kanun yapım süreci - Yasama Derneği
25.10.2014 • Views
Share Embed Flag

kanun yapım süreci - Yasama Derneği

kanun yapım süreci - Yasama Derneği

kanun yapım süreci - Yasama Derneği

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
yasader.org

PDF'lerinizi Online dergiye dönüştürün ve gelirlerinizi artırın!

SEO uyumlu Online dergiler, güçlü geri bağlantılar ve multimedya içerikleri ile görünürlüğünüzü ve gelirlerinizi artırın.

Şimdi başla

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

YASAMA DERNEĞİ<br />

w w w . y a s a d e r . o r g<br />

A - KANUN TANIMI VE TÜRLERİ<br />

B - KANUN YAPIM TEKNİĞİ<br />

Kimler <strong>kanun</strong> önerebilir? Bir <strong>kanun</strong> tasarısı veya teklifi hangi kısımlardan oluşur, nasıl hazırlanır?<br />

Bir tasarı veya teklifin metni hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur? Bir tasarı veya teklifin<br />

maddeleri hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur? Maddelerin <strong>kanun</strong> içerisindeki sistematik<br />

dizilişi nasıldır? Bir <strong>kanun</strong> teklifi hazırlanırken nelere dikkat edilmelidir?<br />

C - KOMİSYONLARDA KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

Komisyon nedir, STK’lar için neden önemlidir? Komisyon türleri nelerdir? Esas komisyon ne<br />

demektir, tali komisyondan farkı nedir? Komisyonların üye sayıları nasıl belirlenir, Başkanlık<br />

Divanı üyeleri kimlerdir? Hangi komisyon hangi işi görüşür? Komisyonları kim toplantıya<br />

çağırabilir, hangi konuların görüşüleceğini kim belirler? Komisyonlara gönderilen işler için bir<br />

görüşme süresi var mıdır, bu sürenin aşılması durumunda ne olur? Komisyon toplantılarına kimler<br />

katılabilir, STK’lar toplantılara nasıl katılabilir? STK’ların komisyon toplantısına katılmadan önce<br />

nelere dikkat etmeleri gerekir? Komisyon toplantılarında kimler söz alabilir, toplantıya davet edilen<br />

STK’lara söz verilmesi zorunlu mudur? Komisyon görevlileri kimlerdir, komisyon uzmanları ne iş<br />

yaparlar? Komisyonlarda tasarı ve teklif metinleri üzerinde değişiklik yapılabilir mi, yapılabilecek<br />

değişikliğin sınırı nedir? Komisyonlarda değişiklik önergesini kimler verebilir, kimler oy<br />

kullanabilir ve STK’ların bu tür bir hakları var mıdır? Değişiklik önergelerinin belli bir formatı var<br />

mıdır? Komisyonun toplanması ve karar alması için belli bir çoğunluğu var mıdır? Komisyonlar<br />

alt komisyon kurabilirler mi, alt komisyonlar STK’lar için ne ifade ederler? Komisyonlarda<br />

görüşmeler hangi aşamalardan geçer? Komisyonlar kararlarını Genel Kurul’a nasıl bildirirler?<br />

Yasa <strong>yapım</strong>ı dışında görevleri olan komisyonlar hangileridir? Dilekçe Komisyonu’nun görevi<br />

nedir? TBMM’de dilekçeler nereye sunulmalıdır? Dilekçenin başvuru formu nasıldır? Dilekçenin<br />

verilmesi üzerine Komisyon tarafından hangi işlemler yapılır? Dilekçe sahipleri dilekçelerinin<br />

hangi aşamada olduğunu nereden öğrenebilirler? İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’nun<br />

görevleri nelerdir? İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’na hangi konularda başvuru yapılabilir?<br />

Komisyona sunulan dilekçeler nasıl gönderilmelidir? Dilekçelerde aranan şartlar nelerdir?<br />

Komisyonla ilgili bilgilere internet üzerinden ulaşılabilir mi, sayfada hangi bilgiler bulunmaktadır?<br />

KİT Komisyonu’nun görevleri nelerdir? Komisyonun denetim <strong>süreci</strong> nasıl işler? AB Uyum<br />

Komisyonu STK’lar için önemli midir? Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’nun (KEFEK)<br />

görevleri nelerdir? KEFEK STK’lar için neden önemlidir?<br />

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM<br />

KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

D - GENEL KURUL’DA KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

Komisyonda rapora bağlanan bir tasarı veya teklifin görüşmelerine ne zaman başlanabilir? Genel<br />

Kurul’un gündemi hangi kısımlardan oluşur? “Kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan<br />

gelen diğer işler” kısmında neler bulunmaktadır ve sıralama nasıl oluşmaktadır? Görüşülmesine<br />

başlanacak bir sıra sayısı için kimlerin Genel Kurul’’da bulunması zorunludur? Tasarı ve tekliflerin<br />

görüşülmesi nasıl bir sürece tabidir? Tasarı ve tekliflerin görüşülmesinde kimler ne kadar süreyle<br />

konuşabilir? Konuşmacılar hangi sırayla konuşur? Soru- cevap süresi ne kadardır ve kimler soru<br />

sorabilir? Maddelere geçmek ne demektir, maddelere geçilmesi reddedilirse ne olur? Bir madde<br />

nasıl görüşülür ve nasıl değiştirilir? Değişiklik önergesi ne demektir, hangi türleri vardır, kimler<br />

tarafından ne zaman verilebilir? Maddeler üzerindeki görüşmeler bittikten sonra bir yanlışlık ya da<br />

irade değişikliği olduğu anlaşılırsa ne yapılabilir? Oylama ne demektir, kaç türlü oylama vardır?<br />

Özel görüşme yöntemi ne demektir, nasıl yapılır? Kanunlar ne zaman yürürlüğe girerler?<br />

52

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

A KANUN TANIMI ve TÜRLERİ<br />

Bu bölümde <strong>kanun</strong> ne demektir?<br />

Çeşitleri nelerdir? Bu ayrımların<br />

herhangi bir anlamı var mıdır?<br />

gibi sorular cevaplandırılacaktır.<br />

Kanun biçimsel anlamda TBMM’nin yasama usullerine<br />

uygun olarak kabul ettiği metinlerdir.<br />

Maddi anlamda ise, genel, nesnel ve kişilik dışı hukuk<br />

kuralları şeklinde tanımlanabilir.<br />

54

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Kanun ne demektir?<br />

Kanun ya da yasa ile ilgili tanımlara bakıldığında biçimsel <strong>kanun</strong><br />

ve maddi <strong>kanun</strong> olmak üzere iki <strong>kanun</strong> tanımının yapıldığı görülür.<br />

Biçimsel tanımda, <strong>kanun</strong>un kim tarafından yapıldığı öne çıkar.<br />

Bu anlamda <strong>kanun</strong>, TBMM’nin yasama usullerine uygun olarak<br />

kabul ettiği işlemdir. Diğer bir anlatımla TBMM tarafından <strong>kanun</strong><br />

adı altında çıkarılan her işlem <strong>kanun</strong> adını alır. Ancak TBMM’nin<br />

bu tür işlemleri biçimsel açıdan <strong>kanun</strong> olmakla birlikte maddi anlamda<br />

<strong>kanun</strong> değildir. Çünkü maddi anlamda <strong>kanun</strong>; doktrinde<br />

“genel, nesnel ve kişilik dışı hukuk kurallarının bütünü” biçiminde<br />

tanımlanmaktadır. Bu durumda örneğin bir ilçe kurulmasına ilişkin<br />

<strong>kanun</strong> biçimsel açıdan <strong>kanun</strong> olmasına rağmen maddi anlamda<br />

<strong>kanun</strong> değildir.<br />

Kanunlar bu ayrım dışında çok çeşitli açılardan sınıflandırılabilir.<br />

Burada çok kullanılmakta olan birkaç ayrım üzerinde durulacaktır.<br />

KANUN<br />

TÜRLERİ<br />

Maddi-Biçimsel Kod-Çerçeve Geçici-Sürekli Torba-Amaçlı<br />

Temel<br />

(Organik)-Kod<br />

Kod Kanun-Çerçeve Kanun<br />

Kod <strong>kanun</strong> belirli bir alanda yeni baştan düzenleme yapan <strong>kanun</strong>u<br />

ifade ederken, çerçeve <strong>kanun</strong> kod <strong>kanun</strong>larda değişiklik yapan<br />

<strong>kanun</strong>u anlatır.<br />

Daha açık ifade etmek gerekirse yürürlükteki <strong>kanun</strong>lardan birinde<br />

değişiklik yapılıyorsa, değişikliği yapan <strong>kanun</strong> çerçeve <strong>kanun</strong>dur.<br />

Dolayısıyla bir <strong>kanun</strong>un kod <strong>kanun</strong> mu yoksa çerçeve <strong>kanun</strong><br />

mu olduğuna karar vermek için <strong>kanun</strong>un yürürlükteki bir <strong>kanun</strong>da<br />

değişiklik yapıp yapmadığına bakmak gerekir. Örneğin Vatandaşlık<br />

Kanunu bir kod <strong>kanun</strong> iken, bu Kanun’un 10’uncu maddesinde<br />

değişiklik öngören bir <strong>kanun</strong> çerçeve <strong>kanun</strong>dur.<br />

Geçici <strong>kanun</strong> (madde)-sürekli <strong>kanun</strong> (madde)<br />

Geçici <strong>kanun</strong> (madde) belirli bir süre uygulandıktan sonra yürürlükte<br />

kalmakla birlikte etkisi sona eren <strong>kanun</strong> iken, sürekli <strong>kanun</strong><br />

sürekli uygulanmak üzere çıkarılan <strong>kanun</strong>dur. Kanunlar kural olarak<br />

süreklidirler. Ancak şu durumlarda geçici nitelikli <strong>kanun</strong>lar çıkarılabilir:<br />

Birinci durum, yeni çıkarılan <strong>kanun</strong> dolayısıyla eski<br />

durumla yeni durum arasında uyumsuzluk oluşması ve iki durum<br />

arasında uyum sağlanmasıdır. Örneğin bir kurulun yeniden düzenlenmesi<br />

durumunda kurulda eskiden beri çalışmakta olanların durumlarının<br />

yeni duruma uyarlanmasını sağlayan madde geçici bir<br />

maddedir. İkinci durum, geçmişteki bir haksızlığı telafi etmek ya<br />

da af çıkarmak amacıyla geçici madde düzenlenmesidir. Örneğin<br />

1985-1992 yılları arasında okuldan atılmış olanların yeniden öğrenim<br />

hakkı kazanmalarına yönelik bir af düzenlemesi geçici bir<br />

maddeyle yapılır. Bu durumda geçici <strong>kanun</strong>, kişileri geçmişteki<br />

belirli dönemlerde yasal yükümlülüklerden muaf tutma, kişilere<br />

haklar tanıma ya da geçiş döneminde eski dönem ile yeni dönem<br />

arasında uyum sağlama amacıyla ana kuralı tümüyle ya da belirli<br />

yönleriyle askıya alan ayrıksı düzenleme olarak tanımlanabilir<br />

Geçici <strong>kanun</strong>lar genellikle “bu Kanunun yayımı tarihine kadar”<br />

veya “….tarihine kadar” gibi işin geçiciliğine işaret eden tarihler<br />

içerir. Ancak içinde tarih bulunan her düzenleme geçici madde olmadığı<br />

gibi her geçici düzenleme mutlaka tarih içermeyebilir. Kanunda<br />

ister süre bulunsun ister bulunmasın belirli süreler geçtikten<br />

ya da belli işler yapıldıktan sonra yasanın/maddenin uygulaması<br />

sona eriyor ve sürekli bir <strong>kanun</strong>un maddeleri yürürlüğe<br />

giriyorsa burada bir geçici <strong>kanun</strong> ya da maddeden söz edilebilir.<br />

56<br />

57

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Temel Kanun (Organik Kanun)- Kod Kanun<br />

Temel <strong>kanun</strong> ya da organik <strong>kanun</strong> doktrinde toplumsal, siyasal ve<br />

ekonomik alanda belirleyici olan <strong>kanun</strong> olarak tanımlanır. Bu durumda<br />

her temel <strong>kanun</strong> aynı zamanda bir kod <strong>kanun</strong>dur. Bu tür bir<br />

belirleyiciliği olmayan, belirli bir alanda yeni düzenleme getiren<br />

<strong>kanun</strong>lar ise kod <strong>kanun</strong>dur ve bunlar temel <strong>kanun</strong> sınıflamasına<br />

girmezler. Örneğin ceza <strong>kanun</strong>u, ticaret <strong>kanun</strong>u gibi <strong>kanun</strong>lar temel<br />

<strong>kanun</strong> iken tabipler odasını düzenleyen yeni bir kod <strong>kanun</strong> temel<br />

<strong>kanun</strong> değildir. Temel <strong>kanun</strong>ların neler olacağı genellikle anayasalarda<br />

düzenlenir ve bu <strong>kanun</strong>ların ağırlıklı çoğunluk esasına<br />

göre kabulü zorunlu kılınır.<br />

Ancak ülkemizde çok farklı bir temel <strong>kanun</strong> tanımı ve uygulaması<br />

geçerlidir. İçtüzükte temel <strong>kanun</strong>la ilgili olarak çeşitli ölçütler<br />

kullanılmış olmakla birlikte, uygulamada madde sayısı<br />

fazla olan ve hızlı görüşme yöntemi uygulanan <strong>kanun</strong>lar temel<br />

<strong>kanun</strong> olarak anlaşılmaktadır. Diğer bir anlatımla hangi <strong>kanun</strong>un<br />

temel <strong>kanun</strong> olacağına Danışma Kurulu’nun önerisi üzerine Genel<br />

Kurul tarafından karar verilmektedir. Temel <strong>kanun</strong> olarak görüşülmesine<br />

karar verilen <strong>kanun</strong>lar fazla maddesi olan <strong>kanun</strong>lar olduğundan,<br />

çok maddeli çerçeve <strong>kanun</strong>ların da temel <strong>kanun</strong> olarak<br />

görüşüldüğü görülmektedir. Bu nedenle Avrupa ülkelerinde rastlanan<br />

temel ya da organik <strong>kanun</strong>lar ile ülkemizdeki temel <strong>kanun</strong> uygulamasını<br />

birbirine karıştırmamak gerekir.<br />

olabilirler. Bu amaca yönelik olarak kimi zaman birden fazla <strong>kanun</strong>da<br />

değişiklik yapılması gerekir. Örneğin gıdaların denetimi ile<br />

ilgili olarak hem mahalli idarelerin görev ve yetkilerinin düzenlenmesi<br />

hem de sağlıkla ilgili çeşitli <strong>kanun</strong>larda değişiklik yapılması<br />

gerekebilir. Bu durumda çerçeve <strong>kanun</strong> birden fazla <strong>kanun</strong>da değişiklik<br />

yapmasına rağmen bir torba <strong>kanun</strong>dan söz edilemez. Torba<br />

<strong>kanun</strong>dan söz edilebilmesi için hem birden fazla <strong>kanun</strong>da değişiklik<br />

yapılması hem de değişikliklerin amaçlarının birbirinden farklı<br />

olması gerekir. Örneğin pasaportlarla ilgili bir düzenlemenin yanında<br />

trafikle ilgili bir düzenleme de yapıldığında torba <strong>kanun</strong>dan<br />

söz ediliyor demektir. Ancak bu tür <strong>kanun</strong>ları saptamak her zaman<br />

çok kolay olmayabilir.<br />

Torba <strong>kanun</strong> uygulaması kısa zamanda daha çok <strong>kanun</strong> çıkarmak<br />

amacına yöneliktir. Ancak bu uygulamanın <strong>kanun</strong> <strong>yapım</strong><br />

tekniği ile bağdaştığı söylenemez. Bu yüzden de <strong>kanun</strong> tasarısı<br />

ve teklifi hazırlanmasına ilişkin esas ve usulleri belirleyen yönetmeliklerde<br />

torba <strong>kanun</strong> yönteminin engellendiği görülmektedir.<br />

Torba Kanun- Amaçlı Kanun<br />

Torba <strong>kanun</strong>, yasama tasarrufu sağlamak için yasama pratiğimize<br />

girmiş olan ve çok sayıda <strong>kanun</strong>da değişiklik yapan <strong>kanun</strong>lar<br />

için kullanılan bir kavramdır. Bu <strong>kanun</strong>lar genellikle “Bazı/<br />

Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” adı<br />

altında çıkarılmaktadır.<br />

Kod <strong>kanun</strong>lar ya da çerçeve <strong>kanun</strong>lar belirli bir amaca yönelik<br />

58<br />

59

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

B KANUN YAPIM TEKNİĞİ<br />

Kanun tasarı ve tekliflerinin<br />

hazırlanması belirli şekil ve<br />

yöntem kurallarına bağlanmıştır.<br />

Bakanlar Kurulu tarafından sunulan önerilere<br />

“Kanun Tasarısı”, milletvekilleri tarafından<br />

sunulan önerilere “Kanun Teklifi” denir.<br />

60

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

STK<br />

Kimler <strong>kanun</strong> önerebilir?<br />

Türkiye’deki hukuk sisteminde <strong>kanun</strong>ların önerilmesinin iki kaynağı<br />

vardır. Önerilen metinler öneren makama bağlı olarak <strong>kanun</strong><br />

tasarısı veya <strong>kanun</strong> teklifi olmak üzere değişik adlar alırlar.<br />

Bakanlar Kurulu tarafından sunulan önerilere “Kanun<br />

Tasarısı”, milletvekilleri tarafından sunulan önerilere<br />

“Kanun Teklifi” denir.<br />

Bakanlar<br />

Kurulu<br />

KANUN<br />

ÖNERME YETKİSİ<br />

Milletvekili<br />

Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te sözkonusu<br />

esas ve usuller belirlenmiştir.<br />

Söz konusu yönetmeliğe, Başbakanlığın hazırladığı, elektronik ortamda<br />

yürürlükteki mevzuata erişim imkanı sunan “http://www.<br />

mevzuat.gov.tr” adresinden “Yönetmelikler” başlığı altından sorgu<br />

yapmak suretiyle ulaşılabilir.<br />

Burada STK’lara <strong>kanun</strong> teklifi taslağı hazırlamada yardımcı olabilecek<br />

bazı esaslar aktarılacaktır: Kanun tekliflerinde mutlaka bulunması<br />

gereken unsurlar:<br />

TBMM<br />

Başkanlığına<br />

Takdim Yazısı<br />

Genel<br />

Gerekçe<br />

KANUN<br />

TEKLİFİ<br />

Madde<br />

Gerekçeleri<br />

Teklif Metni<br />

Tablo veya Liste<br />

(varsa)<br />

Kanun<br />

Tasarısı<br />

Kanun Teklifi<br />

Teklif Başlığı<br />

Maddeler<br />

Madde Başlığı<br />

KANUN<br />

STK<br />

Ülkemizde yurttaş girişimi mekanizması olmadığı gibi çeşitli<br />

kamu idareleri tarafından <strong>kanun</strong> önerilmesi de mümkün değildir.<br />

STK’ların yasama <strong>süreci</strong>ni harekete geçirebilmek için<br />

bakanlıklar düzeyinde ya da milletvekilleri nezdinde<br />

girişimde bulunmaktan başka seçenekleri yoktur.<br />

Bir <strong>kanun</strong> tasarısı veya teklifi hangi kısımlardan oluşur,<br />

nasıl hazırlanır?<br />

İster tasarı ister teklif olsun <strong>kanun</strong> önerileri belirli esas ve usullere<br />

uygun olarak hazırlanmalıdır. Bu esas ve usullere uyulmadan çıkarılan<br />

bir <strong>kanun</strong> uygulama aşamasında ciddi sorunlar çıkarabilir.<br />

Başbakanlık tarafından çıkarılan 17/2/2006 tarihli ve 26083 sayılı<br />

Madde Metni<br />

Her teklifte öncelikle teklifi veren milletvekillerinin TBMM<br />

Başkanlığı’na hitaben yazılmış imzalı dilekçelerini içeren takdim<br />

sayfası (tezkeresi) bulunur.<br />

Kanun teklifinin genel amacını belirleyen genel gerekçe ve her<br />

maddenin gerekçesini ortaya koyan madde gerekçeleri de tekliflerde<br />

bulunması gereken unsurlardır.<br />

Genel gerekçe ile madde gerekçelerinin, teklife neden<br />

gereksinim duyulduğunu olabildiğince kısa ancak<br />

ayrıntılı bir biçimde açıklaması çok önemlidir. STK’lar<br />

tarafından hazırlanacak teklif taslağı gerekçelerinin<br />

ikna edici olması, taslağın teklif haline gelmesi ve<br />

teklifin <strong>kanun</strong>laşması şansını önemli oranda artırabilir.<br />

STK<br />

62<br />

63

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Bir tasarının nasıl<br />

hazırlanacağı<br />

Başbakanlık<br />

tarafından<br />

çıkarılan Mevzuat<br />

Hazırlama Usul<br />

ve Esasları<br />

Hakkında<br />

Yönetmelik’te<br />

düzenlenmiştir.<br />

Bir <strong>kanun</strong> teklifi<br />

hazırlanırken<br />

de aynı usullere<br />

uyulur.<br />

Teklifte en önemli bölüm, kabul edilmesi halinde <strong>kanun</strong> metnini<br />

oluşturacak olan başlık ve maddelerdir. Kanunun başlığı kod <strong>kanun</strong>lar<br />

için düzenlenen konunun içeriğini yansıtacak şekilde olmalı,<br />

çerçeve <strong>kanun</strong>lar için değişiklik yaptığı <strong>kanun</strong>un sadece<br />

adını içermelidir. Çerçeve <strong>kanun</strong> başlıklarında değiştirilen <strong>kanun</strong>un<br />

tarih ve sayısına yer verilmemelidir.<br />

Maddeler de madde başlıkları ile madde metinlerinden oluşur.<br />

Çerçeve <strong>kanun</strong>larla değiştirilen <strong>kanun</strong>ların 1’inci maddesinde değiştirilen<br />

<strong>kanun</strong>un tarihi, sayısı ve adı yer almalı, diğer maddelerde<br />

sadece değiştirilen <strong>kanun</strong>un sayısı verilmelidir. Çerçeve <strong>kanun</strong>ların<br />

maddelerinde değişiklik yapılamaz; çerçeve <strong>kanun</strong> maddeleriyle<br />

kod <strong>kanun</strong>un maddeleri değiştirilir.<br />

Bir tasarı veya teklifin metni hangi bölüm ve alt<br />

bölümlerden oluşur?<br />

Kod <strong>kanun</strong>lar çeşitli bölümlerden oluşabilir. Ancak her kod <strong>kanun</strong>da<br />

aynı bölümlerin bulunması zorunlu değildir.<br />

Kapsamlı <strong>kanun</strong>larda bulunabilen bölümler şöyle gösterilebilir:<br />

Bir tasarı veya teklifin maddeleri hangi bölüm ve alt bölümlerden<br />

oluşur?<br />

Kanunun maddeleri çeşitli alt bölümlerden oluşur. Maddeler sırasıyla<br />

fıkra, bent, alt bent, cümle ve ibarelerden oluşur. Kod <strong>kanun</strong>larda<br />

her fıkra bir numara alır; çerçeve <strong>kanun</strong>larda fıkralar<br />

numaralandırılmaz. Bentler harflerle gösterilir. Bentlerin sıralanmasında<br />

Türkçe alfabede yer alan bütün harfler kullanılır.<br />

Bir maddenin alt bölümleri şöyle gösterilebilir:<br />

a) bendi b) bendi c) bendi<br />

1. nolu<br />

alt bent<br />

MADDE<br />

(1) nolu fıkra (2) nolu fıkra<br />

(x) nolu fıkra<br />

KANUN<br />

BÖLÜMLERİ<br />

Birinci cümle<br />

Kitap<br />

“..” ibaresi<br />

Kısım<br />

Kısım<br />

“ ” ibaresi<br />

İkinci cümle<br />

Bölüm<br />

Bölüm<br />

2. nolu<br />

alt bent<br />

Madde Madde Madde<br />

x. nolu<br />

alt bent<br />

64<br />

65

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Bir <strong>kanun</strong><br />

maddelerden;<br />

maddeler<br />

ise sırasıyla<br />

fıkra, bent, alt<br />

bent, cümle<br />

ve ibarelerden<br />

oluşur.<br />

STK<br />

Maddeler kısa ve anlaşılır olarak yazılmalıdır. Maddelerde ayraç<br />

içerisinde açıklayıcı bilgilere veya hükümlere yer verilmemelidir.<br />

STK’lar tarafından maddenin hangi bölümlerden<br />

oluştuğunun bilinmesi, bir <strong>kanun</strong> teklifi ya da bir önerge<br />

hazırlanmasında önemlidir. Maddenin bölümlerini bilen<br />

bir STK temsilcisi çok kısa bir süre içinde görüşlerini<br />

bir değişiklik teklifi ya da değişiklik önergesi taslağına<br />

dönüştürebilir.<br />

Maddelerin <strong>kanun</strong> içerisindeki sistematik dizilişi<br />

nasıldır?<br />

Kapsamına ve içeriğine göre <strong>kanun</strong>larda çeşitli maddeler bulunur.<br />

Kapsamlı bir kod <strong>kanun</strong>da bulunabilecek maddeler şöyle sınıflandırılabilir:<br />

MADDE<br />

SİSTEMATİĞİ<br />

Bu şemada görülmeyen ancak sıkça karşılaşılan madde türlerinden<br />

biri de ek maddedir. Bunun nedeni kod <strong>kanun</strong>larda ek madde bulunmamasıdır.<br />

Ek madde uygulamasına ancak kod <strong>kanun</strong>larda değişiklik<br />

yapılmak istendiğinde ve bu değişikliğin mevcut maddelerden<br />

birinde yapılmasının olanaksız olması halinde başvurulur.<br />

Kod <strong>kanun</strong>larda değişiklik yapılırken değişikliğin ek madde yerine<br />

mümkün olduğunca mevcut madde metinlerinde yapılmasında<br />

yarar vardır.<br />

Kanun tekliflerinde yukarıda bulunan maddelerin tümünün bulunması<br />

gerekmez. Düzenlemenin kapsamına bağlı olarak bu maddelerin<br />

çoğu tekliflerde yer almayabilir. Tekliflerde ana maddenin<br />

yanında yürütme ve yürürlük maddeleri bulunur; diğer bir anlatımla<br />

teklifler en az üç maddeden oluşur. Ancak tekliflerde yürürlük<br />

maddesinin bulunması zorunlu değildir. Yürürlük maddesi<br />

bulunmayan <strong>kanun</strong>lar Resmi Gazete’de ilan edilmesinden 45 gün<br />

sonra yürürlüğe girer.<br />

Bir <strong>kanun</strong> teklifi hazırlanırken nelere dikkat edilmelidir?<br />

1.Giriş<br />

Maddeleri<br />

2. Teşkilat<br />

1.1 Amaç 2.1 Organlar<br />

1.2 Kapsam<br />

1.3 Tanımlar<br />

ve Kısaltmalar<br />

2.2 Nitelikler<br />

2.3 Görev, yetki,<br />

sorumluluk<br />

3. Cezai<br />

Hükümler<br />

4. Tüzük,<br />

Yönetmelik<br />

5. Son<br />

Hükümler<br />

5.1 Yürürlükten<br />

kaldırılan hükümler<br />

5.2 Çeşitli<br />

hükümler<br />

5.3 Geçicihükümler<br />

5.4 Yürürlük<br />

ve Yürütme<br />

Kanun teklifleri, herkesin anlayabilmesi için açık ve anlaşılır bir<br />

dille yazılmalı, kaba ve yaralayıcı ifadelere yer verilmemelidir.<br />

Türkçe’de karşılığı varsa yabancı sözcükler yerine Türkçe sözcükler<br />

kullanılmalıdır. Türkçe’de karşılığı bulunmayan yabancı kelimeler<br />

aslına uygun olarak yazılmalıdır. Örneğin “ekspo” değil<br />

“expo” yazılmalıdır. Tekliflerin yazımında Türk Dil Kurumu tarafından<br />

belirlenen imla kurallarına uyulmalıdır.<br />

Uygulamada aksi görülmekle birlikte, <strong>kanun</strong> <strong>yapım</strong> tekniği bakımından<br />

doğru yöntem bir çerçeve <strong>kanun</strong> ile sadece bir kod <strong>kanun</strong>da<br />

ve bir çerçeve madde ile kod <strong>kanun</strong>un sadece bir maddesinde<br />

değişiklik yapılmasıdır. Aralarında bağlantı bulunması halinde bir<br />

çerçeve <strong>kanun</strong>la birden fazla <strong>kanun</strong>da değişiklik yapılabilir. Ancak<br />

bu zorunlu bir durumdan kaynaklanmalı ve yukarıda tanımlanan<br />

torba <strong>kanun</strong>a dönüşmemelidir. Bu kurala uymayan teklifler<br />

hem <strong>kanun</strong>laşmakta güçlük çekebilir, hem de uygulamada sorunlar<br />

çıkabilir.<br />

66<br />

67

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

Kanun teklifleri,<br />

açık ve anlaşılır<br />

bir dille<br />

yazılmalı, kaba<br />

ve yaralayıcı<br />

ifadelere yer<br />

verilmemelidir.<br />

Kanun tasarı ve teklifleri hazırlanırken bir ön araştırmainceleme<br />

yapılması yararlı olur. İlk olarak teklifin Anayasaya<br />

ve ülkemiz tarafından kabul edilmiş uluslararası anlaşmalara<br />

uygunluğu araştırılmalıdır. Normlar hiyerarşisinin en tepesinde<br />

Anayasa bulunduğundan, bütün <strong>kanun</strong>lar Anayasaya uygun<br />

olmak zorundadır. Anayasa’nın 90’ıncı maddesine göre “Usulüne<br />

göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar <strong>kanun</strong> hükmündedir.<br />

Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere<br />

ilişkin milletlerarası antlaşmalarla <strong>kanun</strong>ların aynı konuda<br />

farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda<br />

milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır.” Bu nedenle hazırlanan<br />

<strong>kanun</strong> teklifinin Anayasaya ve o alanda kabul edilmiş<br />

bir anlaşmaya açıkça aykırı düşmememesine dikkat edilmelidir.<br />

Bu çerçevede mümkünse Anayasa Mahkemesi’nin bu konuda<br />

verilmiş kararları varsa incelenmelidir. İkinci olarak değiştirilmek<br />

istenen <strong>kanun</strong>un hükümleri arasında ya da çıkarılacak kod<br />

<strong>kanun</strong>un kendi hükümleri arasında çelişki oluşmamasına özen<br />

gösterilmeli, <strong>kanun</strong>un sistematiğine uyulmalıdır.<br />

MİLLETVEKİLİ<br />

KANUN TEKLİFİ<br />

Kanun Yapım Süreci<br />

TOPLUMSAL GEREKSİNİM, TALEP<br />

SÜRECİN BAŞLAMASI<br />

İlgili Bakanlık Taslağı,<br />

HÜKÜMET Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar<br />

Genel Müdürlüğü<br />

KANUN TASARISI, TEKLİFİ, KHK<br />

GENEL EVRAK VE ARŞİV GENEL MÜDÜRLÜĞÜ<br />

GENEL SEKRETERLİK KANUNLAR VE KARARLAR MÜDÜRLÜĞÜ<br />

Komisyona havale<br />

KANUN TASARISI<br />

STK GÖRÜŞÜ<br />

GELEN<br />

KAĞITLARDA YAYIN<br />

KOMİSYONLARDA GÖRÜŞME<br />

STK GÖRÜŞÜ<br />

KABUL<br />

RED<br />

KOMİSYON RAPORU<br />

Sıra Sayısı<br />

GENEL KURUL GÜNDEMİNE ALINMA VE GÖRÜŞÜLME<br />

GELEN<br />

KAĞITLARDA YAYIN<br />

STK GÖRÜŞÜ<br />

KABUL<br />

KANUN<br />

CUMHURBAŞKANLIĞI<br />

RESMİ GAZETE<br />

TBMM’YE GERİ GÖNDERME<br />

68

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

C KOMİSYONLARDA KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

Komisyonlar, yasamanın mutfağıdır;<br />

tasarı ve teklifler komisyonlarda<br />

olgunlaştırılmakta ve Genel Kurul’da<br />

görüşmeye hazır hale getirilmektedir.<br />

Esas komisyonlar nihai kararı veren ve raporu Genel<br />

Kurul görüşmelerinde esas alınan komisyonlardır. Tali<br />

komisyonlar ise esas komisyonlara görüş bildirebilirler.<br />

70

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Komisyon nedir, STK’lar için neden önemlidir?<br />

KOMiSYONLAR<br />

Kanun <strong>yapım</strong> <strong>süreci</strong>nin mutfağını komisyonlar oluşturur. Komisyonlarda<br />

gerekli inceleme ve araştırmalar yapıldıktan, enine boyuna<br />

görüşülüp tartışıldıktan sonra <strong>kanun</strong>lar Genel Kurul’da görüşmeye<br />

hazır hale getirilmektedir. Bu amaçla kimi zaman alt komisyonlar<br />

kurulmakta ve daha derin inceleme ve araştırmaların yapılması<br />

sağlanmaktadır.<br />

Anayasa<br />

Yasal Dayanak<br />

açısından<br />

Plan ve Bütçe<br />

Yasa Yapımı<br />

Sürekli<br />

Süreklilik<br />

Açısından<br />

Geçici<br />

İşlevsel<br />

Açıdan<br />

Yasa Yapımı<br />

Diğer Araştırma Diğer<br />

STK<br />

Komisyonların çalışma usulü Genel Kurul’a göre<br />

çok daha esnek olduğundan STK’ların tasarı ya<br />

da tekliflerin oluşturulması sırasında görüşlerini<br />

aktarmaları daha kolaydır. STK’lar gerek komisyon,<br />

gerekse alt komisyon aşamasında komisyon<br />

çalışmalarına katılarak yapıcı katkılarını sunabilirler.<br />

Soruşturma<br />

Kanunlar<br />

İnsan Haklarını<br />

İnceleme<br />

Anayasa<br />

Adalet<br />

Milli Savunma<br />

Dilekçe<br />

KİT<br />

İnsan Haklarını<br />

İnceleme<br />

Soruşturma<br />

Komisyon türleri nelerdir?<br />

Komisyonlar yasal dayanak açısından Anayasa, İçtüzük ve <strong>kanun</strong>la<br />

kurulurlar.<br />

Dilekçe<br />

AB Uyum<br />

KİT<br />

İçişleri<br />

Dışişleri<br />

Milli Eğitim, Kültür<br />

Gençlik ve Spor<br />

Komisyonların tümü <strong>kanun</strong> <strong>yapım</strong>ı ile ilgilenmezler; bu komisyonlar<br />

kuruluş <strong>kanun</strong>larında kendilerine yüklenen görevleri yerine<br />

getirirler. Bazı komisyonlar ise sadece tasarı ve teklif görüşürler,<br />

bunlar yasa <strong>yapım</strong>ı ile ilgili komisyonlardır. Tasarı ve teklif<br />

görüşme yetkisinin yanısıra bir takım özel görevleri de bulunan<br />

komisyonların varlığını da belirtmek gerekir.<br />

Kadın Erkek<br />

Fırsat Eşitliği<br />

İçtüzük<br />

Bayındırlık, İmar,<br />

Ulaştırma ve Turizm<br />

Çevre<br />

Sağlık, Aile, Çalışma<br />

ve Sosyal İşler<br />

Komisyonlar sürekliliklerine göre de geçici ve sürekli komisyonlar<br />

olmak üzere ikiye ayrılırlar. Sürekli komisyonlar “Daimi Komisyon”<br />

ya da “İhtisas Komisyonu” olarak da bilinirler. Geçici<br />

komisyonlar olan meclis araştırması ve soruşturması komisyonları<br />

ise belirli bir süre için kurulurlar.<br />

Sanayi, Ticaret, Enerji,<br />

Tabii Kaynaklar,<br />

Bilgi ve Teknoloji<br />

Tarım, Orman<br />

ve Köyişleri<br />

Plan ve Bütçe<br />

Komisyonlar hukuki dayanaklarına, sürekliliklerine ve işlevlerine<br />

göre aşağıdaki şemadaki gibi sınıflandırılabilir.<br />

AB Uyum<br />

Kadın Erkek<br />

Fırsat Eşitliği<br />

72<br />

73

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Şemada değişik açılardan sınıflandırılmış komisyonların tümü görülmektedir.<br />

Bu komisyonlardan sadece Hesapları İnceleme Komisyonu<br />

hukuki gerekçelerle fiilen ortadan kalkmış durumdadır.<br />

Bu şemada yer almayan komisyonlardan biri de Adalet ve Anayasa<br />

Komisyonları’nın üyelerinden oluşan dokunulmazlığın kaldırılması<br />

ya da milletvekilliğinin düşmesi ile ilgili tezkereleri görüşen<br />

Karma Komisyon’dur. Bu komisyonlar ilgisiz görüldüklerinden<br />

bu çalışmada ihmal edilmiştir.<br />

Esas komisyon ne demektir, tali komisyondan farkı<br />

nedir?<br />

TBMM İçtüzüğü’nde komisyonlar iki gruba ayrılmıştır:<br />

TALİ<br />

KOMİSYON<br />

görüş bildirme<br />

ESAS<br />

KOMİSYON<br />

nihai kararı verme<br />

STK’lar çabalarını daha çok son sözü söyleyen esas<br />

komisyonlarda yoğunlaştırmalıdırlar. Ancak bu, tali<br />

komisyonlardaki çalışmalara katılmamaları gerektiği<br />

anlamına gelmez. Çünkü bazı durumlarda tali<br />

komisyonların görüşü esas komisyonun kararı üzerinde<br />

belirleyici olabilir. Bu nedenle esas komisyondaki<br />

girişimlere daha çok çaba harcanması gerekmekle<br />

birlikte tali komisyonlar da ihmal edilmemelidir.<br />

Komisyonların üye sayıları nasıl belirlenir, Başkanlık<br />

Divanı üyeleri kimlerdir?<br />

Komisyonların üye sayıları –Plan ve Bütçe Komisyonu’nun 40,<br />

KİT Komisyonu’nun 35 ve Meclis Soruşturması Komisyonu’nun<br />

15 olan sabit üye sayısı dışında- değişkendir. Bu sayılar her dönem<br />

siyasi parti gruplarının tümünün komisyonda adaletli bir biçimde<br />

temsiline olanak tanıyacak biçimde yeniden belirlenir. Örneğin<br />

23’üncü yasama döneminde yasa <strong>yapım</strong>ı ile ilgili komisyonlarının<br />

üye sayısı 25 olarak belirlenmiştir.<br />

STK<br />

Esas komisyonlar<br />

nihai kararı veren ve<br />

raporu Genel Kurul<br />

görüşmelerinde<br />

esas alınan<br />

komisyonlardır.<br />

Tali komisyonlar<br />

esas komisyona<br />

sadece görüş<br />

bildiren<br />

komisyonlardır.<br />

Tasarı ve<br />

tekliflerin tali ve<br />

esas komisyonlara<br />

havalesi<br />

Başkanlıkça<br />

yapılır.<br />

Yasa <strong>yapım</strong>ı ile ilgili komisyonlar esas ve tali olmak üzere ikiye<br />

ayrılır. Esas komisyonlar nihai kararı veren komisyonlar, tali<br />

komisyonlar ise esas komisyona sadece görüş bildiren komisyonlardır.<br />

Bu nedenle esas komisyonlar tasarı ya da teklifi bütün ayrıntılarıyla<br />

ve bütün maddeleriyle görüşmek zorundayken, tali komisyonlar<br />

tasarı ya da teklifin sadece kendilerini ilgilendiren yönü<br />

üzerinde görüş bildirirler. Tali komisyonların ayrıntılar ve bütün<br />

maddeler hakkında görüş bildirmelerine bir engel bulunmamakla<br />

birlikte, genellikle ihtisas alanlarına girmeyen konularda görüş<br />

bildirmedikleri görülmektedir.<br />

Genel Kurul’da bu sayılara göre üye seçimleri tamamlanan komisyonların<br />

yaptıkları ilk iş toplanarak kendi üyeleri içinden başkan,<br />

başkanvekili, sözcü ve katipten oluşan komisyon başkanlık divanını<br />

seçmektir.<br />

Komisyonların her birinde siyasi parti gruplarının tümünün mutlaka<br />

üyeleri bulunur. Dolayısıyla STK’lar siyasi parti gruplarının<br />

herhangi biri aracılığıyla istemlerini komisyonlara iletebilirler.<br />

Plan ve Bütçe, KİT<br />

ve Soruşturma<br />

Komisyonları<br />

dışındaki diğer<br />

komisyonların üye<br />

sayısı siyasi parti<br />

gruplarının adaletli<br />

bir biçimde temsiline<br />

olanak tanıyacak<br />

biçimde her dönem<br />

Genel Kurul’ca<br />

yeniden belirlenir.<br />

TBMM Başkanlığı’na sunulan <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri Başkan<br />

tarafından ilgili komisyon ya da komisyonlara esas ve tali olarak<br />

gönderilir. Her iş için bir esas komisyon belirlenirken, bir iş birden<br />

fazla tali komisyona havale edilebilir.<br />

74<br />

75

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Hangi komisyon hangi işi görüşür?<br />

Komisyonların görev alanları aşağıdaki gibidir:<br />

ANAYASA<br />

• Anayasanın değiştirilmesi<br />

• İçtüzük değişikliği teklifleri<br />

• Meclisin seçimi ve faaliyetleri<br />

• Meclis üyelerinin statüsü ve hakları<br />

• Bakanlar Kurulunun ve bakanlıkların kuluş ve çalışma usülleri<br />

• Siyasi partilerleilgili <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri<br />

SANAYİ, TİCARET, ENERJİ,<br />

TABİ KAYNAKLAR,<br />

BİLGİ VE TEKNOLOJİ<br />

• Sanayi,<br />

• Enerji,<br />

• Madencilik,<br />

• Akaryakıt,<br />

• İç ve dış ticaret,<br />

• TEKEL ile ilgili <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri<br />

PLAN VE BÜTÇE<br />

• Uzun vadeli planla ilgili görülen,<br />

• Kamu harcama veya gelirlerinde artış veya azalışı gerektiren,<br />

• Vakıflar, milli emlak, vergi harç ve resimlerle ilgili, <strong>kanun</strong> tasarısı<br />

ve tekliflerini,<br />

• Bütçe ve kesin hesap <strong>kanun</strong>u tasarıları,<br />

• Sayıştay tarafından <strong>kanun</strong> gereğince verilen raporlar<br />

BAYINDIRLIK, İMAR,<br />

ULAŞTIRMA VE TURİZM<br />

• Bayındırlık,<br />

• Ulaştırma,<br />

• Turizm işleriyle ilgili <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri<br />

ADALET<br />

• Adalet İşleri<br />

• Ceza Kanunu<br />

• Medeni Kanun<br />

• Borçlar Kanunu gibi temel <strong>kanun</strong>larla ilgili tasarı ve teklifleri<br />

TARIM, ORMAN<br />

VE KÖYİŞLERİ<br />

• Tarım,<br />

• Orman,<br />

• Köy kalkınması işleriyle ilgili <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri<br />

İÇİŞLERİ<br />

• Genel olarak<br />

• Merkezi idarenin,<br />

• Mahalli idarelerin,<br />

• Memurluk ve kamu görevliliği statülerinin düzenlenmesi,<br />

• Emniyet,<br />

• Sivil savunma ve<br />

• İçişleri ile ilgili diğer <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri<br />

SAĞLIK, AİLE, ÇALIŞMA VE<br />

SOSYAL İŞLER<br />

• Çalışma,<br />

• Sağlık,<br />

• Sosyal güvenlik,<br />

• Sosyal yardım işleriyle ilgili <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri<br />

MİLLİ SAVUNMA<br />

• Milli güvenlik,<br />

• Savunma ve<br />

• Askerlik ile ilgili <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri<br />

ÇEVRE<br />

• Çevrenin korunması ve geliştirilmesi ile<br />

ilgili <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri<br />

DIŞİŞLERİ<br />

• Uluslararası antlaşmaların onaylanmasının uygun<br />

bulunmasına ilişkin<br />

• Türkiye Cumhuriyetinin dış ilişkilerinin teşkilatlandırılması ve<br />

idaresi hakkındaki <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri<br />

• Dış ilişkilerle ilgili diğer <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri<br />

AVRUPA BİRLİĞİ UYUM<br />

• Türkiye’deki mevzuat ile Avrupa Birliği müktesebatı arasındaki<br />

uyumu sağlamaya çalışan <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri<br />

MİLLİ EĞİTİM, KÜLTÜR,<br />

GENÇLİK VE SPOR<br />

• Eğitim,<br />

• Kültür,<br />

• Sanat<br />

• Gençlik ve spor işleriyle ilgili <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri<br />

KADIN ERKEK<br />

FIRSAT EŞİTLİĞİ<br />

• Kadın haklarının korunması ve geliştirilmesi<br />

• Kadın erkek eşitliğinin sağlanması,<br />

• Bu amaçlarla ülkemizde ve uluslararası alanda bu konudaki<br />

gelişmelerin izlenmesi,<br />

• Bu gelişmeler konusunda TBMM’nin bilgilendirilmesi<br />

• İlgili <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri<br />

76<br />

77

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

STK<br />

Komisyonlar yukarıda sayılan işleri yapmakla görevli olmakla birlikte,<br />

bu görevleri aktif hale getiren organ TBMM Başkanlığı’dır.<br />

TBMM Başkanlığı yukarıdaki ölçütlerin yanısıra geliştirdiği başka<br />

ölçütlerle bir işin hangi komisyon ya da komisyonlarda görüşüleceğine<br />

karar vermektedir. Örneğin il ve ilçe kurulmasına ilişkin<br />

bir <strong>kanun</strong> tasarısı veya teklifi mülki idareyle ilgili olduğundan<br />

İçişleri Komisyonu’na gönderilmektedir. Ancak il ya da ilçe<br />

kurmak bütçe dengelerini de etkilediğinden, teklif aynı zamanda<br />

Plan ve Bütçe Komisyonu’na da havale edilmektedir. Kaynak olmadan<br />

il ya da ilçe kurmak olanaksız olduğundan Plan ve Bütçe<br />

Komisyonu esas komisyon, İçişleri Komisyonu tali komisyon olarak<br />

belirlenmektedir. Dolayısıyla hangi işin hangi komisyonda ya<br />

da komisyonlarda görüşüleceğine ve hangi komisyonun esas hangisinin/hangilerinin<br />

tali olacağına karar vermede tek bir ölçüt kullanılmadığından<br />

her somut havaleyi kendi içinde değerlendirmek<br />

gerekir.<br />

STK’lar tasarı ya da tekliflerin hangi komisyonlara<br />

gönderildiği bilgisini TBMM internet sayfasından<br />

öğrenebilir.<br />

Bunun için internet üzerinden izlemeleri gereken adımlar şunlardır:<br />

http://www.tbmm.gov.tr adresinden YASAMA VE DENETİM<br />

bölümünden Tasarı ve Teklifler başlığına tıklanır.<br />

Gelen sayfada tasarı veya teklifin esas numarası ya da tarihi ya<br />

da konusu girilir ve “sorguyu başlat” düğmesine basılır.<br />

Gelen formda ‘diğer bilgiler’ düğmesine basılır.<br />

Sayfanın en altında tasarı ya da teklifin hangi komisyonlarda olduğu,<br />

bunların hangisinin esas hangilerinin tali olduğu, komisyonlara<br />

ne zaman havale yapıldığı, komisyonların işi görüşüp<br />

görüşmedikleri, görüştülerse hangi tarihte görüştükleri ve karar<br />

tarihleri bilgileri yer alır.<br />

Aynı sayfadan tasarı ya da teklifin metnine ve komisyon raporlarına<br />

da ulaşılabilir.<br />

Bütçe ve kesinhesap <strong>kanun</strong>u tasarılarının STK’lar açısından<br />

önemi nedir?<br />

Plan ve Bütçe Komisyonu, bütçe ve kesinhesap <strong>kanun</strong>u tasarıları<br />

dışında mali ve ekonomik hükümler içeren <strong>kanun</strong> tasarı ve tekliflerini<br />

de görüşür. Örneğin vergi düzenlemeleri, yatırım ve harcama<br />

gerektiren düzenlemeler, kamu personel rejimini ilgilendiren<br />

<strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri esas komisyon olarak Plan ve Bütçe<br />

Komisyonu’nda rapora bağlanır.<br />

Plan ve Bütçe Komisyonu ayrıca Meclis adına mali denetim yapan<br />

Sayıştay’ın hazırlayıp gönderdiği raporları görüşme, Sayıştay<br />

Başkan ve üyelerini seçme yetkilerine de sahiptir. Ayrıca ilgili yasaları<br />

gereği, Merkez Bankası ve Hazine Müsteşarlığı da istemi<br />

üzerine Komisyon’a birifing vermek durumundadır.<br />

STK’lar açısından özellikle bütçe ve kesinhesap<br />

<strong>kanun</strong>u tasarılarının görüşülme <strong>süreci</strong> çeşitli<br />

açılardan önemlidir. Kesinhesap <strong>kanun</strong> tasarısının<br />

görüşmelerinde, bütçeye konulan ödeneklerin nasıl<br />

harcandığı sorgulanabilir. Bütçe <strong>kanun</strong>u tasarısının<br />

görüşmelerinde ise STK’lar kendilerini ilgilendiren<br />

kurumların ödeneklerinin artırılması için çalışma<br />

yapabilirler. Bütçe ve kesinhesap <strong>kanun</strong>u tasarılarının<br />

komisyonda görüşme <strong>süreci</strong> STK’lar için bir denetim<br />

fırsatı olarak kullanılabilir.<br />

Komisyonları kim toplantıya çağırabilir, hangi konuların<br />

görüşüleceğini kim belirler?<br />

Komisyon toplantılarının yapılmasına karar vermek komisyon<br />

başkanlarının yetkisindedir. Toplantı başkan yoksa başkanvekili o<br />

da yoksa sözcü tarafından belirlenir ve yönetilir. Komisyon üye<br />

tamsayısının 1/3’ü oranındaki komisyon üyesi de belirli konuları<br />

görüşmek üzere komisyonun toplantıya çağrılmasını isteyebilir.<br />

Ancak bu durumda da komisyon toplantı çağrısı komisyon başkanı<br />

tarafından yapılır.<br />

Komisyon başkanları komisyon gündemlerini belirlerken genellikle<br />

hükümetten gelen tasarılara öncelik verirler. Bu nedenle tasarıların<br />

tekliflere göre görüşülme şanslarının daha yüksek oldu-<br />

STK<br />

78<br />

79

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Komisyonun<br />

toplantıya<br />

çağrılması<br />

ve komisyon<br />

gündeminin<br />

belirlenmesi<br />

yetkisi komisyon<br />

başkanına aittir.<br />

STK<br />

Esas komisyonların<br />

kendilerine havale<br />

edilen tasarı ve<br />

teklifleri 45, tali<br />

komisyonların<br />

ise 10 gün içinde<br />

görüşmeleri gerekir.<br />

ğu söylenebilir. Ancak kimi acil durumlarda hükümet tasarı hazırlama<br />

yerine çoğunluğuna sahip olduğu siyasi parti grubu aracılığıyla<br />

<strong>kanun</strong> teklifi verdirmekte ve bu teklifler genellikle grup başkanvekilleri<br />

tarafından imzalanmaktadır. Bu tür teklifler, uygulamada<br />

diğer tekliflerden daha hızlı görüşülürler. Komisyon başkanlarının<br />

genellikle <strong>kanun</strong> tasarılarını ve bu nitelikteki teklifleri gündeme<br />

alıyor olmaları diğer tekliflerin gündeme alınamayacağı anlamına<br />

gelmez. Teklifler de tıpkı tasarılar gibi komisyon başkanları<br />

tarafından komisyon gündemine alınabilirler.<br />

STK’lar komisyon gündeminde bulunan tasarı ve<br />

tekliflerin görüşülmesini sağlamak için komisyon<br />

üyeleri ya da başkanlarına gerekçelerini bildirebilirler;<br />

gündeme alınmış bir konuda görüş bildirmek için<br />

toplantıya davet edilme ya da gönderdikleri yazılı<br />

görüşlerin dikkate alınması isteminde bulunabilirler.<br />

Bu görüşler ya da gerekçeler internet üzerinden veya<br />

faksla gönderilebileceği gibi yüz yüze temaslarla<br />

da aktarılabilir. Komisyon başkan ve üyelerinin<br />

STK’ların isteklerini dikkate alarak komisyon gündemi<br />

belirlemeleri ya da görüşülmekte olan tasarı ve teklife<br />

STK’ların görüşünü yansıtmaları mümkündür. Bunun<br />

için STK’ların ele alınmasını istedikleri konulara<br />

ilişkin güçlü gerekçeler ve argumanlar üretmeleri sonuç<br />

almaları açısından önemlidir.<br />

Komisyonlara gönderilen işler için bir görüşme süresi<br />

var mıdır, bu sürenin aşılması durumunda ne olur?<br />

Esas komisyonlara havale edilen işlerin görüşülmesi için bir asgari<br />

ve bir de azami süre bulunmaktadır.<br />

Komisyona havale edilen işin incelenebilmesi için komisyonda en<br />

az iki gün beklemesi ve görüşülmeden iki gün önce de komisyon<br />

üyelerine ve diğer ilgililere gönderilmesi gerekir. Ancak acil durumlarda<br />

bu iki sürenin de göz ardı edilmesi ve işin hemen görüşülmeye<br />

başlanması mümkündür.<br />

Komisyona havale edilen tasarı ve tekliflerin en çok 45 gün içinde<br />

esas komisyonlar tarafından sonuçlandırılması gerekir. Ancak<br />

45 gün dolduktan sonra tasarı ya da teklif kendiliğinden Genel<br />

Kurul’a inmez.<br />

Tasarı için hükümetin, teklif için teklif sahiplerinin bir dilekçeyle<br />

TBMM Başkanlığı’na başvurması gerekir. Başvuruda tasarı veya<br />

teklifin azami süre olan 45 gün içinde komisyonda görüşülmemesi<br />

nedeniyle doğrudan Genel Kurul gündemine alınması istenir. Genel<br />

Kurul’da yapılacak kısa bir görüşmeden sonra oylamayla işin<br />

Genel Kurul gündemine alınıp alınmamasına karar verilir. Ancak<br />

komisyonlarda görüşülmeden bu şekilde Genel Kurul gündemine<br />

doğrudan giren tekliflerin görüşülerek <strong>kanun</strong>laşması çok nadir görülen<br />

bir durumdur.<br />

Burada anlatılanların tümü esas komisyonlar için geçerlidir. Tali<br />

komisyonlarda 10 günlük bir görüşme süresi vardır. Bu süre aşılırsa<br />

esas komisyon tali komisyonun görüşünü bekleyip beklememe<br />

konusunda takdir yetkisine sahiptir.<br />

Komisyon toplantılarına kimler katılabilir, STK’lar<br />

toplantılara nasıl katılabilir?<br />

Komisyon toplantılarına sadece komisyon başkanı tarafından<br />

davet edilenler katılabilir. Komisyon başkanları, toplantılara komisyon<br />

üyelerini, Başbakanlık ve ilgili bakanlıklar ya da yetkilendirilmiş<br />

hükümet temsilcisini, siyasi parti gruplarını, ilgili komisyon<br />

başkanlıklarını ve <strong>kanun</strong> teklifinde imzası bulunan milletvekillerinden<br />

ilk imza sahibini davet etmek zorundadır.<br />

Komisyon üyesi olmayan diğer milletvekilleri de komisyon toplantılarına<br />

katılma hakkına sahiptirler. Komisyon üyesi olmayan<br />

milletvekilleri komisyonda söz alarak konuşabilirler ancak oy kullanamaz<br />

ve değişiklik önergesi veremezler.<br />

Konunun uzmanları da gerekli görülürse komisyon toplantılarına<br />

çağrılabilirler.<br />

Basın kuruluşları temsilcileriyle ilgili olarak bir kural bulunmamakla<br />

birlikte, uygulamada basına komisyon toplantısına davet<br />

yazısı gönderilmektedir. Farklı uygulamalar olmakla birlikte, genellikle<br />

görsel basının sadece toplantının başında görüntü almasına<br />

izin verilmekte ve yazılı basının başından sonuna toplantıyı izlemesine<br />

olanak tanınmaktadır.<br />

80<br />

81

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

STK<br />

STK’lar konusunda İçtüzükte herhangi bir kural<br />

olmamakla birlikte, komisyon başkanlarının<br />

uygulamada ilgili STK’ları da toplantılara davet<br />

ettikleri görülmektedir. Komisyon başkanları ilgili<br />

STK’ları belirlerken kendilerine ulaşan istemleri<br />

de dikkate alırlar. Kuşkusuz konuyla ilgilenen<br />

bütün STK’ların toplantıya davet edilmesi mümkün<br />

olmayabilir. Çünkü hem ilgili bütün STK’ların<br />

oturacağı bir mekan hem de çağrılan STK’ların<br />

tümünü dinlemeye yetecek zaman bulunmamaktadır.<br />

Dolayısıyla toplantıya davet edilecek STK’lar<br />

belirlenirken daha çok diğer STK’ları da temsil<br />

yeteneğine sahip, kamuoyunda da tanınan, belirli<br />

bir alanda yoğun bir etkinliği olan, komisyonu<br />

aydınlatmaya ve bilgilendirmeye yeterli olduğu<br />

düşünülen STK’lar seçilmeye çalışılmaktadır. Yapılacak<br />

seçimin doğru bir seçim olabilmesi için STK’ların da<br />

yapabilecekleri şeyler vardır. STK’ların kendileriyle<br />

ilgili teklif ve tasarıları izlemeleri, ilgili komisyonlarla<br />

temasa geçerek toplantıya katılma isteğinde<br />

bulunmaları, hem STK’ların amaçlarının gerçekleşmesi<br />

hem de komisyonların konuyla gerçekten ilgili olan<br />

STK’ları belirlemesini sağlar. Böylelikle komisyonun<br />

daha güçlü bilgilere dayanarak daha doğru kararlar<br />

vermesi olanaklı hale gelir.<br />

STK’lar, komisyon toplantılarına katılma isteminde<br />

bulunabilmek için komisyonların iletişim bilgilerine<br />

TBMM internet sayfası üzerinden ulaşabilirler.<br />

Gelen sayfada komisyonun telefon ve faks numaraları, e-posta<br />

adresi bulunur. Aynı sayfada komisyonda bulunan işlerin, komisyonun<br />

raporunu verdiği ve vermediği işlerin linkleri görünmektedir.<br />

Böylece STK’lar ilgilendikleri tasarı ve teklifin komisyonda görüşülüp<br />

görüşülmediğini öğrenebilecekleri gibi, görüşülmemiş<br />

bir teklifle ilgili olarak yapılacak görüşmelere katılma isteklerini<br />

aynı sayfadaki telefon, faks veya e-postayla aracılığıyla bildirebilirler.<br />

STK’ların komisyon toplantısına katılmadan önce nelere<br />

dikkat etmeleri gerekir?<br />

Komisyonlar genellikle haftanın bir günü sabah saatlerinde çalışmaktadırlar.<br />

Genel Kurul’un çalışma saatlerinde komisyon toplantısı<br />

yapılamadığı için komisyon toplantıları en geç saat 15.00’te<br />

sona ermektedir. Bu süre içinde toplantıya davet edilen herkesin<br />

ve komisyon üyelerinin tümünün görüşlerini açıklaması mümkün<br />

olmayabilir.<br />

Toplantıya davet edilen STK’ların birbirlerinden<br />

haberdar da olamayabileceği göz önünde<br />

bulundurularak davetli STK’ların toplantıdan makul<br />

bir süre önce bir araya gelerek uzlaştıkları noktaları<br />

vurgulama konusunda bir strateji oluşturmaları yararlı<br />

olabilir. Bu yolla ortak noktalar değişik STK’lar<br />

tarafından tekrarlanmamış olur ve STK’ların herbiri<br />

diğer STK’larla paylaşmadığı görüşleri açıklama<br />

olanağını elde etmiş olur.<br />

Komisyon<br />

toplantılarına<br />

sadece komisyon<br />

başkanı tarafından<br />

davet edilenler<br />

katılabilir.<br />

STK<br />

Bunun için izlenmesi gereken yol:<br />

http://www.tbmm.gov.tr adresinden KOMİSYONLAR İhtisas<br />

başlığına tıklanır.<br />

Gelen sayfada bütün ihtisas komisyonlarının adları görünür. İstenen<br />

komisyon üzerine tıklanır.<br />

Görüşlerin olabildiğince kısa sürede ve net biçimde<br />

açıklanması, zaman tasarrufu sağlayarak daha fazla<br />

görüşün dile getirilmesine olanak tanır.<br />

Bütün bunlar için iyi bir ön çalışma yapılmış olması<br />

STK’ların sürece daha etkin katılımını sağlayacaktır.<br />

82<br />

83

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Komisyon<br />

toplantıları<br />

komisyon<br />

başkanları<br />

tarafından<br />

yönetilir. Kimlerin<br />

söz alacağına<br />

komisyon başkanı<br />

karar verir.<br />

STK<br />

Komisyon toplantılarında kimler söz alabilir, toplantıya<br />

davet edilen STK’lara söz verilmesi zorunlu mudur?<br />

Komisyon toplantıları komisyon başkanları tarafından yönetilir.<br />

Komisyon başkanları öncelikle komisyon üyeleri ile toplantıya<br />

çağırılan hükümet üyeleri ya da temsilcilerine söz verirler. Genellikle<br />

önce hükümet üyesi ya da temsilcisi veya teklifteki ilk imza<br />

sahibi görüşülmekte olan tasarı ya da teklifin gerekçesini açıklar.<br />

Görüşülmekte olan tasarı ise hükümet tarafından, <strong>kanun</strong> teklifi ise<br />

teklif sahibi tarafından gerekçenin açıklanmasından sonra komisyon<br />

üyeleri görüşlerini açıklarlar ve sorularını sorarlar. Bundan<br />

sonra toplantıya katılan komisyon üyesi olmayan milletvekillerine<br />

söz verilir.<br />

Toplantıya davet edilen STK’lar ile uzmanlara<br />

komisyon başkanları tarafından söz verilir; söz<br />

verme zamanı komisyon başkanının takdirindedir.<br />

Komisyon başkanları genellikle komisyonun bilgilenme<br />

ihtiyacı içinde olduğunu düşündükleri yerlerde ilgili<br />

STK temsilcilerine ve uzmanlara söz verir. Ancak<br />

bazen zaman darlığı gibi nedenlerle toplantıya davet<br />

edilen herkese söz verilemediği de görülmektedir.<br />

Bu gibi durumlarda STK’ların görüşlerini yazılı<br />

olarak komisyon başkanına, üyelerine ya da komisyon<br />

uzmanına iletmeleri yararlı olabilir. Bu görüşler yazılı<br />

halde değilse, daha sonra yazılı hale getirilerek e-posta<br />

ya da faksla komisyona iletilebilir.<br />

Komisyon görevlileri kimlerdir, komisyon uzmanları ne<br />

iş yaparlar?<br />

Komisyonların her birinde komisyon uzmanı, komisyon sekreteri<br />

ve komisyon memuru bulunur. Komisyon uzmanları, komisyon<br />

gündeminin hazırlanıp dağıtılmasından komisyon raporlarının yazılmasına<br />

kadar önemli görevlere sahiptirler.<br />

STK’lar görüşlerini komisyonlara iletmek için komisyon<br />

uzmanlarından yardım alabilirler. Yine komisyon<br />

uzmanlarından komisyondaki işler ve toplantılar<br />

hakkında bilgi alınabilir. Komisyon uzmanlarının<br />

bulunmadığı ya da onlara ulaşılamadığı durumlarda<br />

komisyon memuru ya da sekreteri de bu konularda<br />

yardımcı olabilir. Özetle söylemek gerekirse, STK’lar<br />

komisyonla diyalog kurmak istediklerinde başta<br />

uzmanlar olmak üzere komisyonun idari görevlileriyle<br />

temasa geçebilirler.<br />

Komisyonlarda tasarı ve teklif metinleri üzerinde<br />

değişiklik yapılabilir mi, yapılabilecek değişikliğin sınırı<br />

nedir?<br />

Kuşkusuz komisyonda yapılan görüşmeler metin üzerinde bir değişiklik<br />

yapılması gereğini doğurabilir. Bu durumda verilecek değişiklik<br />

önergeleriyle metin üzerinde değişiklik yapılabilir. Ancak komisyon<br />

tarafından yapılabilecek değişikliklerin bir sınırı olmalıdır.<br />

Aksine örneklerine rastlamak mümkünse de, STK’ların<br />

değişiklik talebinde bulunurken bu sınırları dikkate<br />

alması yararlıdır.<br />

Birinci kural, komisyonda yapılacak değişikliğin sadece<br />

değiştirilmek istenen <strong>kanun</strong>la sınırlı olmasıdır.<br />

Örneğin Dernekler Kanunu’nda değişiklik yapmak üzere hazırlanan<br />

bir tasarı üzerinde verilecek değişiklik önergelerinin sadece bu<br />

Kanun’a ilişkin olması gerekir. Bu Kanun görüşülürken Belediye<br />

Kanunu üzerinde verilecek bir değişiklik önergesinin işleme alınmaması<br />

gerekir.<br />

İkinci kural, önerilen değişikliğin değiştirilen <strong>kanun</strong>un<br />

değiştirilen maddelerine ilişkin olmasıdır.<br />

Örneğin Dernekler Kanunu’nun 5. ve 7. maddelerinde değişiklik<br />

STK<br />

Komisyonların her<br />

birinde komisyon<br />

uzmanı, komisyon<br />

sekreteri ve<br />

komisyon memuru<br />

bulunur.<br />

STK<br />

STK<br />

84<br />

85

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Komisyonlarda<br />

komisyon<br />

üyelerince<br />

verilen değişiklik<br />

önergelerinin<br />

kabul edilmesiyle,<br />

tasarı ve teklif<br />

metinleri üzerinde<br />

değişiklik<br />

yapılabilir.<br />

STK<br />

öngören bir tasarı görüşülürken aynı Kanun’un 9. maddesine yönelik<br />

bir değişiklik önergesi verilmemelidir. Bu kuralın istisnası<br />

değişiklik önergesiyle yapılmak istenen değişikliğin tasarı veya<br />

teklifle çok yakın bir ilgisinin bulunması halidir.<br />

Komisyonlarda değişiklik önergesini kimler verebilir,<br />

kimler oy kullanabilir ve STK’ların bu tür bir hakları<br />

var mıdır?<br />

Komisyonlarda değişiklik önergesi verme ve oy kullanma hakkı<br />

yalnızca komisyon üyelerine aittir.<br />

Sadece STK’lar değil, diğer milletvekilleri ve diğer<br />

katılımcılar da değişiklik önergesi veremezler ve oy<br />

kullanamaz. Ancak bu durum harcanan çabaların<br />

boşa gideceği anlamına gelmez. STK’lar ya da diğer<br />

katılımcılar tarafından dile getirilen görüşlerin<br />

komisyon üyeleri tarafından benimsenmesi halinde<br />

her zaman önergeye dönüştürülmesi ve diğer üyelerin<br />

oylarıyla kabul edilmesi olasılığı vardır.<br />

Değişiklik önergelerinin belli bir formatı var mıdır?<br />

STK’ların komisyonda görüş açıklamış olmaları ve<br />

bu görüşün haklılığının kabul edilmiş olması, sonuç<br />

almak için yeterli değildir. Bu nedenle bu görüşün bir<br />

değişiklik önergesi formatında hazırlanması gerekir.<br />

STK’ların yukarıda belirtilen kurallar doğrultusunda<br />

değişiklik önergesi taslağı hazırlamış olmaları sonuç<br />

almaları için önemlidir.<br />

Komisyonun toplanması ve karar alması için belli bir çoğunluğu<br />

var mıdır?<br />

Komisyonların toplantı yetersayısı, üye tamsayısının 1/3’üdür.<br />

Örneğin 24 üyeli bir komisyonun toplanabilmesi için en az 8 üyesinin<br />

hazır bulunması gerekir. Komisyonlar toplantıya katılanların<br />

salt çoğunluğu ile karar alırlar. Örneğin 8 üye ile toplanan bir komisyonun<br />

en az 5 üyesinin aynı yönde oy kullanmış olması gerekir.<br />

Ancak toplantıya katılan üye sayısı arttıkça, karar alınabilmesi<br />

için gerekli olan sayı da yükselmektedir. Örneğin 20 üyenin katıldığı<br />

bir toplantıda karar alabilmek için en az 11 üyenin aynı yönde<br />

oy kullanmış olması gerekir.<br />

Komisyonlar alt komisyon kurabilirler mi, alt komisyonlar<br />

STK’lar için ne ifade ederler?<br />

STK<br />

Komisyonların<br />

toplantı yetersayısı,<br />

komisyon üye<br />

tamsayısının<br />

1/3’üdür.<br />

STK<br />

Değişiklik önergeleri ilgili komisyon başkanlığına<br />

yazılmış bir dilekçe biçimindedir. Önergenin komisyon<br />

üyelerinden en az birisi tarafından imzalanmış olması<br />

gerekir. Önergede ayrıca yapılmak istenen değişikliğin<br />

bir gerekçesi mutlaka bulunmalıdır.<br />

Bir önerge ile sadece bir maddede değişiklik yapılması istenebilir;<br />

bütün değişikliklerin tek önergede yapılması istenemez.<br />

Önergelerde bir maddenin çıkarılması, bütünüyle değiştirilmesi<br />

istenebileceği gibi maddede geçen belirli bir ibarenin cümlenin,<br />

bendin ya da fıkranın değiştirilmesi, çıkarılması ya da bunların<br />

eklenmesi istenebilir.<br />

Komisyonlar, özellikle inceleme ve araştırma gerektiren konularda<br />

alt komisyonlar kurar. Alt komisyon kurmak sıkı yöntem kurallarından<br />

uzaklaşmaya imkân tanıdığı için daha rahat bir uzmanlık<br />

çalışması yapılmasını sağlar. Komisyonlar ve Genel Kurul alt komisyonlara<br />

göre kalabalık kurullar olduğundan ve yöntem kurallarına<br />

bağlı olduklarından düşüncelerin ifade edilmesi çok kolay olmayabilir.<br />

Alt komisyonlar bu bakımdan büyük avantajlara sahiptirler.<br />

Çünkü az sayıda kişinin daha sık ve daha uzun zaman dilimleri<br />

için bir araya gelmeleri daha kolaydır. Basın mensupları, toplantılara<br />

girmediğinden milletvekillerinin düşüncelerini rahatça<br />

ifade etmeleri kolaylaşır. Alt komisyonlar daha çok kişiyi ve daha<br />

uzman kişileri dinleme şansına sahiptirler. Özetle söylemek ge-<br />

86<br />

87

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

rekirse alt komisyonlarda tam bir uzmanlık çalışması yapılabilir.<br />

Komisyonlar kararlarını Genel Kurul’a nasıl bildirirler?<br />

Komisyonlar,<br />

daha fazla<br />

inceleme ve<br />

araştırma<br />

gerektiren<br />

konularda alt<br />

komisyonlar<br />

kurabilir.<br />

STK<br />

STK’ların alt komisyonlarda görüşlerini aktarmaları<br />

çok daha kolaydır. Bu yüzden STK’ların kendileriyle<br />

ilgili konularda kurulan alt komisyonları izlemeleri<br />

ve alt komisyon üyelerine bilgi ve belge sağlamaları<br />

önem taşır. STK’lar bu amaçla alt komisyon üyeleriyle<br />

yüzyüze görüşme talebinde bulunabilecekleri<br />

gibi görüş ve önerilerini e-posta ortamında da alt<br />

komisyonlara iletebilirler. STK’ların alt komisyon<br />

kurulup kurulmadığı, alt komisyon kurulduysa ne<br />

aşamada olduğu, alt komisyon toplantılarının ne zaman<br />

nerede yapılacağı gibi soruların cevaplarını alacağı<br />

görevliler komisyon uzmanlarıdır. Çünkü alt komisyon<br />

toplantılarıyla ilgili herhangi bir duyuru bulunmaz.<br />

Komisyonlara gönderilen tasarı ve teklifler görüşüldükten sonra<br />

bir rapora bağlanarak Genel Kurul’a gönderilir.<br />

Komisyon raporu iki bölümden oluşur: Birinci bölüm, komisyonun<br />

gerekçelerini açıklayan rapor bölümüdür. Rapor bölümünde<br />

görüşülen tasarı veya teklifin adı, esas numarası, Başkanlığa geliş<br />

ve komisyonlara havale edilme tarihleri, havale edildiği komisyonlar,<br />

toplantının tarihi ve sayısı, toplantıya katılan temsilciler,<br />

tasarı veya teklif hakkında genel bilgiler, varsa alt komisyon raporu<br />

ve alt komisyonun çalışmaları hakkında bilgiler, tasarı veya teklif<br />

hakkında komisyonda ileri sürülen görüşler, komisyonca yapı-<br />

Komisyonlar<br />

tasarı ve teklifleri<br />

görüştükten sonra<br />

bir rapor ve bir<br />

metin hazırlayarak<br />

Genel Kurul’a<br />

gönderir.<br />

Komisyonlarda görüşmeler hangi aşamalardan geçer?<br />

Komisyonlara havale edilen tasarı ve teklifler aşağıdaki <strong>süreci</strong> izler:<br />

lan değişiklikler ve gerekçeleri, hangi üyenin hangi yönde oy kullandığı<br />

gibi hususlar yer alır. Raporun sonunda muhalif kalan üyelerin<br />

muhalefet şerhleri de yer alabilir.<br />

Komisyona Havale<br />

Gündeme alma<br />

Tümü üzerinde<br />

görüşme<br />

Maddelere<br />

geçilmesinin<br />

oylanması<br />

İkinci bölüm, komisyonun kabul ettiği metinden oluşur. Komisyonca<br />

maddede hiçbir değişiklik yapmamışsa sadece maddenin<br />

Madde üzerinde<br />

konuşmalar ve<br />

soru cevaplar<br />

Her maddenin ayrı<br />

ayrı görüşülmesi<br />

Maddelere<br />

geçilmesinin<br />

kabulü<br />

Maddelere<br />

geçilmesinin reddi<br />

aynen kabul edildiği belirtilir. Değişiklik yapılan maddeler ise değişiklik<br />

yapıldığı şekliyle yeniden yazılır.<br />

Değişiklik<br />

önergeleri işlemi<br />

Maddenin<br />

önergeli ya da<br />

önergesiz kabulü<br />

Önergenin<br />

reddi<br />

Önergenin<br />

kabulü<br />

Bütün maddeler<br />

onaylandıktan sonra tasarının<br />

tümünü oylanması<br />

Alt komisyon<br />

kurulması ve alt<br />

komisyon raporu<br />

Tasarının<br />

kabulü<br />

Tasarının<br />

reddi<br />

RED<br />

RAPORU<br />

Yasa <strong>yapım</strong>ı dışında görevleri olan komisyonlar hangileridir?<br />

Komisyonlar bölümünde şimdiye kadar <strong>kanun</strong> <strong>yapım</strong>ı işiyle uğraşan<br />

komisyonlar ve komisyonlarda <strong>kanun</strong> <strong>yapım</strong> <strong>süreci</strong> anlatılmıştır.<br />

Ancak komisyonların bazıları <strong>kanun</strong> <strong>yapım</strong> <strong>süreci</strong>nde<br />

yer almazlar. Aslında denetim işlevi gören bu komisyonlar<br />

STK’ların yoğun ilgisini çekebilecektir.<br />

88<br />

89

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Yasa <strong>yapım</strong>ı dışındaki işlerle ilgili komisyonlar şunlardır:<br />

Yasa <strong>yapım</strong>ı<br />

dışında görevleri<br />

olan Komisyonlar<br />

TBMM’de dilekçeler nereye sunulmalıdır?<br />

STK temsilcileri çeşitli taleplere ilişkin bireysel olarak<br />

dilekçe haklarını kullanarak Dilekçe Komisyonuna<br />

başvurabilirler.<br />

Dilekçe Komisyonu’nun iletişim adresleri şöyledir:<br />

STK<br />

Dilekçe<br />

İnsan Haklarını<br />

İnceleme<br />

KİT<br />

“Türkiye Büyük Millet Meclisi<br />

Dilekçe Komisyonu<br />

Kanun tasarı ve teklifi görüşebilmekle birlikte başka birtakım görevleri<br />

de bulunan, bir başka deyişle hem yasa <strong>yapım</strong>ında rol alan<br />

hem de denetim işlevi gören veya farklı görevleri bulunan komisyonlara<br />

da ayrıca değinmekte yarar vardır. Bu komisyonlar, Avrupa<br />

Birliği Uyum Komisyonu ve Kadın Erkek Fırsat Eşitliği<br />

Komisyonu’dur.<br />

Dilekçe Komisyonu’nun görevi nedir?<br />

Dilekçe Komisyonu, kişilerin Anayasada tanımlanmış olan dilekçe<br />

hakkının kullanımını sağlayan bir komisyondur. Anayasaya<br />

göre vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla<br />

Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu<br />

ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında, yetkili makamlara ve<br />

TBMM’ye yazı ile başvurma hakkına sahiptir. Kendileriyle ilgili<br />

başvuru yapanlara sonuç gecikmeksizin yazılı olarak bildirilir.<br />

Dilekçe Komisyonu bu hüküm doğrultusunda kurulmuş olan ve<br />

TBMM’ye sunulan dilekçeleri inceleyerek gerekli işlemleri yapan<br />

bir komisyondur.<br />

06543 Bakanlıklar / ANKARA”<br />

Telefon : 0(312) 420 62 96 - 420 62 97 Faks : 0(312) 420 53 65<br />

Dilekçede aranacak şartlar nelerdir?<br />

1<br />

2<br />

3<br />

4<br />

5<br />

6<br />

7<br />

8<br />

9<br />

DİLEKÇEDE ARANACAK ŞARTLAR<br />

Dilekçinin adı, soyadı<br />

Dilekçinin imzası<br />

Tarih<br />

Adres<br />

Konu ve özet<br />

Öz veanlaşılır istek ve şikayet<br />

Resmi belgelerin fotokopisi<br />

İdari yolların tüketilmesi<br />

Yargı mercilerin görev alanına girmeme ya da<br />

bu merciler tarafından karar verilmiş olmaması<br />

90<br />

91

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Dilekçenin başvuru formu nasıldır?<br />

Dilekçenin verilmesi üzerine Komisyon tarafından hangi<br />

işlemler yapılır?<br />

Dilekçe Komisyonu,<br />

vatandaşların ve<br />

karşılıklılık esası<br />

gözetilmek kaydıyla<br />

Türkiye’de ikamet<br />

eden yabancıların<br />

kendileriyle veya<br />

kamuyla ilgili<br />

gördükleri dilek<br />

ve şikâyetlerini<br />

inceleyen<br />

komisyondur.<br />

Başvuru Formu<br />

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ<br />

DİLEKÇE KOMİSYONU<br />

Konu:<br />

Tarih..... /..... / .....<br />

Dilekçe Komisyonu’nun; başkan, başkanvekili, sözcü ve<br />

kâtibinden oluşan Başkanlık Divanı, Komisyon’a gelen dilekçeleri<br />

inceleyerek;<br />

1. Belli bir konuyu ihtiva etmeyen,<br />

2. Yeni bir <strong>kanun</strong>u veya bir <strong>kanun</strong> değişikliğini gerektiren,<br />

3. Yargı mercilerinin görev alanına giren konularla ilgili olan veya<br />

haklarında bu merciler tarafından verilmiş bir karar bulunan,<br />

4. Yetkili idarî makamlarca verilen kesin cevap suretini ihtiva et-<br />

Saygılarımla arz ederim.<br />

meyen,<br />

Adres:<br />

Adı Soyadı<br />

imza<br />

5. Kanunun dilekçede bulunmasını zorunlu gördüğü şartlardan<br />

herhangi birini taşımayan dilekçelerin görüşülemeyeceğini karara<br />

bağlar.<br />

İlçe / İl:<br />

Komisyon Başkanlık Divanı, bu kararlarını bastırır ve TBMM<br />

üyelerine dağıtır.<br />

Dağıtım tarihinden itibaren 15 gün içinde itiraz olunmayan Başkanlık<br />

Divanı kararları kesinleşir ve durum dilekçe sahiplerine<br />

yazılı olarak bildirilir.<br />

Komisyon Başkanlık Divanı; görüşülemeyeceğini karara bağladığı<br />

dilekçelerden, <strong>kanun</strong> olarak düzenlenmelerinde toplumsal yarar<br />

gördüklerinin birer örneğini TBMM Başkanlığına ve Başbakanlığa<br />

bilgi olarak gönderir.<br />

Komisyon Başkanlık Divanı’nın görüşülmesini uygun gördüğü di-<br />

92<br />

93

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

STK<br />

lekçeler ile uygun görmediklerinden süresi içinde itiraza uğrayanlar<br />

Komisyon Genel Kurulu’na sevk edilir. Komisyon Genel Kurulu,<br />

kendisine gönderilen dilekçeleri inceleyerek karar konusu<br />

olup olamayacakları yönünde bir karar verir.<br />

Komisyon Başkanlık Divanı, Komisyon Genel Kurulu’nca alınan<br />

kararları bastırır, bütün milletvekillerine ve bakanlara dağıtır.<br />

TBMM’nin her üyesi Komisyon Genel Kurulu’nun kararına,<br />

kararın dağıtım gününden itibaren 30 gün içinde gerekçeli<br />

bir yazıyla itiraz edebilir. Aksi halde, dilekçe hakkındaki karar<br />

kesinleşir.<br />

Komisyon Genel Kurulu, itiraz edilen dilekçeler için, itiraz tarihinden<br />

itibaren 30 gün içinde bir rapor düzenleyerek TBMM<br />

Başkanlığı’na sunar. TBMM’nin alacağı karar kesindir. Kesinleşen<br />

kararlar, dilekçe sahiplerine ve ilgili bakanlıklara bildirilir.<br />

Bakanlar kesinleşen kararlar hakkında yaptıkları işlemi, kendilerine<br />

yapılan bildiri tarihinden itibaren 30 gün içinde, Komisyon<br />

Başkanlığı’na yazıyla bildirirler.<br />

Komisyon<br />

Genel Kurulu, bunlardan gerekli gördüklerinin Genel Kurulda görüşülmesini<br />

isteyebilir. Bu takdirde, Komisyon kendi görüşünü belirten<br />

bir rapor hazırlayarak TBMM Başkanlığı’na sunar.<br />

STK temsilcileri dilekçeleri ile ilgili <strong>süreci</strong> izleyerek ve<br />

itiraz edilmesi gerektiğinde milletvekilleri ile temasa<br />

geçerek itiraz edilmesi talebinde bulunabilirler. Neden<br />

itiraz edilmesi gerektiğine ilişkin argumanlarla birlikte<br />

itiraz süresi içinde istemde bulunulduğunda, itiraz<br />

mekanizması işletilmiş olur. STK’lar ayrıca komisyon<br />

üyeleriyle temasa geçerek dilekçeleri hakkında bilgi ve<br />

belge aktarabilirler.<br />

Dilekçe sahipleri dilekçelerinin hangi aşamada olduğunu<br />

nereden öğrenebilirler?<br />

Dilekçe hakkını kullananlar, dilekçelerinin hangi aşamada olduğunu<br />

Komisyon’un internet sayfasından öğrenebilirler. Bu nedenle<br />

dilekçelerinin tarih ve sayısını bilmeleri gerekir.<br />

Dilekçenin tarih ve sayısı bilgisiyle birlikte aşağıdaki adımlar izlenir:<br />

http://www.tbmm.gov.tr adresinden KOMİSYONLAR bölümünden<br />

İhtisas başlığına tıklanır.<br />

Gelen komisyon listesinden “Dilekçe Komisyonu” seçilir.<br />

“DİLEKÇE SORGU” düğmesine basılır.<br />

Gelen sayfada dilekçenin tarih ve sayısı girildikten sonra “Sorgula”<br />

düğmesine basılır.<br />

Dilekçe Komisyonu’nun ilgili sayfasında dilekçelerin<br />

izlediği yol, komisyonun verdiği kararlar vb. bilgilere<br />

ulaşılması mümkündür.<br />

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’nun görevleri<br />

nelerdir?<br />

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, dünyada ve ülkemizde<br />

insan haklarıyla ilgili konulardaki gelişmeleri izlemek, uygulamaların<br />

ilgili düzenlemelerle uyumunu sağlamak ve başvuruları<br />

incelemek amacıyla kurulmuştur. Komisyon’un görevleri, 3686<br />

sayılı İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Kanunu’nda şöyle<br />

sayılmıştır:<br />

STK<br />

94<br />

95

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

l İnsan hakları konusunda uluslararası düzeyde gerçekleşen gelişmeleri<br />

takip etmek,<br />

Ayrımcılık yasağı<br />

Örgütlenme<br />

özgürlüğü<br />

Toplantı ve<br />

gösteri yürüyüşü<br />

hakkı<br />

Bilim ve sanat<br />

özgürlüğü<br />

Sosyal<br />

güvenlik hakkı<br />

Çalışma hakkı<br />

l<br />

Ülkemizce onaylanan uluslararası antlaşmalar ile mevzuatın<br />

uyumunu sağlamak için ulusal mevzuatta gerekli değişiklikleri<br />

Yaşama hakkı<br />

Basın özgürlüğü<br />

Aile kurma ve<br />

ailenin korunması<br />

hakkı<br />

Çalışma ve sözleşme<br />

özgürlüğü<br />

Sığınma hakkı<br />

Sağlık ve<br />

hasta hakkı<br />

önermek,<br />

İşkence yasağı<br />

Düşünce ve<br />

ifade özgürlüğü<br />

Yerleşme ve<br />

seyahat özgürlüğü<br />

Eğitim ve<br />

öğrenim hakkı<br />

İhraç, sınır dışı veya<br />

iade etme yasağı<br />

Kamu hizmetlerine<br />

girme hakkı<br />

İnsan Haklarını<br />

İnceleme<br />

Komisyonu,<br />

dünyadaki ve<br />

ülkemizdeki<br />

insan haklarıyla<br />

ilgili konulardaki<br />

gelişmeleri izleyen,<br />

uygulamaların ilgili<br />

düzenlemelerle<br />

uyumunu sağlayan<br />

ve bu konudaki<br />

başvuruları<br />

inceleyen<br />

komisyondur.<br />

l İstem üzerine, diğer komisyonların gündemlerinde bulunan konular<br />

hakkında görüş bildirmek,<br />

l İnsan hakları ihlalleri ile ilgili bireysel başvuruları incelemek,<br />

l Gerektiğinde diğer ülkelerde gerçekleşen insan hakları ihlallerini<br />

incelemek,<br />

l İnsan hakları ihlalleri ile ilgili yıllık raporlar hazırlamak.<br />

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’na hangi konularda<br />

başvuru yapılabilir?<br />

Komisyon kişi ve kuruluşlardan gelen ve hak ihlali içeren şikayet<br />

dilekçelerine işlem yapar.<br />

Kötü muamele<br />

yasağı<br />

Kölelik ve zorla<br />

çalıştırma yasağı<br />

Kişi özgürlüğü ve<br />

güvenliği hakkı<br />

Adil yargılanma<br />

hakkı<br />

Din ve vicdan<br />

özgürlüğü<br />

Haberleşme<br />

özgürlüğü<br />

Seçme ve<br />

seçilme hakkı<br />

Hak arama<br />

hurriyeti<br />

Konut<br />

Adli hata sonucu<br />

dokunulmazlığı Engelli hakları Bilgi edinme<br />

tazminat hakkı<br />

hakkı<br />

Özel hayatın<br />

gizliliği hakkı<br />

Çocuk hakları<br />

Mülkiyet hakkı<br />

Kadın hakları<br />

Yaşlıların hakları<br />

Komisyona sunulan dilekçeler nasıl gönderilmelidir?<br />

Uyrukluk hakkı<br />

Dilekçe hakkı<br />

Çevre hakkı<br />

Temel hak ve özgürlüklerinden herhangi birinin ihlal edildiğine<br />

inanan her birey ve STK mektup, faks veya e-posta ile Komisyon’a<br />

başvurabilir.<br />

Maddi ve<br />

manevi varlığı<br />

geliştirme hakkı<br />

Azınlık hakları<br />

Tutuklu ve<br />

hükümlülerin<br />

hakları<br />

Hak ihlali<br />

içermeyenler<br />

Temel hak ve özgürlüklerinden birisinin ihlal edildiğine inanan<br />

her birey ve STK Komisyon’a başvuru yapabilir. Başvurularda<br />

dikkat edilmesi gereken husus ulusal ve uluslararası insan hakları<br />

Adres:<br />

Türkiye Büyük Millet Meclisi<br />

belgelerinde yer alan temel hak ve özgürlüklerden birisine yönelik<br />

bir ihlalin var olması iddiasıdır.<br />

Emeklilik sorunu veya benzeri sorunlarla ilgili olarak TBMM Dilekçe<br />

Komisyonu’na başvurulması gerekir. Komisyon’un internet<br />

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu<br />

Bakanlıklar 06543 ANKARA<br />

Faks : (0.312) 420 53 94<br />

sayfasında da açıklanmış olan başvuru konuları şunlardır:<br />

E-Posta: inshkkom@tbmm.gov.tr<br />

96<br />

97

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Dilekçelerde aranan şartlar nelerdir?<br />

KİT Komisyonu’nun görevleri nelerdir?<br />

1<br />

2<br />

3<br />

4<br />

5<br />

6<br />

7<br />

8<br />

9<br />

DİLEKÇEDE ARANACAK ŞARTLAR<br />

Dilekçinin adı, soyadı<br />

Dilekçinin imzası<br />

Tarih<br />

Adres<br />

Konu ve özet<br />

Öz veanlaşılır istek ve şikayet<br />

Resmi belgelerin fotokopisi<br />

İdari yolların tüketilmesi<br />

Yargı mercilerin görev alanına girmeme ya da<br />

bu merciler tarafından karar verilmiş olmaması<br />

Sermayesinin yarısından fazlası devlete ait olan kamu kuruluş<br />

ve ortaklıkları, bir başka deyişle kamu iktisadi teşebbüsleri<br />

(KİT) meclis tarafından denetlenir. KİT’lerin hesap ve işlemlerinin<br />

meclisteki denetiminin odağında KİT Komisyonu yer alır. Bu<br />

denetimin esasları, 3346 sayılı Kanun’la düzenlenmiştir.<br />

35 üyeden oluşan Komisyon’un kuruluş amacı; kamu kaynağı kullanan<br />

KİT’lerin durumunu, ulusal ekonomiye faydalı olabilmeleri<br />

için özerk bir tarzda, ekonominin kuralları ve gerekleri dahilinde,<br />

verimlilik ve karlılık ilkeleri doğrultusunda yönetilerek kuruluş<br />

amaçlarına ulaşılıp ulaşılmadığını, faaliyetlerinin mevzuata, kalkınma<br />

planına ve yıllık programlara uygunluğunu denetlemektir.<br />

KİT Komisyonunun internet sayfasına http://www.tbmm.gov.tr/<br />

komisyon/kit/index.htm adresinden erişilebilir.<br />

KİT Komisyonu,<br />

sermayesinin<br />

yarısından fazlası<br />

devlete ait olan<br />

kamu kuruluş<br />

ve ortaklıklarını<br />

(KİT) Meclis<br />

adına denetleyen<br />

komisyondur.<br />

STK<br />

Komisyonla ilgili bilgilere internet üzerinden ulaşılabilir<br />

mi, sayfada hangi bilgiler bulunmaktadır?<br />

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’na Komisyon’un<br />

internet adresinden ulaşılabilir.<br />

Bunun için aşağıdaki adımlar izlenmelidir:<br />

Komisyonun denetim <strong>süreci</strong> nasıl işler?<br />

KİT Komisyonu, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu’nun<br />

(YDK) raporları ve kendi belirlediği konular üzerinden incelemesini<br />

yapar. Bu raporlar, her teşebbüsün bilançosu, mali tabloları ve<br />

netice hesaplarıyla birlikte sektör analizi içerisinde performans değerlendirmesini<br />

kapsar.<br />

http://www.tbmm.gov.tr adresinden KOMİSYONLAR bölümünden<br />

İhtisas başlığına tıklanır.<br />

Gelen komisyon listesinden “İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu”<br />

seçilir.<br />

KİT Komisyonu’nun denetlediği KİT’lerin bir kısmı statülerine<br />

göre “ibra” edilir; genel kurulları Türk Ticaret Kanunu’na veya<br />

özel <strong>kanun</strong>lara bağlı şirket ve kurumlar üzerinde ise Komisyonda<br />

sadece “genel görüşme” yapılır.<br />

Komisyon sayfasında; komisyon üyelerinden, Komisyon’a başvurunun<br />

koşullarına, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru<br />

formundan formun doldurulma yöntemine kadar çok sayıda<br />

bilgi ve belgeye ulaşılmaktadır.<br />

Komisyon’un çalışmaları sırasında denetlenen kuruluşların yöneticileri<br />

ve ilgili bulundukları bakanlık temsilcileri ile Devlet Planlama<br />

Teşkilatı, Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlıkları, YDK yetkilileri<br />

bulunur ve gerekirse dinlenir.<br />

98<br />

99

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

STK<br />

KİT’lerin durumu seçilen raportörler ve kurulan alt komisyonlar<br />

eliyle incelenebilir ve kuruluşlarda yerinde inceleme yapılabilir.<br />

Komisyon, alt komisyonların ve raportörlerin raporlarını, YDK<br />

raporlarını, ilgili kuruluş ve bakanlıkların görüşleriyle denetlenen<br />

kuruluşların cevaplarını birlikte ele alarak kuruluşların durumlarını<br />

inceler. Bunların bilanço ve netice hesaplarını tasvip ederek/etmeyerek<br />

yönetim kurullarının ibra edilmesine/edilmemesine gerekçeli<br />

olarak karar verir.<br />

Komisyon’un, bütün KİT’leri kapsayan raporları basılıp milletvekillerine<br />

dağıtılır, TBMM tutanağına eklenir ve hükümete iletilir.<br />

Bu raporlara henüz internet üzerinden ulaşılamamaktadır. Dağıtılan<br />

rapora itiraz edilirse, Komisyon’un itiraza yönelik görüşünü<br />

içeren rapor üzerinde Genel Kurul’da genel görüşme açılır. Genel<br />

görüşme sonunda yönetim kurullarının ibra edilmesine/edilmemesine<br />

karar verilir.<br />

İbra edilmeyen kuruluşların sorumluları hakkında genel hükümlere<br />

göre adli kovuşturma veya işlem yapılabilmesi için karar,<br />

TBMM Başkanlığı’nca Başbakanlığa ve ilgili adli merciye bildirilmektedir.<br />

22. Dönem’de Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma Genel Müdürlüğü,<br />

Türkiye Şeker Fabrikaları, Eti Holding, Emlak ve Halk Bankaları,<br />

Atatürk Orman Çiftliği gibi kuruluşların çeşitli yıllara ait hesap<br />

ve işlemleri ibra edilmemiştir.<br />

KİT Komisyonu’nda STK katılımı söz konusu mudur?<br />

Uygulamada KİT Komisyonu’nda STK katılımı<br />

yoktur. Hukuki olarak bir engel bulunmamasına<br />

rağmen Komisyon’da böyle bir gelenek oluşmamıştır.<br />

Komisyon’un, teknik anlamda mali denetim yapan<br />

bir işlev görmesi, çalışmalarında STK katkısının<br />

alınmayacağı anlamına gelmemektedir.<br />

Örneğin, özellikle sosyal üretim ve hizmet yönü ağır<br />

basan KİT’lere ilişkin olarak, bu KİT’lerin üretim<br />

veya hizmet sunumundan etkilenenleri temsil eden<br />

STK’ların görüşleri, söz konusu KİT’in ekonomik<br />

ve sosyal performansının değerlendirilmesine ışık<br />

tutabilecektir. Komisyon’un alışık olmadığı STK<br />

katılımı, başlangıçta tereddütle karşılanma ihtimaline<br />

karşın güncel, sağlam, analitik verilerle desteklenmiş<br />

görüşler sayesinde uygulamaya geçebilir.<br />

Avrupa Birliği (AB) Uyum Komisyonu’nun görevleri<br />

nelerdir?<br />

AB Uyum Komisyonu, Türkiye’nin AB’ye katılım <strong>süreci</strong>ne ilişkin<br />

gelişmeleri izlemek ve müzakere etmek, AB’deki gelişmeleri<br />

takip etmek ve bu gelişmeler konusunda TBMM’yi bilgilendirmek,<br />

<strong>kanun</strong> tasarı ve tekliflerinin AB mevzuatına uygunluğunu<br />

incelemek üzere 4847 sayılı Kanun’la kurulmuştur.<br />

Komisyonun internet sayfasına http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/abuyum/index.htm<br />

adresinden erişilebilir.<br />

23. Dönem’de 26 üyeden oluşturulan Komisyon’un üyeleri belirlenirken<br />

İngilizce veya Fransızca’yı anlama, konuşma ve yazma<br />

düzeylerinde iyi bilen, AB hukuku alanında uzman milletvekillerine<br />

öncelik tanınmaktadır.<br />

AB üyelik <strong>süreci</strong>ne Meclis düzeyinde katkı sağlayan Komisyon’un<br />

görevleri;<br />

l Kanun tasarı ve tekliflerinin AB mevzuatına uygunluğunu<br />

inceleyerek komisyonlara görüş sunmak,<br />

l Türkiye’nin AB’ye katılım <strong>süreci</strong>ne ilişkin gelişmeleri izlemek<br />

ve müzakere etmek,<br />

l Her yasama yılının sonunda Türkiye’nin AB’ye katılım <strong>süreci</strong>n-<br />

100<br />

101

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

AB Uyum Komisyonu,<br />

Türkiye’nin AB’ye<br />

katılım <strong>süreci</strong>ne<br />

ilişkin gelişmeleri<br />

izleyen ve müzakere<br />

eden, AB’deki<br />

gelişmeleri takip<br />

eden ve bu gelişmeler<br />

konusunda TBMM’yi<br />

bilgilendiren, <strong>kanun</strong><br />

tasarı ve tekliflerinin<br />

AB mevzuatına<br />

uygunluğunu<br />

inceleyen<br />

komisyondur.<br />

deki gelişmelere ve Komisyon’un o yılki faaliyetlerine ilişkin bir<br />

değerlendirme raporu hazırlamak ve TBMM’nin ve hükümetin<br />

bilgisine sunmak,<br />

l AB’deki gelişmeleri takip etmek, gerektiğinde yurt dışında incelemelerde<br />

bulunmak ve bu gelişmeler konusunda TBMM’ni bilgilendirmek,<br />

l AB kurumları ile diğer üye ve aday ülke eş parlamentoları ve AB<br />

komisyonlarıyla ilişkileri yürütmek,<br />

l AB’ye katılım konusunda TBMM’nin çalışmalarına ilişkin gerekli<br />

bilgi ve dokümanları temin etmek,<br />

l AB’ye katılım konusunda kamuyu bilgilendirici etkinlikler düzenlemek.<br />

Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’nun (KEFEK)<br />

görevleri nelerdir?<br />

KEFEK, kadın haklarının korunması ve geliştirilmesi, kadın erkek<br />

eşitliğinin sağlanmasına yönelik çalışmalar yürütmek, ülkemizdeki<br />

ve uluslararası alandaki gelişmeleri izlemek üzere 5840<br />

sayılı Kanun’la kurulmuştur.<br />

KEFEK’in internet sayfasına http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/<br />

kefe/index.htm#” adresinden erişilebilir.<br />

Komisyon’un üyeleri belirlenirken kadın milletvekilleri ile insan<br />

hakları konusunda uzman milletvekillerine öncelik tanınır.<br />

Komisyon’un 23. Dönem’de 17 olarak belirlenen üyesinden 5’ini<br />

erkek milletvekilleri oluşturmaktadır.<br />

KEFEK, kadın<br />

haklarının<br />

korunması ve<br />

geliştirilmesi, kadın<br />

erkek eşitliğinin<br />

sağlanmasına<br />

yönelik çalışmalar<br />

yürütmek,<br />

ülkemizdeki ve<br />

uluslararası<br />

alandaki<br />

gelişmeleri izlemek<br />

üzere kurulan<br />

komisyondur.<br />

Komisyon, görevleri ile ilgili olarak, bakanlıklardan, genel ve katma<br />

bütçeli dairelerden, mahalli idarelerden, üniversitelerden ve diğer<br />

kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlardan bilgi istemek<br />

ve ilgililerini çağırıp bilgi almak yetkilerine sahiptir. Komisyon<br />

gerekli gördüğünde uygun bulacağı uzmanların bilgilerine başvurabilir.<br />

Ankara dışında ve yurt dışında da çalışabilir.<br />

AB Uyum Komisyonu STK’lar için önemli midir?<br />

AB Uyum Komisyonu, AB müzakere <strong>süreci</strong>ni izleyen, AB müktesabatına<br />

uyumu gözeten, AB mevzuatı çerçevesinde <strong>kanun</strong> tasarı<br />

ve tekliflerini görüşen bir komisyondur.<br />

KEFEK’in görevleri;<br />

Kadın erkek eşitliği konusunu ilgilendiren <strong>kanun</strong> tasarı ve tekliflerini<br />

görüşerek Anayasaya, uluslararası gelişmelere ve yükümlülüklere<br />

uygunluğunu inceleyip görüş sunmak.<br />

Her yasama yılı sonunda ülkemizde kadın erkek eşitliğinin sağlanmasına<br />

yönelik gelişmelere ve Komisyon’un o yılki faaliyetlerine<br />

ilişkin bir değerlendirme raporu hazırlamak .<br />

Kadın hakları ile kadın erkek eşitliğini sağlamaya yönelik olarak<br />

diğer ülkelerdeki ve uluslararası kuruluşlardaki gelişmeleri takip<br />

etmek ve TBMM’yi bilgilendirmek.<br />

STK<br />

AB üyelik <strong>süreci</strong>yle yakından ilgilenen STK’ların<br />

Komisyon’la iletişim sağlamaları; AB üyelik <strong>süreci</strong>yle,<br />

AB mevzuatına uyumla ilgili konulardaki talep, görüş<br />

ve önerilerini iletmeleri yararlı olacaktır.<br />

Uygulamada Komisyon’da STK katılımının oldukça zayıf kaldığı<br />

görülmektedir.<br />

Kadın erkek eşitliği konusunda TBMM’nin çalışmalarına ilişkin<br />

gerekli bilgi ve dokümanları sağlamak.<br />

Taraf olunan uluslararası anlaşmaların kadın erkek eşitliği ve kadın<br />

hakları konusundaki hükümleri ile Anayasa ve diğer ulusal<br />

mevzuat arasında uyum sağlamak için yapılması gereken değişiklikleri<br />

ve düzenlemeleri belirlemek.<br />

102<br />

103

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Kadın erkek eşitliğinin ihlaline ve toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılığa<br />

dair iddialar ile ilgili başvuruları incelemek ve gerekli<br />

gördüğü hallerde ilgili mercilere iletmek.<br />

Kadın erkek eşitliği konusunda kamuyu bilgilendirici etkinlikler<br />

düzenlemek.<br />

Komisyon görevleri ile ilgili olarak;<br />

Kamu idareleri ile gerçek ve tüzel kişilerden bilgi isteyebilir, ilgililerini<br />

çağırarak bilgi alabilir.<br />

Görev alanıyla ilgili faaliyet gösteren kamu kurum ve kuruluşları,<br />

üniversiteler, STK’lar ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının<br />

çalışmalarından yararlanabilir.<br />

Uygun bulacağı uzmanların bilgisine başvurabilir.<br />

Ankara dışında çalışabilir.<br />

Yurt dışında çeşitli çalışmalarda bulunabilir ve etkinliklere katılabilir.<br />

KEFEK STK’lar için neden önemlidir?<br />

Komisyon, kadın hakları konusunda faaliyet gösteren STK’ların<br />

muhakkak irtibat halinde olmasını gerektiren bir komisyondur.<br />

Komisyonun kuruluş <strong>kanun</strong>unda, Komisyon’un görev alanıyla ilgili<br />

faaliyet gösteren STK’ların çalışmalarından yararlanabileceğinin<br />

belirtilmiş olması çok önemlidir. Çünkü ilk kez Meclis’le<br />

ilgili bir düzenlemede “sivil toplum örgütü” açıkça belirtilmiştir.<br />

Diğer komisyonlar, İçtüzükte ve komisyon <strong>kanun</strong>larında yer alan<br />

‘fikirlerini almak üzere uzmanlar çağırma/uygun bulacağı uzmanların<br />

bilgisine başvurma yetkisine sahiptir’ hükmünden hareketle<br />

STK’larla irtibat sağlamaktadır.<br />

Komisyon’un yasa <strong>yapım</strong>ıyla birlikte denetim işlevi de vardır.<br />

Kadın erkek eşitliğinin ihlal edildiğini veya toplumsal<br />

cinsiyete dayalı ayrımcılık yapıldığını düşünen STK’lar<br />

mektupla veya faksla Komisyon’a başvurabilirler.<br />

Dilekçelerde konuyla ilgili bilginin yanı sıra başvuru<br />

sahibinin adı-soyadı, adresi ve imzası mutlaka<br />

bulunmalıdır.<br />

KEFEK’in gerek kadın erkek eşitliği konusundaki<br />

yasal düzenlemeleri görüşebilmesi, gerek kadınların<br />

yaşadığı sorunları, bu alandaki iddiaları ve başvuruları<br />

araştırıp inceleyebilmesi, ulusal ve uluslararası<br />

gelişmeleri izleyip girişimlerde ve çeşitli faaliyetlerde<br />

bulunabilmesi, ilgili STK’ların diyalog ve işbirliğine<br />

geçmesi için yeterli nedenlerdir. Yetkileri bakımından<br />

dinamik bir komisyon olan KEFEK’le sağlıklı bir STK<br />

ilişkisi kurulması ve yürütülmesi, yeni kurulmuş olan<br />

Komisyon’un etkinliğini de artıracaktır.<br />

STK<br />

104<br />

105

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

D GENEL KURULDA KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

Genel Kurul görüşmelerin yapıldığı,<br />

<strong>kanun</strong>ların ve TBMM kararlarının nihai<br />

olarak kabul edildiği yerdir.<br />

Genel Kurul Gündemi genellikle Danışma Kurulu<br />

veya siyasi parti gruplarının önerileri üzerine Genel<br />

Kurul’ca alınan kararlarla şekillenir.<br />

106<br />

107

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Tasarı ve tekliflere<br />

ilişkin komisyon<br />

raporları<br />

bastırılıp<br />

dağıtıldıktan<br />

sonra Genel Kurul<br />

gündeminde<br />

sıraya girer ve<br />

sırası gelince<br />

veya öne alınınca<br />

görüşülür.<br />

Kanun yapmak TBMM Genel Kurulu’nun en önemli işlevlerinden<br />

birisidir. Genel Kurul’da <strong>kanun</strong> <strong>yapım</strong> <strong>süreci</strong> usul açısından<br />

birtakım kurallara bağlanmıştır. Bu kurallara uymamak, çıkan<br />

<strong>kanun</strong>u şekil açısından sakatlayarak Anayasa Mahkemesi’nin iptal<br />

kararı vermesine neden olabilir. Bu nedenle Genel Kurul çalışmalarında<br />

aşağıda incelenen kurallara titizlikle uyulmaya çalışılır.<br />

Komisyonda rapora bağlanan bir tasarı veya teklifin<br />

görüşmelerine ne zaman başlanabilir?<br />

Basılmış bir komisyon raporunun Genel Kurul gündemine alınması<br />

için dağıtılmasının üzerinden 48 saat geçmesi gerekir. Bu süre<br />

geçtikten sonra o iş Genel Kurul gündeminin <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri<br />

ile ilgili bölümünün en son sırasına girer. Ancak Danışma<br />

Kurulu önerisi üzerine, Genel Kurul tarafından aksi yönde bir karar<br />

verilirse bu süre geçmeden de o işin Genel Kurul gündemine ve<br />

ön sıralara alınması mümkündür.<br />

Bir komisyon raporunun Genel Kurul gündemine alınması onun<br />

hemen görüşülebileceği anlamına gelmez. Çünkü Genel Kurul<br />

gündeminin oluşturan başka kısımlar ve her kısımda çok sayıda<br />

iş vardır.<br />

Genel Kurul’un gündemi hangi kısımlardan oluşur?<br />

Genel Kurulun gündemi aşağıdaki sekiz kısımdan oluşur:<br />

İstisnalar hariç, Genel Kurul’un her birleşiminde gündeme geçmeden<br />

önce en az 3 milletvekiline gündem dışı söz verilmektedir.<br />

Dolayısıyla gündem maddeleri içinde yer almamakla birlikte Genel<br />

Kurul görüşmelerinin başında gündem dışı konuşmalar yapılmaktadır.<br />

Dönem başında, Salı günlerinin denetim konularına ayrılması,<br />

Salı ve Çarşamba günleri 1 saat sözlü soru görüşülmesi, Çarşamba<br />

günü sözlü sorulardan sonra ve Perşembe günü <strong>kanun</strong><br />

tasarı ve tekliflerinin görüşülmesi, sunuşların ve seçimlerin her<br />

gün yapılabilmesine yönelik bir karar alınmaktadır. Ancak uygulamada<br />

Danışma Kurulu veya siyasi parti grubu önerilerinin<br />

Genel Kurul tarafından kabul edilmesiyle kısımların görüşme günlerinde<br />

değişiklikler yapılmaktadır.<br />

Genel Kurul gündeminin önemli bir bölümünü Başkanlığın Genel<br />

Kurul’a sunuşları, sözlü sorular, <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan<br />

gelen diğer işlerin görüşmeleri oluşturur. Diğer gündem<br />

maddeleri için göreceli olarak daha az zaman harcanır.<br />

“Kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan gelen<br />

diğer işler” kısmında neler bulunmaktadır ve sıralama<br />

nasıl oluşmaktadır?<br />

Genel Kurul<br />

görüşmeleri<br />

genellikle 3<br />

milletvekilinin<br />

gündem dışı<br />

konuşması ile<br />

başlar. Genel Kurul<br />

gündeminin önemli<br />

kısmı <strong>kanun</strong> tasarı<br />

ve tekliflerinin<br />

görüşmelerine,<br />

sunuşlara ve<br />

sözlü sorulara<br />

ayrılmaktadır.<br />

1. Başkanlığın Genel Kurul’a sunuşları<br />

2. Özel gündemde yer alacak işler<br />

3. Seçim<br />

4. Oylaması yapılacak işler<br />

5. Meclis soruşturması raporları<br />

6. Genel görüşme ve meclis araştırması yapılmasına dair öngörüşmeler<br />

7. Sözlü sorular<br />

8. Kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan gelen diğer işler.<br />

Genel Kurul gündeminin bu bölümünde komisyonların rapora<br />

bağladıkları <strong>kanun</strong> tasarı ve teklifleri ile dokunulmazlığın kaldırılmasına<br />

ilişkin Karma Komisyon raporları yer almaktadır.<br />

Kural olarak bu kısma giren her yeni iş, en son sırada yer alır.<br />

Danışma Kurulu’nun önerisiyle Genel Kurul tarafından aksine<br />

bir karar alınmadıkça bu kısımdaki işler sırası geldiğinde görüşülür.<br />

Ancak bu kısımda yer alan işlerin sayıca fazla olması nedeniyle<br />

gündeme yeni giren ve son sıraya yerleşen bir işin görüşülmesi<br />

pek mümkün değildir. Bu nedenle uygulamada Danışma<br />

Kurulu önerisiyle Genel Kurul tarafından bu kısımda yer<br />

alan işlerin sırası çok sık değiştirilmekte ve <strong>kanun</strong>laşması istenen<br />

işler ön sıraya alınarak görüşülmektedir. Dolayısıyla, Genel<br />

Genel Kurul<br />

gündemi (hangi<br />

tasarı ve tekliflerin<br />

görüşüleceği)<br />

genellikle Danışma<br />

Kurulu veya siyasi<br />

parti gruplarının<br />

önerisi üzerine<br />

Genel Kurul’ca<br />

alınan kararlarla<br />

Salı günleri<br />

haftalık veya iki<br />

haftalık olarak<br />

düzenlenmektedir.<br />

108<br />

109

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Komisyon<br />

raporunun<br />

görüşmelerinde<br />

hükümet ve<br />

komisyon<br />

temsilcisi Genel<br />

Kurul’da hazır<br />

bulunur.<br />

STK<br />

Kurul gündeminde yer alan bir komisyon raporunun son sıralarda<br />

bulunması görüşülmeyeceği anlamına gelmediği gibi, bir<br />

işin ön sıralarda bulunması da yakın zamanda görüşüleceği anlamına<br />

gelmez.<br />

Görüşülmesine başlanacak bir sıra sayısı için kimlerin<br />

Genel Kurul’da bulunması zorunludur?<br />

Genel Kurulda bir komisyon raporunun (sıra sayısının) görüşmelerine<br />

başlayabilmek için hükümeti temsilen bir bakanın ve<br />

esas komisyonu temsilen komisyon başkanının veya yetkili bir<br />

komisyon üyesinin Genel Kurul’da hazır bulunması gerekir. Hükümet<br />

ve komisyon temsilcisi olmadan komisyon raporunun görüşmelerine<br />

başlanamaz. Hükümet temsilcisinin mutlaka, görüşülmekte<br />

olan tasarı ya da teklifle ilgili bakan olması gerekmez. Herhangi<br />

bir bakanın varlığı görüşmelere başlamak için yeterlidir. Ancak<br />

rapor üzerinde soru cevap işlemi yapılacağından ve önergelerle<br />

ilgili olarak görüş sorulacağından bakanlar genellikle kendilerini<br />

ilgilendiren tasarı veya tekliflerin görüşmelerinde Genel<br />

Kurul’da hazır bulunur.<br />

Komisyonu ancak komisyon başkanı, başkanvekili ya da sözcüsü<br />

temsil edebilir. Komisyonda o rapor için özel sözcü seçmiş olması<br />

durumunda, özel sözcüler de komisyonu temsil edebilir.<br />

Hükümet ve esas komisyon temsilcileri komisyon raporunun görüşmeleri<br />

sırasında Genel Kurul’da komisyona ayrılmış bölümde<br />

birlikte otururlar. Bu bölüm birleşimi yöneten başkanın sağ tarafındadır.<br />

Komisyon sıralarında ayrıca ilgili bakanlık bürokratları<br />

yer almakta ve özellikle soru-cevap bölümlerinde hükümet temsilcisi<br />

bakana destek vermektedirler.<br />

Gizli oturum kararı alınmadığı sürece görüşmeler<br />

halka açık olup, TRT 3 kanalı üzerinden TBMM<br />

Televizyonu’ndan canlı olarak yayınlanmaktadır. STK<br />

temsilcileri ziyaretçiler için ayrılan localardan da Genel<br />

Kurul çalışmalarını izleyebilirler.<br />

Tasarı ve tekliflerin görüşülmesi nasıl bir sürece tabidir?<br />

Genel Kurul’da tasarı ve teklifler üzerindeki görüşmeler; konuşmalar,<br />

soru cevap işlemi, önerge işlemi ve oylamalar biçiminde<br />

dört ana kısımdan oluşmaktadır.<br />

Görüşme <strong>süreci</strong> şöyle sınıflandırılabilir:<br />

Konuşmalar<br />

Tümü üzerinden<br />

görüşme<br />

Hükümet adına<br />

Esas Komisyon<br />

Adına<br />

Gruplar adına<br />

Şahıslar adına<br />

Soru Cevap<br />

Maddelere<br />

geçilmesinin<br />

İnsan oylanması Haklarını<br />

İnceleme<br />

Maddeler<br />

üzerinden görüşme<br />

Tasarı /Teklif<br />

Görüşmeleri<br />

Konuşmalar<br />

Hükümet adına<br />

Esas Komisyon<br />

Adına<br />

Soru Cevap<br />

Önerge işlemi<br />

Oylama<br />

Gruplar adına<br />

Şahıslar adına<br />

Oylamadan önce<br />

son konuşma<br />

Tümünün<br />

oylanması<br />

Tasarı ve tekliflerin görüşülmesinde izlenecek süreç aşağıdaki gibidir:<br />

110<br />

111

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Tasarı veya<br />

tekliflerin Genel<br />

Kurul’da önce<br />

tümü, sonra<br />

maddeleri<br />

üzerinde görüşme<br />

yapılır.<br />

Tümü üzerindeki<br />

görüşme;<br />

konuşmalar,<br />

soru-cevap işlemi,<br />

maddelerine<br />

geçilmesinin<br />

oylanmasından<br />

oluşur.<br />

Maddeler<br />

üzerindeki<br />

görüşmeler;<br />

konuşmalar,<br />

soru-cevap<br />

işlemi, değişiklik<br />

önergesi işlemi ve<br />

oylamadan oluşur.<br />

STK<br />

Tasarı veya teklin tümünün görüşmelerine başlanır. Bu bölümde<br />

konuşmalardan sonra tasarı veya teklifin tümü üzerinde soru cevap<br />

işlemi yapılır. Sonrasında tasarının maddelere geçilmesi oylanır.<br />

Maddelere geçilmesi reddedilirse tasarı ya da teklif reddedilmiş<br />

olur.<br />

Tasarı veya teklifin maddelerine geçilmesi kabul edilirse maddeler<br />

üzerinde görüşmeler başlar. Her madde üzerinde konuşmalar yapılır.<br />

Konuşmalardan sonra soru cevap işlemi ve hemen arkasından<br />

önerge işlemi yapılır. Her madde ayrı ayrı oylanır.<br />

Maddelerin tamamının aynen ya da değiştirilerek kabulünden sonra<br />

tasarının veya teklifin tümünün oylanmasından önce istemleri<br />

halinde oyunun rengini açıklamak üzere bir milletvekiline lehte,<br />

bir milletvekiline de aleyhte söz verilir. Bu konuşmalardan sonra<br />

tasarı ya da teklifin tümü oylanır. Oylama sonucunda tasarı ya da<br />

teklif kabul ya da red edilmiş olur.<br />

STK temsilcileri konuya ilişkin görüş, öneri ve<br />

sorularını siyasi parti grupları veya şahısları adına<br />

konuşma yapacak milletvekillerine önceden iletmek<br />

suretiyle Genel Kurul’da gündeme gelmesini ve<br />

tartışılmasını sağlayabilirler.<br />

Tasarı ve tekliflerin görüşülmesinde kimler ne kadar süreyle<br />

konuşabilir?<br />

Genel Kurul’da yapılan görüşmelerin amacı; her türlü düşünce,<br />

görüş ve önerinin milletvekilleri tarafından özgürce ifade edilmesini,<br />

böylece tasarı veya teklifin lehinde ya da aleyhindeki görüşlerin<br />

sağlıklı bir şekilde dile getirilmesini sağlamaktır.<br />

Tasarı veya tekliflerin Genel Kurul’daki görüşmelerinde söz alabilecek<br />

olanlar hükümet, komisyon, siyasi parti grupları temsilcileri<br />

ve şahsı adına iki milletvekilidir.<br />

Genel Kurul’da bir tasarı ya da teklifin tümü üzerinde siyasi parti<br />

grupları adına 20 dakika konuşulabilir. Gruplar adına yapılacak<br />

konuşmaların toplam süresi siyasi parti grubu sayısına göre<br />

değişmektedir. Örneğin TBMM’de 4 grubun bulunması halinde<br />

gruplara verilecek toplam süre 80 dakika olur.<br />

Görüşmelerde iki milletvekilinin de şahsı adına konuşma hakkı<br />

vardır. Grup kuramayan siyasi parti üyeleriyle bağımsızlar,<br />

milletvekillerinin şahısları adına kullanabilecekleri söz hakkını<br />

kullanabilirler. Ancak grubu bulunan siyasi parti mensubu milletvekilleri<br />

de şahısları adına söz alabilirler. Bir milletvekili şahsı<br />

adına tasarı veya teklifin tümü üzerinde 10 dakika konuşabilir.<br />

TBMM’de 4 siyasi parti grubunun temsil edildiği bugünkü durumda<br />

tasarı veya teklifler üzerinde gruplar ve şahıslar adına yapılacak<br />

konuşmaların süresi toplam 100 (sırasıyla 80 ve 20) dakikadır.<br />

Tasarı ya da teklif üzerinde konuşma hakkı olan bir başka aktör<br />

hükümettir. Hükümet temsilcisi tasarı ya da teklifin tümü üzerinde<br />

20 dakika konuşabilir. Tasarı ya da teklifle ilgili esas komisyonun<br />

da 20 dakika konuşma hakkı vardır. Ancak komisyon temsilcileri<br />

genellikle konuşma yapmamayı tercih etmektedir.<br />

Maddeler üzerindeki görüşmelerde yine, hükümet, komisyon, siyasi<br />

parti grupları temsilcileri ve şahsı adına iki milletvekili konuşabilir.<br />

Maddeler üzerindeki görüşmelerde süre, tümü üzerindeki<br />

konuşmalardaki sürenin yarısı kadardır.<br />

Konuşmacılar hangi sırayla konuşur?<br />

Öncelikle, siyasi parti grup temsilcilerine istem sırasına göre söz<br />

verilir. Siyasi parti gruplarından önce şahısları adına konuşma yapılamaz.<br />

Şahıslar adına ise söz isteyen ilk iki milletvekiline söz verilir.<br />

Şahıslar adına söz talebi için yapılan başvuruların aynı anda<br />

olması halinde kura çekilir.<br />

Esas komisyon ve hükümet istediği zaman konuşabilir. Esas komisyon<br />

ve hükümetin şahıslar adına yapılan ikinci konuşmadan<br />

sonra söz alması durumunda İçtüzüğün “son söz milletvekilinin-<br />

Tasarı veya tekliflerin<br />

Genel Kurul’da<br />

tümünün görüşmeleri<br />

sırasında siyasi<br />

parti grupları,<br />

hükümet ve komisyon<br />

adına yapılacak<br />

konuşmaların süresi<br />

20’şer dakika, iki<br />

milletvekilinin<br />

şahısları adına<br />

yapacakları<br />

konuşmaların süresi<br />

10’ar dakikadır.<br />

Maddelerin<br />

görüşmelerinde bu<br />

süreler yarıya düşer.<br />

112<br />

113

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Genel Kurul<br />

görüşmelerinde<br />

önce istem<br />

sırasına göre<br />

siyasi parti<br />

gruplarına,<br />

sonra da<br />

şahısları adına<br />

milletvekillerine<br />

söz verilir.<br />

Hükümet ve<br />

esas komisyon<br />

temsilcisi<br />

istediği sırada<br />

konuşabilir.<br />

STK<br />

dir” kuralı gereği şahsı adına bir milletvekiline daha konuşma hakkı<br />

doğmaktadır. Bu nedenle uygulamada esas komisyon ve hükümetin<br />

genellikle şahsı adına konuşan birinci milletvekilinden sonra<br />

konuştukları görülmektedir.<br />

Soru- cevap süresi ne kadardır ve kimler soru sorabilir?<br />

Soru ve cevap süresi tasarı ya da teklifin tümü üzerinde 20 dakika,<br />

maddelerin her biri üzerinde 10 dakikadır. Bu sürelerin yarısı<br />

sorular için, yarısı da cevaplar için kullanılır. Soru sormak isteyen<br />

milletvekili sayısının çok olması halinde genellikle her milletvekiline<br />

bir dakikalık soru sorma süresi tanınmaktadır. Dolayısıyla tasarı<br />

veya teklifin tümü üzerinde genellikle 10 civarında milletvekilinin<br />

soru sorduğu görülmektedir. Cevap veren bakanların da kalan<br />

sürede yanıtlayabildikleri kadar soruyu yanıtladıkları ve bazı<br />

sorulara yazılı cevap vermeyi taahhüt ettikleri görülmektedir. İlgili<br />

bakanın kendisine ayrılan 10 dakikalık cevap süresinin tamamını<br />

kullanmaması halinde varsa sıradaki milletvekillerine soru sormak<br />

için söz verilmektedir.<br />

STK’lar görüşülen tasarı veya teklife ilişkin hazırlamış<br />

oldukları soruları milletvekillerine ulaştırmak suretiyle,<br />

bu soruların Genel Kurul’da gündeme gelmesini<br />

sağlayabilirler.<br />

Maddelere geçmek ne demektir, maddelere geçilmesi<br />

reddedilirse ne olur?<br />

Kanun tasarısı veya teklifinin tümü üzerindeki görüşmelerde önce<br />

konuşmalar, sonra da soru-cevap bölümüyle o işin bütün yönleri<br />

tartışmaya açılmaktadır. Bu görüşmeler sonunda milletvekilleri<br />

tasarı ya da teklifin neyi amaçladığı, neleri sağladığı, yarar ve<br />

zararlarının ne olduğu konularında ayrıntılı olarak bilgilenirler ve<br />

kanaatlerini oluştururlar. Bu kanaatlerin ifade edilmesini sağlayan<br />

mekanizma oylamadır. İçtüzük bu noktada Genel Kurul’a madde<br />

görüşmelerine geçmeden tasarı veya teklifi reddetme imkanı tanımıştır.<br />

Kanun tasarı veya teklifinin maddelerine geçilmesinin reddi, tasarı<br />

veya teklifin reddi demektir. Bu, Genel Kurul’un söz konusu<br />

düzenlemenin yapılmasını istemediği anlamına gelir. Reddedilen<br />

tasarı ya da teklifin, ret tarihinden itibaren bir tam yıl geçmedikçe<br />

yenilenmesi mümkün değildir.<br />

Bir madde nasıl görüşülür ve nasıl değiştirilir?<br />

Madde üzerindeki görüşmeler yukarıda aktarıldığı gibi esas komisyon,<br />

hükümet, siyasi parti gruplarının 10’ar dakikalık ve<br />

şahsı adına iki milletvekilinin 5’er dakikalık konuşmasıyla başlar.<br />

Konuşmalar tamamlandıktan sonra kafalarda oluşan soruların<br />

giderilmesi için 10 dakikalık soru-cevap bölümü gelir. Bundan<br />

sonra artık karar aşamasına geçilmiştir. Milletvekilleri maddeyi<br />

değiştirerek kabul etmek isterlerse önerge/önergeler verirler.<br />

Önergeler görüşülür ve oylanır. Genel Kurul değişiklik yapmak<br />

isterse önergeleri kabul eder. Değişiklik yapılmak istenmezse<br />

önergeler reddedilir ve madde komisyondan geldiği şekliyle<br />

oylanır. Önergenin/önergelerin kabulü halinde, madde önergede/önergelerde<br />

öngörülen değişiklikler doğrultusunda oylanır.<br />

Değişiklik önergesi ne demektir, hangi türleri vardır,<br />

kimler tarafından ne zaman verilebilir?<br />

Değişiklik önergesi görüşülmekte olan tasarı ya da teklifin maddelerinde<br />

değişiklik yapmayı sağlayan bir araçtır. Önergeler şöyle<br />

sınıflanabilir:<br />

Maddenin<br />

değiştirilmesi<br />

Tümüyle<br />

değiştirilmesi<br />

Fıkra, bent, cümle<br />

değiştirilmesi<br />

İbarede<br />

değiştirilmesi<br />

Maddeye ekleme<br />

ve çıkarma<br />

Fıkra, bent, cümle<br />

ibare eklenmesi<br />

Fıkra, bent, cümle<br />

ibare çıkarılması<br />

Değişiklik<br />

Önergeleri<br />

Madde<br />

eklenmesi<br />

Madde<br />

çıkarılması<br />

Yeni Madde Ek Madde Geçici Madde<br />

Tümü görüşülen<br />

tasarı veya teklifin<br />

maddelerine<br />

geçilmesinin<br />

reddi, tasarı veya<br />

teklifin reddi<br />

demektir. Maddelere<br />

geçilmesinin<br />

kabulü, tasarı<br />

veya teklifin her<br />

maddesinin sırasıyla<br />

görüşülmesine<br />

yönelik irade<br />

beyanıdır.<br />

Tasarı veya teklifin<br />

bir maddesinin<br />

Genel Kurul’daki<br />

görüşmelerinde<br />

siyasi parti grupları,<br />

şahısları adına iki<br />

milletvekili, hükümet<br />

ve esas komisyonun<br />

konuşma<br />

hakkı vardır.<br />

Konuşmaların<br />

ardından soru<br />

cevap bölümü gelir.<br />

Varsa değişiklik<br />

önergeleri işleme<br />

alındıktan sonra,<br />

madde oylanıp kabul<br />

veya reddedilerek<br />

görüşme <strong>süreci</strong> sona<br />

erer.<br />

114<br />

115

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Önerge konusu Genel Kurul çalışmalarında en çetrefilli konulardan<br />

birisidir. Önergeyle yapılabilecek değişikliğin sınırı her zaman<br />

için tartışma konusudur. Kanun <strong>yapım</strong> tekniği açısından,<br />

bir tasarı ya da teklifin komisyon tarafından kabul edilmiş bir<br />

maddesi üzerinde değişiklik yapma konusunda önemli bir sorun<br />

yoktur. Önergeyle maddenin tamamı, bir fıkrası, bendi, cümlesi,<br />

ibaresi değiştirilebileceği gibi bunların çıkarılmasına ya da yenilerinin<br />

eklenmesine karar verilebilir. Genel Kurul, komisyon<br />

metnindeki bir maddeyi istediği şekilde değiştirebilir. Tasarı veya<br />

teklife ek, geçici ve yeni maddeler de ilave edilebilir.<br />

Ancak, komisyon metninde düzenlenen <strong>kanun</strong>un dışında başka bir<br />

<strong>kanun</strong>da değişiklik öngören bir maddenin söz konusu tasarı veya<br />

teklife eklenmesi mümkün değildir. Bu şekildeki önergeler Başkanlıkça<br />

işleme alınmamaktadır.<br />

Komisyon metninde bulunmamakla birlikte, komisyon metninde<br />

düzenlenen <strong>kanun</strong>un başka bir maddesinde değişiklik öngören<br />

önergeler üzerinde ise yeni bir madde olarak görüşme açılır.<br />

Bu tür maddeler komisyon tarafından görüşülmemiş olduğundan,<br />

öncelikle komisyonun bu konuda bir karar vermesi sağlanmalıdır.<br />

Bu durumda komisyon üye tamsayısının salt çoğunluğunun Genel<br />

Kurul’da komisyona ayrılan bölümde hazır bulunması gerekir.<br />

Usul olarak önce yeni madde ihdasına dair önerge okutulur, sonra<br />

da esas komisyonun salt çoğunluğunun bulunup bulunmadığı<br />

kontrol edilir. Komisyon salt çoğunluğu yoksa bu tür önergeler işleme<br />

alınmaz. Komisyonun salt çoğunlukla önergeye katılması halinde<br />

o önerge üzerinde bir madde gibi işlem yapılır.<br />

Görüşülmekte olan tasarı veya teklife geçici bir madde eklenmesine<br />

dair önergelerde komisyonun salt çoğunluğu aranmamaktadır.<br />

Bu tür önergeler normal değişiklik önergeleri gibi işlem görmektedir.<br />

Değişiklik önergeleri; milletvekilleri, esas komisyon veya Hükümet<br />

tarafından verilebilir. Önergeler, henüz tasarı ya da teklif<br />

üzerindeki görüşmeler başlamamışsa tek bir milletvekilinin<br />

imzası ile verilebilir. Milletvekilleri basılı komisyon raporunun<br />

(sıra sayısının) dağıtılmasından itibaren o işin görüşmeleri başlayıncaya<br />

kadar tek imzayla önerge verebilirler. Ancak, görüşmelere<br />

başlandıktan sonra verilecek değişiklik önergelerinde en<br />

az 5 milletvekilinin imzasının bulunması zorunludur. Önergeler,<br />

ilgili madde üzerinde önerge işlemi başlayıncaya kadar verilebilir.<br />

Önergeler okunmaya başlandıktan sonra verilenler işleme<br />

alınmaz. Değişiklik önergesinin aşağıda belirtilen şartları taşıması<br />

gerekmektedir:<br />

Değişiklik önergesi TBMM Başkanlığı’na hitaben yazılır. Önergelerde,<br />

değiştirilmesi, kaldırılması veya eklenmesi istenen hükümler<br />

açıkça belirtilir. Açık olmayan ve şarta bağlı önergeler işleme<br />

konulmaz.<br />

Değişiklik önergeleri gerekçeli olarak verilir. Gerekçesiyle birlikte<br />

değişiklik önergesi 500 kelimeden fazla ise, önerge sahibi önergesine<br />

500 kelimeyi geçmeyen bir özet eklemek zorundadır. Bu<br />

durumda Genel Kurul’da özet okunur. Önergenin tamamı ise tutanağa<br />

eklenir.<br />

Komisyon raporunu destekleyici yönde imzası bulunan komisyon<br />

üyesi Genel Kurul’da değişiklik önergesi veremez veya verilmiş<br />

bir önergeye imza atamaz.<br />

Milletvekilleri tarafından her madde için en fazla 7 önerge verilebilirken,<br />

komisyon ve hükümetin verebileceği önergelerin sayısında<br />

herhangi bir sınırlama yoktur.<br />

Her siyasî parti grubuna mensup milletvekillerinin birer önerge<br />

verme hakkı saklıdır. Ancak bu hak; ilgili siyasî parti grubuna<br />

mensup milletvekillerince kullanılmaması halinde, diğer siyasî<br />

parti grubuna mensup olanlarla grubu olmayan veya bağımsız milletvekilleri<br />

tarafından kullanılabilir. Başka bir ifadeyle her siyasi<br />

parti grubuna mensup milletvekiinin en az 1 önergesi işleme alınır.<br />

Milletvekilleri<br />

sva sayısının<br />

dağıtılmasından<br />

itibaren o işin<br />

görüşmeleri<br />

başlayıncaya<br />

kadar tek imza ile<br />

önerge verebilirler.<br />

Ancak, görüşmelere<br />

başlandıktan<br />

sonra verilecek<br />

önergelerde en az<br />

5 millekvekilinin<br />

imzasının bulunması<br />

zorunludur.<br />

116<br />

117

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Değişiklik<br />

önergesiyle<br />

maddenin<br />

tamamı, bir<br />

fıkrası, bendi,<br />

cümlesi, ibaresi<br />

değiştirilebileceği<br />

gibi bunların<br />

çıkarılmasına<br />

ya da yenilerinin<br />

eklenmesine karar<br />

verilebilir.<br />

Değişiklik<br />

önergesiyle<br />

komisyon<br />

tarafından<br />

hazırlanan <strong>kanun</strong><br />

metnine ek, geçici<br />

veya yeni madde<br />

ilave edilebilir.<br />

Esas komisyon,<br />

hükümet ve<br />

milletvekilleri<br />

tarafından<br />

değişiklik önergesi<br />

verilebilir.<br />

Değişiklik önergeleri önce veriliş, sonra aykırılık sırasına göre<br />

okunur ve işleme alınır. İlk okuma sırasında önergenin gerekçesi<br />

okunmaz. Önergelerin ilk okunması sırasında beşten fazla imzalı<br />

önergelerde ilk beş imza okunur, önerge tutanağa eklenir. Aykırılık<br />

sırasına göre yapılan ikinci okumada, sadece ilk imza sahibinin<br />

adı, soyadı ve seçim çevresi belirtilerek imzalayan milletvekili<br />

sayısı belirtilir. Önerge ikinci kez okunduktan sonra işleme alınır.<br />

Komisyonun kabul ettiği maddeler üzerinde değişiklik önergesi<br />

verildiğinde komisyon temsilcisinin komisyon sıralarında tek başına<br />

oturması yeterlidir ve kendisine önergeyle ilgili görüş sorulduğunda<br />

önergeye katılmadığını söylemesi gerekir. Çünkü komisyon<br />

temsilcisinin görevi komisyon metnini savunmaktır. Komisyonun<br />

aldığı kararda değişiklik öngören bir önergeye komisyon<br />

temsilcisinin katılması, komisyon kararını savunmadığı anlamına<br />

gelir ki, bu komisyon temsilcisinin komisyon sıralarda bulunmasını<br />

anlamsız kılar. Komisyon temsilcisinin komisyon metninin değiştirilmesinin<br />

isteyen önergelere katıldığını ifade edebilmesi için,<br />

komisyon sıralarında toplantı yetersayısını yani komisyon üye sayısının<br />

1/3’ünü teşkil edecek sayıda komisyon üyesinin de oturması<br />

ve aynı görüşte olması zorunludur.<br />

Uygulamaya bakıldığında önergeler şöyle işlem görmektedir:<br />

İlk olarak önergeler geliş sırasına göre okunur. Daha sonra<br />

aykırılık sırasına göre önergeler tekrar okutulup işleme alınır.<br />

İkinci okumadan sonra birleşimi yöneten başkan, komisyon ve<br />

hükümet temsilcisine önergeye katılıp katılmadıklarını sorar.<br />

Komisyon veya hükümetin katılmadığı önerge hakkında önerge<br />

sahibinin 5 dakikalık konuşma hakkı vardır. Önerge sahibi<br />

konuşmak yerine önergenin gerekçesinin okunmasını da isteyebilir.<br />

Daha sonra önerge işaret oyuna sunulur. Önergenin kabul<br />

edilmesi halinde o madde kabul edilen önerge doğrultusunda<br />

oya sunulur.<br />

STK’lar için değişiklik önergeleri, komisyon metninin<br />

Genel Kurul’da değiştirilmesini sağlayacak bir araçtır.<br />

Ancak bir önergenin kabul edilebilmesi için hükümet<br />

ve komisyon temsilcisinin desteğini alması neredeyse<br />

zorunludur. Komisyon ve hükümetin katılmadığı<br />

önergeler, bir iki istisna dışında reddedilmektedir.<br />

Hükümetin olumsuz yaklaşımının önceden belli olması<br />

durumunda milletvekilleri konunun bir defa daha<br />

Genel Kurul’da tartışılması ve görüşlerinin tutanaklara<br />

geçmesi için de değişiklik önergesi verebilmektedir.<br />

STK’lar komisyon metninde değişmesini istedikleri<br />

maddeler konusunda gerekçelerini de oluşturarak<br />

değişiklik metinlerini milletvekillerine ulaştırabilir ve<br />

bunların Genel Kurul’da gündeme getirilmesi talebinde<br />

bulunabilirler.<br />

Maddeler üzerindeki görüşmeler bittikten sonra ne yapılır?<br />

Kanun tasarısı veya teklifinin maddelerinin görüşülmesi bittikten<br />

sonra maddeler üzerinde görüşmelerin tamamlandığı Genel<br />

Kurul’a bildirilir. Artık tasarı ve teklifinin <strong>kanun</strong>laşabilmesi için<br />

tümünün oylanması yeterlidir. Ancak bu son oylamadan önce milletvekillerine<br />

ne yönde oy kullanacaklarını bildirmelerine olanak<br />

tanımak amacıyla lehte ve aleyhte birer milletvekiline söz verilir.<br />

Bu konuşmalar uygulamada 5’er dakika ile sınırlıdır.<br />

Oyunun rengini belli etmek üzere lehte ve aleyte yapılan 5’er dakikalık<br />

bu iki konuşmadan sonra tasarı veya teklifin tümünün<br />

son oylamasına geçilir. Tümünün oylamasında red oyu çıkarsa<br />

tasarı ya da teklif reddedilmiş, kabul oyu çıkarsa kabul edilmiş<br />

olur.<br />

Oyunun rengini belirtmek üzere yapılan son<br />

konuşmalar STK’lar için artık o işin <strong>kanun</strong>laşmasından<br />

önce özellikle itirazlarını bir milletvekili aracılığıyla<br />

kayda geçirebilmeleri için son fırsattır.<br />

STK<br />

Tasarı veya teklifin<br />

tümünün son<br />

oylamasından<br />

önce ne yönde oy<br />

kullanacaklarını<br />

açıklamak üzere<br />

lehte ve aleyhte<br />

birer milletvekiline<br />

beşer dakika söz<br />

verilir.<br />

STK<br />

118<br />

119

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Genel Kurul<br />

tarafından kabul<br />

edilen bir madde,<br />

o işin tümünün<br />

oylaması<br />

yapılmadan<br />

önce, zor bir yol<br />

olsa da yeniden<br />

görüşülüp<br />

değiştirilebilir.<br />

STK<br />

Maddeler üzerindeki görüşmeler bittikten sonra bir<br />

yanlışlık ya da irade değişikliği olduğu anlaşılırsa ne<br />

yapılabilir?<br />

Öncelikle belirtmek gerekir ki Genel Kurul’un verdiği kararlardan<br />

geriye dönüş son derece zordur. Genel Kurul’un iradesi bir kez<br />

açıklandıktan sonra karar oluşmuş demektir ve Genel Kurul’un<br />

karar verdiği bir düzenlemenin herhangi bir biçimde komisyon,<br />

hükümet ya da teklif sahibi tarafından geri çekilmesi söz konusu<br />

olamaz. Ancak bazı durumlarda Genel Kurul’un kendisi almış olduğu<br />

bir kararı değiştirmek isteyebilir. Bu durum teknik bir hatanın<br />

sonradan fark edilmesinden kaynaklanacağı gibi o madde üzerinde<br />

irade değişikliğinden de kaynaklanabilir. Her iki halde de<br />

Genel Kurul’un yeniden karar vermesi mümkündür.<br />

Tasarı veya teklifin tümünün oylanmasından önce, belli bir maddesinin<br />

yeniden görüşülmesini gerekçeli bir önerge ile esas komisyon<br />

veya hükümet bir defaya mahsus olmak üzere isteyebilir.<br />

Bu istem hakkında Danışma Kurulu’nun görüşü alındıktan sonra<br />

Genel Kurul tarafından karar verilir. Yeniden görüşme kararı<br />

verilirse, daha önce görüşülüp kabul edilen madde tekrar görüşülür.<br />

Ancak bir maddenin birden fazla kere yeniden görüşülmesi<br />

mümkün değildir. Yazılış, sıralama ve maddi hata olduğunun<br />

anlaşılması halinde ise bu konudaki iddiaya hükümetin de katılması<br />

gerekir. Hükümet bu iddiaya katılırsa metin komisyona geri<br />

verilir ve düzeltilen metin yeniden oylanır. Bu halde metnin yeniden<br />

görüşülmesi değil sadece yeniden oylanması söz konusudur.<br />

STK’ların Genel Kurul’da oylanıp kabul edilen<br />

bir maddenin, o tasarı veya teklifin tümünün son<br />

oylamasından önce yeniden görüşme (tekrir-i müzakere)<br />

yoluyla değiştirilebileceğinin bilmesi gerekir. Böylece<br />

kabul edilen bir maddenin Genel Kurul tarafından<br />

tekrar değiştirilmesi için girişimde bulunabilirler.<br />

Oylama ne demektir, kaç türlü oylama vardır?<br />

Genel Kurul’un karar alabilmesi için gerekli çoğunluğun olup<br />

olmadığının saptanması için yapılan işleme oylama denir. Üç çeşit<br />

oylama vardır: işaretle, açık ve gizli. Ne tür işlerin nasıl oylanacağı<br />

Anayasa, <strong>kanun</strong>lar ve İçtüzük tarafından belirlenmiştir.<br />

İşaretle oylama oy verenin oyunu açıkça kullandığı ama oyunun<br />

kayıt altına alınmadığı oylamadır. İçtüzükte farklı alternatifler olmakla<br />

birlikte uygulamada işaretle oylama el kaldırmak suretiyle<br />

yapılır. Başkan ve katip üyeler arasında anlaşmazlık olması durumunda<br />

işaretle oylama elektronik cihazla yapılır. Bir araştırmacı<br />

işaretle oylama yapılmışsa kimin tasarı ya da teklifin lehinde veya<br />

aleyhinde oy kullandığını tespit edemez.<br />

Açık oylamada önemli olan oy kullananın kimliğinin ve oyunun<br />

kayıt altına alınmasıdır. Açık oylamada oy kullananların adları ve<br />

hangi yönde oy kullandıkları tutanağın sonuna eklenir. Açık oylama<br />

elektronik oylama cihazıyla yapılır.<br />

Gizli oylamada ise oy kullananın ne yönde oy kullandığı hiçbir biçimde<br />

bilinemez. Oy kullanan ne oyunu kullanırken oyunun rengini<br />

kimseye bildirir ne de oyunun rengi herhangi bir kayıt altına alınır.<br />

Gizli oylamada kullanılan oyun kimse tarafından bilinmeyeceğinin<br />

garanti altına alınmış olması gerekir. Gizli oylama adı okunan<br />

üyeye bir zarf ve beyaz (kabul), kırmızı (red) ve yeşil (çekimser)<br />

renkli üç pusulanın verilmesi ve üyenin bunlardan birisini kapalı<br />

kabinde zarfa koyması suretiyle yapılır.<br />

120<br />

121

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Oylamalar şöyle gösterilebilir:<br />

OYLAMALAR<br />

İşaretle Oylama<br />

Açık Oylama<br />

Gizli Oylama<br />

si için Anayasa’da, yasalarda ve İçtüzük’te bu oylama biçimlerinin<br />

uygulanmasının zorunlu olduğu belirtilmeli ya da işaretle oylama<br />

zorunlu kılınmamış olmalıdır.<br />

İçtüzük’te istem üzerine gizli oylamaya olanak tanınmış olmakla<br />

birlikte bu yöntem diğer kurallarla fiilen olanaksız kılınmıştır. Dolayısıyla<br />

gizli oylama sadece zorunlu hallerde yapılır.<br />

Yapılış açısından<br />

El kaldırma<br />

Ayağa kalkma<br />

İkiye bölünme<br />

Elektronik<br />

Zorunluluk<br />

açısından<br />

Zorunlu<br />

Ayağa Kural<br />

bulunmayan kalkma haller<br />

Yapılış açısından<br />

Oyu kutuya<br />

atma<br />

Ad okunması<br />

Elektronik<br />

Zorunluluk<br />

açısından<br />

Zorunlu<br />

İstem üzerine<br />

Zorunlu<br />

Bu şemada dikkat edilmesi gereken birkaç nokta vardır. İlk olarak<br />

şunu belirtmek gerekir ki hem açık oylamanın hem de işaretle oylamanın<br />

elektronik cihazla yapılması mümkündür. Bunun nedeni<br />

oylama tanımlarının buna izin vermesidir. Elektronik cihaz oy kullananları<br />

da kayıt altına almak üzere ayarlandığında açık oylama,<br />

oy kullananların sadece sayısal toplamını vermek üzere ayarlandığında<br />

işaretle oylama yapılmış olur. Başka bir ifadeyle elektronik<br />

cihazla yapılan açık oylama çıktısında bir milletvekilinin ne yönde<br />

(kabul, red, çekimser) oy kullandığı açıkça yazılırken, elektronik<br />

cihazla yapılan işari oylama çıktısında sadece kabul, red ve çekimser<br />

yöndeki oyların toplam sayısı yer alır.<br />

Genel Kurul’da oylamalar kural olarak işaretle oylama biçiminde<br />

yapılmaktadır. Oylamanın İçtüzük’te işaretle yapılacağı konusunda<br />

bir kural bulunduğunda, bu kuralın uygulanması zorunludur.<br />

Eğer oylama biçimi konusunda, İçtüzükte hiçbir kural bulunmamaktaysa<br />

yine işaretle oylamanın uygulanması gerekir. Diğer<br />

oylama biçimleri istisnaidir. Bu oylama biçimlerinin yapılabilme-<br />

İstem<br />

Açık oylamanın hangi hallerde yapılacağı İçtüzükte açıkça sayılmıştır.<br />

Bu haller dışında açık oylama yapılması iki koşula bağlıdır:<br />

işaretle veya gizli oyla oylama yapılmasının zorunlu kılınmamış<br />

olması ve en az 20 milletvekilinin istemde bulunması.<br />

Gizli oylama üzerinde hiçbir işaret bulunmayan yuvarlakların kürsüden<br />

kutuya atılmasıyla yapılır. Beyaz yuvarlak olumlu, yeşil yuvarlak<br />

çekimser ve kırmızı yuvarlak olumsuz oy anlamına gelir.<br />

STK’lar için özellikle istem üzerine açık oylama yapılabildiğinin<br />

bilinmesi önemlidir. Yeter sayıda milletvekilini harekete geçirerek<br />

bazen bir maddenin, bazen tasarı veya teklifin tamamının oylaması<br />

açık oylama şeklinde yaptırılması talep edilebilir. Böylece<br />

STK temsilcileri kendileri için önemli olan o işin oylamasında<br />

kimin hangi yönde oy kullandığını bilmiş olurlar.<br />

Özel görüşme yöntemi ne demektir, nasıl yapılır?<br />

Daha önce temel <strong>kanun</strong> tanımlaması yapılırken belirtildiği gibi<br />

kapsamlı <strong>kanun</strong>ların görüşülmesini hızlandırmak için temel <strong>kanun</strong><br />

uygulaması yapılmaktadır. Bir <strong>kanun</strong>un temel <strong>kanun</strong> olarak görüşülmesine<br />

Danışma Kurulu’nun önerisi üzerine Genel Kurul tarafından<br />

karar verilir. Bir tasarı ya da teklifin temel <strong>kanun</strong> olarak<br />

görüşülmesine karar verildiğinde maddeler 30 maddeyi geçmeyen<br />

bölümlere ayrılır. Bu yöntem kabul edildiğinde maddeler<br />

ayrı ayrı görüşülmez, bölümler maddeler gibi görüşülür. Normalde<br />

maddeler üzerindeki soru cevap süresi 10 dakika iken temel <strong>kanun</strong><br />

biçimindeki görüşmelerde bölümler üzerinde soru cevap süresinin<br />

15 dakikadır. Bir başka fark önerge sayısı ile ilgilidir. Nor-<br />

Genel Kurul’da<br />

işaretle, açık ve<br />

gizli olmak üzere<br />

üç tür oylama<br />

yapılmaktadır.<br />

İşaretle oylama el<br />

kaldırmak suretiyle<br />

yapılmakta ve<br />

kimin ne yönde oy<br />

kullandığı kayda<br />

geçmemektedir. Açık<br />

oylama ise elektronik<br />

cihazla yapılmakta<br />

ve tutanağa eklenen<br />

listede açıkça hangi<br />

milletvekilinin ne<br />

yönde oy kullandığı<br />

yazmaktadır.<br />

Gizli oylama<br />

istisnai olarak<br />

kullanılmakta olup<br />

bir milletvekilinin<br />

ne yönde oy<br />

kullandığının tespit<br />

edilmesi mümkün<br />

değildir.<br />

122<br />

123

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ<br />

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />

Temel <strong>kanun</strong><br />

uygulamasının<br />

amacı hacimli<br />

tasarı veya<br />

tekliflerin daha<br />

hızlı görüşülmesine<br />

imkan vermektir.<br />

Temel <strong>kanun</strong><br />

görüşmelerinde<br />

yapılan konuşmalar<br />

ile soru-cevap süresi<br />

ve önerge sayısı<br />

sınırlandırılmıştır.<br />

mal görüşmelerde bir madde üzerinde verilebilecek önerge sayısı<br />

7 iken, temel <strong>kanun</strong> olarak görüşülmesine karar verilen işlerde<br />

her madde için en fazla 2 önerge verilebilir. Ancak her siyasi parti<br />

grubunun bir önerge verme hakkı saklıdır. Temel <strong>kanun</strong> yöntemiyle<br />

görüşmelerde maddeler okunmaz, maddeler üzerinde değişiklik<br />

önergeleri varsa önerge işlemleri yapılır ve maddeler görüşülmeksizin<br />

oylanır.<br />

Kanunlar ne zaman yürürlüğe girerler?<br />

Bir <strong>kanun</strong> TBMM tarafından kabul edilmekle <strong>kanun</strong> adını alır<br />

ama henüz bağlayıcı değildir. Kanunun vatandaşlar açısından<br />

bağlayıcı olabilmesi için Cumhurbaşkanı tarafından onaylanarak<br />

Resmi Gazete’de yayımlanması gerekir. Kanunların Cumhurbaşkanı<br />

tarafından 15 gün içinde ya TBMM’ye iade edilmesi<br />

ya da yayımlanması gerekir. Cumhurbaşkanı, yayımlanmasını<br />

kısmen veya tamamen uygun bulmadığı <strong>kanun</strong>ları bir<br />

daha görüşülmek üzere bu konuda gösterdiği gerekçe ile birlikte<br />

TBMM’ye geri gönderebilir.<br />

Cumhurbaşkanı tarafından kısmen uygun bulunmama durumunda<br />

TBMM o işin tamamını veya sadece uygun bulunmayan<br />

maddeleri görüşür. Bu görüşme sonucunda gönderilen metin<br />

değiştirerek kabul edilebileceği gibi aynen de kabul edilebilir.<br />

TBMM, geri gönderilen <strong>kanun</strong>u aynen kabul ederse, <strong>kanun</strong><br />

Cumhurbaşkanı’nca yayımlanır. Meclis, geri gönderilen <strong>kanun</strong>da<br />

değişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen <strong>kanun</strong>u tekrar<br />

Meclis’e geri gönderebilir.<br />

rir. Ancak genellikle <strong>kanun</strong>ların yayımlandıkları tarihte yürürlüğe<br />

girdikleri görülür. Bir <strong>kanun</strong>da yürürlük tarihi hiç belirtilmemişse,<br />

yayımlanmasından sonraki 45 inci günde yürürlüğe girer.<br />

STK’ların kabul edilen <strong>kanun</strong>ların yürürlük<br />

maddelerini dikkatle incelemeleri gerekir. Kanunlar<br />

genellikle Resmi Gazete’de yayımlandıkları tarihte<br />

yürürlüğe girer. Ancak, yürürlük için farklı tarihler<br />

de öngörülmüş olabilir. Öyle ki bazen <strong>kanun</strong>un farklı<br />

maddeleri için farklı yürürlük tarihleri öngörülür.<br />

Kanun metinlerine elektronik ortamda erişim<br />

noktasında, TBMM internet sayfasında <strong>kanun</strong>lar kabul<br />

edildiği şekliyle yer almaktadır. Çerçeve <strong>kanun</strong>ların<br />

getirdiği değişiklikler ilgili <strong>kanun</strong>lara işlendiğinden<br />

ve kod <strong>kanun</strong>larda da daha sonra değişiklikler<br />

olabildiğinden, bir <strong>kanun</strong>un yürürlükteki son haline<br />

TBMM internet sayfasından ulaşılamamaktadır.<br />

Bu nedenle, <strong>kanun</strong>ların yürürlükteki son haline,<br />

Başbakanlık tarafından hazırlanan http://www.<br />

mevzuat.gov.tr/ internet adresinden erişilmesi uygun<br />

olacaktır.<br />

STK<br />

Kanunlar Cumhurbaşkanı tarafından Resmi Gazete’de yayımlanmak<br />

üzere Başbakanlığa gönderilir. Resmi Gazete’de yayımlanan<br />

<strong>kanun</strong> vatandaşlar açısından bağlayıcı hale gelir. Ancak <strong>kanun</strong> yürürlük<br />

maddesinde daha ileriki bir tarihte yürürlüğe girmesi öngörebilir.<br />

Bu durumda <strong>kanun</strong> belirtilen tarihte bağlayıcı hale gelir.<br />

Kimi zaman da yürürlük maddelerinde geçmiş bir tarih öngörülebilir.<br />

Bu durumda <strong>kanun</strong> geçmişten başlayarak etkisini göste-<br />

124<br />

125

logo

Ürünler

Kaynaklar

Şirketler

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Çerez ayarları
Erişilebilirlik Bildirimi
Imprint
Dili değiştir
Sevgiyle İsviçre'de yapıldı
© 2025 Yumpu.com, tüm hakları saklıdır

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!