ÜÇ AYLARIN FAZİLETLERİ VE MÜBAREK GECELER

d e r g i s i 

2147-642Bizbiriz 

Sayı: 4-5 

Mayıs - Haziran 2013 

ISSN: 

“Allah’ım! Recep ve Şaban ayını bize mübarek 

kıl ve bizi Ramazan ayına kavuştur.” 

ÜÇ AYLARIN 

FAZİLETLERİ VE 

MÜBAREK 

GECELER 

Bizbiriz Dergisi 

1

EDİTÖRDEN 

Gariban bir vatandaşın kapısına iki araba yanaşıyor. 

Kadınlı erkekli on kişi arabadan iniyor 

ve ekibin başındaki muhtar kapıyı çalıyor. Komşular, 

hane sahibinden önce tedirgin oluyor. 

Hane sahibi ise kapıyı açarken titremeye 

başlamış durumda. Gözleri kucağımızı dolduran 

“ON HAFTA SOHBETLERİ” kitaplarına ve BİZ- 

BİRİZ DERGİSİ’ne takılınca bir anda rahatlıyor ve 

bizi içeriye buyur ediyor. 

BİZBİRİZ DERNEĞİ gönülleri olarak her hafta 

bir mahalledeyiz. Mahalle muhtarının eşliğinde 

ihtiyaç sahibi ailelere karınca kaderince destek 

olmak amacıyla hareket ediyoruz. Maddi anlamda, 

karınları doyuracak kadar yardımda bulunabiliyor 

muyuz bilmiyorum ama gönülleri 

doyurmanın daha çok gayretindeyiz. Abdullah 

Murad ŞÜKRÜOĞLU (ks) Hocamızın sohbetlerinden 

oluşan kitapların, bedene şifa, gönle cila, 

ruha gıda olacağından hiç şüphemiz yok. Yeter 

ki, gönül ehlinin eline geçsin. İncileri bataklığa 

dökmemek de ayrı bir hassasiyetimiz. Bu ziyaretlerimizde, 

dergimizi de kitapların yanında bir 

özet gibi sunuyoruz, gönül ehillerine… 

* * * 

Kitap ve dergi çalışmaları tarihe düşülen 

nottur. Nesillere hitap eder. Kağıda yazılan, ekrana 

yazılandan muteberdir. Kağıt; cömerttir, 

her daim bereketini gösterir. Vefalıdır, ihanet 

etmediğin sürece seni terk etmez. Kağıda hor 

davranmazsan, üzerine emanet ettiğini korumaktan 

vaz geçmez. 

BİZBİRİZ Dergisi ve ON HAFTA SOHBETLE- 

Rİ ile tarihe notlar düşmenin azmindeyiz. Onu 

koruyacak, bedelini ödeyecek ve hakkını teslim 

edecek gönüllere ulaşması için gayret ediyoruz 

ki, sadaka-i cariye özelliğini yitirmesin. Kim, bu 

sayfalardan bir ilim öğrenir ve hayatına tatbik 

ederse o ve onun evlatlarının ömrünce hasenatımızın 

devam edeceğine inanmışız bir kere. 

Aksamalara hedef olsak da durmak ve vaz geçmek 

yok. Dergimizin neşriyatına devam ediyoruz. 

Ama siz değerli okurlarımızdan da destek 

bekliyoruz. Dergimizin bedeli, okumak ve hayata 

tatbik etmektir. Lütfen bu dergi elinize geçtiği 

andan itibaren bedelini ödemeye başlayın ki 

biz de neşriyat azmimizi yitirmeyelim. 

* * * 

Dostlar bu sayıda kalemlerini üç ayların faziletini, 

bereketi, feyzini ve iştiyakını anlatmak 

için kağıtla buluşturdular. Allah (c.c) hepsinden 

razı olsun. Her hareketleri kendilerine ve ailelerine 

hasenat olarak dönsün. Rabbim yazanları, 

gönderenleri, baskıya hazırlayan ve basanları 

ve elbette okuyup hayatına tatbik edenleri 

korktuklarından emin eylesin, umduklarına nail 

eylesin. 

Biz sözü uzatıp, değerli dostların anlamlı 

yazıları ile buluşmanızı geciktirmeyelim. Allah 

(c.c) yar ve yardımcımız olsun derken sözü Rasululllah 

(sav) Efendimiz duası ile bağlayalım: 

“Allahım, Recep ve Şaban aylarını bizler 

için mübarek kıl ve bizi Ramazan ayına ulaştır” 

(Amin) 


İmtiyaz Sahibi 

Bizbiriz Derneği adına 

Yön.Krl.Bşk. M. Emin Doğan 

Genel Yayın Koordinatörü 

Kadir Aydın 

Editör 

Duran Toklucu 

Grafik – Tasarım 

Yasin Candan 

Fotoğraf 

Bahadır Aktaş 

Reklam Koordinatörü 

Ahmet Navruz 

Samet Dünsöz 

Yayın Kurulu 

Ali Haydar 

Eslem Ercan 

Faruk Kul 

Ebubekir Onhan 

Selman Bahar 

Safa Ak 

Ayşe Tunç 

Ümmü Haram 

Baskı Tarihi 

Haziran 2013 

Baskı 

Erman Ofset 

Matbaacılık Sanayi Tic. Ltd. Şti. 

Yeni Matbaacılar Sit. 

Yayın Cad. 6. Blok No:14 Konya 

Tel : 0 332 342 01 55 

Fax : 0332 342 21 63 

www.ermanofset.com 

Bizbiriz Dergisinde yayınlanan yazı, 

şiir, söyleşi, fotoğraf, illüstrayon, 

infografik ve makalelerin elektronik 

ve basılı ortamlarda çoğaltılma hakkı 

Bizbiriz Derneği’ne aittir. 

Yayın Türü 

Aylık, yaygın süreli yayın 

Bizbiriz Derneği 

Şeyh Sadrettin Mahallesi 

Turgutoğlu Sokak No:9 

Meram / KONYA 

Tel : 0 (332) 353 27 00 


0 (541) 248 65 28 - 0 (507) 577 22 25 

3

İstiâze ve 

Besmelenin 

Tefsiri 

6 

Kültürel 

Çöküş 

10 

Surelerden 

12 

Fıkıh 

14 

Hadis 

17 

Siyer-i Nebi 

18 

Tasavvuf 

22 

Üç Ayların 

Faziletleri ve 

Mübarek 

Geceler 

31 

Aşk 

35 

Sahabe-i Güzin 

36

Müslüman 

Bilimadamları 

41 

İlm-ü Hal 

44 

“Toprağı 

Kaybedilmiş 

Kubbe: Gönül 

Dünyamız” 

49 

‘Sınır’sız 

Kardeşlikler... 

51 

Arapça 

Rabca’ya 

Götürür 

53 

Haydar 

56 

İlginç Bilgiler 

57 

Altın oran: 

Evrenin 

Matematiği 

58 

Üstad Necip 

Fazıl 

60 

Tarih’te Mayıs 

62

İstiâze ve 

Besmelenin Tefsiri 

Hamide ERBAY 

Beşiktaş İlçe Vaizi 

İstiâzeninAnlamı: 

Kur’an-ı Kerim okumaya başlamadan 

önce istiâze etmek, Allah-u Teâla’nın 

emridir. Nahl Sûresi’nin 98. ayetinde şöyle 

buyrulmaktadır: “Kur’an okuduğun zaman 

kovulmuş şeytândan Allah’a sığın. ”Sözlükte 

“sığınmak, korunmak” anlamındaki “avz” 

kökünden türeyen istiâzenin terim anlamı, 

her türlü kötülükten korunabilmek için sözle 

Allah’ın yardım ve himayesini istemektir. 

Bunun için eûzu, maâzallah (Allah’a sığınırım), 

neûzubillah (Allah’a sığınırız) ibareleri 

kullanılır. Aynı kökten türeyen taavvüz de aynı 

anlamdadır. 1 

Şeytân kelimesi Arap dilinde “şatn” 

kökünden gelmekte olup, hayırdan uzak olan 

anlamına gelmektedir. Hakk’a başkaldırıp 

o dergâhtan kovulduğu için İblis’e şeytân 

denilmiştir. 

Er-racîm ise, taşlamak anlamındaki “rcm” 

kökünden sıfattır. Taşlanmış, kovulmuş 

anlamındaki racîm, Allah’ın huzurundan 

kovulan şeytanın sıfatı olmuştur. 2 

Kur’an-ı Kerim’de ve Hadislerde İstiâze: 

Kur’an-ı Kerim’de istiâze Allah lafzı 

1 ”İstiâze”md.,Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 

(TDVİA), c.XXIII, s.318. 

2 Süleyman Ateş, Kur’an-ı Kerim Tefsiri, c.I, s.71. 

ile yedi, rab ile sekiz, rahmân ismi ve cin 

kelimesiyle birer defa olmak üzere onyedi 

ayette geçmektedir. Bu ayetlerde Hz. Nuh 

bilmediği şeyi istemekten (Hud 11/7), Hz. 

Yusuf kendisine şehvetle yaklaşan kadından 

ve kardeşleriyle arasında cereyan eden 

olaylarda hata yapmaktan(Yusuf 12/23,79), 

Hz. Musa(a.s.) kavmine karşı alaycı tavır 

takınmaktan (Bakara 2/67), ve âhirete 

inanmayan kibirlilerle (Mümin40/27), onların 

düşmanlıklarından (Duhan 44/20), Allah’a 

sığınmışlar ve onun yardımını istemişlerdir. 

Hz. Peygamber’e de, başta şeytânların 

vesveseleriyle kalpleri kin dolu olanlardan 

ve hiçbir delile dayanmadan Allah’ın 

âyetleri hakkında tartışanların kötü niyet ve 

davranışlarından olmak üzere çeşitli şerlerden 

istiâzede bulunması emredilmiştir(Araf7/200; 

Nahl 16/98;Mü’minûn 23/97-98; Mümin 

40/56; Fussilet 41/36;Felak 113/1-5;Nas 114/1- 

6). Kur’an’da ayrıca İmran’ın zevcesinin (Al-i 

İmran3/36) ve kızı Meryem’in (Meryem19/18) 

istiâzelerinden söz edilmektedir. Cin suresinin 

6. ayetinde ise, insanlardan bazılarının bir 

kısım cinlere sığındıkları bildirilmiş ve bunun 

doğru olmadığı belirtilmiştir. 

İstiâze konusuna hadislerde de genişçe 

yer verilmiştir. Bu hadislerde Hz. Peygamber 


6

ütün kötü sıfatlardan, fayda vermeyen 

işlerden, şeytanın vesvesesinden, dünya ve 

ahirette insana eziyet veren şeylerden Allah’a 

sığınmış, bu maksatla daha çok İhlas, Felak 

ve Nâs sûrelerini okumuş, bunu ashabına da 

tavsiye etmiştir. 3 

İstiâze Lafızları: 

İstiâze, Kur’an’dan bir âyet değildir. Hz. 

Peygamber’den gelen en kuvvetli rivayete 

göre istiâze sözü: “Eûzu billahi mine’şşeytâni’r-racîm(Kovulmuş 

şeytandan Allah’a 

sığınırım)” ifadesidir. Başka bir rivayete göre 

de Peygamberimiz “Eûzubillahi’s-semii’lalimimine’ş-şeytâni’r-racîmiminhemzihi 

ve 

nefhihi ve nefesihi(Şeytan’ın aldatmacasından, 

üfürmesinden ve okumasından herşeyi bilen 

ve işiten Allah’a sığınırım)” derdi. Hadisin 

metninde geçen “hemz” ölüm ve boğulmayla, 

“nefh” kelimesi kibirle, “nefs” kelimesi şiirle tefsir 

edilmiştir. 4 Özellikle sabah namazının ardından 

yapılan Kur’an tilavetlerine “Eûzubillahi’s-semîi’lalimimine’ş-şeytâni’r-racîm” 

diyerek başlamak 

İslam ülkelerinde gelenek halini almıştır. Bu 

geleneğin oluşması, sabah vakitlerinde Haşr 

sûresinin son üç ayetini sözü edilen istiâze ile 

başlayarak okumanın fazileti hakkında rivayet 

edilen hadise dayanmaktadır.(Müsned, III:50, 

V:26; Ebu Davut, “Salat”,123; Tirmizi “Mevakıt”, 

65; “Sevabü’l-Kur’an”, 22). 5 

İstiâzenin hükmü: 

“Kur’an okuyacağın zaman kovulmuş 

şeytândan Allah’a sığın” (Nahl 16/98) 

mealindeki ayette geçen emirden vücûb 

hükmünü çıkaranlar varsa da âlimlerin 

çoğunluğu bunun müstehap olduğu ve Kur’an 

okumaya başlamadan önce istiâze yapılmasının 

daha isabetli olacağı görüşündedir. Namaz 

dışında Kur’an okunurken dinleyici varsa 

istiâzenin aşikâre yapılması gerekir, zira bu 

husus kıraâtin sesli olacağının ilan edilmesi 

anlamına gelir. Hanefi mezhebine göre 

birinci rekâtte Fatiha sûresinden önce istiâze 

okumak sünnettir. Namazda istiâze Hanefi ve 

Hanbeli mezheplerine göre birinci rekâtte, Şafi 

mezhebine göre her rekâtte sünnettir. Malikiler 

3 “İstiâze”md.,TDVİA, c.XXIII, s.318. 

4 Süleyman Ateş, a.g.e.,s.71., İbn Kesir, Hadislerle Kur’an-ı 

Kerim Tefsiri, c.II, s.25. 

5 “İstiâze” md.TDVİA, c.XXIII, s.318. 

ise, bunu farz namazlarda mekruh görmekle 

birlikte nafile namazlarda gizli okunmak 

kaydıyla sünnet kabul ederler. Cemaatle 

kılınan namazlarda imam uyan kişinin istiâzede 

bulunması gerekmez. Çünkü istiâze namaz için 

değil, Kur’an okumak içindir. İmam Şâfi’nin, 

aşikâre okunan namazlarda istiâzenin sesli 

ve sessiz olarak iki şekilde yapılabileceğini 

söylemesine karşılık, Ebu Hanife ve Ahmed b. 

Hanbel sessiz okunmasını tercih etmişlerdir. 6 

İstiâzenin Hikmeti: 

‘Eûzu’nun hikmeti, izin isteme ve kapıyı 

çalmaktır. Çünkü hükümdarlardan birinin 

kapısına gelen kişi, onun izni olmadan içeri 

giremez. Aynı şekilde Kur’an okumak isteyen 

kişi, dost ile söyleşmeye başlamak istemektedir. 

Bunun için temiz bir dile muhtaçtır. Dil fuzûli 

söz, malâyani ile kirlenir, istiâze ile temizlenir. 

Marifet ehli demişler ki: Bu kelime Allah’a 

yaklaşanların vasıtası, Allah’tan korkanların 

sarıldığı ip, suçluların başvuracağı nokta, 

felakete düşenlerin dönüş yeri, muhiplerin 

rahatlama mahallidir. Besmelenin istiâzeden 

sonraya bırakılmasının sebep ve hikmeti, 

kalbi güzel şeylerle süslemeye başlamadan 

önce, mâsivâdan temizlemek, Allah’tan başka 

her şeyden yüz çevirmek, Allah’a dönmek ve 

yönelmektir. 7 

Besmelenin Anlamı: 

Besmele (Rahmân ve Rahîm Allah’ın adıyla), 

Arapçada menhût bir isim ve mastardır. 

İslam’dan önce Araplar işlerine bazen “bismi’l- 

Lâtve’l-Uzzâ” diye putlarının adıyla, bazen 

de “bismikellâhümme” diye başlarlardı. Neml 

sûresindeki besmele âyeti (27/30) nâzil 

olduktan sonra, Hz. Peygamber hep bu ibareyi 

kullanmış, besmelenin yazıldığı ilk satıra başka 

hiçbir şeyin yazılmamasını emretmiştir. 8 

‘Bâ’ Edatı: Bâ edatının asıl anlamı 

“yapıştırmak”tır. Hakiki her ilmin bir tek konusu 

vardır. Kur’an-ı Kerîm’in konusunun Allah ile 

âlem ve özellikle de insanlık âlemi arasındaki 

ilişki ve münasebeti bildirmekten ibaret 

olduğunu söylemek mümkündür. Besmelenin 

başındaki bâ edatı (be harfi) bu ilişkiyi ortaya 

koymakta ve kulun yaratanından yardım 

6 “İstiâze md”, TDVİA, c. XXIII, s. 319. 

7 İsmail Hakkı Bursevi, Ruhu’l-Beyân 

8 “Besmele md.”, TDVİA, c. V, s.530. 


7

isteyerek hep ona bağlı kalışını ifade etmektedir. 

Arapça cümle yapısı itibariyle “bâ”nın ilgili 

bulunduğu gizlenmiş bir fiil vardır. Bu besmele 

ile başlanacak herhangi bir fiildir. Allah’tan 

yardım dileyerek başlıyorum veya okuyorum, 

yahut Allah adına okuyorum gibi. 9 

İsm: Yükseklik anlamındaki “sümüvv”den 

gelir. İsm, varlıklara ad olan kelimeye denir. 

Allah: Hak ilahın zât ismi ve özel ismidir. 10 

Kur’an, “er-Rûhu’l-Emîn’in Hz. Peygamber’in 

kalbine düşürdüğü vahy-i ilâhidir. Kur’an’ın 

sûreleri besmele ile başlar. İlk inen vahiyde Alak 

sûresinde, “rabbinin adıyla oku” buyurulmaktadır. 

O halde besmele şu anlamı ifade eder: “Ey 

Muhammed rahmân ve râhîm Allah’ın adına oku. 

Bu söz senin sözün değil, O’nun sözüdür. Sen bu 

sözü kendi adına değil, 

Allah adına söylüyorsun, 

Allah adına insanlara 

duyuruyorsun.” 11 

Er-Rahmân: Yalnız 

Allah için kullanılan bir 

isim olan er-Rahmân, 

zât ismi değil sıfat 

ismidir. Tam anlamıyla 

Türkçe karşılığı yoktur. 

“Rahm” ve “rahmet” 

kökünden türemiş, 

çok merhametli, çok 

rahmet sahibi manasına 

gelen bir sıfattır. 

Rahmân’ın rahmeti ezeli 

rahmettir. Bu bakımdan 

bu rahmet, iyiye de 

kötüye de; mümine de 

kafire de şamildir. Allah’ın her şeyi yaratması, 

Rahmân’lığının rahmetinden ileri gelmektedir. 

Bu fıtrî rahmetten uzak kalan hiçbir şey yoktur. 

Er-Rahîm: Yüce Allah’ın sıfatlarından biridir, 

çok merhametli anlamına gelir. Rahmân ismi 

gibi özel isim olmayıp, Allah’tan başkası için 

de kullanılır. Yüce Allah’ın Rahmân oluşu 

ezele (başlangıcı olmayışa), Rahîm oluşu “lâ 

yezâle” (ölümsüzlüğe) göredir. Yaratılanlar, 

Rahmân ismiyle başlangıçtaki rahmetinden, 

Rahîm ismiyle de sonuçta meydana gelecek 

9 Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, c.I, s.38. 

10 Elmalılı Hamdi Yazır, a.g.e.,c.I, s.38-39. 

11 Süleyman Ateş, a.g.e., c. I, s.73. 

merhametinden doğan nimetler içinde büyürler 

ve ondan faydalanırlar. Bu sebeple, Rahmân, 

bütün mahlukatı rahmetiyle yaratıp besleyen; 

Rahîm, âhirette müminlere lütfuyla cennet, 

kafirlere de adaletiyle azab edendir, diye tefsir 

edilmiştir. 12 

Besmeleden Çıkan Hükümler: Mushaf-ı 

Şerifte iki tür besmele vardır. Biri Nem lsûresinin 

30. ayetinde geçen besmeledir (Mektub 

Süleyman’dandır ve Rahmân ve Rahîm Allah’ın 

adıyla başlamaktadır). Bu besmelenin Neml 

sûresinin ayetinin bir parçası olduğu açıktır. 13 

Diğeri ise, Tevbe sûresi dışında, sûre 

başlarında yazılan ve sûreleri birbirinden ayıran 

besmeledir. Bu 113 besmelenin sûrelerden bir 

ayet mi, yoksa başlı başına bir Kur’an ayeti mi 

olduğu konusu tefsir ve 

usûl ilminde tartışmalı 

bir mesele olmuştur ki, 

bilhassa iman, namaz 

ve kırâat konularıyla 

ilgilidir. Birinci görüşe 

göre bu besmelelerden 

hiçbiri Kur’an ayeti 

değildir. Bu görüş İmam 

Malik hazretlerine aittir. 

Bu sebeple Malikîler 

namazda besmeleyi 

okumazlar. İkinci görüşe 

göre her biri başında 

bulunduğu sûreden bir 

ayettir. Bundan dolayı 

namazda okunması 

farzdır ve yüksek sesle 

okunur. Bu görüş İmam 

Şâfi’ye aittir. Üçüncü 

görüşe göre, sûrelerin başındaki besmele 

başlıbaşına bir âyet olarak Kur’an’dan’dır. Bu görüş 

Hanefi mezhebine aittir. Hanefiler besmeleyi 

müstakil bir âyet olarak kabul ettikleri için, 

Fâtiha’dan önce gizli olarak besmele çekmenin 

sünnet olduğu görüşündedirler. 14 

Besmelenin yerine göre farz, vacip, sünnet, 

haram ve mekruh gibi hükümleri vardır. Enâm 

sûresinin 121. ayetinde “üzerlerinde Allah’ın 

adı anılmayan hayvanların etinden yemeyin” ve 

12 Elmalılı Hamdi Yazır, a.g.e., c. I, s.49-51. 

13 Elmalılı Hamdi Yazır, a.g.e., c. I,s.36. 

14 Elmalılı Hamdi Yazır, a.g.e., c.I, s. 36-37. 


8

Mâide sûresinin 4. ayetinde de “yetiştirdiğiniz 

avcı hayvanların size tutuverdiklerinden de 

yiyin ve üzerine Allah’ın adını anın” buyrulduğu 

için, hayvan keserken ve av üzerine hayvanı 

gönderirken veya silahı çekerken besmele 

çekmek farzdır. Mushaf yazarken Tevbe sûresi 

dışındaki sûrelerin başına besmele yazmak 

da farzdır. Namaz dışında Kur’an okumaya 

başlarken sûrenin başında eûzu besmele 

çekmek âlimlerin çoğunluğuna göre sünnet, 

sûrenin başından değil de herhangi bir yerinden 

başlanırsa menduptur. Tevbe sûresiyle tilâvete 

başlayan ise yalnız eûzu okumakla yetinir, 

besmele çekmez. İslamın yaygın muaşeret 

kurallarından biri de yemek yemeye başlarken 

besmele çekmektir. Konu ile ilgili hadiste 

belirtildiği üzere eğer başında unutulursa 

hatırlandığı zaman “ başında ve sonunda Allah’ın 

adıyla anlamında” (bismillahifievvelihi ve âhirihi) 

demek sünnettir(Ebu Davud, “Et’ime”, 15; Tirmizi, 

“Et’ime”, 47). 

Neml sûresinin 

30. ayetinde yer alan 

besmele sebebiyle 

fakihlerin çoğunluğu 

“cünüp ve hayız 

olan Kur’an’dan 

bir şey okuyamaz” 

(İbnMâce, Tahâret, 

105, Tirmizi, Tahâret, 

9 8 ) m e â l i n d e k i 

hadisine dayanarak 

bu durumda olanların Kur’an okumak maksadıyla 

besmele çekmelerini haram saymışlar, dua ve 

senâ maksadıyla okunmasında ise bir mahzur 

görmemişlerdir. 15 

Lutûf ve ihsanı ile herkesi ve her şeyi kuşatan 

Allah(c.c.) Kur’an-ı Kerîm’i indirirken, ilahî ismini 

öne almak suretiyle başlamanın kutsal edebini 

öğrettiği gibi, besmele düsturunu her şeyin 

anahtarı olarak ihsan ederek, İslam ümmetinin 

bütün iş ve ihtiyaçlarının başında iktibas 

edecekleri ve uyacakları kıymetli bir gelenek 

kılmıştır. Nitekim Resul-i Ekrem de hadis-i 

şeriflerinde şöyle buyurmuştur: “Besmele her 

kitabın anahtarıdır”, “Besmele ile başlamayan 

her mühim iş sonuçsuz kalır”. Mutlaka Allah (c.c.) 

ismi ile başlamayan her iş O’nun yüce huzuruna 

15 “Besmele” md.,TDVİA, c. V, s.531. 

sunulamaz, sonuçsuz ve tamamlanmamış olarak 

kalır. 16 

Abdullah Murat Şükrüoğlu hocamız 

sohbetlerinde asıl önemli olanın, istiâze ve 

besmelenin manalarını değil mahiyetini anlamak 

ve hayata tatbik etmek olduğunu vurgulayarak 

bizi şu şekilde uyarmaktadır: 

Eûzu’yu anlamak, Bismillahirrahmânirrâhim’i 

yaşamaktır.Eûzu “sığınırım”;billahi “O 

Allah’a”;mine’ş-şeytan “şeytandan”;racîm 

“taşlanmış, horlanmış, kovulmuş” şeytandan, 

kötü ve kötülükler yapan, kötü ve kötülüklere 

davet eden nefsimin şerrinden, Hak ve hakikate 

davet edilince riyakârlık yaparım düşüncesi 

içerisine girip de “Yaptıklarımla dediklerim 

birbirini tutmuyor, o zaman köşeye çekileyim” 

diyenin şerrinden. Sığınmanın ne olduğunu 

bilmeyen, nereye sığındığını bilmeyen bir 

insanın Eûzü demesi kadar abes, desturun 

ne anlama geldiğini 

bilmeden, mahiyetini 

bilmeden insanlara destur 

demesi kadar abes bir 

durum yoktur. Elbette 

kelime manalarını değil, 

mahiyetini anlamaktır asıl 

olan. Hayata tatbik etmek 

için anlamaktır. Evvelki 

âlimlerden bir tanesinin 

ölüm vakti geliyor, sekerâta 

yatıyor. Has talebesini 

çağırıyor; 

Evladım ! Elli senemi istiâzeyi anlatarak 

geçirdim, vefatımdan sonra halefim sensin, sen 

de Bismillahirrahmânirrahîm’i anlat bu kalan 

zümreye, diyor. 

Ne âlim bıkmış elli sene Eûzü’yü anlatmaktan; 

ne de cemaat bıkmış Eûzü’yü dinlemekten. 

Elli sene sonra talebesine şunu söylemekte: 

“En iyi anlayan sensin, bundan sonra anlat 

Bismillahirrâhmanirrâhîm’i bu kalan arkamızdaki 

zümreye!. 

Yüce rabbimiz bize ve bütün mü’min din 

kardeşlerimize anlamayı, anlatmayı, hayatımıza 

tatbik etmeyi nasib eylesin. Âmin. 17 

16 Elmalılı Hamdi Yazır, a.g.e., c.I, s. 61. 

17 Abdullah Murat Şükrüoğlu, On Hafta Sohbetleri,c. 3, s. 12- 

13. 


9

KÜLTÜREL ÇÖKÜŞ 

SELMAN BAHAR 

Eğer Müslümanlar güçlü bir devletin çatısı 

altında İslam’ı yaşamak istiyorlarsa, her 

yazımızda değinmeye özen gösterdiğimiz 

üzere kendileri önce güzel Müslümanlar 

olacaklar. Sonra çevrelerine yayacaklar ve 

devletlerinin kültürünü İslamlaştıracaklar. 

Fakat tam tersine kültürümüzün nadide 

güzelliklerini kaybetmeye, İslam’ın güzelliklerini 

ötesine itmeye başlayan bir nesil 

yetişmekte. Bu durumun devamındaki 

tehlike sonraki nesillerin yozlaşmış, değerleri 

boşalmış bir kültür yaşadıklarını bile 

anlayamayacak hale gelmesidir. 

Dünya tarihi dile getiriyor; insanlığın, 

gelişmişlik serüveninin zirvesine varıp düşüşe 

geçeceği eşiğe yaklaştığını, kulak verip 

dinleyebilene. Unutulan coğrafyaların, 

bırakın teknolojik imkânlardan yoksunluğunu 

hala teknoloji kelimesinden bi haber 

olduğunu unutan “gelişmiş” medeniyetler 

var. 20. Yüzyılda büyük savaşlardan ideolojik 

ve ekonomik kârlarla ayrıldığını düşünüp 

zararını küçük devletlerin sırtına yükleyen 

“büyük” devletler var. Hissettiğimiz 

tedirginlik, gelişmiş devletlerin gelişmişlik 

ve modernleşme çizgisinde evrensel hoşgörüyü 

kaybetmeye ve medeniyetler arasındaki 

çekişmenin şiddetli –bazen soğuk 

bazen sıcak her halükarda can yakıcı- savaşlar 

haline dönüşmesine zemin hazırlamasının 

meydana getirdiği tedirginliktir. 

Son yüzyılda iki farklı kültürü simgeleyen 

Avrupa ve İslam devletlerinin yaptığı 

bütün faaliyetlerinin sadece dünyaya zarar 

vermek olduğu düşüncesi acı ve doğru 

bir tespit. Artık Doğu-Batı çekişmesinin 

Dünya siyaset ve sosyal hayatına hırs, öfke 

ve ölümcül rekabetten başka bir şey katamadıkları 

aşikâr bir tablo olarak gözler 

önündedir. Avrupa yalancı zaferlerle kendini 

şımartırken; Doğu bu zaferlerin yalanına 

inanarak kendilerini nefret gölgesine 

itmekteler. Nefret gölgesinde perçinlenen 

sinirler bir kıvılcımda alev topu olmakta 

ve Batıya ulaşamadan kendi içlerinde patlamaktadır. 

Bu durum sadece İslam devletlerinin 

manevi havasını kaybetmesine 

değil, azalan maneviyatla beraber İslam 

halklarının sosyal yaşamlarında ahlaki 

çöküntülere neden oluyor. İman mefhumunu 

yanlış algılamış olmak; imanın bize 

önce bireysel sonra kitlesel güzel getiriler 

sağlamasından öte hayatımızdaki muhabbeti, 

hoşgörüyü, saygıyı ve onurlu bir 

yaşam adına gereken bütün erdem yüklü 

özellikleri kaybettiriyor. 

Şöyle denebilir ki; eğer “Amerika ve İsrail 


10

gibi anti-İslamist altyapıya sahip büyük 

güçler! İslam üzerinde oynadıkları oyunlarda 

hiç mi başarılı olmadılar, onların hiç 

mi suçu yok?” diye sorarsanız “Muhakkak ki 

İslam devletlerinin yaşadığı bunalımda dış 

etkenlerin payı var.” deriz. Ama eğer Irak’ta 

bir Sünni, Şii mahallesine üstünde bombayla 

gidip onlarca canı katledebiliyorsa 

ve iç mihraklar bu Sünni kişiye “kahraman, 

şehit, Allah’ın direnişçisi” diyerek övgüler 

yağdırabiliyorsa burada büyük bir sorun 

vardır. Bu sıkıntının müsebbibi İslam ahlak 

ve şuurunu zamanla kaybedip, kendini yozlaşmaktan 

kurtaramayan Müslümanlardan 

her biridir. 

Bizler Müslüman olarak en kötü 

Müslüman’ın en iyi kâfirden hayırlı olduğunu 

anlayamamışız demektir. Bizler ne 

olursa olsun zulme karşı farklı renkler olarak 

birleşemiyorsak, kolayca farklılıklarımızı 

kullanarak bizi oyuna getiriyorlar demektir. 

Hâlbuki insanın, hele de Müslüman ise 

tek gayesi şuurlu, ahlaklı ve onurlu bir şekilde 

yaşamını bitirmesi değil midir? 

İnanç mefhumu kötü niyetli insanlar elinde 

hafife alınmayacak kadar tesirli bir silah 

haline dönüşebilirken, biz Müslümanların 

en çokta imanımızı ihmal etmemizin neresi 

şuurlu bir yaşamdır? Müslümanları 

birbirine kırdırmanın en etkili yolu İslam 

ahlakını yozlaştırmakken, bizlerin en çokta 

yanlış anlaşılmış “modernizm” kisvesi altında 

Batılılaşma çabamızın neresi ahlaklı bir 

yaşamdır? Dünyalık zaferlerin telaşı içinde 

körelttiğimiz manevi saadet arayışımızın 

neresinde onurlu bir yaşamın izi vardır? 

Abdullah Murad Şükrüoğlu Hocamızdan 

Allah razı olsun çok güzel söylemiş; 

“Hele bakın şu dünya düzenine, 

Kim neyi nasıl cehennem etmiş kendine. 

İnsanoğlu cehennem eder dünyayı kendi 

kendine” 

İntikamın iki belirgin sebebi vardır; kin 

ve ego… Kin sakıncalı ve hoşgörüyü yıkan 

keskin bir hastalıktır. Ego biraz daha masum 

görülebilir. Fakat her halükarda ikisi de 

zalim bir insan haline dönüştürür intikam 

peşinde koşan insanı. Tek istisna ise kendi 

geçmişimizle yarışıp hatalarımızı düzeltmek 

için kendi kendimize giriştiğimiz intikamdır. 

Başka her türlü dünyalık rekabet 

bizde kin ve öfkeye sebep olacak ve her 

zaman için daha fazlasına göz diktirecek bir 

ahlaksızlığa sürükleyecek. 

Bunu devletler bazında düşünemez miyiz? 

Düşünmek zorundayız. Eğer gerçekten 

vatanperver olduğunu kabul edecekse bir 

insan önce İslam’ca düşünecek. Diyecek 

ki “Benim devletimin zulümle, kibirle, can 

yakmayla ne işi ola? Tek işi daha huzurlu sokaklar 

inşa etmek, selam verdiğimde önyargısız 

selamımın alındığı sokaklar… Benim 

devletimin işi İslam’ın rahatça ve her İslami 

âdetin özgürce yaşandığı şehirler inşa etmek. 

Bir ucunda yaşanan felaketi dindirmeye 

diğer ucunun canla başla koştuğu 

bir vatan inşa etmek benim devletimin işi. 

Benim devletimin başka topraklarda gözü 

olmamalı. Bu yüzden benimde başkasının 

ekmeğinde gözüm olmamalı.” 

Bizim daha iyi yaşama çabamız diğer insanların 

hakkını gasp etmemize sebep oluyorsa 

bir şeyleri yanlış yapıyoruz demektir. 

Başka coğrafyalarda zulmün gölgesinde 

yaşamak zorunda bırakılmış kardeşlerimizi 

unutuyorsak hak ve hukuku bilmiyoruz 

demektir. Biz bütün Müslümanların iyiliği 

için çabalayacağız, eğer çabalayamıyorsak 

kötü insanlar olmaya başlamışız demektir. 

İnsanlara İslam’ın Nuru’nu ulaştırmaya çalışacağız. 

Biz kendimizden başlarsak dillendirmeye 

halkalanarak dağılacak salih niyetimiz 

çevremize. Böylece ne kötü insanlar 

gibi vicdanı ardımıza atmış olacağız ne de 

bir Müslüman’ın gözyaşını kanına akıtacağız. 


11

SURELERDEN 

İhlas Suresi 

S.GÜLSOY 

“Sığınırım Allah’a, kovulmuş şeytandan” 

“Rahman Rahim olan Allhah’ın adıyla” 

1 - De ki; O Allah bir tektir. 

2 - Allah eksiksiz, sameddir (Bütün varlıklar O’na muhtaç, 

fakat O, hiç bir şeye muhtaç değildir.) 

3 - Doğurmadı ve doğurulmadı. 

4 - O ‘na bir denk de olmadı. 


12

İhlas suresi, Kur’an’ın 112. suresidir. Mekke 

döneminde nazil olmuştur. Kur’an’daki en kısa 

surelerden biridir. Bu sure İslam dininin temeli 

olan “Allah’ın birliği (tevhit)” ilkesini en güzel, en 

özlü bir şekilde açıklar. 

RAHMAN VE RAHİM OLAN ALLAHIN 

ADIYLA 

İhlas ne demektir? 

İhlas, samimi olmak, dine içten bağlanmak, 

dinin esaslarını sırf Allah rızası için uygulamak, 

her türlü hurafe ve batıl inançlardan samimiyetle 

arınmaktır. 

Câbir bin Abdullah (r.a) anlatıyor: 

Resûlüllah (s.a.v) şöyle buyurdu: “Kim her gün 

elli defa İhlâs sûresini okursa, kıyâmet gününde 

kabrinden şöyle çağrılır: ‘Kalk, ey Allâh’ı öven kişi, 

cennete gir!” 1 

KUR’ÂN’IN ÜÇTE BİRİNE MUÂDİL BİR SÛRE 

Ubeyy bin Ka‘b, Ömer bin Hattâb, EbûMes‘ûd 

el-Ensarî, Simâk, Enes bin Mâlik ve Ebû Eyyûbi’l- 

Ensârî (radıyallâhüanhüm) tarafından rivâyet 

edilen bir hadîs-i şerifte Peygamberimiz (s.a.v) 

Efendimiz şöyle buyurmuşlardır: “Herhangi bir 

akşam İhlâs sûresini okuyan, o gece Kur’ân’ın 

üçte birini okumuş olur” 2 

Buhârî’nin (r.h)Ebû Saîdi’l-Hudrî’den (r.a), 

Müslim’in (r.h) Ebudderdâ’dan (r.a) rivâyet ettiklerine 

göre Resûlüllah Efendimiz(s.a.v): 

- Kur’ân’ın üçte birini bir gecede okumak size 

güç gelir mi? diye sordu. Ashâb-ı kirâm: 

- Buna hangimizin gücü yetebilir, yâ 

Rasûlellah? Dediler. 

Resûlüllah (s.a.v) Efendimiz: 

- İhlâs sûresi (Kul hüvellâhüehad) Kur’ân’ın 

üçte birine denktir, buyurdu. 

1 Taberânî, Mu‘cemü’s-Sağîr, 2/781 

2 Tirmizî, Sünen, Fedâilü’l-Kur’ân, 2 

Müslim’de yer alan Ebû Hüreyre’nin (r.a) rivâyetinde 

ise, Resûlüllah Efendimiz (s.a.v), kendilerine 

Kur’ân’ın üçte birini okuyacağını bildirerek 

ashâbını toplar İhlâs sûresini okur ve hücre-i 

saâdetine girer Bir süre sonra çıkar ve: 

-“Size Kur’ân’ın üçte birini okuyacağım demiştim 

Dikkat ediniz! Bu sûre, Kur’ân’ın üçte birine 

muâdildir” buyurur. 

Ashâb-ı kiramdan Muâviye bin Muâviye el- 

Müzenî (r.a) Medine’de vefât etmişti. O sırada 

Tebük’te bulunan Resûlüllah Efendimize (s.a.v) 

Cebrâil (a.s) haber verdi ve cenâze namazını 

kılmayı isteyip istemediğini sordu Resûlüllah 

Efendimizin (s.a.v) “Evet” cevabı üzerine, 

Müzenî’nin (r.a) cenâzesi Resûlüllah’ın önüne getirildi 

Resûlüllah Efendimiz, arkasında her biri 70 

bin melekten teşekkül eden iki safla birlikte cenaze 

namazını kıldı Sonra Resûlüllah Efendimiz 

(s.a.v) , merhûmun bu mazhariyete nasıl ulaştığını 

sordu Cebrâil (a.s): 

- İhlâs sûresini sevmesi; otururken, (yanları 

üzerine) yatarken, yürürken, dururken her hâl ü 

kârda onu okuması sayesinde! cevabını verdi 3 

KUR’ÂN-I KERİM’İN GÜNLÜK HAKKI 

Ebu’l-Fârûk Süleyman Hilmi Silistrevî (k.s) hazretleri 

de, Kur‘ân-ı Kerim ve İhlâs-ı Şerif’le alâkalı 

olarak buyurmuşlardır ki: 

“Her gün hakk-ı Kur‘ân (Kur‘ân-ı Kerim’in günlük 

hakkı) 200 âyettir; elli İhlâs-ı Şerif okunursa, 

Kur‘ân-ı Kerim’in hakkı ödenmiş olur Buna riâyet 

eden, bu vesîle ile dünyada hiç bir sıkıntı görmez, 

rızkı da geniş olur.” 

3 Aliyyü’l-Karî, Mirkâtü’l-Mefâtîh, 2, 355 


13

FIKIH 

Avret 

AYŞE TUNÇ 

Denizde, hamamda, kaplıcada, “Hepimiz erkeğiz veya hepimiz 

kadınız” diyerek, erkek erkeklerin yanında, kadın kadınların yanında 

tesettürsüz rahatça durabiliyorlar, bunun hükmü nedir? İzah eder 

misiniz? 

Değerli Kardeşim, öncelikle islamda, kadın 

ve erkeğin avretini izah etmek gerekir. 

Şöyle ki; 

بِسْ‏ مِ‏ اللّٰهِ‏ الرَّحْ‏ مٰنِ‏ الرَّحيِمِ‏ 

قُلْ‏ لِلْمُؤْمِنيِنَ‏ يَغُضُّ‏ وا مِنْ‏ اَبْصَ‏ ارِهِمْ‏ وَيَحْ‏ فَظُوا 

فُرُوجَ‏ هُمْ‏ ذٰلِكَ‏ اَزْكٰى لَهُمْ‏ اِنَّ‏ اللّٰهَ‏ خَ‏ بيِرٌ‏ بِمَا 

يَصْ‏ نَعُونَ‏ ﴿٣٠﴾ وَقُلْ‏ لِلْمُؤْمِنَاتِ‏ يَغْضُ‏ ضْ‏ نَ‏ 

مِنْ‏ اَبْصَ‏ ارِهِنَّ‏ وَيَحْ‏ فَظْنَ‏ فُرُوجَ‏ هُنَّ‏ وَلاَ‏ يُبْديِنَ‏ 

زِينَتَهُنَّ...‏ 

“Mü’min erkeklere söyle, gözlerini haramdan 

sakınsınlar, ırzlarını korusunlar. Bu davranış 

onlar için daha nezihtir. Şüphe yok ki, 

Allah onların yaptıklarından hakkıyla haberdardır. 

﴾30) Mü’min kadınlara da söyle, gözlerini 

haramdan sakınsınlar, ırzlarını korusunlar. 

(Yüz ve el gibi) görünen kısımlar müstesna, 

zînet (yer)lerini göstermesinler. “ 

Avret, insan vücudunda başkası tarafından 

görülmesi haram sayılan yerlerdir. “Avret” 

kelimesi Kur’ân-ı Kerimde terim olarak iki ayette 

geçer. Birincisi, “Mü’min kadınlara söyle 

gözlerini sakınsınlar, ırzlarını ve namuslarını 

korusunlar, görünmesi zaruri olan yerler 

dışında ziynetlerin açmasınlar; ancak kocalarına, 

babalarına, kocalarının babalarına, 

oğullarına, kendi kardeşlerine, kardeşlerinin 

oğullarına, kız kardeşlerinin oğullarına, kadınlara, 

köle ve hizmetçilerine, erkeklikten 

kesilmiş yaşlılara ve kadınların avretlerinden 

habersiz çocuklar müstesnadır. Gizledikleri 

ziynetleri anlaşılsın diye ayaklarını da yere 

vurmasınlar. Hepiniz Allah’a tövbe edin ki 

felaha eresiniz” 1 ayetinde geçmektedir. İkinci 

de “Ey iman edenler! Hizmetçileriniz ve sizin 

henüz buluğa ermeyen çocuklarınız odalarınıza 

girecekleri zaman üç vakit sizden izin 

istesinler. Sabah namazından önce, öğle sıcağında 

odanıza çekildiğiniz zaman ve yatsı 

namazından sonra… Bu üç vakit sizin avret 

vaktinizdir. Bu üç vaktin dışında izin istemelerine 

gerek yoktur” 2 ayetinde geçmektedir. 

Bu ayetlerde avret kelimesi başkalarının görmesi 

yasak olan bölgelerin açık bulunabileceği vakitler 

olarak geçmektedir. 

Avret ikiye ayrılır. Birincisi, Kur’ân-ı Kerimde 

“Sev’e” olarak geçen kadın ve erkek cinsel organları 

anlamındadır. 3 Maide Suresinde de örtmek 

ve kapatmak anlamında “sev’e” kelimesi kullanılmıştır. 

4 Buna “Avret-i Galiz” denir. Bir insanın 

nikâhlı eşi dışında kimseye gösteremeyeceği 

avretidir. 

İkincisi, Cinsel organların dışında nerelerin 

1 (Nur, 24:31) 

2 (Nur, 24:58) 

3 (Â’raf, 7:20, 22, 26, 27; Taha, 20:121) 

4 (Mâide, 5:31) 


14

avret olduğu hususu Rasulullah’ın (s.a.v) hadislerinde 

düzenlenmiştir. Rasulullah (s.a.v) erkekler 

için gerek namaz kılmak ve ibadet etmek gerekse 

namaz dışında evde ve toplum içinde avret 

olan ve örtünmesi gereken yerleri belirlemiştir. 

Hadislere göre erkekler için avret olan ve örtülmesi 

gereken yerleri göbeği ile diz kapağı 

arasıdır. Kadınlar için Rasulullah’ın (s.a.v) avret 

olarak belirlediği yerler yüz, el ve ayak dışındaki 

bütün bedendir (Ayak tartışmalıdır). Kadınlar gerek 

ibadet ve namaz için gerekse evinden çıktığı 

zaman yabancılar, yani nikâhı düşen ve nâ-mahrem, 

yani kendisine nikâhı haram olanlar dışında 

el ve yüz dışında bütün bedeni avret sayılır ve 

örtünmesi gerekir. 

Birde, kadının kadına ve erkeğin erkeğe 

karşı avreti konusu vardır ki şöyledir: 

Erkeğin erkeğe karşı avreti: Resûl-i Ekrem 

(s.a.v)’in: “Müslüman erkeğin uyluğu (diz kapağı 

ile kalçası arası) avrettir.” buyurmaktadır. 5 Hanefi 

fûkahası, erkeğin göbeği 

ile diz kapağı arası avrettir, 

diz kapağı da dahildir 

derken, diğer üç mezhebe 

göre diz kapağı avret 

değildir. 

Resûlullah (s.a.v) Hz. 

Huzeyfe (r.a)’i mescidde 

dizi açık olarak görünce: 

- “ Dizini açma! Çünkü 

orası avrettir” buyurmuştur. 

6 Öyle ki Resul-i Ekrem 

(s.a.v) diğer bir Hadis-i Şeriflerinde de: 

“Avret yerinizi açmayınız (yalnız iken de açmayınız). 

Çünkü yanınızdan hiç ayrılmayan kimseler 

(melekler) vardır. Onlardan utanınız ve onlara 

saygılı olunuz”. 7 

Ümm-i Seleme diyor ki, Meymûne ile birlikte 

Resûlullahın yanında idik. İbn-i Ümm-i Mektûm 

izin isteyip içeri girdi. Resûlullah bunu görünce 

bize: 

-Perde arkasına çekiliniz! buyurdu. 

-O âmâ değil midir? Bizi görmez dedim. 

-Sizde mi körsünüz? Onu görmez misiniz? buyurdu. 

8 (Yâni, o kör ise de, siz kör değilsiniz ya, 

buyurdu.) 

Kadının kadına karşı avreti: Diz kapağı ile 

göbeği arasıdır. Kadın kadına da olsa bu kısma 

bakamaz haramdır, çünkü avret-i galizdir. Ancak 

Müslüman bir kadının, gayr-i müslim (Yahudi, 

Hıristiyan vs..) bir kadına karşı avreti hususunda 

muhtelif görüşler ortaya konulmuştur. Şöyle ki; 

Âyet-i Kerîme’de geçen “kendi kadınları” tabirini, 

Müslüman kadınlar manasına ele alan ûlema, 

Müslüman bir kadının, gayr-i müslim (Yahudi, 

Hristiyan vs.) kadınlara vücudunu göstermesi 

haramdır demiştir. 

Hz.Ömer(r.a)ın görevlisi Ebû Ubeyde b. el- 

Cerrâh’a yazdığı emir mektubunda: 

-“Haber aldığıma göre, gayrı müslim vatandaşların 

(zimmîlerin) kadınları, Müslüman kadınlarla 

beraber hamamlara giriyorlarmış. Bunu 

yasakla ve buna engel ol. Çünkü zimmî bir kadın, 

Müslüman bir kadının avretine bakamaz” diye 

emir vermiş. 

Ebû Ubeyde de bunu yürürlüğe koymuş ve: 

“Avret yerinizi açmayınız 

(yalnız iken de açmayınız). Çünkü 

yanınızdan hiç ayrılmayan 

kimseler (melekler) vardır. Onlardan 

utanınız ve onlara saygılı 

olunuz”. 

-”Hangi kadın özrü 

olmaksızın, sırf yüzünü 

parlatmak amacıyla 

hamama giderse, yüzlerin 

aklanacağı günde 

Allah onun yüzünü 

kara eylesin!” diye ilân 

etmiştir. 9 

Kadının “Kendi 

Kadınlarına” göre avreti, 

erkeğin erkeğe göre 

avreti gibidir, yani 

göbeği ile dizkapağı 

arasından ibarettir. Ancak İmam Azam’ dan bir 

rivayete göre, kadının “Kendi Kadınları” na göre 

avreti de, mahremi olan erkeklere göre avreti gibidir, 

karnını ve sırtını da gösteremez. 10 

Rasulullah Efendimiz (s.a.v) hamam konusunda 

şöyle buyurur: 

Câbir’den (r.a) rivâyete göre, Resûlullah (s.a.v) 

şöyle buyurdu: “Allah’a ve ahiret gününe inanan 

kimse peştamalsız hamama girmesin. Allah’a ve 

ahiret gününe inanan hanımını hamama sokmasın. 

Allah’a ve ahiret gününe inanan üzerinde 

içki içilen masalara oturmasın.” 11 

Ebû’l Melîh el Hüzelî’den (r.a) rivâyete göre, 

Hıms ve Şam halkından bazı kadınlar Âişe’nin yanına 

girdiler, Âişe onlara şöyle dedi: 

5 (Müsned, III, 478) 

6 (Sünen-i Tirmizi) 

7 (Eşi’at-ül-Lemeât) 

8 (imam-ı Ahmed ve Tirmüzî ve Ebû Dâvüd) 

9 (Kurtubî ) 

10 (Zeylaî, Tebyîn VI/18.) 

11 (Tirmizi) 


15

-Siz öyle kadınlarsınız ki hamamlara gidiyorsunuz. 

Ben ise Resûlullah (s.a.v)’dan şöyle derken 

işittim: -“Herhangi bir kadın, kocasının evinden 

başka bir yerde elbisesini çıkarırsa Rabbiyle arasındaki 

haya perdesini yırtmış olur.” 12 

Ya’lâ’ dan rivayet olunduğuna göre; 

Resulullah (s.a.v) kırda peştamalsız olarak yıkanan 

bir adam görmüş ve minbere çıkıp Allah’a 

hamd ve senada bulunduktan sonra: 

-”Muhakkak ki Aziz ve Celîl olan Allah utangaçtır, 

(ayıplara) kapalıdır, utanmayı ve örtünmeyi 

sever, biriniz yıkandığı zaman örtünsün” 

buyurmuştur. 13 

Abdurrahman b. Ebî Saîd el-Hudrînin) babasından 

rivayet olunduğuna göre; Rasulullah 

12 (Ebû Dâvûd, Hamam, Tirmizi, edeb 43; ibn-i mâce edeb 38: 

Dârimi, islizan 23; Ahmed b. Hanbel 4l. 173. 199 267.362) 

13 (Ebû Davud vitr 23: Nesâi. gusl 7; Ahmed b. Hanbel IV 224) 

(s.a.v) şöyle buyurmuştur: 

“Erkek erkeğin avret yerine bakamaz. Kadın 

da kadının avret yerine bakamaz. (Aralarında bir 

engel olmadan) bir erkek bir elbise içerisinde diğer 

bir erkeğin tenine dokunamaz. Kadın da bir 

elbise içerisinde diğer bir kadının tenine dokunamaz. 

14 

Kaynaklarda yer alan ayet ve hadislerden de 

anlaşıldığı üzere, kadın ve erkeğin, hamama, 

kaplıcalara ve denize gitmesi caiz görülmemiş, 

yasaklanmıştır. Günümüzde bazı kimselerin yaptıkları 

gibi sere serpe yıkanmak, kadın kadınayız 

veya erkek erkeğeyiz diye fütursuzca hamama, 

kaplıcalara veya denize girmek, gösterilmesi haram 

yerlerini açmak kesinlikle yasaktır, haramdır. 

Hamamda, kaplıcada ve denizde bulunup ta başkalarının 

avret yerlerine bakmak da haramdır. 

14 Müslim Hayz/78, Nikâh/123, 124) 


16

HADİS 

اُدْعُو اللهَ‏ وَ‏ اَنْتُمْ‏ مُوقِنُونُ‏ بِالْاِ‏ جَ‏ ابَةِ‏ وَاعْلَمُوا اَأنَّ‏ اللهَ‏ تَعَالَى 

لاَ‏ يَسْ‏ تَجِ‏ يبُ‏ دُعَاءًا مِنْ‏ قَلْبٍ‏ غَافِلِ‏ لَاهِ‏ 

Ebu Hureyre (r.a.)’ın rivayet ettiğine göre, Muhamed Mustafa (s.a.v) buyuruyor ki; 

“Allah’a dua ediniz fakat kabul olacağına inanarak, biliniz ki, Allah-u Teala 

gafil olan kalbin duasını kabul etmez.” 

Allah’a dua edin, kabul olacağına inanarak. 

Yalnız, başka şeyle, faydasız amelle, faydasız kültürle, 

faydasız bilgiyle veyahut şüphe içerisinde 

Allah’a dua edilirse, Allah (c.c.) duayı kabul etmez. 

Ayet-i celile de Rabbül Alemin öyle buyuruyor; 

“Duanız olmasa ne işe yararsınız?” 

Allah’ın Rasulü (s.a.v) de diyor ki; 

“Kabul olmayan duadan Rabbim sana sığınırım.” 

Allah Rasulü (s.a.v), kabul olmayacak duadan 

sana sığınırım derken, biz sanki emir erimiz veyahut 

bir hizmetkarımız varmış da emrediyormuşuz 

gibi dua ediyoruz. Getirmese ben de onu 

yapmam dercesine, ibadetler edersek veyahut 

kalbimiz dünyayla meşgul, dünyalıkla meşgul 

iken yaptığımız dualar. 

Aman ya rabbi! Ben sana şu ibadeti yapıyorum, 

sende bana şunu ver, der gibi dualar edersek 

Allah (c.c.)onu size verir. Lakin sizin yüzünüzü 

kendisinden başka bir yere çevirir bunu da bilin. 

İnsanların okuduğu birçok dua vardır. Bin salat-ı 

terficiye okur yahut salat-ı tüncina okur veyahut 

kırk tane ya-sin okur yada bin Yasin okur hatmeder. 

Allah’ın melekleri o kulun yanına gelir, o kul 

‘Allah (c.c.) Allah (c.c.) dese, Allah’ın melekleri 

onu kuşatır. Allah ‘da;‘ lebbeyk’ der. Lakin kalbine 

bakar, dünyalıkla meşgul, bu işi nasıl yapsam, nasıl 

iş bulacağım gibi şeylerle meşgul. Böyle dua 

edenin duasına icabet edilmez. Allah (c.c) ‘lebbeyk’ 

dediydi lakin kalbin meşgul. Dilin diyor ki 

Allah’ım ver. Ne verecek ‘lebbeyk’ diyor istediğini 

söylemiyorsun. O havalede 40 tane ya-sin okumuşsun, 

çok mu önemli Allah (c.c.) için okunmayan 

hiçbir şeyde hayır yoktur. Ancak Allah (.c.c.) 

için okursun, Allah (c.c.) için ibadet edersin. 

İsteyin diyor Allah sınırsız isteyin ama kalbi 

meşgul aklı meşgul olarak değil. İmam-ı Ali gibi, 

huzura durduğunda kırk hale girecek, Allah’ı 

görüyor olduğunun bilincine varacak. Ben görmüyorum 

Allah’ı ama Allah beni görüyor. Ben 

duymuyorum Allah’ı ama Allah (c.c.) beni duyuyor 

diyen insanın duasına tez icabet edilir. 

Allah’a hüsnü niyet içinde yapılan dualar tez kabul 

edilir. Sen hangisini kabul edersen onu seç. 

Küfür içinde de yaptığın dua kabul olur. Lakin 

Allah (c.c.) sırf sana verir, kendisinden uzaklaştırır. 

İbadetinden uzaklaştırır, sevdiği insanlardan 

uzaklaştırır. Verir sana dünyalığı verir ama ahretliği 

sevenleri, Allah (c.c.)kendi sevdiklerini size 

sevdirmez. 

Gel duanı şeksiz şüphesiz et. Allah –u Teala 

dualarının karşılığını verecek. Mutlaka verecek. 

Gönüllerinizi oyalamadan, ellerinizi açtığınızda 

Allah’ın sizi duyduğunu gördüğünü bilin. Çünkü 

Allah muhakkak ki işiten ve görendir. 1 

1 ON HAFTA SOHBETLERİ 2. CİLT 


17

SİYER-İ NEBİ 

M. DİKKATLİ 

ما اجمل راع راعنا 

BİZİM ÇOBANIMIZ NE GÜZEL ! 

Gül Goncası ömrünün 10. Yılları içindeyken 

geçimi sıkıntılanan amcasına yardım etmek 

için izin istedi. Efendimiz (s.a.v) bu konuda ki 

ısrarları sonucunda amcasına destek olmaya, 

hem onun hem de Kureyşlilerin koyunlarını 

dolaştırıp, otlatmaya başlamıştı. 

Böylece hem amcasına yardım etmiş hem 

de koyunlarla gün boyu dolaşırken âlemi tefekkür 

etmeye başlamıştı. Üstelik bu vazife 

sayesinde toplumun içinde bulunduğu cahiliye 

hayatlarından uzakta kalıyordu. Çobanlık 

Araplar arasında sıradan bir meslek değil aksine 

zengin çocuklarının da yaptığı bir işti. 

Ayrıca çobanlık birçok peygamberin de uğraştığı 

derin bir meslekti. 

“Herkes ne için yaratılmışsa onun için 

çalışır yahut kendisi için kolaylaştırılıp hazırlanan 

şey için çalışır.” 1 

Rasul-i Ekrem konu üzerine söyledikleri bu 

hadisi şerifte insanların uğraşlarının misyonları 

ile orantılı olduğunu, yapılan işlerin ileriye 

yönelik bir hazırlık görevi taşıdığını aktarmaktadır. 

Nübüvvet vazifesi verildikten sonra sahabeleriyle 

bir gün Merruzzahran mevkiinde 

beraberce misvak ağacının yemişini topluyorlardı. 

O aydınlık sima, sadru’ş- şifa Efendimiz 

(s.a.v) sahabelerine şöyle buyurdu; 

“Siz bu yabani yemişlerin karalarını tercih 

ediniz. Çünkü onun siyahı en lezzetlisidir!” 

O gül cemalin muhatabında ki Sahabeler, 

merak ve hayret içinde; 

- “Ya Rasulallah !..” “Bu yemişin iyisini 

1 el-Buhari, 82 kader 2, (VII, 211). 


18

kötüsünü çobanlar bilir. Siz de koyun güttünüz 

mü?” dediler. 

Nebi’yi Ekrem Efendimiz (s.a.v) hasretinden 

çatlayan gönüllerin, görme muradıyla yananların, 

hasretine düşenlerin derdine deva gülümsemesiyle; 

“Hiçbir peygamber yoktur ki koyun gütmemiş 

olsun!” 2 Cevabını verdiler. 

Peygamberlik ile çobanlık arasında benzerliklerin 

çokluğundan bahsetmiş nice âlimler. 

Zira çoban sürüsünü ne yapar? Elinden geldiğince 

sürüyü zorlar. Peygamberler de ahrette 

rahat etmesi adına ümmetlerini dünyadayken 

zorlar. Şu süslü görünen dünya çukuruna ayağımız 

kaymasın diye binbir zahmetle doğru yola 

iletmeye çalışır. Yine Peygamberler koyunların 

sorumluluklarını üstlenerek ümmetlerinin işleri 

hakkında, yöneticilik ve idare sanatı gibi konularda 

tecrübe edinirler. Koyunlarla bulunarak 

onlara karşı merhamet, vakar, hilm ve hoşgörü 

duyguları gelişir. Koyunun tabiatı gereği davranışlarına 

sabır ve anlayış 

artar. Sürülerini zarar 

verici hayvanat ve hırsız 

cinsinden düşmanlarından 

korumak için sabrederler. 

Hayvanların 

farklılıklarını, zayıflıklarını, 

bir arada yaşamaya 

olan ihtiyaçlarına rağmen 

aralarında ki şiddetli 

çatışmaları görerek 

ümmeti anlamakta yol 

kat ederler. Böylece ümmete 

karşı derin bir şefkat, 

anlayış noksanlarına karşı şiddetli bir sabır 

ve tahammül örneği sergilemek daha mümkün 

hale gelir. Çobanlıktan elde edilen bu ön çalışma 

neticesinde, ümmetin davranışlarının vereceği 

zorluk ve ağırlık bu işe birden bire girenlere göre 

daha az olur. Özellikle koyun çobanlığının örnek 

verilmesi, koyunun tabiat gereği daha zayıf, bağla 

sabitlenmediklerinden dağılmaya daha müsait 

olmalarına rağmen emirlere uymasının daha 

çabuk oluşunun insanoğlu ile benzerlik göstermesindendir. 

Rasul-i Zişan Efendimiz (s.a.v) bu 

konuya işaretle; 

“Sükûnet ve va kar, ko yun bes le yen ler dedir.” 

3 bu yur muş tur. 

2 Buhari, Sahih. c. 2, s. 247248; Müslim, Sahih, c. 6, s. 125; İbni- 

Mace, Sünen, c. 12, s. 727. 

3 (Bu hari, Me na kıb, 1; Müs lim, İman, 84/52) 

Peygamberler de ahrette 

rahat etmesi adına ümmetlerini 

dünyadayken zorlar. Şu süslü 

görünen dünya çukuruna 

ayağımız kaymasın diye binbir 

zahmetle doğru yola iletmeye 

çalışır. 

Habibi Kibriya Muhammed Mustafa Efendimiz 

(s.a.v) inananları dünya ve ahirette rahata, huzura 

erdirmek görevinin izlerini daha küçüklüğünden 

itibaren dolu dolu taşıyordu, yaşatıyordu. 

Yaşamı anlamamız ve insan olmanın sorumluluğuna 

varabilmemiz adına bizi aydınlattığı hadis-i 

şeriflerinden bir tanesiyle O’nu anlama yolunda 

gidelim inşallah; 

كُلُّكُمْ‏ رَاعٍ،‏ وَكُلُّكُمْ‏ مَسْ‏ ؤُلٌ‏ عَنْ‏ رَعِيَّتِهِ،‏ وَالْاَأمِيرُ‏ 

رَاعٍ‏ وَالرَّجُلُ‏ رَاعٍ‏ عَلَى اَأهْلِ‏ بَيْتِهِ،‏ وَالْمَرْاَأةُرَاعِيَةٌ‏ 

عَلَى بَيْتِ‏ زَوْجِ‏ هَا وَوَلَدِهِ‏ فَكُلُّكُمْ‏ رَاعٍ‏ وَكُلُّكُمْ‏ 

مَسْ‏ ؤُلٌ‏ عَنْ‏ رَعِيَّتِهِ‏ 

İbn Ömer (r.a)’in rivayet ettiğine göre, Nebi 

(s.a.v) şöyle buyurdu; 

“Hepiniz çobansınız ve hepiniz elinizin altındakilerden 

sorumlusunuz. Yönetici bir çobandır. 

Erkek aile halkının çobanıdır. Kadın, 

kocasının evi ve çocukları 

için çobandır. 

Hepiniz çobansınız 

ve hepiniz çobanlık 

yaptıklarınızdan 

sorumlusunuz.” 4 

Mevla-yı Zülcelal’in 

terbiyesinde bir senelerini 

bu şekilde nübüvvete 

hazırlık yolunda 

koyun gütmekle geçirmişlerdir. 

Artık 12 yaşlarının 

içinde, akranları arasında 

her anlamda seçkin bir genç olan Efendimiz 

yalnız çobanlıkta değil ticarette de amcasına yardımcı 

olmak istemiş ve hazırlanan Suriye/ Şam 

kafilesine onunla birlikte katılmışlardır. 

Arazisi tarıma uygun olmayan bu beldede 

Kureyşliler hayatlarını ticaretle kazanırdı. Buna 

bağlı olarak Peygamber Efendimizin büyük dedesi 

Haşim b. Abdimenaf devrinde gerçekleştirilen 

ticari anlaşmalar sayesinde Mekkeliler, yaz 

aylarında Suriye’ye, kış aylarında ise Yemen ve 

Habeşistan’a seyahat ederlerdi. 5 

Kervan, uçsuz çöllerin, sıcak ve zorlukla geçen 

uzun yolculuğun ardından Busra’ ya vardı ve burada 

mola verdi. Busra, Şam ile Kudüs arasında- 

4 (Buhari,Nikah,91) 

5 İbn Sa’d, Tabakat,I,75; İbn Esir, el-Kamil,II,16. 


19

6 

suyu bol ve bahçelerle kaplı bir kasabaydı. 

Busra panayırının yakınlarında ki manastırda 

yaşayan hatırı sayılır rahip Bahira 7 , gelen kervanda 

bazı olağandışı durumlar fark ederek bir 

ziyafet düzenlemiş ve olayı anlamak üzere kervanı 

davet etmişti. Suriye ticaret yolu üzerinde 

bulunan bu manastırdan daha önce böyle bir 

iltifat ve ilgi görmeyen kafile şaşkınlıkla da olsa 

davete icabet etmişti. Gelecek olan Hatem-i 

Nebi’ nin özellik ve alametlerini bilen bilge rahip 

gelenler içinde aradığı nuru, nübüvvet kokusunu 

bulamamanın hayal kırıklığıyla, ‘Kervan içerisinden 

yemeğe katılmayan kimse var mı?’ diye 

sorar. Herkesin geldiğini, yalnızca küçük bir çocuğun 

eşyaları beklemek için bırakıldığını öğrenen 

Bahira, O’nun da getirilmesi için ısrarcı olur. 

Mukaddes kitapları incelemiş, Kur’an-ı Kerim’ de 

belirtildiği ehli kitabın ilim verilenlerinden 8 olan 

Bahira, Nur-i Cenan Efendimiz (s.a.v)’i görmesiyle 

hayran olmuş, aradığını bulmuştu. Efendimiz 

(s.a.v)’e sorduğu sorulardan aldığı cevaplar karşısında 

kanaati kuvvetlenmiş, 

emin olmuştu. 

Amcası Ebu Talib’le görüşerek; 

“Yeğenini hemen 

memleketine geri götür. 

Onu Yahudilerden 

koru. Vallahi, Yahudiler 

çocuğu görüp, benim 

fark ettiklerimi fark 

ederlerse ona kötülükte 

bulunurlar. Çünkü 

senin bu yeğenin ileride 

büyük şan ve nam 

kazanacaktır. Durma, onu hemen geri götür.” 9 

Bahira’ nın bu uyarıları üzerine Ebu Talib, yolculuğun 

geri kalan kısmından vazgeçerek mallarını 

orada sattı ve yeğeni ile birlikte Mekke’ye 

döndü. 10 

Muhbir-i sadık Efendimiz (s.a.v) küçük yaşta 

sorumluluk almış, amcası Ebu Talib ile yaptığı bu 

ilk seyahatte ticaret ve insan ilişkileri adına birçok 

şey öğrenmiştir. On yedi yaşlarında bulunduğu 

yıllarda da amcaları Zübeyr ve Abbas ile bir tica- 

6 Şam’ın 90 km. güneyinde, Eski Şam da denilen mevki. 

7 Arami dilinde “seçilmiş” manasına gelen Bahira kelimesini unvan 

olarak alan bu rahibin asıl adı, Circis veya Sercis’tir. Avrupalı 

tarihçiler, “Serciyus” derler. Bir Yahu di alimi iken, sonraları Hıristiyanlığı 

kabul etmiştir.(İbn Hişam, Sire, c. 1,s.191,dipnot 1); Fayda, 

Mustafa, “Bahira”, İslam Ansikl., TDV Yay., İst., 1991, IV, 486. 

8 Bakara diye meşhur sure/ 146. 

9 Tabakat, 1/153-155; Ensab, 1/96-98; Taberi, 1/194-195. 

10 İbn Sa’d,I,155.;Ensab, 1/97. 

Kendisine insanlar içinde 

ki duruşu, ticaret alanında 

ki doğruluğu ve dürüstlüğü 

sebebiyle güvenilir kişi 

manasında “El-emin” lakabı 

verilmişti. 

ret kafilesiyle beraber Yemen’e gidip gelmiştir. 11 

Kendisine insanlar içinde ki duruşu, ticaret 

alanında ki doğruluğu ve dürüstlüğü sebebiyle 

güvenilir kişi manasında “El-emin” lakabı verilmişti. 

Rabbi Rahim’in şefkat kanadıyla büyüyen 

Muhammed’ül Emin Efendimiz (s.a.v) cahiliye 

çamurundan uzakta büyümüş, zamanın ve insanların 

kötülüklerinden de emin bir şekilde 

yetişmiştir. Hayatında hiç içki içmemiş, putlara 

tapmamış, putlar için yapılan törenlere katılmadığı 

gibi onlar adına kesilen etlerden de hiç yememiştir. 

Tertemiz soyuyla, tertemiz büyüyen bu 

Güzeller Güzeli Ümmetin Efendisi (s.a.v)’e cahiliye 

adetleri hiç çekici gelmemiştir. Rasul- i Ekrem 

(s.a.v) o günlere ait bu durumu Hz. Ali (kr)’ nin 

rivayetiyle şöyle anlatmışlardır; 

“Ben, ca hi li ye in san la rı nın yap tık la rı bir şe yi 

yap ma ya iki de fa te şeb büs et miş tim. An cak Allah 

be ni on lar dan mu hafa za bu yur du. 

Bir ge ce, Mek ke’nin yu ka rı ta rafla rın da, Kureyş 

li bir kaç genç le 

ko yun la rı mı zı ot la tı yorduk. 

Ar ka da şı ma: 

“Eğer ko yun la rı ma 

ba kar san, ben de di ğer 

genç ler gi bi Mek ke’ye 

gi dip ge ce soh bet le ri ne 

ka tı la yım.” de dim. 

Ar ka da şım: 

Olur, na sıl is ter sen 

öy le yap! de di. 

Bu nun üze ri ne yo la 

çık tım. Mek ke’ye yaklaş 

tı ğım za man, def, 

ka val ve ıs lık ses le ri işit tim. 

“Bu ne dir? Di ye sor dum. 

Fa lan er kek ile fi lân ka dın ev le ni yor! de di ler. 

He men otu ra rak o ta ra fa doğ ru bak ma ya 

baş la dım. O es na da Al lah ku lak la rı ma bir ağırlık 

ver di ve ora cık ta uyu ya kal dım. Al lah’a ye min 

ede rim ki, gü neş üze ri me do ğun ca ya ka dar uyana 

ma dım. He men dö nüp ar ka da şı mın ya nı na 

gel dim. 

- Ne yap tın? di ye sor du. 

- “Hiç bir şey ya pa ma dım!” de dim ve ba şımdan 

ge çen le ri ona an lat tım. 

Baş ka bir ge ce, ay nı şey te ker rür et ti. Ben yi ne 

Mek ke’ye ge ce soh be ti için git ti ğim de Al lah-u 

Te ala ta ra fın dan üze ri me çö ken ağır lık la gü neş 

11 Tarih-i Din-i İslam, 2/33. 


20

do ğun ca ya ka dar uyu ya kal dım. Dö nüp ar ka daşı 

mın ya nı na gel dim. 

Rab bim be ni pey gam ber lik le şe reflen di rince 

ye ka dar bun la rın ha ri cin de, hiç bir kö tü şe ye 

mey let me dim!” 12 

Bulunduğu beldenin kuraklığından beter kurutan 

cahiliye batağından, çölünden daha yakıcı 

karmaşasından Allah-u Teala’ nın himayesinde, 

O’nun serinliğinde ve derininde huzur bulmuş, 

iyiden başka bir şey bilmemiş, hayırdan başkasına 

meyletmemiştir. 

Dünya denilen kör kuyudan, su yerine kargaşa 

dolu bu çukurdan ancak iman ile çıkılacağını 

göstermiştir. Vahiy suyuna hazırlanan beden 

kabı en safi haliyle muhafaza edilmiştir. 

FETRETTEN, KARGAŞADAN İYİ ÇÖL MÜ OLUR! 

İMAN ÇÖL ORTASINDA, ELİNİZE GEÇMİŞ 

VAHİY SUYUDUR. 13 

RASULULLAH (S.A.V)’ İN ŞEMAİLİ 

Efendimiz (s.a.v)’in saçı 

Şemailin ilk bölümünde Nübüvvetin genel bir 

sınırı çizildikten sonra detaya geçilmiş, Mübarek 

Başlarından başlanarak sırasıyla devam edilmiştir. 

Bu başlık altında saç tıraşları ile saç tarama 

şekli bahis edilecektir. 

Tirmizi, tarihçi Ebu Said ve muhaddis Ebu 

Davud bu meseleye derli toplu en geniş yer veren 

müelliflerdir. Eldeki yazılı vesikalara göre Hz. 

Muhammed Mustafa (s.a.v)’in saç biçimi en kısa 

şekli kulak yumuşağına kadar olup, en uzun şekli 

de omuzlarına dokunur derecede olacak şekilde 

3 türlü ifade edilmiştir. 

Bu ifadelerden birkaç örneğe bakarsak; 

Enes b. Malik anlatıyor; 

“Hazreti Peygamber’ in saçları, kulaklarının 

orta hizasına kadar uzamıştı.” 

Hz. Aişe validemiz aktarıyor; 

“Ben ve Rasulullah Efendimiz (s.a.v) bir kapta 

boy abdesti alırdık. Rasulullah’ ın mübarek saçları, 

omuzlarına değmiyordu ama kulak yumuşaklarını 

geçiyordu.” 

Bera b. Azib anlatıyor; 

“Peygamber Efendimiz, orta boylu idi. 

Omuzları da genişçeydi. Saçları ise, kulak yumuşaklarını 

döğerdi.” 

12 (İbn-i İs hak, s. 58-59; İbn-i Ke sir, el-Bi daye, II, 292) 

13 Sadırdan Satıra Sohbetler, Abdullah Murad Şükrüoğlu, Bizbiriz 

Derneği Yay. 2013/ Konya. 

Katade naklediyor: Enes b. Malik (ra)’ e; 

- “Hz. Peygamber’in mübarek saçları nasıl idi?” 

diye sordum. 

- “Kıvırcık da değildi, düz de değildi. Saçları ise 

kulak yumuşaklarına kadar ulaşıyordu.” Dedi. 

Bu kaynaklardan anlaşıldığı üzere mübarek 

saçları hac ve umre zamanları 14 dışında ustura 

traşlı değil, uzun şekildedir. 

Hatta Ümmü Hani’ 15 nin rivayet ettiği bir hadis-i 

şerifte; 

“Rasulullah Efendimiz Mekke’ye geldiklerinde 

evimize teşrif etmişlerdi. Bu sırada mübarek başları 

dört belikli (örgülü) idi.” 

Mekke’ nin fethinde Efendimiz (s.a.v)’in mübarek 

saçlarının dört belik halinde örülü olduğu 

rivayet edilmiş. Fakat Ümmü Hani dışında başka 

hiçbir sahabe tarafından tespit edilmeyen bu 

saç şekli genel uygulamalardan değildir. 60 yaşını 

geçmiş olan Resul-i Ekrem’in fetih esnasında 

neden böyle ördüğü konusunda herhangi bir 

yorum kaydedilmemiştir. 

Saç tarama şekilleriyle ilgili İbn-i Abbas (ra)’ın 

rivayetine bakarsak; 

“Hazreti Peygamber, saçlarını mübarek alınları 

üzerine salıverirlerdi. Zira puta tapan müşrikler, 

saçlarını önden ikiye ayırarak sağa- sola 

sarkıtırlar; ehl-i kitab olan Hıristiyan ve Yahudiler 

de ayırmadan alınlarının üzerine salarlardı. 

Rasulullah Efendimiz ise hakkında bir emir gelmeyen 

hususlarda, - müşriklere benzememek 

için- ehl-i kitabın adetlerine uymayı severlerdi. 

Fakat sonraları, bu adetlerini değiştirerek, saçlarını 

önden ayırdılar ve bir daha alınları üzerine 

salmadılar.” 

Bu metinden anlaşıldığına göre Hz. 

Muhammed (s.a.v)’ in devr-i saadetlerinde Hicaz 

bölgesinde iki türlü saç tarama biçimi moda 

idi. Ehl-i kitap olanlar, kaküllerini önlerine düz 

tararlardı. O günün putperestleri ise perçemlerini 

ortadan ikiye ayırarak yanlara bırakırlardı. 

Efendimiz (s.a.v)’ in yalnızca ahlak ve davranışlarda 

değil, kılık- kıyafet gibi dış disiplin konularında 

gösterdiği titizlik ile toplumda saç tarama 

şeklinde üçüncü bir grup oluşmuştur. 16 

14 Daha geniş bilgi için; İbnSa’d, Tabakat, II,98. 

15 Ebu Talib’in kızı olup, Hz. Ali (kr)’in kız kardeşidir. Kocası 

Hübeybe b. EbiVehb müslüman olmayı kabul etmediği için 

kendisi Mekke’nin fethine kadar Müslümanlığını açıklayamamıştır. 

Mekke fethedilince kocası Necran’a kaçmıştır. Resul-i Ekrem 

Efendimiz fetih sırasında onun evinde misafir olmuştur. 

16 Buhari, el- Camiu’s-Sahih, IV, 166. 


21

TASAVVUF 

Tasavvuf, 

İnsan İlmidir... 

Z.BİLMEN 


22

Biz şeriatın ne bir milim dışında, ne bir milim 

içindeyiz. 

Biz şeriatın tam orta yerindeyiz. 

Tasavvuf, maddenin mana yönü, zahir olan 

şeriatın batın yönüdür. Dinin özüdür. Tüm mutasavvıfların 

hemfikir olduğu bu hakikat, hadim-i 

Rasul (s.a.v) Abdullah Murad Şükrüoğlu Hoca 

efendinin sadrından yukarıdaki beyitle satıra dökülür. 

Tasavvufa göre bâtın ilmi İslâm’ dan ayrı ve 

onun dışında bir ilim değil dir. Bu ilim esasen 

nasların derîn ve ince manalarından ibaret 

olup Rasulullah (asm) tarafından bazı sahâbîlere 

öğretil miştir. Nitekim onun sırdaşı -sâhibü 

sırri’n-nebî- Huzeyfe 

b. Yemân’a bazı sırlar 

tevdi ettiği, ayrıca 

Ebû Hüreyre’nin, “Hz. 

Rasul’den iki ilim öğrendim; 

birini yaydım, 

öbürünü saklı tuttum, 

onu da yaysaydım 

başımı keserlerdi.” 

dediği ri vayet edilir. 1 

Rasulullah (asm)’in dinde 

fakih olması için dua 

ettiği İbn Abbas’ın ilminin 

de bâtın ilmi olduğu 

söylenir. 

Cüneyd-i Bağdadî, 

Hz. Musa (a.s)’ın Hızır’- 

dan öğrendiği “ledün 

ilmi” ile Hz. Ali’nin 

(r.a) bildiği bâtın ilmi nin aynı şey olduğunu söyler. 

Serrâc’a göre Kur’an’ın, hadisin ve İslâm’ın 

da za hir ve bâtını vardır. Geniş anlamıyla “şe riat 

ilmi” bu ikisini de ihtiva eder. Bu sebeple ehl-i 

tasavvuf, “zahire aykırı düşen her şey bâtıldır” 

il kesini düstur edinmiş, şeriatı tasavvufun 

mihenk taşı kabul etmiştir. Tasavvuf, şeriatı inkar 

etmez. Ancak ve ancak isbat eder. Sırat-ı müstakim 

üzere sabit eyler. 

Rasulullah (asm)’ın varisleri bu ledün yahut 

batın ilmine sahiptirler. Gereken kimselere, gerektiği 

kadarını verirler. Çünkü, 

1 Buhârî, “ilim”, 42 

LEDÜN İLMİ ALANLAR, 

Bayezid Bistami : ‘Ne zaman 

gönlümden dünya düşüncesi 

geçse abdest, ahret düşüncesi 

geçse gusül yaparım. Zira dünya 

hadestir; yani sonradan olmadır 

ve pistir ve de ona ilişkin düşünce 

de hadestir. Ahret yeri ise gaybet 

yeri, yani kendinden geçme 

mahallidir. O halde ahretten de 

zevk almak cünüplüktür. Ne dünya 

ne ahret; sadece hak! 

HEM SATIRDAN HEM SADIRDAN OKURLAR. 2 

Şeriatin özünü, hikmetlerini; ibadetlerin asıl 

amacı olan kulluk bilincini en etkili şekilde, bizzat 

yaşayarak ifade ederler. Baştan ayağa kul 

kesilirler. Batınlarında Allah-u Teâla’nın aşkı kaynayan, 

zahirlerinde ise başı semaya ulaşan dağ 

gibidirler. Siz hiç bir dağın namaz kıldığını, bulutlara 

değen başının haşyetullah içinde rükuya 

vardığını gördünüz mü? Allah dostlarıyla namaz 

kılanlar, bu Hak namazına şahit olurlar. 

Allah erleri aynı membadan, Muhammedi 

Kevser’den sulandıkları için asırlar değişse de 

sözleri birbirini tamamlar. Yunus Emre (rh); 

Kusurla gelen, kusurla 

gider’. 

‘Bir kez gönül yıktın 

ise, Bu kıldığın namaz 

değil. 

Yetmiş iki millet 

dahi, Elin yüzün 

yumaz değil’ derken, 

Abdullah Murad 

Şükrüoğlu (ks), asrımızda 

şöyle söyler; 

‘Gül deren, gülde 

kusura bakmaz. 

Dost isteyen, dostta 

kusura bakmaz. 

Hak abdesti almadan, 

namaz kılınmaz. 

Nedir Hak abdesti? Madden ve manen temizlenmenin 

hakikati nedir? “Her işi ehline sorunuz” 

ayet-i kerimesi düsturunca Allah-u Teala’yı irfan 

derecesinde tanıyan ariflerden dinleyelim cevabını. 

Hocamız Abdullah Murad Şükrüoğlu (ks) 

şöyle tanımlar tahareti ve abdesti; 

‘Taharetin hakikati, kalbini Müslümanlar 

hakkında ki kötü fikirlerden temizlemektir. 

Hak abdesti ise, batıldan, hurafelerden, 

Kur’an’la ve sünnetle arınmaktır.’ 3 

2 Abdullah Murad Şükrüoğlu, Sadırdan Satıra Damlalar 



23

Kalp fitne, fesat ile; ruh ve akıl, dinde olmayan 

şeylerle kirlenmişken, bunları kula emanet 

eden Rabbin huzuruna nasıl varılır? Oysaki 

Muhammed Mustafa(s.a.v) kudsi bir hadisinde 

şöyle buyurur; 

“Allah sizin dış görünüşünüze bakmaz, fakat 

kalplerinize ve işlerinize bakar.” 4 

Abdestten maksat ilahi huzura çıkıp niyazda 

bulunmak için hazırlık yapmaktır. Hallac-ı Mansur 

(rh) idam edileceği zaman önce ayakları kesildi. 

Hallac ayaklarından akan kanı alıp yüzüne ve ellerine 

sürdü. Neden böyle yapıyorsun diyenlere 

cevap verdi: ‘Abdest alıyorum. Aşk abdesti. Aşkta 

kılınacak namazın abdesti kanla alınırsa ancak o 

zaman sahih olur. Ciğer kanıyla abdest alınmazsa, 

aşk müftüsüne göre namaz sahih olmaz.’ 

Bayezid Bistami : ‘Ne zaman gönlümden dünya 

düşüncesi geçse abdest, ahret düşüncesi geçse 

gusül yaparım. Zira dünya hadestir; yani sonradan 

olmadır ve pistir ve de ona ilişkin düşünce 

de hadestir. Ahret yeri 

ise gaybet yeri, yani 

kendinden geçme mahallidir. 

O halde ahretten 

de zevk almak cünüplüktür. 

Ne dünya 

ne ahret; sadece hak! 

Hatem-i Esam’a 

soruldu: Namazı nasıl 

kılıyorsun? Cevap verdi: 

‘Vakti gelince hem 

dış abdestimi hem de 

iç abdestimi alırım. 

Dışımı su, içimi tevbe 

ile yurum.’ 

وَقَالُوا لِجُلُودِهِمْ‏ لِمَ‏ شَ‏ هِدْتُمْ‏ عَلَيْنَا قَالُوا اَأنْطَقَنَا 

اللَّهُ‏ الَّذِي اَأنْطَقَ‏ كُلَّ‏ شَ‏ يْ‏ ءٍ‏ وَهُوَ‏ خَ‏ لَقَكُمْ‏ اَأوَّلَ‏ 

مَرَّةٍ‏ وَاإِلَيْهِ‏ تُرْجَ‏ عُونَ‏ 

Tasavvuf, insan ilmidir. Âlemden 

sıyrılarak kendi rûhunda 

derinleşen insan, hikmet ve hakîkatler 

sarayının kapısına ulaşır. 

Kur’ân-ı Kerîm’i anlayan ve onu 

gerçek îmânın yolu olarak yaşayanlar, 

hakîkî mutasavvıflardır. 

“Derilerine: “Aleyhimize niçin şahitlik ettiniz?” 

derler. “Bizi, her şeyi konuşturan Allah konuşturdu. 

Sizi önce yaratan O’dur ve O’na döndürülüyorsunuz” 

cevabını verirler.” 5 

GÖREN GÖZLERE, İŞİTEN KULAKLARA, 

BİLEN DİMAĞLARA, 

DÜNYADA DERİLERİMİZ SES VERİR. 

ONU ANCAK HAL LİSANINDAN ANLAYANLAR 

BİLİR. 6 

İnsanın bedeni, tüm azaları günahlarının en 

yakın şahididir. Çünkü bizatihi onlarla günah işler, 

hata eder. Her bir uzvun günahı kendi işlevine 

göredir. Abdest alırken her uzvu için işlevine 

göre tevbe eder, af diler. Kul besmele ile Allah’ın 

yardımını dileyerek abdeste başlar. Ağıza ve buruna 

su verirken insan şöyle düşünür veya duâ 

eder: “Allah’ım, adını anmak ve senin kitabını 

okumak için bana yardımcı ol. Cehennem kokusunu 

uzaklaştırıp bana cennetin kokusunu koklat.” 

Yüzünü yıkarken: “Mevlâm, senin dostlarının 

yüzleri ağaracağı gün 

yüzümü ağart, o sırada 

benim yüzümü kara çıkarma.” 

der. 

Sağ kolunu yıkarken: 

“Allah’ım, beni defteri 

sağ taraftan verilenlerden 

eyle, hesabımı kolay 

kıl.” Sol kolunu yıkarken 

“Allah’ım beni, defteri sol 

taraftan verilenlerden 

eyleme.” der. 

Başını meshederken: 

“Ya İlâhî rahmetin beni bürüsün, üzerime feyzini 

ve bereketini indir, senden başka hiçbir kimsenin 

gölgesinin bulunmayacağı yerde beni Arş’ın 

gölgesinde gölgelendir.” der. 

Kulaklarını meshederken: “Allah’ım, beni söz 

dinleyip sözün en güzeline uyanlardan kıl, iyilerle 

birlikte cennete çağıran sesi işitmemi nasip et” 

diye der. 

Boynunu silerken: “Allah’ım beni cehennemden 

âzat et, boynuma mahcupluk zinciri geçirme.” 

der. 

Ayaklarını yıkarken: “Rabbim, ayağımı doğru 

yolda, sâbit kıl, beni senin yolundan ayırma.” der. 

4 Müslim,, birr, 32,33; İbn Mâce, zühd 

5 Fussilet/21 



24

Daha sonra kelime-i şehadet getirip şöyle niyazda 

bulunur: “Ya Rabbi, tövbemi kabul et, zira 

Sen tövbeleri kabul edensin. Beni pişmanlık duyanlardan 

ve tertemiz olanlardan kıl, iyi kullarının 

arasına kat. Beni çokça şükreden, sabreden 

ve Seni ananlardan eyle.” 

Su nasıl maddî kirleri temizliyorsa, tövbe de 

manevî kirleri yok eder. Abdest dışı temizler, tevbeyle 

akıtılan gözyaşı ise içi temizler. Şemseddin 

Sivasi’nin ifade ettiği gibi: 

“Sür çıkar ağyârı dilden tâ tecellî ede Hak. 

Pâdişah konmaz sarâya hâne ma’mûr 

olmadan”. 7 

Yar’dan gayrısını gönül evinden sürüp, çıkarmadıkça, 

iki dünyada Yar’imiz olan Allah-u Teala 

nazar etmez. Ancak böyle bir abdestle Hak namazı 

için huzurun kapıları açılır. 

Namazı sandılar eğil 

eğil kalk. 

Hani huzur, hani 

huşu, bir düşün bak. 

Oysa; 

Namaz; huzur-u kalp 

ile yönelmek Mevlaya, 

Ruh ile uruç etmektir 

cemalullaha. 8 

İlimler ikiye ayrılır; 

Tüm namazlar tek bir namaz için, miraç 

edilecek namaz için kılınır. Varlığın da yokluğun 

da yok olduğu sidretü-l müntehanın ötesine 

geçen miracın sahibi Habib-i Kibriya Muhammed 

Mustafa (asm) efendimiz şöyle buyuruyor; 

“Namaz kıldığında dünyaya veda eden kişinin 

namazı gibi namaz kıl.” 9 Çık dünyadan ve seni 

dünyaya bağlayan her şeyden; geç cennetten 

ve cehennemden; var Hakkın huzuruna. Namaz 

madde âleminden, mana âlemine; görünür, şehadet 

âleminden, gayb âlemine yürümektir, 

dünyaya veda etmektir. Böylesi bir salat için zahir-batın 

bütün şartları yerine getirir. 

Hadesten ve necasetten taharet: Hak ve haki- 

kat abdestini alarak maddi ve manevi kirlerden 

ve pisliklerden arınmaktır. 

Setr-i avret: Bütün ayıplarını, günahlarını, sırlarını 

setreden, örten bir Rabbi olduğunu bilip, 

O’na sığınmak ve içinin içini bilen Rabbinin huzuruna 

çıktığını bilmektir. 

İstikbal-i kıble: Kıble tarafına doğru yönelmektir. 

Hani derler ya; Döndüm kıbleye, kıblem 

Kabe’ye. Kabe, beytullah yani Allah’ın evi. 

Mübarek Sunullahi Gayyibi (ks); 

Ey maksadı Kabe olan, 

1-Kesbi İlim; okuyarak, yazarak, 

dinleyerek kişinin gayreti 

sonucu elde ettiği, kazandığı 

ilim. 

2-Vehbi İlim; Allah-u Teala’nın 

dilediği kullarına katından lutfettiği 

ilim. Buna ilm-i ledün de 

denir. 

Kabe benem, Hac bendedir, diyerek bize şu 

hadis-i şerifin hakikatini anlatır; 

“Mümin kulun kalbi, Rahman olan Allah’ın arşıdır.” 

10 

Namazda kıblesi Kabe’ye yönelen kişi, 

insani ilişkilerinde kulun 

kalbinin Allah-u 

Teala’nın kulda nazar 

ettiği tek yer olduğunu 

bilmeli ve gönle 

yönelmelidir. İnançlıinançsız 

tek bir kulun 

dahi gönlünü incitmekten 

kaçınmalıdır. Kabe 

taştandır, onu insanlar 

yapar. Lakin gönül Hak 

Teala’nın kudret elinden 

sudur etmiştir. Mevlânâ 

Celâleddin Rumi (rh) ise: 

‘Bir kez gönül yıkmak, Kâbe’yi yıkmaktan daha 

kötüdür’ der. 

Vakit: Zahirde her namazı farz olan vakit 

içerisinde eda etmenin batınen çok derin manaları 

vardır. Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: 

“Ben insanlığın ikindi vaktinde geldim.” 11 

Bu hadis-i şeriften Hatemül-Enbiya olan 

Muhammed Mustafa (s.a.v)’in geldiği zamanı 

insanlığın ikindi vaktine benzeterek, insanlığın 

ömrünü bir gün kabul etmiştir. Buradan yola 

çıkarak diyebiliriz ki; İnsanın ömrü de bir güne 

benzer. 

7 Bk. Büyük Türk Klâsikleri (Ötüken Söğüt), IV, 328 


9 İbni Mace, Hakim, Beyhaki 

10 K. Hafâ: 2/130 

11 Ahmed bin Hanbel. İlel.sh. 89 


25

Sabah namazı; insanın doğuşunu temsil eder. 

Öğle namazı; ergenlik ve gençlik çağını, ikindi 

namazı; en verimli olduğu orta yaş, kırk yaşını, 

akşam namazı; ömür güneşinin batmaya yöneldiğini, 

ihtiyarladığını, yatsı namazı; günün yani 

ömrün bitip, görünen âlemin sona erip, ahret 

âleminin başladığını anlatır. 

Niyet: her namazın vaktiyle beraber farzının 

veya sünnetinin belirtildiği niyet, her daim huzurda 

olma bilinci olup, ahrete yönelme, yüzünü 

âlemlerin Rabbine çevirmektir. 

İftitah tekbiri: Namaza başlarken Allah-u 

Teala’yı birleyerek iki elimizi kulak hizasına götürmektir. 

Eller Kabe-i Muazzama’da Hacerül 

Esved’in karşısındaymış gibi öne uzatılır ve; 

اَللهُ‏ اَكْبَرُ‏ كَبيِراً‏ وَالْحَ‏ مْدُ‏ لِلَّهِ‏ كَثيِراً‏ وَسُبْحاَنَ‏ 

اللهِ‏ بُكْرَةً‏ وَاَصيِلاً‏ 

diyerek istilam edilir. Sağ el zahiri, dünyayı 

temsil eder; sol el ise, batını, ahreti temsil eder. 

Böylece ellerimizi öne itelemekle hem dünya ve 

arzularını hem de ahret ve arzularını iteler, ellerimizi 

kaldırarak da bu ikisini arkamıza atarız. 

Çünkü namazda mekan ve zaman kavramı kalkar. 

Ben şu anda bütün dünyevî kaygıları ve maddî 

düşünceleri, kısacası Hak’tan gayri her şeyi elimin 

tersiyle arkaya atıyor ve yüce Mevlâ’nın huzuruna 

çıkıyorum, der. Ne dünya vardır artık ne 

ahret. Yalnız Allah Azze ve Celle vardır. O yüzden 

“Namaz müminin miracıdır”. 

Arkasından eller bağlanır. Sağ el sol elin üzerine 

örtülür. Aynı zamanda zahiri ifade eden sağ 

el, batını ifade eden sol eli örtmüştür. 

Kıyam: NAMAZ; RUH FOTOĞRAFINIZIN 

ŞEKİLLENDİĞİ KARANLIK ODANIZDIR. 12 

“Evimizin önünden akan bir nehir olsa, günde 

beş defa bu nehirde yıkansanız, üzerinizde kirden 

pastan hiç eser kalır mı? İşte beş vakit namaz 

böyledir, günahları siler süpürür.” 13 


13 Müslim, Mesacid, 283 

NAMAZDA SANIK SANDALYESİNDESİN. 

HAKİM-Ü ZÜ’L-CELAL’E HESAP 

VERMEKTESİN. 14 

Kul kıyama durduğu vakit, Hakimler Hakimi 

Allah-u Teala’nın huzurunda hesap verir. Bir sanık 

gibi ellerini bağlar, suçunu, aczini itiraf eder. 

Muhasebe günü gelmeden önce kendini muhasebe 

eder. Mihrab, harb edilen yer demektir. 

Namazdaki insan, bir cengin içindedir. Nefsinin 

bütün çirkinlikleri gözler önünde iken Rabbine 

sığınır. Karanlık odasında ruhunun fotoğrafı, ortaya 

çıkar tüm çıplaklığıyla. 

وَكَفَى بِنَفْسِ‏ كَ‏ الْيَوْمَ‏ حَ‏ سيِبَا 

–“Hesap görücü olarak bugün sana nefsin, 

yeter.” 15 ayeti sanki o an ona okunmaktadır. 

Adeta şöyle der; 

ŞAHİT OLARAK YETERSİN SEN, SANA. 

GAYRISINI ŞAHİT ARAMA! 16 

Kıraat: kulun Sahibi- zül Celal’le konuşmasıdır. 

İlk okunan dua; Sübhanneke duası. “Sübhâneke” 

kelimesinin anlamı “Allahım seni tesbih ve tenzih 

ederim, sen en yücesin, sen en büyüksün” demektir. 

Daha sonra “Fâtiha” suresi okunur. Bir kudsi 

hadiste Yüce Allah şöyle buyurur: 

“Ben namazdaki Fâtiha suresini kulumla kendi 

aramda yarı yarıya bölüştürdüm, kulumun 

istediği onundur.” der ve şöyle devam eder: Kul 

“Elhamdü lillâhi Rabbi’l’âlemîn” dediği zaman, 

Allah: “Kulum beni senâ etti” der. Kul: “Mâliki yevmiddîn” 

dediği zaman, “Kulum beni övdü” der. 

Kul “İyyakena’budu ve iyyakenestain” dediği zaman: 

Allah: “Bu kulumla benim aramdadır ve kulumun 

istediği hakkıdır” der. Kul: “İhdine’ssırâta’lmüstakîm 

sırâtallezine en’amte aleyhim gayri’lmağdubi 

aleyhim ve le’ddallîn” dediği zaman 

Allah: “İşte bu kulumundur ve kulumun istediği 

hakkıdır” buyurdu.” 17 Fatiha suresi ile kul; ‘Ya 

Rabbi! Bana kulluk etme gücünü veren Sensin, 

hamd sanadır. Beni nimet verdiklerinden eyle’ 

diyerek dua etmektedir. 

Rüku: Aliyyül Hamid, Azizül Hakim olan 

14 Abdullah Murad Şükrüoğlu, A.g.e 

15 İsra/14 

16 Abdullah Murad Şükrüoğlu, A.g. 

17 Müslim, Salât, 37 


26

Allah’ın huzurunda saygı ve tazim ile boyun 

eğmektir. Boyun kişinin hürriyetini ifade eder. 

Kur’an-ı Kerim’de kadın köleyi hürriyetine kavuşturmak 

için تَحْ‏ ريِرُ‘‏ ‏’رَقَبَةٍ‏ denilir. Kadın köle 

demek olan ra-ka-be Arapça’da boyun anlamındadır. 

Rükuya eğilen kişi de boynunu efendisinin 

önünde eğerek, ‘ben senin kölenim’, sahibim, 

Rabbim Sen’sin demektedir. 

Sücud: Ebû Hüreyre (ra)’den rivayet edildiğine 

göre Resûlullah (sav)şöyle buyurdu: 

“Kulun Rabbine en yakın olduğu hal secde halidir. 

İşte bu sebeple secdede çok dua etmeye bakın”. 18 

Secde; sidretü’l müntehanın ötesine geçmektir. 

Secde insanın nefis mekanının, alnının yere 

değmesidir. ‘Topraktan geldik, toprak olacağız’ 

demektir. Fizik olarak ta bir nevi topraklanmadır 

secde. İçteki nefsi, şeytani kötü elektriği temiz ve 

temizleyici toprakla gidermektir. İnsanın Adem 

olmasıdır. Sözlükte Adem kelimesi “yokluk, hiçlik, 

varlığın zıddı ve varlığın yaratılmasından önceki 

hal” demektir. Yani kul, yegane var olan Vacid 

Allah-u Teala’nın huzurunda fani olur. Tüm benliğinden 

soyunur da O’nun varlığında hiç olur. 

Tahiyyat: Uzun miraç yolculuğunun sonunda 

Hak Teala ile Habib-i Kibriya (asm) efendimiz arasında 

olan muhabbeti dinleme, dinlenme, aşkla 

demlenmedir. Tahiyye duası ile mü’min, 

اَلتَّحِ‏ يَّاتُ‏ لِلهِ‏ وَالصَّ‏ لَوَاتُ‏ وَالطَّيِّبَاتُ‏ 

“Bütün kavlî (tahiyyat), bedenî (salâvat) ve 

malî (tayyibât) ibadetler Allah’a mahsustur.” diyerek, 

önce Allah’a selâm ve saygılar sunmaktadır. 

Ardından Rasulullah (sav)’e hitaben 

اَلسَّلَامُ‏ عَلَيْكَ‏ اَأيُّهَا النَّبِىُّ‏ وَرَحْ‏ مَةُ‏ اللهِ‏ وَبَرَكَاتُهُ‏ 

“Ey Rasulüm! Selâm ile birlikte Allah’ın rahmeti 

ve bereketi sana olsun.” demektedir. Bundan 

sonra mü’min kendisi ve ibadette bulunan kardeşleri 

için Allah’a karşı yapılan vazifenin fayda 

ve tesirlerini Rabbinin koruyup sağlaması ümidiyle 

bizlik şuuru içinde 

اَلسَّلَامُ‏ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ‏ اللهِ‏ الصَّ‏ الِحِ‏ ينَ‏ 

«Selâm bize ve Allah’ın salih kullarının üzerine 

olsun.» şeklindeki duasıyla tahiyye ve 

selâmı bütün salih kullara gönderir. Böylece 

mü’min, dualarının kabul edilmesi ümidiyle 

diğer mü›minleri de ibadetine katarak onları 

da bu samimi duaya ortak etmiş olmaktadır. 

Bundan sonra mü’min, 

اَأشْ‏ هَدُ‏ اَأنْ‏ لَا اإِلَهَ‏ اإِلَّا اللهُ‏ وَاَأشْ‏ هَدُ‏ اَأنَّ‏ مُحَ‏ مَّدًا 

عَبْدُهُ‏ وَرَسُولُهُ‏ 

“Şahadet ederim ki Allah’tan başka hakiki 

mabud yoktur. Yine şahadet ederim ki Hz. 

Muhammed (sav) Allah’ın kulu ve rasulüdür.” 

diyerek, nimet verenin Allah olduğuna şehadet 

ederek, O’nun sonsuz nimetlerine kavuşmakta 

ve bu nimetlere ulaşmaya vesile olanın 

da Efendimiz olduğunu hatırlayıp içten gelerek 

Allah’ın tek ve eşsiz ilâh olduğuna şehadetini ilan 

eder. 19 

“İşte onlar her daim namazdadırlar”. 20 Her an 

huzurda olduğunu, bir an dahi olsa Allah’tan gafil 

olmanın huzursuzluğunu ruhlarında hissederler. 

Basir ve Semi’ olan Allah-u Teala’ya karşı haya 

içinde ve istiğfar halindedirler. 

Alnı secde görenin, 

Gönlü gam görmez. 

Bu yazıyı sohbetlerinden derlediğimiz 

Abdullah Murad Şükrüoğlu (ks) Hocaefendi; 

‘Efendim, Hak namazı kılmak için ne yapmak 

gerekir’ diyen talebesine şu kısa lakin konunun 

özünü hatırlatan şu cevabı verir; 

-Önce namaza kalkmak gerek! 

حَ‏ يَّ‏ عَلَى الصَّ‏ لاَةِ‏ حَ‏ يَّ‏ عَلَى الفَلاَحٍ‏ 

Allah’ım! Ömrümüzün kalan kısmını, geçen 

.kısmından hayırlı eyle! Amin 

فِى اَمَانِ‏ اللهِ‏ 

18 Müslim, Salât 215, Ebû Dâvûd, Salât 148; Nesâî, Tatbîk 78. 

19 Kurtubî, el-Cami Liahkâmi’l-Kur’ân 

20 Mearic /23 


27


28

Bedenin sıhhati, namazdır 

Ruhun miracı, duadır. 

Varisün-Nebi 

Abdullah Murad Şükrüoğlu

Ayın 

Sohbeti 

VarisÜn-Nebi 

Abdullah Murad ŞÜKRÜOĞLU (k.s) Hocamızın sohbetinden... 

ÜÇ AYLARIN FAZİLETLERİ VE 

MÜBAREK GECELER 


kıl ve bizi Ramazan ayına kavuştur.” 

İnsanlar, dünyevi işlere kendilerini bazen 

çok fazla kaptırıyorlar ve uhrevi görevlerini 

ikinci plana itiyorlar. Zamanın normal seyri 

sırasında aynı meşguliyetlerle devam eden 

hayat sıradanlaşıyor, hatta sıkıcı olmaya 

başlıyor. Allah-u Teala hem manevi hayattan 

uzaklaşmamızı önlemek, hem de sıradanlaşan 

zamana ve hayata manevi bir canlılık katmak 

için bazı ay, hafta ve günlere özel bir değer 

atfetmiştir. 

Allah, zaman içinde özel ve değerli anlar 

yaratmıştır. Bunlar, bayram günleri ve geceleri, 

Cuma geceleri, üç aylar diye adlandırdığımız 

Recep, Şaban ve Ramazan ayı ve Kandil 

geceleridir. Üç aylar mevsimi aynı zamanda 

kandiller mevsimidir. 

Beş kandil gecesinin dördü üç aylar içerisinde 

yer alır. 

Üç aylarda yer alan kandiller: 

Regaib Kandili: Recep ayının ilk Cuma 

gecesidir 

Miraç Kandili: Recep ayının 27. gecesi ve 

Efendimizin miraca çıkması olayıdır. 

Berat Kandili: Şaban ayının 15.gecesidir 

Kadir gecesi: Ramazan ayının 27. gecesidir 

Habib-i Kibriya Muhammed Mustafa (s.a.v), 

üç aylar girince şu duayı yaparmış; 

اَللَّهُمَّ‏ بَارِكْ‏ لَنَا فِي رَجَ‏ بَ‏ وَشَ‏ عْبَانَ‏ 

وَبَلِّغْنَا رَمَضَ‏ انَ‏ 


kıl ve bizi Ramazan ayına kavuştur.” Amin. 

Üç Aylar ve Kandiller Muhasebe Ayıdır 

Allah-u Teala’ ya yakınlığım nasıl? Onun 

istediği bir kul olabildim mi? Beni ondan 

uzaklaştıran kötü alışkanlıklarım var mı? Her an 

ölüm gelecek olsa buna ne kadar hazırlıklıyım? 

Ahretimi mamur edecek bir hazırlığım var mı? 

sorularının sorulduğu, nefsin hesaba çekildiği 

aylardır üç aylar. 

İşte bakın, bir sene boyunca geçtiğiniz sırat! 


31

İlk önce Mevlid kandili, doğduk; ardından 

Regaib, sevdik, meylettik; sonra Miraç, yüceldik, 

uruç ettik; ondan sonra Beraat; geçmişimizden 

azat olduk ve Kadir, Kadir-i Mutlak olan Allah’ın 

kudretinden geleceğimizi istedik. Bundan sonra 

bayram eder de insan, dilinden düşürmez; 

Ama Sen!!! Hepsinden b-i habersen, Mevlid’te 

tevhit tohumunu gönlüne ekmediysen, Regaib’te 

besleyip, büyütmediysen, Miraç’ta yücelere 

erdirmediysen, Beraat’te azat edilmediysen, 

Kadir’de kıymetini istemediysen, Hak ve Hakikat 

bayramına eremezsin. 

Receb Ayı 

Receb, tazim ve saygı anlamına gelir, İslam 

öncesi Araplar Receb ayına ayrı bir ehemmiyet 

verirler, saygı gösterir ve şanını yüceltirlerdi. 

Receb ayı gelince kılıçlar kınına sokulur, 

oklar torbalarına yerleştirilir, derin ve kanlı 

husumetlerin üzerine geçici de olsa bir sükûnet 

örtüsü çekilirdi. Artık o gürültülü ve korkunç 

çöller tatlı bir huzurun baharına dalar, her taraf 

bir güven ve selâmet sahasına dönerdi. Öyle ki, 

bu ayda bir kimse babasının katiline rastlasa bile 

başını kaldırıp kaşına bakmazdı. Bu aya “sağır 

ay”denilmesi de sükûnet mevsimi olmasındandır. 

Receb ayına sağır denmesinin bir başka anlamı 

da şöyle ifade edilir: Bu ayın bereketi hürmetine, 

bu ayda işlenen günah ve hataları manen bu 

ay duymamakta, mü’minlerin sadece ibadet ve 

sevaplarına şahitlik etmektedir. Böylece Cenab-ı 

Hak mü’min kullarının bu ayda işlemiş oldukları 

günahları bağışlamaktadır. 

İslâmiyet gelince de Receb ayına mahsus olan 

saygı devam ettirildi. Bilhassa Regaib ve Mi’rac 

gibi tecellilerle şereflendirildi. 

Receb ayın, “recm ayı” da denir. Buna göre, 

mü’minlerin eziyet ve zahmet vermemesi için 

şeytanlar bu ayda taşlanır, kovulup uzaklaştırılır. 

Receb ayına “mutahhar” denmesinin sebebi, 

bu ayı oruçlu geçirenlerin günah ve hatalarından 

temizlenip paklanmasıdır. Receb ayının Nebiler 

tarihinde ayrı bir yeri vardır. Meselâ, Nuh (a.s) ve 

kavmi Receb ayında gemiye binmiş ve tufandan 

kurtulmuşlardır. 

Receb ayı Hicrî ayların yedincisi ve Ramazan 

ayından iki ay öncesidir. Fazileti bakımından ayrı 

bir yeri vardır. Regaib ve Mi’rac gibi mübarek 

geceleri içinde bulundurması faziletini daha 

da arttırmaktadır. Ayrıca, Kur’ân’da haram aylar 

olarak geçen dört aydan birisi olması, Müslüman 

Receb ayına sağır denmesinin 

bir başka anlamı da şöyle ifade 

edilir: Bu ayın bereketi hürmetine, 

bu ayda işlenen günah ve hataları 

manen bu ay duymamakta, 

mü’minlerin sadece ibadet ve 

sevaplarına şahitlik etmektedir. 

Böylece Cenab-ı Hak mü’min 

kullarının bu ayda işlemiş oldukları 

günahları bağışlamaktadır. 

kalplerdeki yerini bir kat daha artırmıştır. 

“Allah’ın, gökleri ve yeri yarattığı günden beri, 

ayların sayısı on ikidir. Bunlardan dördü, haram 

(hürmetli) olan aylardır.” (Haram aylar, Receb, 

Zilkade, Zilhicce ve Muharremdir.) 1 

“Recep ayı Allah’ın ayı, Şaban benim ayım, 

Ramazan da ümmetimin ayıdır.” 2 

“Receb ayında Allah-u Teala’ya çok istiğfar 

edin; çünkü Allah-u Teala’nın, Receb ayının her 

vaktinde Cehennemden azat ettiği kulları vardır. 

Ayrıca Cennette öyle köşkler vardır ki, ancak 

Receb ayında oruç tutanlar girer.” 3 

“Şu beş gecede yapılan dua geri çevrilmez; 

Regaib gecesi, Şabanın 15. gecesi, Cuma gecesi, 

Ramazan bayramı ve Kurban bayramı gecesi.” 4 

“Cennette öyle köşkler vardır ki, onlara ancak 

Receb ayında oruç tutanlar girer.” 5 

“Receb-i şerifin bir gün başında, bir gün 

ortasında ve bir gün de sonunda oruç tutana, 

Receb’in hepsini tutmuş gibi sevab verilir.” 6 

“Ramazan ayı dışında Allah rızası için bir gün 

oruç tutan, iyi bir yarış atının bir asırda alacağı 

mesafe kadar Cehennemden uzaklaşır.” 7 

1 İbni Cerir 

2 Acluni, Keşfu’l-Hafa, 1/423 

3 Deylemi 

4 İ.Asakir 

5 Miftahü’l-Cenne 

6 Gunye 

7 Taberani 


32

Çünkü bu ayda özellikle 

mağfiret boldur. Bu ayda, 

halkın kan dökmesine mani 

vardır. Bu ayda, Allah-u Teala, 

Peygamberlerinin tövbelerini 

kabul buyurmuştur. Allah-u 

Teala bu ayda, peygamberlerini 

düşmanlarından korumuştur. Bir 

kimse, Recep ayını oruçlu geçirirse, 

Allah-u Teala üç şeyi onun için 

gerekli kılar. Şöyle ki, Geçmiş 

günahlarının tümünü bağışlar. 

Kalan ömrünün temiz geçmesini 

temin eder. Büyük huzura çıkılan 

kıyamet gününün susuzluğundan 

da onu emin kılar 

“Allah-u Teala, Receb ayında oruç tutanları 

mağfiret eder.” 8 

“Allah-u Teala Receb ayında hasenatı kat 

kat eder. Bu ayda bir gün oruç tutan, bir yıl 

oruç tutmuş gibi sevaba kavuşur. 7 gün oruç 

tutana, Cehennem kapıları kapanır. 8 gün 

tutana Cennetin 8 kapısı açılır. 10 gün tutana, 

Allah-u Teala istediğini verir. 15 gün oruç 

tutana, bir münadi, “Geçmiş günahların af oldu” 

der. Allahü teâlâ Nuh aleyhisselamı Receb’de 

gemiye bindirdi. O da, Receb ayını oruçlu geçirip 

oradakilere oruç tutmalarını emretti.” 

Yukarıda ki hadis-i şeriflerden anlaşıldığı 

üzere Recep ayında oruç tutmak pek faziletlidir. 

Çünkü Rasulullah (s.a.v) efendimiz bu ayda 

oruç tutmuştur. Bazı yıllarda tamamına yakınını 

oruçlu geçirmiş, bazı yıllarda da az bir kısmını 

oruçlu geçirmiştir. 

-“Recep ayı, Allah’ın ayıdır; Şaban ayı, benim 

ayımdır, Ramazan ayı ise ümmetimin ayıdır”. 

Recep ayının niçin Allah’ın ayı olduğu 

sorulduğunda; 

-“Çünkü bu ayda özellikle mağfiret boldur. Bu 

ayda, halkın kan dökmesine mani vardır. Bu ayda, 

Allah-u Teala, Peygamberlerinin tövbelerini 

kabul buyurmuştur. Allah-u Teala bu ayda, 

peygamberlerini düşmanlarından korumuştur. 

Bir kimse, Recep ayını oruçlu geçirirse, Allah-u 

Teala üç şeyi onun için gerekli kılar. Şöyle ki, 

8 Gunyet’üt Talibin, Abdulkadir Geylani 

Geçmiş günahlarının tümünü bağışlar. Kalan 

ömrünün temiz geçmesini temin eder. Büyük 

huzura çıkılan kıyamet gününün susuzluğundan 

da onu emin kılar.” 

Rasulullah (s.a.v)’e sorarlar; 

“Ya Rasulullah! Recep ayının tümünü oruçlu 

geçirmeye gücüm yetmez. 

-“O halde, ilkinden bir gün, ortasından 

bir gün, sonundan da bir gün tutarsın. Böyle 

ettiğinde ayın tümünü oruçlu geçirmiş olursun. 

Zira, yapılan iyilikler on misli sevap getirir” 

Recep Ay’ın da yapılan dualar kabul edilir, 

günahlar affedilir. Bu ayda günah işleyenin 

mükafatı da, cezası da kat kat olur. Hz. Hüseyin 

(r.a) anlatır; 

Kabe’yi tavaf ederken yanık sesle Allah-u 

Teala’ya dua eden birinin sesini işittik. Babam 

bunu çağırmamı emretti. Güzel yüzlü, temiz bir 

kimse idi. Ancak sağ tarafı felç olmuş, kurumuş, 

hareketsiz idi. Ona: 

-Sen kimsin, durumun ne böyle? dedim. O 

kimse dedi ki: 

-Adım Menazil. Ben çalgı çalmak, şarkı 

söylemekle şöhret salmış, Arabistan’ın 

ünlülerinden bir gençtim. Hep nefsin arzularımın 

peşinde koştum. Recep ve Şaban Ay’larında bile 

bu günahlara devam ederdim, Salih ibadetler 

işleyen babam beni bu günahlardan kurtarmaya 

çalışırdı. Bana ‘Allah-u Teala’nın azabı şiddetlidir, 

bir anda kahredebilir, kötü arkadaşlardan 

vazgeç, kötü işleri bırak, melekler bu aylarda 

senden şikayet ediyorlar’ dedi. Nasihate hiç 

tahammülüm yoktu. Babamın üzerine yürüyüp, 

döverek susturdum. ‘Beytullah’ a gidip şerrinden 

kurtulmak için Allah-u Teala’dan yardım 

dileyeceğim’ dedi babam. Bir hafta oruç tutup, 

Kabe’ye giderek; 

– Ey Rabbim! Mazlumların ahını yerde 

bırakmazsın, bu ayda bu mübarek yerlerde 

yapılan duaları reddetmezsin. Hakkımı 

oğlumdan al, onu felç et, diye dua etti. 

Henüz duası bitmeden sağ tarafım felç oldu. 

Beni gören ‘baba bedduasına uğramış kişi’ derdi. 

Hz. Hüseyin (r.a); 

-Baban bu hale ne dedi, buyurdu. 

-Babamdan özür diledim, onun da babalık 

şefkati galip gelerek, beni bağışladı. Beddua 

ettiği yerde bu sefer şifa bulmam için hayır 

dua etmek üzere deve ile gelirken devenin 


33

ürkmesiyle babam düşüp, öldü. Şimdi çaresizim. 

Üzüntülü ve kırık kalple bu aylarda oruç tutup, 

geceleri ibadet ediyorum, dedi. 

Hz. Ali (r.a) gence dua etti, Recep Ay’ının 

da bereketiyle bu dua Allah kabul etti ve o 

felçliye şifa verdi. 

Yine eski kavimlerden bir hanım, Kudüs’te 

Mescid-i Aksa’nın günlük temizliğini yaparmış. 

Recep Ay’ı girince on iki sefer İhlas Suresi’ni 

okuyarak temizlermiş. Rabbü zü’l-Celal Hz. bazı 

kullarına ölümünü muştular. Bu kadına da vefat 

edeceği müjdelenince oğluna diyor ki: 

-Oğlum ben Hakk’a yürüdüğüm zaman, beni 

kefenle değil de Recep Ay’ını saygı ve tazim ile 

geçirdiğim üstümdeki elbiseyle defnet. 

Ve hanım vefat ediyor. Vefatından sonra 

oğlu annesinin vasiyetini tutmuyor, bir kefen 

alıyor ve kefenle annesini defnediyor. O gece 

oğlunun rüyasına gelen anne: 

-Evladım, sana hakkım haram olsun. 

Sen benim vasiyetimi tutmadın, elbisemle 

defnetmedin, deyip gözden kayboluyor. 

Can hıçkırıklarıyla uyanan genç, ertesi 

gün hemen kabristana koşup annesinin kabrini 

açıyor. Annesinin orada olmadığını görüyor. 

Lakin şehitler ölmez, bedenleri çürümez. Ve ne 

yapacağını bilemiyor. Ertesi gün tekrar rüyasında 

bir ses; 

-O bize döndü, onun duvağı gelinliğiydi, 

diyor. 

Regaip Kandili 

Regaib Nedir? Regaib, arapça bir kelimedir 

ve “re-ğa-be” kökünden gelmektedir. “Re-ğabe”, 

kelime olarak, herhangi bir şeyi istemek, 

arzulamak, ona karşı meyletmek ve onu elde 

etmek için çaba sarf etmek demektir. “Reğîb” 

kelimesi ise, “reğabe”’den türemiş olan bir 

isimdir ve kendisine rağbet edilen, arzulanan, 

taleb edilen şey demektir. Müennesi, “reğîbe”dir. 

“Reğîbe”nin çoğulu da “reğâib” dir. Kelime olarak 

“Regâib”in aslı budur. 

Receb’in ilk cuma gecesine Regaib gecesi 

denir. Bu geceye Regaib gecesi ismini melekler 

vermişlerdir. Her Cuma gecesi kıymetlidir. Bu iki 

kıymetli gece bir araya gelince, daha kıymetli 

oluyor. Allah-u Teala, bu gecede, müminlere, 

ragibetler [ihsanlar, ikramlar] yapar. Bu geceye 

hürmet edenleri affeder. Bu gece yapılan dua 

kabul olur, namaz, oruç, sadaka gibi ibadetlere, 

sayısız sevaplar verilir. 

Regaip Kandilinde Yapılması Müstehab 

Tesbihat 

300 Salavat-ı şerife, 

101 Fatiha-i şerife, 

101 İhlas-ı şerife, 

101 Kadir suresi 

Hizb-i Muhammed (s.a.v) kitabımızın günlük 

evradın son salavatınının ilk 5 salavatı 101 defa, 

geri kalan salavatlar 33’er defa okunur. 

Recep Ayına saygı ve tazimi arttırın. 

İbadetlerinizi arttırın. İhlas Suresi’ni çok okuyun. 

Fatiha- ı Şerife’yi, Ya-sin, Tebareke, Nebe surelerini 

çok okuyun, namazlarınızı Kur’an’ı hatmederek 

kılın. 

Recep Ayı’na tazim eden muhakkak ki tazim 

görür. İnşallah Rabbü zü’l- Celal Hz. bizi ve 

bütün kardeşlerimizi, inanan mü’minleri affetsin. 

Rabbim Bir Ramazan Ayı’nda ağzımız oruçlu, 

dilimiz dualı ve zikirli, Hak aşkıyla kendimizden 

geçerek, şehadet ederek aşk ve muhabbetle 

kendine kavuşanlardan eylesin. Amin. 


34

AŞK 

Söyletme sen dilimi, 

Gönlüm yalnız, seni bilsin. 

Ayır bedenimden ruhumu, 

Ruhum huzur-u hakkı bilsin. 

Aşka doymaz bir kere tadan, 

Aklı fikri bir yana koyan. 

Görünmez gözüne cümle cihan, 

Hem dünyada, ahirette olan. 

Aşığın alası yok, 

Gözünde karası yok, 

Rabbe karşı niyazı çok, 

Cennet Cehennem tasası yok. 

Âşık oldu rabbine, 

Dünya görünmez gözüne, 

Yürür gider ateş üstüne, 

Hem korkusu, tasası yok. 

Âşık olmak muradı, 

İstemez şanı nişanı, 

Yaktı aşkın çırası, 

Gözünde gayrısı yok.. 

Aşktır Mekke’ de doğan, 

Tüm kâinata yayılan, 

Aşktır Adem’ in alnında olan, 

Alemi bir anda nura boğan, 

Aşktır Muhammed (s.a.v)’i habibullah yapan 

ABDULLAH MURAD ŞÜKRÜOĞLU

SAHABE-İ GÜZİN 

Burak Çınar 

(Edb.Fak. Tarih Böl. 3. Sınıf) 

Hz. Ali (r.a) 

Resulullah’ın amcasının oğlu, damadı, dördüncü 

halife. Babası Ebû Talib, annesi Kureyş’ten 

Fâtıma binti Esed, dedesi Abdulmuttalib’tir. Künyesi 

Ebu’ı Hasan ve Ebû Tûrab (toprağın babası), 

lâkabı Haydar; ünvanı Emîru’l-Mü’minin’dir. Ayrıca 

‘Allah’ın Arslanı’ ünvanıyla da anılır. 

Hz. Ali küçük yaşından beri Resulullah’ın yanında 

büyüdü. On yaşında İslâm’ı kabul ettiği bilinmektedir. 

Hz. Hatice’den sonra müslümanlığı ilk 

kabul eden odur. Hz. Peygamber ile Hz. Hatice’yi 

bir gün ibadet ederken gören Hz. Ali’ye Peygamberimiz 

şirkin kötülüğünü, tevhidin manasını 

anlattığında Hz. Ali hemen müslüman olmuştu. 

Mekke döneminde her zaman Resulullah’ın yanındaydı. 

Kâbe’deki putları kırmasını şöyle anlatır: 

“Bir gün Resul-u Ekrem ile Kâbe’ye gittik. Resul-u 

Ekrem omuzuma çıkmak istedi. Kalkmak istediğim 

zaman kalkamıyacağımı anladı, omuzumdan indi, 

beni omuzuna çıkardı ve ayağa kalktı. Kendimi istesem 

ufukları tutacak sanıyordum. Kâbe’nin üzerinde 

bir put vardı, onu sağdan soldan ittim. Put 

düştü, parça parça oldu. Resulullah’ın omuzlarından 

indim. İkimiz geri döndük.” (Ahmed b. Hanbel, 

Müsned, I, 384). 

Resul-u Ekrem, en yakın akrabasını uyarmak ve 

hakkı tebliğ etmek hususunda Allah’u Teâlâ’dan 

emir alınca onları Safa tepesinde toplayıp ilâhî 

emirleri tebliğ edince, Kureyş müşrikleri onunla 

alay etmişti. İkinci toplantıyı yapmasını Hz. Ali 

(r.a.)’ye bıraktı, Ali de bir ziyafet hazırlayarak Hasimoğullarını 

davet etti. Resulullah yemekten sonra: 

“Ey Abdülmuttaliboğulları, ben özellikle size ve 

bütün insanlara gönderilmiş bulunuyorum. 

İçinizden hanginiz benim kardeşim ve dostum 

olarak bana bey’at edecek” dedi. Yalnız Ali (r.a.) 

kalktı ve orada Resulullah’a onun istediği sözlerle 

bey’at etti. Bunun üzerine Resul-u Ekrem, “Karde- 


36

şimsin ve vezirimsin “ diyerek Hz. Ali’yi taltif etti. 

Hz. Peygamber hicret etmeden önce elinde 

bulunan emanetleri, sahiplerine verilmek üzere 

Ali’ye bıraktı ve o gece Hz. Ali, Resulullah’ın yatağını 

da yatarak müşrikleri şaşırttı. Böylece Hz. Ali, Hz. 

Peygamber’i öldürmeye gelen müşrikleri oyalayarak 

onun yerine hayatını tehlikeye atmış, bu suretle 

Peygamber’e hicreti sırasında zaman kazandırmıştır. 

Hz. Ali, Peygamberimiz’in kendisine bıraktığı emanetleri 

sahiplerine verdikten sonra Medine’ye hicret 

etti. Medine’de de Hz. Peygamber’in devamlı yanında 

bulundu, bütün cihat harekâtlarına katıldı, Uhud’da 

gâzî oldu. Bedir’de sancaktardı. Aynı zamanda keşif 

kolunun başındaydı; hakim noktaları tesbit ederek 

Hz. Peygamber’e bildirdi. Bu mevkiler işgal edilerek, 

Bedir’de önemli bir savaş harekâtını başarıya ulaştırdı. 

Bedir gazasının başlamasından önce, Kureyşliler’le 

teke tek dövüşen üç kişiden biriydi. Bu döğüşte, hasmı 

Velid b. Muğire’yi kılıcı ile öldürdüğü gibi, Hz. Ebû 

Ubeyde zor durumdayken yardımına koştu ve onun 

hasmını da öldürdü. Kendisine “Allah’ın Arslanı” lâkabı 

ve Bedir ganimetlerinden bir kılıç, bir kalkan ve bir 

de deve verildi. 

Hz. Ali, Bedir savaşından sonra Hz. Peygamber’in 

kızı Hz. Fâtıma ile evlendi. Nikâhını Hz. Peygamber 

kıydı. O zamana kadar Resulullah’la oturan Hz. Ali 

nikâhtan sonra ayrı bir eve taşındı. Hz. Ali’nin, Hz. 

Fâtıma’dan üç oğlu, iki kızı dünyaya geldi. 

Hicret’in üçüncü yılında Uhud savaşında, müslüman 

okçuların hatası yüzünden müşrikler müslümanların 

üzerine saldırmışlar ve Hz. Peygamber de 

yaralanarak bir hendeğe düşmüş ve düşman onun 

öldüğünü yaymıştı. Halbuki o sırada döğüşe döğüşe 

gerileyen Hz. Ali, Hz. Peygamber’in içine düştüğü 

hendeğe ulaşarak, onu korumaya almıştı. İki tarafın 

da kazanamadığı bu savaşta Hz. Ali birçok yerinden 

yaralanarak gazi oldu. 


37

Uhud savaşından sonra Hz. Ali “Benu Nadr” Yahudilerinin 

hainlikleri üzerine bu kabile ile yapılan 

savaşı bizzat idare etti. Bütün çarpışmalarda Hz. Ali 

kahramanca döğüşmüş ve müşriklerin en meşhur 

savaşçılarını öldürmüştür. Hudeybiye barışında sulh 

şartlarının yazılmasında o memur edildi. Hz. Ali, sulhnameyi 

yazmaya şöyle başladı: “Bismillâhirrahmânirrahîm 

. Muhammed Resulullah....” Ancak müşrikler 

bu ifadeye itiraz ettiler. Hz. Peygamber, “Resulullah” 

yerine “Muhammed b. Abdullah” yazmasını Hz. Ali’ye 

söylemiş fakat Hz. Ali “Resulullah” ifadesinin yazımında 

ısrar etmiştir. 

Hz. Ali Mekke’nin fethi sırasında yine sancaktardı. 

“Keda” mevkiinden Mekke’ye girdi. Mekke kan 

dökülmeden fethedildi. Hz. Peygamber ile birlikte 

Kâbe’deki bütün putları kırdılar. 

Mekke’nin fethinden sonra Resulu Ekrem, Hâlid b. 

Velid’i Benu Huzeyme kabilesine gönderdi. Bu kabile 

ya cehaleti, ya da bedevî 

olmalarından, “müslüman 

olduk” anlamındaki “eslemna” 

kelimesi yerine “sabbena” 

dediği için Hâlid b. 

Velid hiddetlendi ve onlarla 

harp etti. Hz. Peygamber 

olayı duyunca çok üzüldü. 

Hz. Ali’yi bu hatayı telâfi ile 

görevlendirdi. Hz. Ali Benu 

Huzeyme’ye giderek öldürülenlerin 

diyetini ödeyip 

mağdur olanların zararlarını 

telâfi etmişti. 

Huneyn gazasında müslümanlar 

bir ara bozulup 

dağıldılar. Sayıları binleri 

bulduğu halde içlerinden 

ancak birkaç kişi sabredip 

dayanabildi. Hz. Ali bu savaşta yalnız sabırla tahammül 

etmekle kalmayarak gösterdiği yiğitlik ve kumandanlıkla 

İslâm ordusunun kendi safında toparlanmasını 

sağladı. 

Resulu Ekrem hicretin 9. yılında Tebük seferine 

çıkarken Hz. Ali’yi ehl-i beytin muhafazası için 

Medine’de bıraktı, ancak bu sefere katılamadığı için 

müteessir oldu. Bunun üzerine Resulullah: “Musa’ya 

göre Harun ne ise, sen bana karşı o olmak istemez 

misin?” dedi. Ali, bu iltifattan çok memnun oldu. 

Berae suresinin ayetleri nazil olunca, Resulullah 

Hz. Ali’yi Mekke’ye gönderdi. Bu suretle hiçbir müşrikin 

artık Kâbe-i Şerîfi bundan sonra haccedemeyeceğini 

bildirdi. 

Resulu Ekrem hicretin 

9. yılında Tebük seferine 

çıkarken Hz. Ali’yi ehl-i 

beytin muhafazası için 

Medine’de bıraktı, ancak 

bu sefere katılamadığı için 

müteessir oldu. Bunun 

üzerine Resulullah: “Musa’ya 

göre Harun ne ise, sen 

bana karşı o olmak istemez 

misin?” dedi. Ali, bu iltifattan 

çok memnun oldu. 

Yemen bölgesinin İslâm’a girmesi zordu. Görev 

yine Ali b. Ebi Talib’e verildi. Hz. Ali “Bu çok güç bir iş” 

dedi. Resulullah da “Ya Rabb, Ali’nin dili tercümanı, 

kalbi hidayet nurunun memba olsun” diye dua edince, 

Ali, siyah bir bayrak alarak Yemen’e gitti, kısa süren 

irşadları sayesinde Yemen’in bütün Hemedan kabilesi 

müslüman oldu. 

Hz. Peygamber’in vefatı sırasında, hücresinde bulunanların 

başında geliyordu. Hz. Ebu Bekir halife seçildiği 

sırada Hz. Ali Resulullah’ın hücresinde tekfin ile 

meşgul idi. 

Hz. Ömer devrinde devletin bütün hukuk işleriyle 

ilgilenip adeta İslâm devletinin baş kadısı olarak görev 

yaptı. Hz. Ömer’in şehâdeti üzerine yine devlet 

başkanını seçmekle görevlendirilen altı kişilik şûra 

heyetinde yer alıp, bu altı kişiden en sona kalan iki 

adaydan biri oldu. 

Hz. Osman’ın hilâfeti döneminde 

idarî tutumdan 

pek memnun olmamakla 

birlikte İslâm devletinin 

muhtelif vilâyetlerinden 

gelen şikayetleri hep Hz. 

Osman’a bildirmiş ve ona 

hâl çareleri teklif etmişti. Hz. 

Osman’ı muhasara edenleri 

uzlaştırmak için elinden gelen 

gayreti sarfetti. 

Hz. Osman’ın şehâdetinden 

sonra İslâm’ın ileri gelen 

şahsiyetleri ona bey’at 

ettiler. Ancak onun bu dönemi 

Allah’ın bir takdiri olarak 

son derece karışık bir 

dönem oldu. Hilâfete geçtiğinde 

hâlledilmesi gereken 

bir çok problemle karşı karşıya kaldı. Bu karışıklıklar 

Cemel ve Sıffın gibi iç çatışmaları doğurdu. İslâm devleti 

bünyesindeki bu ihtilâfları giderme konusunda 

büyük fedakârlık ve gayretler gösterdi. 

Nihayet, Kûfe’de 40/661 yılında bir Hârici olan Abdurrahman 

b. Mülcem tarafından sabah namazına 

giderken yaralandı. Bu yaranın etkisiyle şehid oldu. 

Hz. Ali devamlı olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)’in yanında 

bulunduğu için Tefsir, Hadîs ve Fıkıhta sahabenin 

ileri gelenlerindendir. Hatta Resulullah’ın tabiri ile 

“ilim beldesinin kapısı” olarak ümmetin en bilgini idi. 

Hz. Peygamber yolunda insanları hakka iletmek için 

büyük gayretler sarfetmiş ve hilâfet dönemi iç karışıklıklarla 

dolu olmasına rağmen İslâm’ın öğretilmesi 

ve öğrenilmesi hususunda büyük katkıları olmuştu. 


38

Medine’de duruma hakim olup yönetimi tam olarak 

eline aldıktan sonra öğretim için merkezde bir 

okul kurdu. Arapça gramerin öğretilmesini Ebu Esved 

ed-Düeli’ye, Kur’an okutma ve öğretme işini Abdurrahman 

esSülemi’ye, Tabiî ilimler konusunda öğretmenlik 

görevini Kümeyl b. Ziyâd’a verdi. Arap edebiyatı 

konusunda çalışma yapmak üzere de Ubade b. 

esSamit, ve Ömer b. Seleme’yi görevlendirdi. Devlet 

yönetimi ve hizmetlerini; maliye, ordu, teşrî ve kaza 

gibi bölümlere ayırarak yürütüyordu. Malî işleri, dağıtma 

ve toplama diye iki kısma ayırmazdı. 

Ümmetin malını ümmete dağıtırken de son derece 

titiz davranırdı. Kendisine bir pay ayırma noktasında 

gayet dikkatli olup, kimsenin hakkına tecavüz 

etmemekte de büyük bir örnek idi. Kendisini Kûfe’de 

görenler, kışın soğuğunda ince bir elbisenin altında 

tir tir titreyerek camiye gittiğini aktarırlar. Devlet yönetici 

ve memurlarının nasıl davranmaları gerektiği 

konusunda şu yönetmeliği hazırlamıştı. 

1. Halka karşı daima içinizde sevgi ve nezaket besleyin. 

Onlara bir canavar 

gibi davranmayın ve onları 

azarlamayın . 

2. Müslüman olsun 

olmasın herkese aynı 

davranın. Müslümanlar 

kardeşleriniz, müslüman 

olmayanlar ise sizin gibi 

bir insandır. 

3. Affetmekten utanmayın. 

Cezalandırmada 

acele etmeyin. Emriniz 

altında bulunanların hataları 

karşısında hemen 

öfkelenip kendinizi kaybetmeyin . 

4. Taraf tutmayın, bazı insanları kayırmayın. Bu tür 

davranışlar sizi zulme ve despotluğa çeker. 

5. Memurlarınızı seçerken zalim yöneticilere hizmet 

etmemiş ve devletin suçlarından ve zulümlerinden 

sorumlu olmamış bulunmalarına dikkat edin. 

6. Doğru, dürüst ve nazik kişileri seçin ve çıkar ummadan 

ve korkmadan acı gerçekleri söyleyebilenleri 

tercih edin. 

Üzerinde farz namaz borcu 

olan kimse, kazasını kılmadan 

nafile kılarsa boş yere zahmet 

çekmiş olur. Bu kimse, kazasını 

ödemedikçe Allah’u Teâlâ onun 

nafile namazlarını kabul etmez. 

7. Atamalarda araştırma yapmayı ihmal etmeyin. 

8. Haksız kazanç ve ahlâksızlıklara düşmemeleri 

için memurlarınıza yeterince maaş ödeyin. 

9. Memurlarınızın hareketlerini kontrol edin ve 

bunun için güvendiğiniz samimi kişileri kullanın. 

10. Mektuplar ve müracaatlara bizzat kendiniz cevap 

verin. 

11. Halkın güvenini kazanın ve onların iyiliğini istediğinize 

kendilerini inandırın . 

12. Hiç bir zaman vaadinizden ve sözünüzden 

dönmeyin. 

13. Esnaf ve tüccara dikkat edin; onlara gereken 

önemi gösterin, fakat ihtikâr, karaborsa ve mal yığmalarına 

izin vermeyin. 

14. El işlerine yardım edin; çünkü bu yoksulluğu 

azaltır, hayat standardını artırır. 

15. Tarımla uğraşanlar devletin servet kaynağıdır 

ve bir servet gibi korunmalıdır. 

16. Kutsal görevinizin yoksul, sakat ve yetimlere 

bakmak olduğunu hiç aklınızdan çıkarmayın. Memurlarınız 

onları incitmesin, onlara kötü davranmasın. 

Onlara yardım edin, koruyun ve yardımınıza ihtiyaç 

duydukları her zaman huzurunuza çıkmalarına 

engel olmayın . 

17. Kan dökmekten 

kaçının, İslâm’ın hükümlerine 

göre öldürülmesi 

gerekmeyen kimseleri öldürmeyin. 

Hz. Ali bütün bu emirleri 

kendi nefsinde eksiksiz 

uygulayan bir halifeydi. 

Beş yıllık halifeliği çok 

önemli olaylarla, savaş ve 

sıkıntılarla geçmişti. Fitnelere 

karşı sonuna kadar 

doğru yoldan sabırla mücadele 

etmek istedi sonunda 

şehid oldu. 

Hz. Ali İslâm’ın bütün güzelliklerine vakıftı. Çünkü 

o, Resulullah’ın daima yanında bulunmuştu. 

Vahiy kâtibiydi, hâfız, müfessir ve muhaddisti. Hz. 

Peygamber’den beş yüzden fazla hadis rivayet etti. 

Ahkâmın nazariyatından çok amelî keyfiyetine bakardı: 

“Halka anladıkları hadisleri söyleyiniz. Allah 

ile Peygamber’in tekzip edilmesini ister misiniz?” 

(Buhârî, İlim) demiştir. 

Hz. Ali’nin, Hz. Fâtıma’dan Hasan, Hüseyin, Muhsin 

adlı oğulları ve Zeynep, Ümmü Gülsüm adlı kızları 

oldu. 

Hz. Ali âbid, kahraman, cesur, iyilikte yarışan, takva 

sahibi ve son derece cömertti. Medine’de müslümanların 

durumu düzeldikten sonra, Hz. Ali de bir 

hizmetçi almaya karar verip, Resulullah’a gitti. Resulullah 

kızıyla damadının arasına girerek: “Ben size 


39

hizmetçiden daha hayırlısını haber vereyim. Yatarken 

otuzüç kere Allahü ekber, otuzüç kere Elhamdülillah, 

otuzüç kere de Subhanallah deyin” buyurdu. Yine bir 

gün yiyecek çok az yemekleri olan Hz. Ali ile ailesi 

sofraya oturdukları sırada kapılarına bir dilenci geldi, 

onlar da yemeği dilenciye verdiler. Ertesi gün gelen 

bir yetime, üçüncü gün gelen bir esire yemeklerini 

verdiler. Bu olay üç gün sürdükten sonra şu ayet-i kerime 

indi: “şüphesiz en iyiler mizacı kâfur olan bir tastan 

içerler. Allah’ın kullarının taşıra taşıra içeceği bir 

kaynak. Adağı yerine getirirler ve şerri yaygın olan bir 

günden korkarlar. İçleri çektiği hâlde yiyeceği, miskine, 

yetime ve esire yedirirler. ‘Biz sizi ancak Allah’ın 

rızası için doyuruyoruz, sizden bir karşılık ve teşekkür 

beklemiyoruz. Doğrusu biz oldukça asık suratlı zorlu 

bir günden dolayı Rabbımızdan korkuyoruz’ derler. 

Allah da bu günün şerrinden onları korur. Onlara parlaklık 

ve sevinç verir.” (İnsan, 5/11) 

Hz. Ali’nin “Zülfikâr” adı verilen meşhur bir kılıcı 

vardı. Kılıcın ağzı iki çatallı idi ve Hz. Ali’ye Resulullah 

tarafından hediye edilmişti. 

Hz. Ali’nin cömertliği, 

insanîliği, Resulullah’a olan 

yakınlığıyla edindiği büyük 

manevî miras onu yüzyıllardır 

halk inançlarında 

destani bir kişiliğe büründürmüştür. 

Bir gün onun 

dört dirhemi vardı. Birini 

açıktan, birini gizliden birini 

gündüz, birini de gece infak 

etti ve hakkında şu ayet-i 

kerime indi: “Mallarını gece 

ve gündüz, gizli ve açık olarak 

infak edenler. Onlar için 

Rabbleri katında karşılıkları vardır ve üzülecek de değillerdir.” 

(el-Bakara, 2/274). 

Hz. Ali’nin peygamberimizden rivayet ettiği bazı 

hadis-i şerifler: “Günah işleyen biri pişman olur, abdest 

alır namaz kılar ve günahı için istiğfar ederse 

Allah’u Tealâ Nisâ suresinde ‘Biri günah işler veya kendine 

zulmeder sonra pişman olup Allah’u Teâlâ’ya istiğfar 

ederse Allah’u Teâlâ’yı çok merhametli ve af ve 

mağfiret edici bulur’ buyurmaktadır.” 

“Üzerinde farz namaz borcu olan kimse, kazasını 

kılmadan nafile kılarsa boş yere zahmet çekmiş olur. 

Bu kimse, kazasını ödemedikçe Allah’u Teâlâ onun 

nafile namazlarını kabul etmez. “ 

“Malınızın zekâtını veriniz. Biliniz ki, zekâtını vermeyenlerin 

bunu vazife kabul etmeyenlerin namazı, 

orucu, haccı ve cihadı ve imanı yoktur. “ 

Amellerin en zoru 

üçtür. Bunlar; nefsin 

hakkını verebilmek, 

her halde Allah’u 

Teâlâ’yı hatırlayabilmek, 

kardeşine bol bol ikramda 

bulunabilmektir. 

Peygamberimiz (s.a.s.) Hz. Ali’ye buyurdu: “ Ya Ali, 

altıyüzbin koyun mu istersin, yahut altıyüzbin altın 

mı veya altıyüzbin nasihat mı istersin ? “ Hz. Ali dedi: 

“Altıyüzbin nasihat isterim.” Peygamberimiz buyurdu: 

“Şu altı nasihate uyarsan altıyüzbin nasihata uymuş 

olursun: 1. Herkes nafilelerle meşgul olurken 

sen farzları ifa et. Yani farzlardaki rükünleri, vacipleri 

sünnetleri, müstehapları ifa et. 2. Herkes dünya ile 

meşgul olurken sen Allah’u Teâlâ’yı hatırla. İslâm’a 

uygun yaşa; İslâm’a uygun kazan; İslâm’a uygun harca. 

3. Herkes birbirinin ayıbını araştırırken sen kendi 

ayıplarını ara. Kendi ayıplarınla meşgul ol. 4. Herkes 

dünyayı imar ederken sen dinini imar et, zinetlendir. 

5. Herkes halka yaklaşmak için vasıta ararken, halkın 

rızasını gözetirken sen Hakk’ın rızasını gözet; hakka 

yaklaştırıcı sebep ve vasıtaları ara. 6. Herkes çok amel 

işlerken sen amelinin çok olmasına değil, ihlaslı olmasına 

dikkat et.” 

Hz. Ali buyurdu: “Kişi dili altında saklıdır. Konuşturunuz, 

kıymetinden neler kaybettiğini anlarsınız.” 

“Cahil, bilmediğini sormaktan 

utanmasın. Âlim, 

içinden çıkamayacağı bir 

meselede en iyisini Allah’u 

Teâlâ bilir’ demekten sakınmasın.” 

“İnsanın yaslanıp Rabbini 

bildikten sonra ölmesi, 

küçükken ölüp hesapsız 

Cennet’e girmesinden daha 

hayırlıdır. “ 

“Kul ümidini yalnız 

Rabbi’ne bağlamalı ve yalnız 

günahları kendini korkutmalıdır. 

“ 

“Sizin için korktuğum şeylerin en başında, nefsinin 

isteğine uymak ve uzun emelli olmak gelir. Birincisi 

hak yoldan alıkoyar; ikincisi ise ahireti unutturur. “ 

“Amellerin en zoru üçtür. Bunlar; nefsin hakkını 

verebilmek, her halde Allah’u Teâlâ’yı hatırlayabilmek, 

kardeşine bol bol ikramda bulunabilmektir. “ 

“Takva, hataya devamı bırakmak; aldanmamaktır.“ 

“Kalpler, kaplara benzer. Hayırlı olanı, hayırla dolu 

olanıdır.” 

“Bana bir harf öğretenin kölesi olurum. “ 

Hz. Ali bu ümmetin en ileri gelenlerinden biri olarak 

İslâm’ın bize kadar gelmesinde büyük rolü olan 

sahabelerdendir . 


40

MÜSLÜMAN 

BİLİMADAMLARI 

FARUK KUL 

Ebu’l-Velîd Muhammed Ibn-i Ahmed Ibn-i 

Muhammed Ibn-i Rüşd 1126’da Kurtuba’da 

doğdu. Ailesi fıkıh sahasındaki derin bilgisiyle 

tanınıyordu, babası ile dedesi Endülüs 

başkadılığı (Kâdıu’l-kudât) gürevinde bulunmuşlardı. 

Bu dindar sülale ona İslami araştırmalarda 

yüksek bir seviyeye ulaşma fırsatı 

verdi. Bir alimden aldığı derslerle Kur’an ,tefsir, 

hadis, fıkıh arap dili ve edebiyatına dair 

ilimleri öğrenen İbn-i Rüşd, babasından Malikilerin 

kitabı Muvatta’yı okuyarak ezberledi. 

Ayrıca matematik, fizik, astronomi, mantık, 

felsef ve tıp gibi sahalarda ilmî araştırmalarını 

sürdürdü. (El-Ehvani, 1990, s.163-64). 

İbn-i Rûşd siyasal şartların oldukça karışık 

olduğu bir ortamda yaşadı. Düşünür Murâbıtların 

hükümranlığı sırasında doğmuştu 

ve hanedan 1148’de Kurtuba’yı ele geçirecek 

olan Muvahhidler tarafından 1147’de 

Marrâkuş’ta devrilmişti. 

Ebû Yakûb emir olduğu zaman İbn Rüşd’e, 

Ancak Ibn-i Rüşd’ün Islâm 

aleminde hemen hemen hiç 

bir öğrencisi yàhut halefi 

olmamıştır. Hatta O’nun 

münekkitleri bile yok denecek 

kadar azdır. İbn-i Teymiye 

(öl. 1327) istisna edildiğinde, 

onlardan hiç biri İbn-i Sina’nın 

büyük münekkidi Gazâlî 

mesâbesinde değ’ildi. 

Aristo’nun eserlerine şerhler yazmasını emretti. 

Marrâkuşî’nin verdiği bilgilere göre İbn 

Rüşd emirle tanışmasını şöyle anlatır: 

“Müminlerin emiri Ebû Ya’kûb’un huzuruna 

çıktığımda, onu Ebu Bekr İbn-i Tufeyl 

ile başbaşa buldum. Ebû Ya’kûb ailem ve 

cedlerimden bahisle beni övmeye başladı. 

Mü’minlerin Emiri’nin bana söylediği ilk şey 

filozofarın görüşüne gönderme yaparak şu 


41

oldu:’Felekler hakkında ne dersin? Kadîm midir? 

Yaratılmış mı?’ Beni bir korku ve bocalama 

sardı... Fakat Mü’minlerin emiri benim bu 

korku ve bocalayışımı anlayışla karşılayıp İbn 

Tufeyl’e döndü ve Aristo, Eflatun ve öteki filozofların 

fikirlerini zikrederek bana sorduğu 

soru hakkında onunla konuşmaya başladı...” 

(zikr:El-Ehvani, 1990, s.165) 

Böylece İbn-i Rüşd Aristo’nun eserlerine 

şerhler yazmaya aşladı. Bu onun “Şarih” ünvanını 

almasını sağladı ve Ortaçağ Avrupa’sında 

da bu özelliğiyle tanındı.( El-Ehvani, s.165) 

İbn-i Rüşd, Emir tarafından İşbiliye’ye kadı 

olarak atandı. Düşünür hayatının bu bölümünde 

resmi görevin yanında Aristo felsefesiyle 

de yoğun şekilde ilgilenmeye başladı. Önce 

Aristo felsefesinin özünü ve esasını bulmak ve 

sonra da bunu şerh ve tefsir etmek için araştırmalara 

koyuldu. O sene Aristo’nun Kitabu’1- 

hayávan’ını telhis etti. 1171’ de ise terfi ederek 

Kurtuba’ya kadı tayin edildi. On seneden 

fazla bu görevde kaldı. Aristo’nun kitaplarını 

búrada şerh etti. 1182’de Emir onu Merakeş’e 

çağırdı ve Baştabiblik görevine getirdi. Daha 

sonra kadı’l-kudat görevi ile tekrar Kurtuba’ya 

gönderildi. 

Emir Yusuf’un vefatından sonra onun yerine 

geçen Emir Yayub b. Mansur da İbn-i Rüşd’e 

itibar gösterdi. Ancak daha sonra çekemeyen 

çevrelerin israrlı baskıları üzerine İbn-i Rüşd 

Yahudilerle meskün bir kasaba olan Elisana’ya 

sürüldü 

İbn-i Rüşd’ün sürgündéki hayatı çok sürmemiş, 

İşbiliÿe’nin ileri gélénlérinden bir grubun 

İbn-i Rüşd hakkında ricaları üzerine, Emir 

yaptığına pişman olmùş, onu affetmiş, ancak 

bu hadiseden çok geçmeden İbn-i Rüşd 

1198 yılında vefat etmiştir.(Uludağ,1985, s.15 

vd;Fahri, 1987, s.215) 

İbn-i Rüşd ölümünden sonra İslam dünyasından 

ziyade Batı’da tanındı. Düşünür 

yeni felsefesiyle Batı’da “İbn-i Rüşdcü Latin 

Okulu”nun kurulmasına ortam hazırladı. XII. 

yüzyılların sonlarına doğru Aristoculuğun 

Avrupa’da canlanmasıyla birlikte İbn-i Rüşd 

kısa zamanda Yahudi ve Hristiyanlar arasında 

şüphe götürmez bir lider olarak kabul edildi. 

Musa b. Meymûn (Maimonides öl: 1204) 

ve öğrencisi Yusuf b. Yahûda tarafından ona 

duyulan büyük saygı, O’nun önde gelen bir 

Aristo müfesiri olarak Yahudiler arasında şöhretini 

sağlamlaştırdı. XII. yüzyılın bitiminden 

önce İbn-i Rüşd’ün eserleri, felsefï kültürleri, 

Renán’ın ifadesiyle “İslam kültürünün yansımasından 

başka bir şey olmayan” Yahudi 

âlimlerce Arapça olarak okunuyordu. Bununla 

birlikte XIII. yüzyılın başlarında Yahudilerin 

Prene’lerin ötesine ve Ákdeniz sahili boyunca 

dağılması O’nun eserlerinin Ibranice’ye tercüme 

edilmesini geréktirdi. Moses ben Tibbon, 

Jacob ben Abba Mari, Simeon Anatoli, Solomon 

ben Joseph ben Job, Zeráchia ben Isaac 

ve Joseph ben Machis O’nun XIII. yüzyıllardaki 

en tanınmış mütercimleridir; Calonymus ben 

Calonymus, Calónymus ben Todros ve Samuel 


42

en Judah ben Meshullan O’nun XIV.yy’daki 

mütercimleri arasındadırlar. XIV.yy’ın belirgin 

bir özelliği İbn-i Rüşd’ün şerhleri üzerinde 

tam bir süper şerh dalgasının yükselmesidir. 

Yahudilerle Hristiyanlar arasında kültürel 

bağların yakınlığı ve Batı Avrupa’da 

İbranice’nin óldukça yaygın olárak biliniyor 

olması sebebiyle, Roger Bacon (öl:1294) ve 

Raymond Martin (öl : 1284’ten sonra)’in durumlarında 

görüldüğü gibi genellikle Ibranice 

yoluyla Arapça felsefi eserlerin Lâtincé’ye 

tercüme edilmesi XIII.yy’ın başlarında yúksekce 

bir seviyeye ulaşmıstı. 1217-1230 yılları 

arasında Michael te Scot, İbn-i Rüşd’ün 

eserlerinden çoğunu Lâtince’ye tercüme 

etti. Öte yandan Hermann the German 

1240-1256 yılları arasında Poetica ve Ethica 

Nicomachea’nın özetlerini çevirdi. Toplam 

olarák İbn-i Rüşd’ün otuz sekiz şerhinden 15 

tanesi Arapça’dán Lâtince’ye XIII. asırda tercüme 

edildi. 

Ancak Ibn-i Rüşd’ün Islâm aleminde hemen 

hemen hiç bir öğrencisi yàhut halefi 

olmamıştır. Hatta O’nun münekkitleri bile 

yok denecek kadar azdır. İbn-i Teymiye (öl : 

1327) istisna edildiğinde, onlardan hiç biri 

İbn-i Sina’nın büyük münekkidi Gazâlî mesâbesinde 

değ’ildi..Ne var ki O’nun Batı’daki 

münekkitleri parlak bir galaksi teşkìl ederler 

: Máimonides, Siger de Brabant, Moses ben 

Tibbon, Levi ben Gerson; AIbert the Great, 

St. Thomas Aquinas bazılarıdır.(Fahri,1987, 

s.215 vd) 

Onun İslam felsefesiyle ilgili en önemli 

eseri İmam-ı Gazali’nin Tahafütü’l-Felasifesine 

karşı yazdığı Tehafütu’t-Tehafüt ve genellikle 

kendisinin tevhid anlayışını ortaya koyduğu 

Faslu’l-Makal ile el-Keşf an minhaci’l 

edille adlı risalaeleridir. 


43

ilm-ü hal 

GUSL 

بِسْ‏ مِ‏ اللهِ‏ الرَّحْ‏ مَنِ‏ الرَّحيِمِ‏ 

يَا اَأيُّهَا الَّذِينَ‏ اآمَنُوا اإِذَا قُمْتُمْ‏ اإِلَى الصَّ‏ لَاةِ‏ فَاغْسِ‏ لُوا 

وُجُوهَكُمْ‏ وَاَأيْدِيَكُمْ‏ اإِلَى الْمَرَافِقِ‏ وَامْسَ‏ حُوا 

بِرُءُوسِ‏ كُمْ‏ وَاَأرْجُلَكُمْ‏ اإِلَى الْكَعْبَيْنِ‏ وَاإِنْ‏ كُنْتُمْ‏ 

جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا وَاإِنْ‏ كُنْتُمْ‏ مَرْضَ‏ ىٰ‏ اَأوْ‏ عَلَىٰ‏ سَ‏ فَرٍ‏ اَأوْ‏ 

جَ‏ اءَ‏ اَأحَ‏ دٌ‏ مِنْكُمْ‏ مِنَ‏ الْغَائِطِ‏ اَأوْ‏ لَامَسْ‏ تُمُ‏ النِّسَ‏ اءَ‏ 

فَلَمْ‏ تَجِ‏ دُوا مَاءً‏ فَتَيَمَّمُوا صَ‏ عِيدًا طَيِّبًا فَامْسَ‏ حُوا 

بِوُجُوهِكُمْ‏ وَاَأيْدِيكُمْ‏ مِنْهُ‏ مَا يُرِيدُ‏ اللَّهُ‏ لِيَجْ‏ عَلَ‏ 

عَلَيْكُمْ‏ مِنْ‏ حَ‏ رَجٍ‏ وَلَٰ‏ كِنْ‏ يُرِيدُ‏ لِيُطَهِّرَكُمْ‏ وَلِيُتِمَّ‏ 

نِعْمَتَهُ‏ عَلَيْكُمْ‏ لَعَلَّكُمْ‏ تَشْ‏ كُرُونَ‏ 

“Ey iman edenler! Namaza kalkacağınız zaman 

yüzlerinizi, dirseklere kadar ellerinizi ve -başlarınıza 

mesh edip- her iki topuğa kadar da ayaklarınızı 

yıkayın. Eğer cünüp iseniz, iyice yıkanarak 

temizlenin. Hasta olursanız veya seferde bulunursanız 

veya biriniz abdest bozmaktan (def-i hacetten) 

gelir veya kadınlara dokunur (cinsel ilişkide 

bulunur) da su bulamazsanız, o zaman temiz bir 

toprağa yönelin. Onunla yüzlerinizi ve ellerinizi 

meshedin (Teyemmüm edin). Allah, size herhangi 

bir güçlük çıkarmak istemez. Fakat O, sizi tertemiz 

yapmak ve üzerinizdeki nimetini tamamlamak ister 

ki şükredesiniz.” 1 

Sözlükte gusül (gasl ve gusl) “bir şeyi su ile yıkamayı”, 

fıkıh ilminde ise “bütün vücudun temiz 

1 el-Mâide 5/6 

AYŞE TUNÇ 


44

su ile yıkanması şeklinde yapılan hükmî temizlik 

işlemi”ni ifade eder. Fıkıhta abdeste küçük temizlik, 

abdest almayı gerektiren hallere küçük kirlilik 

(hades-i asgar), gusle büyük temizlik, guslü gerektiren 

hallere de büyük kirlilik (hades-i ekber) 

denilir. Guslün Türkçe’deki bir başka adı da boy 

abdestidir. 

Kur’an’da “Eğer cünüp iseniz iyice temizlenin” 

buyrularak cünüplük halinden kurtulmak 

için guslün gerekliliği bildirilmiş, ayrıca,” Sana, 

kadınların aybaşı hali hakkında da sorarlar, de 

ki: “O bir ezadır (rahatsızlıktır)”. Aybaşı halinde 

iken kadınlardan el çekin, temizlenmelerine 

kadar onlara yaklaşmayın. Temizlendikleri 

zaman, Allah’ın size buyurduğu yoldan yaklaşın. 

Allah şüphesiz daima tevbe edenleri sever, 

temizlenenleri de sever” 2 ayeti mucibince 

de, hayzın (ay hali) kadınlar için mazeret hali olduğu 

belirtilerek gusledip temizleninceye kadar 

onlarla cinsel ilişki kurulma sı yasaklanmıştır. 

Cünüplük hali ile kadınların hayız ve nifas kanlarının 

kesilmesi halinde guslün gerekli olduğu 

ve bunun nasıl yapılması gerektiği hususuna 

Habib-i Kibriya Muhammed Mustafa (s.a.v)’in söz 

ve uygulamaları da muhakkak ki önemli açıklamalar 

getirmiştir. 

Abdest gibi gusül de esasen hükmî temizlenme 

ve arınma vasıtasıdır. Böyle olmakla birlikte 

bunların maddî ve manevi temizlenmeyi de sağladığı, 

ayrıca birçok tıbbî yararlar içerdiği de inkâr 

edilemez. Guslün insan sağlığı açısından önemi 

ve yararı Doğulu ve Batılı ilim adamlarınca ayrı 

ayrı dile getirilmiş, boy abdesti temizliği müslüman 

milletlerin belirgin özelliği, İslâm medeniyetinin 

beden temizliğine ve sağlığına verdiği 

önemin âdeta simgesi olmuştur. Gusül ile hayız, 

nifas ve cünüplük halinin vücutta bırakabileceği 

maddî bir kalıntı ve bulaşıklar iyice temizlenmiş 

olur. Ayrıca gusül, cünüplük halinin vücutta yol 

açacağı yorgunluk ve gevşekliği giderme, be- 

2 “(el-Bakara 2/222) 

dende yeni bir denge kurma, kan dolaşımını düzene 

koyma ve kişiyi hükmî kirlilikten kurtararak 

ibadet atmosferine hazırlama gibi beden ve ruh 

sağlığı açısından birçok yararı içinde barındırır. 

Buna ilâve olarak, bilinebilen veya bilinemeyen 

birçok hikmet ve fayda taşıdığı inancıyla Allah’ın 

bu emrini yerine getiren mümin, Allah’a kayıtsız 

şartsız itaat etmenin haz ve sevabına kavuşur. 

GUSLÜ GEREKTİREN DURUMLAR 

Esasen guslün sebebi hükmî kirliliktir. Bu sebeple 

hükmî kirlilik hali sayılan cünüplük, hayız 

ve nifas halleri guslü gerektiren üç temel 

sebeptir. Bu sebeplerden dolayı gusül farzdır, 

bir de şehid olmayan müslüman bir ölüye gusül 

aldırılması, İslâm toplumuna yüklenen kifâî bir 

farzdır. Ancak bu üç durumun (cünüplük, hayız, 

nifas) büyük kirlilik olarak anılması, bu durumdaki 

kimselerin dinen necis sayıldığı anlamına 

gelmez. Mümin necis olmaz. Hatta müşriklerin 

necis olduğu meâlindeki âyet de 3 onların hükmî 

kirliliklerine işaret olarak anlaşılmıştır. Bu sebepledir 

ki, cünüp olan, hayız ve nifas gören kimselerin 

hükmî kirliliği, onların namaz, tilâvet secdesi, 

Kâbe’yi tavaf, Kur’an’ı eline alma ve Kur’an 

okuma, mescide girme gibi belirli ibadetleri veya 

ibadetle yakından ilgili fiilleri yapmak için gerekli 

ruhî ve mânevî hazırlığa sahip olmadıkları anlamına 

gelir. 

a) Cünüplük 

Fıkıh dilinde cünüplük (=cenâbet), cinsî münasebet 

veya ihtilam ve benzeri bir yolla meninin 

gelmesi (inzal) sebepleriyle meydana gelen 

ve belirli ibadetlerin yapılmasına engel olan hükmî 

kirlilik halinin adıdır. 

İhtilam; uyku ya da uyanıklık hâlinde, bakmak 

veya düşünmek yolu ile vücuttan “menî” denilen 

sıvının gelmesi durumudur. 

İhtilam, sadece erkeklere mahsus bir hâl de- 

3 (et-Tevbe 9/28) 


45

ğildir. Kadın da ihtilâm olabilir. Ümmü Seleme 

(r.a)’dan şöyle dediği nakledilmiştir: 

“Enes’in annesi Ümmü Süleym dedi ki: 

-Ey Allâh’ın elçisi! Allah, hakkın söylenmesinden 

hayâ etmez. İhtilâm olduğu zaman kadının 

gusletmesi gerekir mi?” 

Rasulü Ekrem (s.a.v): 

-Evet, yaşlık görürse gerekir.” buyurdu. 

Bunun üzerine orada bulunan Ümmü Seleme 

Vâlidemiz: 

-Kadın da ihtilam olur muymuş?” diye sordu. 

Rasulü Ekrem (s.a.v): 

-Hay Allah iyiliğini versin. Kadın ihtilam olmazsa, 

peki çocuğu ona nasıl benzer ki?” buyurdular. 

4 

Meni ; şehvetin artmasıyla (doyuma ulaşmasıyla) 

cinsel uzuvdan basınçla dışarı çıkan yoğun 

sıvının adıdır. Cinsiyet uzvundan meni dışında 

gelebilen iki çeşit sıvı daha vardır, bunlar mezi 

ve vedi’dir. Mezi; cinsel duygu, heyecan, tenle 

temas vb. sonunda meni değil de daha az, açık 

renkli, yapışkan ve fışkırmayan bir sıvıdır (Bu sıvının 

kadınlardan gelenine ise “kazi” denir); meziden 

dolayı gusül gerekmez, yalnızca abdest 

alınır. 

Rasulullah (s.a.v) bu hususta da şöyle buyurur: 

“Mezide abdest, menide gusül vardır.” 5 

Ancak mezinin gelmesi ile abdest bozulacağı 

için kişi avret mahallini yıkar ve abdest alır. 

Nitekim Rasulü Ekrem (s.a.v) mezi için: 

“Herhangi birinizin idrar yolundan mezi gelirse, 

avret yerini yıkasın ve namaz için abdest alsın.” 

buyurmuştur. 6 

Vedi ise; İdrardan sonra veya başka zaman- 

4 (Buhârî; 130 , Müslim;236) 

5 (Şevkânî, Neylü’l Evtâr, I, 218) 

6 (Muvattâ, Taharet 53; Buhârî, Gusl, 13) 

larda cinsel etkilenme, haz, uyanma sözkonusu 

olmadan gelen açık renkli, fışkırmayan, yapışkan 

ve az miktardaki sıvıya denir, bu da yalnızca abdesti 

bozar. 

Meni gelsin veya gelmesin cinsî münasebet 

sonunda kadın da erkek de cünüp olur. 

Cünüplüğe yol açan cinsî münasebetin ölçüsü 

ve başlangıç sınırı, erkeklik organının sünnet kısmının 

duhulü iledir. Erkek veya kadından şehvetle 

(cinsî zevk vererek) meninin gelmesi cünüplüğün 

ikinci sebebidir. Meninin uyku halinde veya 

uyanıkken, iradî ya da gayri iradî gelmesi sonucu 

değiştirmez. Şâfiîler hariç fakihlerin çoğunluğu, 

cünüplük için meninin şehvetle gelmesini şart 

gördüklerinden, ağır kaldırma, düşme, hastalık 

gibi sebeplerle meninin gelmesini cünüplük sebebi 

saymazlar. Şafiilerde ise meninin şehvetle 

gelmesi şart değildir. 

Uykudan uyanan kimse, yatağında, çamaşırında 

veya bedeninde bir yaşlık görünce bakılır: 

Eğer rüyada cinsel ilişkide bulunduğunu hatırlıyorsa, 

gusletmesi gerekir. Yaşlığın meni olup 

olmamasında şüpheye düşmesi bir önem taşımaz. 

Ancak ihtilam olduğunu hatırlamadığı takdirde, 

yaşlığın mahiyetinin ne olduğu üzerinde 

durulmaz ve gusül gerekmez. Çünkü akıntının 

şehvetle geldiği bilinmemektedir. Bu mesele 

İmam Ebû Yusuf’a göredir, İmamı Azam ile İmam 

Muhammed’e göre, gelen akıntının mezi olduğunu 

anlıyorsa, gusl etmesi gerekmez. Fakat 

meni olduğunu biliyor veya şübheye kapılıyorsa, 

gusletmesi gerekir. İhtiyata uygun olan da budur. 

Onun için fetva buna göredir. 7 

Cünüp olan erkek idrarını yapmadan veya 

uyumadan önce yıkansa ve namaz kılsa, daha 

sonra kendisinden menî kalıntısı gelse Ebu 

Yusuf’un aksine, Ebû Hanife ve Muhammed’e 

göre yeniden yıkanması gerekir. Fakat ittifakla, 

kıldığı namazı iade etmesi gerekmez. Ancak 

7 Ömer Nasuhi Bilmen/ilmihal 


46

idrarını yaptıktan veya biraz yürüdükten veya 

uyuduktan sonra şehvetsiz olarak gelecek menî 

guslü gerektirmez. Çünkü bu durumda, o menî 

yerinden şehvet olmaksızın ayrılmış bulunur. 

Yine bir kadın, yıkandıktan sonra, kocasının menisi 

çıkacak olsa yeniden yıkanması gerekmez 8 

Sarhoş veya bayılmış olan bir kimse uykusundan 

uyanıp da, kendisinde meni bulacak olsa, 

gusletmesi gerekir. Mezi bulacak olsa yıkanması 

gerekmez. 

Cünüp olan kimsenin yapamayacağı işler; 

farz veya nâfile herhangi bir namaz kılması, 

tilâvet secdesi yapması, Kâbe’yi tavaf etmesi, 

Mushaf’ı eline alması, camiye girmesi ve orada 

bulunması câiz görülmez. Bu kimseler dua ve 

zikir maksadıyla besmele çekip Fâtiha, İhlâs gibi 

sûre ve âyetleri okuyabilirler. Cünüp kimsenin bu 

halini herhangi bir farz namazın ifası vaktine kadar 

geciktirmesi ve bu arada yeme içme de dahil 

beşerî ve sosyal faaliyetlerini sürdürmesi fıkhen 

câiz ise de bir an önce cünüplükten kurtulması, 

bunun için de ilk fırsatta boy abdesti alması, değilse 

cinsel organını, el ve ağzını yıkaması tavsiye 

edilmiştir. 9 

b) Hayız ve Nifas 

Hayız (ay başı) ve nifas (loğusalık) kanlarının 

kesilmesiyle veya bu iki hal için öngörülen âzami 

sürelerin dolmasıyla gusül gerekli olur. Bu süreyi 

aşan kanamalar özür hali (istihâze) sayıldığından 

bu tür kanamanın sona ermesi halinde gusül gerekmez. 

Hayız ve nifas halindeki kadının hükmü cünüp 

kimseninki gibidir. Ayrıca bu durumdaki 

kadınların cinsel ilişkide bulunması haramdır 10 , 

oruç tutması da câiz değildir. Kadınlara mahsus 

haller ve bunların fıkhî hükmü daha sonraki konularda 

izah edilecektir. 

8 (el-Fetâvâl-Hindiyye, I, 14; İbn Âbidin, Reddü’l Muhtar, İstanbul 

1984, I, 159 vd.) 

9 İsam 

10 (el-Bakara 2/222) 

Yeni müslüman olmuş bir kimsenin sırf bu sebeple 

gusletmesi Mâlikî ve Hanbelî fakihlerine 

göre vâcip, Hanefî ve Şâfiîler’e göre ise mendup 

bir davranıştır. Cünüp ise gusletmesinin gerekliliğinde 

ittifak vardır. İslâm dinine giren kimsenin 

bu sebeple guslü, geride kalan mânevî kirlilikten 

ve günahlardan arınıp yeni bir hayata tertemiz 

başlangıç anlamını taşır. 

Gusül almanın sünnet ve müstehap olduğu 

durumlar; cuma ve bayram namazları öncesinde, 

hac veya umre niyetiyle ihrama girerken 

ve Arafat’ta vakfe için gusletmek sünnet, cenaze 

yıkama, hacamat olmak, Mekke ve Medine’ye 

girme, Berat ve Kadir gecelerini ihya etmeyi isteme, 

husuf ve kusuf namazı kılma, yağmur duasına 

çıkma,yoldan gelme, bir toplantıya katılma, 

yeni elbise giyme, bir günahtan tövbe etme gibi 

çeşitli sebep ve durumlarda gusletmek de müstehap 

görülmüştür. 11 

GUSLÜN FARZLARI 

Gusül, ilgili âyette de 12 işaret edildiği gibi bütün 

vücudun kuru bir yer kalmayacak şekilde tamamen 

yıkanmasından ibarettir. Bunda bütün 

fakihlerin ittifakı vardır. Ancak Hanefî ve Hanbelî 

mezhebinde ağız ve burnun içi gusülde bedenin 

dış kısmından sayılmıştır. Böyle olunca Hanefi 

mezhebinde guslün; 

1- Ağza su almak (mazmaza). 

2- Burna su çekmek (istinşak). 

3- Bütün vücudu yıkamak. 

şeklinde üç farzından söz edilir. Lakin talim 

için ayrı ayrı sayıldığında on birdir. Buna göre: 

4- Açılmasında zorluk olmayan, sünnet edilmemiş 

kabuğun içini yıkamak. 

5- Göbeğin içini yıkamak. 

6- Kapanmamış olan küpe deliğinin içini yıka- 

11 Nimet-i İslam 

12 (el-Mâide 5/6) 


47

mak. 

7- Erkeklerin örgülü saçlarını çözüp içini yıkaması, 

kadının eğer su örgünün köküne sirayet 

ediyorsa, örgülü saçı çözmesi gerekli değildir.( 

Hanbelîler hayız ve nifas sebebiyle gusül için örgünün 

çözülüp saçın yıkanmasını gerekli görür.) 

8- Sakal sık dahi olsa cildi yani diplerini yıkamak. 

9- Bıyığın diplerini yıkamak. 

10- Kaşların altını yıkamak. 

11- Kadınlarda ferç ve makadın, erkeklerde ise 

makadın normal oturuş halinde dışta kalan kısmının 

yıkanması, farzdır. 13 

Mâlikî ve Şâfiîler ile Şîa’dan Caferîler’e göre 

ağız ve burnun içini yıkamak sünnettir. Gusülde 

niyet Hanefîler’e göre sünnet, diğer mezheplere 

göre farzdır. Mâlikîler’e göre vücudu ovalamak 

ve ve gusül işlemlerinin arasını açmamak da guslün 

farzlarındandır. 

Gusül mutlak su denilen nehir, pınar, kuyu, 

deniz, kaynak ve yağmur suları ile yapılır. Gusül 

esnasında, bedendeki yara üzerinde sargı varsa 

bakılır; şayet yıkama yara için zararlı olmayacaksa 

sargı çözülüp yıkanır, değilse sargı üzerine 

meshedilir. 

Ayrıca deri üzerinde olup suyun deriyle temasını 

önleyen ve izâlesinde (temizlenmesinde)de 

güçlük bulunan boya ve benzeri maddeler, gusle 

mani değildir. Bu sebeple vücudun maddî temizliğini 

imkân ölçüsünde ve sabun kullanarak 

yaptıktan sonra deri üzerinde kalıp, suyun deriye 

ulaşmasına mani olan boyacının tırnağı üzerindeki 

boya, rençberin tırnağındaki kir vs. gusle 

mani değildir. 

GUSLÜN SÜNNETLERİ ve ÂDÂBI 

İbadetlerin ifası, bir mezhebin belirlediği 

13 Nurul İzah 

farz çizgisinin altına düşmediği müddetçe kişiyi 

prensip olarak sorumluluktan kurtarırsa da, mademki 

ibadetler Allah’ın rızâsını kazanmak, ona 

kulluğumuzu ve bağlılığımızı en iyi şekilde arz 

etmek için yapılır, o halde ibadetlerin mümkün 

olduğu ölçüde bütün farz, sünnet ve âdâbıyla 

yapılması gerekir. 

Guslün Sünnetleri ve Adabı: 

1- Besmele ve niyet ile başlamak, 

2- Öncelikle elleri ve avret yerini yıkamak, 

3- Bedenin herhangi bir yerinde kir ve pislik 

varsa onu gidermek, 

4- Namaz abdesti gibi abdest almak, 

5- Abdestten sonra önce üç defa başa, sonra 

sağ, sonra sol omuza su dökmek, 

6- Sonra diğer uzuvları yıkamak, her defasında 

bedeni iyi ovuşturmak, 

7- Her âzayı üçer defa yıkamak, 

8- Suyun kullanımında aşırı davranmamak, 

9- Avret yerlerini örterek yıkanmak, 

10- Gusül esnasında konuşmamak, 

11- Gusülden sonra çabucak giyinmek, 

guslün belli başlı sünnet ve âdâbındandır. 

Abdestin âdâbı sayılan diğer güzel davranışlar 

gusül için de geçerlidir. Lakin gusülde, abdestten 

farklı olarak kıbleye dönülmez ve dua okunmaz, 

mekruhtur. 14 

Yazımızın son cümlesini Abdullah Murad 

Şükrüoğlu (k.s) söylüyor; 

TAHARETİ OLMAYANIN ABDESTİ OLMAZ. 

ABDESTİ OLMAYANIN NAMAZI OLMAZ. NAMAZI 

OLMAYANIN DİNİ OLMAZ… 

14 Nurul İzah 


48

TOPRAĞI KAYBEDİLMİŞ KUBBE: 

“GÖNÜL DÜNYAMIZ 1 ” 

Ebubekir ONHAN 

Hep merak etmişimdir, Mehmet Akif 

ERSOY’a bu satırları yazdıran sebebi. 

“... 

Ağlarım ağlatamam; hissederim söyleyemem, 

Dili yok kalbimin bundan ne kadar bizarım. 

Oku, şayet sana hisli bir yürek lazımsa, 

Oku, zira onu yazdım iki söz yazdımsa....” 

Varlık içinde yokluk, gurbet içinde gurbet 

yaşadığımız şu günlerde belki daha fazla 

geçmişin muhasebesini yapmak lazım. 

Asırlardır üzerimize serpilen ölü toprağını 

bir kenara atıp, ufuklar ötesine uzanan sahralarda 

dolaşmak lazım bir kere daha. Ansızın 

bedenimizi okşayan yağmurun farkına 

varmak için, belki biraz daha fazla hissetmeliyiz 

gönüller arası meltem seyrini. Bir kere 

daha denemeliyiz, yalnızlıklar koğuşunun 

parmaklıkları arkasından çıkıp, buhar buhar 

akmakta olan Asr-ı Saadet damlacıkları arasında 

gezinmeyi. Belki de peşinden koşmayı 

bırakmalıyız dünyevi hislerin; sonra aynaya 

bakıp halimizi tahayyül ederek Üstad’ın 

dediği gibi : 

“Sükut... kıvrım kıvrım uzaklık uzar; 

Tek nokta seçemez Dünyadan nazar. 

Yerinde mi acep ölü ve mezar 

Yer yüzü boşaldı, habersiz miyiz? 

Güneşe göç varda kalan biz miyiz? 

Ses demir, su demir ve ekmek demir... 

İstersen demirde muhali kemir, 

Ne gelir elden kader bu emir... 

Garip pencerecik, küçük, daracık; 

Dünya ya kapalı, Allah’a açık.” 

Tekrar etmeliyiz hakikati... 

Bir önceki sayımızda “Toprağı kaybedilmiş 

kubbe: Gönül Dünyamız” ismi altında gözlere 

ve gönüllere bir nebze de olsa seyr 

ettiğimiz acizane hakikat olarak gördüğüm 

önemli hususları, birazda şekva haliyle hem 

sizlerin gönüllerine hem de dünya haline 

tercüman olmaya çalışmıştım. Biz, “Kanayan 

Yaramız: Müslüman Coğrafyası” derken 

aslında geçmişin ve geleceğin muhasebesini 

yapmaya davet ediyoruz. Birlik içinde 

beraberlik içinde ruh ve mana itibariyle 

inkisara uğramayan bir fikriyatın; mazluma 

Eren, Zalime Mucahit olma yolunda binlerce 

başın tereddütsüz feda edileceği Davay-ı 

Nübüvvet’i ve Nam-ı Celili Muhammed’i 

(s.a.v) soluk soluk bütün bedenlerde teneffüs 

ettirebilme, islamı yeryüzünde bütün 

uzak ve uzaklaşmış gönüllere uğramasını 


49

kendisine gaye kabul etmiş gönül insanlarının 

bir arada kardeşlik şuuruyla yaşamanın, 

tasada ve kıvançta bir olmanın zuhurunu 

ifade etmeye çalışıyoruz. Bizlik şuuru ile; 

Asr-ı Saadetin o güzel esintisini geçmişten 

alıp geleceğe uzatan bir tertemiz eli tutmayı 

anlıyoruz ve anlatmaya ömrümüz vefa gösterirse 

devam edeceğiz. Yıllar var ki hasret 

namzeden sineleri göremedik. Yaşantımız 

hüsran içerisinde enelik şuuruyla geçmekte 

iken sadece tesirsiz müeyyidelerde bulunmakla 

yetindik. Suların arkında yatak yaparak 

aktığı şu günlerde yine ayrılığı ve ayrı 

kalmayı kendimize şiar edindik. 

Sorumuzun cevabını artık verelim ve birlikte 

analiz etmeye çalışalım. Mehmet Akif 

sadece bir örnek. Ve tertemiz bir örnek. Sadi 

Şiraziler, Nedimler, Bakiler, Fuzuliler, Yaman 

Dedeler... Ve ismini sayamadığım tertemiz 

gönüller... 

Kıymetli dostlar, yanık gönüllerden ses hep 

aynı çıkmaktadır. Tek bir fark var o da söylemlerin 

farklı farklı, anlamların aynı kapının 

kilidi olmasıdır. Bu husus bile bizim zaman 

zaman geçmişin ve geleceğin muhasebesini 

yapmamıza yeterlidir. 

Muhterem Büyüğümüz Abdullah Murat 

Sukruoglu; ben ve benim gibi hayırsız iki üç 

kardeşimizle sohbet halkalarında ne zaman 

bulunsak hep söylediği, dile getirdiği, bir iki 

önemli husus var. Kerbela ve Kanayan Yaramız 

Müslüman Coğrafyası. Çözümünü de 

konuyu etraflıca analiz ettikten sonra buyuruyorlar: 

“Kardeşlik... Kardeşler arasındaki 

bağlılık...” Bir iki hafta kadar önce mübarek 

sohbetlerinden ayrı kaldık bu sebepten 

dolayı. Kendileri kardeşlik konusunda insanların 

adeta et ve kemik gibi bir arada bulunmalarını 

şiddetle istiyor ve tavsiye buyuruyorlar: 

“ Sadırdan satıra, kulaktan akıla nur olur 

dolaşır; 

Ruhta ilim amelle birleşince kılıcı gülleştirir, 

Ümmeti birleştirir...” 


50

‘SINIR’SIZ 

KARDEŞLİKLER... 

Ümmü HARAM 

Euzubillahimineşşeytanirracim 

Bismillahirrahmanirrahim 

Ziyaret ettiğimiz her aile, çaldığımız her 

kapı belleğimizde bir iz bırakıyor. Bu kapıların 

ardında yaşanan hayatların gönül yakanları, 

yürek burkanları, hayrette bırakanları, 

ibretlik olanları var. Hazinelerle ölçülemeyecek 

kıymetteki götürdüğümüz kitaplarımıza 

ve gönül dolusu samimiyetimize karşılık, bir 

tebessüm, birkaç damla gözyaşı, hayır duaları 

ve gönüller dolusu muhabbet buluyoruz. 

Karşılığını yalnızca Allah’tan (c.c.) bekleyerek 

uzattığımız eller hiç 

boş dönmüyor Biiznillah. 

Aldığımız dersler ise cabası 

Elhamdülillah. Rabbimiz 

amellerimizi boşa çıkartmasın, 

Amin. 

Sarı ışıklar yayan sokak 

lambalarının aydınlığında 

ilerliyoruz. Erkek kardeşlerimiz 

bize yol gösteren 

mahalle muhtarıyla birlikte 

önümüzde, bizde hanım 

kardeşlerimizle daha 

geride yürüyoruz. Muhtar 

babacan tavırlarıyla gideceğiz 

aileler hakkında bilgiler 

veriyor. Aramızda hayli mesafe olmasına 

rağmen akşamın sessizliğinde sesler bize rahatlıkla 

ulaşıyor. Muhtar Filipinli bir aileden 

bahsederken, karanlık bir çıkmaz sokağa giriyoruz. 

Tek katlı, müstakil bir evin bahçe kapısını 

çalıyor muhtar amca. Bir yandan da ev sahibesi 

hanımı ismiyle çağırıyor. Orta yaşın üstünde 

bir hanım açıyor kapıyı. Muhtarla bir 

şey konuşuyorlar. Bu arada eşim bizi bilgilendiriyor. 

Ziyaret edeceğimiz ev kapısını çaldığımız 

evin arkasındaymış. Aile 

Filipinlerden Türkiye’ye gelirken 

hanımın kocası vefat 

etmiş. kadın iki kız çocuğu 

ile kalmış. Bize kapıyı açan 

teyze bahçesindeki iki odalı 

eve o hanımla çocuklarını 

bedelsiz olarak Allah 

(c.c.) rızası için yerleştirmiş. 

Etraftan gelen yardımlarla 

geçiniyorlarmış. Hanım 

memleketinde yüksekokul 

okumuş, bilgili bir kültürlü 

bir hanımmış. 

Hikaye hepimizin ilgisini 

çekiyor. Denizler, dağlar 


51

aşarak Türkiye’ye gelirken, eşini ebedi hayata 

uğurlayan sonrada Konya’nın ücra bir mahallesinde 

iki çocuğuyla hayat mücadelesi veren 

bu kahraman kadını merak ediyoruz. 

Ev sahibesi hanım, yanımıza yaklaşıyor. 

Selamlaşıp tanışıyoruz. Abdullah Murad Şükrüoğlu 

Hoca’nın talebeleri olduğumuzu, Bizbiriz 

Derneği çatısı altında hizmet verdiğimizi 

anlatıyor, Hocamızın kitaplarından takdim 

ediyoruz. Hanımda memnuniyetini ifade 

ediyor. Bizi evinin yanındaki dar yoldan arka 

taraftaki eve doğru götürüyor. Tek katlı müştemilatın 

önünde duruyoruz. Geldiğimizden 

haberdar edilmiş olsa gerek, ev sahibesi bizi 

büyük bir muhabbetle kapıda karşılıyor.Arkasında 

iki küçük kız çocuğu ile siyahi bir 

hanım... Biri altı, diğeri yedi yaşında. Kıvırcık 

saçları, karası kapkara, beyazı bembeyaz 

gözleri ilkten cezbediyor girenleri... Annesi 

bizim selamımıza mukabele edip bizi karşılarken, 

onlar şaşkınlık içinde çevreyi süzüyorlar. 

Onlarında başını okşayıp sevgimizi gösteriyoruz. 

Pespembe dudakları tebessümle 

açılırken tenlerinin esmerliğine inat inci gibi 

ışıldayan bembeyaz dişleri görünüyor. Öyle 

tatlılar ki insan gözlerini alamıyor. 

Aklımıza altı yaşında, Ebva’da annesini 

defnedip Ümmü Eymen’le Mekke’ye dönen, 

babasını zaten hiç görmemiş Allah’ın Rasulü 

Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v.) geliyor. 

Bu yetimlerin başlarını bütün yüreğimiz parmaklarımızın 

ucundaymış gibi okşuyoruz. 

Meryem ve Fatma anneleri ile vatanlarından 

çok uzakta hısımsız, akrabasız... Kimsesizlerin 

kimsesi olan Allah’a tam bir tevekkül 

içindeler... Gerçek kardeşliğin din kardeşliği 

olduğunun şuurundalar... Rasulullah (s.a.v) 

Farisli Selman’a (r.a.) ‘’Selman ehli beyttendir.” 

buyuruyor ya; akrabalık için kan bağı gerekmiyor, 

kardeşlik için aynı karında büyümek, 

aynı babadan olup, aynı anadan doğmak gerekmiyor. 

Rabbimiz Hucurat diye şöhret bulmuş sure-i 

celilede ‘’Ancak Müminler kardeştir.’’ buyurmuyor 

mu? İşte sözün bittiği yer... 

Dilimizi çat pat konuşabilen dünyanın neredeyse 

öbür ucundan kalkıp gelmiş, rengi 

başka, ırkı başka ama aynıyız. Biriz, kardeşiz, 

Adem (a.s.)’ın, Nuh (a.s.)’ın çocuklarıyız. Bir 

Allah’a inanmış, bir vücudun azaları olmuşuz. 

Öyle bir muhabbet akıyor ki bakışlarımızdan... 

Konuşuyor, halleşiyoruz bakışlarımızla. 

Gözlerden dökülen birkaç damla o andaki 

duygu yoğunluğunun en saf hali... 

Yardımımızı ve kitaplarımızı takdim ediyoruz. 

Bize mukabele olarak hayır duaları 

ediyorlar. Muhabbetle uğurlanıyoruz. Dünya 

tatlısı iki karabiberi ve annelerini Allah’a 

emanet edip bir başka adrese doğru yola çıkıyoruz. 


52

ARAPÇA RABCA’YA 

N. HADRA 

GÖTÜRÜR 


53

MUTTASIL ZAMİRLER 

CEMİ TESNİYE MÜFRED 

هُمْ‏ 

onların 

هُمَا 

ikisinin 

هُ‏ 

Onun 

MÜZEKKER 

هُنَّ‏ 

onların 

هُمَا 

ikisinin 

هَا 

Onun 

MÜENNES 

كمُ‏ 

Sizlerin 

كُمَا 

ikinizin 

كَ‏ 

Senin 

MÜZEKKER 

كُنَّ‏ 

Sizlerin 

كُمَا 

ikinizin 

كِ‏ 

Senin 

MÜENNES 

نَا 

Bizim 

نَا 

Bizim 

يَ‏ 

Benim 

ORTAK 

Muttasıl zamirler 

Kelimenin sonuna bitişir ve aitlik anlamı katar 

Örnek 

Benim kitabım 

Onun okulu 

Onun evi 

Bizim kalemimiz 

Sizin çantanız 

Onların defteri 

كِتَا بِي 

مَدْرَسَتُهُ‏ 

بَيْتُهَا 

قَلَمُنَا 

حَقِيبَتُكُمْ‏ 

دَفْتَرُهُمْ‏ 


54

وَسَائِلُ‏ النَّقْلِ‏ Ulaşım Araçları 

Araba 

سَيَّارَةٌ‏ 

Bisiklet 

دَرَّاجَةٌ‏ 

Gemi 

سَفِينَةٌ‏ 

Motosiklet 

دَرَّاجَةٌ‏ نَارِيَّةٌ‏ 

Otobüs 

حَافِلَةٌ‏ 

Tren 

قِطَارٌ‏ 

Uçak 

طَائِرَةٌ‏ 

Vapur 

بَاخِرَةٌ‏ 


55

HAYDAR 

Ahmet NAVRUZ 


56 

Bir anda dışarıdan bir patlama sesi geldi ve çatışma çıktı.Komutan ne olduğunu anlamamıştı.Peçeliyi 

yakalamaya gelmişti, tam yakaladım diye sevinirken peçeli tarafından 

baskına uğramıştı.Peçeli küffarı bir bir yere seriyordu.Allah Allah nidalarından korkan 

israil askerleri kaçarken birbirlerine kaçın ordu geliyor diye bağırıyorlardı.Tek başına bir 

ordu gibi saldırıyordu peçeli.Ve sani geçen gün yaralanan o değil sanki hiç bir şey olmamış 

gibi hareketleri kusursuzdu. 

İlk patlama sesinden beri ağzını açmayan komutan ilk kez konuşuyordu: 

-Geri çekiliyoruz! Zaten yer yer kaçan askerler bunu duyunca arkalarına bakmadan 

kaçmaya başladılar. 

…………… 

Haydar kanlar içinde baygın yerde yatıyordu.Peçeli içeri girip Haydarın kendine gelmesini 

sağladıktan sonra dışarıdan yardım çağırdı.Yasir Amca ve diğer komşular yardıma 

geldiler.Yasir amcanın gözünde yaş ‘’benim yüzümden kıydılar yiğidime’’ diye ağlıyordu. 

eçeli halkın geldiğini görünce her zaman ki gibi ortadan kaybolmuştu. 

Bir taraftan birkaç kişi Haydarın yarasını sarıyordu ama kalabalığın arkasından gelen 

sesler Yasir Amcayı sinir etmeye yetmişti. 

-Ben demiştim bu Türkden Peçeli falan olmaz diye ne zaman bizimle savaştı da şimdi 

bizim için savaşacak. 

Bir diğeri: 

-Baksana adamlar tekme tokat dövdü elini kaldıramadı.Allahdan gerçek peçeli geldi 

kurtuldu.diyorlardı.Bunları duyan Yasir Amca ‘’Bir yararınız yok konuşmayan bari’’ diye kızarak 

kalabalığı kovaladı. 

…………… 

Aradan geçen bir hafta Haydarın dinlenmesine yardımcı olmuştu.Günler sonra dükkanı 

açmak için erken kalkmış kahvaltısını hazırlarken kapı çalınmaya başladı.Kapıyı açan 

Haydar hem sevinç hem şaşkınlıktan tutula kaldı.Gelen tek dostu,kardeşi,ne zaman dara 

düşse hemen oracıkta biten Muhammeddi.Muhammet Türkiyeden arkadaşı idi ergenlik 

dönemlerinde hep beraber güreşirlerdi ama yenişemezlerdi.Muhammedde Haydar 

gibi kimse tarafından sırtı yere getirilememiş bir yiğitti.Tek yenemediği Haydardı.Haydarı 

öyle şaşkın görünce ‘’kardeşim tanıyamadın mı?’’diyerek sarıldı… 

Hasret gideren iki arkadaş beraber dükkana geçtiler.Haydar:’’Ne zaman geldin kardeşim 

‘’ diye sorunca Muhammet biraz afallayıp ‘’Daha dün geldim kardeşim’’ diye cevap 

verdi.Buna bir anlam veremeyen Haydar gelen müşteri ile ilgilenmek için ayağa kalkmişti 

ama Muhammeti gören müşteri ‘’Ooo kardeş geleli bir hafta oldu Haydara baskın 

yapılmadan bir gün önce gelmiştin nerelerdesin sen’’ diye siteme başladı.Konuşmalar 

geçerken Haydarın tek düşündüğü ‘’Muhammedin kendisine niye yalan söylediği idi…

İlginç Bilgiler 

Haz. Ahmet NAVRUZ 

Hamamböcekleri 

yaklaşık olarak 250 

milyon yıldır yaşadıkları 

halde hiçbir değişime 

uğramamışlardır. 

Hapşırdığınız zaman, 

kalbiniz de dâhil olmak üzere bütün 

vücut fonksiyonlarınız bir an için durur. 

Hapşırırken Burnu ya da Ağzı Kapamak, 

Felce Neden Oluyor. 

Havuca rengini karoten verir. 

astım hastasıdır. 

Günümüzde, evlenenlerin 

yüzde ellisi 

boşanmaktadır. 

Hawaii alfabesinde 

sadece 12 harf bulunmaktadır. 

Her 25 kişiden biri 

Hipopotamlar insandan daha hızlı koşarlar. 

İleri doğru bir adim atıldığında, insan 

vücudundaki 54 kas çalışır. 

1.3kg’dır. 

İnsan elinde, en yavaş 

uzayan tırnak başparmağınki, 

en hızlı 

uzayan tırnak ise orta 

parmağınkidir. 

İnsan vücudundaki 

en güçlü kas dildir. 

İnternetin yıllık büyüme 

yüzdesi 314.000’dir. 

Kangurular geri geri yürüyemezler. 

Kaşları yukarı kaldırmak için 30 kaşı harekete 

geçirmek gerekiyor. 

Kelebekler ayaklarıyla 

tat alırlar. 

Kıta isimlerinin 

hepsi ayni harfle başlayıp 

ayni harfle biter. 

Kirli kar, temiz kardan daha kolay erir. 

Kopeklerin ter bezleri ayaklarındadır. 

Kutup ayıları solaktır. 

İnciler sirkede erir. 

İnek sütünün pH 

değeri 6’dır. 

İnsan beyninin % 

80’i sudur. 

İnsan 

ortalama 

beyninin 

ağırlığı 


57

ALTIN ORAN: 

EVRENİN 

MATEMATİĞİ 

ESLEM ERCAN 

Evrende görebileceğimiz tüm nesne ve 

varlıkların parçaları arasında bir uyumun 

olduğunu ve binlerce yıldır hiç değişmediği 

saptandığı için Allah’ın matematik sistemi 

olarak bilinen bağıntıya “altın oran” 

denilmektedir. Sanatta ve matematikte çok 

kez karşılaşabileceğimiz bu oran, aslında 

basit bir kural üzerine oturtulmuştur. Fakat 

gözlemleyebildiğimiz bütün varlık aleminde 

bu oranın geçerli ve tutarlı olarak göze 

çarpması, insanları şaşkına çevirecek kadar 

ciddi bir sistemi ortaya koyuyor. Evrenin 

var oluşundan bu yana tutarlı olarak bütün 

varlıklarda 1,618’e karşılık gelen bir oranın 

bulunması, dünyaca ünlü matematikçilerin 

de hayranlıkla incelediği ve kendi 

çalışmalarında kullandıkları bir konu alanı 

olmuştur. 

İnsanlık tarihinin başlangıcından beri, 

evrendeki düzeni keşfetme güdüsü de 

var olmuştur. Geçen on binlerce yıl içinde 

yapılan tüm çalışmalar, evrenin alelâde bir 

düzen içinde yaratılmadığını, hâlâ insan 

aklının alamayacağı kadar sistematik 

bir ölçü içerisinde yaratıldığını ortaya 

koymuştur. Evrenin bu sistemi, kuşkusuz 

sayılar üzerine oturtulmuştur. Var olan her 

şey, bir sayıya karşılık gelmektedir. Dil bilimi 

bile matematiksel kurallar sayesinde gelişim 

göstermektedir. Ve biz bu sayıları, daha çok 

gündelik matematik hesaplamalarında, 

ölçüp tartmada, mühendislikte ve bunun 

gibi basit konular üzerinde incelemeye 

çalışıyoruz. Felsefi boyutta düşünüldüğünde, 

varoluşun ve doğa yasalarının temelinde de 

bu sayılar bulunmaktadır. Bu anlamda evrene 

hâkim olan sayıların yasası, kuşkusuz Allah’ın 

matematik düzenini ortaya koyacaktır. İşte 

bu düzeni görmemizi sağlayacak anahtar, 

altın orandır… 


58

İlk olarak kimler tarafından keşfedildiği 

bilinmese de, Mısırlıların ve Yunanlıların 

bu konu üzerinde yapmış oldukları bazı 

çalışmalar olduğu görülmektedir. Öklid, 

milattan önce 300’lü yıllarda yazdığı 

“elementler” adlı tezinde “ekstrem ve önemli 

oranda bölmek” olarak altın oranı ifade 

etmiştir. Mısırlıların keops piramidinde, 

Leonardo da Vinci’nin “İlahi Oran” adlı 

çalışmada sunduğu resimlerde ve aşağıda 

onlarcası sayılacak nesne ve çalışmalarda 

kullanıldığı bilinen altın oran, “Fibonacci 

Sayıları” olarak da bilinmektedir. Orta Çağ’ın 

en ünlü matematikçisi olan İtalyan kökenli 

Leonardo Fibonacci, birbiri arasında ardışık 

ilişki ve olağanüstü bir oran bulunduğunu 

iddia ettiği sayıları keşfetmiştir. Evrendeki 

muhteşem düzenle birebir örtüşen bu sayıları 

keşfetmesi nedeniyle, altın orana da adının 

ilk iki harfi olan “Fi” (Φ) sayısı denilmiştir. 

İnsan başta olmak üzere bütün canlılar 

âlemi de bir düzen içerisinde var olmakta 

ve yaşamlarını devam ettirmektedirler. 

Dünyamızdaki bütün doğal olaylar belli 

bir düzen ve intizam içerisinde oluşmakta, 

gelişmekte ve devam etmektedir. Yeryüzünde, 

denizlerde ve atmosferde bir düzenin varlığı 

müşahede edilmekte, canlı varlıkların da 

yine belirli yasalar çerçevesinde hiçbir 

aksama olmadan yüzdükleri, yürüdükleri ya 

da uçabildikleri görülmektedir. Düşünebilen 

herkesin rahatlıkla gördüğü bu düzen bizlere 

her şeyin arkasındaki bir düzenleyicinin 

varlığını haber vermektedir. 

Dünyanın değişik kültürlerinde yetişen 

insanlar çeşitli şekillerde bu düzeni ve 

estetiği dile getirmekte, onunla ilgili felsefî, 

edebî veya dinî eserler yazmaktadır. İnsan 

benzer duygular içerisinde yaşadığı dünyayı 

algılamış ve içi aşk dolu kitaplar kaleme 

almıştır. Bir şairin şiiriyle, ressamın resmiyle 

ya da mimarın eseriyle duygulanan İnsan, 

Tanrı’nın sanatı karşısında da heyecanını 

gizlememiş ve daima hayranlığını ifade 

etmiştir. Daha önce de ifade edildiği gibi 

birçok ateist dahi karşılaşmış olduğu bu 

heyecanla inkârdan vazgeçmiş ve Tanrı’nın 

varlığına kanaat getirmiştir. Yine âlemdeki 

mevcut intizam ve estetikten hareketle pek 

çok filozof da mutlak ateizmin mümkün 

olmadığı düşüncesine ulaşmıştır. 

Teleolojik kanıtın önemle üzerinde 

durduğu konu evrendeki düzen, intizam, 

canlı ve cansız varlıklarda görülen gaye ve 

amaçlılıktır. Aralarında Kindî (v. 866) , Farabî 

(v. 950), İbn Sînâ (v. 1037), Gazzâlî (V. 1111) 

ve İbn Rüşd (1126- 1198) gibi Müslüman 

düşünürlerle, R. Tennant (1866-1957) ve W. 

Paley (1743-1805) gibi Hıristiyan düşünürlerin 

bulunduğu pek çok kişi bu kanıtı iki şekilde 

ele almış ve Tanrı’nın varlığını ispatlamaya 

çalışmışlardır: 

Filozoflar bu kanıt çerçevesinde birinci 

olarak evrendeki gaye ve nizamdan yola çıkmış 

ve Tanrı’nın varlığına ulaşmışlardır. Bazan 

da Tanrı’nın varlığından ve niteliklerinden 

hareket ederek evrendeki düzen, gaye ve 

güzelliği açıklama yoluna gitmişlerdir. Yani 

onlar her fırsatta ya âlemin nizamından ve 

intizamından bahsederek Tanrı’nın varlığına 

gitmiş ya da Tanrı’nın inayetini, adaletini, 

cömertliğini ve güzelliğini anlatırken sözü 

evrenin yapısına getirmiş ve görüşlerini bu 

yolla açıklamaya çalışmışlardır.(49) 

Meselâ Kindî âlemdeki varlıklarda bir 

düzen, âhenk, irtibat, güzellik ve amaç 

bulunduğunu dile getirmiştir.(50) Kindî’ye 

göre evrenin mükemmel yapısı, düzeni, 

parçalarının birbiriyle olan ahenkli irtibatı, 

her şeyin iyiyi koruyacak, kötüyü yok 

edecek tarzda düzenlenmesi, ilim sahibi bir 

düzenleyicinin varlığının en iyi işaretidir. 

Fârâbî ve İbn Sina da eserlerinde evrenin 

düzenine ve güzelliğine işaret etmişlerdir. 

Fârâbî’ ye göre Tanrı, âlemin düzenleyicisidir. 

Evren de bu ilâhî düzenin eseri olarak vardır. 

Bu nizamda da ilâhî adalet tecelli ettiği için 

orada adaletsizlik söz konusu değildir. Yine 

Gazzâlî’ ye göre Tanrı evrende hiçbir şeyi boşu 

boşuna yaratmamıştır. İnsan vücudundaki 

azaların birbirine bağımlı ve uyumlu olması 

gibi evrendeki her şeyde bir uyum ve ahenk 

söz konusudur. Dolayısıyla önemli olan şey 

evrene ibretle bakmak ve bütün varlıklardaki 

hikmeti görmektir. 


59

ÜSTAD 

NECİP FAZIL 

26 Mayıs 1904’te, Perşembe günü sabaha karşı, 

İstanbul’da büyük bir konakta doğdu. Babası o sırada hukuk 

öğrencisi olan ve daha sonraki yıllarda Bursa’da âzâ 

mülazımlığı, Gebze savcılığı ve Kadıköy hâkimliği görevlerinde 

bulunan hukukçu Abdülbaki Fazıl Bey; annesi, Girit 

muhacirlerinden bir ailenin kızı olan Mediha Hanım’dır. Ailenin 

tek çocuğu idi. Ailesi ona “Ahmet Necip” adını verdi. 

Necip adını, babasının büyükbabası Necip Efendi’den aldı. 

Aslen Maraşlı bir ailenin çocuğudur. Kayıtlı bir şecereyle, 

Alâüddevle devrinin Şeyhülislâmı Mevlâna Bektût Hazretlerine 

dayanan ve Osmanoğullarından daha eski bir familya 

olan Dulkadiroğulları’na bağlı ‘Kısakürekler’ soyuna 

mensuptur. 

Necip Fazıl, ilk dinî telkin ve terbiyesini, dedesi Mehmet 

Hilmi Efendi’den aldı; okuyup yazmayı henüz 5-6 yaslarındayken 

ondan öğrendi. Ağır ve ciddi hastalıklarla dolu bir 

çocukluk geçirdi. Çocukluk yıllarında geçirdiği bu hastalıkları 

pek çok şiirinde dile getirmiştir. 

Bahriye Mektebi’ne gireceği 1916 senesine kadar 

Büyükdere’de Emin Efendi isimli bir hocanın işlettiği mahalle 

mektebinden başlayarak çeşitli okullara devam etti. 

Fransız Papaz ve Kumkapı’da ki Amerikan kolejinin ardından 

Serasker Riza Pasa yalısındaki Rehber-i Ittihad mektebine 

verildi. Yatılı olan bu mektepte de fazla kalamayınca, 

bir süre için Büyük Resit Pasa Numûne mektebine ve seferberlik 

sebebiyle gidilen Gebze’nin Aydınlı köyünde, köyün 

ilk mektebine yazıldı. İlk mektebi, Heybeliada Numûne 

Mektebi’nde bitirdi. 

1916 yılında, Mekteb-i Fünunu Bahriyey-i Şahane’ye, bugünkü 

adı ile Deniz Harp Okulu’na imtihanla girdi. Beş yıl 

öğrenim gördüğü bu okulda Yahya Kemal Beyatlı, Ahmet 

Hamdi Akseki gibi Hamdullah Suphi Tanrıöver gibi tanınmış 

isimler görev yapmakta idi. Türk şiir ve düşünce hayatının 

Necip Fazıl’a göre zıt kutbunda yer alacak olan Nâzım 

Hikmet Ran aynı okulda iki sınıf üstte öğrenci idi. 

Necip Fazıl, Bahriye Mektebi’ndeki öğrencilik döneminde 

şiirle ilgilenmeye başladı, tek nüsha elle yazılmış “Nihal” 

isminde haftalık bir dergi çıkararak ilk yayıncılık faaliyetine 

başladı. Okulda iyi derece İngilizce öğrenerek Lord Byron 

Oscar Wilde, Shakespeare gibi batılı yazarların eserlerini 

orijinal dilden okuma imkânını buldu. Ahmet Necip olan 

adının “Necip Fazıl” olması bu okulda gerçekleşti. Bahriye 

Mektebi’nde üç yıllık öğrenimini tamamladıktan sonra 

ilave edilen dördüncü sınıfı bitirmedi ve okuldan ayrıldı. 

İstanbul’un işgali sırasında annesi ile birlikte Erzurum’daki 

dayısının yanına giden Necip Fazıl, bu arada henüz çok 

genç yaşta olan babasını kaybetti. 1921 yılında İstanbul 

Darülfünûnu Edebiyat Medresesi Felsefe Şubesi’ne girdi. 

Bu okulda Ahmet Haşim, Yakup Kadri, Faruk Nafiz, Ahmet 

Kutsi gibi dönemin ünlü edebiyatçıları ile tanıştı. Yakup 

Kadri ve arkadaşlarının çıkardığı Yeni Mecmua dergisinde 

ilk şiirlerini yayımladı. 1924 yılında Maarif Vekâleti’nin 


60

Avrupa ülkelerine eğitim hayatlarının devamı için gönderilecek 

lise ve Darülfünun öğrencileri arasında ilk grup 

için açtığı sınavda gösterdiği başarı sonucu, üniversitedeki 

eğitimini resmen tamamlamış sayıldı ve Paris’e gönderildi. 

Sorbonne Üniversitesi Felsefe bölümüne girdi (1924). Bu 

okulda sezgici ve mistik filozof Henri Bergson ile tanıştı. 

Paris’te bohem bir yaşam sürdü, kumar sevdasına tutuldu. 

Bir yılın sonunda bursu kesildi ve yurda dönmek zorunda 

kaldı. 

Paris’teki bohem hayatına bir süre İstanbul’da da devam 

etti. 1925’te ilk şiir kitabı “Örümcek Ağı”nı bastırdı. 

O yıllarda yeni bir meslek olan bankacılık alanında çalıştı. 

1934 tarihi, Necip Fazıl yaşamında ve eserlerinde bir 

dönüm noktası oldu. O yıl, bir Nakşî şeyhi olan Abdülhakîm 

Arvâsî hazretleri ile tanıştı. Ahmet Arvâsî ile Eyüp 

Sultan’daki Pierre Loti Mezarlığı yanındaki Kaşgari Tekkesi 

Camii’ndeki sohbetleri sayesinde ciddi bir fikir ve zihniyet 

dönüşümü yaşadı. Ahmet Arvasi ile tanışmasını kendisine 

milat kabul eden Necip Fazıl’ın şiirlerinde bu tanışmadan 

sonra tasavvufi düşüncenin izleri görülmeye başladı. 

Arvâsî ile tanışmasından sonra yaşadığı derin fikir buhranın 

ardından hayatının yeni dönemindeki ilk önemli 

eseri olan “Tohum” adlı tiyatro oyununu yazdı (1935). Müslümanlık 

ve Türklük vurgusunun ön planda olduğu eser, 

Muhsin Ertuğrul tarafından İstanbul Şehir Tiyatroları’ndan 

sahnelendi. Oyun, sanat çevrelerinden büyük ilgi gördüğü 

halde halkın ilgisini çekmedi. 1936’da bir kültür –sanat 

dergisi olan “Ağaç Mecmuası”’nı çıkarmaya başladı. İlk sayısı 

14 Mart 1936’da Ankara’da çıkarılan dergi, ilk altı sayıdan 

sonra İstanbul’da çıkarılmaya başladı. Dergi, spirütalist 

özelliklere sahipti ve Ahmet Hamdi Tanpınar, Cahit Sıtkı 

Tarancı gibi önemli edebiyatçılardan katı sağlanmaktaydı. 

Büyük ölçüde İş Bankası tarafından finanse edilen derginin 

yayın hayatı 16 sayı sürdü. 

Necip Fazıl Kısakürek, 1943 yılından itibaren siyasal 

tavrını ve Türk modernleşmesine eleştirisini ortaya koyan 

faaliyetlerine başlamıştır. Muhalefet anlayışını ifade eden 

araç, 17 Eylül 1943 günü ilk sayısını çıkardığı “Büyük Doğu” 

dergisidir. Büyük Doğu, o dönemde çıkarılan tek İslamcı 

dergidir. Başlangıçta dönemin ünlü isimlerinin yazılarının 

da yer aldığı dergide daha sonra değişik takma adlarla Necip 

Fazıl’ın yazdığı yazılar egemen olmuştur. Necip Fazıl’ın 

takma isimlerinden bazıları şunlardır: B.A.B, İstanbul Çocuğu, 

BÜYÜK DOĞU, Fa, Tenkitçi, N.F.K., ?, Ne-Mu, Ahmet Abdülbaki, 

Abdinin Kölesi, HA.A.KA, Adı değmez, Bankacı, Be-De, 

Prof. Ş.Ü., Dilci, İstanbullu, Muhbir, Dedektif X Bir… 

Büyük Doğu çıktığı günden itibaren çeşitli nedenler ileri 

sürülerek birçok defa kapatıldı ve Necip Fazıl hakkında birçok 

soruşturma açıldı. Hatta bu soruşturmalar sonucu dara düşen 

Necip Fazıl geçimini sağlamak için evindeki tüm eşyaları 

satmak zorunda kaldı. 

Sanatçı, 28 Haziran 1949’da Büyük Doğu Cemiyeti’ni 

kurdu. 1950’de derneğin ilk şubesi Kayseri’de açıldı. Necip 

Fazıl’ın 1951’deki mahkûmiyet kararı ile ilgili hastaneden 

aldığı tecil raporunun süresinin dolduğu sırada 22 Mayıs 

1952’de “Malatya Hadisesi” meydana geldi. O gün Vatan 

gazetesinin sahibi ve başyazarı Ahmet Emin Yalman 

Malatya’da bir suikast teşebbüsü ile yaralanmıştı. Necip 

Fazıl, Hüseyin Üzmez’i azmettirmekle suçlandı. 1951’deki 

mahkumiyeti sebebiyle 9 ay 12 günlük hapis cezasını çekerken 

“Maskenizi Yırtıyorum” başlıklı bir broşür yayımlayarak 

1943’ten beri başına gelenlerin ve Malatya Hadisesi ile 

ilgili yaşananların geniş bir muhasebesini yaptı (11 Aralık 

1952). [3] Malatya hadisesi davası halen devam etmekte 

olduğundan 1951 mahkûmiyeti ile ilgili cezası dolduktan 

sonra bir süre daha tutuklu kaldı. Malatya Davası’ndan 

suçsuz bulununca 1953 yılını Aralık ayında serbest kaldı. 

1957’de çeşitli davalardan gecikmiş cezaları nedeniyle 8 ay 

4 gün daha hapis yattı. 

Serbest kaldıktan sonra, önce Yeni İstiklal, 

sonra Son posta gazetelerinde yazarlığa başladı. 

1963-1964’te Türkiye’nin çeşitli yerlerinde 

konferanslar verdi. 1965’te “B.D. Fikir Kulübü”nü 

kurdu. Konferanslar serisini ve günlük yazılarını 

sürdürdü; bazı eserlerini gazetelerde tefrika etti. 

1973 yılında Hacca gitti. O yıl oğlu Mehmet’e Büyük 

Doğu Yayınevi’ni kurdurdu.‘’Esselâm” isimli 

manzum eserinden başlayarak daha evvel çeşitli 

yayınevlerince basılmış eserlerinin düzenli yayınına 

başladı 23 Kasım 1975’te Milli Türk Talebe 

Birliği tarafından Mücadelesinin 40. Yılı münasebetiyle 

bir “Jübile” tertiplendi. 1976’da, dergikitap 

şeklinde, 1980 yılına kadar 13 sayı sürecek 

“Rapor”ları, 1978’de de SON DEVRE Büyük Doğu 

dergisini çıkardı. 26 Mayıs1980’de Türk Edebiyat 

Vakfı tarafından “Şairler Sultanı” ve 1982 yılında 

yayınlanan “Batı Tefekkürü ve İslâm Tasavvufu” 

isimli eseri münasebetiyle de “Yılın Fikir ve Sanat 

Adamı” seçildi 

12 yaşında şiire başlayan Necip Fazıl’ın ilk şiir 

kitabı daha 17 yaşında iken yayınlandı ve şiirleri 

MEB’in ders kitaplarında okutuldu. Genç yaşta 

yazdığı tiyatro eserleri, dönemin tiyatrolarında 

aylarca kapalı gişe sahnelendi. Paris dönüşü 

yayımladığı Örümcek Ağı ve Kaldırımlar adlı şiir 

kitapları onu çok genç yaşta ünlü yaptı. Henüz 

otuz yaşına basmadan çıkardığı yeni şiir kitabı 

Ben ve Ötesi (1932) ile takdir toplamayı sürdürdü. 

Bir çok kişi tarafından da çok sevilen şair “Üstad 

Necip Fazıl Kısakürek”, olarak anılmaya başlandı. 

Necip Fazıl, Yaşar Nâbi tarafından, “bir mısrası 

Türk milletini ihya etmeye yeter” denilerek övülmüştür. 

Üstad Necip Fazıl, 25 Mayıs 1983’te evinde 

hayatını kaybetti. Cenazesi, Eyüp Sultan 

Mezarlığı’nda toprağa verildi. 


61

Tarih’te Mayıs 

Haz. A.Kadir AYDIN 

3 

3 Mayıs 1481’de, Fatih Sultan Mehmet 

vefat etti. 

3 Mayıs 1920’de, TBMM’nin ilk kabinesi 

kuruldu. 

6 Mayıs 1955’te, bestekâr ve müzik 

bilgini Hüseyin Sadettin Arel 

6 

öldü. İstanbul’da doğan Arel, Mehmet 

Emin Efendi’nin oğlu, adliye 

nazırlığı yapan kazasker Ali Haydar 

Arsebük’ün kardeşidir. Hukuk öğrenimi 

görmüştür. Adliye nezaretinde 

çevirmenlik, mektubi müdürlüğü, deniz ticaret 

mahkemesinde yargıçlık (1909), Makedonya illerinde 

adliye müfettişliği, ceza işleri müdürlüğü, adliye 

müsteşarlığı (1911), Şurayı Devlet üyeliği (1913), 

Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (1915), Şurayı 

Devlet Tanzimat Dairesi Başkanlığı (1915) yaptı. Şurayı 

Devlet kaldırılınca avukatlığa başladı. 1910’da 

Washington’da toplanan Uluslar arası Hukuk Kongresine 

Osmanlı Devleti’nin delegesi olarak katıldı. Fransızca, 

İngilizce, Almanca, Arapça, Farsça bilen Arel, 

1908’de Şehbal adlı dergiyi, 1939-1940’ta da aylık 

Türklük dergisini yayımladı. 

10 

10 Mayıs 1795’te, Halıcıoğlu’nda ilk 

topçuluk okulumuz Mühendishanei 

Berri Hümayun” açılmıştır. Bu okul, 

III. Selim devrinin en hayırlı teşebbüslerinden 

biridir. Yeniçeri ocağının 

kaldırılmasından sonra Mühendishane 

daha çok önem kazanmıştır. 

10 Mayıs 1799’da, Fransızlar Akka Kalesi’ne saldırıya 

geçtiler. 

11 

11 Mayıs 1876’da, Sadrazam Mahmut 

Nedim Paşa’nın vükela meclisinden 

çıkarttığı bir kararla İstanbul’da 

ve taşrada basılan gazetelere sansür 

konmuştur. Bizde basına konan ilk 

sansür budur. Ondan önce, ileri fikirleri 

çekemeyen devlet cihazı, Şinasi 

ve Namık Kemal gibi inkılâpçı simaların faaliyetine 

set çekmek istemişse de sansür konmamış, yani yayınlar 

basılmadan önce bir tetkike tabi tutulmamıştır. 

11 Mayıs 1897’de, Gazi Ethem Paşa’nın Yunanlıları 

mağlup ettiği zafer yaşanmıştır. 

11 Mayıs 1920’de, Mustafa Kemal ve arkadaşları İstanbul 

Hükümeti tarafından idama mahkum edildiler. 

11 Mayıs 1954’te, Sait Faik Abasıyanık öldü. 

Adapazarı’nda doğdu. Türk öykücülüğünün en önde 

gelen kişilerinden birisidir. Liseyi İstanbul ve Bursa’da 

okudu. Babasının isteği üzerine Lozan’a iktisat öğrenimi 

için gitti (1931), daha sonra Grenoble’a (Fransa) 

geçerek 3 yıl orada kaldı. Dönüşünde öğretmenlik ve 

muhabirlik yaptı. Hatta bir ara ticarete bile atıldı; ama 

yaşamı boyunca hep edebiyatla uğraştı. 

12 Mayıs 1868’de, Galatasaray Lisesi 

12 

kuruldu. 

12 Mayıs 1881’de, Bordo Antlaşması 

ile Tunus, Fransızların hÂkimiyeti 

altına girmişti. Uzun yıllar Osmanlı 

İmparatorluğu’na bağlı olarak yaşayan bu Müslüman 

ülke, 19. yüzyıl içinde pek karışık bir tarih yaşamıştır. 

Fransa, Tunuslu bazı kabilelerin Cezayir topraklarına 

girerek beş Fransız askerini öldürmesini bahane ederek 

30000 kadar bir kuvvetle yürüyerek Tunus Beyini 

bu antlaşmayı imzaya mecbur etmiştir. 

13 

14 

13 Mayıs 1915’te, Seddülbahir savaşları 

olmuştur. 

14 Mayıs 1560’ta, Türk donanması 

Celbe önlerinde büyük bir deniz 

savaşı kazanmıştır. Sabahın erken 

saatlerinde Piyale Paşa merkeze, 

Kurdoğlu Ahmet Paşa sağ kanada, 

Midilli Beyi Mustafa Bey sol kanada 

kumanda ederek adaya doğru yürümeye 

başlamıştı. Türk denizcilerinin 


62

her zamanki kahramanca savaşı karşısında düşman 

kuvvetleri tarumar olmuştu. 

15 Mayıs 1812’de, Ruslarla Bükreş 

15 

Antlaşmasını imzalamıştık. Eflak ve 

Buğdan işlerini bahane eden Ruslar, 

Tuna üzerine yürümüşler ve Bükreş’e 

girmişlerdi. Alemdar Mustafa Paşa, 

Tertköy’deki meydan muharebesini 

kazanmış, fakat bu sırada iç işlerimiz 

karışmış ve padişahlar değişmiş ve Alemdar da şehit 

olmuştu. İmzaya mecbur olduğumuz bu antlaşma ile 

Prut suyu hudut sayılmıştır. 

22 

22 Mayıs 1955’te, Nene Hatun öldü. 

Kadın kahramanlarımızdan birisidir. 

1877-1878 Türk-Rus savaşı sırasında 

Erzurum şehrinin savunmasına katılmış, 

Aziziye Tabyası’nda, diğer kadın 

ve erkeklerle beraber kahramanca 

çarpışmıştır. 1955 yılında Yılın Annesi” 

seçilmiştir. 

23 

23 Mayıs 1944’te, ressam Şevket Dağ 

öldü. Şevket Dağ, daha çok cami resimleriyle 

tanınmıştır. Birçok uluslar 

arası ödül kazanmıştır. 

15 Mayıs 1919’da, İzmir işgal edildi. 

17 Mayıs 1880’de, devlet adamı şair 

17 

Ziya Paşa öldü. Ziya Paşa, 1825’te 

İstanbul’da doğmuştu. İstibdada 

karşı savaştı, Tanzimat devri yazarlarının 

siyasi ve sosyal düşüncelerini 

paylaştı. Abdülmecit’in sarayında 

katip olan Ziya Paşa, Abdülaziz padişah 

olunca, sadrazam Ali Paşa yüzünden saraydan 

uzaklaştırıldı ve İstanbul dışında çeşitli yerlere atandı. 

İstibdada karşı kurulan Yeni Osmanlılar Cemiyeti” ne 

girdi. Bu öğrenilince 1867’de Namık Kemal ile Paris’e 

kaçtı. Avrupa’da Türkçe gazeteler çıkardı. Siyasi ve 

sosyal düşüncelerini savunan Terkib-i Bend” adlı eserini 

yazdı. Rousseau’dan Emile” çevirisini yaptı. II. Abdülhamit 

tahta çıkınca, devrin anayasasının hazırlanmasına 

katıldı. Milletvekili seçileceği lafları üzerine, 

zaten Meşrutiyetten korkan Abdülhamit tarafından 

Suriye ve Adana valiliklerine uzaklaştırıldı ve orada 

öldü. Eserleri Külliyat-ı Ziya Paşa” ismiyle birkaç defa 

yayımlanmıştır. Çevirilerini (en önemlisi Moliere’in 

Tartuffe’ü) çoğu basılmıştır. 

19 

19 Mayıs 1919’da, Mustafa Kemal 

Samsun’a çıktı. 

25 Mayıs 1807’de, Kabakçı Mustafa 

25 

isyanı meydana gelmiştir. Osmanlı 

tarihinde padişah III. Selim’in tahttan 

indirilmesiyle sonuçlanmış bir 

isyandır. III.Selim’in başlattığı Nizamı 

Cedit ıslahatı, çıkarları elden giden 

bazı kimselerin ve Yeniçerilerin işlerine 

gelmemiştir. 28 Mayıs’ta III. Selim Nizam-ı Cedit’i 

resmen kaldırmak zorunda bırakıldı. 29 Mayısta da 

Topal Ataullah Efendi’nin fetvasıyla tahttan indirildi 

ve sonra da öldürüldü. 

25 Mayıs 1895’te, Ahmet Cevdet Paşa öldü. Ünlü Tarih-i 

Cevdet” ve Kısas-ı Enbiya” eserlerinin yazarı olan 

Türk devlet adamı, bilgini ve tarihçisidir. İlk adliye 

nazırıdır. Fuat Paşa ile birlikte yazmaya başladıkları 

Kavaid-i Osmaniye” adlı ilk Osmanlı grameri ni daha 

sonra tek başına tamamlamıştır. 

25 Mayıs 1957’de, Mahmut Kemal İnal öldü. Tanınmış 

bir tarihçimizdir. 

26 

26 Mayıs 1512’de, Sultan II. Bayezid 

öldü. Sekizinci Osmanlı Padişahıdır. 

Fatih Sultan Mehmet’in Gülbahar 

Hatun’dan olan oğludur. Fatih’ten 

sonra Osmanlı padişahlarının en bilgini 

olarak bilinir. 

20 Mayıs 1878’de, 16. Osmanlı padişahı 

II. Osman tahtan indirilmiş ve 

20 

Yedikule zindanlarına götürülerek 

feci bir şekilde öldürülmüştür. Tarihe 

adı Genç Osman diye geçen bu talihsiz 

hükümdar inkılap ve yenileşme 

hareketlerine bir başlangıçtır. Henüz 18 yaşında iken, 

ileri düşüncelerinin kurbanı olmuştur. 

21 

21 Mayıs 1556’da, Zigetvar kuşatması 

yapıldı. 

29 

31 

29 Mayıs 1453’te, Fatih Sultan Mehmet 

İstanbul’u feth etti. 

31 Mayıs 1601’de, Tiryaki Hasan Paşa 

komutasındaki küçük bir Türk kuvveti, 

kendisinden en az 15 defa büyük 

bir orduya karşı koyarak Kanije 

Zaferi’ni kazanmıştır. 

Kaynak tarih portalı 


63

ÜÇ AYLARIN FAZİLETLERİ VE MÜBAREK GECELER

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?