kýz ve erkek çocuklarýnýn evli oluþu
ve hem kýzlarýn, hem de gelinlerin aile-içi þiddet yaþamasý, annelerin kýzlarýnýn ve gelinlerinin
16 Psikolog, sosyal hizmet uzmaný, acil servis doktoru, adli týp doktoru, psikiyatrist, hakim, avukat, polis
103

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
yaþadýðý þiddete gösterdikleri tepkinin farklýlýðýný izleyebilme olanaðýný da vermiþtir.
Görüþmelere ve odak grup tartýþmasýna katýlmayý kabul eden meslek sahiplerinin birçoðu,
þiddet konusu ile daha yakýndan ilgilenen ve mesleki olarak bu alanda çalýþmasalar bile
bu konuda düþünmüþ olan kiþilerdir. Bu nedenle, burada aktarýlanlarýn, meslek yaþamýnda
þiddet olaylarýyla karþýlaþan ve þiddete maruz kalanlara hizmet/destek veren kiþilerin
görüþlerini genel çizgileriyle yansýttýðý söylenemez. Daha çok meslek sahipleri arasýnda
konuyla uðraþmýþ ya da üzerinde düþünmüþ olanlarýn görüþleriyle ilgili bazý ipuçlarý elde
edilmiþtir. Çeþitli meslek gruplarýndan kiþilerin, kadýna yönelik þiddet konusunu daha çok
mesleði çerçevesinde karþýlaþtýðý olaylar/durumlar üzerinden aktardýðý izlenimi edinilmiþtir.
Aile içi þiddet konusu, görüþülen birçok kiþi tarafýndan ülkenin önemli sorunlarýndan biri
olarak tanýmlanmýþ, az sayýda kiþi ise, þiddet konusunun bütüncül bir þekilde ele alýnmasý
gerektiðini, kadýna yönelik þiddet baþlýðý altýnda özel bir çalýþmanýn yeterli olmadýðýný
söylemiþtir.
Evlilik ve eþler arasý iliþkiler
Kadýnlar ve erkekler ile yapýlan görüþmeler, evlenme biçimlerinin çeþitli olduðunu
yansýtmýþtýr. Erken yaþlarda akraba evlilikleri ya da görücü usulüyle evlendirilmeler daha
fazla görülmekle birlikte, kendi istekleriyle ve eþlerini beðenerek evlenenler de vardýr.
Kadýnlarda ve erkeklerde, nasýl evlenirlerse evlensinler, eþlerin evlenmeden önce birbirlerini
yakýndan tanýyacak bir dönem geçirmedikleri, daha çok da ailelerinin isteði ile,
tanýþmalarýndan çok kýsa süre sonra evlendikleri görülmektedir. Kadýnlarýn bazýlarý da
kendi evlerindeki baský ve þiddetten kaçmak için çok ani kararlarla veya ailelerinin onayý
olmaksýzýn kaçarak evlenmiþlerdir. Dolayýsýyla bazýlarýnýn kendi ifadelerinde de yer aldýðý
gibi niþanlýlýk ve flört döneminde ortaya çýkabilecek bazý sorunlar -anlaþmazlýklar- evlilik
dönemine taþýnmýþta, özellikle evliliklerin ilk yýllarýnda pek çok sorun yaþanmaktadýr.
Görüþülen kiþiler evliliklerini anlatýrken yaþadýklarýný aþaðýdaki ifadelerle ortaya koymuþlardýr:
"Yavrum biz görücü usulüylen evlendik, eveli bizde öyleydi, bi de akrabaydýk, ne onlar geldi,
ne ben onu gördüm, ne o beni gördü. Öyle niþanlanýldý, beþ altý ay sonra düðün oldu. Ondan
sonracýmýna aha 15 yaþýndaydým. 15 yaþýndaki bebe konuþmaynan evlense napýcak, görücü
usulüyle evlense napýcak?"
(50 yaþýnda, evli, 3 çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
"Eee anlaþarak oldu. Yani severek evlendim. Ama tam tanýmadým ablamýn komþusuydu,
buranýn …. köyü'nde oturuyolardý, yani gördüm bi de benim yani kimsesizdim yani annem
babam olmadýðý için bi de evliliði bi kurtuluþ olarak gördüm. Yani lisede okurken bile
halamlarýn, ablamýn yanýnda kalýyodum. Yani tanýmadan evliliði ben kurtuluþ olarak gördüm
yani, bi evim olsun kendime ait, öyle baþlangýç yaptým yoksa üniversiteyi de okumak
istiyodum ben."
(46 yaþýnda, eþinden ayrý yaþýyor, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
104

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
"Akþam çaylarý beraber oldu, eve býrakmalarým oldu iþte kendisini bu iki haftada, içerisinde
de, ailevi yapýsýný anlattý biraz, aile yapýsý nasý diyim size kenar mahalle zihniyetini bilirsiniz
yani [...] yani bizim, o iki hafta gezdik iki hafta sonra istettim, iki hafta sonra bizim düðünümüz
oldu, yani altý üstü tanýdýðým günden, evlendiðim gün bi ay…"
(34 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
"...Onun ailesinin dayatmasýyla hýzlý geliþti diyebilirim, evlilik süreci... Evet, bir yýl sonra
evlendim [...] Eðer öyle bir dayatma olmasaydý, belki bu çatýþmalar daha önceden ortaya
çýkacak, sonuçta evlilik olmadan gerçekleþmeden belki niþanlýlýk aþamasýnda ya da arkadaþlýk
aþamasýnda iliþki sona erebilecekti. Ama bizde öyle olmadý, biz evlendik, bütün o sorunlarý,
sýkýntýlarý evlilik süreci içerisinde…"
(42 yaþýnda, evli, 2 çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek)
Görücü usulü olan ya da olmayan erken evliliklerde eþlerin birbirini çok az tanýmasýnýn
yarattýðý iletiþim sorunlarý dýþýnda erkeklerin askere gitmek durumunda kalmasý veya
çalýþmamasý nedeniyle erkeðin ailesi ile yaþama durumlarýnýn daha fazla olduðu, bunun
sonucunda da anlaþmazlýklara daha fazla zemin hazýrlandýðý, kadýnýn sadece eþinden
deðil, eþinin ailesinden de baský gördüðü izlenmiþtir. Gerçi, erkeðin ailesi ile birlikte yaþama
durumu her koþulda çeþitli sorunlar yaratsa da, evlenen çiftlerin, özellikle de kadýnýn
yaþýnýn çok genç olmasýnýn böylesi anlaþmazlýklara zemin hazýrlayabileceði görülmüþtür.
Erkek, özellikle de çalýþmadýðý koþullarda, sorun ne olursa olsun kendi anne-babasýndan
yana olmayý, bu konuda eþine baský yapmayý ya da hiç karýþmamayý tercih ettiði için
kadýn üzerindeki baský artmakta; erkeðin þiddet uygulamasýna yol açan bazý durumlar
ortaya çýkmaktadýr. Erkeklerle yapýlan odak grup görüþmelerinin birinde genç, yeni evli,
bir erkek bu tür bir vakayý þu sözlerle aktarmýþtýr:
"Dayak deyince yani burada ben de eþimi dövdüm bir kez eþime dayak attým. O da ailemle
yaþýyordum, anneme karþý söyledi, baðýrdý, çaðýrdý anneme, o yüzden dövdüm ve piþman
oldum. Özür diledim ve kendimi affettirdim ve baktým orda olmayacak iki ay sonra eþyalarýmý,
her þeyimi topladým, evimi ayýrdým. Olmuyodu çünkü ve o günden beri mutluyuz yani… Ya
þimdi annem babam var, ben varým eþim, bir de iki tane erkek kardeþim var evde. Ýkisi de
bekardý o zaman, salonda otururken baðýrdý çaðýrdý, ben de dayanamadým haliyle."
(Odak grup katýlýmcýsý, 20-25 yaþ, evli, lise altý eðitimli erkek)
Erken yaþta evlenen kadýnýn eþi daha büyük yaþta ise kadýn üzerinde daha kolay otorite
kurabildiði gibi bu durumdaki bazý kadýnlar da eþlerinin kendilerini aldatmasý dahil çeþitli
sorunlarda, kendi gençlikleri ve deneyimsizliklerini öne çýkararak, hatayý kendilerinde
arayabilmektedirler:
"Ama gene bu durumlar olur muydu olmaz mýydý onu bilmiyorum ama hatalý davrandýðým
yerlerde vardý. Belki hani çok yaþým küçüktü, ilgisiz olabilirdim."
(41 yaþýnda, boþanmýþ, 1 çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
105

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Sonuçta erken ve/veya görücü usulüyle evlenmenin yaný sýra, eþlerin birbirlerini tanýmadan
yaptýklarý evlilikler de daha sonra eþlerin iliþkisinde þiddete ortam hazýrlayabilecek çeþitli
olumsuzluklara neden olabilmektedir. Bu olumsuzluklar, evli çiftin erkeðin ailesi ile birlikte
yaþadýðý/yaþamak durumunda olduðu koþullarda kadýn açýsýndan sadece eþinden deðil,
eþinin aile fertlerinden de kaynaklanan baský ve istismara yol açabilmektedir.
Þiddet nasýl ve neden yaþanýyor?
Bir Nesilden Diðerine Þiddet ve Þiddetin Normalleþtirilmesi
Kadýn, erkek ve anne/kayýnvalide görüþmeleri þiddet yaþanan ailelerde kadýnýn veya
erkeðin, bazý durumlarda da her ikisinin kendi ailelerinde de þiddet yaþandýðýný
göstermektedir. Kadýnlarýn bir kýsmý evdeki þiddetten kaçmak için acele kararlarla ve
birçok durumda ailelerinin de onayýný almadan evlenirken, erkekler de gergin ve stresli
yapýlarýnýn temelinde kendi ailelerinde gördükleri þiddetin olabileceðini söylemektedirler.
Görüþülen bir anne, kýzýnýn kaçarak evlenmesinin nedeni olarak evlerindeki þiddeti
göstermiþtir.
"Kaçarak evlendi o da. Babanýn evinin kavga olayýndan dolayý, evde kavga var, þiddet var,
evlilikte mutluluðu aradý. Önüne ilk çýkan kiþiyle kaçtý..."
(70 yaþýnda, eþi ölmüþ, 5 çocuk sahibi, eðitimi olmayan bir anne)
Görüþülen kadýnlardan bir diðeri, baba evinde gördüðü þiddeti ve bütün kardeþlerinin
baba evindeki þiddetten kurtulmak için bir an önce evlenmeyi seçtiklerini çarpýcý bir
biçimde anlatmýþtýr (Bkz. Kutu 1)
Küçüklüðünde zor koþullarda, þiddet görerek yaþamýþ olmak, bazý erkekler için bugün
içinde bulunduðu durumu ve uyguladýðý þiddeti açýklamak, belki de bir biçimde mazur
göstermek için kullanýlmýþtýr:
"Ýþte hep böyle sinir stresle kalktýk, demek öyle devam etti ya da o zaman ne diyim biraz
da yetim büyüdük, acaba onun sinir-stresi yani þimdiye kadar devam etti yani, amcamýn,
üvey annemin elinde kaldým, ondan da olabilir yani, […] haa, 10 yaþýna kadar üvey annem
bana baktý [...] ama hep sorunlu baktý, her gün -sen biliysen bizim o taraflarda- çok kötü
oluyo yani, her gün dayak, her gün þiddet."
(50 yaþýnda, evli, 5 çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ erkek)
Benzer bir biçimde bazý kadýnlar da eþlerinin kendilerine uyguladýðý þiddetin kaynaðýnda
onlarýn kendi ailelerinde gördükleri kötü muamelenin yattýðýný düþünmektedirler. Onlara
göre bu tür ailelerde yetiþtikleri, babalarýnýn annelerini dövmesine tanýk olduklarý için
kendileri de þiddeti bir biçimde içselleþtirmiþlerdir. Kadýnlardan biri bu konudaki düþüncelerini
þöyle dile getirmektedir:
"...sonra ben, yani niye böyle olduðunu þey yaptým görümcemlerle falan konuþtum,
106

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Kutu 1
"… Benim babam içkici, kumarcý, sürekli dayak atan biriydi. Sürekli... Biz o psikoloji
ile büyüdüðümüz için yani, bizim psikolojimiz zaten orda bozuldu. Benim babam
çok sinirli bir adamdý. Ýçki içerdi, kumar oynardý, ne biliyim her þeyi vardý yani. Sürekli
anamý döverdi, sürekli bizi döverdi. Düþün mesela þöyle; bi keresinde komþunun
çocuðuyla, kardeþimle böyle oynarken kavga ettik iþte onlan kavga ettik. Biz eve
geldik komþunun çocuðunun annesi geldi þikayet etti bizi. Bizi önce bi temiz dövdü
sopaynan, sonra da erkek kardeþimle ben ayný yaþta sayýlýrýz. Onla benim elimizi
ayaðýmýzý baðladý, hani divan deriz böyle somya deriz biz ona. Somyanýn altýna biz
saatlerce orda böyle baðlý bi þekilde yatýyoh, üste oturuyo. Somyada oturdu, o arada
artýk böyle boynumuz belimiz her þeyimiz tutuldu, kimse korkusundan yaklaþamaz
yani […] Zaten bu þiddet þeyi biz babamýzdan daha çok gördük. Babam aþýrý böyle
öfkeli ve sinirli bi insandý. Her þeye mesela bi bardak su ister o suyu geç geldiði
zaman o suyu tepende böyle kýrardý. Bardak giderdi yani senin tepenle beraber.
Hemen anýnda gelecek. [...] Hepimiz öyleyik. Hepimiz yani.. Ýlk büyüðümüz
evlendiðinde dediler ki koca evi nasýlsa burdan iyi dediler. Hepsi yani… Köyün en
güzel kýzlarýydý, o kadar güzellerdi, hepsi böyle tuhaf tuhaf insanlara vardýlar ki sýrf
babalarýnýn þiddetten artýk kurtulak diye."
(35 yaþýnda, ayrýlmýþ/resmi nikahsýz, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
çocukluðunda babasýndan çok dayak yemiþ. Anlatabiliyo muyum? On üç yaþýnda baþlamýþ...
Yani küçüklüðünde kiþilik bozukluðu olmuþ; babanýn aþýrý baskýsý aþýrý dayak yemesi, yani
kiþiliðinde bozukluk olmuþ. Babadan ne gördüyse onu uyguluyordu. Çünkü rahmetlik
kayýnvalidemin önünde de dövdü beni, kadýn aðladý. Baþýna tülbent baðladý, kýzým dedi
aðlama. Ayný þey dedi ben yaþadým. Kadýnýn kafasýnýn içinde belki yirmi tane kýrýk vardý."
(46 yaþýnda, evli, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Sonuçta, þiddetin çok küçük yaþlardan itibaren yaþanmasý, aile içinde babanýn anneye
þiddet uyguladýðýnýn gözlenmesi, þiddetin normalleþtirilmesine yol açmakta ve þiddet,
erkeklerin kadýnlarla iliþkilerinde 'onlarý kontrol altýnda tutmak', 'hizaya sokmak' için
kendilerince zorunlu olarak baþvurulan bir araç haline gelmektedir. Bu durum, erkeklerin
bazýlarýnýn ifadelerine þöyle yansýmýþtýr:
"...Valla! Kýzdýðým zaman baðýrýyorum. He! Baðýrýyorum iþte diyorum "Yav niye böyle yaptýn?
Niye þöyle yaptýn?". Bazen de tokatlýyorum! Bazen de tokat atarým yani gerçek bi þeydir
yani, deðil mi? [...] Þimdi diyorlar ki erkekler niye þiddet gösteriyorlar. Bak erkekler mecbur
olmayýnca kadýna da þiddet göstermezler. Deðil mi abi? Þimdi ben mecbur olmasam neden
þiddet göstereyim. Neden nedir yani? Ortada bi þey var mý? Yok!"
(34 yaþýnda, evli, 2 çocuk sahibi, ilkokul 2'den terk erkek)
107

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
"…yav mecbur kalabilir yani mecbur kalabilir, þöyle kalýr yani hanýmý eðer onun dediðini
yapmýyorsa, efendime affedersin kötü yoldaysa; aldýðýný, hanýmýna verdiðini hep saða sola
harcýyorsa, adam getirdiði yani o erkek görmüyorsa, o erkek de maðdurdur yani, öyle deðil
mi?"
(56 yaþýnda, evli, beþ çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Kadýnlarýn ise baba evlerinde þiddet olmasý, küçük yaþlardan itibaren þiddete tanýk oluþlarý
onlarý þiddet karþýsýnda öðrenilmiþ bir çaresizlik durumuna sokabilmektedir. Özellikle de
çocuklarýnýn olduðu koþullarda, çocuklar annelerinden öðrendikleri biçimde hareket
edebilmekte, þiddeti bir kader olarak kabul etmeye yönelebilmektedirler. Bu tür eðilimleri,
bazý görüþmelerde özellikle de 50 yaþ ve üzeri kadýnlarda izlemek mümkün olmuþtur.
Eþinden þiddet görmüþ, beþ çocuklu, çok genç yaþta da eþi ölmüþ, çocuklarýnýn tüm
sorumluluðunu üzerine almýþ, temizlik iþleri yapan bir kadýn bu konudaki düþüncelerini
þöyle dile getirmiþtir:
"Kader yazmýþ alnýna. Yastýk deðiþir. Kader deðiþmez, asla. Baþkasýna gideyim, kaderimi
deðiþtireyim, baþkasýyla mutlu olurum, asla. Kader. Kader. Asla kader deðiþmez. O senin
alnýna yazýlmýþ kader, talihin, çekecek çilen, sýkýntýn."
(65 yaþýnda, eþi ölmüþ, beþ çocuk sahibi, okula gitmemiþ anne)
50 yaþýnda, ilkokul bitirmiþ, üç çocuklu bir kadýn ise hem baba evinde, hem de eþinden
þiddet görmüþtür. Baba evindeki koþullarý, "babam gider gelmezdi, yatar kalkmazdý, kumar
oynardý, diyom ya daþtan çýktým demire girdim, daþ kapýdan çýktým demir kapýya girdim…"
diye tanýmlamýþtýr. Kendi eþi de onu üç çocuðuyla terk edip, bir baþka kadýnla yaþamýþ;
bütün birikimini o kadýn için harcamýþ ve yýllar sonra geri dönmüþtür. Döndükten sonra
yine ve sadece kendisine deðil, evdeki çocuklara da þiddet uygulamaya baþlamýþtýr. Kadýn
ise onun huyunun böyle olduðunu ve deðiþmeyeceðini düþünmektedir. Eþinin durumunu
ve kendi çaresizliðini þöyle anlatmaktadýr:
"...böyle olmasýnýn iþte yani ilkinden öyle olduðunu, yaradýlýþtan öyle olduðunu inanýyom,
ondan sona bi de kadere inanýyom en çok, kaderime inanýyom... Baþka diyecek bi þiy yok.
[...] Daha suçunu kabul etmez o, ben böyleyim, gittim o kadýna, Allah razý olsun, bebelerime
baktýn, bebelerimlen durdun. Gine ben geldim, hata suç bende demez. Hiç onda suç yok,
o yerde þah, göðde padiþah, bi görsen kendini öyle ilan eder. [...] öyle ilan ediyo kendisini,
hiçbi þiy kabullenmiyo yani. Daha ben iþte þu þöyle bu böyle, ben de mesela sen desem,
þu evde geçim olmaz hiç. Bu kadar da duramayýz. Bu kadar gene, ey elli yaþýma girmiþim
þimden sonra da yavrum, babam öldü, aha annem böyle, kardeþlerin neyin yanýna gidilir
mi? Kimin yanýnda duracaz?"
(50 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Bazý meslek sahipleri de bu konuda görüþlerini belirtmiþler, örneðin bir adli týp doktoru
þunlarý dile getirmiþtir:
108

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
"Annelerinden babalarýndan dayak yiyerek büyüdükleri için kocalarýndan dayak yemekte
onlar için sorun deðil. Anlatabiliyor muyum? Yani doðal bir olaymýþ gibi ancak çok canlarý
yandýðý zaman veya bir yerleri sakatlandýðýnda problemler ortaya çýkýyor veya biraz okumuþ
veya bir þeylere tepki gösterdiði zaman çýkýyor bu ortaya. Çünkü hepsi eðitimsiz, ailesinden
onu görmüþ yani, "hem döver hem sever" diyor. Böyle bir mantýk olabilir mi? Ama oluyor
ne yazýk ki."
(Adli týp doktoru)
Öte yandan, eþin ailesinde þiddet sýradan bir uygulama olarak gündelik yaþamýn bir
parçasý halinde ise bu durumun, özellikle de yeni çiftin erkeðin ailesi ile yaþadýðý koþullarda
kadýnýn bundan zarar görmesine, sadece eþinden deðil kayýnvalidesi ve kayýnpederinden
de þu veya bu biçimde þiddete maruz kalmasýna yol açtýðý izlenmiþtir. Görüþtüðümüz
kadýnlar arasýnda bu tür þiddeti yaþayanlardan ilk evliliðinden çocuðu olmayan, daha
sonraki eþinden bir çocuk sahibi olan bir kadýn þunlarý anlatmýþtýr (Bkz. Kutu 2):
Kutu 2
"...Eþim ilk çocuklarýydý. Ýlk gelin de bendim. Çocuk istemeye baþladýlar, yapýn artýk
falan diye. Zaman geçtikçe tabi çocuk olmuyo. Daha sonra iþte biz doktora baþvurduk.
Doktor hastaneye yönlendirdi. Birkaç hastanede tedavi gördük. Olmadý. ….'da bi
doktorumuz vardý. O da en son iþte çocuðun olamayacaðýný söyledi […] Eþimden
kaynaklandýðý için, eþim ve eþimin ailesi bunu hiçbir þekilde kabul etmedi [...] Benim
bu karþý çýkýþlarýmý hiçbir zaman kabullenmediler… Þiddet uyguladýlar, hani döversek
kabullenir. Çünkü þey diyolardý, 'biz büyük bir aileyiz, tanýnmýþ bir aileyiz. Biz bunu
akrabalarýmýza anlatamayýz, oðlumuzdan diyemeyiz...' Ben de hani bir gerçek varsa
sonuçta er ya da geç ortaya çýkacak yani bunu saklamanýn hiçbir mantýklý bir
düþüncesinin olmadýðýný düþündüm ve hep karþý çýktým. Benim zaten karþý çýkýþlarým
her seferinde tabi dayakla sonuçlandý. Eþimden çok dayak yedim hakikaten.
Kayýnpederimden dayak yedim. Tabii en sonda kayýnvalidemden þiddet görmek,
çünkü bir kadýnýn, beni en iyi anlamasý gereken sonuçta bir kadýn, ama anlamadý.
Ýþte ondan þiddet görmek tahammül sýnýrýmý hakikaten çok aþtý."
(26 yaþýnda, boþanma davasý süren, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
Eþlerinden þiddet yaþayan kadýnlarýn kendi baba evlerinde de þiddet olmasý ve/veya
eþlerinin evinde þiddet yaþanmasý þiddetin hem erkekler, hem de kadýnlar tarafýndan
öðrenilmiþ bir davranýþ olduðunu ortaya koymaktadýr. Ancak, þiddet karþýsýnda erkeklerin,
çoðu kez þiddeti uygulayan, kadýnlarýn da þiddete maruz kalan olmalarý, farklý
deneyimleri/öðrenilmiþlikleri ve tavýr alýþlarý ortaya çýkarmaktadýr. Kuþkusuz böyle bir
durum þiddet olan evlerde büyümüþ tüm çocuklarýn da þiddeti bir çözüm yolu olarak
görecekleri anlamýna gelmez. Erkeklerle yapýlan odak grup toplantýlarýnýn birinde
katýlýmcýlardan biri bu durumu aþaðýdaki ifade ile anlatmaya çalýþmýþtýr:
109

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
"…Ýnsanlarýn çocukluklarýnda ya da büyüdükten sonra kendi ailesinde, þurada burada
hayatýn her alanýnda, yetiþme çaðlarýnda muhatap olduðu þiddet büyüdükten sonra da
kendisinin hayatýn her alanýna yansýtmasýna yol açýyor. Ýlle de babasý, eðer annesini dövüyorsa
bu çocuðun da ille de kendi karýsýný dövmesi þart deðil. Elbette ki böyle bir þey yok. Ama
bu þiddet hayatýnýn ciddi bir parçasý oluyor ve her yere yansýyor diye düþünüyorum."
(Odak grup katýlýmcýsý, 60-65 yaþ, en az 15 yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek)
Þiddetin bir nesilden diðerine transfer edilmesi ve sorunlarýn çözümünde daha çok erkekler
tarafýndan kullanýlan bir davranýþ olarak öðrenilmesi konusuna þiddetin sonuçlarý ile ilgili
bölümde tekrar dönülecektir.
Gerek erkekler, gerekse kadýnlar ile yapýlan görüþmeler, kendi ailelerinde de þiddetin
yaþandýðýný ortaya koyarken, kadýnlarýn ve erkeklerin çocukluklarýndan beri tanýk olduklarý
þiddete karþý farklý yaklaþýmlar geliþtirdiklerini de yansýtmýþtýr. Kadýnlar, kendi ailelerinde
yaþadýklarý þiddeti 'kaçýp, kurtulmak istedikleri', ama koca evinde de bir türlü kurtulamadýklarý
zor bir durum (hatta bazen bir çaresizlik durumu) olarak aktarmýþlardýr. Öte yandan
erkekler ailelerinde yaþadýklarý/tanýk olduklarý þiddetin onlarýn 'gergin ve sinirli' bir yapýya
sahip olmalarýna neden olduðunu dile getirerek kendi uyguladýklarý þiddeti bir anlamda
meþru kýlmaya çalýþmýþlardýr.
Þiddet Biçimleri
Kadýna yönelik aile içi þiddet, genellikle þiddet dozu iniþ-çýkýþlar göstererek, iþsizlik,
yoksulluk, kronik hastalýklar gibi aileyi bütünüyle olumsuz etkileyen koþullara da duyarlý
olarak çok çeþitli biçimlerde ve karmaþýk bir süreç halinde yaþanmaktadýr. Þiddeti belli
bir tek nedene veya bir nedenler setine baðlamak zordur. Eril þiddet, esas olarak kadýnla
erkek arasýndaki iktidar eþitsizliðine baðlý olarak yaþanmakta ve genellikle erkekler, kadýn
üzerinde otorite saðlamak, onu kontrol altýnda tutabilmek için þiddet kullanýmýna
baþvurmaktadýrlar.
Kadýnlar, erkekler ve anne/kayýnvalideler ile yapýlan görüþmeler kadýnlarýn ve erkeklerin
þiddeti farklý biçimlerde anlattýklarýný ortaya koymuþtur. Þiddeti yaþayan kadýnlarýn hepsi
bu durumu ayný kolaylýkla dile getiremeseler de erkeklere kýyasla daha fazla ve ayrýntýlý
bir biçimde anlatabilmektedir. Kadýnlarýn anlatýmlarýndan çýkarak yaþanan þiddetin bir
tablosunu çizmek mümkündür. Bu tabloda, arka plandaki nedenlere, yaþanan durumun
nasýl bir süreç içinde ortaya çýktýðýna, ilk nasýl baþladýðýna iliþkin çizgiler/renkler soluktur.
Ama yine de ortaya çýkan resimde kadýnýn o þiddeti nasýl yaþadýðýna iliþkin tüm ayrýntýlarý
bulmak ve sözel ya da fiziksel þiddet sonucunda yaþadýðý acýyý hissetmek mümkündür.
Kadýn için önemli olan, þiddetin nedeni ve nasýl baþladýðýndan çok, yaþanmýþlýktýr/yaþanýlmýþ
þiddetin bizatihi kendisidir. Kadýnlar yaþadýklarý/yaþamakta olduklarý bu durumu (artýk
düþünmek istemedikleri ve geride býraktýklarý koþullarda bile) ve onun üzerlerinde býraktýðý
izleri tüm ayrýntýlarý ile hatýrlamaktadýrlar.
110

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Erkeklerle yapýlan görüþmeler ise onlarýn þiddet konusunda zor konuþtuklarýný göstermektedir.
Görüþme yapmayý kabul etmiþ erkekler arasýnda þiddet uygulamýþ olduðunu kabul edenler
bunu daha çok kazara oluvermiþ, ya da bir-iki kez kaçýnýlmaz olarak ortaya çýkmýþ ve
daha çok da kadýnýn kýþkýrtmasý yüzünden gerçekleþmiþ bir olay olarak anlatmaktadýrlar.
Onlara göre kadýnlar çok konuþarak, sorunlarý büyüterek, yaþanmýþ ve üzerinden epey
bir süre geçmiþ olaylarý tekrar gündeme getirerek, kýþkýrtýcý bir rol oynamaktadýrlar.
Görüþülen kiþilerin bir kýsmý erkeklerin bazen þiddet uygulamak zorunda kalabileceðini
söylerken, diðerleri ise þiddete hiçbir zaman baþvurulmamasý gerektiðini belirtmiþlerdir.
Þiddet uygulamýþ olan erkekler, bunu anlatamamakta, þiddetin kaçýnýlmazlýðýný vurgulamak
için nedenleri üzerinde durmayý veya çözümleri konuþmayý, bu konulardaki düþüncelerini
ve deneyimlerini anlatmayý tercih etmektedirler. Sözel, cinsel veya fiziksel olarak ortaya
çýkan þiddetin karþýlarýndakini yaralayan bir þey olduðuna dair bir söyleme rastlanmamýþtýr.
Bazý erkekler þiddete genel olarak olumsuz baktýklarýný ifade etmiþ olsalar da kendi
uyguladýklarý þiddetle ilgili çok açýk bir biçimde konuþmamýþlardýr. Öte yandan, eþleriyle
yaptýklarý gündelik tartýþmalarý, karþýlýklý atýþmalarý vb. çoðu kez hafife aldýklarý izlenmiþtir.
Fiziksel Þiddet
Kadýnlarýn yaþadýklarý þiddet konusunda anlattýklarý onlarýn þiddetin çok çeþitli türleriniekonomik,
duygusal-sözel, cinsel, fiziksel- çoðu kez bir arada yaþadýklarýný ve kadýnlarýn
bir kýsmýnýn hamilelikleri sýrasýnda da þiddet gördüklerini ortaya koymaktadýr. Hamilelikleri
sýrasýnda þiddete maruz kalan kadýnlar zor günler yaþadýklarýný, çocuklarýný düþürme
tehlikesi geçirdiklerini ifade etmiþlerdir:
"Þimdi ben eþimden, kýzýmýn babasýndan dayak yemiþtim bu tür konulardan dolayý. Dayak
yedim ve o zaman hamileydim. Biliniyordu zaten hamileliðim. Üç aylýk hamileydim ben.
Dayaktan dolayý çocuk kasýklara kadar düþmüþ. Düþme tehlikesi çok oldu. Düþürebilirdim
de. Çocuðum kaybedebilirdim de… Allah'tan öyle bir þey olmadý. Ondan sonra ben ayrýldým,
dayaktan sonra ayrýldým…"
(26 yaþýnda, boþanma davasý süren, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
"…böyle sera gibi kulübe, koyunlarý vardý kurbanlýk, orada duruyodular, dayak yoðdu, ileri
doðru dayak baþladý, þiddet dayak þiddet dayak, çamurlarýn içinde beni ne bileyim köpek
gibi kolumdan tuttu dönderdi beni, kimse kurtarmadý beni, hamileydim."
(34 yaþýnda, evli, 4 çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
"…fakir dedik. Hadi dedik yani olursa olsun. Biz de destek ediniriz, çocuðumuz bi yuva
kursun. Bizim amacýmýz oydu baþka bi amaçla deðil. Ýlla da eðitimli olmasý da þart deðil.
Her anne baba çocuðunun mürüvvetini görmek ister, bi de onu mutlu þekilde görmek ister,
çoluðu çocuðu olsun ister. Biz o amaçla evlendirdik. Bir sene falan þöyle böyle gitti. Ondan
sonra bir sene sonra bu dayak baþladý. Ýki tane çocuk düþürdü, dayaktan."
(63 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu bir anne)
111

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Görüþülen kadýnlarýn çoðu, evlilikleri süresinde farklý yoðunlukta ve çeþitli biçimlerde
fiziksel þiddete maruz kalmýþlar ve çoðu kez yaþadýklarý fiziki þiddet bir defaya mahsus
deðil uzun süreli olmuþtur. Kutu 3'de nasýl fiziksel þiddet yaþadýðýný ayrýntýlarýný anlatan
bir kadýnýn aktarýmýna yer verilmiþtir. Kadýnlar kendilerine uygulanan fiziksel þiddeti çeþitli
þekillerde anlatmýþlardýr:
"Akrabam deðildi düðünde görmüþ beni, kaçýrdý beni iþte, ailem geri almak istedi beni, bu
vermedi beni kýskanç, getirirdi aðaca baðlardý döverdi, aðaca baðlar döverdi, az bir þey
görse döver beni, þiddet dayak þiddet."
(34 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Kutu 3
"…Eve geldim, olmadýk bir þey için tartýþma çýkardý, böyle sabah ta evin içi çok
soðuktu, orasýnýn soðuðu da bir baþka soðuk, yine sobanýn üstünde böyle bir güðüm
vardý, tabi sabaha kadar buz gibi olmuþ; beni dövdü dövdü, o ara öyle bir sinirlerim
bozulmuþ tabi baðýrýyorum, binada kimse yok baðýrýyorsun baðýrýyorsun kimse yok,
duyuramýyorum. Asla gücüm nerde yetecek, ben savunmaya geçiyorum böyle
koltukta oturuyorum o üzerime üzerime geliyor. [...] Dövdü dövdü ondan sonra tabii
ben sinirlerim boþaldý, baðýrýyorum, baðýrýrken sus diye güðümü döktü baþýmdan
aþaðýya kýþ günü, çýldýrdým ondan sonra bu seferde soðukta üþeyeceksin diye dövdü
dövdü, üþeyeceksin diye çýkar üstünü diyor, dedim çýkarmýcam, böyle dedim oturucam,
vicdanýn el veriyorsa böyle oturucam, soydu ondan sonra beni çýrýlçýplak, odadan
odaya gezdiriyor, hem dövüyor hem gezdiriyor."
(44 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"...Ama þu oldu mesela kýrmýzý ojelerime taktý ben bunlarý silersem kavga etmeyiz diye hiç
düþünmedim. [...] Bundan dolayý mesela tokayý kýstýrdý burnuma saçýmdan aldý saçýmý niye
öyle toplamýþým diye mesela burnumu kesmiþti burnum kanamýþtý yani durup dururken…"
(20 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"…ve de yirmi üç yýl sonra, gece çocuklarýmla beraber sokaða atýldým ben. Üstüm baþým
kýyafetiyle, atýlmadan önce kýþ günü iki defa yaptý bunu, anadan doðma soydu beni, dýþarda
yaðmur yaðýyo, dýþ kapýya kadar sürükledi þimdi [...] Son zamanlarda zaten beni hep
kovuyodu ben gitmiyorum. En sonunda, bira almýþtý iþte herhalde çocuklarýmýn üstüne
fýrlattý hatta görümcemin kýzý da þahittir buna... Polis geldi ondan sonra o anda kayným
geldi, iþte þey olaylarý yatýþtýrdý, ertesi gün sen bu evden gitmezsen evi yakacam, üstüme
saldýrdý pýçakla saldýrýyodu. Pýçakla saldýrýnca, iþte çocuklar araya girdi, mesela ben. Çocuklar
oturuyo televizyon izliyo ben diyelim ki yatak odasýna gidiyorum, arkamdan geliyo … Beni
dövmek için orda…"
(46 yaþýnda, evli/eþinden ayrý yaþýyor, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
112

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Kadýnlarýn þiddet öyküleri, fiziksel þiddetin esas olarak vurmak, sürüklemek, dövmek
biçiminde gerçekleþtiðini, zaman zaman bu olaylarda þiddet uygulayan kiþinin makas,
sopa, býçak, balta gibi þeylerle saldýrdýðýný, karþýsýndakine daha çok zarar vermek için
üzerine soðuk su dökmek, burnuna toka sýkýþtýrmak, çýrýlçýplak sokaða atmak, silah
kullanarak tehdit gibi yollara baþvurulduðunu yansýtmaktadýr. Hatta bir noktada, o silah
gerçekten kullanýlmaktadýr. Bir görüþmeden aktarýlan Kutu 4'teki öyküde anne, kýzýnýn
kendisine þiddet uygulayan eþi tarafýndan vurulmasý olayýný anlatmýþtýr.
Kutu 4
"...En son kýz çýktý geldi benim evime, kýz gelince kendisi de geldi benim eve. Ben
acaba barýþýrlar mý, tekrar küsüp ayrýlma barýþma durumlarý oluyor. Seslenemedim.
Oturdu üç gün bizde kaldý yemeði yedi, þey yaptý. En son iþte ayrýlma durumu
konuþuldu falan. Biz konuþmuyoruz da kendileri. Kesinlikle istemiyorum dedi. Kýz
kardeþi de, benim ölen kýzýn kardeþi de 'istemiyor seni' dedi, 'zorla mý karýlýk
yaptýracaksýn sen kendine' dedi. Biz de hiç seslenmedik, anladý hepimizin, hiçbirimizin
istemediðini anladý o. Ben de o arada þeyde çalýþýyordum. Otele gelip gidip
çalýþýyordum. Ama daha önce bu bir hafta önce bana dedi ki 'anne' dedi 'bunu dedi
býraksam' dedi 'bu genç' dedi, 'güzel' dedi, 'herhalde evlenir' dedi. 'Bu Mersin'de
ben onu nasýl önümde gezdireyim. Ýki kurþun kafaya' dedi, 'tek kurþun öldürmeyebilir'
dedi... Bizde üç gün kalýp da istenmediðini anlayýnca gidiyor silah alýp geliyor. Ben
de evde yokum. Kýza herhalde karþýdan çekse kýz güçlü, bunu arkadan sarýyor, arkadan
vuruyor. Þu taraftan [ensesini gösteriyo] kurþun sýkmýþ, iki kurþun sýkýyor çocuða.
Beni çaðýrdýlar kaldýrmýþlar, temizlemiþler, kanlarý falan temizlemiþler."
(70 yaþýnda, eþi ölmüþ, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Kadýnlarla yapýlan görüþmelerde oldukça ayrýntýlý dile getirilen fiziksel þiddet görüþtüðümüz
erkeklerin öykülerinde oldukça kýsa, ayrýntýsýz, kaçýnýlmaz ya da 'kazara' gerçekleþmiþ bir
durum olarak anlatýlmýþtýr. Eðer uyguladýklarýný kabul ettikleri bir þiddet olayý yaþanmýþ
ise de erkekler bunu oldukça hafifleterek, 'zaten bir tokattý', 'elimle hafif iteklemeydi', 'özür
diledim ve bir daha olmadý' biçiminde aktarmaktadýrlar. Bu durum görüþülen erkeklerin
eþlerine, kadýnlarýn anlattýðý türden þiddet uygulamamalarý ve evlerinde de böyle þiddet
olaylarýnýn yaþanmamasýndan da kaynaklanabilir. Ancak erkeklerin, þiddeti uygulayan
taraf olmaktan kaynaklanan bir ruh hali içinde kadýnýn kýþkýrtýcý rolünü vurgulayarak ya
da baþka nedenler ileri sürerek kendilerini mazur gösterme telaþýnda olduklarý da
gözlenmiþtir. Erkeklerle yapýlan görüþmelerde þu tür ifadelere rastlanmýþtýr:
"Ben kolay kolay öyle þiddet yanlýsý bi insan deðilim. En sondur benim için þiddet. Ýþ hakaret
boyutuna vardýktan sonra, ha siz dayak attýnýz mý diyorsunuz… Evet ben vurdum eþime.
Vurdum ha bundan da gurur duymuyorum piþman da oldum [...] Ha 5 dakika sonra… Ben
dedim ya biraz önce ben kinci deðilimdir yani. Benim sinirim 5 dakika sürer. O 5 dakika
113

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
içinde benden uzak dursa ya da ben ondan uzak durabilsem iþ çözülüyor zaten kendiliðinden.
Evet eþime vurdum ben tokat attým. Bana hakaret ettiði için [...] Sýklýkla deðil yani 10 yýllýk
evliliðimizde iki kere yaþadýk biz bunu. Ýki kere yaþadýk."
(35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek)
"Bir kere bir tekme attým, bacaðýna [...] Balkona çýkýp baðýrýyordu. Balkona çýkýp benim ne
kadar yetersiz, ne kadar kötü, ne kadar berbat bir insan […] Öyle bir sürecin ardýndan oldu.
Onun dýþýnda bildiðimiz anlamda, fiili þiddet anlamýnda bir þey söz konusu olmadý. Yani
itekleme falan onun beni iteklemesi, benim onu iteklemem bazý zamanlar olmuþtur sýk
olmamakla birlikte, ama þiddet anlamýnda vurma anlamýnda bir o var."
(42 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek)
"Belki dayanamadým, beyle yani, aþýrý bir þey deðildi yani, beyle ufak elimi almýþým yüzüne
iterek götürmüþüm gibi, o da belki yani nasýl sen böyle yapýyosun diye, iþte gururuna
yedirmedi… O da baðýrmýþ çaðýrmýþ olabilir yani. Ancak ben kesin olarak dövmedim yani..."
(56 yaþýnda, evli, beþ çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Cinsel Þiddet
Þiddet türleri içinde cinsel þiddet üzerinde konuþulmasý en zor olandýr. Erkeklerle yapýlan
görüþmelerde bu konu gündeme gelmemiþtir. Kadýnlarýn bir kýsmý eþinin zaman zaman
onun isteði dýþýnda kendisi ile iliþkiye geçtiðini ima etse de konunun ayrýntýlarýna girmek
istememiþtir. Cinsel þiddetten de söz eden kadýnlarýn birkaçý ise þiddetin her türünü yýllar
boyunca yoðun bir biçimde yaþamýþ olan kadýnlardýr. Bu kadýnlar, bazen eþlerinin
kendilerini dövdükten sonra cinsel iliþkiye girmek istediklerini, bazen de kendileri istemediði
halde eþlerinin isteklerine yalnýzca dövülmekten kurtulmak için izin verdiklerini söylemiþlerdir.
Oysa eþlerinden soðuduklarý ve çeþitli biçimlerde þiddete maruz kaldýklarý için onlarla
cinsel iliþkide bulunmayý hiç arzu etmediklerini ifade etmeye çalýþmýþlardýr. Öte yandan,
evli olmayan bir kadýn da, bir süredir iliþkilerinin iyi yürümediði erkek arkadaþý tarafýndan
silahla tehdit edilerek tecavüze uðradýðýný anlatmýþtýr.
Aþaðýdaki ifade, çok uzun süredir eþinden þiddet gören, bu nedenle de bir paylaþým
olduðunu düþündüðü cinselliði eþiyle yaþamakta çok zorlanan bir kadýna aittir:
"Ben, evliliðim yirmi üç yýl sürdü, yirmi üç yýldan sonra zaten bu a bu dönemde hep þiddet
görüyodum yani cinsel yönden de böyle. Ýstemediðim zaman, nasýl istemediðim derken;
mesela kumar oynuyodu, e parayý kaybettiði zaman gelip beni dövüyodu bu dayaktan sonra
da mesela beni dövüyodu, bu dayaktan sonra da mesela beraber olmak istiyodu itiraz
ettiðim zaman yine dayak yiyodum [...] Ters tepki verdiðim zaman mesela istemediðimi
söylediðim zaman, hani bi de cinsellik de sonuçta bir paylaþýmdýr yani karþýlýklý olmasý lazým.
En ufak þeyde yani döverdi beni. Hem döverdi hem de amacýný gerçekleþtirirdi."
(46 yaþýnda, evli/eþinden ayrý yaþýyor, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
114

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Bir baþka kadýn ise kendisine þiddet uygulayan eþinin cinsel iliþkide bulunma talebine
nasýl karþý çýktýðýný aktarmýþtýr (Bkz. Kutu 5).
Annesi ile yapýlan görüþmede kendisi de orada bulunup, ara sýra söze giren bir kadýn da
eþinin kendisine yaþattýðý þiddet biçimlerinden örnek verirken cinsel þiddetten ve bunun
kendisinde yarattýðý etkilerden de söz etmiþtir:
"Kaç kere yattým. Çok eziyetler. Alkol alýyo, çok affedersiniz ters iliþkide bulunmak istiyo.
Pis pis hareketler yapýyo. Çok yani eziyet etti her konuda. Yani þey aþeren kadýn gibi sabah
yataktan kalktýðým zaman öðürtüyle… Þimdi o öðürtü falan yok. Bel aðrýsý, belimden hiç
kalkýp yürüyemiyodum. Þimdi geçti o belimin aðrýsý.[...] Ya öyle bi adamdý ki mesela ben
yemek hazýrlarken çýrýlçýplak servis yapacakmýþým. Ya insan yemeðin baþýnda soyunup da
servis yapýp yiyebilir misin?"
(63 yaþýnda, evli, üç çocuklu bir annenin eþinden boþanmýþ kýzý)
Öte yandan, bir diðer kadýn da eþiyle cinsellik konusunda bir sorunlarý olmadýðý, bu iliþkiyi
birlikte güzel yaþadýklarýný ve eþinin kendisine hiçbir cinsel zorlamada bulunmadýðý halde,
eþinden þiddet görmenin aralarýndaki cinsel iliþkiyi de olumsuz etkilediðini belirtmiþtir.
Kendisi eþiyle 'kötü bir þeyler yaþadýðýnda' onunla cinsel iliþki de kuramaz hale gelmekte,
bu durum da eþinde gerginlik yaratmaktadýr (Bkz. Kutu 6).
Kutu 5
"Tabi ki kesinlikle zorluyo yani zor kullanarak da yaptýðý oluyo birlikteliðimiz böyle
oluyo. Yani ben ona karþý çok soðuðum. Korkunç derecede soðuðum, ben ayrý yatmaya
baþladým artýk yani þey dedi bana iþte benim paramý benim kazancýmý yiyosun iþte
paramý yiyosun bana karýlýk yapmýyosun falan dedi. Ben de ona þunu söyledim deðil
iki çocuðumun babasý, senden 9 tane 10 tane de çocuk doðurmuþ olsam çocuklarýmýn
babasý olsan asla sana para için þeylik yapmam yani o… yapmam ben sana dedim.
[...] Bunu yaptýramazsýn bekleme benden dedim… Yeri gelir lüksümden vazgeçerim
alýcaðamý almam giyeceðimi giymem sana da bu iþi parayla yapmam, yani sana da
senin parana da tenezzül etmem. Yani bu bana çok ters bu bence tamamen
karaktersizlik iþte…"
(34 yaþýnda, evli, iki çocuklu, ilkokul mezunu kadýn)
Kutu 6
"Yok, bizim cinselliðimiz çok güzel. [...] Ama yani tartýþtýðýmýzda ya da öyle kötü
biþeyler yaþadýðýmýzda ben onunla kapatýyorum bütün iliþkimi. Zaten az konuþuyorum.
Az dokunuyorum falan oluyo o zaman yani. Ya da iþte ayný yatakta bile yatmadýðýmýz
günler var. 3 gün falan ayný yatakta yatmadýðýmýz oldu. Þey yapmýyorum, kendimi
açmýyorum. Cinselliðe kapatýyorum kendimi falan. Ve eðer bu süre uzarsa o onda
bi gerginlik yaratýyo, sýkýþýyo. Eee þey yapýyo, böyle ne yapacaðýný bilemiyo. Eskisi
gibi eskiden çok fazla þey yapardý mesela, çiçekti bilmem neydi hani gönül alma
yöntemleri, güzel laflar falan. Eskisi kadar deðerli de hissetmiyorum mesela […] Ben
onu kapattým yani. Cinselliði biraz kapattým ona. Napayým hissetmiyorum yani.
Hissetmeyince de yaþayacaðým bir þey deðil yani benim için."
(35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu kadýn)
115

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Bir baþka kadýn, aralarýnda anlaþmazlýk olan erkek arkadaþý ile yaþadýðý, onun kendisini
silahla tehdit etmesi (sonradan bu silahýn kuru-sýký olduðu anlaþýlmýþtýr) ve tecavüzle
sonuçlanan olayý þu ifadelerle aktarmýþtýr (Bkz. Kutu 7).
Kutu 7
"...Ben koltuða oturdum, o yanýma geldi, seni seviyorum falan dedi bana, ben gitmek
istediðimi söyledim ona, o da hayýr dedi burda kalacaksýn bugün deyince benim
þalterler attý, ben onu ittim, o arkaya düþtü, sonra kalktý geldi yanýma, kafasýyla
benim kafama vurdu, ben bu sefer arkaya düþüp kafamý koltuðun kenarýna vurdum.
Tabii o sýrada ayaða kalkýp aðzýma alamayacaðým laflar söyledim küfür anlamýnda,
sanýrým o bunlarý kaldýramadý galiba, içeri gitti ve geldiðinde üzerime doðrultulmuþ
bir silah vardý… Hiç biþey yapamadým, yani benim, benim için öldüðüm andý orasý,
çünkü hayatýmda ilk defa görüyorum belki de silahý […] Burda kalacaksýn falan dedi
ve ben de bu sefer hayýr gidecem diyemedim tabi ama sonra þey dedim kendi
kendime, ne olursa olsun dedim ve ben hakaretlerime devam ettim, biraz da sanýrým
o yani kýzdý sinirlendi falan, ciddi anlamda þarjörü çekti, çekerken parmaðý sýkýþtý
þarjörde, kanadý falan, o arada da arkadaþý geldi ve ona vurdu silahý elinden almak
için, onla kavga etmeye baþladýlar, beni de içerde salona gönderdi, kapýyý kapattý,
orda sanýrým beþ dakika falan sanýrým bilmiyorum yalnýz kaldým ama sürekli aðlýyodum
artýk çok korktum çünkü benim aðlama seslerime dayanamayýp içeri geldiler ikisi
de, o sarýldý bana, seni çok seviyorum dedi, kaybetmek istemiyorum dedi, ben de
git dedim, konuþmak istemiyorum dedim. [...] Ben yalnýz kalmak istediðimi söyledim,
gitti içeriye, 5 dakika sonra ya da bi 10 dakika bilemiyorum sonra geldi… Silah yine
onun elindeydi ki o silahý arkadaþý almýþtý onun elinden ve beni kolumdan tutup
yatak odasýna götürdü, inanýn hiç bi þey hatýrlamýyorum orayla ilgili, verdiðim ifade
de bu zaten, sadece þunu biliyorum, oraya gidiþ þeklimi biliyorum, bi de kendime
geldiðim aný biliyorum. Kendime geldiðimde her þey olmuþtu, ben sadece üstümü
giyinemedim çünkü yýrtýktý, yýrtýlmýþtý o boðuþma esnasýnda, onun gömleðini giydim.
Bu arada saatin dört buçuk olduðunu gördüm, ramazan ayý, ezanýn ne zaman
okunacaðýný çok iyi biliyorum, onun gömleðini giydim ve anahtarý cebinden alýp
dýþarý çýktým…"
(25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn)
116

Ekonomik Þiddet/Ýstismar
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Kadýnlar sýklýkla ekonomik sýkýntýlarýndan ve maddi açýdan maðdur durumda
býrakýldýklarýndan söz ederken, erkeklerin bir kýsmý da ekonomik sorunlardan, iþsizlik,
yoksulluk ve evlerinin geçimini saðlayamamaktan, onlarý strese sokan ve þiddetin yolunu
açan bir unsur olarak söz etmektedirler. Ayrýca, erkeklere göre, kendilerinin iþsiz ve parasýz
olduðu koþullarda kadýnlarýn 'çok konuþmasý' onlarý büsbütün gergin hale getirmekte ve
kýþkýrtýcý olmaktadýr.
Kadýnlarýn yaþadýðý ekonomik þiddet/istismar esas olarak evin geçimi için gereken paranýn
eþleri tarafýndan saðlanmamasý, kadýnýn kendisinin de çalýþmadýðý/çalýþamadýðý koþullarda
evin temel ihtiyaçlarýnýn saðlanamamasýnýn yarattýðý baský ve kendisi çalýþmak istediðinde
eþinin izin vermemesi gibi sorunlardan kaynaklanmaktadýr. Bazý durumlarda ise erkeklerin
eþlerini çocuklarla býrakýp, evin geçimini tümüyle onlara terk ettikleri ve olanca paralarýný
bir baþka kadýnla birlikte olup harcadýklarý, yýllar sonra da tekrar hiç bir þey olmamýþ gibi
evlerine döndükleri, çalýþmaya baþlamýþ olan eþlerinin iþe gitmesine izin vermedikleri ya
da onun kazancýný tüketmeye baþladýklarý anlatýlmýþtýr. Gerek kadýnlarýn, gerekse erkeklerin
bu konudaki ifadeleri þiddetin nedenleri arasýnda da ekonomik sorunlarý ön planda
gördüklerinin bir yansýmasýdýr.
Kadýnlar ekonomik þiddeti nasýl yaþadýklarýný þu ifadelerle aktarmýþlardýr:
"…Ýþte uyuþturucu kullandýðý için çok dengesiz davranýyodu, yani nedir nasýl kaynaklanýyo
mesela maaþ alýyo, evde yiyecek hiç biþey yok, para istiyosun yani yemek yapacaksýn sonuçta
çocuk okula gidecek. Diyo ki gidin okul... Müdürle konuþ o okutsun. Yav müdür benim
babamýn oðlu diil tanýmýyorum etmiyorum. Ben komþularýmdan bayat ekmek istiyodum
yani tabii ki durumumu yine açýklamamak için hani çocuklar yaðmurda bakkala gitmek
istemediklerini söyleyerek çocuklarýn yani bayat ekmek alýyodum. Aile þeyimi dýþarýya
yansýtmamak için. Yani para sor maaþ alýyo, kýsacasý, mesela yemek ekmek parasý býrak
diyom para yok. Niye dediðim zaman iþte kavga sebebi bu."
(46 yaþýnda, eþinden ayrý yaþýyor, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"Ýþten ayrýlacaksýn dedi ayrýldým, ondan sonra böyle bir ayrýlýðýmýz oldu, o dönemde ben
baþka iþe girdim, özel bir iþe girdim, oraya gidip geliyordum ama adam sürekli þeydeydi
çevremdeydi, etrafýmdaydý, arkamdaydý rahat býrakmýyordu hatta iþ yerine gelip tehdit bile
etmiþti, çünkü o zaman bir yasa vardý, eþin izni olmadan kadýn çalýþamýyordu. […] Yaþadým
yani adam gelip þey demiþti eþim olduðunu, ondan izinsiz iþe baþladýðýmý söylemiþ, bilmem
neyi söylemiþ, iþyerindeki patron iyi niyetli bir insandý. Sonradan konuþtum, bunu yapma
ben çalýþmak zorundayým diye, çünkü paramýz pulumuz yoktu kendisi de çalýþmýyordu, çok
zor durumdaydým, çalýþmak zorundaydým. Onu o þekilde kabul etti ama iþte sabah benimle
beraber geliyordu akþam da gelip beni alýyordu."
(47 yaþýnda, boþanmýþ, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
117

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Kadýnlarýn yaþadýðý ekonomik þiddet, özellikle erkeðin ailesi ile birlikte yaþadýklarý durumda,
eþin yaný sýra onun annesi ya da babasýndan da kaynaklanabileceðini Kutu 8'deki öykü
yansýtmaktadýr.
Kutu 8
"Genelde anlaþamýyoruz daha doðrusu biz hemen evlendik, ben hemen hamile
kaldým iþte çocuk oldu, o da o arada bocaladý sorumluluk alamadý, çalýþmak zor geldi
çalýþmadý; ailesiyle de oturuyorduk zaten. Annesi babasý o çalýþmadýðý için normalde
sürekli söyleniyorlardý, ama eþime deðil hep bana. Bu sefer ben çalýþmaya mecbur
hissettim kendimi. Ben çalýþýnca da bu sefer sorunlar farklý oldu. Çalýþýyorsun iþte,
geç kaldýn nerdeydin, naaptýn iþte mesela. Ben çalýþtýðým halde bile babasý falan
yine söyleniyorlardý, 'ben size bakmak zorunda mýyým' falan gibilerinden… Bu da
bizim aramýzda ister istemez tartýþmalara sebep oluyordu. Bak senin yüzünden laf
söylüyorlar bana, bak sen kendi sorumluluklarýný almýyorsun diye… Daha sonra iþte
eþim git gide kýskançlýklara baþladý; iþte çevrenin doldurmasýyla falan git gide aradaki
uçurum büyüdü [...] Ben lise mezunuyum iki kere sýnavý kazandým birinde altý aylýk
hamileydim gidemedim; ikincisinde de kazandým eþimin ailesi sorun çýkardý, tercih
falan yapmamý istemediler. Ben de açýk öðretim yazdým annem harç paramý falan
verdi. Babasý da, 'bu saatten sonra üniversite okuyup napacaksýn' dedi. Aldýlar da
parayý elimden bir güzel yediler. Tabii ben de hiç sesimi çýkartamadým, öyle kaldý."
(20 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Erkeklerin evin gelirini þu veya bu nedene baðlý olarak saðlayamadýðý, dolayýsýyla da
toplumun kendisinden beklediði rolü oynayamadýðý, hele bir de bu durum eþi tarafýndan
çeþitli biçimlerde dile getirildiði koþullarda anlaþmazlýklarýn ve þiddetin kapýsý açýlýyor.
Kadýnlarýn ve erkeklerin anlatýmlarýnda bu nokta farklý ifadelerle dile getirilmiþ durumdadýr.
Ayrýca erkeklerin bir kýsmý bazý kaygýlar ile eþlerinin çalýþmasýna razý olmadýklarýný da
açýkça belirtmiþlerdir. Erkeklerin anlatýmlarýnda bu konu þöyle ifadelerle açýklanmýþtýr:
"[eþinin bir seferinde ailesinin yanýna kaçmasýný anlatýyor]... Gine böle huzursuzluk vardý
iþte o zaman iþsizdim yani, geçimsizlik oluyordu. Maddi durumunuz iyi deðildi, yav sen
yatýyon, kalk, yani sen yatýyon diyor, sen bi iþe bakmýyon diyor, ben de diyordum iþ yok
diyordum, öle kavga ediyorduk."
(50 yaþýnda, evli, 5 çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ erkek)
"…Ben Ýstanbul cezaevindeyim, o an Ýstanbul cezaevindeyim, bana çalýþmak istediðini
bildirdi, ben izin vermedim, ben dedim böle biþey istemiyorum, benim babamýn emekli
maaþý sana yeter, karnýný doyurursun yani, çocuk da zaten okula gitmiyor, yok dedi ben
dedi çalýþcam, kafaya taktým dedi, dedim valla çalýþýrsýn, ortada dedim, çok çakal var,
bunlardan biri de senin hayatýna girer sonra sen mahvolursun dedim, […] bunlarý yaþayarak
sakýn benim karþýma çýkma dedim, bu kafasýna taktý iþi, benim o onaylamadýðým iþe girdi,
118

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
ben tabi eþimin konuþmalarýndan duruþundan, her þeyinden anlýyorum, biþey yaþadýðýný,
hayatýnda biri olduðunu…"
(46 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Öte yandan, genç, eðitimli ve yeni evli erkekler ile yapýlan odak grup toplantýsýnda erkekler,
onlardan toplumsal rol olarak beklenen evin geçimini saðlama yükümlülüðünün kendileri
açýsýndan bir 'þiddet' olduðunu, bu rolü eþlerinin istediði biçimde oynamanýn zor olduðunu
ve kendilerinin aslýnda bu rolü oynamak da istemediklerini farklý biçimlerde belirterek
yeni bir duruma iþaret etmiþlerdir. Genç ve eðitimli erkekler bir taraftan toplumun
kendilerine empoze ettiði erkeklik rolünü oynamak istemediklerini ve zaten eðitimli,
ekonomik özgürlüðüne sahip, haklarý konusunda bilinçli genç eþlerinin karþýsýnda hiçbir
otoritelerinin olmadýðýný anlatmaktadýrlar (Bkz Kutu 9). Söz konusu koþullarda hala
eþlerinin kendilerini evin geçiminden sorumlu tutmalarýný kabul edememektedirler. Hele
ekonomik koþullarýn genel olarak aðýrlaþtýðý durumda üzerlerindeki baskýyý daha fazla
hissettiklerini söylemektedirler. Ayrýca, eðitimli genç erkeklere göre, kadýnlarýn ekonomik
özgürlüðe sahip olmalarý, özellikle de erkeklerden daha fazla kazanmalarý "ailenin" varlýðýný
sürdürebilmesi açýsýndan da endiþe vericidir. Bu konulardaki görüþlerini genç erkekler
þöyle aktarmýþlardýr:
Kutu 9
" ... Þimdi þiddet, hani kodum mu oturturum manasýna gelen bi þey midir, yoksa
þiddet hani birinin o güce sahip olmasý, potansiyel, yani Türkçe'de güzel bi þey var,
kudrettir aslýnda o. Kudrete sahip olmasý ve kudreti de birini tanýmasýdýr. Aslýnda
karþýlýklý bir iliþkidir o… Yýllardan beri hani benim babamýn þöyle bi baktýðý anda
annemin kaçmasý mýdýr? Veya iþte babam bana baktýðý anda toparlanýp þöyle durmasý
mýdýr? Þimdi o þiddetin kendisi buysa eðer, yani o güç sahibi olma, o kudret sahibi
olma ve herkesin de onu tanýmasýysa þiddet, o þiddeti yani þu an, erkekler de biraz
kadýnlar kadar yaþýyor. Nerde yaþýyo? Ýþ hayatýnda yaþýyo, evde yaþýyo, kadýn iþte o
gücü o empoze ediyo, böyle yapacaksýn, þöyle yapacaksýn, bilmemnenin kocasý
þuraya gelmiþ, bilmemnenin þuraya gitmiþ, þu buzdolabýný deðiþtirelim, bilmemneyi
deðiþtirelim. Þimdi bu þiddet diil mi yani? Ben bu þiddeti yaþamýyo muyum?" [...]
O toplumsal olarak veriliydi, kudret sahibi olarak biz doðuyoduk. Yani ev, aile reisi
olarak doðuyoduk. Ama þimdi bir isyan var, bu açýk… Karþý taraftan bir isyan var.
Yani senin o kudretini, senin o gücünü tanýmýyo. Neden tanýmýyo? Neden tanýmýyo,
iþte medyayý okuyo mu okuyo, bunu okuyo, bi þeyler öðreniyo, kendine bakýyo [...]
Senin kudretini tanýmama noktasýnda bi çatýþma doðuyo, o çatýþmadan bence çok
farklý bir toplumsallaþma ortaya çýkacak."
(Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise ve üzeri eðitimli erkek)
119

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
"Hala neden kadýn kocadan istiyor bir þeyleri? […] Þimdi kendisinin de çalýþtýðýndan
bahsediyoruz ama kendi karýmýz benden istiyo mesela buzdolabýný… Neden benden istiyo?
Tezat olmuyo mu bu yani o dediðiniz iktidar ve þey varsa, hala sizden talep edip sizi de on
altý saat çalýþmaya sevkediyorsa orda bir, o toplumsal, yani… Kýyafete yatýrýyo ama evin
ihtiyacý olduðu zaman sana, onu diyorum yani devam ediyor o rol..."
(Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek)
"Bin lira paramýz var. Biz evliyiz. Beþ yüzü senin, beþ yüzü benim olmuyo. Beþ yüzü benim
çantam, ayakkabým, neyse þahsi kozmetik arzularým, iþte alýþveriþ sektörünü körükleyen
hatuni fikirlerim, incik boncuk vesaire gibi, diðer beþ yüzü de evin ihtiyaçlarý. Erkeðin
ihtiyaçlarý deðil."
(Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek)
" ...yani paran varsa erkeði de boþuyorsun, gidiyosun yaþýyosun da… Þu yaþadýðýmýz dünyadaki
ekonominin bize yüklediði aðýrlýklar üzerinde eziliyoruz. Kimimiz karýsýný dövüyo, kimimiz
de susuyo ve yirmi dört saat çalýþýyo."
(Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek)
"Kadýn kudretli olduðunu fark ettiði an þiddete de son veriliyor. Kendisine karþý þiddete
müsaade etmiyo zaten. Ha orda artýk aile içi þiddet diye bir ortam yok, çünkü aile kalmýyo."
(Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek)
Genç, yeni evli ve eðitimli erkekler grubu, meslek sahibi, eþleri de çalýþan, orta veya üzeri
gelir grubunda kiþilerden oluþtuðu için bu sorunun bir baþka boyutunu da gündeme
getirmiþlerdir. Evin tek gelir getiricisi olmayan, babalarýnýn evde anneleri üzerinde saðladýðý
otoriteyi eþleri üzerinde kuramayan gençler - ki bazýlarý bunu kurmak istemediðini de
ifade etmiþtir - yine de eþlerinin evin geçimini saðlamayý tümüyle kendilerinden
beklemelerinden rahatsýzdýrlar. Öte yandan, onlarýn taleplerini yerine getirememek, ya
da bunun için çok fazla çalýþýr olmak ve üstelik ekonomik özgürlüðü olan eþlerinin en ufak
baskýda evi terk edip gideceðini düþünmek onlarý endiþelendirmektedir.
Duygusal Þiddet/Ýstismar
Duygusal ve sözel þiddet, kadýnlarýn en sýklýkla sözünü ettiði, zaman zaman da fiziksel
þiddetten bile aðýr iz býraktýðýný söylediði ama erkeklerin çok da üzerinde durmadýðý,
genelde 'bunlarýn olmadýðý ev yoktur' deyip geçmeyi tercih ettiði bir þiddet türü olarak
karþýmýza çýkmýþtýr. Hatta sözel þiddet, baðýrýp çaðýrma türünden þiddet biçimleri birçok
ailede ve sýklýkla yaþandýðý için bunlarýn þiddet olarak bile sayýlamayacaðý ifade edilmiþtir,
özellikle de çiftler karþýlýklý hatalarýný görüp, özür diledikleri zaman. Bir odak grup
toplantýsýndaki genç erkekler bu konudaki görüþlerini þöyle dile getirmiþlerdir:
120

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
"...Fiziksel þiddeti býrakalým ama bunun dýþýndaki baðýrýp, çaðýrma, dönüp kapý çarpma,
küfür filan gibi þeylerin olmama olasýlýðý nedir? Yani ben, buna böyle bir þeye ihtimal
vermiyorum..."
(25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek)
"...Her tartýþmamda kaba kuvvete baþvuruyorsam yahut da küfür ediyorsam veyahut onu
bir þekilde rencide ediyorsam tamam bu þiddet. Ama ben tartýþtýðýmda, o da hatasýný
anladýðýnda ya da ben hatamý anladýðýmda, biz anlaþabiliyorsak, özür dileyebiliyorsak,
kaldýðýmýz yerden yolumuza devam etmeyi düþünüyorsak ayný, bu olur yani ... Bunu bir
þiddet olarak nitelendirmiyorum."
(Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek)
Ancak erkekler, sözel þiddet kadýndan geldiði zaman bunu fiziksel þiddetin de yolunu açan
kýþkýrtýcýlýk olarak deðerlendirmekte ve bu konuda kadýnlarý suçlamaktadýrlar. Zaten birçok
erkeðe göre kadýnýn dili ile sürekli konuþarak erkeði kýþkýrtmasý, ekonomik sorunlarýn yaný
sýra þiddetin önemli bir nedenidir. Bir-iki erkek ise bu kýþkýrtýcýlýðýn nedensiz olmadýðýna,
bunun da koþullarýnýn yaratýldýðýna, bazen erkeklerin de kýþkýrttýðýna deðinmiþtir. Bu
konuda erkeklerle yapýlan farklý odak gruplarýnda þöyle görüþler ifade edilmiþtir:
"...Yüzde elli kadýnlar kýþkýrtýr, diðer yüzde elli de iþte erkeðin iþsiz kalmasý, gelir durumu,
iþyerinin stresi."
(Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla 5 yýllýk evli, lise altý eðitimli erkek)
"...Yeri gelince patlamak zorundasýn. Ama ikaz ediyorum bak diyorum, gelme ya bana,
dokunma bana diyorum."
(Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla 5 yýllýk evli, lise altý eðitimli erkek)
"Genellikle hakkaten kadýnlar kýþkýrtýr ama adam eve alkol alýp geliyosa, sarhoþ geliyosa
sabah sabah baþýnýn etini yer… Ýþsizlik varsa, para sýkýntýsý varsa … Gene kadýn kýþkýrtýr ama
onun için kýþkýrtýr… Ama durduk yere kýþkýrtmaz diye düþünüyorum."
(Odak grup katýlýmcýsý, 60-65 yaþ, en az 15 yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek)
Kadýnlar duygusal þiddet kategorisinde genelde sözel þiddetten ve eþlerinin ya da erkek
arkadaþlarýnýn onlar üzerinde psikolojik baský oluþturan çeþitli davranýþlarýndan ve
kendilerine koyduklarý engellerden söz etmiþlerdir. Bunlar, baðýrýp çaðýrma, hakaret, küfür
(k…, o…. gibi sözcükler), aþaðýlama, kiþisel eþyalarýna zarar verme, onu çocuklarýna kötü
bir anne olarak gösterme, kýyafetine, ojelerine, saçýna baþýna vb. karýþma, ailesi ve
arkadaþlarýný kötüleme ve onlarla temasýný engelleme, kýskanma ve buna baðlý olarak
insanlarla iliþkisini kýsýtlama, eve kilitleme, aldatma ve bu konuda yalan söyleme, arada
terk edip gitme ve nerede olduðunu bildirmeme, evin içinde ve dýþýnda bazý þeyleri
yapmasýný yasaklama gibi davranýþlarý içermektedir. Kadýnlar, eþlerinin yaný sýra, birlikte
oturduklarý akrabalarýndan (özellikle eþlerinin anne ve babasýndan) da bu tür baskýlarla
121

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
karþýlaþtýklarýný ifade etmiþlerdir. Aþaðýdaki ifadeler görüþtüðümüz kadýnlarýn duygusal
þiddeti anlatýþ biçimlerine örnek oluþturabilir:
"Çamaþýrlarýmý yakardý, sevdiðim eteði giyemedim bunu mesela yakardý her þeyimi hep
yakar. He he yakar, istemez benim hiçbir þey giymemi… Eski giyecen kötü giyecen."
(34 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu)
"...Sigortadan lambalarý kapatýyor, yatýn diyor, yatacaksýnýz diyor, sadece þiddet deðil, böyle
manevi baský da uyguluyordu üzerimizde, yav bu saatte yatýlýr mý, "yatacaksýnýz diyor,
sayýyorum bak 10'a kadar diyor,1,2,3. yattýn yattýn, yatmadýn zaten mahvoldun." [...]
Korkuyorduk ya böyle parmaklarýmýzýn ucunda geziyorduk, gece çýt çýkarýcaz da acaba o
uyanacak da bir þey olacak o uyuduðu zaman böyle sessiz sakin, hele o uyandýðý zaman biz
televizyon izlerken gördü mü bitti, televizyon izlemiceksin radyo dinlemiceksin nasýl bir þey
de yaþamýþ, nasýl bir…"
(44 yaþýnda, eþinden ayrý yaþayan, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"Bu yaþam tarzý, aldatmalar dediðim gibi onlar beni çok kýrdý, çok incitti. Yani bi müddet
hatta A…'da yaþarken þahit oldum bir buçuk yýl mesela evde deðildi. Bi bayanla yaþýyodu
ve ben bunu biliyodum ve evliydik o zamanda. [...] Her zaman inkar etmiþti zaten gözümle
de görsem. Gördüm de. Gördüm de. Yani inkar yoluna gitti."
(41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
"[Birlikte oturduklarý kayýnvalidesinden kaynaklanan baskýlarý anlatýyor.] Karýþýyodu. Eþim
karýþmazdý da, kaynana karýþdý. Eþim de [… ] Þey yapar býrakmazdý yani pazara gitmek yook,
çarþýya gitmek yook, bakkala gitmek yook. Ben, büyük kýzým 4 yaþýndaydý ben yeni bakkala
gittim. Kaynanam þeye gitmiþti, Antalya'ya gitmiþti… [...] 20 sene birlikte oturduk, her þeyini
ben yapardým, oo makinem yokudu, elimde çamaþýrýný yýkardým, yemeðini yapardým, þey
yapardým, daa hiç bi þey yoktu, böyle nasýl çayýný demlerdim, ayaðana terlik verirdim, altýna
minder goyardým."
(43 yaþýnda, eþi ölmüþ, üç çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ kadýn)
Erkeklerin bazýlarý da eþleriyle yaþadýklarý þiddet olaylarýný aktarýrken ona ait eþyalarý
tahrip etmekten; bir þeyleri döküp saçýp, daha sonra eþinin temizlemesini beklemekten;
eþinin bazý arkadaþlarýyla telefonda konuþmasýný engellemekten; hatta telefonunu kýrmaktan;
arkadaþlarýný ve aile fertlerini görmesini yasaklamaktan; baðýrýp çaðýrmaktan, küfür
etmekten söz etmiþler ve bunlarýn önemli bir kýsmýnda da haklý nedenleri olduðunu öne
sürmüþlerdir (bkz Kutu 10). Bu nedenler arasýnda kýskançlýk, eþlerinin onlarýn koyduðu
bazý kurallara uymamasý, kendilerine hakaret edici sözler söylemesi gibi konular belirtilmiþtir.
Eþinin kendisine karþýlýk vermesinden rahatsýz olan bir erkek bu durumun nasýl zoruna
gittiðini þöyle aktarmýþtýr:
122

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
"Yav, bi þey diyorum bakýyorum, lafým sanki ona yani, hoþ gelmiyor, ne bilim yani, o da
sanki býkmýþ gibi benden böle, ondan sonra bakýyorum cevabý güzel gelmiyo, ben de, o
zaman ne oluyor, sinirim bozuluyor, huzursuz oluyorum, durum öyle yani. […] Valla vurmak
diil de, bazen böyle, aðzýmýz bozuluyor yani, küfürlü konuþuyoruz, ne biliyim, bakar, çok
zoruna giderse bakarsýn o da bazen karþýlýk veriyor yani. […] Gençken karþýma gelmiyodu
fazla, gençken yani fazla karþýlýk vermiyodu."
(56 yaþýnda, evli, beþ çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Kutu 10
"Ve benim içim yandý, ya artýk o an delirdim, aslýnda.. Aslýnda ne yaptýðýmý bilmiyorum
yani, eþimi dövmemek yerine iþte belki dolabý açýyorsun yumurtalarý yere atýyorsun
ki temizlesin, hýrsýný almak için bir, iki ona ait eþyalarý kýrýyosun, cezalandýrmak için
ben bunlarý yaptým o an… [...] Ben onun mesajlarýna baktýðýmda, aslýnda bir mesajý
çok çarpýk geldi bana, bir bayanýn göndermeyeceði bi mesaj sanki, þöyle bi mesaj
yani yanlýþ hatýrlamýyosam, herhalde yanlýþ hatýrlamýyorum da. Ýþte öptüm seni
seviyorum aþkým filan, ya dedim sonuçta bu bayan di mi? Nasýl mesaj dedim, isim
misim baktým gerçekten o bayandan mý geldi, biraz baðýrdým, çaðýrdým ona, dedim
böyle þey olmaz., ya dedim telefon açýp uyar ya da git gör þahsen uyar. Benim böyle
þeylere kýzdýðýmý bi þekilde belirt. O akþam öyle bi baðrýþma olmuþtu. Ben baðýrdým,
baktým ki o baðýrmýyo, karþýlýk vermiyo ben de kýsa kestim, otoriterliðimi koydum
orda."
(35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti kendilerine acý veren tüm boyutlarý ile hatýrladýðý ve
anlatabildiði, erkeklerin ise yaþanan þiddet konusunda oldukça zor ve az konuþtuklarý
söylenebilir. Kadýnlar nasýl bir þiddete maruz kaldýklarýný ve bunun sonuçlarýný ayrýntýlarý
ile anlatýrken, erkeklerin daha çok þiddetin nedenleri ve çözüm yollarý konusunda
konuþmayý tercih ettikleri izlenmiþtir. Öte yandan erkeklerin, çoðunlukla þiddeti uygulayan
taraf olmalarýnýn yarattýðý ruh hali içinde kadýnlarýn kýþkýrtýcý rolü üzerinde durduklarý ve
böylece kendilerini bir biçimde mazur gösterme çabasýna girdikleri de gözlenmiþtir. Erkekler,
sözel þiddet kadýndan geldiði zaman - hele erkek evin geçimini saðlamakta güçlük çekip,
bunun stresini yaþamakta ise - bunu fiziksel þiddetin de yolunu açan bir kýþkýrtýcýlýk olarak
deðerlendirmektedirler. Kadýnlarýn yaþadýklarý þiddet konusunda anlattýklarý onlarýn þiddetin
çok çeþitli türlerini - ekonomik, duygusal-sözel, cinsel, fiziksel - çoðu kez bir arada
yaþadýklarýný ve birçoðunun hamilelikleri sýrasýnda da þiddet gördüklerini ortaya koymaktadýr.
Üzerinde konuþulmasý en zor olan þiddet türü olmakla birlikte cinsel þiddetin de özellikle
fiziksel þiddetin yaþandýðý durumlarda çoðu kez yaþanmakta olduðu izlenimi edinilmiþtir.
Kadýnlarýn yaþadýðý ekonomik þiddet/istismar ise ailenin ihtiyaçlarý için gereken paranýn
eþleri tarafýndan saðlanmamasý; kendisinin de çalýþmasýna izin verilmemesi; aileye ait
123

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
birikimleri erkeðin tüketmesi ve buna benzer sorunlarý içermektedir. Öte yandan erkekler
arasýnda genç, eðitimli, eþleri de eðitimli ve çalýþan bir grup içinde kendilerinin ailenin
geçimini saðlamak gibi bir yükümlülüðünün olmasýnýn da bir tür þiddet olduðu dile
getirilmiþtir. Genç erkekler, ekonomik özgürlüðe sahip eþleri karþýsýnda zaten hiçbir
otoriteleri kalmadýðý halde niye hala böyle bir rolü oynamalarýnýn kendilerinden beklendiðini
sorgulamaktadýrlar.
Kadýnlara ve erkeklere göre þiddet neden yaþanýyor?
Þiddetin nasýl yaþandýðýna iliþkin yukarýdaki bölümlerde aktardýðýmýz deneyimler ve bakýþ
açýlarý kýsmen þiddetin neden yaþandýðýna dair bazý ipuçlarý da vermiþ durumdadýr.
Görüþmelerde þiddetin nedenleri konusunda kadýnlarýn söyledikleri, aðýrlýklarý ve her
kategorinin altýnda anlatýlanlar biraz deðiþmekle birlikte birkaç baþlýk altýnda toplanabilir:
• Kadýnla erkeðin iliþkisinde yaþanan sorunlar/psikolojik sorunlar
• Ýþsizlik, yoksulluk, parasýzlýk gibi ekonomik sorunlar
• Erkeðin kötü alýþkanlýklarýnýn yol açtýðý sorunlar
• Ailelerden, özellikle erkeðin ailesinden kaynaklanan sorunlar
• Erkeðin (veya kadýnýn) kýskançlýðýnýn yol açtýðý sorunlar
• Erkeðin (veya kadýnýn) bir baþkasýyla iliþki kurmasýnýn yol açtýðý sorunlar
Bu bölümde, kadýnlarýn ve erkeklerin þiddetin nedenlerine iliþkin görüþlerini ifade eden
anlatýmlara yer verdikten sonra, þiddetin erkekler tarafýndan niçin kullanýldýðýna dair
birkaç nokta üzerinde durulacaktýr.
Kadýn ve erkeðin eþiyle iliþkisinde yaþanan sorunlar
Bu sorunlar görüþtüðümüz kiþiler tarafýndan bazen erken evlenme ve birbirini yeterince
tanýmama, karþýsýndakinin hiç bilmediði bazý davranýþlarý olduðunu zaman içinde öðrenme,
eþin psikolojik sorunlarý veya doðuþtan kötü huylu oluþu, yaþamdan ve birbirlerinden
beklentilerinin farklý oluþunun yol açtýðý iletiþimsizlik gibi konulara baðlý olarak açýklanmýþtýr.
Birçok durumda bunlarýn birkaçý ya da hepsi iç içe geçmiþ ve kadýnlar bazen bunlarýn
tümüne birden deðinme gereksinimi duymuþlardýr. Eþiyle dünyalarýnýn farklý olduðunu
ve iletiþim kuramadýklarýný bir kadýn Kutu 11'de anlatmýþtýr.
124

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Kutu 11
"Eþim çok anti sosyal içine kapanýk biri. Dýþarý çýkmayý insanlarla olmayý hiç sevmiyo.
Ben de tam tersiyim yemeyi içmeyi giyinmeyi seviyorum. Mesela ben çocuklarým
babalarý gibi olsun istemiyorum. [...] ama dedim ya iþte eþim biraz kompleksli biri
hani dýþardan birine o kadar kibar efendi ki bazen inanamýyorum ama çok dengesiz
neye ne zaman nasýl tepki vereceði hiç belli olmuyor. Bir gün kýzmadýðý biþey ertesi
gün gözüne batabiliyo [...] Zaten son zamanlarda da iyice bizden uzaklaþtý, kendini
soyutladý. Geliyo mutfaða oturuyo laptopunun baþýnda saatlerce, 5 saat 6 saat hiç
kalkmadan oturuyo sigara içiyo bizle en ufak bir iletiþim kurmuyo. Þu ara kapýyý
kapýyoruz o ayrý bir dünyada biz ayrý bir dünyada … Kendine ayrý bizim olmadýðýmýz
bir dünya kurdu iþte diyorum anti sosyal çok içine kapanýk [...] Sanýrým biraz þey var,
kiþilik bozukluðu var adamda…"
(34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Eþin psikolojik sorunlarýndan kaynaklanan anlaþmazlýklar ve yaþanan þiddet kadýnlar
tarafýndan sýklýkla üzerinde durulan bir konu olmuþtur:
"Ya bilmiyorum tam olarak çözemedim hani tam ne bileyim çift karakterli gibi bir saniyesi
bir saniyesine uymuyor, deðiþiyor [...] Yok hiç bir anda hiç belli olmuyor bir anda hiç
beklemediðin bir þey yapýyor. Hani sen bir laf söylemesini bekliyorsun belki o anda o baþka
bir þey yapýyor, o ara ya vuruyor ya saçýmý çekiyor ya ýsýrýyor, ya cimcikliyor ne bileyim ya
bir taraflara tekme atýyor. Bir kere vurdu elini vitrinin camýnýn içine geçirdi buralarý hep
kesti [...] Kendine de zarar veriyor."
(20 yaþýnda, evli, bir çocuklu, lise mezunu kadýn)
Erkekler ise kimi zaman eþleriyle anlaþmazlýk nedeni olarak kendi psikolojilerinin
bozukluðunu öne sürerken, bazen de eþlerinin ruh halinin iyi olmadýðýndan, fazla tepkisel
davrandýklarýndan söz etmiþlerdir:
"Yaa iþte bazan böyle diyorum diye, benim eþim diyordu git bakayým hele yav senin sanki
sinirin bozuk gibi, gidiyordum [doktordan söz ediyor], bakýyordum, diyelim bana bi hap
veriyordu, geliyordum, beni uyuþturuyordu, baþka bi çaresi yoktu... Yoo, asabiyet var yani,
normalde var bende asabiyet amma, çok þey olmuyorum, bakýyom karþýlýk verdiði zaman
ben biraz fazla þey oluyorum, huzursuz oluyorum."
(56 yaþýnda, evli, beþ çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
"...Onun da psikolojisi bozuldu 6 tane çocugu doðurmak kolay deðil yani düþün. Düþük oldu
sonuçta hastanede yattý çýktý. Psikolojisi bozuldu ölümlerden döndü. Onun için o %10 luk
kýsmý da ona baðlýyorum yani tamam dövüþtük, yani kavga da ettik ama bazý yönlerde
haklýydý da…"
(35 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek)
125

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Ekonomik Sorunlar
Ýþsizlik, parasýzlýk, geçim sorunlarý hem kadýnlar, hem de erkekler tarafýndan þiddetin
yaþanmasýnda en önemli nedenlerden biri olarak gösterilmektedir. Kendileriyle görüþülen
anne ve kayýnvalideler de ekonomik sorunlarý gelinlerinin ve kýzlarýnýn eþleriyle
anlaþamamasýnda baþlýca nedenler arasýnda belirtmiþlerdir. Bundan önceki bölümde yer
almýþ olan ekonomik þiddet/istismarla ilgili ifadeler maddiyata dayalý sorunlarýn þiddete
ortam hazýrlayabileceðine iliþkin bazý ipuçlarý veriyordu. Aþaðýdaki ifadelerde de yine
þiddet yaþanan ailelerdeki maddi sorunlardan söz edilmektedir:
"Adamýn bakacak yüzü de yok, çalýþacak gücü de yok. Zaten gözü de görmüyo, onu da
bahane ediyo. Þimdi zaten hiç bi iþi yok. Yani kendi ayaðýmýn üzerinde çocuklarýmý öylelikle
büyüttüm. 9 sene adam çocuðunu, hadi ben el kýzýyým, çocuðuna dahi bakmadý. 9 sene
sonra çýktý geldi. Þimdi aþaðý yukarý geleli 8 ay olacak daha bir kira vermiþ deðil, su vermiþ
deðil, elektrik vermiþ deðil. [...] Ýþte para konusu giriyo araya, o zaman da sýkýntýmýz, yani
þuraya þu verilcek diyorum, çalýþýyo muyum da vermiyorum bilmem ne..."
(47 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
"[Kýzý aðýr þiddet görüp sonunda eþinden ayrýlmýþ olan bir annenin anlatýmý] Kumarý vardý,
içkisi vardý kocasýnýn. Hepsi var idi. […] Yok çalýþmýyodu. Hiç Allahtan bi çöp çöp üstüne
koymazdý. Kýzým da çalýþmýyodu o zaman. Ben baktým onlara. Hep adamdan [kendi eþinden
söz ediyor] gizli baktým onlara. Ne biliyim çok çektirdi bana. Sekiz senedir aþaðý yukarý, yedi
sene bitmiþti sekiz senenin içinde iþte oldu bu iþ. Artýk can boðaza geldi."
(62 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, eðitimi olmayan bir anne)
Erkeðin Kötü Alýþkanlýklarý (alkol, uyuþturucu, kumar)
Ýþsizliðin, geçim sýkýntýsýnýn olduðu ailelerde genellikle erkekler arasýnda alkol ve uyuþturucu
kullanýmýna da sýklýkla rastlanmýþtýr. Kadýnlarýn bazýlarý bu durumun eþlerinin dengesini
bozduðu ve þiddet uygulama dahil çeþitli davranýþ bozukluklarýna neden olduðunu
söylemiþlerdir (Bkz. Kutu 12). Kadýnlarýn anlatýmlarýnda fiziksel þiddetin uygulandýðý
durumlarda eþlerin alkollü olduðu sýklýkla gündeme getirilmiþtir:
"...ama orada içtiði insanlarla tartýþýp içmiþse, kafasýna bir þey takmýþsa, eve giriþinden belli
zaten, baðýrýyor çaðýrýyor, kafasýna bir takým þeyler takýlmýþtýr, bize takýlmýþtýr bir hafta 10
gün önce, vuruyor kýrýyor, yatýn diyor.[...] Haftanýn üç günü içiyordu, iki gün üç gün mutlaka
içiyordu, ertesi günde ayýlmakla geçiyordu, kendine gelemiyordu. Kendine gelince ertesi
gün tekrar içiyordu.[...] Evet, içtiði zamanda da, daha çok þiddet uyguluyordu, artýk ne
öðretiyorlardý, ne konuþuyorlardý kendi aralarýnda bilmiyorum"
(44 yaþýnda, eþinden ayrý yaþýyor, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
126

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Kutu 12
"Çünkü uyuþturucu kullandýðý için hep agrasif. Mesela sabah kalktýðý zaman sanki
kuduz köpek gibi yani uyuþturucu kullandýðý zaman çok sakin. Ama onu bulamadýðý
zaman çok böyle þey yýrtýcý hayvan gibi oluyor.[...] Tabi ki yani þey sorunlar zaten
bundan kaynaklandý. Þeyin eþimin kiþiliðini bozdu.[...] Mesela eve uyuþturucu ekiyodu
tenekelere; sonuçta benim iki tane erkek çocuðum var büyüyorlar yani kötü örnek
olmamasý açýsýndan yani içiyosan, madem bu zýkkýmý yapýyosun, çocuklara gösterme.
Eðer diyodu onun dalýna bi zarar gelsin, yani bi karýþ ot mesela; onun yani, bu evden
gideceðimi söylüyodu, kovuyodu mesela. Yani komþularým kaç defa elinden aldý. Ya
çoðunlukla benim dayak yemem uyuþturucu yüzünden oldu. [...] Gayet güzel bi
kahve içiyoz, sohbet ediyoruz diyelim ki akþama dayak yiyebiliyosun. Çünkü
uyuþturucu, zannedersem hap falan da vardý bilmiyorum, dengesini bozuyo.
Dengesizleþtiriyo."
(46 yaþýnda, evli, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Ailelerden Kaynaklanan Sorunlar
Bu sorunlar esas olarak erkeðin ailesi ile birlikte yaþandýðýnda ortaya çýkmakla birlikte,
kadýnýn ve erkeðin ailelerinin farklý yaþam biçimlerinin olmasý ve kendi aralarýnda
anlaþamamalarý, erkeðin ailesinin farklý mezhepten olmasý ve bunu kadýnýn üzerinde bir
baský aracý olarak kullanmasý ya da erkeðin ailesinde var olan þiddetin bir þekilde onlarý
da etkilemesi gibi durumlardan da söz edilmiþtir. Bu konularda bazý örneklere yukarýdaki
bölümlerde yer verilmiþtir. Aþaðýdaki ifadeler de ailelerin müdahaleleri sonucunda yaþanan
þiddete örnek oluþturmaktadýr:
"Ailemle anlaþamadým eþimden ayrýldýktan sonra. Sonra iþte kýzýmýn babasýyla kaçtým.
Serüven gibi biþey ama. (gülüyor) … Babasýyla aramýzda mezhep farklýlýðý vardý. Zaten ailesi
de bundan dolayý istemedi. Benim ailem zaten hiç istemiyodu. Eþime dönmem konusunda
baský uyguluyolardý. Ben tabi reddettim. Çünkü eþimle aramda artýk hiç biþey kalmadý. Ýþte
o þekilde ben kýzýn babasýyla kaçtým, 2005 yýlýnda. Ýki yýl birlikteliðimiz oldu. Tabi resmi
nikah istedik, yapmak istedik falan ama eþim boþanmayýnca yapamadýk dolayýsýyla. Aile
zaten farklýlýklar olduðu için aramýzda her iki tarafýn ailesi de istemedi. Zaten benimki hiç
istemiyodu. Kýzýmýn babasýnýn ailesinden de bi destek göremedik... Mezhep farklýlýðý çok
aþýrý bi boyut aldý. Hakaretler falan. En sonunda ben …'a üç aylýk hamileydim. Bu yönde
eþimden, yani eþim deðil, kýzýmýn babasýndan þiddet gördüm. Hamileydim o zaman."
(26 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
"Yo hep böyle deðildi 'iþte onun gözü dýþarlarda seni býrakcak, etcek', annesi babasý
söylemeye baþladýktan sonra deðiþti. [...] Babasý pek konuþulacak biri deðil de, annesiyle
konuþuyorduk mesela biz ondan sonra ben öyle bir þey demiyorum etraf diyor duyuluyor,
ediyor, görülüyor diye bahaneler bulunuyordu."
(20 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
127

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Erkeðin ya da Kadýnýn Kýskançlýðý
Kýskançlýk konusu hem kadýnlarýn, hem de erkeklerin görüþmelerinde gündeme getirilmiþ
olan bir anlaþmazlýk nedenidir. Erkekler, eþlerinin kýskanç olmasýnýn çeþitli anlaþmazlýklara
ve tartýþmalara yol açtýðýný, kadýnlar ise kýskanç erkeklerin bunu neden göstererek onlarýn
üzerindeki baskýyý ve kontrolü arttýrdýklarýný ifade etmektedirler. Aþaðýdaki alýntýlar bu
konuda örnek oluþturabilir:
"Ya, þey kýskançlýk olayý vardý, yani aþýrý kýskançtý. Yolda giderken baþýmý kaldýrýp saða sola
bakamýyordum, tek baþýma sokaða çýkamýyordum, adam iþe gitmiyordu, saklanýrdý bir
yerlere, gözetliyordu yani. Þey iþte kardeþinle konuþamýyorsun rahat, kuzenlerinle
konuþamýyorsun, herkesle iliþkim vardý o dönem, herkesle iliþkin var, herkesle yatýp
kalkýyorsun [...] Kapýyý üzerime kilitleyip gidiyordu, perdeler sýký sýkýya kapalý olacaktý,
perdeler niye açýldý diye soruyordu gelince…"
(41 yaþýnda, boþanmýþ, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"Sonra þunu fark ettim, hani arkadaþlýðýmýz ilerleyince, bu kýskançlýklarýn arttýðýný fark
ettim, biraz daha hani, ýý, bana göre tamamen þiddettir, hakaretlerin arttýðýný fark ettim,
ya kendi okuldan arkadaþlarýmla artýk görüþemiyodum, okula bile zaman zaman
gidemiyodum.[...] Çünkü cinsel iliþkim de oldu benim kendi rýzamla. O olduktan sonra o
artýk beni karýsý gibi görmeye baþladý ve artýk sýnýrlamalar getirdiðini fark ettim. Ya sahiplendi
beni aslýnda o, ben de sahiplenmesini istemedim. Ondan sonra tanýþtýðý, beraber gittiðimiz
arkadaþlarýmla bile görüþmememi istedi. [...] Artýk ben hiçbir yere gidemem, artýk hep
onunum diye düþündü galiba ki çünkü gerçekten bu cinsel iliþkimiz olduktan sonra o baskýlar
oldu, öncesinde yoktu, hiçbi þey yoktu, gidiyodum, geliyodum ve gayet de hani güven
içindeydi, sonrasýnda herþey gitti."
(25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn)
Görüþülen erkeklerden biri ise eþini kýskandýðýný açýkça söylememekle birlikte eþine güven
duymadýðý, onun yaþamýnda baþka erkeklerin olduðundan þüphelendiði durumda onun
üzerinde nasýl bir kontrol kurduðunu, ona sözünü geçiremediði zaman da þiddetin yolunun
nasýl açýldýðýný þu þekilde anlatmýþtýr (Bkz. Kutu 13).
Görüþme yapýlan bir baþka erkek ise eþiyle baþlýca anlaþmazlýk nedeninin kýskançlýk
olduðunu söylemiþtir. Ama kýskanan kendisi deðil eþidir:
"Valla hep kýskançlýktan ben ona þiddet gösteririm. Baþka bi þeyle göstermem... Farz et ki
ben dýþarýda oturuyorum. Bi þeyle uðraþýrým. Gelir hemen 'iþte sen buna baktýn, sen þuna
bakýyon, bu sana bakýyor!'. Ben sinirleniyorum, dövüyorum. Ya biri gelir kapýya bir bayan
gelir. Der iþte 'niye konuþtun?' ben de diyorum 'Yav sen niye öyle dersin? Niye öyle þey
yapýyosun? Yani ayýp deðil mi?' diyorum. He! Öyle o tür þey oluyor [...] Ben özür de diliyorum
he. Ben eþimi severim, onun yanýnda da diyorum. Yani ben eþimi çok severim, o da beni
128

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
çok sever. Sevdiði için kýskanýyor. He! Ama ki bazen sinirim olmasaydý yani ben o þiddeti
de göstermezdim."
(34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul terk erkek)
Kutu 13
"…Bak mesela, bi tane dul bi arkadaþý vardý, iþin açýkçasý ben tedbir amacýyla,
görüþme diyodum... Güzel de bi bayan, Allah sahibine baðýþlasýn, sürekli dýþarda
gezen bi bayan, kafelerde gezen bi bayan yani aslýnda, tamam kötü düþünmeyeyim,
ama çok da iyi düþündüm orda hep çeliþkiler görüyorum ben. Ama benim eþim de
bu insanla görüþmesin. Ben bunu istiyorum eþimden [...] Kurma arkadaþlýk! Geliyosa
eve gelsin... ama beraber gezme dolaþmayýn, telefonunu hatta sil [...] Böyle bi kaç
arkadaþý vardý burda hep ezip geçiyodu, gizliden yapýyordu, gidip aþaðýya gizliden
görüþüyodu, gizliden telefonla görüþüyodu. Bunlarý da bir yapma diyodum, iki yapma
diyodum, ya üçü duyuyodum, dördü duyuyodum, beþincide destan atýyodum, [...]
O an artýk düþünün ne olacaðýný, bi erkeðin… Yani sinirlenirsin, sinirli anýnda bi de
sesini yükselttiðinde bi de karþý taraf sesini yükseltiyosa, o an iþte beynin ele kola
verdiði refleksi yaþarsýn, artýk o eþine de vurursun o an, eþyalara da vurur kýrar
daðýtýrsýn, ki çok kýrdým eþya..."
(34 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Erkeðin ya da Kadýnýn Aldatmasý
Þiddetin nedeni olarak 'aldatýlma' daha çok kadýnlarýn (þiddete uðramýþ kadýn veya
anne/kayýnvalideler) öykülerinde gündeme gelmiþtir. Erkeðin eþini aldatmasý baþlý baþýna
bir duygusal þiddet anlamýna gelirken, kadýn bu konuda bir þey sormaya ya da söylemeye
kalkýþtýðýnda yeniden þiddete maruz kalmaktadýr. Eþini aldatan ve evi terk eden erkeklerin
bir süre sonra hiçbir þey olmamýþ gibi yine eþlerine ve çocuklarýna döndüklerini ve üstelik
dozu biraz azalmýþ olsa bile yine þiddete baþvurduklarýný ortaya koyan vakalar da vardýr.
Erkeklerle yapýlan görüþmelerde erkeðin eþi tarafýndan aldatýlma durumu bir kez gündeme
gelmiþtir. Bu öyküde de, kadýnýn yaþamýnda bir baþkasýnýn olabileceði konusunda erkeðin
þüphe duymasý, bu nedenle kontrolü arttýrmasý eþler arasýnda anlaþmazlýk ve güvensizliðin
baþlangýcý olmuþ, daha sonra erkek cezaevinde iken kadýnýn baþka erkeklerle iliþkisinin
olmasý, erkeðin eþine çeþitli biçimlerde þiddet uygulamasýna yol açmýþ ve henüz boþanmamýþ
olsalar da aralarýndaki baðlarý tümüyle koparmýþtýr.
Kadýnlar eþleri tarafýndan aldatýlma durumlarýný þu ifadelerle aktarmýþlardýr:
"Hiç bi þey gözüne gelmedi. Bu benden - nikahýný da verdim aþtý gitti. Orda bakýyým kaç
sene durdu? Ýþte düðün yapmýþ, ev dayamýþ döþemiþ, evleri onlarýn kendilerinin [diðer
kadýnýn ailesinin] varmýþ. Gali gitti, biz de bebelerlen bi hayat kurduk, kendi baþýmýza
129

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
yaþadýk yani. Ben oraya iþte iþe girdim, beþ sene neyi çalýþtým. Ondan sona bu çýktý geldi,
anasýgile gelmiþ, illa barýþcam demiþ, buraya geldi, eve geldi anasýynan neyi. Ben saklandým,
ben barýþmak istemiyom, ben onun yerine olsam dedim, ben kadýným o erkek, eðer dedim
ecicik bi gururu varsa o benim yanýma gelmesin dedim.[...] istemedim ilkin, gelmesin dedim.
Bu ev neyi duttu, bir ay oralarda süründü, nitekim nasibimiz berabermiþ gine geldi bu.
Þimdi de geleli dört - kaç sene oldu bakýyým, iki, üç, dört sene oldu. Ýþte ben ordaydým
iþteydim, beni iþten çýkarttý. O sigortalý iþimden. Þimdi de kendisi þeye girdi, þirkete girdi,
arabalarýný neyi yapýyo. [...] ya, hastalandý da iþte hastanede yattý, bi þeyler oldu, tekrar
nikah yapýldý. Ýþte gelmesini ilkin bi istemedik alýþanacak, geldikten sona da hayli bize
huzursuzluk verdi, çoluða çocuða yaptý, aynýsýný gine devam ettirdi."
(50 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
"O kendisi dýþarda kendine bir hayat kuruyo. Yani tartýþmalar bundan çýkýyodu tabi ki. Artýk
gece yarýlarýna kadar... Ama yani sürekli haftanýn bir-iki günü belki olur ama her gün her
gün de olmuyo [...] Bu yaþam tarzý, aldatmalar dediðim gibi onlar beni çok kýrdý, çok incitti.
Bir, iki, üç yani bi müddet hatta A…'da yaþarken þahit oldum bir buçuk yýl mesela evde
deðildi. Bi bayanla yaþýyodu ve ben bunu biliyodum ve evliydik o zamanda…"
(47 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
Bir Güç Kullanma ve Kontrol Aracý olarak Eril Þiddet
Kadýnlarýn ve erkeklerin dile getirdiði bu nedenler þiddetin ortamýný hazýrlamakta, þiddet
kullanýmý için vesile yaratýlmaktadýr. Ancak, þiddetin, özellikle de fiziksel ve cinsel þiddetin
daha çok erkekler tarafýndan kadýnlara uygulanmasý burada bir eþitsizlik durumu olduðunu
göstermektedir. Þiddet, güç kullanma meselesidir ve toplumsal anlamda güce sahip olan
(ya da bazen iktidarýný tehlike altýnda gören) erkek, kadýn üzerindeki kontrolünü zaman
zaman þiddet kullanarak saðlamaktadýr. Bu durumu her iki beraberliðinde de þiddet
yaþamýþ olan 26 yaþýndaki kadýn þöyle ifade etmiþtir:
"…Bir erkek bir kadýný dövdüðü zaman benim gücüm yetiyor düþünceleri var. Bütün erkeklerde
bu var. Benim babamda da vardý. Benim gücüm sana yetiyor. Böyle bir düþünce var. Hani
ego diyorlar ya ben ona pek inanmýyorum sadece güç meselesi. Hani erkekler egolarýn
tatmin ediyorlar, kendilerini tatmin ediyorlar yok böyle bir þey. Açýk olalým bu ego mego
deðil. Hakikaten bir erkek bi kadýna gücünü yettiriyorsa o erkek o kadýna her zaman dayak
atacaktýr. Her zaman þiddet uygulayacaktýr. Bu budur."
(26 yaþýnda, boþanma davasý süren, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
Bazý kadýnlar da eþlerinin onlarý çaresiz ve mallarý gibi gördükleri için þiddet uyguladýklarýný
belirtmiþlerdir:
"Bir de þu vardý ondan, nikahlý eþim istediðim gibi döverim bunun gidecek yeri yok, maaþý
yok, parasý yok, geleceði yok, çocuðu okutuyor, çocuðu da seviyor, çocuðu da okutuyor,
neylen okutacak, napacak bu gidemez, ben buna ne kadar eziyet de etsem, yani istediðimi
130

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
de yaparým gitmez, diyor ki benim için ne yaptýn diyor, diyorum ki temizlik yaptým, çamaþýr
yýkadým, yemek yaptým, ütünü yaptým, benim için mi yaptýn onlarý, benim için mi yaptýn
onlarý böyle bir þey yapýyorsan hiç yapma…"
(44 yaþýnda, eþinden ayrý yaþýyor, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Erkekle kadýnýn toplumsal konumunun farklý olmasýnýn yol açtýðý psikolojik þiddet ise
genç, bekar ve eðitimli bir kadýn tarafýndan vurgulanmýþtýr:
"...iþte sen þunu yapamazsýn, çünkü kadýnsýn, iþte sen bunu yapamazsýn çünkü kadýnsýn,
sen para kazanamazsýn çünkü kadýnsýn, sen çalýþamazsýn çünkü kadýnsýn. Bunlarýn hepsi
psikolojik þiddet, ya ekonomiyle de baðdaþtýrdýðýn zaman, zaten biliyorsunuz Türkiye'nin
bir gerçeði var erkekler çalýþýr, kadýnlar evlerinde oturup ev iþi yaparlar çünkü þey yoktur
yani- ekonomik özgürlükleri olsa bile yine evde o iþleri yapan yine kadýndýr [...] zaten
psikolojik þiddet her zaman var, yani kadýnlarý küçümsemek."
(25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn)
Erkekler, þiddetin nedenleri arasýnda sýklýkla ekonomik koþullarýn yarattýðý stresi, kiþilerin
geçmiþte kendi aileleri içinde tanýk olduklarý/yaþadýklarý þiddeti, kendilerinin ya da eþlerinin
yaþamakta olduðu bazý psikolojik sorunlarý ileri sürmüþlerdir. Oysa þiddetin nasýl yaþandýðýna
dair anlatýlarý bu durumun eþlerini istedikleri biçimde kontrol edememe, onun üzerinde
yeterince otorite kuramama, kendilerini 'ipleri elden kaçýrma' konumunda hissetme, ya
da eþin beklenen bazý görevleri yerine getirmemesi durumunda ona görevlerini hatýrlatma
ile yakýndan iliþkisi olduðunu göstermektedir. Bu durumda da erkekler þiddet uygulamaya
kendi deyimleri ile 'mecbur kaldýklarýný' söylemektedirler. Kadýn itaat ettiði, onun için
belirlenmiþ kurallara uyduðu, hiçbir koþulda eþinin üzerine gelmediði sürece þiddet
uygulanacak bir durum yoktur. Ama bunlar olmadýðý zaman, hele bir de kadýn çok
konuþuyorsa, talep ediyorsa, hesap soruyorsa onlara göre þiddetin yolu açýlmaktadýr.
Odak grup toplantýlarýnýn birine katýlan genç bir erkek bu konuyu þöyle dile getirmiþtir:
"…Erkeðin bazý doðrularý var, yani çevresinden kaynaklanan, ailesinden kaynaklanan bazý
kurallarý koymuþlardýr. Kadýn bile bile eðer erkeðin üstüne gidiyorsa bu þiddete yol açar…
Mesela, erkek eve misafir geldiðinde kadýnýn fazla ortada dolaþmasýný istemez. Ama kadýn
inadýna dolaþýyorsa erkek buna þiddet yapar. Bazen kadýnlarýn da hak ettiði durumlar da
oluyo. Toplum içerisinde aþaðýlayýcý, hakaret edici hitaplarda bulunduðu zaman… Eþini
döver."
(Odak grup katýlýmcýsý, 20-25 yaþ, bekar, lise altý eðitimli erkek)
Aþaðýdaki ifade yine, kadýnýn erkeði, özellikle 'erkeklik' meselesini gündeme getirerek nasýl
çileden çýkarabildiði ve dayaðý 'hak ettiðini' konusunu dile getirmektedir:
131

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
" …Komþusunda görmüþtür [...] Bey, filanca yerde gördüm çok güzel, bizimkini deðiþtirse.
Adamýn gücünü sormaz. 'Ya haným alamayýz' 'niye alamayýz, niye alamýyosun, biz kimden
aþaðýyýz, sen nasýl erkeksin, nasýl erkeksin!' Ne yapacak, ya çalacak, ya dövecek. Tamam
mý? Onun için yine dediðiniz bi kýþkýrtýcý unsurlar vardýr. Erkek bunlan ne yapacaktýr? Caným
ciðerim yapmam dese bi olmayacak… Artýk 'ne biçim erkeksin!' dedi miydi, cennetten
çýkmayý yedi miydi, bi ateþ çýkacak gözünün önünde dört yýldýz, ondan sonra da 'ya ben o
anlamda söylemedim, iþte þuydu buydu' iki gün küs, üçüncü gün barýþ."
(Odak grup katýlýmcýsý, 60-65 yaþ, en az 15 yýllýk evli, lise altý eðitimli erkek)
Görüþülen kadýnlar arasýnda kadýnlarýn da bazen dayaðý hak ettiðini, erkekleri onlara
þiddet uygulamaya zorladýðýný söyleyen ve dayaðý açýkça savunan olmamýþtýr. Ancak,
bazý kadýnlar erkeklerin stres altýnda olmasýný ya da huylarýnýn yaratýlýþtan kötü olduðunu
vurgulayarak onlarý bir biçimde mazur gösterme eðilimindedirler. Bunun yaný sýra, özellikle
anneler ve kayýnvalideler arasýnda, yaþý 50'nin üzerinde olan ve daha az eðitimli bir kesim,
þiddet uygulayan bir erkekle geçinmenin ve onu yatýþtýrmanýn kadýnýn elinde olduðunu,
çocuklar için ve ailenin varlýðýný sürdürmesi için bunun önemli olduðunu belirtmiþtir.
Onlara göre kadýn eþinden biraz çekinmeli, kýþkýrtýcý olmamalý, nerede susmasý gerektiðini
bilmelidir. Kadýnlarýn kocalarýný dinlemesinin yaný sýra, kocalarýn da gerektiðinde onlarý
'terbiye etmesi' konusu anne/kayýnvalide görüþmelerinde gelinlerin durumuna iliþkin
olarak gündeme getirilmiþtir. Aþaðýdaki ifadeler bu konudaki görüþlerden bazýlarýný
yansýtmaktadýr:
"Dayaða þey etmiyom ama bir erkekten de biraz karýsý çekinecek. Aaa, neden öyle oldu
neden öyle olduyu ben kabul etmiyom, kadýn biraz kadýnlýðýný bilecek, dili kýsalacak azýcýk.
Yani beni de yanlýþ anlamayýn ama savunacaðý yerde savunsun, þurada kocalarý dururken
car car car yahut bir toplum içinde kocasýný küçük düþürecek bir þey de yaptý mý ben döverim
iþte o garýyý. Dövmesin de kocasý terbiyesini versin yani."
(58 yaþýnda, eþi ölmüþ, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu anne/kayýnvalide)
"…Benim, bizim büyüklerimiz, annem olsun babamýz olsun, biz erkeklerimize saygý duyarýz.
Þimdi þöyle bir þey, annem der ki 'yavrum, o erkek' derdi. 'Erkekle' derdi, 'asla, sen þöylesin
ben böyleyim dersen geçinilmez.' Annem öyle derdi, rahmetli, 'o söyleyecek sen dinleyecen'
derdi. 'O zaman kesin geçim olur' derdi annem. Biz de öyle yaptýk. [...] Çok þey çektim ben,
çok sýkýntý çektim. Ona da iþte hep boyun büktüm böyle. Büktüm. Çocuklarým için [...]
çocuklarým þimdi akýllarý sarýyor hep takdir ederler..."
(65 yaþýnda, eþi ölmüþ, beþ çocuk sahibi, okula gitmemiþ bir anne)
Öte yandan, þiddet yaþamýþ olan genç ve eðitimli kadýnlar arasýnda öfkesini kontrol etmeyi
bilmeyen bir erkek karþýsýnda nasýl davranacaðý konusunda çeliþkiler yaþayýp, istemediði
halde karþýlýk veren, bu durumda da erkeðin öfkesinin artmasýna neden olduðunu
düþünenler de vardýr. Ancak onlarýn önerdiði çözüm susup oturmak deðil, bir þekilde
tepki göstermek, daha farklý iletiþim biçimleri arayýþýna girmek ve mutlaka yaþanan þiddeti
karþýlýklý konuþabilmenin yolunu bulmaktýr (Bkz. Kutu 14).
132

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Kutu 14
"...Hani þey deðilim ben hani dayak yiyen zavallý kadýn deðilim, yani þiddetin içinde
birebir þiddeti yaþayan kiþi de oldum. Ben de ona vurdum hani týrnak attým filan
hani. […] Ama bu benim en inanmadýðým þey. En inanmadýðým þey gerçekten. Ýki kiþi
arasýnda olmamasý gereken þey yani... Neyse bunu denedim olmadý, hiç de hoþuma
gitmedi yani gerçekten.[…] Evi terk etmeye karar veriyorum, birkaç gün arkadaþýmýn
yanýnda kalýyorum falan. Benim kolum mosmor, onun burasý týrnaklanmýþ yani iki
vahþi salak, yani ikisi de salak…[...] Böyle biþey olduðu zaman þey yok onda, mesela
hemen anýnda biraz sonra siniri dindiði anda benim sevdiðim adam oluyo ve de
mutlu falan, þunu da yapacaktýk, bu da eksik kaldý hadi þuraya gidiyoduk falanla
devam edebiliyo... Ama ben hayatýmý böyle devam edemiyorum. Bana bu yaþadýðým
þeyler aðýr geliyo ve çok çok kötü incinmiþ oluyorum. [...]. Yani onun fevri durumu
kadar benim de hassas durumum var, algýlarýmda hassasiyetim var falan. Ve dolayýsýyla
gerçekten çaba gerekiyor, yani o gün, o esnada deðilse bile ertesi gün onu
konuþabilmek gerekiyo. Ben þimdi bunu söylememe raðmen ben bunu yapamadým."
(35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu kadýn)
Kadýnlar ve erkekler yaþanýlan þiddetin nedenlerini açýklamaya çalýþýrken, karþýlýklý iletiþimi
olumsuz etkileyen psikolojik sorunlar, maddiyata dayalý sorunlar, erkeðin kötü alýþkanlýklarýnýn
yol açtýðý sorunlar, kýskançlýk ve aldatma ile ailelerden, özellikle de erkeðin ailesinin çeþitli
konularda müdahale ve baskýsýndan kaynaklanan sorunlardan söz etmiþlerdir. Birçok
durumda bunlarýn bir kýsmý iç içe geçmekte ya da bir sorunun varlýðý diðer sorunlarý da
tetikleyebilmektedir. Bütün bu sorunlarýn þiddete ortam hazýrlamasýna karþýn, þiddetin
daha çok erkekler tarafýndan kadýnlara uygulanmasýnýn bir eþitsizlik durumunu yansýttýðý,
gücü olanýn ya da bu gücü tehlike altýnda görenin diðerini kontrol amacýyla þiddete
baþvurduðu da bazý kadýnlar tarafýndan vurgulanmýþtýr. Nitekim kimi erkeklerin þiddeti
nasýl yaþadýklarýna dair anlatýlarý da bu durumun kadýnlarýn kendilerinden beklenen bazý
davranýþlara uygun hareket etmediði veya bazý görevleri yerine getirmediði, erkeðin eþi
üzerinde kontrolü kaybetme kaygýsýný yaþayýp, onu hizaya sokma gereksinimini hissettiði,
ya da yine çeþitli nedenlere baðlý olarak kadýn üzerinde otorite kuramadýðý koþullarda
ortaya çýktýðýný göstermektedir. Hele bir de kadýn çok konuþuyor, hesap soruyor ve
taleplerde bulunuyorsa onlara göre þiddeti büsbütün kýþkýrtmakta ve böylesi durumlarda
da erkekler 'mecburen' þiddete baþvurmak durumunda kalýnacaðýný söylemektedirler.
Þiddetin uzun bir süreç olarak yaþanmasýný etkileyen faktörler
Kadýnlarla yapýlan görüþmeler, þiddetin çoðu kez nedenleri, dozu, türleri zaman içinde
deðiþmekle birlikte uzun bir süre yaþandýðýný göstermektedir. Þiddet, kadýnlar köklü bir
çözüme gitmeye karar vermedikleri ve bir adým atamadýklarý sürece dozu artarak, kapsamý
geniþleyerek, aile bireylerinin koþullarýndaki bazý olumsuzluklardan da etkilenerek, aile
133

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
yaþamýnýn bir parçasý olarak devam etmektedir. Aile içi þiddetin uzun yýllar yaþanmasý,
þiddetin yarattýðý fiziksel ve ruhsal sorunlarýn (aile bireylerinin tümünde) ciddi boyutlar
kazanmasýna, þiddetin normalleþtirilmesine, sosyalizasyonun bir parçasý haline gelmesine
ve gitgide müdahale etmenin baþlangýçtan çok daha zor olduðu bir durumun ortaya
çýkmasýna yol açmaktadýr. Kadýnlarýn þiddet karþýsýnda kesin bir adým atmalarýný (bunu
hýzla atmalarýný) engelleyen birçok faktör vardýr ve bunlar kadýnlarýn kendileri tarafýndan
da dile getirilmiþtir.
Þiddeti geçici bir kriz durumu olarak düþünme:
Aile içi þiddetin uzun bir süre yaþanmasýnda kadýnlarýn þiddeti ilk kez yaþadýklarýnda kararlý
bir tepki gösterememeleri önem taþýmaktadýr. Özellikle eþlerinden hiç beklemedikleri,
nedenini anlayamadýklarý bir þiddet olayý ile karþýlaþan kadýnlarýn algýsý bunun geçici bir
kriz durumu olduðunu düþünmek, fazla tepki göstermemek, olayý büyütmemek ve affedici
olmaktýr. Birbirlerini az tanýyorlarsa ve/veya severek evlenmiþlerse ya da kadýn erkekten
çok genç ise veya erkeðin ailesi ile yaþanýyor ise, bütün bunlar da bazen kadýnýn olayýn
üzerine gitmekte geç kalmasýna yol açabilmekte, hatta bu süreç içinde suçu kendisinde
arayanlar bile olmaktadýr.
Aþaðýdaki ifadeler, kadýnlarýn bu tür davranýþlarý ile ilgili bazý ipuçlarý vermektedir:
"Dediler, boþan dediler, sonunuz ayrýlýk falan dediler, ben de o zaman çok seviyordum
ayrýlmak falan istemiyordum düzelir falan diye ümit ediyordum babam bana birkaç sefer
daha askere gitmedi tecil ettirmiþ sürekli gitmiyor babam dedi ki askere gitsin gelsin alsýn
seni buradan konuþ et ben hep aldým karþýma konuþtum [...] Þöyle yapalým böyle yapalým
hani askere gittin falan ama hiçbir þey deðiþmedi, düzelir diye ben son ana kadar bekledim
düzeleceðine her þey daha kötüye gidiyor deðiþmiyor, deðiþmesini beklemek hata keþke
diyorum beri hiç beklemeseymiþim o kadar ben de yýpranmazdým en azýmdan birikimlerim
bana kalmýþ olurdu elimde kendime yeni bir baþlangýç yapardým…"
(20 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"[Eþin aldatmasý ile yaþanan duygusal þiddet konusunda] Oldu tabi neden bana oldu diye
bu soruyu sordum. Þimdi herkes iþte beðeniyo, senin gibi bayana iþte yapýlýr mýydý ama
kendimde de arýyorum tabii ki. Acaba neden? Þöyle yapsam olur muydu, olmaz mýydý, bana
þöyle davranýr mýydý? Hep böyle kendimi de yargýlayan bi insaným zaten. Kendimde de hata
buluyorum. Hata bulduðum yerler de var. [...] Ama gene bu durumlar olur muydu olmaz
mýydý onu bilmiyorum ama hatalý davrandýðým yerler de vardý. Belki hani çok yaþým küçüktü,
ilgisiz olabilirdim."
( 41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk, kadýn)
134

Çaresizlik
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Kadýnlarýn birçoðunun evlerinden ayrýlmaya karar verdiklerinde dönecekleri bir ana-baba
ocaðý olmamasý, yakýn çevrelerinde onlara destek olacak kimsenin bulunmamasý,
güvenecekleri bir dost çevresinin eksikliði, onlarý çaresiz býrakmakta, þiddet yaþasalar da
o evde kalmaya mahkum etmektedir. Kadýnlarýn bir kýsmý kendi çevrelerindeki gelenekgörenekler
çerçevesinde bir kere evlendikten sonra artýk kendi ailelerine geri dönmenin
kabul görmeyeceðinden, namus konusunun gündeme getirileceðinden ya da çocuklarýnýn
istenmeyeceðinden söz etmektedirler. Bazý kadýnlar da zaten ailelerinin isteði dýþýnda
evlendikleri için ailelerinin onlara kucak açmayacaðýndan, kendi ailelerinin bile eþlerinin
tarafýný tutacaðýndan söz etmekte ya da ailelerinde de þiddet olduðu için o ortama dönmek
istemediklerinden kendilerini yalnýz ve çaresiz hissetmektedirler (bkz Kutu 15). Çoðu kez
de eðitimsiz olduklarý ya da þimdiye dek evleri dýþýnda hiç çalýþmadýklarý için kendi
ayaklarýnýn üzerinde durup yaþamlarýný sürdürebilecekleri konusunda endiþelidirler. Bütün
bunlarýn sonucunda da, yaþadýklarý þiddeti aileleriyle paylaþma noktasýna ancak þiddetin
boyutlarýnýn oldukça derinleþtiði, dayanma sýnýrlarýnýn aþýldýðý bir noktada gelebilmektedirler.
Öte yandan, bazý kadýnlar da boþanma konusunda kesin bir karara varmadýkça herhangi
bir resmi kurum ya da STK'ya destek için baþvurmayý istemediklerini belirtmiþlerdir.
Aþaðýdaki anlatýlarda kadýnlarýn yaþadýklarý 'çaresizlik' halleri dile getirilmiþtir:
"Bana kapýyý gösterirdi. En büyük gerekçesi, yani cesaret aldýðý þey benim kimsesiz olmamdý.
Annemin babamýn olmamasýydý. Yani bi erkek kardeþimin olmamasýydý [...] Keþkelerim
vardý dedim ya baþta da benim tutunacak bir dalým olsaydý, caným ben o dayaðý yemezdim.[..]
Ben yoksa ayakta duramazdým. Yani manevi destek güzel de maddi destek lazým. Maddi
destek. Maddiyatsýzlýktan çekiyor kadýnlarýmýz. Gerçekten. Yani bir anne baba sahip çýkarsa
kadýn ayakta durabilir. Ben sahipsizlikten yani o kadar katlandým."
(46 yaþýnda, evli, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"Bir de þey de aile zaten benim ailem muhafazakar yani aslýnda çok fazla muhafazakar deðil
de, cahiller diyebilirim yani onlar kendilerini benim kadar geliþtirmediler nasýl diyeyim yani
kabul edemezler, yani kolay kolay benim eþimden ayrýlacaðýmý, ayrýlmýþ olmamý […] Onlarýn
bana sanmýyorum yani yol gösterebileceklerini. Tamam, bacým kardeþim yani böyle mutsuz
hayat gitmez biz arkandayýz demezler yani. Olmuyorsa, yürütemiyorsan bitir ayrýl demezler.
(34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Þiddete uðrayan kadýnlarýn yaþadýðý yalnýzlýk ve ailelerinden yeterince ya da zamanýnda
destek görmemeleri, anne/kayýnvalideler ile yapýlan görüþmelere de yansýmýþtýr. Annelerin
birçoðu, kendi deneyimlerini ve çevreden gelecek baskýyý dikkate alarak kadýn olarak
içselleþtirdikleri rol modelinden hareketle davranmaktadýrlar. Özellikle de kýzlarýnýn/gelinlerinin
çocuðu olduðu durumda o evliliðin sürmesi yönünde telkinde bulunuyor, iþsiz damatlara
iþ buluyor, maddi destek saðlýyor, aradaki anlaþmazlýklarýn böylece giderilebileceðini
düþünüyorlar. Genellikle kýzlarýna, verdiði kararlarda arkasýnda duracaklarý yönünde bir
135

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
cesaret veremiyorlar. Ciddi bir müdahale ancak þiddete uðrayan kadýn hastalanýnca veya
evini terk etmek durumuna gelince gerçekleþiyor. Bazý durumlarda da þiddete uðrayan
kadýnlar, ailelerindeki baba þiddeti nedeni ile eþleri ile ailelerinin onayý olmadan evlendikleri
için bir anlaþmazlýk durumunda da tekrar ailelerine dönmeye çekiniyorlar.
Evli bir kadýnýn evini terk edip ailesine dönmesinin aileler tarafýndan genellikle olumsuz
karþýlanmasý ve buna baðlý olarak da kadýnlarýn þiddete çok uzun bir süre dayanmalarý
bir adli týp uzmaný tarafýndan da þöyle dile getirilmiþtir:
"…bilmem, kadýn ne kadar dayak yese de o aile ortamýndan kolay kolay çýkmak istemiyor,
çünkü geriye döndüðünde kendi anasý babasý bile kabul etmiyor bu ülkede. Hani, eti senin
kemiði benim þeklinde evlendirme, hani evden bir kere gelin olarak çýktýn, dönmesi bile
zor, en yakýný, yardým isteyeceði adama bile dönemiyor… Ürküyor kadýn, geri dönebileceði
ailesi yok veya geri dönebileceði ailesi zaten güçsüz, bu kadýn oraya bir daha dönerse, oraya
yük olarak görülüyor…"
(Adli týp doktoru)
Kutu 15:
"Ailem eþine dön diye baský kuruyo. Çünkü mesela ben eþime dönersem, iþte herkesin
dedikodusu azalacakmýþ, bana iþte millet dul, kötü gözüyle bakmayacakmýþ… Benim
oraya gitmemi ben kurtuluþ olarak görmüyom yani nasýl kurtulayým. Gidecem ben
cehenneme, tekrar görümcemi görecem, kaynanamý görecem, kayýnlarýmý görecem,
onlarlan ayný þeyleri tekrar yaþayacam her zaman gözümün önünde bana böyle
aþaðýlayýcý gözle bakacaklar, ben bunlarý yapmak istemedim. Ben istemedikçe onlar
baský yaptý. En son iþte bi kaç bi kere daha yapmýþtýk böyle büyük kavga. [...] yani
herkes, hani bir savaþ varsa bi tarafa cepheye tutmak zorundasýn ya onlar bi tarafý
tutmak zorundalardý. O da genelde gidip mesela eþim tarafý eþimi tutuyodu [...]
Benim tarafým da kocamý tutuyodu. Eee sen git haksýzsýn iþte. Yani kadýnsýn ne
yapabilecen, ya ayrýlsan ne yapabilecen diye düþünüyolar. [...] resmen rezilsin yani
ortadasýn rezilsin. Hiç biþey yapamýyon, yapacak hiç biþeyin yok, gidecek bir yerin
yok, çaren yok. Çare yok, biri elinden tutmazsa çare yok. Mesela ben bu derneðe
geldim ki bana yardým etsinler diye. Bu dernek olmazsa benim çarem yok. Napacam?
Mesela iki üç gün sonra ben sokaktayým, nerde kalacam nerde yatacam?"
(35 yaþýnda, resmi nikahsýz eþinden ayrýlmýþ, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Utanma
Birçok kadýnýn özellikle de fiziksel þiddet yaþayanlarýn bundan utanmalarý, içlerine
kapanmalarýna, en yakýnlarýyla bile bu olayý paylaþmamalarýna, baþkalarýndan saklamalarýna
yol açmakta, bunun sonucunda da herhangi bir þekilde destek almalarýnýn yolu
týkanmaktadýr. Bu da sonuçta þiddet yaþayan kadýnýn yalnýzlýðýný arttýrmaktadýr.
136

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Görüþtüðümüz kadýnlardan birkaçý bu konu üzerinde durmuþ; kadýnlardan bazýlarý da
belli bir noktadan sonra bunu aþtýklarýný dile getirmiþlerdir:
"Ya tabi ki insan dayak yediðini baþka birilerine söyliyemiyo... Yani ben hep... sakla...
Saklamayý tercih ettim. [...] iþte biz kavga ettik, bugün dayak yedim þöyle oldu böyle dövdü
söyleyemiyosunuz yani utanç veriyodu bana."
(41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
"Günlerce evden çýkmadýðým oldu, günlerce perdeleri hiç açmadým; perdeleri açmadým,
utanýyordum artýk komþulardan o seslerden gürültülerden [...] kendimi eve hapsediyordum…"
(44 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"Ýlk zamanlar hava sýcak olduðu halde boðazlý giyiyordum çekiyordum buralarýma görünmesin
diye. Evden dýþarý çýkmýyordum, aðlýyordum falan ama bir süre sonra aþtým çünkü benim
utanmam gereken bir þey yok onu öðrendim. Onun utanmasý gerekiyormuþ."
(20 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Çocuklarýn durumu
Kadýnlarýn þiddet yaþadýklarý evden kaçýp gitmelerini engelleyen en önemli unsur çocuklarý
olmaktadýr. Çocuklarýný, ailenin sorumluluðunu taþýyamayan, düzenli iþi olmayan, kötü
alýþkanlýklarý olan, çocuklarýyla ilgilenmeyen, bazen onlara karþý da saldýrgan davranan
babalara býrakýp gitmek istememektedirler. Öte yandan, çocuklarýyla birlikte evi terk
etmeye kalkýþtýklarýnda da onlarýn geçimini nasýl saðlayacaklarý konusunda endiþe
duymaktadýrlar. Ayrýca, evin geçimini tümüyle kendisi saðlayan kadýnlar bile boþanmaya
kalktýklarýnda ya da eþlerini terk ettiklerinde onun daha fazla þiddet uygulayacaðýndan
ve çocuklara da zarar verebileceðinden korkmaktadýrlar. Bunlarýn yaný sýra kadýnlarýn
bazýlarý da çocuklarýnýn babasýz yetiþmesini istememekte, onlarýn büyümesini ve ayrýlýk
kararýný çocuklarýyla birlikte vermeyi tercih etmektedirler.
"Gene bir gün dayanamadým, bir gece çýktým çantamý aldým ve þey arkadaþýma gittim,
mahallede oturan bir arkadaþýma gittim, sabahleyin kalktým, aa bir baktým adam sabah
kapýda çocuklarla.[...] Çocuklarý görünce dayanamadým tabii, geri döndüm.[...] sonra oðlumla
konuþtum, ayrýlmayý düþündüðümü, bu evden gitmeyi düþündüðümü, çünkü kendilerine
zarar verdiðimi düþündüðümü söyledim, oðlum da dedi ki, 'yapma anne, babam bak sana
karýþmýyor, burada otur, yani yanýmýzda ol, biz bir hal olunca ayrýlýrsýn' dedi, yani düzenimizi
bozmayýn, dedi.[...] böyle þey kazanana kadar üniversiteye kadar böyle idare edelim dedi"
(47 yaþýnda, boþanmýþ, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"...Benim de tutunacak bi dalým olmadýðý için çocuklarýmýn büyümesini bekledim. Tabii ki
bu arada yani gözümün morluðu hiç geçmiyodu.[...] E ben de iki çocuðumu nereye býrakayým
gideyim öyle bi insana [...] Çocuklarým küçüktü. Yani onlarýn okumasý açýsýndan ben
sabrettim. Ben çocuklarýmýn büyümesini bekledim, çocuklarým lise sona geldiklerinde, en
137

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
sonunda büyük oðlum dedi ki 'anne daha ne kadar dayanacaksýn daha ne kadar
sabredeceksin.'[…] Yani çocuklarým için mücadele verdim."
(46 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Öte yandan, þiddet gördüðü evi hamile olmasýna karþýn terk edip, bir kadýn STK'sýndan
destek isteyen, sýðýnma evinde bir süre kalmýþ kadýnýn tavrý ise, þiddet yaþayan kadýnýn
çocuklarýný da alýp, evden kaçmasý yönündedir. Bu konudaki kararlýlýðýný þöyle ifade
etmiþ:
"Çocuðunu alýn kaçýn. Ciddi söylüyorum. Yani hani anlayamýyorum. Hakikaten. Çocuklarýný
alsýnlar, kesinlikle çocuklarýndan vazgeçmesinler, hiçbir þekilde ne olursa olsun. Hakikaten
çocuk bambaþka bir þey. Kesinlikle ve kesinlikle çocuklarýný o ortamda yetiþtirmesinler.
Böyle bir düþünceye bile sahip olmasýnlar ve on tane de olsa alýp kaçsýnlar. Muhtemelen
bir þeyler yapacaktýr. Alternatifler üretecektir. Muhtemelen, mecbur, çocuk olunca daha
da çok araþtýrma isteði duyuyorsun. Onun için o çocuklarý da alýp oradan kaçsýnlar. O adamý
terk etsinler."
(26 yaþýnda, boþanma davasý süren, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
Toplumun aile-içi þiddete bakýþý
Þiddetin toplumda aile içi bir sorun olarak görülmesi ve aileyi koruma adýna dýþarýdan
baþkalarýnýn müdahale etmek istememesi, þiddete karþý kesin bir tavýr alýnmamasý, hatta
þiddete uðrayanýn da bir hatasýnýn olabileceðinin düþünülmesi, þiddetle mücadele edilmesini
olumsuz yönde etkileyen faktörler olarak ortaya çýkmaktadýr. Kadýnlardan biri toplumun
kadýna ve erkeðe bu konuda farklý bakýþýný þöyle dile getirmektedir:
"Bi kadýnýn erkeðini dövdüðü zaman yani bi tokat atar ne kadar saygýsýzlýk, çok ayýp olarak
nitelendiriliyo [...] Ama erkek yaptýðý için, yaptýðý zaman hiç öyle bir þey olmuyo. Yani erkek
de bundan tabi ki yüz buluyo. Onu bi özgürlük, erkeðe has bir þey olarak görüyorlar. Ayný
özgürlüklere ben sahip olsam belki ben de yapardým diye düþünüyorum. E aldatmalar da
böyle deðil midir? Kadýn her zaman saklar, çok ayýplanýr. Erkekler için hiç öyle bir þeydir.
Aralarýnda övünme kaynaðýdýr.
(41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
Erkeklerle yapýlan odak grup toplantýlarýnýn birinde de bir katýlýmcý tarafýndan benzer bir
görüþ dile getirilmiþ, ancak ayný kiþi bu konuda kadýna düþen görevi de vurgulamýþtýr:
"...Ben dayak yiyorum evde diyen kadýn utanýyo da, ben karýmý dövüyorum diyen adam
sokakta utanmýyo, kahvede… Yani toplum adamý kýnasa, eðitim öyle verilse topluma ve bu
adam kýnansa bu adam yapamaz… Burada kadýna çok rol düþüyo aslýnda."
(60-65 yaþ, en az 15 yýllýk evli, lise üstü eðitim, erkek, odak grup katýlýmcýsý)
Kadýnlarýn þiddeti ilk kez yaþadýklarý zaman kararlý bir tepki gösterememeleri genelde
138

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
þiddetin dozunun artarak devam etmesine neden olmaktadýr. Kadýnlarý þiddete karþý ciddi
bir adým atmaktan alýkoyan ve önlerinde engel oluþturan birçok faktör arasýnda yaþanan
þiddetin geçici bir kriz olarak deðerlendirilmesi, utanma ve baþkalarýyla paylaþamama,
ona kucak açan yakýnlarý ve gidecek bir ana-baba ocaðýnýn olmamasýnýn getirdiði çaresizlik,
çocuklarýn durumu ve genel olarak toplumun aile-içi þiddete bakýþý sayýlabilir. Þiddetin
uzun bir süreç olarak yaþanmasý ise baþta kadýnlar ve çocuklar olmak üzere aile bireylerinin
hepsinin þiddetten gördüðü zararýn artmasý anlamýna gelmektedir. Ayrýca, þiddetin uzun
bir süre yaþanmasý ona müdahale edilmesini baþlangýçtan daha zor bir boyuta taþýrken,
bir taraftan da normalleþtirilmesi ve gündelik yaþamýn doðal bir parçasý olarak algýlanmasý
tehlikesini doðurmaktadýr.
Þiddetin kadýnlar, erkekler ve çocuklar üzerindeki etkileri
Þiddete maruz kalan kadýnýn vücudu ve ruhu tahribat yaþarken þiddet maðduru erkeklerin
bir kýsmý da yaþam sevincinin yok olmasýndan, üzerlerine bir aðýrlýk çökmesinden söz
etmektedirler. Þiddet yaþayan çiftler, bunu çocuklarýna hissettirmediklerini, onlarý
koruduklarýný söyleseler de þiddetin yaþandýðý ailelerde, çocuklar dahil her birey yaþanan
þiddetten þu veya bu derecede payýný almaktadýr. Özellikle de çocuklarýn þiddetin en ciddi
maðdurlarý olduklarýný, kadýnlarýn ve erkeklerin ifadelerinin yaný sýra, meslek sahipleri ile
yapýlan görüþmelerden de çýkarmak mümkündür. Hatta þiddete uðramýþ kadýnlarýn
çocuklarýný da gözlemiþ olan bazý meslek sahipleri, çocuklarýn þiddetin birinci derecede
maðdurlarý olduðunu vurgulamýþlardýr:
"Çocuklar aile içi þiddette birinci derecede maðdur. Ýkinci derecede kadýnlar… Her ne kadar
kadýn ve çocuða uygulanan þiddet arasýnda benzerlikler olsa da çocuklar daha büyük zarar
görüyorlar."
(Sosyal hizmet uzmaný)
Kadýnlar üzerindeki etkileri:
Yaþadýklarý þiddet ve þiddetin yarattýðý korku ve endiþe duygularý kadýnlarýn birçoðunun
saðlýðýný, özellikle de ruh saðlýðýný etkilemektedir. Birçoðu uykusuzluk çekmekte, depresyona
karþý ilaçlar kullanmakta, bunlarýn yan etkilerinden þikayet etmekte, birçoðu korku ve
endiþe duygularýndan söz etmektedirler. Þiddet altýndaki kadýnlar çoðu kez kendilerini
aciz, güçsüz, daha önce yaptýklarý birçok þeyi yapamaz bir durumda hissetmektedirler.
Kadýnlarýn birçoðunda fiziksel ve ruhsal rahatsýzlýklardan birlikte söz edilmiþtir:
"...Eþim geleceði zaman ben affedersin tuvalete giriyodum. Yani sarhoþ mu gelecek, beni
dövecek mi... Þu anda mesela kapý sert çarptýðý zaman bile ben çok korkuyorum. Yani çünkü
eve girerken kapý çarpýþýndan anlardým ben onun evin içine nasýl girdiðini... Ben bunlar ben
de, hep psikolojik þeyler býraktý."
(46 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
139

Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
"Þimdi de dayak atýyor ama þimdi biraz dayaðý býraktý yani, býraktý ama yine de üstümde
baskýsý var, bir yere gidemem oturmaya ne bileyim aþýrý þekilde ben de bunaldým ruh
saðlýðým bozuldu deli gibi oldum, deli gibiyim biri laf diyince burdan çýkýyor, beynime
yerleþmiyor laf. Hesabýmý unutuyorum, ne bileyim isterim ki namaz kýlmak secdeye yapýþayým
onu bile yapamýyorum. Öyle duruma düþtüm yani ben, ruh saðlýðým çok bozuldu haplarým
var benim. [...] Beyin damarlarýmda daralma varmýþ, haplarým var iþte…"
(34 yaþýnda, evli dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
"Çok doldum çok doluyum… Kendime, geçip giden zamana üzülüyorum... Yani bu adamla
geçirdiðim zamana üzülüyorum ben, giden zamanýn geri gelmeyeceðinin bilincinde imiþ.
Mesela ben evet psikolojik tedavi aldým, alýyorum da, ya benim kullandýðým ilaçlar çok aðýr
geldi bana, uyanamýyodum ki okula gideyim zaten, istesem bile okula gidemezdim, çünkü
yav bi yatýyodum, ilacý içiyorum, saat 8'de içiyodum ilacý, 9 olmadan ben yatýyodum,
kalktýðýmda ertesi gün saat 2-3 olduðu günleri biliyodum, insan o kadar saat uyur mu? [...]
Yaþantýmý etkiledi, korkularýmý arttýrdý, ailemi bile etkiledi, yani her gün kontrol edilen
insan oldum artýk, yani her gün aranan insan oldum iyi misin diye, þimdi insanlar benim
hayatýmdan endiþe duyuyolar, gerçekten duyuyolar, benim hayatýmdan endiþe duyuyolar."
(25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn)
Kadýnlarýn bir kýsmý bir tükenmiþlik halinden, yalnýzlýktan, mutsuzluk ve çaresizlik
duygularýndan, topluma katýlamamaktan, utanç duymaktan ve intihar isteði duyduklarýndan
söz etmiþlerdir. Þiddet yaþayan kadýnlarýn kendilerini nasýl deðersiz hissettiklerini bir sosyal
hizmet uzmaný da þu sözlerle anlatmýþtýr:
"Kendini deðersiz hissediyor. Bir suçluluk duygusu hissediyor bazen, eðitim düzeyi de
düþükse kadýnýn. Yani o kendisinin uðradýðý þiddetten dolayý kendini suçlu da hissedebiliyor.
Utanma duygusu oluyor, kimseye anlatmamasý o yüzden. Deðersizlik, kendini deðerli
görmüyor. Ve toplum içinde bir güven kaybý, bir itibar kaybý gibi görüyor bu durumu, onun
için de saklama yönüne gidiyor"
Kutu 16
"Öyle yani mesela... Sanki ben artýk ben deðil gibiyim, baþka biri var gibi, eskisi gibi
düþünemiyom... Çok güler yüzlü bi insandým çok insanlara yani sevecen ve böyle
çok sýcakkanlý bi insandým, ruh gibi bi insan oldum. O güler yüz gitti mesela… Asýk
yüzlü, sürekli düþünen, sürekli napayým, ne edeyim diye düþünen, hani kendine çare
arayan ama çare bulamayan, çýkmazda, düþünsenize mesela ben ailemin yanýna
vardým, altý ay orada kaldým, bi balkonlarý vardý balkonun kenarý böyle bahçe, ben
altý ay boyunca o balkonda oturup karþýdaki aðacýn yapraklarýný seyrettim [...] çok
böle çok çökmüþ sanki böle bütün dünyanýn yükü, sýrtýma binmiþ yani ben o yükün
altýndan nasýl kalkayým diye düþünüyom, çare bulamýyom. Çare olmaz yani bitti.."
(35 yaþýnda, resmi nikahsýz eþinden ayrýlmýþ, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
140

Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Bazý kadýnlar, fiziksel bazý rahatsýzlýklarýn yaný sýra, toplum içine çýkamama, insanlarla
konuþamama gibi sorunlardan ve bu arada kimisi de kadýnlarla ilgili kitaplarý okuyarak
kendi kendilerinin doktoru olma çabalarýndan söz etmiþlerdir:
"…Çok etkiledi caným; ben toplum içinde konuþamýyodum. Mesela diyelim ki, benim çocuk
diyo ki anne veli toplantýsý var gidemiyodum. O kadar pýstýrýlmýþtým ki, iki kelimeyi bir araya
getiremiyodum, yüzüm kýpkýrmýzý oluyodu; ondan sonra insanlardan çekiniyodum, insanlarýn
bana bir þey sormasýndan korkuyodum. Cevap veremiyodum. Ama nedir, kendimi toparladým,
komþumuz, alt komþumuz üniversite öðretim görevlisiydi, […] sesimizi duyduklarý için, bana
kitap getirdi. Kadýn psikolojisi üzerine bayaðý kitap okudum. Rahmetlik Duygu Asena' nýn
kitaplarýný çok okudum. Yani okuduðum kitaplarla yavaþ yavaþ psikolojim yani kendi… Yani
kendi kendimin doktoru oldum diyeyim."
(46 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)