(Isparta) Hidrojeoloji Ä°ncelemesi Simge Ãrmeci YÃ¼ksek Lisans Tezi ...

Şarkikaraağaç Havzasının (Isparta) Hidrojeoloji İncelemesi 

Simge Örmeci 

Yüksek Lisans Tezi 

Jeoloji Mühendisliği 

Anabilim Dalı 

Isparta- 2005

T.C 

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ 

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ 

ŞARKİKARAAĞAÇ HAVZASININ (ISPARTA) HİDROJEOLOJİ İNCELEMESİ 

Simge ÖRMECİ 

Danışman 

Yrd. Doç. Dr. Ayşen DAVRAZ 

YÜKSEK LİSANS TEZİ 

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİMDALI 

ISPARTA-2005

Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü’ ne 

Bu çalışma jürimiz tarafından Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı’ nda Yüksek Lisans Tezi 

olarak kabul edilmiştir. 

Başkan 

: Prof. Dr. Remzi KARAGÜZEL 

Üye 

: Yrd. Doç. Dr. Ayşen DAVRAZ 

Üye 

: Yrd. Doç. Dr. Suat TAŞDELEN 

ONAY 

Bu tez ..../..../200 tarihinde Enstitü Yönetim Kurulu’ nca belirlenen yukarıdaki jüri üyeleri 

tarafından kabul edilmiştir. 

..../..../200 

SDÜ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MÜDÜRÜ 

Prof. Dr. Çiğdem SAVAŞKAN

İÇİNDEKİLER 

İçindekiler……………………………………………………..... 

i 

Özet……………………………………………………………... 

ii 

Abstract…………………………………………………………. 

iii 

Teşekkür………………………………………………………… 

iv 

Şekiller Dizini…………………………………………………… 

v 

Çizelgeler Dizini………………………………………………… 

vi 

1. GİRİŞ…………………………………………………………. 1 

1.1. Çalışmanın Amacı…………………………………………... 2 

2. KAYNAK ÖZETLERİ………………………………………... 3 

2.1. Önceki çalışmalar……………………………………………. 3 

3. MATERYAL VE YÖNTEM………………………………….. 10 

3.1. İnceleme Alanının Tanıtılması………………………………. 10 

3.2. Çalışma Yöntemleri………………………………………….. 13 

4. ARAŞTIRMA BULGULARI………………………………….. 15 

4.1. Stratigrafi…………………………………………………….. 15 

4.1.1. Otokton Birimler…………………………………………… 15 

4.1.1.1. Çaltepe formasyonu (Eç)………………………………… 15 

4.1.1.2. Sultandede formasyonu (Eos)……………………………. 16 

4.1.1.3. Fele formasyonu (Tf )……………………………………. 18 

4.1.1.4. Hacıalabaz formasyonu (JKTh)………………………….. 19 

4.1.1.5. Bağkonak formasyonu (Tmb)……………………………. 20 

4.1.1.6. Anamasdağ formasyonu (KTa)…………………………... 21 

4.1.1.7. Gölgeli formasyonu (Teg)………………………………... 22 

4.1.1.8. Göksöğüt formasyonu (Tmpg)…………………………… 22 

4.1.1.9. Alüvyon (Qal) ve Yamaç Molozu (Qym)………………... 23 

4.1.2. Allokton Birimler…………………………………………... 24 

4.1.2.1. Kızıldağ Ofiyolitleri (Kk)………………………………... 24 

4.1.2.2. Eğirler formasyonu (Ke)…………………………………. 25 

4.1.2.3. Deliktaş formasyonu (TRd)……………………………… 25 

4.2.Yapısal Jeoloji………………………………………………... 26 

4.2.1. Faylar……………………………………………………..... 27 

4.3. HİDROLOJİ………………………………………………….. 31 

4.3.1. Yağış……………………………………………………...... 31 

4.3.2. Buharlaşma…………………………………………………. 42 

4.3.3. Akış……………………………………………………........ 45 

Sayfa

4.3.4. Su Bilançosu……………………………………………….. 48 

4.4. HİDROJEOLOJİ…………………………………………….. 51 

4.4.1 Su Noktaları………………………………………………… 51 

4.4.1.1. Akarsular…………………………………………………. 51 

4.4.1.2. Kaynaklar………………………………………………… 55 

4.4.1.3. Sondaj Kuyuları ve Sığ Kuyular………………………… 61 

4.4.1.4. Beyşehir Gölü…………………………………………… 68 

4.4.2. Litolojik Birimlerin Hidrojeolojik Özellikleri…………….. 70 

4.4.2.1. Geçirimli Birim (Gç1)…………………………………… 70 

4.4.2.2. Geçirimli Birim (Gç2)…………………………………… 71 

4.4.2.3. Yarı Geçirimli Birim (Gy)……………………………….. 71 

4.4.2.4. Geçirimsiz Birim (Gz1)………………………………….. 72 

4.4.2.5. Geçirimsiz Birim (Gz2)………………………………….. 72 

4.4.3. Akiferlerin Hidroloji Parametreleri………………………… 72 

4.4.4. Yeraltısuyu Dinamiği………………………………………. 74 

4.4.4.1. Yeraltısuyu Seviye Haritaları……………………………. 74 

4.4.4.2. Yeraltısuyu Seviye Değişimi…………………………….. 75 

4.5. Su Kimyası…………………………………………………… 76 

4.5.1. Yeraltısularının Genel Kimyasal Özellikleri………………. 76 

4.5.1.1. Sertlik…………………………………………………….. 79 

4.5.1.2. Hidrojen İyon Konsantrasyonu (pH)……………………... 80 

4.5.1.3. Özgül Elektriksel İletkenlik (EC)………………………... 80 

4.5.1.4. Sodyum Adsorbsiyon Oranı (SAR)……………………… 81 

4.5.1.5. Sodyum İyon Yüzdesi (% Na)…………………………… 81 

4.5.2. Yeraltısularının Kimyasal Sınıflaması……………………... 82 

4.5.2.1. Schoeller (1955’e) Göre Suların Sınıflandırılması………. 82 

4.5.2.2. Piper Diyagramına Göre Suların Sınıflaması……………. 82 

4.5.3. Suların Kullanım Özellikleri………………………………. 84 

4.5.3.1. Suların İçilebilirlik Özellikleri………………………….... 84 

4.5.3.2. Schoeller’ e Göre Suların İçilebilirlik Özellikleri………... 87 

4.5.3.3. Suların Sulamada Kullanım Özellikleri………………….. 89 

4.5.3.4. Suların Endüstride Kullanım Özellikleri………………… 92 

4.5.4. Doygunluk İndeksi Değerlendirmesi……………………… 95 

4.5.5. Yeraltısuyu Kirliliği……………………………………….. 96

4.5.6. Çevresel İzotop Analizleri………………………………… 98 

5. TARTIŞMA VE SONUÇLAR………………………………… 101 

6. YARARLANILAN VE DEĞİNİLEN KAYNAKLAR……….. 105 

7. ÖZGEÇMİŞ……………………………………………………. 

8. EKLER……………………………………………………......... 

EK – 1 : Şarkikaraağaç Havzasının jeoloji haritası……………….. 

EK – 2 : Drenaj Kanalı Haritası……………………………………. 

EK – 3 : Şarkikaraağaç ovasının Hidrojeoloji 

EK – 4 : Şarkikaraağaç ovasının Yeraltısuyu seviye haritası (Ekim 2004) 

EK – 5 : Şarkikaraağaç ovasının Yeraltısuyu seviye haritası (Mayıs 2005) 

EK – 6 : Şarkikaraağaç ovasının Hidrojeokimya haritası…………. 

EK – 7 : Kuyu hidroliği Grafikleri………………………………... .

ÖZET 

Bu çalışma Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği 

Anabilimdalı’ nda yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır. 

Çalışma alanındaki jeolojik birimler otokton ve allokton konumlu olmak üzere iki grup altında 

toplanarak 1/ 100 000 ölçekli jeoloji haritası üzerinde gösterilmiştir. Otokton birimler; Sultandağ 

kesiminde Çaltepe formasyonu, Sultandede formasyonu, Fele formasyonu, Hacıalabaz kireçtaşı, 

Bağkonak formasyonu, Anamasdağ kesiminde ise Anamasdağ formasyonu, Gölgeli formasyonu, 

Göksöğüt formasyonu, yamaç molozu ve alüvyon’dur. Allokton birimler; Kızıldağ ofiyolitleri, Eğirler 

formasyonu ve Deliktaş formasyonudur. Jeolojik birimler hidrojeolojik özelliklerine göre 

değerlendirilerek geçirimli, yarı geçirimli ve geçirimsiz birimler olarak ayırtlanarak hidrojeoloji 

haritası hazırlanmıştır. 

Şarkikaraağaç ovası için su bilançosu yapılmış ve ovada emniyetli kullanılabilecek su miktarı 74.08 

x10 6 m 3 /yıl olarak bulunmuştur. Akiferlerin hidrolojik parametreleri olan permeabilite ve 

transmisibilite katsayılarının sırasıyla 1,47x 10 -4 - 9,92x 10 -5 m/s , 1,32x 10 -2 - 6,81x 10 -4 m 2 /s arasında 

değerler aldığı belirlenmiştir. Ayrıca, çalışma alanının yeraltısuyu seviyesinin konumu ve akım 

yönünün belirlenmesi amacıyla yeraltısuyu seviye haritaları hazırlanmıştır. Bölgede yeraltısuyu akım 

yönünün Beyşehir Gölü’ne doğru olduğu tespit edilmiştir. 

Yeraltısularının kimyasal yapısı, izotopik bileşimi ve kalitesinin belirlenmesi amacıyla kimyasal ve 

çevresel izotop analizleri yapılmıştır. Yeraltısularının genellikle Ca-Mg-HCO 3 ’lı sular fasiyesinde 

olduğu belirlenmiştir. Sular Schoeller diyagramına göre ‘çok iyi –iyi içilebilir’; ABD Tuzluluk 

laboratuarı sınıflamasına göre C2S1 (Az sodyumlu orta tuzlulukta sular) sınıfında; Wilcox 

diyagramına göre ‘çok iyi – iyi kullanılabilir’ sular sınıfındadır. Suların kireçlendirme, köpürme ve 

beton üzerine etkileri de incelenmiştir. Bazı minerallerin doygunluk indeksi değerleri hesaplanmıştır. 

Yeraltısularının genellikle aragonit, kalsit, ve jips çözündüren ve kuvars çökelten özellikte olduğu 

belirlenmiştir. Dolomitik kireçtaşlarından beslenen kaynaklar ise dolomit çökelten sulardır. 

Yeraltısuyu kirliliğini belirleyebilmek için nitrit, nitrat, amonyak ve ağır metal analizleri yaptırılmış ve 

suların dış kökenli kirleticilerden olumsuz etkilendiği sonucuna varılmıştır. Ağır metal analizlerinde, 

mineralli su kaynağı özelliğindeki İçmeler kaynağı su örneği dışında diğerlerinde sınır değerleri aşan 

konsantrasyonlara rastlanmamıştır. 

Sularda yapılan çevresel izotop araştırmalarında, yeraltısularının oksijen-18 ve döteryum değerleri 

genellikle Kıtasal Meteorik Su Çizgisi ile çakıştığı gözlenmektedir. Trityum (3H) içeriğine göre ise, 

yeraltısuları genellikle genç sulardır. 

Anahtar Kelimeler: Şarkikaraağaç, hidrojeoloji, hidroloji, hidrojeokimya, izotop

ABSTRACT 

This study has been prepared as master thesis in Geological Engineering Section of the Science 

institute of Süleyman Demirel University. 

In the resaerch, the geological units were grouped in two parts : autochthonous and allocthonous. 

These parts were presented in a 1 / 100 000 scaled geological map. Autochtonous units are: Caltepe 

formation, Sultandede formation, Fele formation, Hacıalabaz formation, Bağkonak formation within 

Anamasdağ section, alluvium and allivial fan. Allocthonous units are : Kızıldağ ophiolites, Eğirler and 

Deliktaş formations. The lithological units have been evaluated as. Permeable, semi – permeable and 

impermeable according to hydrogeological properties and hydrogeological map has been prepared. 

Water budget for Şarkikaraağaç plain was calculated and safely groundwater amount was detrmined as 

74.08 x 10 6 m 3 / year. Permeability and transmisibility coefficients which hydrologic parameters of 

aquifer were determined as 1.47 x 10 -4 – 9.92 x 10 -5 , 1.32 x 10 -2 – 6.81 x 10 -4 , respectively. In addition, 

groundwater level maps were prepared for determining groundwater level location and flow direction. 

Groundwater flow direction is towards the Beyşehir Lake. 

Chemical and isotope analyses were made for determining chemical and isotopic properties and 

quality of groundwater. Groundwaters are Ca – Mg – HCO 3 facies. Groundwaters are ‘very good – 

good quality water’ depends on the schoeller diagram; ‘very good – good usable water’ depends on the 

wilcox diagram. Moreover, it was found that the water quality is also in the class of C 2 S 1 according to 

ABD salinity lab. classification. Furtermore, the water effects on limation, frooting and the erupting 

concrete surfaces are also investigated in detail. Mineral saturation indices for some minerals were 

calculated. Aragonite, calcite and gypsum minerals are undersaturated and quartz is oversaturated 

properties. Springs of recharge from dolomitic limestone are undersaturated. 

Nitrate, nitrite, ammonia and heavy metal analyses made to determine pollution of groundwater, show 

that water in the basin have been affected from the outer – originated polluters. Within the heavy metal 

analyses, concentrations of exceeding limit values were not determined except for İçmeler spring. 

In the isotope investigations; the results of oxygen - 18 and deuterium isotopes analyses of 

groundwater are compatible with Continental Meteoric Water Line. Groundwater is young water 

according to tritium contents. 

Key Words: Şarkikaraağaç, hydrogeology, hydrology, hydrogeochemical, isotope

TEŞEKKÜR 

Bu tez Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Anabilim Dalı 

Uygulamalı Jeoloji Programında Yüksek Lisans tezi olarak hazırlanmıştır. Finansal 

desteklerinden dolayı SDÜ Araştırma Projeleri Yönetim Birimi’ ne teşekkür ederim. 

Tezin hazırlık aşamasından sonuçlanmasına kadar her aşamasında tüm bilgi ve tecrübelerini 

benimle paylaşan, yardım ve desteğini hiçbir zaman eksik etmeyen değerli hocam Yrd. Doç. 

Dr. Ayşen DAVRAZ’ a en içten dileklerimle teşekkürü bir borç bilirim. 

Bu çalışmanın gerçekleşmesi için bana bu imkanı sağlayan Süleyman Demirel Üniversitesi 

Fen Bilimleri Enstitüsü’ne ve Jeoloji Mühendisliği Bölüm Başkanlığı’ na ve yardımlarından 

dolayı sayın Kadir KARABULUT’ a teşekkür ederim. 

Tezimin her aşamasında benden esirgemedikleri yardımları ve manevi destek için ailem ve 

eşim Dr. Ercan VAROL’ a teşekkür ederim. 

Aralık, 2005 

Simge ÖRMECİ (VAROL)

Şekiller Dizini 

Şekil 3.1 İnceleme alanının yer bulduru haritası……………………………. 12 

Şekil 4.1 İnceleme Alanının Tektono- Stratigrafik Sütun Kesiti……………. 17 

Şekil 4.2 Sultandede formasyonunun Görünümü………………………….... 18 

Şekil 4.3 Hacıalabaz Kireçtaşlarının Görünümü……………………………. 19 

Şekil 4.4 Bağkonak formasyonundan bir görünüm………………………….. 20 

Şekil 4.5 Göksöğüt formasyonunun Görünümü……………………………. 23 

Şekil 4.6 Kızıldağ ofiyolitlerinden bir görünüm……………………………. 24 

Şekil 4.7 Şarkikaraağaç Ovası Eş Yağış Haritası…………………………… 32 

Şekil 4.8 a Ortalama Yıllık Yağıştan Eklenik Sapma Grafiği (Gelendost DMİ) 35 

Şekil 4.8 b Gelendost bölgesinde yağışın yıllara göre dağılım grafiği………. 35 

Şekil 4.9 a Ortalama Yıllık Yağıştan Eklenik Sapma Grafiği (Yalvaç DMİ).. 36 

Şekil 4.9 b Yalvaç bölgesinde yağışın yıllara göre dağılım grafiği…………. 36 

Şekil 4.10 a Ortalama Yıllık Yağıştan Eklenik Sapma Grafiği (Akşehir DMİ). 37 

Şekil 4.10 b Akşehir bölgesinde yağışın yıllara göre dağılım grafiği………… 37 

Şekil 4.11 a Ortalama Yıllık Yağıştan Eklenik 

Sapma Grafiği (Şarkikaraağaç DMİ)…………………………… 38 

Şekil 4.11 b Şarkikaraağaç bölgesinde yağışın yıllara göre dağılım grafiği… 38 

Şekil 4.12 a Ortalama Yıllık Yağıştan Eklenik 

Sapma Grafiği (Y.bademli DMİ)………………………………. 39 

Şekil 4.12 b Y.bademli bölgesinde yağışın yıllara göre dağılım grafiği……….. 39 

Şekil 4.13 a Ortalama Yıllık Yağıştan Eklenik Sapma Grafiği (Ilgın DMİ)…… 40 

Şekil 4.13 b Ilgın bölgesinde yağışın yıllara göre dağılım grafiği……………… 40 

Şekil 4.14 a Ortalama Yıllık Yağıştan Eklenik Sapma Grafiği (Aksu DMİ)…… 41 

Şekil 4.14 b Aksu bölgesinde yağışın yıllara göre dağılım grafiği……………… 41 

Şekil 4.15 Thornthwaite Yöntemine Göre Şarkikaraağaç için Yağış ve Etp’nin 

Aylık Değişim Grafiği………………………………………………. 44 

Şekil 4.16 Şarkikaraağaç Ovası Drenaj Ağı Haritası…………………………… 52 

Şekil 4.17 Şarkikaraağaç Köprüköy Göleti’ nin görünümü……………………. 53 

Şekil 4.18 Şarkikaraağaç Örenköy Göleti’ nin görünümü…………………….. 54 

Şekil 4.19 Şarkikaraağaç Şehitler Göleti………………………………………. 55 

Şekil 4.20 Soğukpınar Kaynağı şematik kesiti…………………………………. 56 

Şekil 4.21 Soğukpınar kaynağından bir görünüm………………………………. 56 

Şekil 4.22 Belceğiz kaynağı şematik kesiti……………………………………… 57 

Şekil 4.23 Belceğiz Kaynağından bir görünüm…………………………………. 57 

Şekil 4.24 Pınarbaşı Kaynağı şematik kesiti…………………………………….. 58 

Şekil 4.25 Pınarbaşı Kaynağından bir görünüm…………………………………. 58 

Şekil 4.26 İlidere kaynağı şematik kesiti………………………………………… 59 

Şekil 4.27 İlidere kaynağından bir görünüm……………………………………. 59 

Şekil 4.28 İçmeler Kaynağı şematik kesiti……………………………………… 60 

Şekil 4.29 İçmeler kaynağından bir görünüm…………………………………… 60 

Şekil 4.30 Şarkikaraağaç ovasında açılmış olan sondaj 

kuyularına ait kuyu logları (a) ……………………………………… 62 


kuyularına ait kuyu loglarının devamı (b)….……………………….. 63 


kuyularına ait kuyu loglarının devamı (c)…....................................... 64 


kuyularına ait kuyu loglarının devamı (d)…. .……………........ 65


kuyularına ait kuyu loglarının devamı (e) ……………………. 66 


kuyularına ait kuyu loglarının devamı (f)…...………… ……... 67 

Şekil 4.31 Piper diyagramı………………………………………………… 83 

Şekil 4.32 Schoeller Diyagramı…………………………………………… 88 

Şekil 4.33 ABD Tuzluluk Diyagramı……………………………………… 90 

Şekil 4.34 Wilcox Diyagramı……………………………………………… 91 

Şekil 4.35 Kalsiyum Denge Diyagramı……………………………………. 93 

Şekil 4.36 δ 18 O ve δD grafiği……………………………………………… 100

Çizelgeler Dizini 

Çizelge 4.1 Şarkikaraağaç ovası ve çevresindeki Devlet Meteoroloji İstasyonları 

yıllık ortalama yağış verileri……..………………………… 34 

Çizelge 4.2 Şarkikaraağaç Meteoroloji İstasyonu için hazırlanan Thornthwaite 

Buharlaşma- Terleme Bilançosu……………………………. 43 

Çizelge 4.3-a Köprüköy Deresi Akım Rasat Değerleri…………………... 46 

Çizelge 4.3 b Gürleyik Dere Akım Rasat Değerleri……………………… 46 

Çizelge 4.3 c Fele Pınarı Akım Rasat Değerleri………………………….. 47 

Çizelge 4.3 d Karakaya Deresi Akım Rasat Değerleri…………………… 47 

Çizelge4.3 e Kaysuluk Dere Akım Rasat Değerleri……………………… 47 

Çizelge 4.4 Şarkikaraağaç Ovası Su Bilançosu…………………………... 50 

Çizelge 4.5 Köprüköy göleti teknik özellikleri…………………………… 53 

Çizelge 4.6 Örenköy göleti teknik özellikleri…………………………….. 54 

Çizelge 4.7 Şehitler göleti teknik özellikleri……………………………… 55 

Çizelge 4.8 Şarkikaraağaç ovası içerisinde DSİ 18. Bölge Müdürlüğü 

tarafından açılmış olan kuyuların teknik verileri…………….. 68 

Çizelge 4.9 Akifer Parametreleri (T, K, S)……………………………… 73 

Çizelge 4.10 Şarkikaraağaç ovasında yeraltısuyu statik seviye ölçümleri 

(Ekim 2004- Mayıs 2005)………………………………….. 75 

Çizelge 4.11 Şarkikaraağaç Ovasında Yüzey ve Yeraltısularının 

Hidrojeokimyasal Özellikleri………………………………. 78 

Çizelge 4.12 Suların sertliklerine göre sınıflandırılması………………….. 79 

Çizelge 4.13 Türk içme suyu standartları………………………………… 85 

Çizelge 4.14 Dünya Sağlık Örgütü İçme Suyu Standartları (WHO)…….. 86 

Çizelge 4.15 PHs, DI ve F değerleri……………………………………… 93 

Çizelge 4.16 Seçilen minerallerin doygunluk indeksi değerleri………….. 96 

Çizelge 4.17 Yeraltısularının nitrit, nitrat ve amonyak konsantrasyonları.. 97 

Çizelge 4.18 Su örneklerin ağır metal konsantrasyonları………………… 98 

Çizelge 4.19 Yeraltısularının çevresel izotop analizleri………………….. 99

1 

1. GİRİŞ 

Canlıların yaşamları boyunca su en önemli ihtiyaç olmuştur. Son yıllarda artan nüfus 

oranına bağlı olarak, kentleşme ve sanayileşmeden kaynaklanan olumsuz etkiler 

sonucunda su kaynakları azalmış; mevcut kaynaklar ise kullanılamaz duruma 

gelmiştir. Yeraltısuları toplumların su ihtiyacının karşılanmasında büyük yer 

tutmaktadır. 

Türkiye su zengini bir ülke değildir. Kişi başına düşen yıllık su miktarına göre 

ülkemiz su sıkıntısı yaşayan bir ülke konumundadır. Kişi başına düşen yıllık 

kullanılabilir su miktarı 1500 m 3 civarındadır. Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) 2030 

yılı için nüfusumuzun 100 milyon olacağını öngörmüştür. Bu durumda 2030 yılı için 

kişi başına düşen kullanılabilir su miktarının 1000 m 3 /yıl olacağı söylenebilir. 

Mevcut büyüme hızı, su tüketim alışkanlıklarının değişmesi gibi faktörlerin etkisinin 

su kaynaklarının kullanılabilirliğinin azaltacağını tahmin etmek mümkündür. Ayrıca 

bütün bu tahminler mevcut kaynakların 25 yıl sonrasına hiç tahrip edilmeden 

aktarılması durumunda söz konusu olabilecektir. Dolayısıyla Türkiye’nin gelecek 

nesillerine sağlıklı ve yeterli su bırakabilmesi için kaynakların çok iyi korunup, akılcı 

kullanılması gerekmektedir. Gelecekteki kullanımlar için yeterli miktar ve kalitede 

suyun olup olmadığını belirlemek ve bu sırada karşılaşılabilecek havza problemlerini 

çözmek amacıyla hidrojeolojik havza etüdlerinin yapılması büyük önem 

taşımaktadır. 

Söz konusu araştırma alanı için 1975 yılında DSİ 18. Bölge Müdürlüğü tarafından 

yapılan araştırma dışında kapsamlı bir hidrojeoloji çalışması bulunmamaktadır. 

Çalışma alanı yaygın olarak sulu tarımın yapıldığı bir alan olmasına rağmen 

yeraltısuyu durumu, potansiyeli ve kalitesi ile ilgili güncel bilgiler bulunmamaktadır. 

Bu sebeple geniş alüvyon ovaya sahip olan araştırma alanı için ayrıntılı hidrojeoloji 

çalışmalarının yeniden değerlendirilmesi zorunlu olmuştur.

2 

1.1. Çalışmanın Amacı 

Çalışmanın amacı; İnceleme alanına ait 1975 yılında DSİ 18. Bölge Müdürlüğü 

tarafından yapılan araştırma dışında kapsamlı hidrojeoloji çalışması bulunmaması ve 

yörede yaygın olarak sulu tarımın yapılmasına rağmen bölgedeki yeraltısuyu 

durumu, potansiyeli ve kalitesi ile ilgili güncel bilgilerin bulunmaması nedeni ile 

Şarkikaraağaç Ovasının hidrojeoloji incelemesinin yapılarak ovadaki yeraltısuyu 

seviyesi, potansiyeli, kalitesi ve izotopik özelliklerini belirlemektir. Ovada farklı 

özellikte kaynak sularının olduğu bilinmektedir. Ayrıca, çalışma alanındaki 

akiferlerin hidroloji karakteristikleri tespit etmek ve yeraltısuyu kirliliği konusu da 

irdelemektir.

3 

2. KAYNAK ÖZETLERİ 

2.1. Önceki çalışmalar 

Çalışma alanı ve çevresinin jeolojisi yerli ve yabancı birçok araştırmacı tarafından 

incelenmiş olup jeoloji ve hidrojeoloji ile ilgili sınırlı sayıda çalışma bulunmaktadır. 

Brunn ve diğ. (1971); Batı Toroslar’ın yapısal sorunlarına açıklık getirecek bölgesel 

yorumlar yapmışlardır. Çalışmacıların amacı; Otokton Torosları oluşturan örtü 

Mesozoyik- Tersiyer ile eski temelin ve Batı Toroslar’daki üç büyük nap sisteminin 

tartışılmasıdır. Bu çalışmayı yakından ilgilendiren Beyşehir- Hoyran napı üzerinde 

durulmuş, Çaltepe formasyonu (Alt- Orta Kambriyen) ile başlayan istif, dereceli 

olarak Seydişehir şeyline geçmiştir. Gökdağ serisine Permo- Karbonifer yaşını 

uygulayan Fransız çalışmacı grubu, Triyas’ ta; konglomera, Tarasçı kireçtaşı (Orta 

Triyas), Kasımlar, Kırkkavak, Sarplar formasyonu ve Menteşe dolomitini (Üst 

Triyas) ayırtlamışlardır. Üst Jura ile başlayan “ Komprehensif Seri ” nin Lütesiyene 

kadar uzandığını Paleosen- Eosen filişinin bunlar üzerine açısal uyumsuzlukla 

geldiğini belirtmişlerdir. 

Batı Torosların orta ve kuzeyinde 150 km uzunlukta ve 15-20 km genişlikteki 

allokton birimlerin Beyşehir- Hoyran napını oluşturduğunu ve bu allokton serinin, 

alttaki otokton seride bulunan senklinale yerleşmesinden dolayı erozyondan 

korunduğunu bildirmişlerdir. Allokton birimlerde Triyas yaşlı “ Ofiyolit ve Gencek 

kireçtaşı ” ile daha üstte Huğlu ve Boyalı Tepe formasyonları haritalanmıştır. 

Despraries ve Gutnic (1972); Batı Toroslar’ın iç kenarında, otokton tabanda karasal 

fasiyesler bulunduğunu belirtmişler, bunların bir kısmı Sultandağ Ordovisiyen şistleri 

tepesine yerleşmiş kırmızı kumtaşı; diğer kısmı Mesozoyik kireçtaşı tabanında 

Kimmerisiyen’ den kalma diyabaz yükseltiler üzerinde bulunan kırmızı 

formasyondur. Kimyasal ve minerolojik analizler, kırmızı kumtaşlarının dağ 

eteklerindeki detritik formasyonlar olduğunu ortaya koymuş ve bir paleocoğrafik 

yorum hazırlamışlardır.

4 

Demirkol (1977);’ a göre , haritalanan alanın en yaşlı litoloji topluluğu, Alt (?)- Orta 

Kambriyen yaşlı Çaltepe kireçtaşı ile başlar ve dereceli olarak Üst Kambriyen Alt 

Ordovisiyen yaşlı, bölgenin hakim litolojisini oluşturan Sultandede formasyonuna 

geçer. Bunlar üstünde uyumsuz olarak Orta- Üst Devoniyen yaşlı Engilli kuvarsiti ve 

düşey geçişli Harlak formasyonu gelir. Alt Karbonifer’de Kocakızıl formasyonu, 

Permiyen’de ise Deresinek formasyonu yer alır. Mesozoyik, Üst Jura yaşlı 

Hacıalabaz kireçtaşı ile temsil edilmiştir. Daha üstte Neojen yaşlı birimler açılı 

diskordansla gelir. Neojen’de akarsu fasiyesinde Bağkonak formasyonu, taşkın ovası 

fasiyesli Göksöğüt formasyonu ile gölsel Yarıkkaya formasyonu ayırtlanmıştır. 

Demirkol ve diğ. (1977); Bölgede görülen kaya birimlerini Otokton ve Allokton 

olarak ayırtlamışlardır. Otokton Sultandağ’da stratigrafi, Alt(?)- Orta Kambriyen 

yaşlı Çaltepe kireçtaşı ile başlar ve Ordovisiyen yaşlı Sultandede formasyonuna 

geçer. Bu istif Orta- Üst Devoniyen yaşlı Engilli kuvarsiti tarafından uyumsuz olarak 

örtülür. Karbonifer yaşlı Harlak formasyonu üzerine uyumsuz gelen Karbonifer yaşlı 

Kocakızıl ve Kartalkaya formasyonları, Permo- Karbonifer yaşlı Deresinek ve 

Topraktepe formasyonları ile devam eder. Malm yaşlı Hacıalabaz formasyonu temel 

üzerine aşamalı olarak gelir. Kretase yaşlı Koçbeyli formasyonunun karbonatları ile 

devam eden istif Paleosen- Eosen yaşlı karbonat ve filiş karakterli çökellerle son 

bulur. 

Akarsu ve gölsel çökellerle temsil edilen Bağkonak, Göksöğüt, Yarıkkaya ve Dort 

formasyonları ise Üst Miyosen- Pliyosen yaşlıdır. Allokton birimler; Hoyran ofiyoliti 

ile bunlar içinde yüzen Triyas- Jura yaşlı Babageçidi kireçtaşından oluşmuştur. 

Araştırıcılar, KB- GD gidişli yapıların bölgede etkin olduğu, ayrıca Kaledoniyen, 

Hersiniyen ve Alpin Orojenezlerinin de izlerinin görüldüğünü belirtirler. 

Öztürk ve diğ. (1977);’e göre, bölgede saptanan göreceli Otokton istif; Alt (?)- Orta 

Kambriyen yaşlı Çaltepe formasyonu ile başlar ve dereceli olarak Üst Kambriyen- 

Alt Ordovisiyen yaşlı Sultandede formasyonuna geçer. Çalışmacıların Sultandağ 

kesiminde saptadıkları bu istif üzerine ilk Mesozoyik transgresyonu çakıltaşı seviyesi 

ile oturan Triyas (Anisiyen- Ladiniyen) yaşlı Fele formasyonudur. Üst Liyas- Alt

5 

Dogger yaşlı ikinci Mesozoyik transgresyonu çakıltaşı- kumtaşı ardalanması ile 

temsil edilen Feletepe formasyonu olup bölgede Lütesiyen’e değin kesintisiz bir istif 

izleyen çalışmacılar; Üst Kretase’ye kadar monoton şelf, Üst Kretase’den sonra 

platformda değişen ortam şartlarına bağlı olarak neritik ve pelajik karbonatların 

(Anamasdağ formasyonu) çökeldiğini, Alt Eosen- Lütesiyen’in ise türbiditik 

çökellerle temsil edildiğini gözlemlemişlerdir. 

Üst Miyosen yaşlı Bağkonak formasyonu alüvyon yelpaze ve Pliyosen yaşlı 

Göksöğüt formasyonu ise gölsel ortam şartlarını yansıtırlar. Yöredeki allokton kaya 

topluluklarını Madenli Grubu altında toplayan çalışmacılar grup içerisinde belirli bir 

kurala bağlı olmaksızın dağılmış ve birbirleriyle ilişkileri ilksel olmayan çeşitli 

sedimanter, bazik ve ultrabazik kaya toplulukları ayırtlamışlardır. Permiyen- 

Triyas(?) yaşlı Fakılar formasyonu kumtaşı, kireçtaşı; Üst Triyas yaşlı Deliktaş 

formasyonu kireçtaşı, Üst Kretase- Paleosen yaşlı Eğirler formasyonu filiş 

karakterindeki çökellerle temsil edilmiştir. 

Akay (1981); Beyşehir yöresindeki Kambriyen yaşlı kayaların Orta Kambriyen- Alt 

Ordovisiyen yaşındaki Seydişehir şistleri üzerine bindirmiş olduğunu ve bindirme 

sonrasında da Üst Liyas- Alt Dogger karbonatlarının hem Kambriyen yaşındaki 

kayaları, hem de Seydişehir şistlerini açısal uyumsuzlukla örttüğünü ifade 

etmişlerdir. İnceleme sahası içinde de Çaltepe kireçtaşları yer yer Sultandede şistleri 

üzerinde tektonik dokanakla yer almakta veya şistler içerisinde ilksel dokanak 

ilişkileri bozulmuş olarak gözlenmektedir. 

Demirkol (1981); Sultandağ kuzeybatısını inceleyerek, bölgede bulunan kaya 

stratigrafi birimlerini; litoloji ve yapısal niteliklerine göre “ Otokton ve Allokton 

birimler” olarak ikiye ayırmıştır. Otokton Birimler; Üst Kambriyen- Alt Ordovisiyen 

yaşlı metamorfikler ile temsil edilen Sultandede formasyonu üzerine Mesozoyik 

Liyas- Dogger yaşlı Hacıalabaz kireçtaşlarıyla uyumsuz olarak gelir. Senoniyen- 

Maestrihtiyen yaşlı Taşevi formasyonu, Maestrihtiyen yaşlı Gölcük formasyonu ile 

devam eder. Paleosen- Orta Eosen yaşlı Yukarıtırtarlar formasyonu ve detritiklerle 

temsil edilen Celeptaş formasyonu üzerine tektonik dokanakla Hoyran ofiyolitleri

6 

gelir. Otokton seri Üst Miyosen – Pliyosen yaşlı Bağkonak ve Yarıkkaya 

formasyonlarıyla biter. Demirkol, Hoyran ofiyolitlerinin Pireniyen fazına bağlı 

olarak DKD- BGB’dan geldiğini ve bölgenin Eosen sonundan günümüze değin 

düşey hareketlere bağlı olarak faylandığını savunur. 

Öztürk ve diğ. (1981); Batı Torosların kuzey kesiminde yer alan Sultandağ güneyi 

ile batıda Anamasdağ arasında yer alan Beyşehir- Hoyran napları’na ilişkin olarak 

Şarkikaraağaç ve civarında çalışma yapmışlardır. 

Boray ve diğ. (1985); Isparta büklümünün kuzeyinde Şuhut- Çay, Yalvaç- 

Gelendost ve Sultandağ sahalarındaki Neojen ve Kuvaterner çökellerini 

incelemişlerdir. Bölgede neotektonik dönemin Üst Miyosen’de başladığını ifade 

etmişlerdir. Neojen çökellerin karasal, akarsu ve göl fasiyesinde olup, Üst Miyosen- 

Pliyosen yaşta olduğunu ve daha eski kayalar üzerinde uyumsuz olarak yer 

aldıklarını belirtmektedirler. Bölgedeki bu çökellerde tektonik şekil değiştirme ile 

yaklaşık K- G uzanımlı kıvrımlar ve ters faylar ile bölgenin kuzeyinde küçük bir 

alanda D- B uzanımlı normal fayların oluştuğunu ortaya koymuşlardır. Bölgede Üst 

Miyosen’den beri devam eden bir sıkışmadan ve bu nedenle Isparta Büklümünün 

kuzey kesiminde D- B yönlü daralmadan bahsetmektedirler. 

Demirkol ve Yetiş (1985); Batı Torosların kuzeyinde Sultandağ kuzeybatısındaki 

Allokton birimler ve stratigrafileri ile ilgili olarak yapmış oldukları çalışmada, 

bölgede temelde Üst Kambriyen- Alt Ordovisiyen yaşlı Sultandede formasyonunun 

yer aldığını, bunu açısal uyumsuzlukla Maestrihtiyen öncesi karbonatların, 

Maestrihtiyen- Lütesiyen aralığında pelajik ve neritik çökellerin açısal uyumsuzlukla 

üzerlediğini belirtmişlerdir. 

Araştırıcılar, bölgede Üst Miyosen’de başlayan yeni bir tektonik etkinlik dönemi 

içinde hızlı bir karasal ve gölsel kırıntılı depolanmadan, Kaledoniyen ve Alpin dağ 

oluşumu hareketleri ile gelişmiş yapı şekillerinden bahsetmektedirler. Alt 

Ordovisiyen- Liyas aralığını temsil eden birimlerin bulunmamasını bu zaman 

aralığında çökelmemeye değil, bunların aşınımı ile yok olduğuna bağlamaktadırlar.

7 

Pireniyen evresine bağlı olarak Liyas- Lütesiyen yaşlı kıvrımlı istifte sistemli eklem 

takımlarından bahsetmekte, Lütesiyen’den itibaren düşey yönde yükselmealçalmalar 

ve bunlara bağlı olarak faylanmaların olduğunu, Pliyosen sonundaki 

yükselmelerin Radoniyen evresiyle ilgili olduğunu belirtmişlerdir. 

Ayhan ve diğ. (1985); Alt- Orta Kambriyen yaşlı Çaltepe formasyonu içindeki 

dolomit, kireçtaşı ve yumrulu kireçtaşı ile Üst Kambriyen-Ordovisiyen yaşlı 

Seydişehir formasyonuna ait fillit ve şistlerin yüzeylendiğini belirtmektedir. Yazar, 

Üst Kambriyen- Devoniyen zaman aralığında çökelen baritlerin tabaka şekilli 

olduğunu ve baritlerin kökeninin ekshalatif- sedimanter ve /veya hidrotermal 

sedimanter olduğunu gözlemiştir. 

Eren (1990); Engili (Akşehir) ve Bağkonak (Yalvaç) köyleri arasında Sultandağları 

orta kesiminin tektonik tarihçesini aydınlatmaya yönelik bir çalışma yapmıştır. 

İnceleme sahasının tabanında yer yer mermerleşmiş fakat genelde metamorfik 

kireçtaşı ve dolomit, üst kesiminin ince fillit ve metakumtaşı aratabakalı yumrulu 

kireçtaşlarından oluşan Alt (?)- Orta Kambriyen yaşlı Çaltepe formasyonunun yer 

aldığını ve bunun üzerinde metakumtaşı, fillit ardalanmalı, intraformasyonel çakıl 

içerikli metakonglomeralardan oluşan Üst Kambriyen-Alt Ordovisiyen yaşlı 

Sultandede formasyonunun bulunduğunu belirtmiştir. Üst kesimlerde ise tektonik 

olarak yer alan Hoyran ofiyolitine ait şeyl, grovak piroklastik konglomera- breş 

arakatkılı diyabazik bileşimli yastık lavlar, Üst Jura- Üst Kretase yaşlı Hacıalabaz 

kireçtaşı olistolotine ait kireçtaşı ve dolomitler ile bu birimleri açısal uyumsuzlukla 

üzerleyen Üst Miyosen- Pliyosen yaşlı genellikle alüvyal yelpaze çökellerini 

karakterize eden moloz ve çamur akmaları ile örgülü nehir çökellerinden oluşmuş 

Bağkonak formasyonu ve Yarıkkaya formasyonunun yer aldığını ortaya koymuştur. 

Sultandağları masifinde üç ayrı dağ oluşum hareketinin etkileri ve bu hareketlere 

bağlı kıvrımlı ve bindirmeli yapılardan söz etmiştir. Yörede Triyas (?) yaşlı 

Kocakızıl Doleritine ilişkin kayaçlarda metamorfik mineral parajenezlerinin 

gözlenemeyişi ve bunlarda düzlemsel ve çizgisel tektonik dokusunun gelişmemiş 

olması nedeniyle Sultandağları masifinde metamorfik tektonik gelişiminin 

Hersiniyen dağ oluşumu ile son bulduğunu ifade etmiştir.

8 

Alpin hareketlerine bağlı olarak yöreye taşınan Hoyran Napı’na ait Hoyran ofiyoliti 

ve Jura- Kretase yaşlı Hacıalabaz kireçtaşı olistolitinin inceleme alanının 

güneybatısında Sultandağları masifine ait birimler üzerine Miyosen öncesi 

bindirdiğini ifade etmiştir. Hoyran napının GD’dan KB’ ya sürüklenmiş olabileceğini 

vurgulamıştır. Yörenin Kaledoniyen ve Hersiniyen dağ oluşum hareketleri ile 

kıvrımlı ve bindirmeli iç yapısını kazandığını, Alpin hareketlerle naplı bir yapıyı 

bünyesine ekleyip sonra yoğun olarak genç- tektonik hareketlerle Üst Miyosen ve 

sonrası blok faylanmaların etkisinde kaldığını belirtmiştir. 

Cengiz ve Kuşcu (1993); Çarıksaraylar- Şarkikaraağaç (Isparta) yöresindeki barit 

cevherleşmesinin kökeni hakkında bir takım yaklaşımlarda bulunmuşlardır. 

Araştırma sahasında yapılan gerek saha, gerekse laboratuar çalışmalarının ışığı 

altında incelenen kurşunlu barit cevherleşmelerinin orta ısılı hidrotermal 

çözeltilerden çökelmiş bir yatak olduğu düşünülmektedir. 

Elitok (2000); Şarkikaraağaç (Isparta) ve civarının jeoloji, mineroloji ve 

petrografisini incelemiş, Kızıldağ ofiyolitlerinin jeokimyasal özelliklerini 

belirleyerek ofiyolitlerin oluştukları jeoteknik ortama bir yaklaşımda bulunmuştur. 

Kuşcu ve Aydoğan (2003); Koruyaka ve Göksöğüt (Yalvaç-Isparta) plaketli 

kireçtaşlarının yapıtaşı olarak kullanılabilirliklerinin araştırıldığı bu çalışmada 

Koruyaka ve Göksöğüt plaketli kireçtaşlarının fiziko- mekanik tayinler neticesinde 

özellikle tek katlı yığma binalarda yapı taşı olarak kullanılabileceği belirlenmiş, 

bunlara ek olarak üzerinde çalışılan plaketli kireçtaşlarının tatil köyleri ve konutlarda 

iç ve dış dekorasyon düzenlemelerinde, bina kapı ve pencere sövelerinde su basmanı 

ile kenarlarında kaplama taşı olarak kullanılabileceğini tespit etmişlerdir. 

Cengiz ve Kuşcu (2003); Madenli ve Belceğiz arasındaki lisvenitlerin, jeolojisi, 

jeokimyası ve gelişimi bu çalışmada araştırılmış ve çalışma sahasında silis- karbonat 

ve karbonat tipi şeklinde gelişen lisvenitlerin , tektonik yerleşimin geç evrelerinde 

meydana gelen deniz suyu ve formasyon suyu ile etkileşimli olan hidrotermal 

sistemlere ve atmosferik etkenlere bağlı olarak oluştuğu düşünülmüştür. Sonuç

9 

olarak inceleme alanındaki lisvenitler ana MORB ‘la ilişkili hafif nadir toprak 

elementli tüketilmiş mağmadaki ultramafik kayaçlardan türemişlerdir.

10 

3. MATERYAL VE YÖNTEM 

3.1. İnceleme Alanının Tanıtılması 

Çalışma alanı Isparta ilinin Şarkikaraağaç ilçesi olup güneyde Beyşehir, kuzeyde 

Yalvaç, Akşehir, Doğanhisar, batıda Gelendost ve Eğirdir, doğuda Hüyük, 

kuzeybatıda ise Yenişarbademli ile çevrilidir. Yüzölçümü 1232 km 2 dir . 

İlçe kuzeydoğuda Sultandağları, batıda Anamasdağları, güneyde Orta Toroslar, 

Karadağ ve Kızıldağ ile çevrilidir. Bununla beraber inceleme alanının doğudan 

batıya doğru önemli yükseltileri; kuzeyinde Kızılın Tepe (1256 m.), Koçyatağı Tepe 

(1557 m.), Sulu Tepe (1983 m.), kuzeydoğusunda Ağlayan Tepe (2224 m.), 

doğusunda Oluk Tepe (1943 m.), Toklu Tepe (1951 m.), güneydoğusunda Kızıl Tepe 

(1773 m.), Kelahmet Tepe (1642 m.), Kızıl Tepe (1624 m.), güneyinde Külbaşı Tepe 

(1854 m.), Sürütmedağı Tepe (1542 m.), Homat Tepe (1256 m.), Çiçeklidağ Tepe 

(2400 m.), güneybatısında Yavşanlı Tepe (2381 m.), Kocakar Tepe (2331 m.), 

batısında Delioğlansivrisi Tepe (2103 m.), Akarca Tepe (2109 m.), Kale Tepe (2338 

m.), Namazgah Tepe (2347 m.), kuzeybatısında Göztaş Tepe (2825 m.), Arapsivrisi 

Tepe (1628 m.), Karagüney Tepe (1421 m.)’ dir. 

Şarkikaraağaç ilçesi Isparta il merkezine 120 kilometre, Konya il merkezine 157 

kilometre uzaklıktadır. İlçenin köy ve kasabalarına rahatlıkla ulaşım imkanı 

mevcuttur. Ulaşım yapılamayan belde yoktur. Şarkikaraağaç’a bağlı kasaba ve köyler 

ilçe merkezine oldukça yakındır. En yakın beldeleri ilçe merkezine; Çiçekpınar (5 

km), Beyköy (5 km), en uzak belde ise, Gedikli Köyü (30 km) mesafededir. 

Şarkikaraağaç ilçesi verimli bir ova üzerine kurulmuştur. Beyşehir Gölü’nün bir 

bölümü ilçe sınırları içerisindedir. Yöre, iklim olarak Akdeniz iklimi ile kara iklimi 

arasında, kara iklimine daha yakın bir iklim yapısına sahiptir. Yazları sıcak ve kurak; 

kışları ise soğuk ve yağışlıdır. 

Şarkikaraağaç, önceleri Yalvaç’ a bağlı bir kasaba iken 1863 yılında Konya’ya bağlı 

bir ilçe haline gelmiştir. 1878 yılında ise Yalvaç ile Şarkikaraağaç, birer ilçe olarak 

Isparta iline bağlanmışlardır. Bundan sonra geniş çaplı imar faaliyetlerine 

girişilmiştir. 1990 genel nüfus sayımına göre İlçe merkezinin nüfusu 12.239 kişidir.

11 

İlçeye bağlı beldeler, Çarıksaraylar, Çiçekpınar ve Göksöğüt olmak üzere üç adettir. 

İlçeye bağlı köy sayısı ise 25 adettir. 

İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Halıcılık, tarım ve 

hayvancılıkla uğraşan kesimlerin başka bir çalışma konusu ve gelir kaynağıdır. Son 

zamanlarda sulu ziraata önem verilmesiyle üretim artmıştır. Devlet Su İşleri 

tarafından yürütülen, Şarkikaraağaç Sulama Projesi 1986 yılında başlamış ve 

tamamlanmak üzeredir. Bu proje ile Beyşehir Gölü'nden alınan su ile 13.783 hektar 

alanın sulanması planlanmıştır. Isparta ilinde devam eden en büyük sulama 

projesidir. Ayrıca, Örenköy, Çarıksaraylar’da işletmeye açık ve Köprüköy' de devam 

eden gölet çalışmaları vardır.

12 

N 

İstanbul 

K A R A 

D E N İ Z 

K 

ANKARA 

E G E D E N İ Z İ 

A K 

Isparta 

D E N İ Z 

0 100 200m. 

Şekil 3.1. İnceleme alanının yer bulduru haritası 

6 12 km 

0 

Ö L Ç E K

13 

3.2. Çalışma Yöntemleri 

Şarkikaraağaç Ovasının hidrojeoloji incelemesini amaçlayan bu çalışmada, ovadaki 

yeraltısuyu seviyesi, potansiyeli ve kalitesi belirlenmiştir. Bu çalışmalar; Jeoloji, 

Hidroloji, Hidrojeoloji ve Hidrojeokimyasal çalışmalar başlıkları altında verilmiştir. 

Çalışma alanı 1/ 25 000 ölçekli Isparta M26-b1, Isparta M26-b2, Isparta M26- b4, 

Afyon L26- c1, Afyon L26-c2, Afyon L26-c3, Afyon L26-c4, Afyon L26-d2, Afyon 

L26- d3, Ilgın L27- d4 no’lu paftalarda yer almakta ve yaklaşık 831 km 2 ‘lik bir alanı 

kapsamaktadır. Bu çalışma kapsamında hazırlanan jeoloji ve hidrojeoloji haritaları 1/ 

50 000 ölçekli ayrıntıda incelenmiş ve 1/ 100 000 ölçeğe küçültülerek sunulmuştur. 

Jeoloji: Çalışma alanının jeolojisini incelemek amacıyla öncelikle beslenme havzası 

sınırı 1/ 25 000 ölçekli topoğrafik haritalar üzerinde belirlenmiş ve havza sınırı 

içerisinde kalan alanın jeoloji haritası 1/ 100 000 ölçekte daha önceki çalışmalardan 

ve arazi çalışmalarından yararlanılarak hazırlanmıştır.Bölgenin yeraltı jeolojisine 

açıklık getirmek amacıyla da hazırlanan jeoloji haritası üzerinde sistematik jeolojik 

kesitler hazırlanmıştır. 

Hidroloji: Çalışmanın bu bölümünde inceleme alanı olan Isparta’nın Şarkikaraağaç 

ilçesi ve çevresindeki Devlet Meteoroloji İstasyonlarından alınan uzun yıllara ait 

ölçüm verileri kullanılmış ve ova için su bilançosu elemanları olan yağış, 

buharlaşma, akış ve sızma değerleri belirlenmiştir. 

Bununla beraber, yine havza için su bilançosunun hesaplanmasında kullanılmak 

üzere bilanço elemanlarından yağışın hesaplanmasında Eş Yağış (İzohyet) Yöntemi 

uygulanmış bu yöntem içinde çalışma alanı ve çevresindeki meteoroloji 

istasyonlarının yıllık toplam yağış verilerinden yararlanılmıştır. Bu veriler yardımıyla 

Gelendost, Yalvaç, Akşehir, Şarkikaraağaç, Yenişarbademli, Ilgın ve Aksu ilçelerine 

ait eklenik sapma grafikleri ile yağışın yıllara göre dağılım grafikleri hazırlanmıştır. 

Diğer bir bilanço elemanı olan buharlaşmanın çalışma alanındaki potansiyel ve 

gerçek buharlaşma değerlerini hesaplanmak için ise Thornthwaite yöntemi 

kullanılmıştır. Farklı yöntemlere göre hesaplanan bilanço elemanları kullanılarak

14 

Şarkikaraağaç ovası 

belirlenmiştir. 

için emniyetli kullanılabilecek yeraltısuyu potansiyeli 

Hidrojeoloji: Çalışmanın bu bölümünde inceleme alanında bulunan su noktaları 

araştırılmış, jeolojik birimler hidrojeolojik özelliklerine göre değerlendirilerek 

hidrojeoloji haritası hazırlanmış ve alandaki akiferler tanımlanarak, akiferlerin 

hidrolojik parametreleri tespit edilmiştir. Bu parametrelerin tespitinde daha önceden 

yapılmış pompaj deneylerinin zaman-düşüm değerleri Thies- Jacob yöntemlerine 

uygulanmış ve akiferlerin K (Permeabilite), T (Transmisibilite) ve S (Depolama) 

katsayıları hesaplanmıştır. Deney sonuçlarının değerlendirilmesinde Aquifer Test 3.5 

bilgisayar yazılım programından yararlanılmıştır. Ayrıca, çalışma alanının 

yeraltısuyu seviyesinin konumu ve akım yönünün belirlenmesi amacıyla iki dönem 

(Ekim 2004- Mayıs 2005) statik seviye ölçümleri yapılmış ve yeraltısuyu seviye 

haritaları hazırlanmıştır. 

Hidrojeokimya: Bu bölümde, yeraltısularının kimyasal yapısı, izotopik bileşimi ve 

kalitesinin belirlenmesi amacıyla havza bazında farklı kuyu ve kaynaklardan alınan 

su örneklerinin kimyasal ve çevresel izotop analizleri; Acme laboratuarı (Kanada), 

Iso-Analytical Laboratuarı (İngiltere), Waterloo laboratuarı (Kanada), SDÜ Çevre 

Müh. Böl. Laboratuarı ve DSİ 18. Bölge Müd. laboratuarında yaptırılmıştır. Ayrıca, 

suların arazide sıcaklık, elektriksel iletkenlik (EC), toplam çözünmüş katı madde 

(TDS) ve hidrojen iyonu konsantrasyonu (pH) değerleri ölçülmüştür. Elde edilen 

sonuçlar farklı diyagramlar ve haritalar üzerinde yorumlanarak çeşitli kullanım 

alanları açısından uygunluğu değerlendirilmiştir.

15 

4. ARAŞTIRMA BULGULARI 

4.1. Stratigrafi 

İnceleme alanında daha önce yapılmış jeolojik araştırmaların ışığında saha 

çalışmaları yapılarak geniş kapsamlı 1/100 000 ölçekli jeoloji haritası ve stratigrafik 

sütun kesiti hazırlanmıştır (EK-1). 

İnceleme alanında yer alan kaya birimleri; özellikleri ve birbirleri ile olan ilişkileri 

göz önünde bulundurularak allokton ve otokton olmak üzere iki grupta incelenmiştir. 

Otokton birimler; Sultandağ kesiminde Çaltepe formasyonu, Sultandede formasyonu, 

Fele formasyonu, Hacıalabaz kireçtaşı, Bağkonak formasyonu, Anamasdağ 

kesiminde ise Anamasdağ formasyonu, Gölgeli formasyonu, Göksöğüt formasyonu, 

yamaç molozu ve alüvyon’dur. Allokton birimler; Kızıldağ ofiyolitleri, Eğirler 

formasyonu ve Deliktaş formasyonudur. 

4.1.1. Otokton Birimler 

4.1.1.1. Çaltepe formasyonu (Eç) 

Dean ve Monod (1970) tarafından Çaltepe formasyonu olarak adlandırılan birim; 

başlıca dolomit ve dolomitik rekristalize kireçtaşlarından oluşmaktadır. 

Birim çalışma alanında genellikle yüksek topoğrafyalarda Fele Tepe, Koru Tepe, 

Kızıl Tepe, Kara Tepe, Sayalı Sırtı, Köprüköy ve kuzey kesimlerinde, Kütlü Tepe, 

Kızılyumru Tepe, Çarıksaraylar civarında Küçük- Büyük Ekiz Tepe ve kuzeyinde 

gözlenmektedir (Elitok, 2000; Cengiz, 1997). 

Çaltepe formasyonu kireçtaşları kırmızı kahve, gri, beyaz gri, sarımsı kahve, kahve, 

ve siyah renklerdedir. Birim genellikle masif ve bol kırıklı çatlaklıdır. Yine Çaltepe 

formasyonuna ait, yer yer gözlemlenen yumrulu kireçtaşları ise kırmızı kahve, yeşil 

renkli, sert ve tabakalı olarak gözlenmektedir (Elitok, 2000). Çaltepe formasyonu 

Sultandağ kesiminde yer alan kaya birimleri içinde en yaşlısı olup bunun üzerinde

16 

uyumlu olarak Üst Kambriyen- Alt Ordovisiyen yaşlı Sultandede formasyonu yer 

almaktadır (Elitok, 2000; Cengiz, 1997). Farklı araştırmacılar tarafından yapılan 

paleontolojik çalışmalarda birimin yaşı Alt- Orta Kambriyen olarak kabul edilmiştir 

(Haude, 1972; Öztürk vd., 1981). 

4.1.1.2. Sultandede formasyonu (Eos) 

Sultandede formasyonu inceleme alanının güney ve doğu kesimlerinde yayılım 

göstermektedir. Fele Tepe doğusunda, Koru Tepe, Kızıl Tepe, Kara Tepe doğu ve 

batı kesimlerinde, Soyalı Sırtı, Kara Tepe güney ve kuzey kesimlerinde, Köprüköy 

kuzeyinde, Arslandoğmuş doğusu, Kızılyumru Tepe doğu ve batı kesimlerinde ve 

Çarıksaraylar kuzeyinde yüzeylenmektedir. 

Birim başlıca yeşil, mor, kahve renkli metakumtaşı, metasilttaşı ile kuvarsit ve 

rekristalize kireçtaşı arakatkılarından oluşmaktadır (Elitok, 2000). 

İlk kez Blumenthal (1947) tarafından Seydişehir dolaylarında "Seydişehir Şistleri", 

daha sonra Dean ve Monod (1970) tarafından "Seydişehir formasyonu", Brunn v.d 

(1971) tarafından "Seydişehir şeylleri", Erişen (1972) tarafından "Sultandede 

yeşilşist formasyonu", Demirkol vd. (1977) tarafından " Sultandede formasyonu " 

olarak adlandırılmıştır. 

Özgül vd. (1991), formasyonun değişik kesimlerinde Üst Kambriyen- Alt 

Ordovisiyen’i temsil eden Trilobit ve Akritarklar gözlemlemiştir. Demirkol (1977), 

Yalvaç-Akşehir dolayında birimin Üst Kambriyen- Alt Ordovisiyen yaşında 

olduğunu gösteren fosiller bulmuştur. Öztürk vd. (1981), Kıyakdede batısı ve 

Göztepe Dağı güneydoğusundan aldığı örneklerde Cephalopoda (Orthoceras ?) ve 

Gastropoda, Trilobite Pygidium, iç kalıpları gözlemlemiş buradan da birimin yaşının 

Üst Kambriyen- Alt Ordovisiyen olduğunu belirtmiştir. Monod (1967), Dean ve 

Monod (1970) ve Özgül ve Gedik (1973), yine birimin yaşını Üst Kambriyen – Alt 

Ordovisiyen olarak belirlemişlerdir (Elitok, 2000; Cengiz, 1997). Bütün bu veriler 

ışığında birimin yaşı Üst Kambriyen- Alt Ordovisiyen olarak kabul edilmiştir.

17 

Şekil 4.1. İnceleme alanının tektono- stratigrafik sütun kesiti

18 

Üst Kambriyen- Alt Ordovisiyen yaşlı metamorfikler ile temsil edilen Sultandede 

formasyonu üzerine Mesozoyik Liyas- Dogger yaşlı Hacıalabaz kireçtaşlarıyla 

uyumsuz olarak gelir. Feletepe doğu yamacında alt kesimlerde Orta Triyas yaşlı Fele 

formasyonu bulunmaktadır. Bu birim üzerinde Üst Kambriyen- Alt Ordovisiyen yaşlı 

Sultandede formasyonu ve bunun üzerinde de Alt- Orta Kambriyen yaşlı Çaltepe 

formasyonu ters fayla yer almaktadır. 

Şekil 4.2. Sultandede formasyonunun görünümü 

4.1.1.3. Fele formasyonu (Tf ) 

Fele formasyonu inceleme alanı içerisinde Fele Tepe ve doğusunda gözlenmektedir. 

Öztürk vd. (1981) tarafından Fele formasyonu olarak adlandırılan birim başlıca 

bordo, kırmızı, kahve, yeşilimsi gri çakıltaşı, kırmızı bordo, koyu yeşil, kahverengi 

kumtaşı, gri, siyahımsı gri merceksel konumlu kireçtaşlarından oluşmaktadır. Bu 

çalışmada da bu adlama kullanılmıştır. 

Fele formasyonu Sultandede şistleri ve Çaltepe kireçtaşları üzerinde uyumsuz olarak 

yerleşmekte ve üstte Hacıalabaz kireçtaşları ile yine uyumsuz olarak bulunmaktadır. 

Birimin yaşı çeşitli araştırmacıların yapmış olduğu çalışmalardan elde etmiş 

oldukları bulgulara dayanarak Üst Liyas- Alt Dogger olarak kabul edilmiştir (Haude, 

1972; Monod, 1977; Öztürk vd., 1981).

19 

4.1.1.4. Hacıalabaz formasyonu (JKTh) 

Birim adını ilk defa Demirkol (1977) tarafından, en iyi gözlendiği yer olan 

Hacıalabaz Dağından almış ve tarafımızdan da aynı isimle kullanılmıştır. Hacıalabaz 

formasyonu olarak adlandırılan bu birim dolomit, dolomitik kireçtaşı ve 

kireçtaşından meydana gelmektedir. Birimin tabanında dolomit ve dolomitik 

kireçtaşları, dolomitler üzerinde volkanit düzeyli boksit seviyesi ve bunlar üzerinde 

de yer yer boksit düzeyli dolomit arakatkılı kireçtaşı ve dolomitik kireçtaşları yer 

almaktadır (Elitok, 2000). 

Hacıalabaz kireçtaşları çalışma alanı içerisinde Çarıksaraylar kuzeybatısında KB- 

GD doğrultusunda, Fele Tepe, Külbaşı Tepe, Zeybek Tepe, Çatakbaşı civarlarında 

mostra vermektedir. 

Şekil 4.3. Hacıalabaz kireçtaşlarının görünümü 

Hacıalabaz formasyonu; altta Fele formasyonu ile uyumsuz, Kretase-Alt Eosen 

aralığında Anamasdağ kireçtaşları ile yanal geçişli bunların üzerinde de Gölgeli 

formasyonu ile uyumlu bir dokanak ilişkisi göstermektedir. 

Birimin yaşı daha önceki çalışmalarda Dogger- Üst Kretase olarak saptanmışsa da 

Demirkol (1981) Hacıalabaz formasyonu üzerinde Alt Eosen’e kadar kesiksiz bir

20 

karbonat çökelimi gözlemlemiş ve farklı isimlerle ayırtlamıştır. Bu nedenle, birimin 

yaşı Dogger- Alt Eosen olarak kabul edilmiştir. 

4.1.1.5. Bağkonak formasyonu (Tmb) 

Birim adını, Demirkol vd. (1977) tarafından tipik olarak gözlendiği yer olan 

Bağkonak mevkiinden adını almıştır. Bağkonak formasyonu; kırmızı, sarı, bej, açık 

yeşil, sarımsı kahve, grimsi, sarımsı ve krem- bej renkli tutturulmuş kumtaşı, kiltaşı, 

kaba çakıltaşı yer yer üst kesimlerinde ince katmanlar şeklinde travertenimsi poroz 

yapılı karbonatlar, karbonat çimentolu çakıltaşı, kumtaşı ve çamurtaşından 

oluşmaktadır. 

Bağkonak formasyonu inceleme alanı içerisinde başlıca, bölgenin kuzeydoğusunda 

Çaltı köyü, İçme Tepe, Koru Tepe, Aşağıdinek, Köprüköy batısı, Başdeğirmen, 

Çarıksaraylar, Gümüşoluk doğu ve batı kesimleri, Zenger Sırtı, Uluyol civarlarında 

görülmektedir. 

Şekil 4.4. Bağkonak formasyonundan bir görünüm 

Bağkonak formasyonu Çatakbaşı, Tülüce Tepe kuzeyinde, Hacıalabaz kireçtaşları 

üzerinde; İçme Tepe civarında, Kara Tepe kuzeyinde, Yukarıdinek civarlarında ve

21 

Aşağıdinek doğusunda Sultandede şistleri üzerinde, Çarıksaraylar kuzeyinde 

Sultandede şistleri, Çaltepe kireçtaşları, Hacıalabaz kireçtaşları üzerinde uyumsuz 

olarak yer almaktadır. Birim Çarıksaraylar, Gümüşoluk ve güney kesimlerinde, 

Zengen Sırtı ve Uluyol güneyi, Düzkır Sırtı, Köprüköy, Aşağıdinek, Yukarıdinek, 

Koru Tepe kuzeyi, İçme Tepe kuzeyi, Çaltı ve doğu kesimlerinde alüvyon ile 

uyumsuz olarak örtülmektedir (Elitok, 2000). Stratigrafik sütun kesite bakıldığında 

ise Bağkonak formasyonu altta Deliktaş formasyonu ile uyumsuz, Göksöğüt 

formasyonu ile yanal geçişli ve üstte alüvyon ile uyumsuz bir ilişkiye sahiptir. 

Bağkonak formasyonuna ait paleontolojik bulgu inceleme alanı içerisinde tespit 

edilememiş, bununla beraber bölge dışında yapılan çalışmalarda bu birimin Üst 

Miyosen- Pliyosen yaşlı Göksöğüt formasyonuyla yanal geçişli olduğu göz önünde 

bulundurularak birimin yaşının en azından Üst Miyosen olabileceği düşünülerek bu 

şekilde kabul edilmiştir (Demirkol, 1977). 

4.1.1.6. Anamasdağ formasyonu (KTa) 

Bu birim Orta Torosların Anamasdağ kesiminde yüzeylenmekte olup, Dumont ve 

Kerey (1975) tarafından Anamas-Akseki birliği, Özgül (1976) tarafından Geyikdağı 

birliği, Şenel vd. (1992, 1996) tarafından Anamas-Akseki otoktonu, Öztürk vd. 

(1981) tarafından Anamasdağ formasyonu olarak adlandırılmıştır. Bu çalışmada da 

Anamasdağ formasyonu ismi kullanılmıştır. 

Anamasdağ formasyonu genellikle inceleme sahasının güneyinde ve batı 

kesimlerinde Köprülü yaylası, Namazgah Tepe, Taşbaşı Tepe, Ballıktaşı Tepe, Ardıç 

Tepe, Kasnaklı Tepe dolaylarında gözlemlenmektedir. 

Anamasdağ formasyonuna ait Anamasdağ kireçtaşları bol kırık ve çatlaklı, yer yer 

dolomitik, kristalin dokulu, sert, kırılgan krem, bej renkli olarak temsil edilir 

(Soyaslan, 2004; Elitok, 2000). İnceleme alanında Anamasdağ formasyonu altta Fele 

formasyonu ile uyumsuz üstte ise Gölgeli formasyonu ile uyumlu olarak

22 

gözlenmektedir. Anamasdağ formasyonunun yaşını Elitok (2000) yaptığı 

çalışmalarda Kretase- Alt Eosen olarak belirlemiştir. 

4.1.1.7. Gölgeli formasyonu (Teg) 

Gölgeli formasyonu inceleme alanı içerisinde Kızıldağ’ın kuzey kesimlerinde Orman 

evleri ile Silindi çiftliği arasında ince bir hat boyunca, ayrıca inceleme alanı batısında 

Gölgeli mevkii civarında, Uykutepeleri ve Taşbaşı Tepe doğu kesimlerinde 

gözlenmektedir. 

Öztürk vd. (1981) tarafından Gölgeli formasyonu olarak adlandırılan birim yeşil, 

kahverengi, boz, sarı, gri, koyu gri, açık kahve kumtaşı, kiltaşı, silttaşı, kumlu 

kireçtaşından oluşmaktadır. Bu çalışmada da aynı isimle adlandırılmıştır. Gölgeli 

formasyonu altta Anamasdağ formasyonu ile uyumlu, üstte Kızıldağ ofiyolitleri 

tarafından bindirmeli olarak üzerlenmektedir. 

Öztürk vd. (1981), birimin yaşını Gedikli güneyi ve kuzeyinde Alt Eosen üstü olarak 

bildirmiş, daha sonra Elitok (2000) yaptığı çalışma ve bulduğu paleontolojik 

verilerden birimin yaşını Orta Eosen olarak belirlemiştir. Buna göre birimin yaşı Orta 

Eosen olarak kabul edilmiştir. 

4.1.1.8. Göksöğüt formasyonu (Tmpg) 

İnceleme alanı kuzeybatısında Onikidönüm, Yenicekale, Kocabel sırtı, Bozoğlan 

sırtı, Tuğluk sırtı civarında gözlenen birim başlıca beyaz, sarımsı beyaz, sarımsı 

yeşil, kahve, yeşil gri yer yer kaba taneli kumtaşı, kiltaşı, silttaşı, kireçtaşı, çamurtaşı, 

marn ardalanmasından oluşur. İlk kez Demirkol (1986) tarafından adlandırılan birim, 

bu çalışmada da aynı isimle kullanılmıştır. 

Göksöğüt formasyonu Bağkonak formasyonu ile yanal geçişli olup altta Deliktaş 

formasyonuyla uyumsuz ve yine üstte alüvyonla uyumsuz bir dokanak ilişkisine 

sahiptir.

23 

Şekil 4.5. Göksöğüt formasyonunun görünümü 

Göksöğüt formasyonunun yaşını Yağmurlu (1991), birime ait kireçtaşları içinde 

Limnea sp. ve Planorbis sp. gibi tatlı su Gastrapodlarının yaygın olarak bulunduğunu 

belirtmiş, Demirkol (1982), formasyon içerisinde Lamellibranchia ve Gastrapod 

bulunduğunu fakat tanıtımının yapılamadığını belirtmiştir. Bütün bu veriler ışığında 

birimin yaşı Üst Miyosen- Pliyosen olarak kabul edilmiştir. 

4.1.1.9. Alüvyon (Qal) ve Yamaç Molozu (Qym) 

Alüvyon inceleme sahası içerisinde geniş bir alanı kaplamaktadır. Şarkikaraağaç’ın 

da içinde yer aldığı ova içerisinde ve allokton konumlu birimlerin arasındaki 

çukurluk alanlarda yer alan alüvyon değişik kökenli kaya birimlerine ait gevşek 

tutturulmuş veya tutturulmamış killi, siltli kum, çakıl ve bloklardan oluşmuştur. 

Yamaç molozu özellikle Kızıldağ ofiyolitlerinin dokanakları boyunca ve çoğunlukla 

bu birimine ait kayaların değişik boyutlu ve farklı derecelerde yuvarlaklaşmış 

çakıllarından oluşmaktadır. Büyük vadilerin ağız kesimlerinde yelpaze görünümü 

vermektedir.

24 

4.1.2. Allokton Birimler 

4.1.2.1. Kızıldağ Ofiyolitleri (Kk) 

Kızıldağ ofiyolitleri Şarkikaraağaç güneyinde Kızıldağ, Kırmızı Tepe, Kızılyurt 

Tepe, Yel değirmeni Tepe, Kızıl Tepe, Öğlegediği Tepe, batı kesiminde Belceğiz 

güneyi, Kızılkale Tepe, Kızılsivri Tepe, Gölgeli mevkii kuzeyinde gözlenmektedir. 

Birim, Çapan (1980) tarafından Marmaris bölgesinde Marmaris Peridotiti, 

Şarkikaraağaç ve dolayında çalışma yapan Öztürk vd. (1981) tarafından Kızıldağ 

ofiyolitleri olarak adlandırılmıştır. Bu çalışmada da aynı isim kullanılmıştır. 

Kızıldağ ofiyolitleri yeşil, koyu yeşil, siyah renkli kuvarsit gibi kaya birimlerinin 

üzerinde başlıca harzburjit ve dunitten meydana gelen peridotit napından 

oluşmaktadır. 

Şekil 4.6. Kızıldağ ofiyolitlerinden bir görünüm 

Kızıldağ ofiyolitleri Kızıldağın doğu ve kuzeydoğu kesimlerinde Hacıalabaz 

kireçtaşları ve Gölgeli formasyonuyla bindirmeli olarak bulunmaktadır. Yine 

Kızıldağ ofiyolitleri Eğirler formasyonu ile bindirmeli bir dokanak ilişkisine sahip

25 

olup Eğirler formasyonu Kızıldağ ofiyolitleri üzerine tektonik olarak yerleşmiş 

durumdadır. Kızıldağ ofiyolitlerinin yaşı Üst Eosen olarak belirlenmiştir (Elitok, 

2000). 

4.1.2.2. Eğirler formasyonu (Ke) 

İnceleme alanı içerisinde Sürtmeçiftliği batı kesimlerinde, Arpaderesi Tepe 

civarlarında, batıda ise Ardıç-Meşe, Tavşan Tepe, Kızılyokuş sırtı, Aşılık mevkii 

civarında gözlenmektedir. Formasyonun adlandırılması Öztürk vd. (1981) tarafından 

yapılmış olup bu çalışmada da Eğirler formasyonu adı kullanılmıştır. Eğirler 

formasyonunun egemen kaya türü yeşil, bordo renkli, karbonat çimentolu, değişik 

boyutlarda kireçtaşı ve bazik bloklar içeren volkanik arakatkılı kumtaşlarıdır. 

Eğirler formasyonu Aşılık mevkii batısında, ofiyolitler üzerinde tektonik olarak 

bulunmakta, doğuda ise alüvyon ve yamaç molozu ile uyumsuz olarak örtülmektedir. 

Eğirler formasyonunu üstte Deliktaş formasyonu tektonik olarak üzerlemektedir. 

Birimin yaşı Öztürk vd. (1981) tarafından yaptıkları paleontolojik çalışmalardan elde 

ettikleri bulgulara göre Senomoniyen (Üst Kretase) dir.Bununla birlikte bölgesel 

deneştirme sonucu Paleosen’e değin çıkabileceği düşünülmektedir (Elitok, 2000, 

MTA Raporu, 1987). 

4.1.2.3. Deliktaş formasyonu (TRd) 

Deliktaş formasyonu inceleme alanı içinde güney kesimlerde görülmektedir. 

Sürtmedağı Tepe, Sürtmesivrisi Tepe, Arpaderesi Tepe, batıda ise Ardıç, Aylı Tepe, 

Ardıç-Meşe, Eşekçigediği, Ağılkaya Tepe, Karaçalı Tepe, Tavşan Tepe, Akçalı 

Tepe, Çaltıkaya Tepe‘de gözlenmektedir. Birim adını, Öztürk vd. (1981) tarafından 

Kızıldağ ofiyolitleri üzerinde yer alan rekristalize kireçtaşlarından almış ve bu 

çalışmada da bu adlama kullanılmıştır.

26 

Deliktaş kireçtaşı bej, beyaz, gri renkli bol kırık çatlaklı, erime boşluklu, genellikle 

masif yapılı, kolay kırılgan ve dağılgan rekristalize kireçtaşlarından oluşmuştur. 

Deliktaş formasyonu Eğirler formasyonu üzerinde tektonik dokanakla yerleşmiştir. 

Çaltıkaya Tepe civarlarında ise alüvyonla örtülüdür. Birimin yaşı Öztürk vd. (1981) 

tarafından Üst Triyas olarak belirlenmiştir. 

4.2. Yapısal Jeoloji 

Çalışma alanının yapısal özelliklerini neotektonik dönem ve özellikle Isparta 

Büklümü’nün oluşum mekanizması içerisinde düşünmek daha doğru olacaktır. 

Çünkü, çalışma alanı Paleozoyik’ten günümüze kadar olan birçok orojenez 

hareketinden etkilenmiş ve daha çok son dönemlerde gerçekleşen orojenik olaylar 

daha öncekilerin etkilerini çoğunlukla silmiştir. 

Çalışma alanında Anamasdağ grubu kaya birimleri çoğunlukla daha kolay 

anlaşılabilen bir yapı gösterirken, Sultandağ grubu adı altında toplanan kaya birimleri 

ile allokton konumlu Kızıldağ ofiyolitleri, Eğirler formasyonu ve Deliktaş 

formasyonu daha karmaşık bir yapı sunmaktadırlar. 

Anamasdağ grubunun Mesozoyik ve Tersiyer yaşlı formasyonlarında 

karbonatlarındaki tabakalanmalar yer yer iyi korunmuş olup kalın karbonatlardan 

oluşan bu örtüde, erime , karstik olaylar vb. sebeplerden tabakalanmaların büyük bir 

kısmının bozulduğu gözlenmiştir. Bu gruptaki kaya birimlerinin tabakalanma ve 

eğimleri dağın doğu kesimlerinde K 40- 60 B, 35- 45 KD, batı kesiminde ise, K 35- 

60 B, 35- 45 GB’ dır. Sultandağ kesiminde ise tabakalanma ve eğim; K 40- 55 B, 25- 

35 GB’ dır (Elitok, 2000). 

Daha karmaşık bir yapıya sahip olan Sultandağ Grubuna ait formasyonlardan 

Kambriyen yaşlı Çaltepe formasyonunda tabakalanma gözlenmezken, Kambriyen- 

Ordovisiyen yaşlı Sultandede formasyonuna ait kireçtaşı arakatkılı, ince ve kaba 

kırıntılılardan oluşan birimde kaba yapraklanmanın yanında oldukça iyi gelişmiş ince 

ve düzenli bir yapraklanma görülür.

27 

Çalışma alanına tektonik olarak (allokton) yerleşen Kızıldağ ofiyolitleri, Eğirler 

formasyonu ve Deliktaş formasyonu diğer gruplar içerisindeki formasyonlara göre 

daha fazla bir deformasyona sahiptir. Birimlerdeki tabakalar tektonizmanın etkisiyle 

ortaya çıkan kıvrımlanmalar sonucu yer yer belirlenemeyecek şekilde biçim 

değiştirmişlerdir. Bu birimlerde oldukça kıvrımlı ve kırıklı olmalarından dolayı 

tabaka doğrultu ve eğimlerinde çok sık değişimler gözlenmekte genel bir gidiş 

göstermemektedirler (Elitok, 2000). 

4.2.1. Faylar 

Oldukça önemli kırık zonları üzerinde yer alan inceleme alanında fayların 

doğrultuları, kıvrım eksen doğrultuları ile büyük ölçüde paralellik sunar. Nitekim bu 

fay demetleri kıvrımlara paralel olarak içi KD’ ya bakan geniş bir yay çizer. 

İnceleme alanında Neojen ve Kuvaterner yaşlı çökelleri etkilemiş normal fayların 

yanında Neojen öncesi kayalarla ilişkin ters fayların varlığı da gözlenmiştir. Bölgede 

gözlenen ve haritaya geçirilebilen normal fayların doğrultuları KB- GD, KD- GB ve 

D- B dır. Fay düzlemlerinin eğimi ise 65 0 - 90 0 arasında değişir. 

Düşey fay, inceleme alanının batı kesiminde Anamasdağ formasyonu ile Kızıldağ 

ofiyolitleri, Gölgeli formasyonu, Göksöğüt formasyonu ile olan dokanak boyunca 

yaklaşık olarak KB- GD doğrultulu olarak gözlenmektedir. Belceğiz batısında Taşlık 

Tepe’den başlayıp kuzeybatıya doğru Gölgeli mevkiine kadar ulaşmakta ve bu arada 

Taşbaşı Tepe civarında doğrultu atımlı bir fay ile ötelenmektedir. Fayın eğimi 

Belceğiz batısında dik ve dike yaklaşırken Gölgeli mevkii civarında ve güney 

kesimlerinde azalmaktadır. Yenicekale’ nin batı kesimlerinde Anamasdağ 

formasyonu ile Pliyosen yaşlı Göksöğüt formasyonu arasındaki dokanak boyunca bu 

düşüm gözlenmektedir. Özellikle Gölgeli mevkii ve güney kesimlerinde dokanak 

ilişkileri uyumlu olmasına rağmen Gölgeli formasyonu ile Anamasdağ formasyonu 

arasındaki ilksel dokanak ilişkileri faylanmadan dolayı bozulmuştur. Bu kesimlerde 

Gölgeli formasyonuna ait kumtaşı tabakalarında oldukça yoğun bir kırıklanma, 

düzensiz bir katmanlanma dikkati çekmektedir (Elitok ,2000).

28 

Normal faylar Anamasdağ formasyonu içerisinde yukarıda bahsedilen büyük fayın 

doğrultusuna paralel konumlu daha küçük ölçekli faylar olarak Taşbaşı Tepe, 

Eşekalanı, Sarıin, Kuvvetalanı doğu kesimlerinde gözlenmektedir (Elitok, 2000). 

Şarkikaraağaç güneydoğusunda Hacıalabaz formasyonu içerisinde Kayrancı Tepe 

civarında yaklaşık KB- GD doğrultulu olarak yer almaktadır. Aynı zamanda Armutlu 

kuzeybatısında Akçalı Tepe, Karaçalı Tepe civarında Deliktaş formasyonu içerisinde 

yaklaşık D- B doğrultulu küçük ölçekli düşey faylar olarak gözlenmektedir (Elitok, 

2000). 

Poisson (1977) Üst Miyosen (Tortoniyen) sonrası Isparta Büklümü’nün doğu 

kanadının batı kanadı üzerine bindirdiğini (Aksu bindirmesi) belirtmiştir. Koçyiğit 

(1981) Isparta büklümü’nün kuzey kısmında yerel olarak Orta Oligosen’den beri 

sıkışma tektoniği yerine, neotektonik dönemde çekme tektoniğinin egemen olduğunu 

ifade etmiştir. Böylece inceleme alanı içerisinde bu çekme tektoniğinin etkileri bariz 

bir şekilde gözlenmiş, normal ve düşey fayların ofiyolit yerleşiminden sonra 

Koçyiğit (1981)’in ifade ettiği gibi Orta Oligosen’den sonra oluştuğu 

düşünülmektedir. 

Doğrultu atımlı faylar özellikle inceleme alanının doğu kesiminde Paleozoyik ve 

Mesozoyik yaşlı birimlerde yoğunlaşmış olarak dikkati çekmektedir. Arslandoğmuş 

güneyinde Kütlü Tepe’de, Köprüköy kuzeyi Düzbaşı Tepe’de ve güneyinde Karatepe 

güneybatı kesimlerinde Çaltepe formasyonu ile Sultandede şistleri arasında küçük 

ölçekli atımlar halinde (1000 metreyi bulmayan) gözlenmektedir. Aşağıdinek doğusu 

Yellibel Tepe’de Çaltepe formasyonu, Sultandede formasyonu ve Bağkonak 

formasyonu arasında mevcuttur. Karatepe civarında yaklaşık D- B doğrultulu olarak 

gözlenmektedir. Yassıbel kuzeyinde Kayrancı Tepe ve Külbaşı Tepe doğu 

kesimlerinde Hacıalabaz formasyonu ile Paleozoyik ve Triyas yaşlı formasyonlar 

arasında yer almaktadır. Karayaka batısında Arpaderesi Tepe civarında allokton 

konumlu Deliktaş formasyonu ile Eğirler formasyonu arasında Taşbaşı Tepe, Gölgeli 

mevkii civarında Anamasdağ formasyonu, Gölgeli formasyonu ve Kızıldağ 

ofiyolitleri arasında yaklaşık KKB- GDD olarak gözlenmektedir. Yine Gölgeli 

mevkii batı kesimlerinde Anamasdağ formasyonu ile Kızıldağ ofiyolitleri ve

29 

Göksöğüt formasyonu arasında yaklaşık KD- GB doğrultulu küçük atımlı faylar 

halinde dikkati çekmektedir. 

İnceleme alanı içerisinde yer alan doğrultu atımlı fayların konumuna bakıldığında 

bunların genel olarak KD- GB ve D- B doğrultulu oldukları Paleozoyik ve 

Mesozoyik yaşlı birimleri etkilediği dikkati çekmektedir. Kızıltepe civarında KD- 

GB doğrultulu keskin bir fay ve bu takip edildiğinde Yassıbel civarında Paleozoyik 

ve Mesozoyik birimlerin ötelendiği görülmektedir. Aynı zamanda muhtemel olarak 

düşünülen KD- GB doğrultulu bu fay hem güney hem de kuzey kesimlerdeki daha 

küçük ölçekli faylarla paralellik sunmaktadır (Elitok, 2000). 

Feletepe doğu yamacında alt kesimlerde Orta Triyas yaşlı Fele formasyonu 

bulunmaktadır. Bu birim üzerinde Üst Kambriyen- Alt Ordovisiyen yaşlı Sultandede 

formasyonu ve bunun üzerinde de Alt- Orta Kambriyen yaşlı Çaltepe formasyonu 

ters fayla yer almaktadır. Aynı şekilde Fele Tepe kuzeyi ve Yassıbel batısında aynı 

birimler arasında bu ters faylanmalara rastlanmaktadır. Bu ters faylar bölgede Erken 

Kimmerid hareketlerinin etkilerini yansıtmaktadır. 

Anamasdağı’ nın bugünkü morfolojisini kazandıran, doğu ile batı tarafını sınırlayan, 

KB- GD uzanımlı düşeye yakın eğimli birbirine paralel basamak faylar Miyosen 

sonrası tektonikle ilişkilidir. Düşey fayların doğuya bakan blokları bir diğerine göre 

alçalmıştır. Bu hareketler sırasında genel gidişe dik ve/veya dike yakın fayların da 

geliştiği gözlenir (MTA Raporu, 1987). 

Sultandağı’nda Paleozoyik- Mesozoyik yaşlı kaya birimlerini kesen ve dike yakın 

eğim sunan faylar, küçük yaylar çizmesine karşılık genelde KB- GD, KD- GB 

uzanım sunar. Normal fayların düşey atımları yanı sıra doğrultu atımlarının da varlığı 

göze çarpar (MTA Raporu,1987). 

İnceleme alanında sürüklenimler, bölgede allokton konumlu olan Eğirler 

formasyonu, Deliktaş formasyonu ve Kızıldağ ofiyolitlerinin bir kütle halinde 

yerleşimi ile karakterize edilir.Anamasdağı doğusu ile Sultandağı güneyi arasındaki

30 

çukurluğa yerleşmiş bulunan bu kütle, Anamasdağı doğusunda KB- GD uzanımlı bir 

hat boyunca Alt Eosen sonrası- Lütesiyen’de Anamasdağ formasyonu üzerine 

sürüklenmiştir. Ayrıca, Eğirler formasyonu, Deliktaş formasyonu ve Kızıldağ 

ofiyolitlerinin de kendi içinde tektonik dilimler şeklinde birbiri üzerine binik olduğu 

görülür (MTA Raporu, 1987).

31 

4.3. HİDROLOJİ 

Çalışma alanının ayrıntılı hidroloji incelemesinin yapılması amacıyla havza 

içerisinde ve çevresinde bulunan Devlet Meteoroloji İstasyonlarının uzun yıllara ait 

ölçümleri değerlendirilerek su bilanço elemanları hesaplanmıştır. Bilanço 

hesaplamalarında gerekli olan hidrojeolojik verilerin belirlenmesi için yağış, akış, 

buharlaşma- terleme (evapotranspirasyon) ve süzülme (sızma) verileri 

değerlendirilmiştir. 

4.3.1. Yağış 

Çalışma alanı ve çevresinde bulunan yerleşim birimlerinin ortalama yağış miktarları; 

Gelendost DMİ’de 577,1 mm (22 yıllık), Yalvaç DMİ’ de 503,82 mm (31 yıllık), 

Akşehir DMİ’ de 587,42 mm (31 yıllık), Şarkikaraağaç DMİ’ de 437,12 mm (29 

yıllık), Yenişarbademli DMİ’ de 816,88 mm (23 yıllık), Ilgın DMİ’ de 430 mm (22 

yıllık), Aşağıçiğil DMİ’ de 491,16 mm (8 yıllık), Aksu DMİ’de 860,90 mm (13 

yıllık) olarak hesaplanmıştır. 

Çalışma alanı için ortalama yağış miktarı, yukarıda verilen DM istasyonları 

verilerinden yararlanılarak eş yağış (izohyet) eğrileri yöntemi ile 518,42 mm olarak 

tespit edilmiştir. Buna göre yaklaşık 831 km 2 ’lik Şarkikaraağaç ovası için ortalama 

yağış miktarı 430.807 x 10 6 m 3 / yıl olarak belirlenmiştir (Şekil 4.5 ).

33 

Hesaplamalarda yararlanılan DM istasyonlarının yağış verileri eklenik sapma 

grafikleri ile değerlendirilmiştir. 

Gelendost’ a ait eklenik sapma grafiğinde, 1966-1969 yılları arası yağışlı dönemi, 

1969- 1977 yılları arası kurak dönemi, 1977- 1981 yılları arası yağışlı dönemi, 1981- 

1987 yılları arası kurak dönemi göstermektedir (Şekil 4.8 a-b ). 

Yalvaç’ a ait eklenik sapma grafiğinde, 1966- 1969 yılları arası yağışlı dönemi, 


1989 yılları arası kararlı dönemi, 1989- 1994 yılları arası kurak dönemi ve 1994- 

1996 yılları arası yağışlı dönemi temsil etmektedir (Şekil 4.9 a-b ). 

Akşehir’ e ait eklenik sapma grafiğinde 1966- 1969 yılları arası yağışlı dönemi, 


1994 yılları arası kurak dönemi ve 1994-1996 yıları arası yağışlı dönemi temsil 

etmektedir (Şekil 4.10 a-b ). 

Şarkikaraağaç’ a ait eklenik sapma grafiğinde 1966- 1971 yılları arası yağışlı 

dönemi, 1971- 1974 yılları arası kurak dönemi, 1974- 1991 yılları arası yağışlı 

dönemi, 1991-1994 yılları arası ise kurak dönemi temsil etmektedir (Şekil 4.11 a- b ). 

Yenişarbademli’ e ait eklenik sapma grafiğinde 1967- 1969 yılları arası yağışlı 

dönem, 1969- 1974 yılları arası kurak dönemi, 1974- 1981 yılları arası yağışlı 

dönemi , 1981- 1986 yılları arası kurak dönemi, 1986- 1989 yılları arası ise yağışlı 

dönemi temsil etmektedir (Şekil 4.12 a- b ). 

Ilgın’ a ait eklenik sapma grafiğinde 1975- 1984 yılları arası kurak dönemi, 1984- 

1988 yılları arası yağışlı dönemi, 1988-1994 yılları arası kurak dönemi ve 1994- 

1996 yılları arası yağışlı dönemi göstermektedir (Şekil 4.13 a-b ).

34 

Aksu’ a ait eklenik sapma grafiğinde 1983- 1986 yılları arası kararlı dönemi, 1986- 

1989 yılları arası yağışlı dönemi, 1989-1994 yılları arası kurak dönemi ve 1994- 

1995 yılları arası yağışlı dönemi temsil etmektedir (Şekil 4.14 a-b ). 

Çizelge 4.1. Şarkikaraağaç ovası ve çevresindeki Devlet Meteoroloji İstasyonları 

yıllık ortalama yağış verileri 

Yıllar Gelendost Yalvaç Akşehir Şarkikarağaç Yenişarbademli Ilgın Aksu 

1966 653,6 561,2 633,4 461,8 

1967 612,2 553,6 684 438,3 787,1 

1968 762,7 640,2 792,8 540,5 1130,9 

1969 750,2 602,7 731,8 517,4 1005,5 

1970 487,2 400 502,5 446,7 716,4 

1971 475,3 403,2 666,8 447,3 760,6 

1972 438,9 359,2 471,3 356,2 586,1 

1973 416,7 384 466,8 300 610,4 

1974 524,1 409,9 441,4 267 528,8 

1975 593,8 537,2 594,1 526,1 970,2 431,6 

1976 615,9 561 709,4 524,8 931,5 505,8 

1977 405,1 390,8 711,1 340,7 724,8 392,1 

1978 801,8 661,8 719,2 524,7 997,1 388,5 

1979 627,4 471 649,3 503,6 967,8 448,1 

1980 609,7 502,3 569,6 459,7 745,3 373,6 

1981 757,3 622 554,5 584,7 1265,7 417,3 

1982 554,3 508,2 508,6 365 556,8 388,6 

1983 602,2 586,9 647,3 689,3 901 428,3 843,7 

1984 442,5 474,6 491,5 408,7 484,4 347,9 590 

1985 627,3 557,9 581,6 506,8 798 482,8 928,4 

1986 396,7 436,3 371,3 483,4 685,7 388,7 803,2 

1987 541,3 521,4 641,1 585,4 874,2 511,7 1021,2 

1988 589,1 657,3 630,2 975,9 513,2 1135,6 

1989 434,1 469,1 463,6 784,2 388,2 860,2 

1990 382,5 452,7 391,6 348,5 597,9 

1991 513,1 610,8 623,3 457,5 893,9 

1992 435,1 479,4 403,9 383,8 659,5 

1993 392,3 385,3 317 306,8 761,6 

1994 488,6 533,4 434,2 413,6 861,5 

1995 666,7 675,5 560,5 1235 

1996 571,7 807,3 584,2 

Top. 12696,2 15618,6 18210,2 12676,5 18788,4 9461 11192 

Ort. 577,1 503,82 587,42 437,12 816,88 430 860,92 

Yıl. 22 31 31 29 23 22 13

35 

600 

500 

yağışlı 

dönem 

kurak dönem 

yağışlı 

dönem 

kurak dönem 

ORTALAMA YILLIK YAĞIŞ (mm) 

400 

300 

200 

100 

0 

1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 

-100 

-200 

-300 

YILLAR 

Eklenik Sapma Eğrisi 

Şekil 4.8-a. Ortalama yıllık yağıştan eklenik sapma grafiği (Gelendost DMİ) 

YAĞIŞ (mm) 

900 

800 

Ortalama Yıllık Yağış: 577,1 mm 

700 

600 

500 

400 

300 

200 

100 

0 

1966 1969 1972 1975 1978 1981 1984 1987 

YILLAR 

Yıllık Toplam Yağış 

Şekil 4.8-b. Gelendost bölgesinde yağışın yıllara göre dağılım grafiği

36 

400 

300 

yağışlı 

döne 

m 

kurak 

dönem 

yağışlı dönem 

kararlı 

dönem 

kurak 

dönem 

yağışlı 

dönem 


200 

100 

0 

1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 

-100 

-200 

-300 

YILLAR 


Şekil 4.9-a. Ortalama yıllık yağıştan eklenik sapma grafiği (Yalvaç DMİ) 

YAĞIŞ (mm) 

800 

700 

Ortalama Yıllık Yağış: 503,82 

600 

mm 

500 

400 

300 

200 

100 

0 

1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 

YILLAR 


Şekil 4.9-b. Yalvaç bölgesinde yağışın yıllara göre dağılım grafiği

37 


yağışlı 

800 

600 

400 

200 

0 

-200 

-400 

dönem kurak 

dönem 

1966 

1969 

1972 

yağışlı 

dönem 

1975 

1978 

1981 

YILLAR 

kurak dönem 

1984 

1987 

1990 

1993 

yağışlı 

dönem 

1996 


Şekil 4.10-a. Ortalama yıllık yağıştan eklenik sapma grafiği (Akşehir DMİ) 

YAĞIŞ (mm) 

900 

800 

700 

600 

500 

400 

300 

200 

100 

0 

1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 


mm. 

YILLAR 


Şekil 4.10-b. Akşehir bölgesinde yağışın yıllara göre dağılım grafiği

38 


1200 

1000 

800 

600 

400 

200 

0 

-2001966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 

-400 

yağışl 

ı 

dö 

kurak 

döne 

m 

YILLAR 


kurak dönem 


Şekil 4.11-a. Ortalama yıllık yağıştan eklenik sapma grafiği (Şarkikaraağaç DMİ) 

YAĞIŞ (mm) 

800 

700 

600 

500 

400 

300 

200 

100 

0 

1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 

YILLAR 

Ortalama Yıllık Yağış : 437,12 mm 


Şekil 4.11-b. Şarkikaraağaç bölgesinde yağışın yıllara göre dağılım grafiği

39 


yağışlı 

600 dönem 

400 

200 

0 

1967 1971 1975 1979 1983 1987 

-200 

-400 

-600 

kurak 

dönem 

yağışlı 

dönem 

YILLAR 

kurak 

dönem 

yağışlı 

dönem 


Şekil 4.12-a. Yenişarbademli ortalama yıllık yağıştan eklenik sapma grafiği 

YAĞIŞ (mm) 

1400 

1200 

1000 

800 

600 

400 

200 

0 

1967 1971 1975 1979 1983 1987 

YILLAR 

Ortalama Yıllık Yağış : 816,88 mm 


Şekil 4.12-b. Yenişarbademli bölgesinde yağışın yıllara göre dağılım grafiği

40 


100 

50 

0 

-50 

-100 

-150 

-200 

-250 

-300 

-350 

kurak dönem 

yağışlı 

dönem 

1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 

YILLAR 

kurak 

dönem 



Şekil 4.13-a. Ortalama yıllık yağıştan eklenik sapma grafiği (Ilgın DMİ) 

700 

600 

500 

Ortalama Yıllık 

Yağış: 430 mm 

YAĞIŞ (mm) 

400 

300 

200 

100 

0 

1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 

YILLAR 


Şekil 4.13-b. Ilgın bölgesinde yağışın yıllara göre dağılım grafiği

41 


200 

100 

0 

-100 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 

-200 

-300 

-400 

-500 

kararlı 

dönem 

yağışlı 

dönem kurak dönem yağışlı 

dönem 

YILLAR 


Şekil 4.14-a. Ortalama yıllık yağıştan eklenik sapma grafiği (Aksu DMİ) 

1400 

1200 

1000 


mm 

YAĞIŞ (mm) 

800 

600 

400 

200 

0 

1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 

YILLAR 


Şekil 4.14-b. Aksu bölgesinde yağışın yıllara göre dağılım grafiği

42 

4.3.2. Buharlaşma 

Çalışma alanında gerçekleşen buharlaşma miktarını tespit edebilmek amacıyla 

Thornthwaite yöntemi kullanılmıştır. Thornthwaite yönteminde kullanılan aylık 

sıcaklık ve yağış verileri Şarkikaraağaç ilçesine ait Devlet Meteoroloji İstasyonundan 

temin edilmiştir. Elde edilen bu veriler yardımıyla çalışma alanındaki potansiyel ve 

gerçek buharlaşma değerleri hesaplanmıştır (Çizelge 4.2 ) 

Bölgede gerçekleşen toplam ortalama yıllık yağış miktarı 473,73 mm, potansiyel 

buharlaşma değeri olan Etp değeri 635,25 mm ve gerçek buharlaşma değeri olan Etr 

değeri ise 340,89 mm olarak hesaplanmıştır. Elde edilen bu veriler ışığında yağış ve 

potansiyel buharlaşma grafiği hazırlanmıştır. Grafikte, Ocak ayından itibaren Nisan 

ayının sonuna kadar olan yağış miktarı ve Kasım- Aralık aylarındaki yağış miktarı 

çalışma alanında gerçekleşen potansiyel buharlaşma (Etp) miktarından fazladır (Şekil 

4.13 ). Bu nedenle Etp, Etr’ye eşittir ve bu dönemdeki su fazlası 132,84 mm olarak 

hesaplanmıştır. 100 mm olarak kabul edilen zemin nem rezervi Mayıs ayından 

Haziran ayının ortalarına kadar harcanmıştır. Haziran ayı ortalarından Ekim ayı 

sonuna kadar gerçekleşen su noksanı 824,32 mm’dir. Ovada 473,73 mm olan yıllık 

yağışın 340,89 mm’lik kısmı buharlaşarak atmosfere dönmektedir. Çalışma 

alanındaki su fazlası tüm yağışın % 28’i kadardır.

43 

Çizelge 4.2. Şarkikaraağaç Meteoroloji istasyonu için hazırlanan Thornthwaite buharlaşma- terleme bilançosu 

Ş.Karaağaç 

Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam 

Aylık Sıcaklık 

(°C) 

0 0 4,76 9,86 13,87 17,99 21 21,28 17,44 11,67 5,34 0,84 

Aylık İndeks (i) 0 0 0,92 2,79 4,68 6,94 8,78 8,96 6,62 3,60 1,10 0,06 44,45 

Etp (mm) 0 0 17,81 45,06 75,36 103,27 124,95 118,80 83,50 47,97 16,68 1,85 635,25 

YAĞIŞ (mm) 49,43 42,44 45,80 52,76 43,20 29,96 21,97 10,70 10,40 43,26 51,33 72,48 473,73 

Zemin Rezervi 100 100 100 100 67,84 0 0 0 0 0 34,65 100 

43 

Etr (mm) 0 0 17,81 45,06 75,36 97,8 21,97 10,70 10,40 43,26 16,68 1,85 340,89 

Zemin Rezerv 

Değişimi 

Su Noksanı 

(mm) 

Su Fazlası 

(mm) 

Enlem 

Düzeltme 

Katsayısı 

- - - - -32,16 -67,84 - - - - 34,65 65,36 

- - - - - 35,43 102,98 108,1 73,1 4,71 - - 324,32 

49,43 42,44 27,99 7,7 - - - - - - - 5,28 132,84 

0,85 0,84 1,03 1,10 1,23 1,24 1,25 1,17 1,04 0,96 0,84 0,83

44 

140 

120 

100 

Zemin Rezervinin 

Kullanılması 

Zemin Rezervinin 

Tamamlanması 

(mm 

80 

60 

Su 

Noksanı 

YAĞIŞ (mm) 

Etp (mm) 

40 

20 

0 

Su 

Fazlası 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 

Aylar 

44 

Şekil 4.15. Thornthwaite yöntemine göre Şarkikaraağaç için yağış ve Etp’nin aylık değişim grafiği

45 

4.3.3. Akış 

831 km 2 ’lik bir alana sahip olan Şarkikaraağaç havzası içerisinde sürekli akışa sahip 

dereler Köprüköy Deresi, Gürleyik Dere ve Çukur Dere’dir (EK-1). Bununla birlikte 

mevsimlere bağlı olarak yağışlı dönemde yüzeysel akışa geçen pek çok irili ufaklı 

dere bulunmaktadır. Bunlardan bazıları Fele Pınarı, Kaysuluk Dere, Eğriçay, 

Değirmençayı Dere, Deveci Dere, Kovalı Dere, Aşağıkaramuklu Dere, Koru Dere, 

Karakaya Pınarı, Tavuk Deresi, Devegöçüren Dere, Bebik Dere, Derbent Dere, 

Başdeğirmen Dere, Arpayeri Dere, İnönü Dere, Karadeli Dere, Kirazlı Dere, 

Çukurçay, Yamada Çayı, Erikli Dere, Karagan Dere, Damlı Dere’dir. Şarkikaraağaç 

havzası içerisinde yer alan bu dereler havza içerisinden doğup yine havza içerisine 

boşalırlar. Bu derelerden; Köprüköy Deresi, Gürleyik Dere, Karakaya Pınarı, 

Kaysuluk Dere ve Fele Pınarına ait akım rasat değerleri Çizelge (4.3 a- b- c- d- e)’de 

verilmiştir. Çalışma alanı içerisinde beslenme havzası dışına yağışlı dönemde 

Beyşehir Gölü’ne boşalan veya dışarıdan havzayı besleyen yüzeysel akış 

bulunmamaktadır.

46 

Çizelge 4.3-a. Köprüköy Deresi Akım Rasat Değerleri 

Su 

yılı 

Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Tem. Ağus. Eylül 

1986 0,24 0,35 0,47 1,17 1,49 1,29 0,51 0,36 0,3 0,22 0,18 0,2 

1987 0,14 0,24 0,16 0,5 0,94 0,85 0,81 0,82 0,87 0,45 0,32 0,2 

1988 0,06 0,51 0,58 0,58 1 2,18 3,9 1,6 0,26 0,19 0,17 0,1 

1989 0,26 0,4 0,56 0,9 1,36 0,82 0,31 0,26 0,17 0,05 0,08 0 

1990 0,09 0,37 0,81 0,56 1,41 1,06 0,55 0,46 0,19 0,14 0,12 0,1 

1991 0,08 0,11 0,33 0,26 0,67 0,7 0,34 0,17 0,02 0,01 0,02 0 

1992 0,03 0,45 2,32 0,61 0,69 1,61 2,28 0,79 0,64 0,03 0 0 

1993 0 0 0,37 0,69 1,33 1,94 1,35 0,42 0,04 0,01 0 0 

1994 0,1 0,13 0,22 0,26 0,35 0,58 0,18 0,09 0,02 0,03 0,02 0 

Top. 1 2,56 5,82 5,53 9,24 11 10,2 4,97 2,51 1,13 0,91 0,7 

Ort. 0,11 0,28 0,65 0,61 1,03 1,23 1,14 0,55 0,28 0,13 0,1 0,1 

Çizelge 4.3-b. Gürleyik Dere Akım Rasat Değerleri 

su 

yılı 


1990 0 0 0 0 0 0,37 0,12 0,03 0,005 0 0 0 

1991 0 0,03 0,05 0,03 0,17 0,04 0,21 0,26 0,028 0 0 0 

1992 0 0,04 0,15 0 0 0,25 0,24 0 0 0 0 0 

1993 0 0,09 0,17 0 0,31 0,36 0 0 0 0 0 0 

Top. 0 0,16 0,37 0,03 0,48 1,03 0,57 0,29 0,033 0 0 0 

Ort. 0 0,04 0,09 0,01 0,12 0,26 0,14 0,07 0,008 0 0 0

47 

Çizelge 4.3-c. Fele Pınarı Akım Rasat Değerleri 

su 

yılı 


2000 0,12 0,1 0,08 0 0 0 0 0 0,06 0 0,051 0 

2001 0,04 0,11 0,16 0,06 0,08 0,08 0,09 0,06 0,071 0,068 0,061 0,1 

2002 0,11 0,1 0,11 0,21 0 0,1 0,17 0,13 0,089 0,064 0,087 0,1 

2003 0,11 0,06 0,05 0,09 0,12 0 0,13 0,11 0,141 0,134 0,079 0,1 

2004 0,1 0,09 0,05 0,14 0,09 0,14 0,1 0,13 0,092 0,08 0,076 0,1 

2005 0 0 0 0,08 0,12 0,07 0,08 0,1 0,067 0,087 0,076 0 

Top. 0,48 0,46 0,45 0,58 0,41 0,4 0,56 0,53 0,52 0,433 0,43 0,4 

Ort. 0,08 0,08 0,08 0,1 0,07 0,07 0,09 0,09 0,086 0,072 0,071 0,1 

Çizelge 4.3-d. Karakaya Deresi Akım Rasat Değerleri 

su 

yılı 


1986 0,03 0,03 0,03 0 0 0,25 0,13 0,13 0,117 0,032 0,021 0 

1987 0,03 0,05 0,11 0,33 0,37 0,13 0,28 0,18 0,22 0,063 0,031 0 

1988 0,05 0,13 0,26 0,12 0,39 0,44 0,6 0,29 0,075 0,029 0,043 0,1 

1989 0,05 0,59 0,33 0,07 0,08 0,33 0,13 0,07 0,067 0,05 0 0 

1990 0 0 0 0,15 0,05 0,37 0,13 0 0 0 0 0 

Top. 0,16 0,79 0,73 0,66 0,89 1,52 1,27 0,67 0,479 0,174 0,095 0,1 

Ort. 0,03 0,16 0,15 0,13 0,18 0,3 0,25 0,13 0,095 0,034 0,019 0 

Çizelge 4.3-e. Kaysuluk Dere Akım Rasat Değerleri 

Su 

yılı 

Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Hazi. Tem. Ağus. Eylül 

1991 0 0,013 0,122 0 0 0 0 0 0 0 0 0 

1992 0 0,008 0,167 0,04 0,04 0,14 0,04 0,02 0,017 0,005 0 0 

1993 0 0 0,009 0,12 0,09 0,07 0,02 0,04 0,003 0 0 0 

1994 0 0,005 0 0,02 0,05 0,03 0,03 0 0,011 0,017 0,006 0,02 

1995 0 0,041 0,029 0,02 0,02 0,07 0,05 0,06 0 0,027 0 0 

Top. 0 0,067 0,327 0,2 0,19 0,31 0,14 0,12 0,031 0,049 0,006 0,02 

Ort. 0 0,013 0,065 0,04 0,04 0,06 0,03 0,02 0,0062 0,0098 0,0012 0

48 

4.3.4. Su Bilançosu 

Bu bölümde yukarıda ayrıntılı olarak tanımlanan hidrolojik veriler kullanılarak 

Şarkikaraağaç havzası için su bilançosu hazırlanmıştır. Alanda en önemli beslenim 

kaynağı yağıştır. Havza için eş yağış eğrileri yöntemine göre belirlenen ortalama 

yağış miktarı 518.42 mm’dir (Bölüm 4.4.1). 831 km 2 ’lik alana sahip Şarkikaraağaç 

ovası için ortalama yağış miktarından beslenim 430.807 x 10 6 m 3 /yıl olarak 

belirlenmiştir. 

Ova için diğer beslenim kaynağı ise Beyşehir gölü’nden alınan sulama suyudur. 

Şarkikaraağaç ovasına Beyşehir gölünden 2005 yılında 26.12 x 10 6 m 3 sulama suyu 

alınmıştır. DSİ 18. Bölge Müdürlüğü tarafından yapılan araştırmalarda ova için 2005 

yılında belirlenen sulama randımanı % 26’dır. Gölden alınan su miktarının %26’sı 

bitkiler tarafından kullanılmakta, % 74’ü ise yeraltına süzülmekte ve 

buharlaşmaktadır. Beyşehir gölünden alınan sulama suyunun 19.33 x 10 6 m 3 lük 

miktarı yeraltına süzülmekte ve buharlaşmaktadır. Örenköy ve Şehitler göletlerinden 

alınan sulama suyu miktarı hakkında bilgiye ulaşılamamıştır. Bu nedenle göletlerden 

sulama suyu beslenimi bilanço hesaplamalarında kullanılmayacaktır (Çizelge 4.4). 

Şarkikaraağaç ovasında en önemli boşalım elemanı buharlaşmadır. Ortalama 340,89 

mm gerçek buharlaşma (Etr) değeri ile ortalama 283.28 x 10 6 m 3 /yıl su buharlaşmaterleme 

yoluyla boşalmaktadır (Bölüm 4.4.2). 

Alüvyon ova içerisinde resmi kurumlar ve özel kişilere ait yaklaşık 150 adet sondaj 

ve keson kuyu mevcuttur. DSİ 18. Bölge Müdürlüğüne ait 29 adet sondaj kuyusu 

bulunmaktadır. Kuyuların ortalama 39.46 l/s debi (DSİ 18. Bölge Müd. verileri) ile 6 

saat ve yılda 150 gün çalıştığı varsayılırsa kuyulardan toplam 3.83x 10 6 m 3 /yıl su 

çekilmektedir. Araştırma alanında yapılan statik seviye ölçüm çalışmaları sırasında 

ovada yaklaşık 65 adet keson kuyu olduğu görülmüştür. Bu kuyulardan ortalama 

1.05 x10 6 m 3 /yıl su çekilmektedir. Özel şahıslara ait yaklaşık 55 adet sondaj 

kuyusundan ortalama 30 l/s debi ile 5.34 x10 6 m 3 /yıl su alınmaktadır. Elde edilen 

veriler ışığında en doğru yaklaşım sağlanarak yapılan hesaplamalara göre, ovadan

49 

ortalama 10.22 x10 6 m 3 /yıl çekilen su miktarı boşalım olarak değerlendirilecektir. Bu 

miktarın % 74’ü olan 7.56 x10 6 m 3 /yıl’lık miktar yeraltına süzülecektir. 

Araştırma alanında havzadan dışarıya boşalan ve havza içine akan yüzeysel akış 

bulunmamaktadır. Sadece havzada bulunan kaynakların boşalımları yüzeysel akışa 

geçmektedir. Bunlar havza içerisinde oluşup tekrar havzadaki alüvyon ortama 

boşaldıkları için bilanço hesaplamalarında dikkate alınmayacaktır. Kapalı bir havza 

özelliğindeki ovada özellikle topoğrafik eğimin az olduğu arazilerde, doğal 

boşaltımın belirli bir zaman içerisinde aksaması sonucu, yeraltısuyu seviyesi 

yükselmekte ve tarım arazileri için istenmeyen bir durum ortaya çıkmaktadır. Bu 

nedenle yeraltısuyunu besleyen etmenler olan yağış, kaynaklar ve sulama sularından 

yüzeysel akışa geçen fazla suyu toplamak amacıyla, topoğrafik eğime uygun olarak, 

ovanın doğal boşaltım ayağını oluşturan Deliçay deresi boyunca Çarıksaraylar 

derivasyon kanalı yapılmıştır. Alüvyon ortamın tamamında yapılan drenaj 

kanallarının boşalımı bu derivasyon kanalı vasıtasıyla Beyşehir gölüne ulaşmaktadır 

(EK-2). Sözkonusu kanaldan ortalama yılda 32.51 x 10 6 m 3 su Beyşehir gölüne 

yüzeysel akış ile boşalmaktadır (DSİ 18. Bölge Müd.). 

Şarkikaraağaç havzası güneyde Beyşehir gölü ile sınır oluşturmaktadır. Alüvyon 

akifer için yapılan yeraltısuyu seviye haritalarında ovanın yeraltısuyu boşalımının 

Beyşehir gölüne doğru olduğu belirlenmiştir (Bölüm 4.5.4). Alüvyon akifer-Beyşehir 

gölü dokanağında alüvyondan göle yeraltısuyu akımı olacaktır. Bu alandaki 

yeraltısuyu boşalımı Darcy’nin Q = T x i x G formulü ile hesaplanmaktadır. 

Formulde; T = Transmisibilite katsayısı (m 2 /gün) 

i = Hidrolik eğim 

G = Havzanın göle boşalım uzunluğu (m) 

Transmisibilite değeri olarak bu bölgede açılmış olan 19984 numaralı kuyuda 

belirlenen 4.17 x 10 -3 m 2 /s kullanılmıştır (Bölüm 4.5.3). Beyşehir gölü kenarında 

alüvyon akiferde belirlenen hidrolik eğim 0.025’dir. Beyşehir gölü ile alüvyon akifer 

sınırı olan 1125 konturu esas alınarak uzunluğu 2500 m’dir. Havzadan göle 

yeraltısuyu boşalımı 8.22 x10 6 m 3 /yıl olarak hesaplanmıştır.

50 

Şarkikaraağaç havzası için belirlenen beslenme ve boşalma miktarları çizelge 

4.4.2’de verilmiştir. Beslenim ile boşalım arasında 123.467 x 10 6 m 3 /yıl’lık fark 

bulunmaktadır. Ölçümlerde ve hesaplamalarda olabilecek hatalar dikkate alındığında 

emniyetli kullanılabilecek yeraltısuyu miktarı beslenme-boşalma farkının % 60’ı 

olarak alınabilir. Buna göre, Şarkikaraağaç ovasında emniyetli kullanılabilecek 

yeraltısuyu miktarı 74.08 x10 6 m 3 /yıl’dır. 

Çizelge 4.4. Şarkikaraağaç Ovası su bilançosu 

BESLENME x 10 6 m 3 /yıl BOŞALMA x 10 6 m 3 /yıl 

Yağış 430.807 Buharlaşma 283.28 

Beyşehir gölü 19.33 Kuyularla çekim 10.22 

sulamasından 

Sondaj sulamasından 7.56 Beyşehir gölüne 8.22 

yeraltısuyu boşalımı 

Drenaj kanalına 32.51 

boşalım 

Toplam 457.697 Toplam 334.23

51 

4.4. HİDROJEOLOJİ 

Bu bölümde çalışma alanında bulunan su noktaları, litolojik birimlerin hidrojeolojik 

özellikleri, akiferlerin hidrolojik parametreleri ve yeraltısuyu dinamiği hakkında bilgi 

verilmektedir. 

4.4.1 Su Noktaları 

Çalışma alanı içerisinde az sayıda sürekli dere ve mevsime bağlı birçok yüzeysel akış 

ile kaynak, sondaj kuyusu ve keson kuyu bulunmaktadır. Ayrıca, Şehitler Göleti 

(Çarıksaraylar) ve Örenköy Göleti işletilmekte olup sulama suyu alınmaktadır. 

Bunun yanısıra inşa halinde olan Köprüköy Göleti bulunmaktadır. Alanın güneyinde 

Beyşehir gölü bulunmaktadır. 

4.4.1.1 Akarsular 

Çalışma alanındaki yüzeysel akışları göstermek amacıyla drenaj ağı haritası 

hazırlanmıştır (Şekil 4.16). Köprüköy, Gürleyik ve Çukur dereler sürekli akan 

derelerdir. Mevsimsel olarak ise; Fele Pınarı, Kaysuluk Dere, Eğriçay, Değirmençayı 

Dere, Deveci Dere, Kovalı Dere, Aşağıkaramuklu Dere, Koru Dere, Karakaya Pınarı, 

Tavuk Deresi, Devegöçüren Dere, Bebik Dere, Derbent Dere, Başdeğirmen Dere, 

Arpayeri Dere, İnönü Dere, Karadeli Dere, Kirazlı Dere, Çukurçay, Yamada Çayı, 

Erikli Dere, Karagan Dere, Damlı Dere.

53 

- Köprüköy Deresi; Köprüköy’ün kuzeydoğusunda yer alan Köprüköy Deresinden 

bölgenin sulama suyu karşılanmaktadır (Şekil 4.17). Üzerinde Köprüköy Göleti inşa 

edilmekte ve buradan 1017 ha’lık tarım arazisinin sulaması planlanmaktadır (Çizelge 

4.5).. 

Şekil 4.17. Şarkikaraağaç Köprüköy Göleti’ nin görünümü 

Çizelge 4.5. Köprüköy göleti teknik özellikleri 

Göletin Yeri 

Köprüköy'ün 1 750 m kuzeydoğusu 

Akarsuyu 

Köprüköy Deresi 

Amacı 

Sulama 

İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1995 

Gövde dolgu tipi 

Kaya Dolgu 

Depolama hacmi 5,48 hm 3 

Aktif Hacim 5,10 hm 3 

Ölü Hacim 0,38 hm 3 

Yükseklik (talvegden) 

40,78 m 

Yükseklik (temelden) 

50,78 m 

Sulama Alanı 

1 017 ha 

Proje rantabilitesi 1,40 

-Gürleyik Dere ; Şarkikaraağaç Örenköy’ ün sulama suyunu karşılayan Gürleyik 

Dere üzerinde, işletmede olan Örenköy Göleti bulunmaktadır (Şekil 4.18 ). Bu Gölet 

sayesinde 306 ha’ lık tarım arazisinin sulaması yapılmaktadır (Çizelge 4.6 ).

54 

Şekil 4.18. Şarkikaraağaç Örenköy Göleti’ nin görünümü 

Çizelge 4.6. Örenköy göleti teknik özellikleri 

Göletin Yeri 

Şarkikaraağaç-Örenköy'ünün2.5 km 

güneybatısı 

Akarsuyu 

Gürleyik Deresi 

Amacı 

Sulama 

İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1992-1997 


Zonlu Toprak dolgu 




Yükseklik (talvegden) 

27,50 m 

Yükseklik (temelden) 

41,64 m 

Sulama Alanı 

306 ha 


- Çukur Deresi; Şarkikaraağaç Çarıksaraylar’da yüzeysel akışa sahip olan Çukur 

Dere Çarıksaraylar’ın sulama suyu ihtiyacı karşılanmaktadır. Bu dere üzerinde 

Şehitler Göleti inşa edilmiş olup, 884 ha ‘lık bir arazinin sulaması yapılmaktadır 

(Şekil 4.19 -Çizelge 4.7).

55 

Şekil 4.19. Şarkikaraağaç Şehitler Göleti 

Çizelge 4.7. Şehitler göleti teknik özellikleri 

Göletin Yeri 

Şarkikaraağaç-Çarıksaraylar'a 1.5 km mesafede 

Akarsuyu 

Çukur Deresi 

Amacı 

Sulama 

İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1993-1998 


Kaya dolgu 




Yükseklik (talvegden) 42,90 m 

Yükseklik (temelden) 46,00 m 

Sulama Alanı 

884 ha 


4.4.1.2. Kaynaklar 

Çalışma alanında yer alan kaynaklar genel olarak dokanaklara bağlı ortaya çıkmıştır. 

Başlıca 11 adet kaynak olup bu kaynaklar 1/ 100 000 ölçekli hidrojeoloji haritası 

üzerinde gösterilmiştir (EK-3).

56 

Soğukpınar Kaynağı 

Şekil 4.20. Soğukpınar Kaynağı jeolojik şematik kesiti 

Şarkikaraağaç ilçesinin Göksöğüt kasabası içerisinde bulunan ve kumtaşı , kiltaşı, 

kireçtaşlarından oluşan birim içerisindeki kireçtaşlarından boşalan kaynak içme ve 

sulama amaçlı kullanılmaktadır. 

Şekil 4.21. Soğukpınar kaynağından bir görünüm

57 

Belceğiz Kaynağı 

Şekil 4.22. Belceğiz kaynağı jeolojik şematik kesiti 

Belceğiz’e yakınlarındaki ofiyolitli malzemeden boşalan çatlak kaynağı sulama 

amaçlı kullanılmaktadır. 

Şekil 4.23. Belceğiz Kaynağından bir görünüm

58 

Pınarbaşı Kaynağı 

Şekil 4.24. Pınarbaşı kaynağı jeolojik şematik kesiti 

Çarıksaraylar’a yaklaşık 2 km uzaklıkta bulunan kaynak kireçtaşı ve şistlerin 

dokanağındanboşalmaktadır. Kaynak kaptaj yapılarak kapatılmıştır. İçme suyu olarak 

kullanılmaktadır. 

Şekil 4.25. Pınarbaşı kaynağından bir görünüm

59 

İlidere Kaynağı 

Şekil 4.26. İlidere kaynağı jeolojik şematik kesiti 

Arslandoğmuş köy merkezine yaklaşık 1 km uzaklıktaki kaynak sıcak su bulunduran 

bir kaynaktır. 

Şekil4.27. İlidere kaynağından bir görünüm

60 

İçmeler Kaynağı 

Şekil4.28. İçmeler kaynağı jeolojik şematik kesiti 

Arak merkezine yaklaşık 1-1,5 km uzaklıkta bulunan kaynak mineralli su 

özelliğindedir. Kaynak boşalım bölgesinde yoğun bir traverten çökelimi 

gözlenmektedir . 

Şekil 4.29. İçmeler kaynağından bir görünüm

61 

4.4.1.3. Sondaj Kuyuları ve Sığ Kuyular 

Şarkikaraağaç ovasında sulama amaçlı açılmış resmi kurumlar ve özel kişilere ait 

yaklaşık 150 adet sondaj ve keson kuyu mevcuttur. Bunun yanı sıra yine ova 

içerisinde DSİ 18. Bölge Müdürlüğü tarafından 1975- 1992 yılları arasında araştırma 

ve işletme amaçlı açılmış toplam 29 adet sondaj kuyusu bulunmaktadır (DSİ 18. Böl. 

Müd. 18-II Sondaj Şube Başmühendisliği). Çalışma alanında yer alan sondaj 

kuyularının tamamı alüvyon ova içerisinde açılmıştır (EK-3). 

DSİ tarafından açılan kuyuların derinlikleri 10,70- 200 m, statik seviyeleri 0,20- 6,10 

m, dinamik seviyeleri 7,07- 57,22 m ve debileri ise 2,50- 63,80 l/s arasında 

değişmektedir. Bu kuyulara ait hidrolojik ve hidrojeolojik özellikleri yansıtan kuyu 

logları Şekil 4.30’ de , teknik özellikleri ise Çizelge 4.8’ sunulmuştur.

62 

62 

Şekil 4.30. Şarkikaraağaç ovasında açılmış olan sondaj kuyularına ait kuyu logları (a)

63 

63 

Şekil 4.30. Şarkikaraağaç ovasında açılmış olan sondaj kuyularına ait kuyu loglarının devamı (b)

64 

64 

Şekil 4.30. Şarkikaraağaç ovasında açılmış olan sondaj kuyularına ait kuyu loglarının devamı (c)

65 

65 

Şekil 4.30. Şarkikaraağaç ovasında açılmış olan sondaj kuyularına ait kuyu loglarının devamı (d)

66 

66 

Şekil 4.30. Şarkikaraağaç ovasında açılmış olan sondaj kuyularına ait kuyu loglarının devamı (e)

67 

67 

Şekil 4.30. Şarkikaraağaç ovasında açılmış olan sondaj kuyularına ait kuyu loglarının devamı (f)

68 

Çizelge 4.8. Şarkikaraağaç ovası içerisinde DSİ 18. Bölge Müdürlüğü tarafından 

açılmış olan kuyuların teknik verileri (DSİ, 1975- 1980) 

Kuyu Adı Kuyu No Statik Seviye 

(m) 

Dinamik 

Seviye (m) 

Derinlik 

(m) 

Debi (Qp) 

l/s 

Çiçekpınar 19982 0,20 14,83 110 63,20 

Tuğla 19983 6,10 23,36 103 34,58 

Ocakları 

Çeltek Köyü 19984 0,20 15,95 24 52,23 

Şarkikaraağaç 20300 3,40 16,07 140 24,28 


Şarkikaraağaç 20302 4,30 16,80 10,70 52,80 


Beyköy 20939 1,60 35,96 48 9,08 

Beyköy 20940 2,07 7,07 82 63,80 

Beyköy 20941 1,25 18,35 17,80 47,18 

Beyköy 20942 1,65 34,68 14,82 2,50 




Şarkikaraağaç 21672 2,40 22,70 115 36 







Çiçekpınar 24880 4,07 100 63,20 

Çiçekpınar 24881 2,90 8,62 100 63,20 

Çiçekpınar 24882 1,69 9,56 54 63,20 

Çiçekpınar 24883 2,63 8,52 28,82 63,20 

Çiçekpınar 24884 1,95 14,83 80 63,20 

Beyköy 36706 3,73 42,57 80 5,17 

Başdeğirmen 37304 0,22 57,22 200 10,09 

Beyköy 42321 2,45 47,12 80 18,4 

4.4.1.4. Beyşehir Gölü 

37 o 45’ kuzey-31 o 36’ doğu koordinat sisteminde yer alan Beyşehir Gölü, Göller 

yöresinde, Beyşehir İlçesinin kuzeyinde, Şarkikaraağaç İlçesinin güneyinde Sultan 

Dağları ile Anamas Dağları arasındaki tektonik çukurlukta yer alan ülkemizin en 

büyük tatlı su gölüdür. Beyşehir Gölü 1125 m su kotunda göl yüzeyi yaklaşık 700 

km 2 , drenaj alanı 4147 km 2 ’ dir. İdari olarak Konya- Isparta ili sınırları içerisindedir. 

Barındırdığı yaban hayatı, doğal güzellikleri ve tarihi değerleri ile göllerimiz 

içerisinde özel bir yeri vardır.

69 

Göl’de göl suları altındaki tepe uzantılarının oluşturduğu büyüklü küçüklü 32 ada 

bulunmaktadır. Büyük adalar genellikle gölün batısında yer almaktadır. En 

önemlileri Mada, İğdeli, Orta, Aygır, Hacıakif ve Keçi adalarıdır. 

Göl’ün güney ve kuzey kıyıları sığ olup, en derin yeri 10 metreyi bulmaktadır. Göl 

su seviyesi ile göl alanı yıllara ve mevsimlere göre değişiklik göstermektedir. 1960- 

1990 göl rasat periyodunda, en düşük seviyesi Ekim 1975’te 1121.96 metre olarak 

tespit edilmiştir. Bu seviyedeki göl alanı 64.500 hektar olmuştur. Aynı rasat 

periyodundaki en yüksek su seviyesi, Mart 1981’de 1125 metre olarak 

gerçekleşmiştir. Bu kottaki göl alanı 74.600 hektardır (www.cevreorman.gov.tr). 

Gölün boşalımı ise; gölün batısında kuzey-güney doğrultusunda yer alan düdenler 

vasıtasıyla suyun Manavgat havzasına taşınması, tarımsal amaçlı su kullanımı ve 

buharlaşma yoluyla gerçekleşmektedir. 

Beyşehir Gölü sularından Şarkikaraağaç genelinde tarım alanlarının sulaması 

yapılmaktadır. Gölden her yıl “Konya Ovası Sulama Projesi” kapsamında tahmini 

500 milyon m 3 su alınmaktadır. Bu da gölün ekosistemini bozabilir niteliktedir. 

Zaten sığ olan gölün kıyılarında daha şimdiden bataklıklar oluşmaya başlamıştır. 

Gölü kirleten kaynaklar çok azdır. Beyşehir İlçesi’nin kanalizasyonunun bir bölümü 

fosseptikle halledilmiş, bir kısımda 100 mm’lik büzlerle göl ayağından çıkış kanalına 

verilmektedir. Taşma ve sızmalar dışında evsel atıklar göle ulaşamamaktadır. Ancak 

gölün güneyinde bulunan Üstünler, Huğlu ve Gencek Kasabalarında tüfekçilik sanayi 

tesisleri bulunmaktadır. Bu tesislerin atıkları Üstünler Çayı vasıtasıyla doğrudan göle 

verilmektedir. 

Su ürünleri üretimi yönünden Göller Bölgesinin en önemli gölü olan Beyşehir Gölü’ 

nün tamamını içeren alan 38.750 hektarlık saha 11.1.1993 tarihinde Milli Park ilan 

edilmiştir. Göl alanı iklimsel özellikleri itibariyle, Akdeniz ve İç Anadolu iklimleri 

arasında geçiş özelliği göstermektedir. Göl yüzeyi kışın kısmen veya tamamen 

donduğu için kuşlar açısından iyi bir kışlama alanı değildir. Ancak, eylül ve ekim 

aylarında ördekler ve dalgıçlar onbinleri aşan gruplar oluşturur. Sakarmekelerin ve

70 

kazlarında eklenmesiyle ekim ayı sonlarında göldeki toplam kuş populasyonu 

ellibinleri geçer. Bazı yıllar bu sayı birkaç misline ulaşmaktadır 

(www.cevreorman.gov.tr). 

4.4.2. Litolojik Birimlerin Hidrojeolojik Özellikleri 

Çalışma alanı içerisinde yer alan birimler fiziksel ve hidrojeolojik özellikleri dikkate 

alınarak geçirimli (Gç1,Gç2), yarı geçirimli (Gy) ve geçirimsiz (Gz1, Gz2) birimler 

olarak sınıflandırılmıştır (EK-3). 

4.4.2.1. Geçirimli Birim (Gç1) 

Çalışma alanı içerisinde geniş bir yayılıma sahip olan alüvyon malzeme, farklı 

kökene sahip kaya birimlerini temsil eden kil, silt, kum ve çakıldan oluşmaktadır. 

Aynı şekilde, geçirimli birim içerisinde yer alan yamaç molozu da değişik boyutlarda 

ve farklı derecelerde yuvarlaklaşmış çakıllardan oluşan ofiyolit birimine ait 

kayalardan oluşmaktadır. Alüvyon ve yamaç molozu yayılımı ve verimi fazla olan 

gözenekli akiferi oluşturmaktadır. 

Şarkikaraağaç ovasında yeraltısuyu bulunduran en önemli formasyon alüvyondur. 

Ova içerisinde alüvyon 238 km 2 ’lik bir alanı kapsamaktadır. Çalışma alanında 

bulunan sondaj kuyularının tamamı alüvyon ortam içinde açılmıştır. Alüvyon akifer 

içerisinde kil, kum ve çakıl seviyelerinin bölgelere göre farklılık gösterdiği 

gözlenmektedir. Alüvyon akiferin genelinde kil seviyeleri kum ve çakıl düzeyleri ile 

ardalanmalı şekilde bulunmaktadır. Bu durum, bazı alanlarda akiferin basınçlı bir 

karakter kazanmasına neden olmuştur. 1970’li yıllarda açılan üç kuyu artezyenik 

özelliktedir. En derin sondaj kuyusu Başdeğirmen’ de 200 m derinlikte açılmış ve 

çakıl (az killi) seviyelerinin yaygın olarak kesildiği görülmüştür. Çiçekpınar 

civarında açılmış olan kuyularda kil seviyesinde artış tespit edilmiştir. Çeltek 

güneyinde ve Şarkikaraağaç merkezde açılan kuyularda 56 -93 m’de serpantin 

seviyeleri kesilmiştir. Salur, Çeltek ve Armutlu köyleri arasında alüvyon kalınlığı 50 

m’ye kadar düşmektedir. Karakuyu mevkiinde ise kalınlık 20-30 m civarındadır.

71 

Beyköy ve Arak arasında kalınlık 200-250 m’ ye kadar ulaşmaktadır. Alüvyonda 

genellikle yüzeyden 100-150 m derinliğe kadar kum, çakıl, killi çakıllı serilerin 

hakim olduğu görülmektedir. Daha derinlerde ise çakıllı kil ve plastik killerin 

yoğunlaştığı sondaj kuyularından ve DSİ tarafından yapılan jeofizik etüdleri ile 

belirlenmiştir (DSİ, 1975). Çalışma alanında DSİ 18. Bölge Müdürlüğü tarafından 

açılmış olan sondaj kuyularının debileri 2,5- 3,80 lt / sn arasında değişmektedir. 

4.4.2.2. Geçirimli Birim (Gç2) 

Yaygın ve verimli karstik akiferi oluşturan geçirimli (Gç2) birimi; Çaltepe 

formasyonunu oluşturan Çaltepe kireçtaşları, Fele formasyonu kireçtaşları, 

Hacıalabaz formasyonuna ait Hacıalabaz kireçtaşları, Anamasdağ formasyonunu 

oluşturan Anamasdağ kireçtaşları ve Deliktaş formasyonu kireçtaşlarından 

oluşmaktadır. Anamasdağ ve Hacıalabaz kireçtaşları çalışma alanında geniş alanlarda 

yüzeylemektedir. 

Birimi oluşturan kireçtaşları, erime boşluklu, kırık ve çatlaklı yapıları ile karstik 

akifer özelliği sunmaktadır. Bu anlamda kireçtaşları, erime boşluklarında, kırık ve 

çatlaklarında yeraltısuyu bulundurmaları açısından önemlidir. Sözkonusu 

kireçtaşlarında çok sayıda kaynak boşalımlarına rastlanmaktadır. 

4.4.2.3. Yarı Geçirimli Birim (Gy) 

Çalışma alanında kumtaşlarından oluşan Eğirler formasyonu ile kumtaşı, çakıltaşı, 

karbonat ve kiltaşlarından yapılı Bağkonak ve Göksöğüt formasyonları yarı geçirimli 

birim olarak sınıflandırılmıştır. Bu formasyonlardaki kumtaşı, kireçtaşı ve çakıltaşı 

seviyelerinde sınırlı miktarda yeraltısuyu bulundurmaktadırlar. Özellikle Eğirler ve 

Göksöğüt formasyonuna ait kireçtaşlarından boşalan kaynaklar (Soğukpınar kaynağı 

gibi) görülmektedir.

72 

4.4.2.4. Geçirimsiz Birim (Gz1) 

Çalışma alanının güney ve batı kesimlerinde yer alan Kızıldağ ofiyolitlerinin 

oluşturduğu birim fiziksel ve hidrojeolojik özellikleri bakımından geçirimsiz birim 

(Gz1) olarak sınıflandırılmıştır. 

Kızıldağ ofiyolitleri serpantinit, amfibolit, kalkşist, kuvarsit, harzburjit ve dunitten 

meydana gelen peridotit napından oluşmaktadır. Serpantin ve peridotitler kırık ve 

çatlaklarında bir miktar yeraltısuyu bulundurabilirler. Fakat, alanda yayılımlarının 

olmaması nedeniyle yeraltısuyu bulundurmazlar. Ofiyolitleri oluşturan diğer 

litolojilerin de yeraltısuyu bulundurmamaları nedeniyle geçirimsiz birim olarak ele 

alınmıştır. 

4.4.2.5. Geçirimsiz Birim (Gz2) 

İnceleme alanının güney ve doğu kesimlerinde bulunan, metakumtaşı, metasilttaşı ile 

kuvarsitlerden oluşan Sultandede formasyonu ile kumtaşı, kiltaşı, silttaşı, kumlu 

kireçtaşından oluşan Gölgeli formasyonu geçirimsiz Gz2 birimi olarak 

değerlendirilmiştir. Sözkonusu bu birimleri oluşturan litolojiler içerisinde yeraltısuyu 

bulundurmamaktadır. 

4.4.3. Akiferlerin Hidroloji Parametreleri 

Çalışma alanında bulunan akiferlerin hidroloji parametrelerini (k = Permeabilite 

katsayısı, T = Transmisibilite katsayısı, S= Depolama katsayısı ) belirlemek amacıyla 

DSİ 18. Bölge Müdürlüğü tarafından açılmış sondaj kuyularından çalışma alanını 

temsil edecek şekilde 13 tanesi belirlenmiş ve bu kuyuların açıldıkları tarih itibariyle 

yapılan pompaj deneylerinde elde edilen zaman - düşüm değerleri kullanılarak, 

akiferlerin hidroloji parametreleri tespit edilmiştir. 

Bu hesaplamalar yapılırken Aquifer Test 3.5 bilgisayar yazılım programından 

yararlanılmış ve gözenekli akiferde, dengesiz rejim için geçerli olan Cooper- Jacob

73 

Time- Drown ve Thies yöntemleri uygulanmıştır. Bu program yardımıyla çizilen 

grafikler EK-7’ de ve hesap sonuçları Çizelge 4.9’ de sunulmuştur. 

Çizelge 4.9. Akifer Parametreleri (T, K, S) 

Bölge 

Kuyu 

No 

Cooper- Jacob Time 

Thies 

Drawdown 

T (m 2 /s) K (m/s) T (m 2 /s) K (m/s) S 

Çiçekpınar 19982 3,49x 10 -3 6,35x 10 -5 3,52x 10 -3 6,39x 10 -5 6,37 

Tuğla Ocakları 

(Ş. Karaağaç 

merkezi) 

19983 2,71x 10 -3 4,45x 10 -5 2,69x 10 -3 4,41x 10 -5 1,95x 10 -5 

Çeltek Köyü 19984 4,17x 10 -3 9,93x 10 -5 4,17x 10 -3 9,92x 10 -5 1,51x 10 -4 

Şarkikaraağaç 

(kuzeybatısı) 20301 6,93x 10 -4 1,22x 10 -5 6,81x 10 -4 1,19x 10 -5 9,19x 10 -6 


(güneybatısı) 20302 3,09x 10 -3 1,47x 10 -4 3,09x 10 -3 1,47x 10 -4 4,37x 10 -3 

Beyköy 20941 3,85x 10 -3 2,26x 10 -4 3,82x 10 -3 2,25x 10 -4 1,56x 10 -4 


(kuzeydoğusu) 21669 3,60x 10 -3 9,01x 10 -5 3,59x 10 -3 8,99x 10 -5 2,22x 10 -6 


(kuzeybatısı) 21672 2,43x 10 -3 2,51x 10 -5 2,44x 10 -3 2,52x 10 -5 3,30x 10 -5 


(güneyi) 21674 2,32x 10 -2 3,93x 10 -4 2,05x 10 -2 3,48x 10 -4 4,93x 10 -5 

Çiçekpınar 24883 1,32x 10 -2 2,44x 10 -4 1,32x 10 -2 2,44x 10 -4 5,24x 10 -4 

Beyköy 36706 6,75x 10 -5 7,50x 10 -6 6,66x 10 -5 7,40x 10 -6 2,78x 10 -3 

Başdeğirmen 37304 2,43x 10 -4 4,12x 10 -6 2,43x 10 -4 4,12x 10 -6 1,37x 10 -6 

Beyköy 42321 5,68x 10 -4 1,24x 10 -5 5,69x 10 -4 1,24x 10 -5 6,10x 10 -6 

Çizelge 4.9’ da her iki yönteme göre hesaplanan hidrolik parametrelerin (K, T, S) 

birbirleriyle uyumlu oldukları görülmektedir. Sondaj kuyularının logları 

incelendiğinde; alüvyon akiferin yersel olarak farklılıklar gösterdiği, kil seviyelerinin 

bölgesel olarak kalınlaştığı ve/veya sık tekrarlandığı görülmektedir. Kil seviyeleri 

arasında genel olarak çakıl ve killi çakıl seviyeleri bulunmaktadır. Çizelgede verilen

74 

hidrolik parametreler kuyu logları ile birlikte değerlendirildiğinde; tane boyutları 

arttıkça permeabilite ve transmisibilite katsayılarının arttığı görülmektedir. Kil 

seviyelerindeki artışa bağlı olarak hidrolik parametrelerde düşme tespit edilmiştir. 

Ayrıca, ova genelinde doğudan batıya doğru hidrolik parametrelerde artış 

gözlenmektedir. Bu durum ovanın doğusundan batısına doğru gidildikçe birimlerdeki 

geçirgenliğin arttığını göstermektedir. 

4.4.4. Yeraltısuyu Dinamiği 

4.4.4.1. Yeraltısuyu Seviye Haritaları 

Çalışma alanında bulunan 102 adet kuyuda yağışlı ve kurak dönemleri temsilen iki 

dönem (Ekim 2004 - Mayıs 2005) yeraltısuyu seviye ölçümleri yapılmıştır. 

Yeraltısuyu seviye haritaları hazırlanırken alanı temsil eden kuyularda ölçülen statik 

seviye değerleri kullanılmıştır (Çizelge 4.10). Her iki döneme ait ayrı yeraltısuyu 

seviye haritaları hazırlanmıştır (EK-4, EK-5). 

Ekim (2004) ve Mayıs (2005) dönemlerine ait yeraltısuyu seviye haritalarında genel 

olarak, yeraltısuyu seviye eğrilerinin bölgenin batısında seyrekleştiği, bunun yanında 

doğu kısımlarında ise sıklaştığı dikkati çekmektedir. Yeraltısuyu seviye eğrilerinin 

sıklaştığı Aşağıdinek – Arak arasında hidrolik eğim 0.015; Suvarköy – Şarkikaraağaç 

arasında 0.014; Çatlı- Beyköy arasında 0.02 ve Belceğiz güneyinde 0.033 olarak 

tespit edilmiştir. Eğrilerin sıklaştığı bölgeler düşük permeabiliteli, yüksek hidrolik 

eğimli ortamları temsil etmektedir. Yeraltısuyu seviye eğrilerinin seyrekleştiği 

bölgelerde hidrolik eğim; Çavundur – Çiçekpınar arasında 5.88 x 10 -3 ve Çeltek 

civarında 3.17x 10 -3 olarak belirlenmiştir. Mayıs döneminde yapılan yeraltısuyu 

seviye haritasında da aynı durum gözlenmektedir. Hazırlanan her iki haritada da 

yeraltısuyu akım yönünün Beyşehir gölüne doğru olduğu görülmektedir.

75 

Çizelge 4.10. Şarkikaraağaç ovasında yeraltısuyu statik seviye ölçümleri (Ekim 

2004- Mayıs 2005) 

Doğu kesimi 

Batı kesimi 

Bölge 

Kuyu 

No 

Kuyu 

Ağız 

Kotu 

(m) 

Sevi 

ye 

Farkı 

(m) 

YAS 

derin. 

(m) 

EKİM 

YAS 

kotu 

(m) 

YAS 

derin. 

(m) 

MAYIS 

YAS kotu 

(m) 

Çarıksaraylar S32 1250,00 3,85 7,15 1242,85 3,30 1246,7 

Suvarköy S40 1197,00 0,30 1,80 1195,20 1,50 1195,5 

Çaltı S50 1161,00 1,20 4,30 1156,70 3,10 1157,90 

Çaltı S53 1176,00 1,03 2,90 1173,10 1,87 1174,13 

Çaltı S54 1175,00 1,15 2,65 1172,35 1,50 1173,50 

Arak S58 1186,00 2,80 5,10 1180,90 2,30 1183,70 

Köprüköy S62 1234,00 0,75 3,35 1230,65 2,60 1231,40 

Köprüköy S64 1261,00 2,95 9,90 1251,10 6,95 1254,05 

Ş.karaağaç S67 1129,00 0,55 5,10 1123.90 4,55 1124,45 

Beyköy S76 1112,00 1,00 5,00 1107,00 4,00 1108,00 

Beyköy S79 1147,00 1,20 4,55 1142,45 3,35 1143,65 

Çavundur S81 1152,00 0,25 1,05 1150,95 0,80 1151,20 

Yakaemir S83 1154,00 0,80 3,15 1150,85 2,35 1151,65 

Yakaemir S85 1170,00 1,02 6,02 1163,98 5,00 1165,00 

Ördekçi S87 1151,00 0,10 2,10 1148,90 2,00 1149,00 

Salur S91 1136,00 0,85 4,20 1131,80 3,35 1132,65 

Salur S92 1144,00 0,95 2,95 1141,05 2,00 1142,00 

Armutlu S97 1121,00 0,45 1,30 1119,70 0,85 1120,15 

Armutlu S98 1118,00 1,00 1,60 1116,40 0,60 1117,40 

Belceğiz S102 1175,00 1,54 4,39 1170,61 2,85 1172,15 

Göksöğüt S23 1158,00 0,85 2,10 1155,90 1,25 1156,75 

4.4.4.2. Yeraltısuyu Seviye Değişimi 

Çalışma alanı için hazırlanan yeraltısuyu seviye haritalarında yeraltısuyu 

seviyelerinin doğal ve yapay kökenli etkenlere bağlı olarak değiştiği gözlenmektedir. 

Doğal olarak yağış, buharlaşma ve yüzeysel akış ile yapay olarak yeraltısuyu çekimi 

ve Beyşehir gölü ile göletlerden sulama, yeraltısuyu seviyesini etkilemektedir. Ekim 

ayında yapılan ölçümlerde statik seviyenin Mayıs ayına göre daha düşük değerlerde 

olduğu görülmektedir. Bu durum, sulama amacıyla su çekimi ile doğrudan 

bağlantılıdır. Ekime kadar olan dönemde kurak mevsimde olunması ve su 

kullanımının asgari değere ulaşması yeraltısuyu seviyesini düşürmüştür. Düşüm 

miktarı bütün kuyularda aynı oranda gerçekleşmemektedir. Bölgenin doğu 

kesimlerinde yeraltısuyunun yüzeyden derinliği Ekim ayında 1,80- 9,90m. arasında

76 

Mayıs ayında 1,50- 6,95 m. arasında, batısında ise Ekim ayında 0,25- 1,5m. Mayıs 

ayında ise 0,60- 5,00m. arasında değişmektedir (Çizelge 4.10). 

4.5. Su Kimyası 

Şarkikaraağaç ovasında yeraltısuyu kalitesi, kullanım koşulları ve kökenlerinin 

belirlenebilmesi amacıyla; ovayı genel olarak temsil eden noktalarda kaynak ve 

sondaj kuyularından su örnekleri alınmıştır. Örnek alımında her bir örnek için dörder 

adet 100ml’lik polietilen şişe kullanılmıştır. Bir tanesi katyon analizi için % 5’lik 

HNO 3 ilave edilerek Acme laboratuarına (Kanada) gönderilmiştir. Diğer örneklerde 

anyon analizleri SDÜ Çevre Müh. Laboratuarında; izotop analizi Iso-Analytical 

(İngiltere ile Waterloo Üniversitesi (Kanada) ve nitrat, nitrit, amonyak analizleri DSİ 

18. Bölge Müd. Laboratuarlarında yaptırılmıştır. Elektriksel iletkenlik (EC), hidrojen 

iyonu konsantrasyonu (pH) ve sıcaklık değerleri yerinde ölçülmüştür. Kimyasal ve 

izotop analiz sonuçları farklı harita ve diyagramlar üzerinde gösterilerek 

yorumlanmıştır (EK - 6). 

4.5.1. Yeraltısularının Genel Kimyasal Özellikleri 

Çalışma alanında alüvyon akiferde bulunan yeraltısuları ile genellikle dokanak 

kaynağı olarak boşalan soğuk yeraltısuları yanı sıra, Arslandoğmuş’da iki sıcak su 

kaynağı ve İçmeler tepe’de ise bir mineralli su kaynağı bulunmaktadır. Alanda farklı 

özelliklere sahip su kaynaklarının bulunması su kimyası araştırmalarına ayrı bir 

önem katmaktadır. 

Kaynak ve sondaj kuyularından Ekim 2005 döneminde alınan su örneklerinin major 

anyon ve katyon analizleri (Na + , K + , Ca ++ , Mg ++ , Cl - , SO = 4 , CO = 3 , HCO - 3 ) ile pH, 

EC, sodyum yüzdesi (%Na), sodyum adsorbsiyon oranı (SAR) ve sertlik değerleri 

çizelge 4.11’de verilmiştir. 

Araştırma alanındaki yeraltısularının genel kimyasal yapısını görmek amacıyla 

hidrojeokimya haritası hazırlanmıştır. Haritada her su numunesine ait toplam iyon 

konsantrasyonlarına göre belirlenen daireler üzerinde numuneye ait anyon ve katyon

77 

değerleri yerleştirilmiştir. Hazırlanan haritada daire büyüklüklerinde farklılıklar 

olduğu görülmektedir. Özellikle sondaj kuyularından alınan örneklerin toplam iyon 

miktarları fazladır. Bu durum, yeraltısuyunun akifer kayaçlar ile etkileşim süresinin 

fazla olmasından kaynaklanmaktadır. Kayaçlar ile etkileşim süresi uzun olmayan 

bazı kaynakların ise (Belceğiz kaynağı gibi) toplam iyon miktarı diğer örneklere göre 

daha azdır. Arslandoğmuş’da bulunan sıcak sular ile İçmeler mineralli su kaynağında 

ise yaygın kaya-su etkileşiminden dolayı toplam iyon miktarında artış 

gözlenmektedir. 

Suların kimyasal analizlerinde yapılabilecek hatalar anyon-katyon dengesinden 

% hata= Katyon toplamı-anyon toplamı / 0.5 x (katyon + anyon ) 

bağıntısıyla hesaplanabilir. İyon bilançosunda hata yüzdesinin genellikle % 5’ den 

düşük olması istenir. Pozitif değer katyon fazlalığına, negatif değer ise anyon 

fazlalığına karşılık gelir. Analiz yapımı sırasında ortaua çıkan hatalar dışındaki % 5’ 

den yüksek hata suda analizi yapılmamış iyonların yüksek derişimde olabileceği 

şeklinde yorumlanmaktadır. Çalışma alanındaki yeraltısularında yapılan kimyasal 

analizlerde anyon-katyon dengesinin % 5’ den düşük olduğu görülmektedir (Çizelge 

4.11).

78 

Çizelge 4.11. Şarkikaraağaç ovasında yeraltısularının hidrojeokimyasal özellikleri 

Num. 

No 

Na + 

mek/l 

K + 

mek/l 

Ca ++ 

mek/l 

Mg ++ 

mek/l 

Cl - 

mek/l 

SO 4 = 

mek/l 

HCO 3 

- 

mek/l 

CO 3 

= 

mek/l 

Sıc. 

(C 0 ) 

Sertlik 

Fr 0 

EC 

mch/c 

m 

pH 

TDS 

gr/l 

%Na SAR Su 

Sınıfı 

Soğukpınar Kaynağı (Göksöğüt) S-1 0,12 0,14 3,09 2,92 0,05 0,10 4,09 0 12,4 30,05 440 6,96 0.25 4,14 0,06 C2S1 

Çavundur Kaynağı (Çavundur) S-2 0,19 0,07 2,55 4,14 0,14 0 2,86 0 15,5 33,45 640 7,09 0.32 3,74 0,10 C2S1 

Yenicekale Kaynağı (Yenicekale) S-3 0,03 0,13 2,70 2,26 0,08 0,04 2,86 0 15,7 24,8 440 6,93 0.22 3,12 0,01 C2S1 

S.kuyusu (Ördekçi) S-4 0,68 0,05 5,70 3,42 0,28 0,43 5,32 0 16,6 45,6 810 7,07 0.41 7,41 0,31 C3S1 

Belceğiz Kaynağı (Belceğiz) S-5 0,02 0,003 0,22 2,68 0,02 0,02 2,86 0 14,6 14,5 260 8,08 0.13 0,78 0,01 C2S1 

Muratbağı Kaynağı (Muratbağı) S-6 0,16 0,04 2,41 0,70 0,08 0,35 1,63 0 16,9 15,55 300 7,56 0.15 6,04 0,12 C2S1 

Pınarbaşı Kaynağı (Çarıksaraylar) S-7 0,19 0,01 2,60 0,78 0,02 0,31 3,27 0 11,6 16,9 310 7,31 0.16 5,58 0,14 C2S1 

İlidere Kaynağı (Arslandoğmuş) S-8 0,20 0,01 5,74 2,26 0,02 2,60 3,68 0 21,6 40 710 6,84 0.36 2,55 0,1 C2S1 

A.doğmuş Köy içi Kaynağı S-9 0,21 0,01 5,75 2,25 0,02 2,39 3,68 0 22,2 40 700 6,80 0.35 2,67 0,1 C2S1 

İçmeler Kaynağı (Arak) S-10 10,78 0,93 48,41 17,05 0,93 32,27 44,25 0 16,4 327,3 523 6,44 2.63 15,1 1,88 C2S1 

S.kuyusu (Ş. Karaağaç) S-11 0,67 0,04 4,33 1,72 0,36 0,91 4,50 0 17,0 30,25 650 6,75 0.31 10,5 0,38 C2S1 

S.kuyusu (Beyköy) S-12 0,40 0,04 5,88 2,50 0,22 2,60 5,32 0 13,5 41,9 730 7,00 0.38 4,98 0,19 C2S1 

S.kuyusu (Çiçekpınar) S-13 0,69 0,03 5,03 2,26 0,45 0,62 2,86 0 15,5 36,45 670 6,82 0.35 8,98 0,36 C2S1 

S.kuyusu (Çeltek) S-14 0,31 0,02 2,34 2,26 0,05 0,52 2,86 0 14,3 23 420 7,26 0.22 6,69 0,20 C2S1 

Kocaçeşme Kaynağı (Yeniköy) S-15 0,09 0,03 0,43 5,01 0,11 0,14 4,50 0 14,7 27,2 480 7,70 0.23 2,15 0,05 C2S1 

Çamlık Kaynağı (Kızıldağ) S-16 0,05 0,008 0,55 5,73 0,05 0,02 1,63 0 13,2 31,4 470 8,35 0.24 0,09 0,02 C2S1 

78 

Num No Anyon Top. Katyon Top. % Hata Num No Anyon Top. Katyon Top. % Hata 

S-1 4.24 6.27 0.38 S-14 3.43 4.93 0.35 

S-2 3 6.95 0.79 S-15 4.75 5.56 0.15 

S-3 2.98 5.12 0.52 S-16 1.7 6.338 1.15 

S-4 6.03 9.85 0.48 

S-5 2.9 2.923 0.0079 

S-6 2.06 3.31 0.46 

S-7 3.6 3.58 - 0.0055 

S-8 6.3 8.21 0.26 

S-9 6.09 8.22 0.29 

S-10 77.45 77.17 - 0.0036 

S-11 5.77 6.76 0.158 

S-12 8.14 8.82 0.080 

S-13 3.93 8.01 0.68

79 

4.5.1.1. Sertlik 

Sertlik, su içinde çözünmüş halde bulunan Ca ve Mg bileşiklerinden gelen bir 

özelliktir. Bu bileşiklerin çoğu Ca ve Mg’ un meydana getirdikleri bikarbonatlar, 

sülfatlar, klorürler ve nitratlar’dır. Ülkemizde suların sertlik derecelerini belirtmek 

için Fransız Sertlik Derecesi (Fr 0 ) kullanılmaktadır. 1 Fransız sertlik derecesi= 1 lt 

suda, 10 mg Ca ve Mg bikarbonat veya buna eşdeğer diğer sertlik verici iyonların 

bulunmasıdır. 

İnceleme alanında yapılan araştırmalar sonucunda yeraltısuyunun sertliği 14,5- 327,3 

Fr 0 arasında değişmektedir. Soğukpınar, Çavundur ve Yenicekale kaynaklarından 

(S1, S2, S3) alınan su numunelerinin sertlik değerleri hemen hemen birbirine yakın 

olup 24,8- 33,45 Fr 0 arasındadır.Yine aynı bölgeye yakın olan Ördekçi’de açılmış 

sondaj kuyusunda (S4) ise 45,6 Fr 0 ‘dır. Çalışma alanında Belceğiz yakınlarındaki 

kaynak (S5) 14,5 sertlik derecesine sahiptir. Muratbağı (S6) ve Çarıksaraylardaki 

Pınarbaşı (S7) kaynaklarında sertlik dereceleri birbirine oldukça yakındır. Bu 

kaynaklar 15,55- 16,9 sertlik derecesindedirler. Arslandoğmuş’ da yer alan iki sıcak 

su kaynağına (S8- S9) ait sertlik dereceleri ise 40’dır. Arak’da bulunan İçmeler 

kaynağı (S10) bölgede sertlik derecesi en yüksek kaynaktır. Şarkikaraağaç merkez 

(S11), Beyköy (S12) ve Çiçekpınar (S13)’ da açılmış sondaj kuyularından alınan su 

örneklerinin sertlik dereceleri sırasıyla 30,25- 41,9 ve 36,45’dir. Çeltek 

yakınlarındaki bir sondaj kuyusunda (S14) ise sertlik derecesi 23’dür. Yeniköy 

içerisindeki Kocaçeşme kaynağına (S15) ait sertlik değeri 27,2 ve Kızıldağdan alınan 

Çamlık kaynak suyuna (S16) ait sertlik derecesi 31,4’dür (Çizelge 4.11.). Çalışma 

alanındaki sular, Şahinci (1991)’e göre genellikle oldukça sert- sert sular sınıfındadır 

(Çizelge 4.12). 

Çizelge 4.12. Suların sertliklerine göre sınıflandırılması 

Fransız Sertliği 

Suyun Sınıfı 

0.0 – 7.2 Çok yumuşak 

7.2 – 14.5 Yumuşak 

14.5 – 21.5 Az sert 

21.5 – 32.5 Oldukça sert 

32.5 – 54.0 sert 

54’ den fazla Çok sert

80 

4.5.1.2. Hidrojen İyon Konsantrasyonu (pH) 

Hidrojen iyon konsantrasyonu, su içerisinde bulunan hidronyum ve OH - iyon 

konsantrasyonlarının azalıp artmasına bağlı olarak suyun asit veya bazik özelliğe 

sahip olmasıdır. Yeraltısuları genel olarak pH 8 olan bazik özellikteki sulardır. pH ‘ a göre sınıflandırma şu 

şekildedir. 

pH >8,5 Bazik 

8,5 – 7 Bazik karakterli 

7 Nötr 

7,7 – 4,5 Asit karakterli 

< 4,5 Asidik 

Bu sınıflandırmaya göre S2, S4, S5, S6, S7, S14, S15, S16 no’lu sular bazik 

karakterli, S12’ ye ait su nötr karakterli ve S1, S3, S8, S9, S10, S11, S13’ no’ lu sular 

asit karakterli sulardır (Çizelge 4.11). 

4.5.1.3. Özgül Elektriksel İletkenlik (EC) 

Elektriksel iletkenlik, cisimlerin elektriği geçirme özelliğidir. Her cismin elektriği 

geçirme özelliği farklıdır. Örneğin saf su elektriği çok az geçirdiğinden iyi bir 

yalıtkandır. Özgül elektriksel iletkenlik ise, + 25 0 C ‘deki 1cm 3 suyun iletkenliğidir. 

Suyun özgül iletkenliği iyon cinsine, derişime ve sıcaklığa bağlıdır. Saf suyun özgül 

elektriksel iletkenliği 0,5 – 5 mch / cm, içme sularının elektriksel iletkenliği ise 30 – 

2000 mch/cm arasında değişmektedir. Özgül elektriksel iletkenlik sulama ve içme 

sularının sınıflandırılmasında bir ölçüt olarak kullanılmaktadır. 

Çalışma alanının batı kesimlerinde yer alan Göksöğüt, Çavundur, Yenicekale ve 

Belceğizdeki kaynaklarda yeraltısuyunun elektriksel iletkenliği 260-640 mch/cm 

arasında, yine aynı bölgede bulunan sondaj kuyusunda, bu suyun toplam iyon 

miktarının diğerlerine göre fazla olmasına bağlı olarak, (Ördekçi) 810 mch/cm‘dir. 

Doğu kesimlerinde yer alan Muratbağı, Çarıksaraylar, Arslandoğmuş, Arak, Yeniköy 

ve Kızıldağ’daki kaynaklarda elektriksel iletkenlik 300-710 mch/cm arasında

81 

değişmekte ve Şarkikaraağaç merkez, Çiçekpınar, Beyköy ve Çeltek’de bulunan 

sondaj kuyularında ise 420- 730 mch/cm arasındadır (Çizelge 4.11). 

4.5.1.4. Sodyum Adsorbsiyon Oranı (SAR) 

Sulama suyu kalitesinin belirlenmesi açısından önemli bir kriter olan sodyum miktarı 

toprağın yapısını bozarak geçirgenliğini azaltır ve sulamadan sonra toprak üzerinde 

kaymak şeklinde sert bir kabuk oluşmasına neden olur. Böylece bitki kökleri hava 

alamaz ve bitkiler için zehirli bir ortam oluşturur (Şahinci,1991). Bu nedenle SAR 

değerinin bilinmesi önemlidir. SAR oranına göre sulama suları şu şekilde 

sınıflandırılmıştır: 

SAR; 26 fena özellikte sulama suları 

Ovada tespit edilen SAR değerleri Çizelge 4.11.’de görüldüğü gibi 0,01 – 0,38 

arasında değişmektedir. Bu değerlere göre Şarkikaraağaç ovası genelinde sulama 

suları ‘çok iyi özellikte sulama suları’ sınıfındadır. 

4.5.1.5. Sodyum İyon Yüzdesi (% Na) 

Sulama suyu olarak kullanımda yeraltısularının Na iyonu yüzdesinin tespiti oldukça 

önemlidir. % Na artışı topraktaki kalsiyum ve magnezyumla baz değişikliğine neden 

olacağından istenmemektedir. Çalışma alanında yeraltısuyunun sodyum yüzdesi 0,09 

– 10,50 arasında değişmektedir (Çizelge 4.11.).

82 

4.5.2. Yeraltısularının Kimyasal Sınıflaması 

4.5.2.1. Schoeller (1955’e) Göre Suların Sınıflandırılması 

Schoeller (1955)’ in yapmış olduğu sınıflandırmada suları klorür, sülfat ve karbonat 

miktarlarına göre sınıflandırmıştır. Çalışma alanındaki yeraltısuları Schoeller 

(1955)’in yapmış olduğu sınıflandırmaya göre değerlendirildiğinde; klorür derişimi 

bakımından ‘Normal klorürlü’, sülfat derişimi bakımından Arak İçmeler kaynağı 

(S10) dışında kalan diğer tüm sular ‘Normal sülfatlı’, İçmeler kaynağı ise, 32,27 

mek/l değeri ile ‘Sülfatlı’ sular sınıfındadır. Karbonat- bikarbonat derişimi 

bakımından Muratbağı (S6) ve Çamlık (S16) kaynakları ‘Hipokarbonatlı’, Arak 

İçmeler kaynağı (S10) ‘Hiperkarbonatlı’ ve diğer sular ‘Normal karbonatlı’ sular 

sınıfında yeralmaktadır (Çizelge 4.11). 

4.5.2.2. Piper Diyagramına Göre Suların Sınıflaması 

Şarkikaraağaç ovasından alınan su numunelerinde yaptırılan kimyasal analiz 

sonuçlarından elde edilen anyon ve katyon değerleri Piper diyagramı üzerinde 

gösterilmiştir (Şekil 4.30). Suların genellikle Ca-Mg-HCO 3 ’lı sular fasiyesinde 

olduğu görülmektedir. Ancak, Anamasdağ ve Hacıalabaz dolomitik kireçtaşlarından 

boşalan Belceğiz, Kocaçeşme ve Çamlık kaynaklarında dolomitik kireçtaşları ile 

etkileşimden kaynaklanan Mg zenginleşmesi nedeniyle bu sular Mg-HCO 3 ’lı sular 

fasiyesindedir. Göksöğüt formasyonundan etkilenen Çavundur kaynağında yine Mg 

zenginleşmesi gözlenmektedir. Kaynak Mg-Ca-HCO 3 ’lı suları temsil etmektedir. 

İçmeler mineralli su kaynağı ise, Ca-Mg-Na-HCO 3 -SO 4 ’lı sulardır. Kimyasal analiz 

sonuçlarının değerlendirmesinde çalışma alanının doğusunda sülfat miktarının batı 

kesimlerine oranla daha yüksek olduğu dikkati çekmekte bunun nedeni ise bölgenin 

doğu kesiminde yer alan Sultandede formasyonuna ait şistlerden kaynaklanmaktadır. 

Piper diyagramına göre suların tamamında alkali toprak elementlerinin toplamı alkali 

elementlerin toplamından büyüktür (Ca ++ + Mg ++ > Na + + K + ). Ayrıca, zayıf asit 

kökleri olan karbonat ve bikarbonat toplamı, güçlü asit kökleri olan klor ve sülfat 

toplamından büyüktür (CO = 3 + HCO - 3 > Cl - + SO = 4).

Şekil 4.31. Piper diyagramı 

83

84 

4.5.3. Suların Kullanım Özellikleri 

Etkileşimde oldukları kayaçlarla farklı fiziksel ve kimyasal özellikler kazanan doğal 

suların kullanım alanları kazandıkları özelliklerine göre belirlenmektedir. Bu 

bölümde çalışma alanındaki suların içme, sulama ve endüstride kullanım 

özelliklerinden bahsedilecektir. 

4.5.3.1. Suların İçilebilirlik Özellikleri 

Doğal suların güvenilir olarak içilebilmesi için içerisindeki maddelerin belirli limitler 

arasında olması gerekmektedir. Bu nedenle birçok ülke kendi kaynaklarına göre içme 

suyu standartları geliştirmiştir. Ülkemizde geçerli olan içme suyu standardı, Türk 

Standartları Enstitüsü tarafından kabul edilmiş TS- 266’dır (Çizelge 4.13). Dünya 

Sağlık Örgütü (WHO) Avrupa Standartları (1970) Çizelge 4.14’de verilmiştir. 

İnceleme alanındaki yeraltısularının (İçmeler kaynağı hariç) sözkonusu standartlara 

uyduğu görülmektedir.

85 

Çizelge 4.13. Türk içme suyu standartları 

Madde ismi Müsaade edilebilen değer Maksimum değer 

1.Zehirli maddeler 

Kurşun (Pb) 

Selenyum (Se) 

Arsenik (As) 

Krom (Cr) 

------ 

------ 

------ 

------ 

0.05 mg/lt 

0.01 mg/lt 

0.05 mg/lt 

0.02 mg/lt 

2. Sağlığa etki eden maddeler 

Florür (F) 

Nitrat (NO 3 ) 

3. İçilebilme özelliğine etki 

eden faktörler 

Renk 

Bulanıklık 

Koku ve tad 

Buharlaştırma kalıntısı 

Demir (Fe) 

Mangan (Mn) 

Bakır (Cu) 

Çinko (Zn) 

Kalsiyum (Ca) 

Magnezyum (Mg) 

Sülfat (SO 4 ) 

Klorür (Cl) 

PH 

Bakiye Klor 

Fenolik maddeler 

Alkil benzen sülfonat 

Mg + Na 2 SO 4 

4. Kirlenmeyi belirten maddeler 

Toplam organik madde 

Nitrit 

Amonyak 

1.0 mg/lt 

------ 

5 birim 

5 birim 

Kokusuz normal 

500 mg /lt 

0.3 mg /lt 

0.1 mg /lt 

1.0 mg /lt 

5.0 mg /lt 

75.0 mg /lt 

50.0 mg /lt 

200.0 mg /lt 

200.0 mg /lt 

7.0 – 8.5 

0.1 mg /lt 

------ 

0.5 mg /lt 

500 mg /lt 

3.5 mg /lt 

------ 

------ 

1.5 mg/lt 

45.0 mg/lt 

50 birim 

25 birim 

Kokusuz normal 

1500 mg /lt 

1 mg /lt 

1.5 mg /lt 

1.5 mg /lt 

15.0 mg /lt 

200.0 mg /lt 

150.0 mg /lt 

400.0 mg /lt 

600.0 mg /lt 

6.5 – 9.2 

0.5 mg /lt 

0.002 mg /lt 

1 mg /lt 

1000 mg /lt 

------ 

------ 

------

86 

Çizelge 4.14. Dünya Sağlık Örgütü İçme Suyu Standartları (WHO) 

Bileşen 

İnorganik toplam çözünmüş katı madde 

Klorür (Cl) 

Sülfat (SO 4 ) 

Nitrat (NO 3 ) 

Demir (Fe) 

Mangan (Mn) 

Bakır (Cu) 

Çinko (Zn) 

Bor (B) 

Hidrojen sülfür (H 2 S) 

Tavsiye edilen konsantrasyon sınırı a (mg /lt) 

500 

250 

250 

45 b 

0.3 

0.05 

1.0 

5.0 

1.0 

0.05 

Arsenik (As) 

Baryum (Ba) 

Kadmiyum (Cd) 

Krom (Cr) 

Selenyum (Se) 

Antimon (Sb) 

Kurşun (Pb) 

Civa (Hg) 

Gümüş (Ag) 

Florür (F) 

Organik 

Siyanür 

Endirin 

Lindan 

Metosiklorür 

Toksafen 

2, 4 - D 

2, 4, 5 – TP silveks 

Fenoller 

Karbon kloroform ekstraktı 

Sentetik deterjanlar 

Radyonükleidler ve radyoaktivite 

Radyum 226 

Stronsiyum 90 

Plütonyum 

Gros beta aktivitesi 

Gros alfa aktivitesi 

Bakteriyolojik 

Toplam koli bakterisi 

Maksimum izin verilebilir konsantrasyon c 

0.05 

1.0 

0.01 

0.05 

0.01 

0.01 

0.05 

0.002 

0.05 

1.4 – 2.4 d 

0.05 

0.0002 

0.004 

0.1 

0.005 

0,1 

0.01 

0.001 

0.2 

0.5 

Maksimum izin verilebilir aktivite (pCi /l) 

5 

10 

50000 

30 

3 

100 ml’ de 1 adet 

KAYNAKLAR: U.S Environmental Protection Agency, 1975 ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 

a Bu bileşenler için tavsiye edilen sınır değerleri başlıca görünüş ve tad karakteristikleri sağlamak içindir. 

b A. B. D ve Kanada standartlarına göre NO 3 sınırı 10 mg /lt olarak ifade edilmektedir. 

Avrupa standartlarında bu sınır n için 11.3 mg /lt ; NO 3 için 50 mg /lt 

c 

Maksimum izin verilebilir sınırlar sağlık kriterlerine göre belirlenir. 

d Sınır değeri bölgenin havza sıcaklığına bağlıdır; suyun uzun süre tüketilmesi durumunda florür 5.10 mg /lt’de 

zehirli olmaktadır.

87 

4.5.3.2. Schoeller’ e Göre Suların İçilebilirlik Özellikleri 

Bölgeden alınan suların içme standartlarına uygun olup olmadığını belirlemek 

amacıyla elde edilen kimyasal analiz sonuçları Schoeller içilebilirlik diyagramı 

üzerine yerleştirilmiştir (Şekil 4.32). Bu diyagramdan; Şarkikaraağaç ovasından 

alınan sulardan Arak İçmeler kaynağı dışında kalan tüm suların ‘çok iyi kaliteli 

sular’ ve ‘iyi kaliteli sular’ sınıfında olduğu belirlenmiştir.Ayrıca Arak İçmeler 

kaynağı ise içerisindeki sülfat yoğunluğu nedeniyle ‘zorunlu olmadıkça içilemeyen 

sular’ sınıfındadır (Çizelge 4.11).

Şekil 4.32. Schoeller Diyagramı 

88

89 

4.5.3.3. Suların Sulamada Kullanım Özellikleri 

Suların sulama suyu olarak kullanılabilmesi için kimyasal yapısının belirli kriterlere 

uygun olması gerekmektedir. Çünkü suların kimyasal özellikleri toprak ve bitki 

üzerinde doğrudan etkilidir. Su içerisindeki bazı iyonların gerekenden fazla olması 

toprak ve bitkileri etkileyerek düşük verim alınmasına neden olmaktadır. Düşük 

verime neden olan iyonlardan biri sodyumdur ve su içerisindeki miktarının bilinmesi 

gerekmektedir. Çalışma alanındaki suların sulamaya elverişli olup olmadığını 

belirleyebilmek amacıyla ABD Tuzluluk Laboratuarı ve Wilcox diyagramları 

üzerinde bölgeden alınan su örneklerinin kimyasal analiz sonuçları yerleştirilerek 

sınıflandırma yapılmıştır. 

- ABD Tuzluluk Laboratuarı Diyagramı 

ABD Tuzluluk Laboratuarı Diyagramına göre yapılan sınıflamada kaynak ve sondaj 

kuyularına ait SAR ve özgül elektriksel iletkenlik değerleri kullanılmıştır. Çalışma 

alanında bulunan yeraltısuları genel olarak C2S1 sınıfında sadece Ördekçi’ deki 

sondaj kuyusundan alınan su örneği (S4) C3S1 sınıfındadır. Alandaki yeraltısuları 

genel olarak orta derecede tuza ihtiyacı olan bitkiler için kullanılabilen orta 

tuzlulukta su ve sodyuma karşı çok duyarlı olan bitkiler dışında her türlü tarım için 

uygun olan az sodyumlu su özelliğindedir. C3S1 sınıfındaki su ise fazla tuzlu ve az 

sodyumlu suları temsil etmektedir. Bu sınıflamaya göre genel anlamda çalışma 

alanındaki sular tüm sulama faaliyetlerinde kullanılabilecek özelliktedir (Şekil 4.33).

90 

Şekil 4.33. ABD Tuzluluk diyagramı 

- Wilcox Diyagramı 

Wilcox diyagramında suların analiz sonuçlarından elde edilen EC ve sodyum 

yüzdeleri (% Na) kullanılmıştır. Wilcox diyagramına göre çalışma alanındaki tüm 

sular (S4 no’lu sondaj kuyusuna ait su hariç ) çok iyi kullanılabilir, S4’ e ait su ise 

iyi kullanılabilir su sınıfındadır (Şekil 4.34).

Şekil 4.34. Wilcox diyagramı 

91

92 

4.5.3.4. Suların Endüstride Kullanım Özellikleri 

Suların içme ve sulama amaçlı kullanımları yanında endüstri alanında da 

kullanımları söz konusudur. Endüstride kullanılacak sularda aranan özellikler de 

kullanım yerine göre farklılıklar göstermektedir. Soğutma suyu olarak kullanılacak 

suların sıcaklığı; kuyu donanımı için ise kimyasal özellikleri önemlidir. Bazı 

yeraltısuları kimyasal yapılarındaki asidik özelliklerle kuyu filtre ve borularını 

çürütebilir veya karbonatlı sularda olduğu gibi kuyu filtre ve borularını tıkayabilir. 

Çalışma alanındaki suların çürütme, kireçlendirme ve köpürme özellikleri ile beton 

üzerindeki etkisi incelenmiştir. 

Suların Çürütme ve Kireçlendirme Özellikleri 

Çalışma alanındaki suların çürütme ve kireçlendirme özelliklerini belirlemek 

amacıyla ‘Kalsiyum Denge Diyagramı’ kullanılmıştır. Burada suların Ph ve Ca ++ 

(mek/l) değerleri diyagram üzerine yerleştirilmiş bu iki değerin çakıştığı noktadan 

dik inilerek pHs değeri bulunmuştur. Bulunan pHs değeri ile pH değeri 

karşılaştırılarak denge endeksi bulunmuş ve yorumlanmıştır. 

Denge endeksi; 

DI= pH – pHs 

Denge endeksi yorumu ; 

DI > + 0.1 ise suda karbonat çökelmesi izlenir 

DI = ± 0.1 ise su karbonatça doygundur 

DI < - 0.1 ise su karbonat çözündürebilir. 

Çalışma alanındaki suların pHs ve DI değerleri Çizelge 4.15’ de verilmiştir. Buna 

göre; S1, S2, S3, S5, S8, S9, S11, S13, S14 ve S15’ e ait sular ‘karbonat 

çözündürebilir’, S4, S7, S12’e ait sular ‘karbonatça doygun’, S6, S10, ve S16’ a ait 

sular için ‘karbonat çökelmesi izlenir’ yorumu yapılmıştır (Şekil 4.35).

93 

Çizelge 4.15. PHs, DI ve F değerleri 

Num. No PHs DI F 

S 1 7.25 - 0.29 18.36 

S 2 7.22 - 0.13 17.24 

S 3 7.40 - 0.47 12 

S 4 7.02 0.05 46.06 

S 5 8.40 - 0.32 1.474 

S 6 7.38 0.18 13.04 

S 7 7.40 - 0.09 12.56 

S 8 7.00 - 0.16 12.82 

S 9 7.09 - 0.29 13.07 

S 10 6.00 0.44 740.9 

S 11 7.10 - 0.35 44.66 

S 12 6.98 0.02 27.92 

S 13 7.09 - 0.27 45.12 

S 14 7.38 - 0.12 20.78 

S 15 8.20 - 0.52 7.92 

S 16 7.90 0.45 3.724 

Şekil 4.35. Kalsiyum denge diyagramı

94 

Suların Köpürme Özelliği 

Sudaki potasyum ve sodyum tuzları suların kaynarken köpürmesine neden olur. Bu 

da kazan ve boruların cidarlarında çökelme ve kabuklanmaya neden olacağından 

suda bu özellik istenmez. Çökelme ve kabuklanma sonucunda ısı iletkenliği azalır, 

yakıt masrafı artar. Ayrıca aşırı ısınmadan dolayı kazanın metal gövdesinde erimeler 

meydana gelir ve patlamalara yol açabilir. Suların köpürme özelliğini hesaplamak 

için ; 

F = 62 r Na + + 78 r K + 

Formülü kullanılmakta ve aşağıdaki sınıflandırmada değerlendirilmektedir. 

F < 60 Kaynarken köpürmeyen sular 

60 < F < 200 Kaynarken köpüren sular 

F > 200 Kaynarken çok köpüren sular 

Çalışma alanındaki suların tamamı (S10 hariç) ‘kaynarken köpürmeyen sular’ 

sınıfındadır. S10 ise ‘kaynarken çok köpüren sular’ sınıfındadır . 

Suların Beton Üzerine Etkisi 

Suda bulunan sülfat miktarına ve bunun beton üzerinde yaratacağı etkiye göre 

yapılan sınıflandırma aşağıdaki gibidir. 

Etkileme Derecesi 

Sudaki SO 4 miktarı 

gr/l 

mek/l 

1. Pratik olarak yok 0-0.15 0-3.12 

2. Etkime var 0.15- 1.00 3.12- 20.82 

3. Önemli 1.00-2.00 20.82-41.16 

4. Çok önemli 2.00’den fazla 41.16’dan fazla

95 

Çalışma alanındaki tüm suların (S10 hariç) SO 4 miktarının 0 – 3.12 mek/ l arasında 

olduğu görülmekte S10’a ait suyun ise 20.82 – 41.16 mek/ l arasındadır ve önemli 

derecede etkili olma özelliğindedir (Çizelge 4.11). 

4.5.4. Doygunluk İndeksi Değerlendirmesi 

Yeraltısuları derinlerde dolaşımları esnasında dokanak halinde bulunduğu kayaçlar 

ile iyon alışverişinde bulunmakta ve kimyasal bileşiminde değişiklikler olmaktadır. 

Su tipinin belirlenmesinde kaya-su etkileşiminden kaynaklanan çözünme ve çökelme 

süreçleri etkindir. Sular tarafından kazanılan kimyasal içeriğin yorumlanması 

amacıyla suların çeşitli minerallere göre doygunluk durumları incelenmektedir. 

Ayrıca, suların üretimi ve iletimi aşamasında olabilecek olası çökellerin önceden 

tahmin edilmesi alınabilecek önlemlerin belirlenmesi açısından minerallerin 

doygunluk indeksi değerleri kullanılmaktadır. Pozitif doygunluk indeksi çökeltici, 

negatif doygunluk indeksi ise çözündürücü özelliğe karşılık gelir. 

Çalışma alanında yeraltısularından alınan örneklerin kimyasal analizleri Solmineq88 

(Kharaka vd., 1988) programı kullanılarak değerlendirilmiş ve arazide ölçülen pH ve 

sıcaklıkta hesaplanan bazı minerallerin doygunluk indeksi değerleri çizelge 4. 16’ da 

verilmiştir. Aragonit, kalsit ve jips doygunluk indekslerinin genellikle eksi değerler 

aldığı saptanmıştır. Bu verilere göre çalışma alanındaki yeraltısuları aragonit, kalsit, 

ve jips çözündüren sulardır. Kuvars doygunluk indeksi ise sıfırdan büyük değerler 

almaktadır. Bu durum yeraltısularının kuvarsı çökelten sular özelliğine sahip 

olduğunu göstermektedir. Dolomitik kireçtaşlarından beslenen kaynakların dolomit 

doygunluk indekslerinin pozitif değerde olduğu görülmektedir. Bu sular dolomit 

mineraline doygun ve dolomit çökelten sulardır. İçmeler mineralli su kaynağı ise; 

aragonit, kalsit, dolomit ve kuvarsı çökeltici özelliğe sahiptir.

96 

Çizelge 4.16. Seçilen minerallerin doygunluk indeksi değerleri 

Aragonit Kalsit Dolomit Jips Kuvars 

S1 -0.644 -0.493 -0.026 -2.928 0.818 

S2 -0.704 -0.555 0.140 -1.415 0.771 

S3 -0.815 -0.667 -0.370 -3.555 0.794 

S4 -0.139 0.008 0.844 -2.152 0.916 

S5 -0.745 -0.595 0.922 -4.664 0.414 

S6 -0.433 -0.286 -0.064 -2.40 0.268 

S7 -0.450 -0.298 -0.101 -2.439 0.401 

S8 -0.461 -0.318 0.035 -1.366 0.355 

S9 -0.488 -0.345 -0.018 -1.399 0.378 

S10 0.659 0.807 2.206 -0.031 0.592 

S11 -0.619 -0.472 -0.297 -1.877 0.520 

S12 -0.271 -0.120 0.413 -1.367 0.536 

S13 -0.704 -0.556 -0.419 -1.989 0.571 

S14 0.580 -0.430 0.166 -2.321 0.776 

S15 -0.685 -0.536 1.025 -3.645 0.869 

S16 -0.399 -0.248 1.547 -4.381 0.618 

4.5.5. Yeraltısuyu Kirliliği 

Yeraltısuları değişim ve seyrelme kapasitelerinin çok sınırlı olması nedeniyle 

kirlenmeye karşı yüzeysel sulardan daha duyarlıdır. Kirletici unsurları jeolojik ve 

antropojen kökenli olarak iki kısımda incelemek mümkündür. Jeolojik kökenli 

kirlilik; suların içerisinden geçtikleri kayaçlarla etkileşimleri nedeniyle bünyelerine 

aldıkları elementlerden kaynaklanan kirliliktir. Su içerisinde bulunan elementlerin 

miktarı etkileşim süresi ve sıcaklığı bağlı olarak değişir. Yeraltısuları kirliliğini 

oluşturan en büyük etkenler ise; antropojen kökenli olarak ifade edilen, katı - sıvı 

atıklar, tarımsal faaliyetler ve çeşitli endüstri kuruluşlarından kaynaklanan kirliliktir. 

Çalışma alanında karşılaşılan en büyük kirleticiler tarımsal faaliyetler ile katı ve sıvı 

atıklardır. Şarkikaraağaç ovasında alüvyon akiferde tarımsal faaliyetlerden ileri gelen 

pestisit ve gübre kullanımı ile hayvan atıklarının sebep olduğu kirlilik yaygın olarak 

görülmektedir. Yerleşim alanlarının hemen hemen tamamında kanalizasyon sistemi 

bulunmamakta ve katı atıklar önlem alınmadan doğrudan doğal zemin üzerine 

boşaltılmaktadır. 

Kirliliğin tespiti için kirlilik parametrelerinin kimyasal analizler yardımıyla tespit 

edilmesi gerekmektedir. Yeraltısularında çok rastlanan kirletici maddeler azot

97 

bileşikleri olan nitrat, nitrit, amonyak, ağır metaller ve zehirli bileşiklerdir (Uslu ve 

Türkman, 1987). Çalışma alanı için azot bileşikleri ve ağır metal analizleri 

yaptırılmıştır (Çizelge 4.17). Yeraltısularında nitrat (NO 3 ) derişimi, tarımsal 

faaliyetler ve evsel atıkların etkisiyle giderek artmaktadır. Sularda 5-10 mg/l’nin 

üzerinde nitratın bulunması suyun dışarıdan kirletildiğini göstermektedir. Nitrit 

(NO 2 ) ve amonyak (NH 4 ) içme sularında hiç bulunmaması gerekir. Çalışma 

alanından alınan su örneklerinin tamamında amonyak 0.01 – 2.18 mg/l arasındaki 

değerlerde tespit edilmiştir. Özellikle havzanın yüzeysel akışını Beyşehir gölüne 

boşaltan derivasyon kanalından alının örnekte nitrat (9.187 mg/l), nitrit (0.05 mg/l) 

ve amonyak (2.65 mg/l) diğer örneklere göre daha yüksek değerlerde tespit 

edilmiştir. Bu durum, çalışma alanında yapay gübre kullanımı ve hayvan atıklarının 

gübre olarak kullanımı nedeniyle yeraltısuyunun kirlendiğini ortaya koymaktadır 

(Çizelge 4.17). Ağır metal analizlerinde, mineralli su kaynağı özelliğindeki İçmeler 

kaynağı (S10) hariç diğerlerinde sınır değerleri aşan konsantrasyonlara 

rastlanmamıştır (Çizelge 4.18). Sadece Çiçekpınar sondaj kuyusundan alınan örnekte 

Fe sınır değerleri aşmıştır. Çiçekpınar yerleşim merkezinde bulunan kuyuda Fe 

artışının sondaj kuyu donatısında zaman içerisinde meydana gelen korozyondan 

kaynaklandığı düşünülmektedir. 

Çizelge 4.17. Yeraltısularının nitrit, nitrat ve amonyak konsantrasyonları 

Num. Yeri Nitrit (NO 2 ) Nitrat (NO 3 ) Amonyak (NH 4 ) 

mg/l mg/l 

mg/l 

Başdeğirmen 0.00328 5.528 1.597 

Arak 0 1.448 0.418 

Beyköy 0 0.066 0.0192 

Yakaemir 0 3.707 1.0713 

Yenicekale 0.00328 4.819 1.392 

Çiçekpınar 0 4.239 1.224 

Örenköy 0 2.919 0.843 

Fakılar 0 2.835 0.819 

Salur 0 1.825 0.527 

Ördekçi 0 1.377 0.398 

Ş.karaağaç 0 1.063 0.307 

Çavundur 0 0 0 

Çarıksaraylar 0 5.24 1.514 

Arslandoğmuş 0 7.575 2.188 

Belceğiz 0 0.128 0.037 

Yeniköy 0 0.744 0.215 

Deliçay 0.05248 9.187 2.654

98 

Çizelge 4.18. Su örneklerin ağır metal konsantrasyonları 

Num. 

No 

Mn 

ppb 

Cu 

ppb 

Zn 

ppb 

Pb 

ppb 

Hg 

ppb 

Cd 

ppb 

Se 

ppb 

As 

ppb 

Fe 

ppb 

Cr 

ppb 

S 1 0.44 0.5 1.9 .4

99 

yerel yağışlarla beslenen yüzey akiferin sularından, daha negatif ağır izotop içeriğine 

sahip değerler göstermektedir (Sayın, 1987). 

Yeraltısuyu çalışmalarında tridyum (δ 3 H) ölçümleri beslenme zamanı ve 

mekanizması hakkında bilgi vermektedir. Yeraltısuyu 2 TU’dan daha düşük tridyum 

içeriğine sahip ise, nükleer bomba denemelerinden daha yaşlı yağışlardan 

etkilendiğini belirtmektedir (Sayın, 1987). İçmeler kaynağının düşük tridyum içeriği 

(0.9) derin dolaşımlı yaşlı sulardan beslendiğini göstermektedir. 10-20 TU civarında 

tridyum içeriğine sahip yeraltısuları son yıllardaki yağışlarla beslenmiştir. Yaklaşık 5 

TU civarındaki değerler yeni yağışlar ile nükleer denemeler öncesi yağışların 

karışımı olarak yorumlanmaktadır. Çalışma alanındaki yeraltısuları genellikle genç 

sulardır. Arslandoğmuş (İlidere) sıcak suyunda genç ve derin dolaşımlı yaşlı suların 

karışımının söz konusu olduğu görülmektedir. 

Çizelge 4.19. Yeraltısularının çevresel izotop analizleri 

Kaynak yeri δ 18 O δD δ 3 H 

Göksöğüt (S1) - 9.60 - 65.33 

Yenicekale (S3) - 9.03 - 62.15 

Ördekçi (sondaj kuy- S4) -5.68 -43.36 9.3 

Belceğiz (S5) - 9.68 - 63.96 

Muratbağı (S6) -9.10 -64.09 14 

Çarıksaraylar (S 7) - 10.91 - 73.09 

Arslandoğmuş (İlidere – S8) - 10.81 - 70.17 5.6* 

Arslandoğmuş (köy – S9) - 10.63 - 70.54 13.6* 

Arak (İçmeler- S10) - 10.90 - 76.15 0.9* 

Beyköy (sondaj kuy-S12) - 9.05 - 62.44 

Çiçekpınar (sondaj kuy- S13) -9.39 - 63.70 6 

Yeniköy(S15) - 8.44 - 60.00 

Kızıldağ (S16) - 10.06 - 66.88 

*Altınkale, 2001’den alınmıştır

Şekil 4.36. δ 18 O ve δD grafiği 

100

101 

5. TARTIŞMA VE SONUÇLAR 

Şarkikaraağaç havzası hidrojeoloji incelemesi başlıklı bu çalışma, ovadaki 

yeraltısuyu seviyesi, potansiyeli ve kalitesinin belirlenmesini amaçlamakta ve bu 

amaç doğrultusunda yapılan araştırmaların sonuçlarını içermektedir. 

Çalışmanın ilk aşamasında ovanın yüzey drenaj alan sınırı belirlenmiş ve daha sonra 

yapılan tüm çalışmalar bu sınır içerisinde kalan alanda gerçekleştirilmiştir. Sınırları 

belirlenen alan 831 km 2 ’ dir ve bu alan dahilindeki birimlerin jeolojik yapısını 

ortaya çıkarmak amacıyla daha önceki yapılmış olan çalışmalar incelenmiş ve arazi 

çalışmalarıyla desteklenerek alanın 1/ 100 000 ölçekli jeoloji harita ve kesitleri 

hazırlanmıştır. Çalışma alanında yer alan birimler özelliklerine ve birbirleriyle olan 

ilişkileri dikkate alınarak otokton ve allokton olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Buna 

göre otokton birimler en yaşlıdan gence doğru Çaltepe formasyonu, Sultandede 

formasyonu, Fele formasyonu, Hacıalabaz formasyonu, Anamasdağ formasyonu, 

Gölgeli formasyonu, Bağkonak formasyonu, Göksöğüt formasyonu, alüvyon ve 

yamaç molozudur. Allokton birimler ise yine yaşlıdan gence doğru; Kızıldağ 

ofiyoliti, Eğirler ve Deliktaş formasyonlarıdır. Tüm bu birimler yaşlıdan gence doğru 

stratigrafik sütun şeklinde açıklanmıştır. 

Çalışma alanındaki tüm birimler fiziksel, jeolojik ve hidrojeoloji açısından 

değerlendirilerek sınıflandırılmış ve 1/ 100 000 ölçekli hidrojeoloji haritası 

hazırlanmıştır. Bu haritaya göre geçirimli birimler alüvyon ve yamaç molozu 

geçirimli birim (Gç1), Çaltepe formasyonunu oluşturan Çaltepe kireçtaşları, Fele 

formasyonu kireçtaşları, Hacıalabaz formasyonuna ait Hacıalabaz kireçtaşları, 

Anamasdağ formasyonunu oluşturan Anamasdağ kireçtaşları ve Deliktaş formasyonu 

geçirimli birim (Gç2), Eğirler formasyonu ile kumtaşı, çakıltaşı, karbonat ve 

kiltaşlarından yapılı Bağkonak ve Göksöğüt formasyonları yarı geçirimli (Gy), 

Kızıldağ ofiyolitleri geçirimsiz birim olan (Gz1) ve Sultandede formasyonu ve 

Gölgeli formasyonu bölgenin bir diğer geçirimsiz birimini oluşturmaktadır.

102 

Çalışma alanında özel kişilere ait 100’den fazla ve DSİ’ ye ait 31 adet sondaj kuyusu 

bulunmaktadır. Bölge için temsili olduğu düşünülen 13 adet DSİ tarafından açılan 

sondaj kuyularında yapılan pompaj deney verilerinden yararlanılarak alüvyon 

akiferin hidrolojik parametreleri olan K, T ve S değerleri tespit edilmiştir. 

Şarkikaraağaç ovası için hesaplanan hidrolojik parametreler k= 1,47x 10 -4 ile 9,92x 

10 -5 arasında, T= 1,32x 10 -2 ile 6,81x 10 -4 arasında, S= 9,19x 10 -6 ile 6.37 arasında 

olduğu belirlenmiştir. 

Şarkikaraağaç ovasında Ekim 2004 ve Mayıs 2005 dönemlerinde yeraltısuyu seviye 

ölçümleri yapılarak bu ölçümler 1/ 100 000 ölçekli yeraltısuyu seviye haritaları 

hazırlanmıştır. Yeraltısuyunun akım yönü Beyşehir gölüne doğrudur. 

Havzada emniyetli olarak kullanılabilecek yeraltısuyu potansiyelini belirlemek 

amacıyla bilanço elemanlarından yağış, buharlaşma- terleme, akış ve süzülme 

miktarları belirlenerek bilanço hesabı yapılmıştır. Beslenim olarak yağıştan 430.807 

x 10 6 m 3 /yıl, Beyşehir gölü sulamasından 19.33 x 10 6 m 3 /yıl, sondaj sulamasından 

7.56 x 10 6 m 3 /yıl su gelmektedir. Boşalım olarak ise buharlaşmadan 283.28 x 10 6 

m 3 /yıl, kuyularla çekimden 10.22 x 10 6 m 3 /yıl, Beyşehir gölüne yeraltısuyu boşalımı 

8.22 x 10 6 m 3 /yıl, drenaj kanalına olan boşalım ise 32.51 x 10 6 m 3 /yıl olarak 

hesaplanmıştır. Ova için toplam beslenim miktarı 457.697 x 10 6 m 3 /yıl ve toplam 

boşalım miktarı ise 334.23 x 10 6 m 3 /yıl’dır. Tüm bu verilere göre ovada, beslenmeboşalma 

farkının % 60’ı olan 74.08 x10 6 m 3 /yıl’lık mşiktar emniyetli olarak 

kullanılabilecek yeraltısuyu miktarıdır. 

Havzada birçok kaynak boşalımı söz konusudur. Bunlardan başlıcaları Soğukpınar, 

Pınarbaşı, Belceğiz, İlidere, İçmeler kaynakları olup bu kaynakların hiçbirinin 

debilerine ait düzenli veri bulunmamaktadır. 

Çalışma alanındaki yeraltısuyunun kalitesi, kullanılabilme özellikleri ve kirlilik 

durumlarının belirlenebilmesi amacıyla havza genelinde havzayı temsil eden çeşitli 

kaynak ve sondaj kuyularından su örnekleri alınmış ve bu numunelerin kimyasal

103 

analizleri yaptırılmıştır. Hazırlanan hidrojeokimya haritasında suların genellikle Ca- 

Mg-HCO 3 ’lı sular fasiyesinde olduğu görülmektedir. Bununla birlikte Belceğiz, 

Kocaçeşme ve Çamlık kaynaklarında dolomitik kireçtaşları ile etkileşimden 

kaynaklanan Mg zenginleşmesi nedeniyle bu sular Mg-HCO 3 ’lı sular fasiyesindedir. 

Çavundur kaynağında da yine Mg zenginleşmesi gözlenmektedir. Bu kaynak Mg-Ca- 

HCO 3 ’lı suları temsil etmektedir. İçmeler mineralli su kaynağı ise, Ca-Mg-Na- 

HCO 3 -SO 4 ’lı sulardır. Bölgedeki suların sulamaya uygunluğunu belirlemek amacıyla 

ABD Tuzluluk laboratuarı ve Wilcox diyagramlarına göre sınıflandırma yapılmıştır. 

ABD Tuzluluk laboratuarı sınıflamasına göre; çalışma alanında bulunan yeraltısuları 

genel olarak C2S1 sınıfında sadece Ördekçi’deki sondaj kuyusundan alınan su örneği 

(S4) C3S1 sınıfındadır. Wilcox diyagramı sınıfalamasında ise; çalışma alanındaki 

tüm sular (S4 no’lu sondaj kuyusuna ait su hariç ) çok iyi kullanılabilir, S4’ e ait su 

ise iyi kullanılabilir su sınıfındadır. Ayrıca, endüstride kullanım özelliklerinin tespiti 

için ‘Kalsiyum Denge Diyagramı’ kullanılarak sınıflama yapılmıştır. Buna göre; S1, 

S2, S3, S5, S7, S8, S9, S11, S13, S14 ve S15’ e ait sular ‘karbonat çözündürebilir’, 

S4, S6, S10, S12 ve S16’ a ait sular için ‘karbonat çökelmesi izlenir’ sular 

sınıfındadır. Bir diğer özellik olan suların köpürme özelliğine göre yapılan 

sınıflamada çalışma alanındaki suların tamamı (S10 hariç) ‘kaynarken köpürmeyen 

sular’ sınıfındadır. S10 ise ‘kaynarken çok köpüren sular’ sınıfındadır. Beton üzerine 

etkilerine göre yapılan sınıflamada ise; bütün suların (S10 hariç) SO 4 miktarının 0 – 

3.12 mek/ l arasında olmaları nedeniyle beton üzerine etkileri yoktur. Sadece, S10’a 

ait su önemli derecede etkili olma özelliğindedir. 

Havzadaki kirlilik durumunu belirleyebilmek için ova genelinde temsili olarak 

seçilen lokasyonlardan alınan su örneklerinde nitrit (NO 2 ), nitrat (NO 3 ) , amonyak 

(NH 4 ) ve ağır metal analizleri yaptırılmış ve çalışma alanında yapay gübre kullanımı 

ve hayvan atıklarının gübre olarak kullanımı nedeniyle yeraltısuyunun kirlendiği 

ortaya konmaktadır. Ağır metal analizlerinde, mineralli su kaynağı özelliğindeki 

İçmeler kaynağı hariç diğerlerinde sınır değerleri aşan konsantrasyonlara 

rastlanmamıştır. Şarkikaraağaç ovası genelindeki tüm yerleşim yerlerinde 

kanalizasyon sistemi bulunmamaktadır. Bu durum yeraltısularının giderek daha da 

kirlenmekte olduğunun bir göstergesidir. Ayrıca, yeraltısuyundan beslenen ve

104 

Deliçay drenaj kanalınının da boşaldığı Beyşehir gölü suları da artan bir hızla 

kirlenmekte ve buradan içme ve kullanma sularını karşılayan çevre halkının 

geleceğini tehdit altına almaktadır. Bu nedenle ovada kanalizasyon sistemleri bir an 

evvel tamamlanmalı ve kirlilik kontrol altına alınmalıdır. 

Ayrıca, çaılşma alaında bulunan suların seçilen bazı minerallere göre doygunluk 

dereceleri hesaplanmıştır. Yeraltısularının genellikle aragonit, kalsit, ve jips 

çözündüren ve kuvarsı çökelten özellikte olduğu belirlenmiştir. Dolomitik 

kireçtaşlarından beslenen kaynaklar dolomit mineraline doygun ve dolomit çökelten 

sulardır. İçmeler mineralli su kaynağı ise; aragonit, kalsit, dolomit ve kuvarsı 

çökeltici özelliğe sahiptir. 

Çalışma alanında yapılan bir diğer çalışma ise ovadaki suların kökenlerini 

belirlemeye yönelik olmuştur. Bu çalışma doğrultusunda ovadan alınan su 

örneklerinde çevresel izotop analizleri yaptırılmıştır. Oksijen 18 ve döteryum 

analizlerinde Şarkikaraağaç ovasındaki yeraltısularının oksijen-18 ve döteryum 

değerlerinin tamamen buharlaşma etkisi altında olmayan atmosferik suları temsil 

eden Dünya Meteorik Su Çizgisi (δD= 8 δ 18 O + 10) ile çakıştığı gözlenmektedir. 

İçmeler mineralli su kaynağı, Arslandoğmuş sıcak su kaynakları ile Pınarbaşı 

kaynağı, Akdeniz kökenli yağışlardan da etkilenmişlerdir.

105 

6. YARARLANILAN VE DEĞİNİLEN KAYNAKLAR 

Akay, E., 1981, Beyşehir Yöresindeki (Orta Toroslar) Olası Alt Kimmeriyen Dağ 

Oluşumu İzleri. T.J.K. Bült., C. 24, 25 – 29, Ankara 

Altınkale, S., 2001. Eğirdir ve Burdur Göllerinin Hidrojeokimyasal ve İzotop 

Jeokimyasal Karşılaştırılması. Yüksek lisans tezi, SDÜ Fen Bil. Enst.,58 

s. 

Atıgan, A., ve Topçam, A., 1975, Isparta – Şarkikaraağaç Ovası Planlama 

Kademesinde Hidrojeolojik Etüt Raporu. Enerji ve Tabii Kaynaklar 

Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müd., XVIII. Böl. Müd. Raporu, Isparta 

Ayhan, A., ve Karadağ, M., 1985, Şarkikaraağaç (Isparta) Güneyinde Bulunan 

Boksitli Demir ve Demirli Boksit Yataklarının Jeolojisi ve Oluşumu. 

TJK. Bült., C. 28, 137 – 146 

Blumenthal, M. M., 1947, Beyşehir – Seydişehir Hinterlandındaki Toros Dağlarının 

Jeolojisi. MTA yayını, seri D, 2, 242 s., Ankara 

Boray, A., Şaroğlu, F., ve Emre, Ö., 1985, Isparta Büklümünün Kuzey Kesiminde 

Doğu – Batı Daralma İçin Bazı Veriler. Jeoloji Müh. Dergisi, s., 9 – 20 , 

Ankara 

Brunn, J.H., Dumont, J.F., Graciansky, P, de: Gutnic, M. Juteau, T., Martoux, J., 

Monod, O ve Poisson, A., 1971, Outline of the Geology of the Western 

Taurids. In Geology and History of Turkey, Compbell (A.S. ed), Petrol 

Explor, Soci. Of Libya, Tripoli, 225 – 255 

Canik, B., 1998, Hidrojeoloji, Yeraltısularının Aranması, İşletilmesi, Kimyası. 

Ankara Üniv. Fen Fak. Jeoloji Müh. Böl., Ankara 

Cengiz, O., 1991, Çarıksaraylar (Şarkikaraağaç - Isparta) Kuzeyinin Jeolojisi Ve 

Kurşunlu Barit Yatakları. Yüksek Lisans Tezi, Akd. Üniv. Fen Bil. Enst., 

75 s. 

Cengiz, O., Kuşcu, M., 1993, Çarıksaraylar (Şarkikaraağaç-Isparta) Kuzeyinin 

Jeolojisi Ve Kurşunlu Barit Yatakları. TJK Bült., C.36, S.1, 63 -64 s. 

Cengiz, O., 1997, Şarkikaraağaç (Isparta) ve Hüyük – Doğanhisar (Konya) 

Arasındaki Barit Yatakları ve Oluşumu. Doktora tezi, SDÜ Fen Bil. Enst., 

Isparta (Yayımlanmamış) 

Cengiz, O., ve Kuşcu, M., 2003, Evolution And Geochemical Characteristics Of 

Liswaenits Between Madenli And Belcegiz (Gelendost – Sarkikaraagac,

106 

Isparta - Turkey). Proceeding of the 7th Biennal SGA Meeting, 24 – 28 

August 2003, Athens – Greece, V. 1, p. 567 - 570 

Craig, H., 1961, Isotopic Variations in Meteoric Waters, Science, Vol. 133, 1833- 

1834. 

Çapan, U., 1980, Toeos Kuşağı Ofiyolit Masiflerinin (Marmaris, Merisn, Pozantı, 

Pınarbaşı, Divriği) İç Yapıları, Petroloji ve Petrokimyalarına Yaklaşımlar, 

H. Üniv., Yerbil., Enst., Doktora tezi, 400 s., Ankara 

Çevre ve Orman Bakanlığı, Beyşehir Gölü, www.cevreorman.gov.tr 

Desprairies, A., Gutnic, M., 1972, Les gresrouges au sommet du Paleozoique du 

masif du Sultan Dağ et Les Niveaux (North – East du Taurus Occidentale, 

Turquie) Analyses Chimi Gues et Mineraloqie Ques Signification 

Paleoqegraphie: Bull de. la Soc. Geol. De France Ser (7), Tem. XII., 505 

– 514 s., N., 3. 

Demirkol, C., 1977, Yalvaç – Akşehir Dolayının Jeolojisi. S.Ü. Fen Fak. Böl., 

Doçentlik Tezi, 114 s. 

Demirkol, C. ve Sipahi, H., Çiçek, S., 1977, Sultandağının Stratigrafisi ve Jeoloji 

Evrimi. MTA. Enst., Raporu, 6305 (yayımlanmamış). 

Demirkol, C. ve Sipahi, H., 1979, Bağkonak – Çimendere – Muratbağı (Isparta) 

Yöresinin Jeolojisi. Jeo. Müh. Derg., S. 7, s. 29 – 38,Ankara 

Demirkol, C., 1981. Sultandağ kuzeybatısının jeolojisi ve Beyşehir – Hoyran Napı ile 

ilişkileri: Tübitak temel bilimler araştırma grubu. proje no: TBAG 382, 56 

s., (yayımlanmamış) 

Demirkol, C., ve Yetiş, C., 1985, Sultandağ Kuzeybatısındaki Allokton Birimler Ve 

Jeoloji Evrimi. Jeol. Müh. Dergisi, 22, 3 -10, Ankara 

Dean, W.T., ve Monod, O., 1970, The Lower Paleızıic Stratigraphy And Faunes Of 

The Taurus Mountains Near Beysehir, Turkey. I., Stratigraphy: Bull. Brit. 

Mus. Nat. Hist. Geol., V. 19, N.8, 411 – 426 s. 

DMİ, 2005, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müd., 1966 – 1996 Yılları Arası 

Meteoroloji Elemanları Ölçüm Değerleri 

DSİ, 1975, Şarkikaraağaç Ovası Hidrojeolojik Etüd Raporu, Isparta 

DSİ, 1992, Şarkikaraağaç Projesi, Şarkikaraağaç Pompaj Ve YAS Sulamaları 

Planlama Drenaj Raporu. Proje no: 1614, Cilt – 1,Isparta 

DSİ, Teknik Araştırma ve Kalite Kontrol Dairesi Başkanlığı, 1997, Hidrolojide 

İzotoplar Ve Nükleer Teknikler. 9 – 14 Kasım, Adana.

107 

Dumont, J. F. Ve Kerey, E., 1975, Eğirdir Gölü Güneyinin Temel Jeolojik Etüdü. 

TJK Bült., 18/2, 169 – 174 

Elitok, Ö., 2000, Şarkikaraağaç (Isparta) Ve Çevresinin Jeoloji, Mineroloji Ve 

Petrografisi. Doktora tezi, Süleyman Demirel Üniv., Fen Bil., Enst., 

Isparta (yayımlanmamış) 

Eren, Y., 1990, Engilli (Akşehir) Ve Bağkonak (Yalvaç) Köyleri Arasında 

Sultandağları Masifinin Tektonik Özellikleri. TJK. Bült., C.33, 39 – 50 s. 

Erişen, B., 1972, Afyon – Heybeli (Kızılkilise) Jeotermal Araştırma Sahasının 

Jeolojisi Ve Jeotermal Enerji Olanakları. MTA Arşivi, Rap. No: 3107, 

Ankara 

Gat, J. and Carmi, I., 1970, Evoluation Of The İsotopic Composition Of Atmospheric 

Waters İn The Mediterranean Sea Area. Journal of Geophysical Research, 

75, 3039-3048. 

Haude, H., 1972, Stratigraphie und Tektonik des Südliche Sultan Dağ (SW 

Anatolien). Zeit. Deutsch. Geol. Ges., V. 123, 411 – 421 

Isparta İli Çevre Durum Raporu, 1994, Isparta Valiliği Çevre İl Müdürlüğü. Isparta 

Juteau, T., 1980, Opholites Of Turkey, Ofioliti, Special Issue: “Tethyan Ophilites”. 

G. Roccii edit., vol. 2, 199 – 237. 

Ketin, İ., 1994, Genel Jeoloji. İTÜ Vakfı yayınları, no: 22, İstanbul 

Kharaka, Y.K., Gunter, W.D., Aggarwal, P.K., Perkins, E.H. ve DeBraal, J.D., 1988. 

A Computer Program For Geochemical Modeling Of Water-Rock 

İnteractions. U.S. Geol.Surv. Water-Resources Investigations Report 88- 

4227, 420 p. 

Koçyiğit, A., 1981, Isparta Büklümünde (Batı Toroslar) Toros Karbonat 

Platformunun Evrimi. TJK. Bült., 24/ 2, 15 – 23. 

Kuşcu, M., ve Aydoğan S., 2003, Koruyaka Ve Göksöğüt (Yalvaç-Isparta) Plaketli 

Kireçtaşlarının Yapıtaşı Olarak Kullanılabilirlikleri. SDÜ Fen Bilimleri 

Enst. Dergisi, cilt:7, sayı:2; 283-292. 

Monod, O., 1967, Batı Toros Kireçtaşlarının Temelindeki Seydişehir Şistlerinde 

Bulunan Ordovisiyen Bir Fauna. MTA. Enst. Yayını, s. 69, 76s. 

Monod, O., 1977, Recherces Geologiques Dans Le Taurus Occidental Au Sud De 

Beyşehir (Turquie). These, Univ. Paris – sud.,Orsay, 422 p.

108 

MTA Raporu, 1987, Sultandağı güneydoğusu ile Anamasdağı dolayının jeolojisi, 

MTA Genel Müd. Jeol. Etüdler Dairesi Başkanlığı, Ankara 

Özgül, N., ve Gedik, İ., 1973, Orta Toroslar’ Da Alt Paleozoyik Yaşta 

Çaltepekireçtaşı Ve Seydişehir Formasyonu’ Nun Startigrafisi Ve 

Konodont Faunası Hakkında Yeni Bilgiler. TJK Bült., Cilt. XVI., Sayı:2 

Özgül, N., 1976, Torosların Bazı Temel Jeolojik Özellikleri. Türk,ye Jeol. Kur. 

Bült., 19, 65 – 78 

Özgül, N., Bölükbaşı, S., Aklan, H., Öztaş, H., ve Korucu, M, 1991, Göller 

Bölgesinin Tektono – Stratigrafik Birlikleri. Ozan Sungurlu Semp. Bild. 

(ed. S. Turgut), Kasım – 1991, 213 -237 

Öztürk, E.M., Öztürk, Z., Acar, Ş., Ayaroğlu, A., 1981, Şarkikaraağaç (Isparta) Ve 

Dolayının Jeolojisi. MTA., Enst., Raporu, N. 7045, 190 s., 

(yayımlanmamış) 

Öztürk, E.M., Dalkılıç, H., Ergin, A. ve Avşar, Ö.P., 1987, Sultandağ Güneydoğusu 

İle Anamasdağı Dolayının Jeolojisi. MTA. Raporu N. 81 -91 

(yayımlanmamış), 

Poisson, A., 1977, Recherces Geologiquies Dans Les Taurides Occidentales 

(Turquie). These de Etat., Univ., Paris – Sud., Orsay, 795 p. 

Sayın, M., 1987. İzotop Teknikleri Kullanılarak Yeraltısuyu Orjininin Belirlenmesi. 

DSİ Genel Müd. Teknik Araştırma ve Kalite Kontrol Dairesi Başkanlığı, 

9-14 Kasım, Ankara. 

Soyaslan, İ., 2004, Eğirdir Gölü Doğusunun Hidrojeoloji İncelemesi Ve Yeraltısuyu 

Modellemesi. SDÜ Fen Bil. Enst., Doktora tezi, Isparta (yayımlanmamış) 

Şahinci, A., 1986, Genel Hidrojeoloji. Dokuz Eylül Üniv. Müh. Mim. Fak. Jeoloji 

Müh. Böl., İzmir 

Şenel, M., Dalkılıç, H., Gedik, İ., Serdaroğlu, M., Bölükbaşı, A.S., Metin , S., 

Esentürk, K., Bilgin, A.Z., Uğuz, F., Korucu, M. ve Özgül, N., 1992, 

Eğirdir – Yenişarbademli – Gebiz Ve Geriş – Köprülü (Isparta - Antalya) 

Arasında Kalan Alanların Jeolojisi. MTA Rap., 9390, TPAO Rap., 3132, 

559 s., Ankara (yayımlanmamış) 

Şenel, M., Gedik, İ., Dalkılıç, H., Serdaroğlu, M., Bilgin, A.Z., Uğuz, F., Bölükbaşı, 

K., Korucu, M. ve Özgül, N., 1996, Isparta Büklümü Doğusunda Otokton 

Ve Allokton Birimlerin Stratigrafisi (Batı Toroslar). MTA derg., 118, 111 

– 160 

Uslu, O. ve Türkman, A., 1987, Su Kirliliği Ve Kontrolu. T.C. Başbakanlık Çevre 

Genel Müdürlüğü Yayınları Eğitim Dizisi, 364 s., Ankara

109 

Yağmurlu, F., 1991, Yalvaç – Yarıkkaya Neojen Havzasının Stratigrafisi Ve 

Depolama Ortamları. Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt: 34, S: 9 -19, Ankara

110 

ÖZGEÇMİŞ 

Adı Soyadı : Simge Örmeci (Varol) 

Doğum Yeri: İstanbul 

Doğum Yılı: 1978 

Medeni Hali: Evli 

Eğitim ve Akademik Durum 

Lise : 1991-1994 Ankara Kalaba Lisesi 

Lisans: 1995-2000 Süleyman Demirel Üniversitesi 

Mühendislik Mimarlık Fakültesi 

Jeoloji Mühendisliği Bölümü

EKLER

EK-7 

KUYU HİDROLİĞİ GRAFİKLERİ

(Isparta) Hidrojeoloji Ä°ncelemesi Simge Ãrmeci YÃ¼ksek Lisans Tezi ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

(Isparta) Hidrojeoloji Ä°ncelemesi Simge Ãrmeci YÃ¼ksek Lisans Tezi ...